Online media: gratis?
Joke Bruneel Promotor: Hans Plompen
Luca Arts Gent Beeldende vormgeving Studio Reclame 2012-2013
Online media: gratis? In onze digitale wereld kunnen wij van verschillende online toepassingen gebruik maken en dit volledig gratis. Hierbij denk ik spontaan aan Facebook. We gebruiken het met de regelmaat van de klok maar niemand onder ons heeft ooit al iets betaald voor het gebruik ervan en als er over een betalend Facebook gesproken wordt, gaat de volledige online populatie meteen steigeren. We staan er niet bij stil dat heel wat tijd, kennis en geld in de ontwikkeling van het medium gestopt werd. Droomde Mark Zuckerberg er enkel van om mensen dichter bij elkaar te brengen of is er meer aan dan dat? Het antwoord ken je wellicht al. Facebook is intussen een beursgenoteerd bedrijf en haalt voor het grootste deel zijn inkomsten uit het aanbieden van advertentieruimte voor bedrijven (InfoNu, 2012). Deze bedrijven kunnen zo hun commerciële boodschappen aan consumenten voorschotelen. Ik ging eens polsen bij enkele mensen rondom mij om te weten hoe zij hier over denken. Zowel met ‘digital natives’, zij die met de computer aan hun zijde opgegroeid zijn als met ‘digital immigrants’. Die waren al volwassen toen het internet en andere technologische toepassingen voor het grote publiek toegankelijk werden en moesten een inhaalbeweging maken. Reclame(overlast)? Op het eerste zicht betalen we het gebruik van media zoals Facebook en YouTube door het ‘tolereren’ van een portie reclame. Tolereren is een ruim begrip, voor de ene persoon kan de portie reclame nog door de beugel, voor de ander is het er ruim over. Niet iedereen is even opgezet met die vaak opdringerige advertenties. In Nederland is reclame de op drie na grootste irritatiebron (Ketelaar, 2012). De irritatie wordt dikwijls opgewekt door de hoeveelheid advertenties die op je afgestuurd worden. De ene heeft het over 3000 uitingen per dag, de andere over 6000. 3000 uitingen per dag zou betekenen dat je om de 19,2 seconden een uiting te zien krijgt, verspreid over de 16 uur per dag waarin een gemiddelde mens wakker is. Een beetje logisch denken brengt ons bij een 250-tal (The House of Brands, 2012). Naast de grote hoeveelheid is ook de kwaliteit belangrijk want de consument ergert zich meer aan de hoeveelheid slechte reclame dan aan de hoeveelheid reclame op zich. Als de reclame van slechte kwaliteit is zal de consument zijn aandacht voor even verleggen naar een ander medium (media multitasken). Daarnaast ontwijkt de consument de reclames soms ook omdat ze te gelijkend zijn of teveel herhaald worden. (Ketelaar, 2012)
Sinds de opkomst van het internet met zijn zoekmachines en sociale netwerksites is er nog een vierde reden bijgekomen: privacy. Sommige mensen vinden het beangstigend wanneer online advertenties specifiek op jouw profiel afgestemd zijn, gepersonaliseerde advertenties. Ondermeer één van de redenen om online toepassingen te bespreken. Bovendien zijn ze vandaag het meest actueel en weten we er nog niet alles van.
1
Maar Facebook gebruikt de gegevens vooral om ervoor te zorgen dat adverteerders specifieke Eén van de meest gebruikte media om reclame- advertenties op de gebruikers kunnen richten. Die boodschappen te verspreiden is Facebook. Ze kan geselecteerd worden op basis van woonplaats komen dikwijls in de media met alweer een nieuwe of leeftijd. Zo krijgt die gerichte reclame te zien manier van adverteren die bij de gebruiker niet die afgestemd is op wat heet zijn ‘interesseveld’. altijd even welkom is. Soms wordt er zelfs een cookie op computers geDe gebruikers vormen de bron van inkomsten. plaatst die surfgedrag opslaat om gepersonaliseerde Ze worden zelf ingeschakeld als verkoper ondermeer advertenties nog beter te maken. Die cookie wordt door de onlangs geïntroduceerde ‘sponsored via het Facebook-duimpje op je computer geplaatst. stories’. Ze werden ontwikkeld om ervoor te zorgen Dat duimpje is ook op sites buiten Facebook terug dat er ook via de ‘Facebook Mobile’-applicatie te vinden. (Bruneel, 2011). inkomsten gegenereerd worden. Bij Facebook Mobile waren tot toen geen advertenties te zien. Door het stijgend aantal mobiele gebruikers van Facebook liepen ze hierdoor vele reclameinkomsten mis. (Heather, 2013) In dienst bij Facebook
Bij deze ‘sponsored stories’ lijkt het erop alsof jouw vriend een boodschap van het bedrijf dat hij leuk vindt met je deelt maar in werkelijkheid gebruikt dat bedrijf jouw vriend om hun boodschap tot bij jou te brengen. Je vriend heeft er niet aan meegewerkt behalve het feit dat hij hun pagina waarschijnlijk ooit ‘geliked’ heeft. (Marketingfacts, 2012) 68,4% van de Vlaamse bevolking ouder dan 15 jaar kent de term ‘sponsored stories’ niet eens (De Moor, Schuurman & De Marez 2002). Bij dit percentage horen ook de jongeren met wie ik sprak. Bij verdere uitleg Zijn we rendabel? bleek dat ze het wel al eens opgemerkt hadden maar er niet veel aandacht aan schonken. Het Ik dacht tot enkele maanden terug dat de wordt als een vreemde, niet echt correcte, manier advertenties broodnodig waren om Facebook van adverteren ervaren. Toch zijn ze niet bereid draaiende te houden en dat wij anders een serieuze er op te reageren of aandacht aan te schenken. som zouden moeten ophoesten. Ik bleek niet de In tegenstelling tot enkele oudere respondenten enige te zijn die er zo over dacht. Sommige jongeren hebben ze wel door dat het een manier van denken dat Facebook 10 000 euro per jaar per adverteren is. Bij een oudere respondent hoorde persoon verdient. Het laagst geschatte bedrag was ik dat hij er zijn vrienden voor verwijderde omdat 90 euro. Nog steeds veel te hoog want Facebook hij hen verantwoordelijk achtte voor de soms verdient met zijn advertentiemodel 3,75 euro per vervelende boodschappen. Jongeren hebben gebruiker per jaar (InfoNu, 2012). Dat lijkt niet veel maar online reclame zien evolueren. Ze begrijpen de vermenigvuldig dat bedrag even met het aantal veranderende reclametechnieken beter. gebruikers, meer dan 800 miljoen, en het plaatje komt er totaal anders uit te zien. Facebook-gebruikers doen niet enkel dienst als verkoper zoals bij de ‘sponsored’ stories, ze maken Bovendien kan je op scan.thepoweroffacebook. zelf deel uit van de koopwaar. Hun gegevens werden com aan de hand van enkele vragen nagaan wat al eerder met behulp van applicaties doorgegeven jij waard bent aan gegevens. De vragen hebben aan derden (Bruneel, 2011). Een Bulgaar kocht zelfs vooral te maken met de intensiteit waarmee je gegevens van een miljoen Facebook-gebruikers Facebook gebruikt. Mijn waarde wordt er geschat voor vijf dollar (Weitzenkorn & Writer, 2012). op 203 dollar. 2
Is dat het allemaal waard? Jonge mensen denken er niet aan te betalen voor Facebook. Ze geven meteen aan voor een alternatief te kiezen in dat geval. Volgens mij is dat omdat wij het medium altijd gratis gekend hebben en het ergens absurd zouden vinden daar plots wel voor te moeten betalen.
Zo druk je ‘per ongeluk’ op de banner en word je doorgezonden naar een schermvullende advertentie. Een uiterst sluwe streek maar zo zijn de adverteerders ook weer tevreden. Hun advertentie is aangeklikt en zo zullen ze hun reclamehoeveelheid misschien niet verder opdrijven of de reclame nog opdringeriger maken.
Hoewel de prijzen voor veel betalende applicaties Volgens een onderzoek gevoerd in 24 landen is laag liggen, zijn banners zoals hierboven nog 33% bereid om te betalen voor een reclamevrij geen reden om een betalende versie aan te alternatief (Reclamevrij, 2013). Die alternatieven worden kopen. Een betalende TVGids zonder advertenties nu al op poten gezet. App.net is zo’n reclamevrij kost bijvoorbeeld 3,59 euro. Sommige jongeren alternatief voor Twitter. In augustus zamelden ze zouden wel voor een betalende versie kiezen hiervoor een half miljoen dollar in. Elke gebruiker indien je de applicatie dagelijks meerdere keren gebruikt en daardoor voortdurend reclame te moest vijftig dollar investeren (Twitter, 2012). zien krijgt. Daarnaast ook omdat de betalende Met dit cijfer in het achterhoofd en het feit dat versie een uitbreiding is op de gratis versie. Dat gebruikers gehecht zijn aan Facebook (slechts is het geval bij verschillende spelletjes, zoals 24,3% van de Vlamingen ouder dan 15 jaar kan de het bekende AngryBirds. Sommige mensen, dag zonder Facebook doorbrengen (De Moor, Schuurman vooral oudere, willen er ook voor betalen omdat de applicatie gewoon goed is en zijn & De Marez 2002)) lijkt het mij dat Facebook de twee kostprijs verdiend heeft met andere woorden. mogelijkheden zou kunnen aanbieden. De Zweedse muziekstreamingdienst Spotify heeft ook een betalende en een gratis versie. Jongeren kiezen niet snel voor een betalende Bij de gratis versie krijg je elke twintig minuten applicatie. Ze kunnen wel tegen een reclame- één minuut reclame te horen (Krimineel, 2012). stootje laten we zeggen maar dat neemt niet weg Een weloverwogen verhouding aangezien deze dat het niet storend is. bepaalt of er een voldoende grote groep gecreëerd wordt voor adverteerders. Stel je voor dat Spotify Bij de app TVGids, een applicatie waar je de onder na elk liedje reclame liet horen. Weinig mensen meer de televisieprogrammatie kan bekijken, is er zouden de dienst nog willen gebruiken en hun bij het opstarten van de applicatie geen reclame te reclame zou weinig of niets meer opbrengen. zien. Pas na enkele seconden verschijnt een banner op de plaats van de navigatietoetsen. De onderbrekingen kunnen best vervelend zijn want muziek brengt je in een bepaalde sfeer en de reclame doorbreekt die. Muziek is ontspanning en reclame hoort daar niet in thuis. Gratis of betalende versie?
Sommige jongeren vinden deze minuut reclame elke twintig minuten dan ook al een reden om Spotify niet te gebruiken. Spotify is bovendien niet uniek in zijn segment waardoor jongeren niet voor een betalende versie vanaf vijf euro per maand (Spotify, 2012) kiezen. Je kan de reclameblokken op Spotify dempen met behulp van Blokify (Blokify, 2011) maar jongeren verkiezen alternatieven zoals illegaal downloaden of het gelijkaardige programma Deezer waar enkel reclame te zien is. Die visuele reclame is bovendien minder opvallend dan bij Spotify.
3
De pop-up
Een reden om te opteren voor een alternatief zoals de website van De Morgen. Voor wie de website De pop-up is een van de bekendste middelen helemaal reclamevrij wil, bestaat er AdBlock om reclameboodschappen via het internet te (Reclamevrij, z.j.). Slechts 49,7% van de Vlamingen ouder verspreiden. De pop-up verschijnt en overlapt met dan 15 jaar kent het (De Moor, Schuurman & De Marez 2002). Bij de jongeren aan wie ik het vroeg gebruiken vijf van de inhoud van het medium, dikwijls een website. hen AdBlock, zes niet en drie hadden er nog nooit van gehoord. De banner, het minder opdringerige broertje van de pop-up Bij het videoplatform YouTube, de derde meest bezochte site op het web wordt de banner frequenter gebruikt (YouTubeMarketing, 2012). Zo is er bovenaan de startpagina een banner te zien en verschijnt tijdens het afspelen van het filmpje dikwijls een smalle, doorzichtige banneronderaan het filmpje. Deze twee banners kunnen beide weggeklikt worden. Bij Spotify springt het de pop-up meteen naar de voorgrond op je computerscherm, zelfs wanneer je op dat moment een andere programma gebruikt. Opdringeriger kan haast niet. Pop-ups zijn wel weg te klikken maar het wordt bijna een nationale sport. Adverteerders leggen het dikwijls sluw aan boord door het kruisje te verstoppen. Zo bekijk je de advertentie toch enige tijd, al is dat met een stijgend gevoel van irritatie. Deze irritatie ontstaat vooral omdat de meeste bezoekers van een website op zoek zijn naar informatie. Je wil die zo snel mogelijk vinden en hebt geen boodschap aan een pop-up die dat proces vertraagt. Toch blijkt uit een onderzoek verricht in Nederland dat de houding van de consument ten opzichte van het merk, waarover geadverteerd wordt, hierdoor niet veranderd. De pop-ups bevorderen zelf de herkenbaarheid van brands en logo’s (De Hooge, 2012). Op het eerste zicht verwonderlijk maar als je mensen hiernaar vraagt geven ze aan dat hun ergernissen vooral uit gaan naar de website zelf of in het voorbeeld hierboven, Spotify. Het is namelijk de website die door het tonen van deze commerciële boodschappen inkomsten genereert. Een logisch gevolg is dat mensen staan te springen voor alternatieven. Daarom nog niet reclamevrij, zelf websites met iets minder reclame kunnen al een alternatief worden. Een voorbeeld is de website van Het Nieuwsblad. De website volledig laden duurt bij mij meer dan 5 seconden.
De banner aan de rechterzijde daarentegen kan je niet wegklikken. Je kan enkel bekijken waarom je net die banner te zien krijgt door op de link “advertentie” te klikken. Het is een gepersonaliseerde banner, gebaseerd op je surfgedrag. Stel dat ik Zalando bezocht heb en daar trui A bekeek, dan wordt nu bijvoorbeeld trui B getoond. Trui B werd bekeken door iemand die ook geïnteresseerd was in trui A. We worden hierdoor als personen met een gelijke voorkeur gezien. Vandaar dat trui B voor mij ook interessant kan zijn. Criteo voorziet YouTube van deze banners. Je kan ze tijdelijk of definitief deactiveren maar dat vergt net iets meer moeite dan een simpele klik op een kruisje (Criteo, 2012). Je al eens afgevraagd waar Criteo alle informatie haalt? Jonge mensen hoor je niet klagen over deze gepersonaliseerde banners. Het wordt zelfs als handig ervaren, misschien wordt zelfs net datgene aangeboden waar je naar op zoek was. Ze klikken er op, terwijl dat met bijvoorbeeld pop-ups niet het geval was. Voorwaarde is wel dat je dan snel bij het betreffende product terechtkomt en geen onoverzichtelijke catalogus voorgeschoteld krijgt waar je het product moet zoeken. Masterstudent Strategische Communicatie Evert Van den Broeck voerde er een onderzoek bij jongeren en ontdekte dat zij het meest waardering hadden voor de meest gepersonaliseerde reclame. 4
Dit terwijl ze eerst spontaan wel aangeven dat reclame niet te gepersonaliseerd mag zijn. Waarschijnlijk omdat ze zich ergens wel bewust zijn van de privacyrisico’s (Van den Broeck, 2012). Maar naast de banners wordt ook nog op een andere manier geadverteerd. Soms wordt een spot vertoond voor het filmpje dat je wilt bekijken. Deze spot duurt meestal 25 seconden maar na 5 seconden kan je de advertentie wegklikken. De adverteerder heeft met andere woorden 5 seconden de tijd om je te overtuigen.
Je geeft de kijker zo geen keuze meer. Het komt bovendien de kwaliteit van de spot ook niet ten goede. De adverteerder hoeft geen moeite te doen om een spot te maken die de kijker overtuigt om verder te kijken. Echte leuke spots krijg je pas te zien wanneer professionele bedrijven zoals GoViral voor de verspreiding ervan zorgen. Het is niet langer puur adverteren maar de content wordt in een redactionele context geplaatst via partnerwebsites, blogs, … De klant krijgt een garantie op een aantal clicks dus is het voor GoViral van groot belang dat de content zeker interessant is en aanslaat bij de doelgroep (GoViral, 2013). Zijn er eigenlijk wel grenzen?
Na deze opsomming en de geringe reactie hierop vraag ik mij af of jongeren wel een grens hebben wat reclame betreft. Ik stelde hen een fictieve situatie voor. Een situatie op Facebook die in mijn ogen vergezocht en overdreven was. Bij het openen zou in je nieuwsoverzicht eerst een reclamespot getoond worden vooraleer je het nieuwsoverzicht zelf zou kunnen bekijken. Ongeveer op dezelfde Daartegenover staat dat de kijker misschien manier zoals dat nu bij YouTube gebeurt. Meteen geïrriteerd geraakt omdat hij of zij gedwongen krijg je “vervelend”, “ambetant”, “verschrikkelijk”, wordt de spot te bekijken vooraleer het filmpje … te horen. Bastien, 21 jaar, gaf aan Facebook niet dat hem of haar écht interesseert opgestart wordt. opzij te schuiven maar het wel minder te gebruiken. Vele digital immigrants denken zelf dat het langer Snel eens kijken tijdens de les bijvoorbeeld zou er duurt dan 5 seconden. Iemand gaf 15 seconden niet meer bij zijn en dat is precies wat net eigen is aan, terwijl iemand aangaf te denken het verplichte aan het medium. stukje reclame zelfs 30 seconden innam. Hier valt volgens mij uit af te leiden dat het een zeer storend Enkele dagen later verscheen een artikel in systeem is aangezien kijkers denken dat het 3 tot 6 De Morgen met als titel “Facebook gaat automatisch afspelende reclamefilmpjes op uw maal zolang duurt dan in werkelijkheid. tijdlijn plaatsen”. Voorlopig zouden ze het bij Een 23-jarige studente gaf aan dit systeem ook drie per dag met een duurtijd van maximum 15 heel vervelend en opdringerig te vinden maar gaf seconden houden. De reclamefilmpjes zouden toe dat ze soms wel doorkeek als ze tijdens die vijf je bovendien ook producten tonen waar je nog seconden merkte dat het interessant kon zijn terwijl nooit interesse voor getoond hebt (Van der Kolk, 2012). ze normaalgezien reclame zo snel mogelijk wegklikt. Een situatie, die ik eerst als frappant beschouwde, De manier waarop YouTube het aanpakt is in mijn zal snel actueel zijn en dat is dikwijls zo met de wijzigende advertentiemodellen van Facebook ogen dus wel slim gezien. maar uiteindelijk lijken we die altijd te aanvaarden. Vaak kan je het spotje gewoon niet wegklikken. Het spotje duurt dan ‘maar’ 16 seconden. Tijdens het schrijven van dit artikel zag ik deze laatste manier alsmaar meer verschijnen.
5
Gratis of niet en wat dan nog? “There is no such thing as a free lunch. If you can’t see the free lunch, you are the lunch.” Een waarheid als geen ander, ook online. Je betaalt de media door reclame te slikken. Reclame die je afhoudt van wat je echt wilt doen, je bezig houdt, zelf irriteert maar we zijn het gewoon. Moeten we dat zomaar gewoon zijn? Moeten we zomaar mee evolueren? Reclame wordt aanvaard als ze niet storend of beperkend werkt en er zijn genoeg manieren om reclame te ontwijken. Maar de jongeren, die veelal de kennis wel bezitten, lijken soms te lui om ze te ontwijken. Ze negeren de reclame gewoon en evolueren mee met de veranderende advertentiemodellen. Ik vraag me dan wel af of die manieren om te adverteren op een bepaald moment niet gewoon uitgeput zullen zijn. Wat dan met de zogezegd ‘gratis’ aangeboden media? Misschien moeten we met z’n allen gewoon wat in het rond klikken en adverteerders laten geloven dat hun advertenties efficiënt zijn. Oudere mensen zijn dan weer sneller geneigd om het medium zelf overboord te gooien. Ze zouden sneller voor een betalend medium zonder reclame kiezen. Ze zijn in tegenstelling tot jongeren niet opgegroeid met muziek die ze zomaar illegaal van het internet konden halen zonder daar iets voor te betalen. Het gaat hier om een ‘eerlijkere’ generatie. Maar wat misschien nog het belangrijkst is, is dat je op die gratis media je persoonlijke gegevens, je privacy afstaat en dat bij Facebook bijvoorbeeld voor een kleine vier euro. Er worden alsmaar grotere databases gevormd, ondermeer door overnames. De overnameprijzen voor zogenaamde consumer generated websites zijn niet mals. Google betaalde in 2006 al 1,3 miljard euro voor een verlieslatend YouTube (Internet, 2006). Die hoge prijs wordt graag betaald voor de schat aan data die aan het medium verbonden is. Die data is de bestaansreden voor de media in kwestie en niet het leuke of handige aspect van de dienst. Waarom zouden die media dan betalende versies aanbieden? Voor wie dacht te reclame te ‘tolereren’ in ruil voor het gratis gebruik, die had het mis. We zijn meer dan dat, we zijn een pure winstbron en wij zijn het medium, niet Facebook of YouTube.
6
Bibliografie Eindwerken Bruneel, J. (2011), Online privacy: perceptie versus realiteit: een verkennend onderzoek bij Vlaamse internetgebruikers [bachelorproef]. Arteveldehogeschool Gent, Bachelor in het communicatiemanagement. Internet Blokify (2011) Block de Spotify-reclames met Blockify. Geraadpleegd op 3 november 2012 http://ninosonneveld.wordpress.com/2011/04/14/block-de-spotify-reclames-met-blockify/ Criteo (z.j.), Geraadpleegd op 13 november 2012 Http://info.criteo.com/pyz/privacy/informations?infon orm=3&partner=4969&campaignid=14848&zoneid=45009&bannerid=591440&displayid=7a54e895a8. De Hooge, J. (2012) Geforeerde banners irritant maar doeltreffend. Geraadpleegd op 16 oktober 2012 via http://www.dutchcowboys.nl/advertising/12871 Facebook (2013) How Facebook Sells Your Personal Information. Geraadpleegd op 8 april 2013 via http://news.discovery.com/tech/gear-and-gadgets/how-facebook-sells-your-personalinformation-130124.htm GoViral (2013) Geraadpleegd op 9 april 2013 via http://www.goviral.com/en Heather, K. (2013) Facebook mobile users surpass desktop users for first time. Geraadpleegd om 2 april 2013 via http://edition.cnn.com/2013/01/30/tech/social-media/facebook-mobile-users InfoNu (2012) Het verdienmodel van Facebook. Geraadpleegd op 11 december 2012 http://zakelijk.infonu.nl/onderneming/88416-het-verdienmodel-van-facebook.html Internet (2006) Internet machtigste kanaal om aan direct marketing te doen. Geraadpleegd op 12 april 2013 via http://www.tijd.be/in_bedrijf/algemeen/Internet_machtigste_kanaal_om_aan_direct_ marketing_te_doen.5442947-539.art?highlight=internet%20machtigste%20kanaal Mythe (2012) De mythe van 3000 reclames per dag (2012). Geraadpleegd op 13 november 2012 via http://www.thehouseofbrands.be/blog-archief/de-mythe-van-3000-reclames.html Reclame (z.j.) Geen reclame meer op internet, google en Facebook (z.j.). Geraadpleegd op 10 oktober 2012 via http://www.leesvoer.be/facebook-computer-en-gadgets/geen-reclame-meer-op-internet-google-enfacebook/ Reclamevrij (2012) Slechts één op drie wil betalen voor reclamevrije online content (2012). Geraadpleegd op 25 januari 2013 http://www.express.be/sectors/nl/interactive/slechts-een-op-drie-wilbetalen-voor-reclamevrije-online-content/182124.htm Spotify (2012) Kwart gebruikers betaalt voor Spotify (2012). Geraadpleegd op 3 november 2012 via http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/cultuur%2Ben%2Bmedia/muziek/1.1387722 Spotify (2009) Spotify nieuwe manier om muziek te bemachtigen (2009). Geraadpleegd op 14 november 2012 http://www.krimineel.com/spotify-nieuwe-manier-om-muziek-te-bemachtigen 7
Twitter (2012) Twitter krijgt reclamevrije concurrent. Geraadpleegd op 24 januari 2013 via http://www.demorgen.be/dm/nl/5403/Internet/article/detail/1485279/2012/08/13/Twitter-krijgtreclamevrije-concurrent.dhtml Van den Broeck, E. (2012) Jongeren houden van gepersonaliseerde reclame op sociale media. Geraadpleegd op 23 oktober 2012 via http://www.knack.be/nieuws/wetenschap/jongeren-houden-vangepersonaliseerde-reclame-op-sociale-media/article-4000191396064.htm Van der Kolk, T. (2012) Facebook gaat automatisch afspelende reclamefilmpjes op uw tijdlijn plaatsen. Geraadpleegd op 19 december 2012 via http://www.demorgen.be/dm/nl/5403/Internet/article/ detail/1551475/2012/12/19/Facebook-gaat-automatisch-afspelende-reclamefilmpjes-op-uw-tijdlijnplaatsen.dhtml Weitzenkorn & Writer, B. & S. (2012) Details of 1 Million Facebook Users Sold for $5. Geraadpleegd op 9 april 2013 via http://www.technewsdaily.com/8398-million-facebook-users-sold.html WhatsApp. (2012) Whatsapp blijft reclamevrij (2012). Geraadpleegd op 25 januari 2013 http://www. whatsappen.nl/nieuws/2012/03/15/whatsapp-blijft-reclamevrij/ YouTube cijfers. (z.j.) Geraadpleegd om 13 november 2012 via http://www.youtubemarketing.nl/ youtube-feiten/youtube-cijfers/ Rapport De Moor, S., Schuurman, D. & De Marez, L. (2002). Digimeter Report 5 Adoption and usage of Media & ICT in Flanders. iMinds Tijdschriften Ketelaar, P. (2012, april). Reclameconsumptiedieet. Tijdschrift voor Marketing, 46. nr. 4, pp 98-102.
8
