-
VISIE CULTUUR
CULTURELE
ORGANISATIES
KREUNEN
ONDER
BESPARINGEN
De overlevingsstrijd van de cultuursector Besparingen in de cultuursector, ze zaten eraan te komen. Volgens Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz snijden ze minder diep dan in de buurlanden. Toch happen de cultuurorganisaties naar adem. Komt het voortbestaan van een economische sector in het gedrang? ROELANDBVLENBENNVDEBRUVNE ngeveer 32 miljoen euro moeten de besparingen in de cultuursector opleveren aan de Vlaamse regering. Dat is volgens de jongste berichten een aderlating van gemiddeld 5procentvoor deVlaamseculturele organisaties. Minister van Cultuur SvenGatz (Open Vld) begrijpt zelfs dat de sector spreekt van contractbreuk: er wordt gekort op werkmiddelen die al waren beloofd in de meerjarige subsidieronde van 2012."Maar dat was op voorwaarde dat daarvoorgeldzou zijn",zegtde minister. "Er dreigt nu een tekort, en dus moest er worden ingegrepen. We hebben daarbij gekozen om niet iedereen over dezelfde kam te scheren. Er zijn instellingen die 2 procent inleveren, andere verliezen 20 procent. Het kan cynisch klinken, maar als ik moet kiezen om in het werkveld of in de omkadering te besparen, dan saneer iklieverin de steunpunten dan in de gezelschappen." De regering-Bourgeois moest op een begroting van 42 miljard euro op zoek naar 1,2 miljard euro aan besparingen. Eigenlijk zijn de 32 miljoen van de cultuursector dan een peulschil. Toch worden volgens de koepelorganisatie Overleg Kunstenorganisaties (oKO)heel wat
O
442 OKTOBER 2014 I WWW.TRENDS.BE
culturele organisaties in hun voortbestaan bedreigd. Daarmee zou Vlaanderen een fraai stukje economie kwijtspelen. De economische impact van cultuur wordt vaak onderschat. Een innovatieve sector "Er is een duidelijke spill-overvan cultuur naar de economie",stelt de Leuvense econoom Bart Van Looy,die begin deze maand met enkele andere onderzoekers . het boekKunst en geld publiceerde.''Van-
5
PROCENT
moeten de V1aamseculturele organisatiesgemiddeldinleveren op hun subsidies.
daaggaat dat spill-overeffectrichting 2,5. Een investering in cultuur wordt dus meer dan verdubbeld. Cultuur creeert werkgelegenheid. Dat heeft ook een impact op de horeca en het transport, al
wordt dat zelden meegeteldin de cijfers." Bovendienishet effectvan cultuur eeuwen later nog voelbaar - Rubens is nog altijd een cashkoe voor Antwerpen - en stuurt ze mee de stadsontwikkeling."Kijk naar de Antwerpse wijk Het Zuid", zegt Van Looy."Twintigjaar geleden was dat een marginale buurt, tot er zich een paar bohemiens kwamen vestigen.Diebrachten een nieuwe dynamiek op gang, die bijvoorbeeld een weerslag heeft op de huizenprijzen.Alsje daar dertigjaar geleden iets hebt gekocht,kun je nu gaan rentenieren." Er is ook een innovatiefkantje aan cultuur. Zo is er een spill-overeffect tussen disciplines zoals hedendaagse dans, die zonder subsidies moeilijk kunnen overleven, en het commerciele circuit of de wereld van het design. Bart Van Looy verwijst naar de Amerikaanse zangeres Beyonce, die voor een videoclip bewegingenkopieerde uit een dertigjaar oude voorstelling van het Brusselse dansgezelschap Rosas. Wat iemand als Anne Teresa De Keersmaekerdoet,isookinnovatie, vindt Bart Van Looy: "Artiesten doenonderzoeknaar betekenis.Dereturn on investment kun je moeilijk meten, en komt misschien maar binnen twintig of dertig jaar."
ns ~n.
:n rs." :eunog
-en Gjk :egt dat .aar chdie , de eleen.ulsen die 'er'de roy
:res lVe-
lde geme noten urn
,en r of
"De subsidies wegnemen betekent de doodsteek voor een aantal kunstvormen - toneel en klassieke muziek bijvoorbeeld"
Politieke keuze
De besparingsoperatie van minister Gatz is een politieke keuze. De sector klaagt dat hij al genoeg heeft bespaard. Cultuur is een regionale materie sinds de jaren tachtig. Met uitzondering van een handvolfederaleculturele instellingenzoals De Munt, Bozar en enkele musea, dienogworden betoelaagd door de federale overheid - vallen de Vlaamse cultuursubsidiesonderhet departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media van de Vlaamse overheid. Onder de dertien
Vlaamsedepartementen is dat een van de kleintjes: in 2013 ging op een begroting van ruim 27 miljard euro 1,022 miljard euronaar dievierbeleidsdomeinensamen. De cultuursector slorpte ongeveer 445 miljoeneuro op.Cultuur is daarmee goed voor ongeveer 1,6procent van het totale Vlaamsebudget. Het aandeel van de cultuursubsidies in de Vlaamsebegroting is al enkelejaren aan het dalen, terwijl het totale Vlaamse budget is toegenomen (zie tabel): de 1,4 procent in 1995 is gestegen tot 1,9 pro-
cent in het verkiezingsjaar 2009, en daalde weer tot 1,6 procent. Door de recente overdracht van een aantal federale bevoegdheden naar de regio's is de Vlaamse begroting voor volgend jaar opgelopen tot 42 miljard. Relatiefgezien wordt het belang van de cultuursubsidies dus nog kleiner. Bart Caron, de cultuurspecialist van Groen: "2009 was een verkiezingsjaar, maarje kunt niet ontkennen dat het totale budget in die periode van 23 naar 27 miljard is opgetrokken, terwijl het cultuur- ~ WWW.TRENDS.BEI2 OKTOBER 2014 45
-
VISIE CULTUUR
PETERDE CALUWE (DE MUNT)
'CULTUUR IS HET FUNDAMENT VAN DE ECONOMIE' i
Als algemeen directeur-intendant van De Munt is Peter de Caluwe een buitenstaander voor de beslissingen van Vlaams minister van Cultuur Sven Gatz, want De Munt wordt federaal betoelaagd. Maar De Caluwe is wei bezorgd over zijn Vlaamse collega's.
1
ii i
".
PETER DE CALUWE
"Subsidies zijn investeringen."
j
I
zorg, onderwijs en cultuur. Op dat fundament bouwen we onze economie, niet omgekeerd."
i,l I.
Het budget voor cultuur in de EU-lidstaten bedraagt gemiddeld slechts 0,58 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Vee I te weinig, vindt u. U pleit er in deze tijden van besparingen dan ook voor om meer te investeren in cultuur? PETERDE CALUWE: "Het
Minister-president Geert Bourgeois (N-VA) zei bij de voorstelling van de begroting dat een bloeiende economie de basis is van kunst en cultuur. Maar u ziet dat eerder omgekeerd? PETERDE CALUWE: "De economie vooropstellen is als het ontkennen van onze menselijke waarden. Om veel redenen moeten we voorrang geven aan educatie en - zowel in Belgie als in Europa - verduidelijken welke culturele overeenkomsten er zijn in plaats van te kijkennaar de verschillen.
"We zullen in Europa nooit helemaal een economische en politieke unie kunnen realiseren, maar een cultureel Europa is wei mogelijk.Onderwijs en cultuur dragen daaraan bij. Die zijn het Europese cement, dat ervoor zorgt dat we er als continent van overtuigd zijn dat we dezelfde weg opgaan. Mijn overtuiging vertrekt van 'mens sana in corpore sa no': binnen onze democratie moeten we ervoor zorgen dat mensen gezond zijn in lichaam en geest. De basis daarvan bestaat uit gezondheids-
462 OKTOBER 2014 I WWW.TRENDS.BE
idee dat cultuur aileen een kleine elite ten goede komt, klopt niet. Subsidies zijn in feite investeringen. Sterker nog: een investering van 1 euro in cultuur brengt aan de economie 3 euro op. Ze komt ook anderen ten goede. Met 450 voltijdse equivalenten in De Munt zorgen wij voor 720 arbeidsplaatsen elders. "Eerder dit jaar was er in Frankrijkveel te doen om een studie van de Franse ministeries van Cultuur en Economie,waaruit bleek dat de culturele sector in Frankrijkeen bijdrage levert aan het Franse bbp die 7 keer groter is dan de bijdrage van de Franse autosector. Ais het over de autosector gaat, wordt er nochtans altijd over investeringen gesproken, terwijl dat woord voor de culturele sector niet wordt gebruikt."
~ budget in absolute cijfers is gedaald van 454 naar 446 miljoen. Er is dus in cultuur relatief sterker bespaard dan in andere domeinen." De nieuwe minister van Cultuur betwist die cijfers niet. Gatz zegt echter: "We zitten nu op het niveau van 2007. Ook op andere domeinen is er bespaard. Zo is ook het budget voor onderwijs kleiner geworden." Het nieuwe kunstendecreet De besparingen die Gatz nu doorvoert, zijn volgens hem een tussenoplossing. "Er was geen tijd om een diepgaande analyse te doen en op het niveau van de instellingen keuzes te maken",
1,6
PROCENT van de begroting van de Vlaamse regering ging in 2013 naar cultuur.
zegthij. "Bovendienwilikhetvernieuwde kunstendecreet laten meespelen in de keuzes die we vanaf2016 doen. Hetis de bedoeling dat er vanaf 2017 opnieuw middelen voor cultuur bij komen. Maarvoor aile duidelijkheid: dat zal geen lineaire verhoging zijn. Ik wil de tijd en de ruimte nemen om politiek en intellectueel een visie op het cultuurbeleid van de komende jaren uit te werken." Anders gezegd: vanaf 2017 wordt het subsidiebeleid misschien minder zuinig, maar wei selectiever. De impact van subsidies Zijn subsidies dan zo levensnoodzakelijk dat een sector dreigt te verdwijnen? Bart Van Looy: "De subsidies wegnemen betekent de doodsteek voor een aantal kunstvormen - toneel en klassieke muziek bijvoorbeeld. De markt zou dat niet overnemen.
is len. ternei:ul~atz het lere ook lei-
AIleen amateurs en de top van het commerciele circuit zoals Andre Rieu zouden nog overblijven. Alle professionele theatergroepen, klassieke orkesten, de opera en musea zijn dan weg. Pergolesi of Bach, uitgevoerd door professionele muzikanten, zul je hier dan niet meer zien." Succes is daarbij niet eens een scherprechter. Ais Brussels philharmonic bijvoorbeeld met 75 musici op het podium staat en er zitten duizend mensen in de zaal die 20 euro per ticket hebben betaald, danlevert zo'n concert 20.000 euro op. Met 75 musici komen de loonkosten en de verplaatsingskosten alleen al uit boven die 20.000 euro inkomsten. Eenvoudig gezegd: hoe groter de bezetting, hoe moei-
I!et ; nu een .tijd e te l de en",
lijkerhet is zonder subsidies zo'n concert rond te krijgen. "Je kunt van een symfonisch orkest niet vragen dat ze maar met vijftig musici spelen", zegt Caron. "Dan is het geensymfonischorkest meer. Trouwens: stel dat je de cultuursubsidies volledig zou afschaffen.Dan levert dat minder op dan de 500 miljoen euro die deze regering extra wil investeren in de gehandicaptensector." Debesparingen in de cultuursector kunnen zelfs tot een negatief saldo voor de overheid leiden, waarschuwt Bart Caron. "Er werken volgens de RSZ 51.260mensen in de cultuursector. Daar zitten ook radiomakers, drukkers en architecten bij. Er zijn 6600 mensen aan de slag in kunst en amusement, 7150in bibliotheken en archieven, 6891in verenigingen.Alsje van de subsidies aan die organisaties een kwartschrapt, ben je in eerste instantie de RVA-kosten aan het verhogen. rk ben zelf voorzitter van een kunstencentrum. rk kan bevestigen dat die besparingen tot ontslagen zullen leiden. En je weet toch ook hoeveel sti- ~
.veraten e we doeeuw men. l.dat zijn. .men I een in de ten." rordt minever.
s .enslreigt .ooy. hete-
.aanklas:i. De men.
CULTUUR MOEST AL INLEVEREN
Bran: Trends
Het aandeel van decultuursubsidies in de Vlaamse begroting isal enkelejaren aan het dalen. In miljoen euro, verhouding inprocent Jaar
Totale budget
1995 1996 ]997 1998 ~'ll99 2000 2CJCl1 2002 2003 2004 ~OO5 2006 2()O7 2008 2Q_09 2010 2011 2012 2(1)13
1:3553 13.995 14,491 15.015 15.882 16089 1(3346 17037 17.801 18.372 18.420 20.219 21799 23.940 27513 24.183 Jl4,465 26.972 27.256
Cultuur 193,3 193,8 211,1 212,9 221,3 236,7 266,3 309,6 345,7 347,3 356,6' 379,3 423,8" 443,0 453,6 453,9 449,4 439,8 445,7
% \4%, 1,4% j,5% 1,4% 1,4% 1,5% 1,6% 1,8% \9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,9% 1,6% 1,9% 1,8% 1,6% 1,6%
INSCHRIJVEN
www.roulartaevents.be
--------------------------------------In samenwerking met
vwdgroup: Organisatle:
Rom
Tel. 02 467 56 62 E-mail:
[email protected]
WWW.TREI.IDS.BEI2 OKTOBER 2014 47
-
VISIE CULTUUR
PIETER PAUL RUBENS "Het effect van cultuur is eeuwen later nog voelbaar."
~ mulerende maatregelen kosten om mensen aan het werk te krijgen?" Taxshelter "Iedere organisatie die ernstig bezig is,zoektnaar extra eigenrniddelen",vindt Bart Caron. "Ret aandeel varieert van 15 procent tot twee derde. Maar een ding staat vast: haal de subsidies weg en de rest verdwijnt. Subsidies zijn het fundament." De proefballondie minister Gatzopliet om de formule van de taxshelter uit te breiden, is mogelijkeen interessant idee. Alleen is dat niet voor alle sectoren een oplossing,en rijst de vraag of de maatregel zijn doel niet voorbij zou schieten. Ookhier bestaat het risico dat populaire cultuur het pleit wint. Moet iemand die investeert in Live Nation dan fiscaal dezelfde aftrek krijgen als een kmo die een experimentele dansvoorstelling steunt? ® Lees oak: Cultuursubsidies zijn nuttige investeringen, biz. 70. 482 OKTOBER 2014 I WWW.TRENDS.BE
DRIE ALTERNATIEVE OPTIES Welke andere keuzes had de Vlaamse regering kunnen maken? Anders gezegd: in welke domeinen zit nog besparingsmarge?
0-
e e-
Het cultuurbudget van de lokale besturen blijft ongemoeid. Die 104 miljoen euro wordt vooral gebruikt om bijna in elke gemeente cultuurcentra, gemeenschapscentra en bibliotheken open te houden. Heeft elke gemeente die infrastructuur echt nodig? Denk na over het grote aanbod in Vlaanderen. Onder de vorige regering fuseerde Opera Vlaanderen met het Ballet van Vlaanderen tot het Kunsthuis. "Twee zieken bij elkaar levert nog geen gezonde op", zegt Bart Caron. "Moeten we in Vlaanderen dit soort opera hebben? We hebben toch al De Munt? Misschien kunnen we voor de helft van dat geld veel spannender en interessantere opera maken voor een even groot publiek. Moeten we echt op twee plaatsen spelen (in Antwerpen en Gent, nvdr)? Die keuzes zijn ondanks de fusie niet gemaakt." "Plafonneer de subsidiebedragen voor de grootste gezelschappen tot een grens van 800.000 of 1,2 miljoen euro", zegt Bart Van Looy. "Er is een pervers effect. Een aantal kunstvormen kan niet gedijen zonder overheidssteun. Dat wil zeggen dat hoe suecesvoller ze worden, hoe meer geld ernaartoe gaat. Ais je groeit van een omzet van 500.000 naar 800.000 euro, waar houdt het dan op? Ais Collegium Vocale bijvoorbeeld zo veel concerten zou spelen, dat Philippe Herreweghe ze niet allemaal aileen meer kan dirigeren, raak je dan bovendien niet aan de kern van het artistieke project?"
