www.deswaene.be
Onze-Lieve-Vrouw van Vreugde parochie in Vogelenzang
1
Naar jaarlijkse gewoonte – het bezoek aan een Anderlechtse kerk – bracht De Swaene op 27 september 2015 een bezoek aan de meer perifeer gelegen en minder gekende Onze-LieveVrouw van Vreugdeparochie in de Vogelenzangwijk. 1. De wijk De Vogelenzangwijk ligt ten zuidwesten van het Brussels Gewest. De wijk wordt begrensd door de Vlaamse gemeente Sint-Pieters-Leeuw en de Anderlechtse wijkenVlasendaal – Neerpede en het Rad – Veeweyde. Ook de wijk Meylemeersch grenst aan Vogelenzang. In deze wijk kwam op 30 hectaren het ULB-ziekenhuis Erasme dat officieel werd geopend op 25 november 1977. Ook een hoogtechnologisch bedrijvenpark en veel verkeersinfrastructuur werden ingeplant in deze wijk, zodat er van het vroegere uitzicht en de vroegere bewoning niet veel overbleef. De wijk Vogelenzang wordt doorkruist door de Ring en de spoorweglijn 50A (BrusselOostende). Belangrijke verkeerswegen zijn de Bergense Steenweg, de Josse Leemanslaan en de Lenniksebaan. De Josse Leemanslaan, gelegen tussen de Lenniksebaan en de Bergense Steenweg, werd geopend op 24 april 1980. Met deze benaming wordt hulde gebracht aan de oud-Anderlechtse schepen Josse Leemans, overleden op 7 december 1968. Langs de Josse Leemanslaan, kort bij de Lenniksebaan, is het metrostation Eddy Merckx gelegen, op de metrolijn nr. 5 die gaat van metrostation Erasmus (ULB-ziekenhuis) in Anderlecht naar het metrostation Hermann-Debroux in Oudergem. In het metrostation is de door Eddy Merckx geschonken fiets te zien waarmee hij in 1972 in Mexico het werelduurrecord realiseerde. De Britse Soldaatlaan, waar op het nummer 29 de Onze-Lieve-Vrouw van Vreugdekerk is gelegen, loopt van de Josse Leemanslaan naar de Sint-Janskruidlaan (Avenue des Millepertuis), waar de ingang van de begraafplaats Vogelenzang is. De Britse Soldaatlaan werd geopend in 1945 als eerbetoon aan het Britse leger dat deelnam aan de bevrijding van België in 1944. In 1949 werd met de aanleg van het kerkhof Vogelenzang begonnen (zie ook een artikel hieraan gewijd op onze website). De begraafplaats met een oppervlakte van 18ha 80a werd in gebruik genomen op 28 november 1953 en werd officieel ingehuldigd op 31 oktober 1954. De architect was Victor Lichtert, die ook begraven is op het kerkhof. De landschapsarchitect was Vandezande en de aannemer was Beguin. In het midden, voor de ingang van het kerkhof, staat het kunstwerk ‘De begrafenis’ van de beeldhouwer Maurice De Korte (1889-1971), die van 1923 tot 1971 woonde in de Shakespearelaan (Moortebeekwijk). Links en rechts van de ingang van het kerkhof staan twee bas-reliëfs van de beeldhouwer Firmin Vandewoude (1907-1994), aan de rechterkant staat ‘Gezin-arbeid-solidariteit’ en links staat ‘vaderlandvrijheid-weerstand’. Samen met de aanleg van het kerkhof werd achteraan de Vogelenzangstraat (rue du Chant d’Oiseaux) getrokken (in feite een oude landelijke weg afgeleid van de naam Vogelenzangbeek, die de natuurlijke grens vormde tussen de gemeenten Anderlecht en SintPieters-Leeuw). In de wijk Vogelenzang zijn er twee grote woonkernen, enerzijds tussen het kerkhof en de Josse Leemanslaan (A) en anderzijds tussen de Josse Leemanslaan en de Ring (B). De
2
woonkern A is opgedeeld in twee delen, nl. een villawijk langs de zijde van de begraafplaats en een wijk met gewone ééngezinswoningen langs de andere zijde van de Josse Leemanslaan (de oude Bracopslaan). De woonkern B bestaat uit gewone ééngezinswoningen en hoogbouw langs de Strobloemenlaan (Avenue des Immortelles). Volgens het Brussels Instituut voor Milieubeheer (BIM) ondergaan de inwoners van enkele honderden woningen geluidsoverlast van de spoorlijn en van de Ring. Opvallend is dat de kleine tuinen van de woningen in de Wollegrassquare (Square des Linaigrettes) grenzen aan de Ring en er slechts van afgescheiden zijn door een geluidsscherm, gebouwd in 2003. De meeste straten werden aangelegd in de jaren ’60 van de vorige eeuw en kregen planten- en bloemennamen. In woonkern A zijn dit Pimpernellaan (Avenue des Pimprenelles), Madeliefjeshoek (Clos des Marguerites), Ridderspoorlaan (Avenue des Dauphinelles), Veldkerslaan (Avenue des Cardamines), Sterremuurlaan (Avenue des Stellaires) en Asterhoek (Clos des Asters). Op het adres Asterhoek 6 is er een gemeentelijke basisschool, namelijk De Astertjes (kleuteronderwijs) en De Asters (lager onderwijs). In woonkern B zijn dit Edelweisslaan (Avenue Edelweiss), Vetkruidweg (Allée des Orpins), Zeepkruidhoek (Clos des Saponaires), Alpenklokjeshoek (Clos des Soldanelles) en Ridderspoorlaan (Avenue des Dauphinelles). In de wijk zijn er drie rusthuizen, nl. Edelweiss in de Strobloemenlaan 2, Alba in de Britse Soldaatlaan 24 en er tegenover, naast de kerk, rusthuis Alay in de Britse Soldaatlaan 31. In de Vogelenzangwijk bevindt er zich ook een belangrijke onderwijsinstelling, zijnde het Sint-Niklaasinstituut, met als adres Bergensesteenweg 1421. Het instituut, gebouwd op een oppervlakte van 9ha, is gelegen tussen de Vogelenzangstraat, de Josse Leemanslaan en de Bergense Steenweg, op één kilometer van de grens met Sint-Pieters-Leeuw. In 1839 wilde de Mechelse Monseigneur Victor Scheppers meer doen ten dienste van de jeugd en hij stichtte de Congregatie van de Broeders van Onze-Lieve-Vrouw Barmhartigheid (de Broeders van Scheppers). De Congregatie werd op 26 april 1901 in Anderlecht eigenaar van een kasteel met boerderij en 9ha bossen en boomgaarden. Tot in 1962 was er een Nederlandstalige en Franstalige humaniora, maar nu is het een volledig Nederlandstalige school met kleuter-, lager- en algemeen secundair onderwijs. De Broeders van Scheppers hebben nog op andere plaatsen onderwijsinstellingen, o.a. in Mechelen, Alsemberg en Herentals. 2. De kerk Aangezien er op het secretariaat van de kerk (Britse Soldaatlaan 29) geen archief is, werd beroep gedaan op het geheugen van de 83-jarige oud-pastoor, Henri Van de Velde. Van de Velde, geboren te Mons op 29/03/1932, werd priester gewijd door Mgr. Suenens op 1 september 1957. Hij werd onmiddellijk pastoor van de Sint-Jozefparochie. Het begin van de parochie is te situeren 1967, wanneer pastoor Van de Velde begon met een kleuterschool in het Sint-Niklaasinstituut. De broeders van Monseigneur Scheppers hadden toelating gegeven om op een stuk grond een school te bouwen bestaande uit twee kleuterklassen, een Nederlandstalige en een Franstalige. Aangezien de wijk in volle expansie was, begon men te denken aan de bouw van een kerk. Tussen Joseph Boey, toenmalig deken
3
van de collegiale Sint-Pieter en Sint-Guidokerk (Dapperheidsplein) en Joseph Bracops, toenmalig burgemeester van Anderlecht, waren er zeer goede contacten. De kerkfabriek van de kerk Sint-Pieter en Sint-Guido bezat een grond in de Duivenmelkersstraat (Rue des Colombophiles). Burgemeester Bracops was in deze grond geïnteresseerd om er een hoogbouw met sociale appartementen op te richten. Voor deken Boey was dit geen probleem, maar hij maakte ook aan de burgemeester zijn wens kenbaar, namelijk de bouw van een kerk in de Vogelenzangwijk. Voor de burgemeester was dit eveneens geen probleem, aangezien de gemeente eigenaar was van een grond van 30a (5 loten bouwgrond van 300 BEF / are) in de Britse Soldaatlaan. De grond is 75 meter lang en 40 meter breed. Door de inzet van burgemeester Bracops was de grondruil geregeld in 1967. Pastoor Van de Velde heeft altijd de medewerking gekregen van de Broeders van Scheppers van het Sint-Niklaasinstituut, meer bepaald van pater Jozef en van de tot priester gewijde broeder Achiel. De kerk van Onze-Lieve-Vrouw van Vreugde (eerder een kleine kapel met ruimte voor 200 gelovigen, want het was de bedoeling om later een grote kerk te bouwen) werd op een korte tijd opgetrokken, van april tot november 1970. De ruwbouw (voor ongeveer 2 miljoen BEF) werd uitgevoerd door aannemer De Dapper uit Anderlecht. De inrichtingswerken (verwarming, elektriciteit, sanitair, vloeren, enz. …) kostten ongeveer 1 miljoen BEF, zodat het volledige complex ongeveer 3 miljoen BEF kostte (+- € 75.000). Voor de afwerking zorgde een ploeg van ongeveer 30 vrijwilligers, waaronder 5 ingenieurs. Men wilde zo snel werken omdat de belasting op bouwwerken 7% bedroeg in 1970 en op 1 januari 1971 de BTW van 21% op bouwwerken werd ingevoerd. Het complex met de moderne kerk, naar een ontwerp van architect Alex De Breucker, is helemaal geïntegreerd in de omgeving. Op 6 november 1970 kwam kardinaal Suenens de kapel (kerk) inwijden. Henri Van de Velde die kapelaan was voor de nieuwe parochie, kreeg diezelfde dag de volle bevoegdheid van pastoor. In 1975 werd Van de Velde pastoor van de Sint-Gerardus-Majellakerk in Neerpede. Het complex bevat ook het secretariaat van de kerk en fungeert ook als secretariaat van enkele pastorale eenheden in Anderlecht. Boven de kerk is een zaal van 6 meter op 16 meter. Op de bovenverdieping zijn er ook zes aparte kamers met badkamer en wc en een living van 34m² voor de zusters van een Franse kloosterorde uit Bretagne, die er reeds woonden vanaf 1 september 1970. Op de zolder zijn er eveneens vergaderzalen. In de eenvoudige kerk in L-vorm (eenvoudige afwerking van het plafond met hout, muren in rode baksteen, geen dure afwerking met marmer of blauwe steen, geen waardevol houtsnijwerk en geen beeldhouwwerken) is er een schilderij genaamd ‘De gekruisigde Christus wordt in de hemel binnengedragen’, geschonken door deken Boey van de Sint-Pieter en Sint-Guidokerk.
4
Interieur eenvoudige kerk
Schilderij geschonken door deken Boey
5
Schilderij Moeder Maria met kindje Jezus
In de intieme een aangename kerk is er één biechtstoel en een discrete, maar mooie kruisweg in keramiek van L.A. Achter het altaar is er een mooi houtsnijwerk met negen mensenhoofden en een modern tabernakel. Aan de ingang is er een origineel wijwatervat.
Modern tabernakel
6
Origineel wijwatervat
Houtsnijwerk met mensenhoofden
7
Kruisweg in keramiek
Beeldje Moeder Maria met kindje Jezus
8
Vestiaire met gewaden van de pastoor
Er zijn twee ingangen tot de kerk, enerzijds langs de grote inkomhal voor het secretariaat (waar aan de ingang van de kerk een herinneringsplaat met de tekst ‘parochiaal centrum – centre paroissial – 1970’ hangt) en anderzijds op de hoek van de andere vleugel van het parochiaal centrum in L-vorm.
Herinneringsplaat
9
Het gedeelte van de kerk langs de kant van het secretariaat ligt enkele treden hoger dan de rest van de kerk. Op het dak van het complex is er geen klokkentoren. Volgens de architect heeft men op een bepaald ogenblik gedacht aan de oprichting van een klokkentoren die losstaat van de kerk, maar ook dit is er nooit van gekomen. Het parochiaal centrum steunt op betonnen funderingen en is opgetrokken in rode baksteen. Op de voorgevel is er op het witte vlak een kruis afgebeeld en daarnaast is er op de bakstenen een afbeelding van Onze-Lieve-Vrouw met het kindje Jezus. Deze afbeelding kan verlicht worden, maar dit gebeurt niet omdat de elektriciteitsinstallatie defect is. Ook de op de zijgevel is er een kruis aangebracht.
Kruis aan de zijgevel
10
Afbeelding Onze-Lieve-Vrouw met kindje Jezus (wordt ‘s avonds verlicht)
Recht tegenover de ingang van het secretariaat is er een merkwaardige brievenbus met een dak van een kerk met een torentje erop en met de vermelding van de naam van de kerk. Dit werd destijds gemaakt door een parochiaan.
Merkwaardige brievenbus
11
Het complex staat op een grond van 13a. Ernaast is een parkje van 17a met een kleine gemetste Lourdesgrot met Onze-Lieve-Vrouw.
Parkje
Lourdesgrot met Mariabeeld
12
Lourdesgrot met Mariabeeld
Pastoor Henri Van de Velde werd in 2003-2004 opgevolgd door pastoor Nikita Skatschkoff, die in dienst bleef tot 1 september 2013. Nu is pastoor Guido Vandeperre actief in de parochie en ook nog in vijf andere kerken.
Pastoor Guido Vandeperre
13
De Onze-Lieve-Vrouw van Vreugdekerk is één van de 11 gemeenschapskerken van de Nederlandstalige pastoraal in het Brusselse gewest. In deze 11 kerken staat een Nederlandstalige benoemde en pastorale ploeg aan het roer en elke zondag en feestdag is er een verzorgde Nederlandstalige eucharistieviering. De missen in de Onze-Lieve-Vrouw van Vreugdekerk zijn op zondag om 11u in het Nederlands en op maandag om 20u, woensdag en vrijdag om 19u en op zaterdag om 18u30 in het Frans. Daarnaast zijn er ook een aantal inloopkerken. Dit zijn kerken die een uitstraling hebben die veel breder is dan de plaatselijke parochie of pastorale eenheid, zoals bijvoorbeeld de SintPieter en Sint-Guidokerk. Dankzij twee belangrijke personen, nl. deken Joseph Boey en burgemeester Joseph Bracops, kon de Onze-Lieve-Vrouw van Vreugdekerk gebouwd worden. Op de grond van de kerkfabriek van de decanale kerk Sint-Guido en Sint-Pieter is er op het adres Duivenmelkersstraat 136-138 (Rue des Colombophiles 136-138), niet ver van de spoorwegbrug, een hoogbouw met sociale appartementen van de sociale woningbouwmaatschappij ‘De Anderlechtse Haard’ (Le Foyer Anderlechtois). Een beetje verder is er een toegangsweg naar het sociaal restaurant en een park dat zich ook uitstrekt achter het sociaal appartementsgebouw. 3. De kerkstructuur in Anderlecht De verschillende Nederlandstalige katholieke gemeenschappen van Anderlecht vormen samen de pastorale eenheid Anderlecht. De pastorale eenheden overkoepelen de parochies SintPieter en Sint-Guido (Dapperheidsplein), Sint-Lukas (Bergensesteenweg 614), Heilige Geest (Martin Luther Kingplein), Onze-Lieve-Vrouw van het Heilig Hart (Norbert Gillelaan 63), Onze-Lieve-Vrouw van Vreugde (Britse Soldaatlaan 29), Sint-Gerardus Majella (Bloeistraat 35), Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt ( Dokter de Meersmanstraat 12), Sint-Franciscus Xaverius (Eloystraat), Sint-Vincentius à Paulo ( Ninoofsesteenweg 371), Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart (Adolphe Willemijnsstraat 105), Sint-Bernadette (Itterbeekselaan 432) en SintJozef (Radplein). De kerk Sint-Franciscus Xaverius is reeds enkele jaren gesloten. Na de sluiting eind september 2014 van de kerk Sint-Vincentius à Paulo wordt de zondagsmis gevierd in de kapel van de Paters van het Missiehuis van Scheut, Ninoofsesteenweg 548. Er blijven in totaal 11 gebedshuizen over van de pastorale eenheid Anderlecht. Er is één Nederlandstalige pastorale eenheid en drie Franstalige, nl. ‘Chêne de Membré’ met als verantwoordelijke pastoor Philippe Nauts, ‘Rinck’ met als verantwoordelijke pastoor Charles Mbu Satela en ‘Arc-en-Ciel’ ook met pastoor Charles Mbu Satela als verantwoordelijke en waarvan het secretariaat ook gevestigd is op het adres Britse Soldaatlaan 29. Tot ‘Arc-en-Ciel’ behoren Notre Dame de Joie, Sainte-Bernadette, Saint-Esprit, Home Saint-Joseph (Britse Soldaatlaan 31) en Home Edelweiss (Strobloemenlaan 2).
14
Tot de Nederlandstalige pastorale eenheid Anderlecht, met als verantwoordelijke pastoor Guido Vandeperre en secretariaat op de Britse Soldaatlaan 29 (permanentie van maandag tot vrijdag van 9u tot 12u, telefoon 02/522.39.50), behoren de volgende kerken (met vermelding tussen haakjes van de dagen waarop er Nederlandstalige missen zijn): Onze-Lieve-Vrouw van Vreugdekerk ( zondag om 11u), Sint-Pieter en Sint-Guido (dinsdag en donderdag om 8u30, zondag om 9u30), Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaart (zondag om 09u30), Missiehuis Scheut (zondag om 10u), Sint-Jozef (zaterdag om 18u), Sint-Bernadette (zondag om 9u45 een tweetalige mis), Sint-Gerardus-Majella (zondag om 11u20) en Heilige Geest (1ste en 3e zondag van de maand om 9u30). De pastoraal medewerkster is mevrouw Tite Vandenhoute. Johan Dobbelaere is de deken van het vicariaat Brussel-West en pastoor in Ganshoren, Sint-Agatha-Berchem, Koekelberg en Sint-Jans-Molenbeek. 4. Joseph Boey Joseph Boey werd geboren op 4 februari 1914 in Sint-Lambrechts-Woluwe in een socialistisch gezin met zeven kinderen. Zijn vader was arbeider bij de Brusselse trammaatschappij. Joseph Boey volgde onderwijs in de lagere parochieschool van SintHenricus in Sint-Lambrechts-Woluwe. Daarna studeerde hij verder aan de Latijnse humaniora in Sainte-Marie in Schaarbeek, waarna hij zijn studie vervolgde aan het seminarie. Hij werd onmiddellijk leraar aan het Institut Notre Dame in Kuregem waar hij zes jaar les gaf. Vervolgens was hij twaalf jaar onderpastoor (1944-1956) in de Sint-Guidokerk in Anderlecht. In juli 1956 werd hij ingehuldigd als pastoor in de Sint-Pancratiusparochie in Kraainem. In 1964 werd hij dan deken in Anderlecht. De dekenij telde toen 13 parochies en 30 priesters, waarvan 25 Vlamingen. In 1970 kwam Boey in aanvaring met het Vicariaat Brussel omdat hij weigerde de opgelegde scheiding van de pastorale toe te passen, nl. Franstalige priesters voor Franssprekende parochianen en Vlaamse geestelijken voor de Nederlandstaligen. Hij nam ook deel aan het Vaticaans concilie van 1962. Op 64-jarige leeftijd werd hij in 1978 aangesteld als aalmoezenier in het SintLambertusziekenhuis in Sint-Lambrechts-Woluwe. Joseph Boey overleed in de Sint-Annakliniek van Anderlecht op 23 juni 1981.
15
Pastoor Joseph Boey (foto: de lijsterbes, jaargang 5, nr.1, januari 2004)
5. Joseph Bracops Joseph Bracops werd geboren op 30 mei 1900 in Brussel en overleed in Anderlecht op 30 mei 1966. Hij was gemeenteraadslid vanaf 1946 en van 1947 tot 1966 burgemeester van Anderlecht. Bracops was ook volksvertegenwoordiger van 1946 tot 1966 voor de PSB. In 1919 behaalde hij zijn diploma van onderwijzer aan de normaalschool van Brussel. Van 30 december 1920 tot maart 1946 was hij onderwijzer in het gemeentelijk onderwijs in Anderlecht. Joseph Bracops was ook op syndicaal vlak actief in de Centrale du Personnel Enseignant Socialiste en in 1929 werd hij afgevaardigde voor de centrale in de Intersyndicale des Services Publics. Van 1932 tot 1945 was hij voorzitter van de Centrale Général des Services Publics (een afdeling van het FGTB). Hij nam in deze functie ontslag om aan de parlementsverkiezingen te kunnen deelnemen. In de jaren ’20 was hij extreemlinks, maar later matigde hij zijn visie en werd hij anticommunistisch.Van in het begin van de jaren ’30 zat hij in de algemene raad van de socialistische partij. Hij was een hartstochtelijke verdediger van het vrijzinnig onderwijs. Daarom stichtte hij in 1934 het Centre Permanent de Défense de l’École Publique. Hij was daarnaast ook lid van de vrijzinnige Ligue de l’Enseignement. Tijdens WOII was hij actief bij de clandestiene krant ‘Le Peuple’. Eind 1942 werd hij gearresteerd door de Duitsers en zat hij vast in de gevangenis van Sint-Gillis, het fort van Breendonk en in meerdere buitenlandse nazikampen (o.a. Auschwitz en Büchenwald). Direct na zijn bevrijding door de Amerikanen, werd hij in België politiek actief. Tijdens zijn parlementaire carrière kwam hij tussen in zaken die van belang waren voor de gemeentepolitiek en voor de vakbond. Hij streed voor het statuut van de officiële scholen en haar onderwijsgevenden en was absoluut gekant tegen amnestie voor incivieken.
16
Van 1950 tot 1954 was hij de belangrijkste oppositieleider tegen Harmel en diens prokatholieke onderwijspolitiek. Van 1954 tot 1958 verdedigde hij Harmels opvolger, Collard. In 1958 maakte Bracops deel uit van de socialistische fractie die onderhandelde over het Schoolpact. In de veertiger jaren huwde hij met C. Waucquez, lerares en later directrice van de rijksnormaalschool Berkendaal.
Joseph Bracops (foto: www.europeanastatic.eu)
Tekst: Roland Van Varenbergh Foto’s: Régine Peeters
17
