Ons Hart. inhoud Dossier: Arteriële aneurysmata 3

Ons Hart

driemaandelijks nr 45 • juni 2015 • Depotkantoor Luik X • P 401039

Fonds voor hartChirurgie vooruitgang door onderzoek

inhoud



3

Groeimechanismen van aorta-aneurysmata

5

Portret van een vorser : Professor Sakalihasan

9

Het « Nordic dieet »

12

Dankzij uw steun in 2014

14

Dossier: Arteriële aneurysmata

EDito

Beste lezersvrienden en - vriendinnen, Professor Natzi Sakalihasan, hartchirurg aan het CHU in Luik en wereldbekend specialist op het gebied van aneurysma's van de abdominale en thoracale aorta onthult ons de vooruitzichten van zijn onderzoeken voor de toekomst van patiënten die getroffen zijn door deze maar al te vaak dodelijke pathologie. In een tweede interview heeft hij het over de belangrijkste momenten die hem hebben georiënteerd naar de hartchirurgie en het onderzoek. Nordic walking is u wellicht bekend, maar het Nordic dieet waarschijnlijk wat minder: Nicolas Guggenbuhl zal u hier meer over vertellen. Zal dit nieuwe dieet de gezondheid van ons hart beter beschermen? U hebt ervoor gekozen onze actie te steunen ter bevordering van het Onderzoek. Wij danken u van harte en het zal ons een genoegen zijn u de becijferde resultaten van Uw Fonds voor het jaar 2014 voor te leggen. Met al onze dank! Professor Jean-Louis Leclerc, Voorzitter

Onze publicaties verkrijgbaar op aanvraag (ook in het Frans) • Collectie “Uw hart, een levenspartner” Het cardiovasculair risico (2006) Cholesterol (2006) Diabetes mellitus (2007) Hypertensie (2011) • Speciale nummers Chronisch hartfalen • Driemaandelijks tijdschrift ’Ons Hart’

Hoofdredacteur: Jean-Louis Leclerc Hebben aan dit nummer meegewerkt: Simone Bronitz (Upsilon), Nicolas Guggenbühl, Pr Jean-Louis Leclerc, Dr Pierre Stenier. De artikelen verbinden uitsluitend de auteurs. De teksten uitgegeven door het Fonds voor Hartchirurgie mogen slechts worden gereproduceerd na voorafgaande schriftelijke toestemming van de vzw, mits vermelding van bron, adres en datum.

Grafische vormgeving: Eliane Fourré Vertaling Atoutexte, Dr. Marc Sertyn. Fotoverantwoording Fotolia: Bruno Bernier (p 3), imagIN photography (p 9), alfika57 (p 11), Simone Andress et NLshop (p 12), Igor Kalamba (p 14), Mint Foto (omslag). Distributie / verspreiding Maria Franco Diaz

Fonds voor hartChirurgie vzw Tenbosstraat 11 - 1000 Brussel T. 02 644 35 44 - F. 02 640 33 02 [email protected]

www.hart-chirurgie-cardiaque.org met de steun van

RAAD VAN BESTUUR

Prof. Georges Primo, Erevoorzitter

giving sense to media

Prof. Jean-Louis Leclerc, Voorzitter Mr Freddy Berger, Penningmeester Mr Etienne Heilporn Mr Philippe Van Halteren Prof. Pierre Viart Prof. Pierre Wauthy

D o s s i e r a r t E r i ë l E an E U r Y sm A T A

Arteriële aneurysmata Dokter Pierre Stenier, medisch journalist

Wat is een aneurysma? Het vasculaire stelsel telt twee sectoren: enerzijds de arteriën die zuurstofrijk bloed en voedingstoffen vervoeren naar de perifere weefsels en organen, anderzijds de venen die zuurstofarm bloed naar het hart en de longen terugvoeren waar het terug zuurstof opneemt en terug vertrekt voor een nieuwe cyclus. Een normale arterie bestaat uit drie delen, met van binnen naar buiten van het bloedvat: • de intima (bestaande uit een laag endotheliale cellen in direct contact met het bloed en rustend op een dunne laag bindweefsel) • de media (gladde spierlaag) en • de adventitia (externe schede bestaande uit vrij resistent fibreus en elastisch weefsel)

longen. Ze vertrekt van het hart en richt zich in craniale richting in de thorax, vormt vervolgens een omgekeerde U-lus en daalt dan af langs de wervelkolom, van de thorax (aorta thoracalis) richting abdomen (aorta abdominalis). Meerdere aftakkingen verlaten de aorta naar de hersenen (carotisarteriën), het hart (coronaire arteriën, kransslagaders), de nieren (nierarteriën), de lever (hepatische arteriën) en de ingewanden (mesenterische arteriën). Aneurysmata van de aorta worden onderverdeeld in twee types naargelang van hun lokalisatie op de aorta: aneurysmata van de aorta thoracalis en aneurysmata van de aorta abdominalis.

Aneurysma van de aorta

De aneurysmata van de aorta abdominalis zijn veruit de meest frequente. Een aneurysma van de aorta abdominalis komt voor bij ongeveer 5 à 10 % van de mannen ouder dan 65 jaar en bij 1 % van de vrouwen ouder dan 65 jaar. Deze percentages nemen geleidelijk toe met de leeftijd. Dit type aneurysma is zeldzaam bij personen jonger dan 55 jaar. De groei van aneurysmata van de aorta abdominalis is zeer variabel. Hun diameter kan meerdere jaren stabiel blijven of integendeel snel evolueren. Een opvolging van de diameter van het aneurysma is dus noodzakelijk, want het risico van ruptuur neemt toe met het volume, hoewel die regel niet absoluut is. Ruptuur kan optreden bij aneurysmata van geringe afmetingen. Het aneurysmata van de aorta abdominalis veroorzaken meestal geen enkel teken, tot er ruptuur optreedt, die snel tot de dood kan leiden. Tot 70 % van de personen met een ruptuur van een aneurysma van de aorta abdominalis overlijden vóór ze het hospitaal bereiken.

Aneurysmata kunnen zich vormen op verschillende plaatsen in de aorta. De aorta is de grootste arterie van het lichaam en voert het bloed van het hart naar elk organen, behalve de

Aneurysmata komen eveneens voor ter hoogte van de aorta thoracalis. Het meest courante type aneurysma van de aorta thoracalis is het aneurysma van de aorta ascendens

De arteriën hebben een min of meer dik kaliber. Ze zijn soepel en hun verschillende lagen vangen gedurende gans het leven de drukveranderingen op die optreden bij elke hartslag. Ter herinnering: elke dag pompt het hart 8000 liter bloed via ongeveer 100.000 hartslagen. Een hele prestatie! Een aneurysma is een abnormale lokale verwijding van een arterie, een zakje van variabele omvang, dat broos kan worden, met mogelijke fissuren, ruptuur en hemorragie tot gevolg. De twee belangrijkste vormen van aneurysmata zijn het aneurysma van de aorta en het hersenaneurysma.

3

Ons Hart 45 • juni 2015 •

(tussen hart en U-lus). Het is ook het meest gevaarlijke qua ruptuurrisico.

Screening van risicopersonen Dankzij screening vindt men kleine aneurysmata vooraleer ze te groot worden en openspatten en kan men een aangepaste behandeling instellen. Echografie is de beste keuze als beeldvormingtechniek voor het opsporen en opvolgen van de evolutie van een aneurysma van de aorta. Indien nodig wordt de beslissing genomen om chirurgisch in te grijpen. Een systematische screening is aan te raden bij personen met één of meerdere risicofactoren, vooral bij mannen ouder dan 60 jaar, rokers, personen met arteriële hypertensie of met familiale antecedenten van aneurysma van de aorta (genetische voorbeschiktheid). Correctie van de risicofactoren is sterk aangeraden om het ruptuurrisico te verminderen. Chirurgie moet worden overwogen bij aneurysmata met een diameter boven 55 mm. Mogelijkheden zijn de vervanging van het aangetaste deel van de aorta aan de hand van een prothese, tijdens een open chirurgische ingreep, of het plaatsen van een endoprothese via een katheter in de arteria femoralis. Aneurysmata van de aorta worden soms gediagnosticeerd bij palpatie van het abdomen (de arts voelt hierbij een massa, met pulsaties die overeenkomen met de polsslag). In een derde van de gevallen wordt de diagnose van aneurysma toevallig gesteld bij asymptomatische patiënten, ter gelegenheid van een of ander onderzoek. Soms is er een genetische voorbeschiktheid: mutaties op sommige genen zijn geassocieerd aan een grotere frequentie van abdominaal aneurysma. Sommige personen hebben dus familiale antecedenten van aneurysma.

Cerebraal aneurysma Cerebrale aneurysmata (=hersenaneurysmata) treden op wanneer de wand van een intracraniële arterie abnormaal uitzet, met vorming van een bloedzakje. De oorzaak is vaak verzwakking van het vasculaire weefsel, maar staat ook in verband met het ouder worden, sommige ziekten, hersentraumata, orale contraceptiva of sommige levensgewoonten (roken, overmatig alcoholgebruik). Tussen 2 en 4% van de bevolking zou drager zijn van een hersenaneurysma. Ruptuur van een aneurysma - de ernstigste complicatie- komt voor bij ongeveer 10 per 100.000 inwoners per jaar, dus 1000 gevallen in België. Cerebrale aneurysmata vertegenwoordigen ongeveer 10 % van alle cerebrale vasculaire accidenten. Wanneer het aneurysma zich ontwikkelt op een hersenarterie, kunnen sommige symptomen het bestaan ervan doen vermoeden: abnormale hoofdpijn, vermoeidheid, evenwichtstoornissen, gehoorstoornissen, visusstoornissen, gedeeltelijke verlamming, tijdelijke spraakstoornissen, pijn in de nek, verwardheid, tijdelijke desoriëntatie,

4

• Ons Hart 45• juni 2015

een gedilateerde pupil, nausea of braken. Ingeval van ruptuur van een hersenaneurysma, een ernstige en niet te voorziene gebeurtenis, vormt er zich een hematoom binnen de hersenpan. Bijna steeds leidt de hemorragie tot verlamming van één lichaamshelft, aan de tegenovergestelde zijde, en meestal is er een wijziging van de bewustzijnstoestand die kan evolueren tot coma. De neurologische gevolgen hangen af van het gebied waarin zich het aneurysma bevindt. Er zijn zones die controle uitvoeren op de bewegingen, het gehoor, de spraak, het zicht, enz.

Diagnose van ruptuur van een hersenaneurysma Bij ruptuur van een hersenaneurysma berust de diagnose op symptomen en bijkomende onderzoekingen (MRI, scanner) om de aanwezigheid van een hemorragie te bevestigen. De aanwezigheid van bloed in het cerebrospinale vocht helpt eveneens bij de diagnose. Een andere bijkomend onderzoek, de arteriografie, is soms nodig om de hemorragie precies te lokaliseren en de toestand van de overige hersenbloedvaten te evalueren. Bij dit onderzoek wordt een contrastmiddel ingespoten in de bloedbaan, waarna een onderzoek van het type scanner plaatsvindt.

Behandeling van een hersenaneurysma De behandeling van een hersenaneurysma is niet steeds nodig. In sommige gevallen (onder meer wanneer de behandeling belangrijke hersenfuncties in het gedrang zou brengen), is behandeling zelfs gecontra-indiceerd. Diverse factoren spelen een rol bij de beslissingname om een hersenaneurysma al dan niet te behandelen. Die factoren zijn ondermeer de gezondheidstoestand van de patiënt, zijn leeftijd, de lokalisatie en de omvang van het aneurysma, de mogelijke risico's van de behandeling. Verschillende types behandeling zijn mogelijk en beogen ruptuur te vermijden. Men kan overgaan tot het direct afsluiten van het aneurysma. Via craniotomie (kleine opening in de hersenpaan) plaats men een clip op de hals van het aneurysma om de bloedtoevoer naar het aneurysmazakje te onderbreken. Ingrijpen langs endovasculaire weg is eveneens mogelijk. Het gaat om een meer recente techniek, die zich de laatste jaren sterk heeft ontwikkeld. Bij deze behandeling wordt een katheter (buisje) via de lies en de femorale arterie tot in het hogerop gelegen aneurysma gebracht. Vervolgens wordt het aneurysma gevuld met een ballonnetje, een metalen spiraaltje (coil) of lijm. Het plaatsen van spiraaltjes (coiling) wordt vaker en vaker toegepast. Coils ontrollen zichzelf vanzelf na het inbrengen via de katheter en vullen de holte van het aneurysma geheel op; zo komt er geen bloed meer in en daalt de kans op een bloeding aanzienlijk.

Figuur 1: PET/CT van een aneurysma van de aorta abdominalis

onderzoek gefinancierd door het Fonds

Groeimechanismen van aorta-aneurysmata Dokter Pierre Stenier, medisch journalist

Professor Sakalihasan, directeur van het CREDEC (Centre de Recherche du Département de Chirurgie), is hartchirurg aan het Centre Hospitalier Universitaire du Sart Tilman (Universiteit Luik) en is een wereldwijd erkende specialist van aorta-aneurysmata. We ontmoetten hem: een mooie gelegenheid om deze pathologie beter te leren kennen. Ons Hart. Professor Sakalihasan, u hebt al lang belangstelling voor aorta-aneurysmata, aangezien uw eerste publicaties rond dit thema dateren uit begin de jaren '90. Doet u nog steeds onderzoek rond dit thema? Prof. Sakalihasan. Mijn onderzoek draait al jarenlang rond de mysterieuze pathologie van de aorta-aneurysmata. Die pathologie is complexer dan men op het eerste gezicht zou denken. Aneurysma van de abdominale aorta (AAA) is een belangrijke en nochtans vermijdbare oorzaak van overlijden bij ouderlingen. In de westerse wereld ligt de mortaliteit van AAA rond 1,3% van alle sterfgevallen bij personen tussen 65 en 85 jaar. Het risico van ruptuur neemt toe met de diameter van de AAA. Dat is de reden waarom we interesse hebben voor de mechanismen die tussenkomen in de groei van AAA's, en voor etiologische factoren. Op weefselvlak bestaat de extracellulaire matrix van de aortawand voornamelijk uit twee proteïnen: elastine en collageen. Die zijn respectievelijk verantwoordelijk voor de elasticiteit en de mechanische weerstand, die twee fundamentele eigenschappen zijn voor aanpassing aan de druk en de vervormingen teweeggebracht door het bloed bij elke hartslag. Het aftakelen

van elastine leidt tot het verschijnen van een aneurysma, en de destructie van het collageen is verantwoordelijk voor de ruptuur. De onderlinge verhouding van beide proteïnen in de aortawand is een uitleg voor het verschil in beide geslachten, met veel vaker aneurysmata bij mannen (minder elastine) en naar verhouding vaker ruptuur bij vrouwen (minder collageen). Het is een frequente pathologie die 4% van de 65-plussers betreft. In 95% van de gevallen is het aneurysma gelegen ter hoogte van de aorta abdominalis. Anderzijds hebben we besloten de evolutie van aortadissectie te bestuderen. Momenteel voeren we een studie uit over functionele beeldvorming en over biologische merkers van aneurysma dissecans van de aorta.

O.H. Kan je aneurysmata opsporen? Prof. S. Een aneurysma kan je vrij gemakkelijk opsporen via een eenvoudige echografie, maar aangezien het vaak niet symptomatisch is, gebeurt het vaak dat je het slechts opspoort wanneer er ruptuur optreedt. Die is fataal in 60 à 80% van de gevallen, vaak zelfs nog vóór de patiënt het hospitaal bereikt. Het kan ook per toeval ontdekt worden tijdens een onderzoek om een andere reden. Als aanvulling op ons fundamenteel onderzoek hebben we een systematische screening van AAA's uitgevoerd in een populatie mannen tussen 65 en 75 jaar, in de stad Luik. Tijdens de periode 1995 - 1996 werden 1764 mannen geboren in 1920 of 1930 uitgenodigd om een abdominale echografie te ondergaan. In die studie constateerden we dat de prevalentie van AAA's (3,8%) gelijkt op die van andere studies, waar ze tussen 3 en 4% ligt, in populaties ouder dan 60 jaar. De incidentie van hypertensie en tabaksgebruik

5 Ons Hart 45 • juni 2015 •

Figuur 2: Voorstel tot behandeling van asymptomatisch abdominaal aneurysma Asymptomatisch abdominaal aneurysma < 4,5 cm

4,5 - 5,0 cm

opvolgen, echografie om de 6 maanden

opvolgen, echografie om de 3 maanden of 6 maanden

> 5,5 cm

5,0 - 5,5 cm

• • • • •

chirurgie open of endovasculair indien vrouwelijk geslacht familiale gevallen bewezen snelle groei PET scan positief serummerkers +++ (MMP-9)

opvolgen, echografie om de 3 maanden of 6 maanden

chirurgie open of endovasculair

Sakalihasan N. et al. Lancet 2005; 365: 1577-1589.

lagen significant hoger in de AAA-groep.

O.H. Is het mogelijk na te gaan welke aneurysmata gevaarlijk zijn en dus tot ruptuur kunnen leiden? Prof. S. Bij mannen is de normale diameter van de aorta 18 tot 22 mm. Wanneer de diameter hoger ligt dan 30 mm, wordt ervan uitgegaan dat de dilatatie pathologisch is en raadt men regelmatige opvolging aan om via echografie de evolutie van het aneurysma en zijn uitbreiding te volgen. Wanneer de diameter van het aneurysma 55 mm bereikt, raadt men momenteel een chirurgische ingreep aan, want hoe groter het aneurysma, hoe groter het ruptuurrisico. Dit gezegd zijnde, niet alle grote aneurysmata vertonen ruptuur, en omgekeerd zie je soms ruptuur van kleine aneurysmata. De identificatie van gevaarlijke aneurysmata is het doel van ons onderzoek sinds vele jaren. Om in vivo de lokalisatie van de enzymatische activiteit aan te tonen in een aneurysmale aortawand gebruiken we Positron Emission Tomography-Computed Tomography (PET-CT). Met 18FDG, een glucose-analoog gemarkeerd met een fluorisotoop zichtbaar met PET, kunnen we het regionale glucidenmetabolisme evalueren. Deze techniek wordt veel gebruikt, onder meer om de aanwezigheid aan te tonen van een neoplastisch infiltraat, maar ook voor granulomateuze inflammatoire reacties en weefsels geïnfiltreerd door macrofagen. Zo hebben we in 2002 een PET-CT uigevoerd met 18FDG bij 26 patiënten met een AAA. De 10 patiënten waarvan de PET-scan positief was, vertoonden ook een recente toename van de afmetingen van hun AAA, tekens van fissuur, of zelfs dreigende ruptuur. Het zijn dus de aneurysmata gekenmerkt door een belangrijke inflammatoire activiteit

6 • Ons Hart 45• juni 2015

die wordt aangetoond via PET-CT die de grootste kans op ruptuur vertonen (figuur 1, vorige pagina). Positiviteit van de aortawand tijdens PET-CT-onderzoek bij een patiënt verwezen voor aneurysma van de aorta abdominalis betekent voor ons dus een factor die de operatieve indicatie versterkt (figuur 2). Anderzijds hebben we de correlatie bestudeerd tussen de captatie van FDG en de histologische gegevens van de aneurysmale aortawand. Histologische analyse van alle coupes wijst op een inflammatoire reactie, vooral ter hoogte van de adventitia, en veel minder ter hoogte van de media. De luminale zone van de trombus bevat eveneens inflammatoire cellen. Immunohistologie bevestigt vooral de aanwezigheid van macrofagen. Hun preferentiële lokalisatie is echter de adventitia van de aneurysmale aortawand. We hebben een significante correlatie vastgesteld tussen een positieve PETscan en de aanwezigheid van leukocyten aan het oppervlak van de trombus en ter hoogte van de aortawand, intenser ter hoogte van de adventitia. Het probleem is dat niet alle hospitalen over een toestel beschikken voor dit type onderzoek. Anderzijds is het een heel duur onderzoek. Wij hebben onze studies kunnen uitvoeren dankzij een Europees krediet: «Fighting Aneuvrism Disease » EU-FP7-HEALTH (200647).

O.H. Wat is een aneurysma dissecans? Prof. S. Aneurysma dissecans van de aorta is het scheuren of scheiden van de blaadjes die de wand uitmaken van deze dikke arterie die vertrekt van het hart en het bloed verspreidt in gans het lichaam, eerst in craniale richting, vervolgens via een bocht naar beneden, langs de wervelkolom. Het gaat om een dissectie van type A wanneer het aneurysma gele-

Figuur 3: De verschillende soorten dissectie volgens de Stanford classificatie type a

type b

gelijk welke dissectie van de aorta ascendens

gelijk welke dissectie die niet op de aorta ascendens gelegen is

gen is in de aorta ascendens en om een dissectie van type B wanneer het gaat om de aorta descendens (fig. 3).

O.H. Wat gebeurt er precies? Prof. S. Het bloed vernietigt de binnenwand (de intima) en dringt onder druk in de media (middenwand). Zo ontstaat een scheiding tussen twee lagen van de aortawand. Die scheiding is van variabele lengte maar kan gans de lengte van de aorta betreffen. Het bloed keert soms terug in de bloedsomloop in de aorta een stuk verderop via een tweede opening: een distale terugkeeropening. De dissectie van de aorta leidt dus tot het ontstaan van twee kanalen: de oorspronkelijke bloedbaan, waar het bloed in normale omstandigheden circuleert, en de nieuwe bloedbaan ontstaan door de dissectie van de arteriële wand.

rende vasculaire gebeurtenissen. Overbrengen in een gespecialiseerd milieu is een must. In een eerste tijd tracht je de pijn te onderdrukken met krachtige analgetica (morfine en aanverwante stoffen). Je kunt ook arteriële hypotensie veroorzaken om het risico van extensie van de scheur en ruptuur van het bloedvat te verminderen. De operatieve indicatie is de regel bij dissectie van type A op de aorta ascendens, gezien het vitale risico. De ingreep bestaat uit het vervangen van de aorta ascendens door een dacronprothese via opening van de thorax; dit gebeurt met extracorporele circulatie. Het gaat om een belangrijke ingreep, met een niet te verwaarlozen mortaliteit.

O.H. Bestaat er een behandeling voor?

Indien het aneurysmale letsel de aorta descendens treft, zijn er twee mogelijke chirurgische ingrepen: vervanging langs open weg (zoals voor het aneurysma dissecans van de aorta ascendens), of herstel via endovasculaire weg. In dit laatste geval wordt een endovasculaire prothese in stof rond een metaalskelet binnen het aneurysma geplaatst aan de hand van een katheter via de arteria femoralis. Je plaatst die prothese met als doel te verhinderen dat de bloeddruk direct inwerkt op de aneurysmawand. De ingreep gebeurt onder algemene anesthesie en duurt een à drie uur. In sommige gevallen kan de ingreep onder lokale anesthesie plaatsvinden. Toch kan de procedure slechts worden uitgevoerd wanneer het aneurysma anatomische kenmerken heeft die het zich vastklampen op de prothese vóór en achter het letsel mogelijk maken, zonder verstoring van de bloedsomloop.

Prof. S. We weten dat het een ernstige pathologie is, waarbij je snel specifiek therapeutisch moet ingrijpen, in functie van de pathologische toestand van de patiënt en de bijbeho-

Bij aneurysma dissecans van type B (aorta descendens) wordt eerder een medische behandeling aangeraden, met als doel een acute pathologie om te vormen tot een chroni-

Het grote risico is de ruptuur van de buitenwand van de aorta als gevolg van de druk. Deze ruptuur veroorzaakt een belangrijke hemorragie die meestal fataal is voor de patiënt. Soms organiseert het hematoom zich en wordt het progressief vervangen door resistent fibreus weefsel. Symptomen van dissectie van de aorta treden plots op. Meestal gaat het om pijn in de borst of de rug, met een gevoel van migratie van de pijn naar beneden. De andere klinische tekens staan in verband met de mogelijke verwikkelingen van de dissectie: malaise, ademnood, shocktoestand, hemorragie, enz.

7 Ons Hart 45 • juni 2015 •

sche, mits aangepaste opvolging.

O.H. Kunt u met eenvoudige bewoordingen de grote lijnen van uw onderzoek voor onze lezers schetsen? Prof. S. We trachten de metabole activiteit te evalueren, vooral de inflammatoire haarden in de aortawand. Die zijn predictief voor mogelijk ruptuur, in een context van dissectie van de aorta die niet noodzakelijk een open chirurgische ingreep vergt. Het doel van dit onderzoek is dubbel: •

identificatie van biologische merkers (een biomerker is een meetbaar biologisch kenmerk gebonden aan een al dan niet normaal proces, wat toelaat een biologische respons te objectiveren)

•

validatie van functionele beeldvormingmethoden waarmee ongunstige evolutie van dissectie van de aorta kan worden voorspeld; zo kan je beter de onderliggende fysiopathologische mechanismen begrijpen en bijgevolg een betere opvang verzekeren van de patiënt, liefst is een preklinisch stadium, dat wil zeggen in een preventieve context.

Met dat doel voor ogen onderwerpen we de patiënt met een aneurysma dissecans van de aorta aan functionele scanners (PET-CT) en aan meting van biomerkers voor coagulatie/fibrinolyse. We trachten ook nieuwe mogelijke merkers te identificeren door na te kijken of het mogelijk is een correlatie te maken tussen de beeldvormingtechniek en de aanwezigheid van specifieke moleculen die wijzen op sterke metabole activiteit ter hoogte van de met PET-CT gevonden zones. We hopen zo een specifieke risico-index op te stellen voor onstabiele aneurysmata die kunnen ruptureren. Het Departement Cardiovasculaire Chirurgie van het Centre Hospitalier de l’Université de Liège (CHU Sart Tilman) ontvangt jaarlijks ongeveer 20 patiënten met een aneurysma van type A en een ongeveer gelijk aantal patiënten met een aneurysma van type B en +/- 200 aorta-aneurysmata. Een studie die momenteel wordt uitgevoerd in de Dienst Cardiovasculaire Chirurgie betreft gevallen van aneurysma dissecans van de aorta. Drieëntwintig patiënten zijn al geïncludeerd in het experimentele protocol, uiteraard na het ondertekenen van een 'informed consent'. Alle personen die aan de studie deelnemen zullen gedurende 3 jaar opgevolgd worden, met controleonderzoeken na 3, 12, 24 en 36 maanden, met diverse onderzoeken met beeldvorming (PET-CT) en biologie, o.a. opsporen van biomerkers en genoomonderzoek bij familiale vormen van de aandoening. Anderzijds is het bekend dat 25 à 30% van de patiënten met een aneurysma dissecans van de aorta een genetische voorbeschiktheid hebben, die men dus terugvindt bij sommige van hun familieleden. Een van de doelstellingen van de studie is bij tot dragen tot een betere kennis van

8 • Ons Hart 45• juni 2015

dit aspect van de aandoening, door gebruik te maken van recente technieken van genoomsequencing. De expressie van sommige genen die in verband staan met remodeling en onderhoud van de aortawand is verschillend in zones met een sterke metabole activiteit van het aneurysma, en dat is dus een goede piste voor onderzoek.

O.H. Betekent het uitvoeren van een dergelijke studie een belangrijke werklast? Prof. S. Na meer dan 27 jaar arbeid, met aandacht gaande van klinische observatie van patiënten met een AAA en soms ruptuur, over wijzigingen van de extracellulaire matrix van de aneurysmawand, tot fysiopathologische mechanismen die hiervoor verantwoordelijk zijn en het gebruik van nieuwe beeldvormingmethoden (PET-scan), hebben we ook bijgedragen aan een multicentrische studie over het genoom van patiënten die drager zijn van een al dan niet dreigend AAA. Sinds de operatio princeps van Dubost in 1953, waren 60 jaar nodig voor de verfijning van de operatieve technieken en indicaties, van de reanimatie en de diagnostische modi. Het doel was totnogtoe het overlijden van de patiënt te verhinderen door ruptuur van het AAA, dankzij een chirurgische ingreep of een endovasculaire prothese. Ons werk gaat steeds verder. De volgende stap betreft nu het gebruik van farmacologische middelen om de ontwikkeling van AAA's te verminderen of te stoppen bij genetisch voorbeschikte personen. De taak van de wetenschappelijke gemeenschap zal erin bestaan niet alleen ruptuur van het aneurysma te voorkomen, maar, meer fundamenteel, het optreden en groeien ervan. Dit alles betekent inderdaad een belangrijke werklast. Ik maak van de gelegenheid gebruik om mijn dank te uiten aan het Fonds voor Hartchirurgie om zijn kostbare steun om dit onderzoek tot een goed einde te brengen. 

Portret

Portret van een vorser

Natzi Sakalihasan Dokter Pierre Stenier, medisch journalist

♥ Ik ben in Griekenland geboren in 1957, maar geneeskunde heb ik gestudeerd aan de Universiteit van Istanbul, in turkije, in 1978. Daarna kwam ik als stagiair naar België. Op het einde van mijn studies, in 1982, ben ik gaan werken in de ploeg van professor raymond Limet in het CHU te Luik, in de dienst voor cardiovasculaire en thoracale geneeskunde. In 1994 verdedigde ik mijn doctoraatsthesis, en in 2005 mijn aggregatiethesis. Al 27 jaar lang doen we in het CHU te Luik onderzoek over aneurysmata van de abdominale aorta en over dissectie van de aorta.

Professor Sakalihasan, wat heeft u aangespoord om geneeskunde te studeren, en nadien de specialiteit hartchirurgie? Wat waren de sleutelmomenten van uw parcours? Prof. S. In 1967, ik was toen 10 jaar oud, deed professor Christiaan Barnard zijn eerste harttransplantatie in Zuid-Afrika. Ondanks mijn jeugdige leeftijd, droomde ik toen al om ooit hartchirurg te worden, net zoals hij. Door familiale omstandigheden heb ik in 1972 mijn studies moeten onderbreken en ben ik als matroos gaan werken op Griekse petroleumtankers. Tijdens een reis tussen Koweit en Las Palmas werden we gedwongen Afrika te omzeilen, omdat het Suezkanaal op dat ogenblik gesloten was wegens de oorlog. Tijdens ons oponthoud in Cape Town, waar we aanlegden om de voedselvoorraad aan te vullen, was ik er goed bewust van dat de eerste harttransplantatie enkele kilometer verder dan ons schip plaats had gevonden. Dat boeiende verhaal heb ik toen verteld aan andere matrozen aan boord. Na die maritieme periode hernam ik mijn studies en deed ik het ingangsexamen aan de Universiteit van Istanbul en de Faculteit Geneeskunde « Cerrah Pasa » om eerst arts en vervolgens hartchirurg te worden. Nog voor ik aan de studies geneeskunde begon, was ik al van plan om te specialiseren in de hartchirur-

gie. Geneeskunde heb ik dus echt gestudeerd met als enig doel hartchirurg te worden.

Wat was voor u de aanleiding om aan wetenschappelijk onderzoek te doen? Hoe verliepen uw eerste stappen? Prof. S. Professor Raymond Limet, de oprichter van de Dienst Cardiovasculaire en Thoracale Chirurgie in het CHU te Luik, had interesse voor aorta-aandoeningen. In 1986 vroeg hij mij een studie te doen over het natuurlijke verloop van aneurysmata van de abdominale aorta. Na meerdere presentaties op diverse congressen in 1988, 1989 en 1990 werd onze studie eerst gepubliceerd als een kapittel in een boek gepubliceerd in Frankrijk, onder leiding van professor Edouard Kiefer. Vervolgens werden in 1991 de definitieve resultaten van onze studie in de Journal of Vascular Surgery gepubliceerd. Die publicatie bood mij de mogelijkheid om verder onderzoek te doen in het domein van de abdominale aneurysmata, onder meer in het laboratorium van professor Charles Lapière, die in 1963 collagenase ontdekte, in samenwerking met professor Betty Nusgens. Beiden hebben me aangespoord om mijn onderzoek verder te zetten. Ze hebben me vooral besmet met het virus van het wetenschappelijk onderzoek. Ik had al een mentor in het klinische domein, namelijk professor Raymond Limet.

9 Ons Hart 45 • juni 2015 •

Van links tot rechts : Joël Pincemail, doctor in chemie, onderzoeksleider in de dienst cardiovasculaire chirurgie van het CHU te Luik, Audrey Courtois, post-doctoraal vorser in biomedische en farmaceutische wetenschappen aan de Universiteit Luik en in de Dienst Cardiovasculaire Chirurgie van het CHU te Luik, le Professeur Natzi sakalihasan, Docent aan de Ulg in het domein van de pathologie van aneurysma van de aorta abdominalis en thoracalis, Directeur van het CrEDEC, cardiovasculair chirurg in de Dienst voor Cardiovasculaire Chirurgie van het CHU te Luik, Geneviève Peters, coördinator van het Departement Chirurgie van het CHU te Luik en van het CrEDEC, Giorgos Makrygiannis, doctorandus aan de Universiteit Luik, medevorser in het CrEDEC Jean-Paul Cheram-Bien, Hoofdtechnieker in het klinisch laboratorium van de dienst cardiovasculaire chirurgie in het CHU te Luik en het CrEDEC, Audrey Purnelle, labotechnicus in het CrEDEC.

10 • Ons Hart 45• juni 2015

Maar van toen af had ik er twee bij, namelijk in het domein van de fysiopathologie van de aneurysmata van de abdominale aorta.

Hoe verzoent u activiteiten als professor, vorser en clinicus? Prof. S. Ik heb gelukkig de steun gekregen van professor Raymond Limet, en ook van zijn opvolger professor Jean-Olivier Defraigne, momenteel diensthoofd van de dienst voor cardiovasculaire en thoracale chirurgie van het CHU te Luik, die mijn onderzoek-activiteiten aanmoedigt en steunt. Natuurlijk sta ik niet alleen. We werken in ploegverband en trachten met onze ervaring als klinische vorsers antwoord te bieden op vragen die zich stellen in de dagelijkse klinische praktijk. Ik hecht belang aan die brug tussen wetenschappelijk onderzoek en dagelijkse klinische activiteiten, op een kruispunt tussen vorming, kliniek en onderzoek.

Herinnert u zich bepaalde gebeurtenissen of anekdoten, in een aangename of minder aangename context? Prof. S. Op het einde van de jaren '80 was ons universitair hospitaal nog steeds gelegen op de campus Bavière, in het centrum van Luik. In die tijd werden patiënten

met abdominale pijn dadelijk opgenomen in de medische urgentiedienst en in functie van de diagnose al dan niet doorverwezen naar de aan de andere kant van de binnenplaats gelegen chirurgische urgentiedienst. In die tijd was ik een jonge assistent. Ik werd opgeroepen door de medische urgentiedienst voor vermoedelijke ruptuur van een aneurysma van de abdominale aorta. Ik trachtte de patiënt uit te leggen dat professor Raymond Limet hem zo snel mogelijk moest opereren om hem het leven te redden, en ik was met hem naar de andere kant van de binnenplaats gesneld. Tijdens de inductie (anesthesie) deed de patiënt een hypovolemische shock, en ondanks een ogenblikkelijke laparotomie overleed hij. Dit voorval was uiterst pijnlijk voor mij en werd waarschijnlijk een van de drijfveren om me te wijden aan onderzoek naar de oorzaak en ontwikkeling van aneurysmata en het risico van ruptuur.

In welke financiële, academische of andere omstandigheden evolueert het onderzoek in België? Prof. S. Momenteel is het crisisperiode en is het financieren van onderzoek moeilijk, maar zelfs voor de drastische omstandig-

heden die we allen tegenwoordig kennen is het verkrijgen van de nodige fondsen voor fundamenteel, cardiologisch, vasculair of ander onderzoek steeds een moeizame en ingewikkelde opdracht geweest.

♥ Nog voor de huidige drastische omstandigheden is het altijd moeilijk geweest de nodige fondsen te vinden voor fundamenteel, cardiologische, vasculair of ander onderzoek.

De Stichting tegen Kanker en ook Télévie bieden belangrijke hulp voor het onderzoek in de oncologie. Helaas zijn de geldelijke middelen relatief gering voor cardiovasculair onderzoek. Natuurlijk schenken de universiteiten ons beloningen en prijzen, maar die volstaan helaas vaak niet. Op 20 jaar tijd hebben we een prijs ontvangen van het NIH, twee kredieten van het investeringsfonds voor wetenschappelijk onderzoek aan het CHU te Luik (FIRS), een impulskrediet van de Universiteit Luik, een Europees krediet (FP7), een krediet van FRSM België, en tweemaal een beurs van het Fonds voor Hartchirurgie en een onderzoekkrediet van een firma voor medisch materiaal. Financiering van onderzoekswerk vergt zeer hoge bedragen. De kredieten die we bekomen laten ons toe jonge vorsers aan te werven, maar de sociale lasten gebonden aan die wervingen beperken helaas de onderzoekmogelijkheden.

Bestaat er een samenwerking tussen vorsers van diverse universiteiten?

♥ Ik hecht belang aan die brug tussen wetenschappelijk onderzoek en dagelijkse klinische activiteiten

Wat ons betreft, hebben we een nauwe samenwerking met de Universiteit Gent en de Universiteit Antwerpen. De internationale contacten zijn relatief belangrijk: momenteel werken de Dienst voor Cardiovasculaire en Thoracale Chirurgie en het CREDEC (Centre de Recherche Expérimentale du Département de Chirurgie – Ulg) samen met prestigieuze universiteiten zoals de Universiteit van Yale, de Universiteit van Stanford (USA), The Imperial College (Londen), The Karolinska Hospital (Zweden), Hôpital Bichat (Parijs) en zes andere internationale universiteiten.

veel empathie getoond voor mijn professionele activiteiten. Een van mijn dochters wenst volgend jaar geneeskundige studies aan te vatten. Wat mijn hobby's betreft, organiseert onze Dienst Cardiovasculaire en Thoracale Chirurgie van het CHU te Luik sinds ongeveer 8 jaar humanitaire missies naar Vietnam. We hebben een nauwe samenwerking met een hospitaal in Hô-Chi-Min ville (Hôpital 115) waar we cardiale chirurgie opgestart hebben. Totnogtoe hadden we het genoegen 15 missies tot een goed einde te brengen, met medewerking van confraters chirurgen, anesthesisten en verplegers. We hebben eveneens de gelegenheid gehad meerdere keren Vietnamese chirurgen, anesthesisten, verpleegsters en perfusionisten te ontvangen in het CHU om hun vorming te vervolmaken en autonoom te worden in hun land van herkomst. Nu al zijn de aldus gevormde Vietnamese ploegen in staat zelf een drietal cardiale ingrepen per dag uit te voeren. Voor mij is naar Vietnam gaan om onze ervaringen te delen een groot plezier. Uiteraard verken ik graag dat wonderlijke land tijdens elk van mijn reizen. Nog een kleine anekdote: ik ga graag paddenstoelen plukken in de herfst!

Zou u een andere professionele keuze hebben kunnen maken? En zo ja, welke? Prof. S. Zoals ik al zei, dateert mijn professionele keuze van mijn 10 jaar. Als ik mijn droom van arts en chirurg niet had kunnen waarmaken, zou ik misschien matroos geworden zijn, om de aarde te verkennen. 

Is er nog plaats voor privéleven met zulk een lastenboek? Hebt u een hobby? Prof. S. Helaas, met mijn activiteiten als lesgever, vorser en clinicus moet ik onvermijdelijk een deel van mijn privéleven opofferen. Gelukkig werkt mijn vrouw, die al bijna 30 jaar aan mijn zijde staat, ook in de medische wereld. Van in het begin heeft ze me geholpen en aangemoedigd voor mijn klinische activiteiten en fundamenteel onderzoek. Ze heeft onze beide dochters met veel toewijding grootgebracht en

11 Ons Hart 45 • juni 2015 •

uw gezondheid

van theorie tot praktijk

Het « Nordic dieet » of de gezonde voeding van het Noorden Nicolas Guggenbühl, Voedingsdeskundige

Na het mediterrane dieet duikt in de wetenschappelijke literatuur hier en daar een nieuw dieet op van gezonde voeding voor ons hart: het Nordic dieet. De mediterrane voeding met haar typisch zuiderse tintje en zonovergoten keuken stoelt inmiddels op een goede reputatie, met name op het gebied van hart en bloedvaten. Maar tegenwoordig duiken er uit het noorden van Europa stukje bij beetje voedingskarakteristieken op die ook een heilzaam effect op ons hart blijken te hebben.

Gerst en haver Een van de karakteristieken van dit gezonde Nordic dieet is het gebruik van volkorengranen, zoals rogge, gerst en haver. Het is bekend dat volkorengranen een positieve bijdrage leveren aan een gezond hart. Maar in dit geval leveren gerst en haver nog een extra bijdrage, omdat ze specifieke voedingsvezels bezitten, namelijk beta-glucanen. Deze vezels zorgen voor een daling van het cholesterolgehalte en een geleidelijke vrijmaking van de energie van de granen, wat interessant is vanwege diverse metabole aspecten, zoals het suiker- en insulinegehalte, het opslaan van vetten, enz. De noorderlingen zijn er verzot op, in de vorm van allerlei soorten compact bruin brood.

Blauwe bosbessen en vette vis gras Precies zoals het mediterrane dieet bestaat

12 • Ons Hart 45• juni 2015

het Nordic dieet uit een aanzienlijke hoeveelheid fruit en groente. Wat fruit betreft, ligt de nadruk vooral op blauwe bosbessen en andere bessen, van nature rijk aan antioxydanten. In de wetenschappelijke literatuur wordt algemeen bevestigd dat voeding met veel fruit en groente o.a. in verband wordt gebracht met een betere cardiovasculaire gezondheid. En in tegenstelling tot wat men hier en daar opvangt, hoeven deze voedingsmiddelen niet noodzakelijkerwijs uit het zuiden van Europa te komen om een interessant voedingsprofiel te bieden. Koolsoorten, appelen, peren en wortelgewassen (wortels, pastinaak) gedijen goed in Midden-Europa en zelfs in NoordEuropa en bezitten talloze voedingstroeven.

Omega-3 op aarde en in zee Een andere belangrijke karakteristiek van het gezonde Nordic dieet is de aanwezigheid van omega-3. Deze «  goede vetten  » ontbreken maar al te vaak in onze dagelijkse voeding. Er bestaan twee soorten omega-3 en beide zijn onmisbaar. De eerste soort zit in bepaalde plantaardige producten, zoals noten, koolzaad, lijnzaad… en hun olie. De tweede soort bevat omega-3 van de zgn. « lange keten », die alleen in producten uit zee worden aangetroffen, zoals vis, zeevruchten en schaaldieren. Deze omega-3 vetten van mariene oorsprong kunnen gedeeltelijk geproduceerd worden op basis van aardse omega-3, maar in onvol-

doende hoeveelheden, reden waarom we ze ook via de voeding moeten aanvoeren. In het gezonde Nordic dieet wordt tegelijkertijd aardse omega-3 aangetroffen, vooral afkomstig van koolzaad dat veel verbouwd en gebruikt wordt in het Noorden alsook omega-3 van mariene oorsprong, vanwege de aanzienlijke consumptie van vis, vooral van vette vissoorten, zoals haring en zalm.

Vruchtensap in plaats van koolzuurhoudende dranken Wat dranken aangaat, beperkt het Nordic dieet gesuikerde dranken zoals limonades en andere soft drinks tot een minimum. Dit dieet tolereert hoogstens vruchtensap zonder toegevoegde suikers, met name bessensap. Zuivelproducten komen hier in aanzienlijke mate voor, maar bij het Nordic dieet wordt, zoals overigens geldt voor heel wat andere aanbevelingen, de voorkeur gegeven aan de magere soorten ter beperking van de toevoer van verzadigde vetten, aangezien een overdaad hiervan slecht is voor de cardiovasculaire gezondheid.

Wetenschappelijke ontdekkingen In wetenschappelijke studies wordt tegenwoordig vaker melding gemaakt van een aantal interessante effecten van dit gezonde Nordic dieet. Bij een onderzoek, waarin een gezond Nordic dieet wordt vergeleken met een gewone noordelijke voeding bij obese vrouwen en mannen, constateerden de onderzoekers dat er bij een gezond Nordic dieet verbetering optrad van verscheidene bloedparameters (waaronder cholesterol), terwijl er geen enkele gewichtswijziging werd vastgesteld. Zij stelden bovendien vast dat een gezond Nordic dieet in verband wordt gebracht met een vermindering van de zogenaamde laaggradige ontsteking, een chronische ontstekingstoestand die het risico verhoogt op een hart- of vaataandoening. Een andere vergelijkende studie heeft aangetoond dat er na 12 weken gezonde Nordic voeding een lichte maar toch significante daling optreedt van niet alleen de bloeddruk, maar ook van het hartritme.

Ook de scholieren Wat goed is voor ons hart zou ook goed kunnen zijn voor de werking van onze hersenen! Dit blijkt in ieder geval uit tal van onderzoeken naar mediterrane voeding en de resultaten blijken ook te gelden voor het gezonde Nordic dieet. Zo blijkt uit een onderzoek aan Deense scholen dat de invoering van lunches, waarbij de principes worden nageleefd van een gezonde Nordic voeding ter vervanging van lunches die thuis worden klaargemaakt, een effect kan hebben op bepaalde prestaties: de resultaten zijn significant wat betreft leessnelheid en het aantal correct voorgelezen zinnen. Dit zou deels te maken kunnen hebben met de aanvoer van omega-3 van mariene oorsprong, waarvan bekend is dat ze behalve de gunstige effecten op ons hart, bovendien een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van onze hersenen en hun werking. 

Makreeltartaar met Granny Smith Voor 4 personen

Ingrediënten • 400 g verse makreelfilet (zonder vel noch graten) • 1 Granny Smith appel • 1 theelepel vers geraspte gember • 1 eetlepel fish-sauce • het sap van een halve citroen • 2 eetlepels olijfolie • 1 bosje kervel 

Bereidingswijze • Snijd de makreelfilets in kleine blokjes. • Rasp de appel zonder hem te schillen en knip de helft van de (gewassen) kervel fijn. • Vermeng in een slakom de olijfolie, het citroensap, de fish-sauce en de geraspte gember. Voeg de blokjes makreel en kervel eraan toe, goed roeren en 15 minuten in de koelkast laten staan. •  Doe de tartaar in een klein kommetje en keer het in het midden van het bord om. Garneer met de fijngeknipte kervelblaadjes.

Suggestie • Voeg 4 mooie, in schijfjes gesneden, radijsjes toe en/of vervang kervel door koriander.

Voedingssamenstelling per portie • Energie • Vetstoffen • Verzadigde vetzuren • Koolhydraten • Suikers • Eiwitten • Vezels

251 kcal /1047 KJ 17 g 4,1 g 4,8 g 3,9 g 19,6 g 1,4 g

Wat voedzaamheid betreft Dit recept, waarbij de makreel niet gekookt wordt, laat toe de zo onmisbare omega-3 van de zgn. ‘lange keten’ te behouden met al de mals- en vetheid van het vlees van de makreel.

www.topicsante.be

13 Ons Hart 45 • juni 2015 •

BALANS

vooruitgang door onderzoek dankzij uw steun in 2014 ♥ Enkele cijfers Budget voorbehouden in 2014 aan steun voor onderzoekprojecten 331.000 € Portefeuille aan de gang zijnde projecten: 417.000 € Inzendingen: 20 projecten Selectie: 12 projecten Gemiddeld toegekend bedrag: 23.750 €

De taak van het Fonds voor Hartchirurgie is bij te dragen tot de vooruitgang van de medischchirurgische cardiologie via financiering van wetenschappelijk onderzoek. Cardiovasculaire aandoeningen blijven inderdaad de eerste oorzaak van mortaliteit in ons land. De initiatieven van het Fonds beogen • het aanmoedigen van wetenschappelijk onderzoek van hoog niveau dat origineel is en perspectieven opent voor toekomstige ontwikkelingen, • het bevorderen van jong talent en het faciliteren van projecten, • het openen van nieuwe domeinen en het investeren, • het opheffen van eventuele wetenschappelijke grendels. Het Fonds heeft oog voor wetenschap uit alle hoeken, uit alle universiteiten van ons land, om de beste projecten die voorgelegd worden te evalueren en te selecteren. De geselecteerde projecten komen van wetenschappelijke ploegen uit diverse universiteiten. Ze betreffen zowel klinisch als fundamenteel onderzoek en omvatten de diverse domeinen van de cardiovasculaire gezondheid. Bij de projecten gefinancierd in 2014 noteren we onder meer: • onderzoek over pijncontrole tijdens een ingreep,

14 • Ons Hart 45• juni 2015

•

onderzoek over de effecten van dieselpartikels op vasculaire endotheliale cellen, • onderzoek over het enten van foetaal weefsel bij reconstructieve hartchirurgie, • een studie over de etiologie van tricuspidalisklepincompetentie, • onderzoek over de genetica van aneurysmata van de thoracale aorta, • een studie over een nieuw biomateriaal bruikbaar in reconstructieve chirurgie van misvormde aortakleppen bij kinderen, • een studie over bloedflux bij arteriosclerose... Voor meer details over de gesteunde projecten, gelieve onze website te bezoeken : www.hart-chirurgie-cardiaque.org We vermelden eveneens de Jacqueline Bernheim Prijs die dit jaar dokter Stijn Verleden beloonde, verbonden aan het Departement Klinische en Experimentele Geneeskunde van de KUL. Deze jonge en briljante vorser onderzoekt de mechanismen van chronische afstoting na longtransplantatie, in de hoop de patiënten een betere behandeling te bieden. Onze inspanningen qua wetenschappelijk onderzoek zijn de vrucht van de vastberadenheid en vrijgevigheid van onze gulle gevers. In 2014 waren jullie meer dan 2.500 in totaal om ons vertrouwen te schenken om het medisch wetenschappelijk onderzoek te pro-

uitgaven

inkomsten Financiële inkomsten 2 %

Fondsenwerving 10 %

Legaten 60 %

Preventie en informatie 13,5 %

Donaties 38 %

Onderzoek 43 %

Administratie 10,5 %

Uitgesteld onderzoek 23 %

inkomsten

777.400 €

Donaties

292.700 €

Legaten

467.200 €

Financiële inkomsten

17.500 €

moten, om zo steeds beter de diverse hartaandoeningen het hoofd te bieden. We danken jullie hiervoor oprecht. Meer dan 90% van onze inkomsten zijn afkomstig van giften en legaten (testamentaire giften van roerende en onroerende goederen). Het volume van de giften bleef ondanks de crisis stabiel ten opzichte van vorige jaren. Onze uitgaven bleven eveneens stabiel. Ze gingen voor 66% naar wetenschappelijk onderzoek, 13,5% naar informatie en promotie van gezondheid (publicaties), 10% naar het collecteren van fondsen (drukken en verzending) en 10,5% naar administratie. De personeelskosten (1,9 ETP) zijn gespreid over die 3 laatste rubrieken. Alle administratormandaten worden gratis uitgevoerd. De oproepen van het Fonds voor Hartchirurgie voor schenkingen door het publiek worden uitgevoerd met respect voor de donatoren en de ethische code van de VEF (Vereniging voor Ethiek in de Fondsenverwerving - www.vef-aerf.be). De boekhouding van het Fonds wordt jaarlijks gecontroleerd door een onafhankelijk kantoor. Anderzijds is het

uitgaven

596.500 €

Steun aan onderzoek

331.000 €

Fondsenwerving

79.000 €

Preventie et informatie

104.000 €

Administration

82.500 €

Verschil inkomsten/uitgaven (reserve voor toekomstig onderzoek)

180.900 €

Fonds gecertificeerd door de FOD Financiën en Belspo (federaal wetenschapsbeleid) en mag het fiscale attesten afleveren voor giften van 40 euro en meer. Het Fonds geniet eveneens van verminderde successierechten voor de legaten die het ontvangt (in functie van het domicilie van de erflater: Brussel 12,5%- Vlaanderen 8,5%- Wallonië 7%), wat betekent dat de legaten grotendeels zullen dienen voor de doelstellingen. De overmaat van de inkomsten op de uitgaven wordt toegekend aan de activa van het Fonds, met als evidente dubbele doelstelling: • zorgen voor een extra inspanning qua budget, wanneer een project dit vergt; • financiële steun voor het wetenschappelijk onderzoek voor jaren met minder financiële middelen. Op onze website www.hart-chirurgie-cardiaque.org vindt u een syntheseschema van ons jaarlijks rapport (balans en winst- en verliesrekening). 

15 Ons Hart 45 • juni 2015 •

Om vooruitgang te boeken, kan het onderzoek niet zonder u!

S

inds zijn oprichting in 1980, was de eerste activiteit van het Fonds voor Hartchirurgie de steun aan het onderzoek ter verbetering van de kennis en de behandeling van aangeboren hartafwijkingen, verworven kransslagaderaandoeningen, klepaandoeningen, hartritmestoornissen en hartfalen.… Ondanks grote vooruitgang, blijft er toch nog veel te doen. Artsen en onderzoekers staan voor nieuwe uitdagingen, die voortdurend vragen om aanzienlijke middelen en ruime steun aan het Fonds. Op onze nieuwe website vindt U een overzicht van veelbelovende wetenschappelijke onderzoeksprojecten, onder leiding van de meest vooraanstaande onderzoekers van ons land en gefinancierd dankzij uw giften!

www.hart-chirurgie-cardiaque.org

U kunt

het Fonds steunen

door

>e  en gift te doen, via een storting of een doorlopende betalingsopdracht op IBANrekeningnummer

BE15 3100 3335 2730

BIC: bbrubebb Uw gift is fiscaal aftrekbaar *

> een legaat Steun aan onze acties d.m.v. een donatie kan voordelig zijn voor uw erfgenamen. Uw notaris kan u kosteloos inlichten over de te volgen procedure.

> Ambassadeurschap Spreek uw relaties aan over de acties van het Fonds, signaleer de activiteiten van het Fonds bij belangrijke evenementen (verjaardag, huwelijk, geboorte, overlijden, …) en suggereer aan uw naasten een gift ten gunste van het Fonds te doen.

Welke formule u ook kiest,

wij zijn u uiterst dankbaar! * Om fiscaal aftrekbaar te zijn, moeten giften

Het Fonds voor Hartchirurgie onderschrijft de Ethische Code van de VEF. Dit houdt in dat donateurs, medewerkers en personeelsleden tenminste één keer per jaar op de hoogte worden gebracht hoe de verworven fondsen werden aangewend.

voortaan minstens 40 € per kalenderjaar bedragen. Een fiscaal attest wordt u in maart van het volgende jaar toegestuurd.

Voor meer inlichtingen 02 644 35 44 [email protected]

In ons volgende nummer: het Fonds voor Hartchirurgie is 35 jaar oud!

Verantwoordelijke Editeur responsable: uitgever: Prof. Pr Jean-Louis Jean-Louis Leclerc, Leclerc, 11 rue Tenbosstraat Tenbosch,11, 1000 1000 Bruxelles Brussel