Onze olie ligt onder hun zand Over economie als oorlog of als een weg naar vrede
Verslag Nationale Vredesdag Religieuzen 8 september 2012
Inhoud Opening .................................................................................. 3 Onze olie ligt onder hun zand ............................................. 4 Over economie als oorlog of als een weg naar vrede. Inleiding door dr. Greetje Witte – Rang ............................. 4 1. Economie als slagveld ................................................ 4 2. Wat betekent die ordening van de wereld voor ons leven? .......................................................... 6 3. Hoe het anders kan en onze bijdrage ....................... 7 Vragen ter verheldering ....................................................... 9 Oud-leden in het zonnetje gezet........................................ 10 Middagdeel .......................................................................... 12 Het woord is aan de zaal .................................................... 12 Slotviering en afsluiting ..................................................... 18 Praktische informatie .......................................................... 19
2
Ongeveer honderdtachtig deelnemers waren aanwezig op de Nationale Vredesdag Religieuzen, die gehouden werd in Den Bosch op 8 september. Aansluitend bij het onderwerp van de Vredesweek, de strijd om grondstoffen, was het thema: Onze olie ligt onder hun zand. Voor de vierentwintigste keer kwamen we bijeen voor een dag van bezinning, ontmoeting, informatie opdoen en samen zingen. Ook werden enkele oud-leden van de commissie Vredesvraagstukken in het zonnetje gezet.
Opening Onder leiding van Joy van der Werf en met pianobegeleiding van Leny van den Bosch oefenen we de liederen van de dag. Een gelegenheidscantorij wordt geformeerd om het zingen van enkele onbekende liederen te ondersteunen. Dagvoorzitter Dinie van 't Erve heet de deelnemers (v/m) welkom, en memoreert enkele mensen die af hebben moeten zeggen. Het welkom geldt ook de spreekster, mevrouw Greetje Witte-Rang, de mensen achter de standjes (van Docete, SRTV, PWN en de Wereldwinkel), de mensen van de KNR en enkele van de oud-leden van de commissie Vredesvraagstukken. Ignatia Crijns, voorzitter van de commissie, zegt dat ze blij is met alle aanwezigen. ‘Wij zijn het neusje van de zalm van de kerk.’ De dag zal gaan over een economisch onderwerp. Taaie kost, maar zeer belangrijk. ‘We steken nu een kaars aan, om onszelf en elkaar in lichterlaaie te zetten, om elkaar te enthousiasmeren.’ Bij het aansteken van de kaars, voegt ze de woorden: ‘Een druppel
3
olie. Kostbaar. Van wie is hij? Van ons? Van de Schepper!’ Daarop zingen we het lied Dat wij volstromen.
Onze olie ligt onder hun zand Over economie als oorlog of als een weg naar vrede. Inleiding door dr. Greetje Witte – Rang De spreekster begint met een woord van dank voor de uitnodiging. ‘Ik spreek graag op bijeenkomsten van religieuzen omdat ik daar altijd zo’n oprechte wens tegen kom om te leren en om aan verandering bij te dragen. Dat inspireert me, en helpt me bij mijn werk.’
1. Economie als slagveld De titel van deze dag is ontleend aan Loesje. Het is een rake typering. Rijken en machtigen strijden om olie. Economie is oorlog geworden. Het neoliberalisme beheerst het denken over economie. Vaak wordt er over de markt gesproken. De markt kan echter ook iets anders zijn dan een strijdperk. Denk aan een kleurrijke Afrikaanse markt. Dat is economie als dienst aan het leven. Hoewel vaak beweerd wordt, dat kerken niets afweten van economie, zijn ze er wel degelijk deskundig in. Ze zien problemen al van ver aankomen. Denk aan land grabbing, het wegjagen van boeren van hun land om dat te gebruiken voor de productie van exportgewassen. Ons voedsel groeit op hun akkers. Wij zoeken naar een alternatieve economie. De relatie tussen economie en geweld is vaak op verborgen wijze aanwezig. 4
Oppervlakkig gezien lijken etnische tegenstellingen de oorzaak van conflicten. Maar tegenwoordig hebben oorlogen en vluchtelingenstromen vooral te maken met olie, grondstoffen, de klimaatverandering en de toegang tot water. Rijke landen zijn afhankelijk van grondstoffen, en daarmee kwetsbaar geworden. Het begrip veiligheid wordt daarom steeds verder opgerekt. Het betekent nu vooral de zekerheid dat de grondstoffen en energiebronnen onze kant op blijven komen. Voor de veiligheid van vluchtelingen wordt niet gezorgd. Integendeel: zij zijn een bedreiging van onze veiligheid. Er is een centrale rol weggelegd voor de energievoorziening. Men geeft steun aan dictators, omdat zij onze grondstoffenstroom op gang houden. Juist die steun wil de Vredesweek zichtbaar maken. Hij creëert instabiele situaties, zonder dat wij dat goed kunnen zien. Zo is de herkomst van benzine in duister gehuld. De alternatieve energievoorziening komt moeizaam op gang. Nederland loopt hierin achter, mede dankzij Shell. Na een kleine smoespauze zingen we ‘Om wat misdaan wordt’. Vervolgens gaat mevrouw Witte – Rang verder met het tweede deel:
5
2. Wat betekent die ordening van de wereld voor ons leven? Economische activiteit is vooral bedoeld als winst maken. Er bestaat weerzin tegen verandering. Een fundamenteel andere benadering van de economie ontbreekt in het politieke debat, ook ter linkerzijde. Kiezers zijn klanten geworden in plaats van burgers. Economisch denken heeft zich genesteld op allerlei plaatsen waar het niet thuishoort: zorg, OV, maar ook: • Vrouwenemancipatie. Dorien Pessers: voor zover mannen en vrouwen gelijk zijn geworden, is dat in de onderwerping aan de arbeidsmarkt. • Psychologische problemen. De Belgische hoogleraar psychotherapie Paul Verhaege beschrijft dat er meer psychologische klachten komen, naarmate de inkomensverschillen toenemen. Dit geldt voor alle lagen van de bevolking. • Onderwijs. Het competentiedenken gaat niet meer alleen over aan te leren vaardigheden, maar ook om persoonlijkheidskenmerken. Je moet jezelf zien als bedrijf, succes is een levensdoel. • Mensbeelden. De filosoof Harry Kunneman spreekt van het dikke ik. We worden aangemoedigd onszelf breed te maken, en onze ogen te sluiten voor de ellende van anderen. Wie niet sterk genoeg is, heeft pech. Het neoliberale denken is sterk en besmettelijk. Kijk hoe de PKN over zichzelf schrijft. Het moet een sterk merk zijn, ze heeft communicatiedragers (=predikanten) en biedt een 6
product aan. Het zit ook vaak in onszelf. We moeten als gelovigen echter onze eigen taal hanteren. Mensen voelen aan dat het niet klopt. Een opmerkelijke situatie deed zich voor toen Amerikaanse bloedbanken hun donoren gingen betalen. Het aantal bloeddonoren daalde drastisch. Een waarde verdronk. In ons land zeggen we nu dat de zorg veel geld kost, maar is dat geen reden om trots te zijn? Na weer een kleine smoespauze zingen we het ‘Lied van Eva’. Vervolgens gaat mevrouw Witte – Rang verder met het derde deel:
3. Hoe het anders kan en onze bijdrage Een van onze taken als kerken is het organiseren van voortdurend beraad. Het is nodig dat we ons samen bezinnen op 7
wat er gebeurt, anders laten we ons meeslepen. In je eentje kun je deze mechanismen niet ontmaskeren, daar heb je elkaar voor nodig. De verandering in taal gaat soms ongemerkt. Vroeger hadden we het bij ziekenfondsen over solidariteit, nu is het ‘opdraaien voor een ander’. Het gaat om bekering: nastreven van verandering door zelf voorbeeld van verandering te zijn. Dat heeft drie stappen: a) de situatie goed kennen en zelf ons eigen verhaal voor elkaar hebben; b) zelf verandering voorleven; c) ons in het maatschappelijke debat mengen. Vervolgens zijn er allerlei initiatieven waar we individueel of collectief aan mee kunnen doen: • Energie: groene energie bevorderen, druk uitoefenen • Voedsel: biologische producten kopen, leveranciers aanspreken • Consuminderen en anders consumeren; kringloopwinkels benutten; letten op fair-tradelabels, ecolabels, energielabels • Anders bankieren • Het beleggingsbeleid van onze pensioenfondsen proberen te beïnvloeden • Linkse hobbies blijven steunen: derdewereldorganisaties, milieuorganisaties. Daarbij moeten we niet alleen doe-dingen steunen, maar juist ook bewustwording, die tegenwoordig nauwelijks nog gewaardeerd wordt. Algemeen gezegd: we moeten ons laten horen. Geef morele steun aan goede initiatieven. Verhef uw stem op alle
8
plaatsen waar u komt. Zelfs als u niet meteen anderen zult overtuigen, u steunt mensen op eenzame plaatsen.
Vragen ter verheldering Vanuit de zaal worden de volgende opmerkingen gemaakt en vragen gesteld: • Een zuster vraagt aandacht voor het boek Nooit meer Elmina van Meindert Muller. Hierin komen Afrikaanse theologen aan het woord over het kolonialisme en de relatie tot het Noorden. • Iemand vraagt verheldering van de term neoliberalisme. Hierop antwoordt een andere aanwezige: Het is een nieuwe vorm van slavernij. De rijke landen proberen het te verkopen als gelijkheid voor iedereen, maar de werkelijkheid is anders. • Hoe grijpen globalisering en migratie in elkaar? Reactie Greetje Witte-Rang: De vragen gaan allemaal over globalisering. Dat is een verwarrend begrip. Kerken waren de eerste globaliseringsbeweging. Voor ons is het dus niet een vreemd verschijnsel, en het is ook al heel oud. Waar het tegenwoordig voor wordt gebruikt, is het project van de neoliberale globalisering. Men probeert dit denken overal ter wereld te vestigen. Neoliberalisme is een woord om de politiek te beschrijven van het terugdringen van de rol van de overheid. Hier wordt een economische theorie een ideologie. Het liberalisme laat alles vrij. Geld en goederen kunnen overal naar toe. Maar echt liberalisme zou 9
inhouden dat iedereen ook vrij zou moeten kunnen migreren. Dat gebeurt echter niet. Als je echt liberaal zou zijn, zou dat moeten betekenen dat je de mensen die je tegenhoudt, financieel compenseert. Maar ook dat gebeurt natuurlijk niet. Het neoliberale denken gaat ervan uit dat de markt alles moet oplossen. Het IMF en de Wereldbank gaan hiervan uit. Er zijn gesprekken geweest tussen de Wereldraad van Kerken en de Wereldbank, onder meer over privatisering van watervoorziening. Hier bleek dat het marktdenken ook een soort geloof is. Over slavernij moeten we zeggen dat die nog steeds bestaat, maar dat ze wordt verdonkeremaand. Kijk naar de vluchtelingen die verdrinken in de Middellandse Zee. Wij doen het niet zelf, dus het is niet onze zaak.
Oud-leden in het zonnetje gezet Voordat de pauze begint, nodigt de voorzitter van de commissie Vredesvraagstukken de oud-leden uit. Aanwezig zijn Aloysa van Amersfoort en Agnes Koekkoek, en ook de dagvoorzitter van andere jaren, Paula Hermans. Francina Janssen en Tarcies Lippus zijn er helaas niet. Suze spreekt hen toe. Agnes: De oudste in jaren, maar nog steeds jong in je elan, in originele ideeën, en in strijdbare inzet tegen onrecht. Al in de jaren tachtig deed je, vanuit België, een oproep aan ons om een vuist te maken. Wij hebben voor jou, op voorschot van ons allen hier, een olijfboom geplant.
10
Aloysa: Al heel lang lid, en vanaf dertien jaar geleden voorzitter. We beleefden veel goeds aan het voorbereiden van de dagen als deze. We kwamen tot studie en verdieping. Maar ook altijd acties naar politiek en kerkleiding. In Ex caritate worden we niet genoemd, maar Vredesvraagstukken staat voor het samengaan als religieuze vrouwen zonder gerichtheid naar binnen, maar met een blijvende inzet voor een goed leven voor iedereen. Ook voor jou hebben we een olijfboom geplant.
Ook Tarcies en Francina hebben een boom gekregen. Waar de bomen allemaal staan, is te zien bij de stand van de commissie. Dan Paula: 28 jaar geleden stond jij mede aan de wieg van Vredesvraagstukken. Jij zorgde altijd voor de beste formuleringen. En als Dochter van Wijsheid kon je heerlijk onwijs zijn. Toen je niet meer lid kon zijn van de commissie, ben je wel onze vaste dagvoorzitter gebleven voor de Vredesdag. Nu ook voor jou een 11
openbare blijk van waardering, in de vorm van een olijfboom. Hierop zingen we het lied: ‘De bomen hebben wortels’. Agnes roept ons vervolgens op: ‘Laten we nog eens samen een vuist maken.’ Aloysa: ‘Wat goed dat jullie er allemaal weer zijn, en dat de vredescommissie op zo goede wijze verdergaat.’ Paula: ‘Het enthousiasme van deze twee is hartverwarmend. Dank aan jullie allemaal.’ Yosé licht toe wat er allemaal op de standjes te vinden is aan mogelijkheden om een vuist te maken. Materiaal voor de Vredesweek, voor de herdenking van de afschaffing van de slavernij, een oproep aan pensioenfondsen om geen geld te beleggen in de wapenindustrie, enzovoort. Daarmee breekt de tijd aan van de lunchpauze en voor een bezoek aan de standjes.
Middagdeel Het middaggedeelte beginnen we met het zingen van het lied: ‘Wek mijn zachtheid weer’, en met het nog een keer oefenen van de liederen van de slotviering.
Het woord is aan de zaal Het middagdeel is bestemd voor gesprek tussen de spreekster en de aanwezigen, en tussen de aanwezigen
12
onderling. De voorzet wordt gegeven door een vraag over jongeren: Uit de zaal: ‘Ik heb geen verstand van economie, maar ik vraag me af hoe de jongeren verder moeten. Ze moeten studeren, werk zoeken, geld verdienen etc. Maar hoe kunnen zij er zelf een rol in spelen?’. Hierop wordt gereageerd met een advies: ‘Maak contact met de jongeren. Vraag hun zelf: wat doen zij ermee? Maar het is ook een gewetensvraag aan mijzelf: Hoe ga ik zelf om met economie, op welke manier doe ik zelf mijn inkopen?’ Nog een reactie hierop: ‘Ik heb een dochter in de middelbareschoolleeftijd. Zij heeft maatschappelijke stage gelopen. Dat is voor jullie ook een mogelijkheid om in contact te treden met jongeren.’ Een andere vraag betreft biologisch voedsel. Laatst was in het nieuws dat conventioneel geproduceerd voedsel net zo goed is. En verder: hoe zit het met kringloopwinkels: koop je dan niet dingen voor arme mensen weg? Greetje Witte-Rang: Kringloopwinkels moeten juist voor de doorsnee van de samenleving zijn, niet alleen voor de armen. Het is goed om spullen een tweede leven te geven. Zie hier in de school: de wc’s worden gespoeld met regenwater, en dat staat ook te lezen op de wc. Dat is heel goed, het zet ons aan het denken. Over de biologische landbouw: er is een heel debat losgebroken naar aanleiding van de uitspraken van deze Wageningse professor. Gelukkig heeft hij tegenspraak gekregen. Landbouw moet geen industrie zijn. Landbouw is al een stuk verbeterd, als gevolg van de biolandbouw. 13
Persoonlijk heb ik ervaring met een groenteabonnement van een bioboer in Zwolle. Dat heeft een bijzonder effect op allerlei terreinen. Korte lijntjes, geen vervoer, maar ook het feit dat de groente meer gaat betekenen. Ze komt dichterbij, de groente staat voor nieuwe relaties tussen mensen. De menselijke maat komt weer in beeld. Maatschappelijke stages: dat is een heel goed idee. In de kerk zijn we ermee bezig. Scholen zijn hard op zoek naar deze stageplaatsen. Religieuzen kunnen die bieden. We moeten voortdurend proberen invloed uit te oefenen, want het dikke-ik-denken is de lucht die we inademen. De discussie gaat verder. Iemand vertelt dat ze in Argentinië op bezoek wilde bij mensen die ze eerder had gezien. Intussen hebben multinationals deze boeren verdreven, en produceren ze er nu veevoer voor onze koeien. Een andere reactie gaat over microkrediet. Onlangs verschenen er berichten in de krant dat banken er nu goede handel in zien en er flink van profiteren. Greetje Witte-Rang: Microkredieten zijn vroeger een heel belangrijk instrument geweest. Toen werkte men nog vanuit de belangen van de mensen. Later is het heel groot geworden. Er kwamen meer partijen op die markt. De Wereldbank kwam op bezoek bij de EDCS, de internationale organisatie voor microkredieten. Van toen af hebben de banken een gat in de markt gezien. Oikocredit werkt heel anders dan de gewone banken, omdat het ook begeleiding geeft. Het is heel belangrijk met welke intenties je microkredieten verstrekt. Het zou goed zijn eens iemand van Oikocredit uit te nodigen om er meer over te vertellen. 14
In de pauze zei iemand tegen mij: vroeger moesten we ook ons best doen voor onze eigen toekomst. Toch kwamen mensen toen ook anders terecht als nu. Wat is er veranderd? We moeten blijven spreken. Het is niet zo dat mensen alleen nog voor het eigen belang willen opkomen. Zo is er weleens becijferd wat het werk waard is dat vrijwillig vanuit de kerken wordt gedaan. Dat omzetten in geld is een riskant idee, maar het toont aan dat er heel veel gebeurt om niet. Dat moeten we de jongeren blijven tonen.
Uit de zaal: Economie kan ook een weg naar vrede zijn. Een van de aanwezigen vertelt het voorbeeld van een arbeiderswijk in Amersfoort, waar vanuit de kerken een initiatief werd genomen met de naam: ‘Heb je even voor mij?’. Mensen deden vrijwillig klussen voor elkaar. In een jaar tijd werd er honderd keer vraag en aanbod bij elkaar 15
gebracht. Armoede kan een weg zijn naar onderling contact, naar vrede. Vervolgens gaat de discussie weer verder over jongeren. Diverse aanwezigen reageren hierop: Een probleem blijkt te zijn dat jongeren zich niet voor langere tijd aan iets willen binden. Ze doen graag dingen, maar dan snel en voor een overzichtelijke periode. Misschien dat het beter werkt als je ambtstermijnen hanteert, zoals de kerken van de reformatie doen. Dan begrens je het ook, al is het dan op langere termijn. Jongeren zijn wel heel creatief: ze organiseren iets, en de toegangsprijs is een blik voedsel voor de Voedselbank. Blijft overigens staan dat wij er moeilijk aan kunnen wennen dat jongeren zich niet willen binden. Een voorbeeld van een organisatie die dat probeert, is Dare2Go (Jongeren en Missie). Ze gaan in op de attitude van jongeren, ze bieden iets van snelle actie, zonder te eisen dat jongeren heel lang meedraaien. Desondanks mogen we de hoop hebben dat dit in hun verdere leven doorwerkt. We moeten niet vergeten dat het ook past bij de levensfase van de jeugd. En het past ook in de maatschappij: zie de duurzaamheid van relaties. Iemand vertelt vanuit persoonlijke ervaring en vanuit de bijeenkomsten van de commissie Roepen, dat je jonge mensen de kans moet bieden zo'n manier van leven te verkennen. Als je hoopt daarmee te werven, zit je fout. Ga er niet van uit dat het pas zinvol is, als ze blijven. Greetje Witte-Rang: Dit geldt niet alleen voor jongeren. Mensen warm krijgen voor langlopende dingen is een probleem. Ook voor langere series bijeenkomsten. Vroeger 16
hielden we over een onderwerp een serie van twintig avonden in een jaar. Dat doet nu niemand meer. Kijk naar hoe men aankijkt tegen missionarissen: pas heel laat heeft men ingezien wat de waarde was van ergens heel lang blijven. Uit de zaal: Zouden we op den duur zonder kerncentrales kunnen, zeker nu je bijna nergens windmolens mag neerzetten? Zie het besluit van de provincie NoordHolland. Greetje Witte-Rang: Als we doorgaan zoals nu, zullen we wel moeten. Er kan echter heel veel. De tegenbeweging is ook op volle toeren. Een ander verhaal: Nederland is een belastingparadijs voor bedrijven. Uit de zaal: Economie en dienstbaarheid: dat is nieuw voor mij. Wordt dat ook aan de universiteiten onderwezen? Greetje Witte-Rang: Ik ben bang van niet. Toch zijn er wat plaatsen waar we hoop aan kunnen ontlenen. Bijvoorbeeld de Thomaskerk in Amsterdam. De predikanten daar zijn aan de slag gegaan op de Zuidas van Amsterdam, waar heel veel kantoren zijn. Veel jonge mensen lopen stuk in het alleen maar bezig zijn met winst en eigenbelang. Een beraadsgroep van de Raad van Kerken is bezig met een boodschap vanuit de kerken over de economie. Mensen op de Zuidas vragen zich ook af waar de economie voor dient. Er is heel veel fictief geld. De hoeveelheid geld die de wereld rondvliegt, is zo’n twintig maal de waarde van alle goederen en diensten. Dat werd tien jaar geleden al gesteld, maar niet geloofd. Sinds het begin van de crisis blijken er 17
meer economen te zijn die zich met dit soort vragen bezighouden. Zij zeggen: we moeten terug naar de tekentafel van de maatschappij. In de kerken hebben we het een en ander hierover in huis. Uit de zaal: Op de laatste Algemene Vergadering van de KNR is ds. Ad van Nieuwpoort van de Thomaskerk geweest om dit verhaal te vertellen. Het kwam heel positief over. Er is een boek over verschenen: ‘De bijbel op de Zuidas’. Ook een invloedrijk figuur als Herman Wijffels zegt dingen die ingaan tegen het gangbare neoliberale denken. Over jonge mensen: Er zijn allerlei gemeenschappen van jonge mensen die op een bepaalde manier iets voortzetten vanuit een bepaalde inspiratie. De inspiratie is niet weg, maar je moet haar zoeken. Kijk ook naar ieder persoon zelf, naar onszelf. We hebben ook ons eigen geweten. De verantwoording ligt bij ieder van ons. Niet alleen wijzen naar de gemeenschap, de kerk, de jongeren. Na deze woorden wordt het zaalgesprek afgesloten. Er volgt nog een korte pauze, waarin de gesprekken net zo levendig verder gaan. Hierna besluiten we de dag met de:
Slotviering en afsluiting Vervolgens besluiten we de dag met de slotviering (zie het programmaboekje), en met enkele woorden door de
18
dagvoorzitter. Nadat zij iedereen een goede thuisreis heeft gewenst, zingen we het gebruikelijke slotlied: Wij moeten gaan; aan 't lied van bevrijding, voegden we weer een eigen refrein…
Praktische informatie • De toespraak van Greetje Witte - Rang is te downloaden van de KNR-website. Wie niet handig is met computers, kan ook bellen naar het KNR-bureau, om een exemplaar toegezonden te krijgen. • De inzameling voor de olijfbomen die worden geplant op de Westelijke Jordaanoever, voor Palestijnse boeren wier olijfbomen zijn gerooid door kolonisten, heeft € 378,10 opgebracht. Met dat geld kunnen 19 bomen worden aangeschaft. Vijf daarvan worden opgedragen aan Aloysa, Agnes, Tarcies, Francina en Paula. Elke andere boom zal worden opgedragen aan iemand die met ons meetrekt of ons is voorgegaan in de inzet voor gerechtigheid. • Op 1 juli van komend jaar is het 150 jaar geleden dat in Nederland de slavernij werd verboden. De Evangelische Broedergemeente nodigt alle kerken uit om de viering te maken tot iets voor zwarte en witte Nederlanders. De Raad van Kerken brengt allerlei evenementen bij elkaar die in dit kader worden georganiseerd. Informatie: www.raadvankerken.nl of bel naar 033 - 46 33 844. 19
ORGANISATIE NATIONALE VREDESDAG RELIGIEUZEN
Commissie Vredesvraagstukken: Ignatia Crijns Dinie van 't Erve Yosé Höhne - Sparborth Suze Lases
Met dank aan: Dr. Greetje Witte - Rang Joy van der Werf Leny van den Bosch Sylvia Hobeijn en Tom Boesten (bureau KNR) Medewerkenden van het Ds. Pierson College Aanwezige stands: • Wereldwinkel, Vughterstraat, ’s-Hertogenbosch • Uitgeverij Docete, Utrecht • Stichting Religieuzen Tegen Vrouwenhandel • Pastoraat Woonwagenbewoners Nederland
Emmaplein 19a 5211 VZ ’s-Hertogenbosch Tel.nr. 073 6921321
Wij waren te gast in het Ds. Pierson College van de Vereniging voor Protestants Christelijk Onderwijs te ‘s-Hertogenbosch. Vanuit de Bijbel behoren respect voor de medemens, hulpvaardigheid, dienstbaarheid, liefde en gerechtigheid tot de kernbegrippen van dit college. Het hebben van een andere geloofsovertuiging is geen beletsel om je er als leerling én gast thuis te voelen.
20
