ONTWERPWEDSTRIJD NIEUWE NOORD- EN ZUIDENTREE EUSEBIUS

ONTWERPWEDSTRIJD NIEUWE NOORD- EN ZUIDENTREE EUSEBIUS

Stichting Eusebius Arnhem datum: 3 december 2015 kenmerk: ontwerpwedstrijd03def

2

INLEIDING De Eusebius krijgt in de toren en de naastliggende kapellen een permanente tentoonstelling over de Slag om de Brug. De huidige ingangspartij van de toren wordt daarvoor ter beschikking gesteld. Om een goede exploitatie van het schip van de Eusebius mogelijk te maken is het nodig dat het schip wordt voorzien van eigen uitnodigende entrees aan de noord- en zuidkant van het transept. De Eusebius ligt nu als een barrière tussen de oude stad en de Markt met het Huis der Provincie / de Rijn. De nieuwe entrees maken een doorgang dwars door het schip mogelijk, zoals dit in het verleden, tijdens de Middeleeuwen, ook al mogelijk was. De noord-zuidas in de transepten kan zodoende een belangrijke verbindingslijn, in de stad worden, Voor het ontwerp van de nieuwe entrees in het noord- en zuidtransept wordt een ontwerpwedstrijd uitgeschreven. Om een rijke keuze aan frisse ontwerpideeën voor de entrees te kunnen krijgen, worden niet alleen professionele ontwerpers, maar ook andere geïnteresseerden uitgenodigd om deel te nemen aan de wedstrijd.

Het bestuur van de Stichting Eusebius Arnhem (SEA) Kerkplein 1 6811 EB Arnhem [email protected]

INHOUDSOPGAVE

1. 2.

3. 4.

Inleiding Transitie Eusebius Cultuurhistorische uitgangspunten 2.1. Interieur 2.2. Exterieur 2.3. Aanbevelingen Stedenbouwkundige context Reglement en voorwaarden 4.1. De ontwerpopgave 4.2. Aanmelding en indiening 4.3. Jurering 4.4. Deskundigheid van de deelnemer 4.5. Recht op publicatie van de inzendingen 4.6. Tijdschema 4.7. Prijzen

BIJLAGEN Foto’s noordtransept Foto’s Zuidtransept Tekeningen

2 3 4 4 4 4 5 6 6 6 6 7 7 7 8

9 10 11

3

1.

TRANSITIE EUSEBIUS

De nieuwe entrees zijn onderdeel van het transitieproces/de herbestemming van de Eusebius. De herbestemming van de Eusebius is een organisch proces, waarbij wordt gestreefd om met verloop van tijd zo veel mogelijk onderdelen te realiseren, zo nodig in aan nieuwe inzichten aangepaste vorm. Onderdelen hiervan zijn: Tentoonstelling Slag om de Brug e.a. Er wordt naar gestreefd om in de loop van 2016, in samenwerking met de gemeente Arnhem en het Airborne Museum, een permanente tentoonstelling over de Slag om de Brug en de Evacuatie van Arnhem in 1944 in de toren in te richten. De verwachting is dat dit jaarlijks een groot aantal bezoekers trekt. Iedereen moet het gevoel hebben dat de Eusebius van hem of haar is. De Eusebius moet aantrekkelijker worden om te bezoeken, zowel door Arnhemmers als mensen van buiten de stad. Overwogen wordt, in de zijbeuken van het schip tegen de buitenzijde van het gebouw, op diverse plekken artefacten van de geschiedenis van de Eusebius, de stad Arnhem en de provincie Gelderland tentoon te stellen. Daardoor wordt een bezoek aan de Eusebius meer en meer een belevenis. Duurzaamheid In opdracht van de Provincie Gelderland is een Energiescan voor de Eusebius gemaakt. Deze studie heeft geleid tot een aantal aanbevelingen, waardoor het energiegebruik van de Eusebius zo veel mogelijk wordt beperkt, zonder dat de cultuurhistorische kwaliteiten van de Eusebius verloren gaan. Belangrijk daarbij zijn o.a. het aanbrengen van isolerend monumentenglas achter het glas in lood, vloerverwarming in het schip, mogelijk in combinatie met zonnepanelen op het stadhuis en riothermie. Als eerste stap zijn de meeste lampen in de Eusebius al vervangen door Led-verlichting. Betere akoestiek De akoestiek van het schip moet worden verbeterd. Vooral de nagalmtijd in de middenfrequenties is erg lang. Het schip zal beter geschikt worden gemaakt voor bijvoorbeeld concerten. Het grootste resultaat kan worden geboekt met de verbetering en uitbreiding van de reeds aanwezige akoestische voorzetwanden en het aanbrengen van zes wegneembare zware gordijnen. De verbeteringen zullen plaats vinden in overleg met gebruikers, zoals het Gelders Orkest en de organist van het aanwezige Strümphler-orgel, met de bedoeling de akoestiek niet alleen voor bezoekers, maar ook voor de bespelers, van hoog niveau te maken. Uitkijkplatforms aan de toren Er wordt een plan uitgewerkt voor twee of drie glazen uitkijkplatforms, die op ca. 60 m hoogte uit de toren steken. De uitkijkplatforms worden gemonteerd voordat de steiger verder zakt. De Eusebiustoren zal door deze uitkijkplatforms een belangrijke extra attractie krijgen voor de bezoekers. Sloop bijgebouw aan de noordzijde Het is de bedoeling dat het lelijke bijgebouw ten noorden van het schip wordt afgebroken en dat ondergronds in het schip een nieuwe serviceruimte zal worden gerealiseerd.

4

2.

CULTUURHISTORISCHE UITGANGSPUNTEN

De Eusebius is niet alleen van belang voor de stad Arnhem maar is ook een baken/icoon voor de provincie Gelderland. Het is een belangrijk symbool van de Wederopbouw van Nederland. Reden waarom alle werkzaamheden aan de Eusebius nauwlettend door een groot publiek worden gevolgd. Het boek ‘De St. Eusebiuskerk te Arnhem, Bouwsculptuur en bouwgeschiedenis’ (ISBN 978 90 663 00187) geeft een beeld van de ontwikkeling en opbouw van de Eusebius. De Eusebius bezit een indrukwekkende verzameling beeldhouwwerk. Het huidige gebouw heeft met uitzondering van een klein aantal kapellen en portalen geen aanbouwen. In het verleden zijn die er wel geweest. Het portaal aan de noordzijde in de oksel van het transept is bijvoorbeeld geheel herbouwd als gevolg van de verwoesting tijdens de Slag om Arnhem. 2.1. Interieur De Eusebius heeft een sober, maar krachtig interieur. De soberheid is het gevolg van de verwoesting waarbij veel van het oorspronkelijke interieur is gesneuveld. De ruimtewerking en de lichtval zijn belangrijk. De architectonisch belangrijkste as loopt van oost naar west (schip – koor). Het koor is een eenheid, evenals het schip met het orgel tegen de torenwand. Het orgel is een belangrijk instrument dat graag door veel professionele- en amateurorgelspelers wordt bespeeld. (bouwer: Strümphler). De houten vloer in het schip is niet van waarde. Onduidelijk is of onder de houten vloer nog resten van de oorspronkelijke zerkenvloer liggen. De huidige natuurstenen vloer is ook niet oorspronkelijk maar dateert uit de Wederopbouw. De zijbeuken zijn, alhoewel in open verbinding met het schip en het koor, te beschouwen als aparte ruimtelijke eenheden. Hierbij is de kolommenrij van belang als ruimtelijke markering. Hetzelfde geldt voor de transepten, waarbij juist de kruising het belangrijke scharnierpunt is. 2.2. Exterieur De Eusebius heeft een heldere hoofdvorm en opbouw. Wel is het merkwaardig dat de transepten geen ingangen bezitten, dus ook geen binnenportalen. De meeste kerken van dit kaliber hebben deze wel. De noordzijde bezit in de oksel van het transept en het schip een herbouwd portaal met een toegang. Aan de zuidzijde bevindt zich de St. Eusebiuskapel en het Zuidportaal, beide met een toegang. Dit zijn echter geen hoofdtoegangen, maar meer dienstingangen. De Eusebius heeft dus eigenlijk maar één hoofdtoegang, en wel de ingang via de toren. Voor het multifunctioneel gebruik van de Eusebius is het van belang dat er meerdere grote toegangen komen. De transepten lenen zich hier het best voor. Het opwaarderen van de beide portalen is vanuit het schip gezien niet logisch en levert ook geen heldere toegangen op. 2.3. Cultuur-historische aanbevelingen Vanuit de monumentale karakteristiek is het van belang dat de nieuwe toegangen helder en eigentijds zijn. Een uitwendig portaal is vanuit het monument gezien niet logisch. Inwendige portalen in de transepten sluiten wel aan bij de bouwgeschiedenis van dergelijke kerken. Deze toegangen bieden ook de kans de noord-zuidas tussen stad en de Markt/de Rijn ‘open’ te maken.

5

3.

STEDENBOUWKUNDIGE CONTEXT

De Eusebius is gelegen in de zuidelijke binnenstad, in de overgangszone tussen de middeleeuwse stad en de ‘wederopbouw stad’. Het zuidelijke deel van de binnenstad wordt weer aantrekkelijk gemaakt. Dat gebeurt bijvoorbeeld door: Het toevoegen van nieuwe, aantrekkelijke en publieksaantrekkende functies, zoals Rozet, Focus, Museum in de toren, infocentrum aan de Rijn, woningbouw in het Paradijs, herbestemming/attracties in het schip van de Eusebius. Het geven van een menselijke schaal en maat aan de openbare ruimte en een goede inrichting ervan. Inspiratie vormt de vooroorlogse stedenbouwkundige situatie. Het verbinden van de binnenstad met de Rijn via aantrekkelijke en levendige corridors. De Eusebius ligt in dit gebied op een belangrijke knoop. De Eusebius vormt een baken in de oost-west verbinding door de stad. De Eusebius fungeert, met het Huis der Provincie, als kwaliteitsbepaler voor de Markt. De Markt wordt autovrij en krijgt zijn oude functie als marktplein terug. De openbare ruimte heeft in deze stedenbouwkundige context een belangrijke functie. Door de realisatie van een rustige en continue ‘stadsvloer’ worden de gewenste verbindingen ondersteund. Die stadsvloer zorgt ook voor flexibiliteit in gebruik. De ruimte rondom de Eusebius zal worden vergroend. Daarbij is de goede kwaliteit van de bestaande bomen en boomgroepen rondom de Eusebius inzet voor het verdere ontwerp. Met de sloop van de noordelijke uitbouw van de Eusebius verdwijnt een onaantrekkelijk bouwwerk met een negatieve uitstraling op de Eusebius en de openbare ruimte. Een nieuwe ondergrondse serviceruimte is nodig om tot een goede exploitatie van de Eusebius te kunnen komen. Hierdoor ontstaat in het openbaar gebied voldoende ruimte voor de weer open te leggen Jansbeek. Met de sloop van het bijgebouw komt een trafo vrij te staan die nu in deze aanbouw is opgenomen. Daarvoor wordt een oplossing gezocht, gericht op het wegnemen van ook deze belemmering in de openbare ruimte. De Eusebius komt daarmee weer op een goede en kloeke manier in de openbare ruimte te staan. Vanuit de gemeente wordt er verder naar gestreefd de Eusebius deel uit te laten maken van de stad door de stadsvloer te laten doorlopen tot tegen de gevel van de Eusebius, zoals dat ook in de vooroorlogse situatie het geval was. Vergroening vindt plaats door de huidige inrichting met bomen, zoals aan de noordzijde, ook aan de west en zuid zijde toe te passen. Groepen bomen vormen zo een groen kader dat een groene uitstraling combineert met een aantrekkelijke en bruikbare inrichting van het maaiveld. Door verschillende boomsoorten toe te passen zal door de seizoenen heen, een aantrekkelijk beeld ontstaan. Het toepassen van een plint van een afwijkend bestratingsmateriaal, zoals natuursteen, rondom de Eusebius kan dit beeld nog verbijzonderen. Het realiseren van de entrees aan de noord en zuidzijde van de Eusebius zal het gebouw beter verbinden met de omgeving, waardoor de betekenis van de Eusebius verder toeneemt. Die verbijzondering moet o.a. uitnodigend zijn, de kwaliteit van het gebouw verrijken, maar mag geen afbreuk doen aan de monumentale waarde ervan. Bij een eventuele benodigde uitbouw moet de claim op de openbare ruimte minimaal zijn. Voor de functionaliteit van de nieuwe entrees moeten ze, evenals de bestaande torenentree, goed bereikbaar zijn.

6

4.

REGLEMENT EN VOORWAARDEN

4.1. -

De ontwerpopgave De entrees moeten een bijdrage leveren aan de rijkheid en detaillering van het exterieur van de Eusebius. De ingrepen moeten passend zijn bij het rijksmonument. De belangrijkste ambities zijn: verrassend, expressief, karakteristiek, eigenzinnig, mooi, aantrekkelijk, uitnodigend, stijlvol. De ingrepen moeten bestand tegen de tijd, zowel wat betreft het ontwerp als de uitvoering. Er moet rekening gehouden worden met veiligheid, afsluitbaarheid en vandalismebestendigheid. Een nieuw gebouwdeel mag maximaal 1,5 m voorbij de bestaande rooilijn van het schip uitsteken. In de openbare ruimte moet rekening gehouden worden met fietsparkeren en laden en lossen bij de nieuwe entrees. De Gemeente werkt aan de vernieuwing van de openbare ruimte in de omgeving van de Eusebius. De nieuwe entrees moeten deze vernieuwing versterken.

-

Noordentree in het noordtransept toegankelijk voor rolstoelers tochtsluis de mogelijkheid om grote stukken het gebouw in te brengen. Hiervoor is een doorgang van 3 x3 m (b x h) nodig ruimte voor een informatiebalie/kaartverkoop Zuidentree in het zuidtransept toegankelijk voor rolstoelers tochtsluis de mogelijkheid om grote stukken het gebouw in te brengen. Hiervoor is een doorgang van 3 x3 m (b x h) nodig ruimte voor een informatiebalie/kaartverkoop 4.2. Aanmelding en indiening Deelname aan de ontwerpwedstrijd voor de entrees staat open voor iedereen. Deelname van diegenen die woonachtig of werkzaam in Arnhem of omgeving wordt extra toegejuicht. U hoeft zich vooraf niet aan te melden, maar dit mag natuurlijk wel. Indien u een mail stuurt naar [email protected] krijgt u de informatie voor de wedstrijd toegemaild. De in te dienen stukken worden beperkt tot een ontwerpidee. In te dienen stukken op A3 formaat, maximaal 3 bladen. Indiening op papier of digitaal op jpg-formaat. De ontwerpen moeten uiterlijk zijn ontvangen op 22 januari 2016. Digitaal indienen [email protected] o.v.v. ontwerpwedstrijd Per post indienen Stichting Eusebius Arnhem, ontwerpwedstrijd Kerkplein 1 6811 EB Arnhem Afleveren op papier Balie van de Eusebius van dinsdag t/m zaterdag 11.00-16.00 uur, zondag 12.00-16.00 uur Kerkplein 1 6811 EB Arnhem 4.3. Jurering 1e Ronde - ontwerpideeën De ontwerpideeën worden besproken in een bijeenkomst van de SEA herbestemmings-denktank in het bijzijn van een vertegenwoordiging van het SEA-bestuur.

7

De ontwerpideeën worden, rekening houdend met de bevindingen van genoemde denktank en het bestuur, beoordeeld door een deskundige jury bestaande uit: Saskia Bak, directeur Museum Arnhem Kees van Esch, voormalig directeur Gelders Genootschap Gijs Frencken, stedenbouwkundige gemeente Arnhem Peter Koelewijn, SEA bouwmanager, secretaris van de jury Job Roos, restauratiearchitect, lid van het kwaliteitsteam Zuidelijke Binnenstad Ady Steketee, coördinator ontwerpateliers Academie van Bouwkunst Artez Hans Winters, voorzitter van het bestuur van de SEA, voorzitter van de jury De jury kiest 5 - 8 ontwerpideeën, die het waard zijn om verder te worden uitgewerkt. De indieners worden verzocht hun ontwerpideeën uit te werken tot voorlopig ontwerp met plan van aanpak en prijsaanbieding. 2e Ronde – voorlopig ontwerp met plan van aanpak en prijsaanbieding De ingediende 5 - 8 voorlopige ontwerpideeën worden op de volgende manieren beoordeeld: Door de jury, zie onder de 1e ronde Door het lezerspubliek van De Gelderlander Door de bezoekers van de websites van Casa (Centrum voor Architectuur en Stedenbouw) en Opa (Ontwerpers Platform Arnhem) Door deelnemers aan de SEA herbestemmings-denktank en vertegenwoordigers van het SEAbestuur. 4.4. Deskundigheid van de deelnemer Zodra een voorlopig ontwerp is gekozen en de ontwerper naar de mening van de SEA niet over de bouwkundige en restauratiekennis beschikt, moet de ontwerper zich voor deze opgave door deskundigen laten ondersteunen, bijvoorbeeld door Rothuizen Erfgoed. Ontwerp en uitvoering moeten ter beoordeling door de SEA passen binnen een marktconform financieel kader. 4.5. Recht op publicatie van de inzendingen Door het indienen van een ontwerpidee, verleent de indiener toestemming aan de SEA voor publicatie en gebruik van het ontwerp, voor zover dit geschiedt in opdracht van de SEA. Bij een eventuele publicatie, dan wel gebruik, zal de naam van de ontwerper worden vermeld. SEA is niet verplicht tot enige betaling of het aangaan van een overeenkomst met de indiener. 4.6. Tijdschema (onder voorbehoud) 1 december 2015 De start van de 1e ronde van de wedstrijd wordt aangekondigd op de websites van Architectuur Lokaal, Casa en Opa en in De Gelderlander en gaat van start. 15 december 2015 Uiterste datum voor het stellen van eventuele vragen. De vragen moeten per mail worden ingediend en zullen per mail worden beantwoord. 22 december 2015 Beantwoording van de vragen per mail. Alle deelnemers waarvan het mailadres bekend is, krijgen inzage in de vragen en de antwoorden. 29 januari 2016 Sluitingsdatum voor de indiening van de ontwerpideeën. Door de indiening wordt het ‘Reglement en voorwaarden’ door de indiener geaccepteerd. februari 2016 Alle ingediende ontwerpideeën worden gedurende een periode van twee weken tentoongesteld in de Eusebius. 29 februari 2016 Uitspraak jury m.b.t. tot 5 – 8 deelnemers die door kunnen naar de 2e ronde. 1 maart 2016

8

De 5 - 8 winnaars van de 1e ronde worden uitgenodigd om hun ontwerpidee verder uit te werken tot een voorlopig ontwerp met plan van aanpak en prijsaanbieding (2e ronde). Indien door een deelnemer wordt afgezien van verdere deelname aan de wedstrijd, kan de jury een vervangende deelnemer aanwijzen. 31 mei 2016 Sluitingsdatum 2e ronde: indienen van het voorlopig ontwerp met plan van aanpak en prijsaanbieding. juni 2016 Presentatie voorlopige ontwerpen uit de 2e ronde in de Eusebius, De Gelderlander, websites Casa en Opa. 1 juli 2016 De jury wijst, rekening houdend met de keuze van stemmers bij De Gelderlander, Casa en Opa een 1e, 2e en 3e prijs aan voor zowel de Noordentree, als de Zuidentree. Juli/augustus 2016 Besluitvorming door het bestuur van SEA over de ontwerpen, die definitief zullen worden uitgewerkt. In principe is dit de 1e prijs, maar het staat het bestuur van de SEA vrij om een ander ontwerp of geen enkel plan verder uit te laten werken. September 2016 en verder Het door SEA gekozen ontwerp zal verder worden uitgewerkt ten behoeve van de omgevingsaanvraag en daarna tot uitvoeringsgereed ontwerp. Dit onder voorwaarde van op dat moment voldoende beschikbare financiële middelen. 4.7. Prijzen De 5 - 8 deelnemers uit de eerste ronde, die worden uitgenodigd om hun ontwerpidee verder uit te werken tot een voorlopig ontwerp met plan van aanpak en prijsaanbieding. Deze deelnemers krijgen ieder een vergoeding van € 750,--.

9

BIJLAGEN Foto’s noordtransept

10 Foto’s Zuidtransept

11

Tekeningen

12

13