ONGELIJKHEID Een vorming voor de militanten van AC Oost-Vlaanderen november 2014
ACCENT
ER IS OVERAL ONGELIJKHEID • Wat is ongelijkheid? Ongelijkheid is overal! • natuurlijke ongelijkheid • sociale ongelijkheid • Belangrijke vormen van ongelijkheid … verschillen in macht • Is ongelijkheid een probleem? (discussie in de namiddag …)
WAAROM OVER ONGELIJKHEID? • Ongelijkheid is geen probleem! • natuurlijke orde • goddelijke orde
WAAROM OVER ONGELIJKHEID? • Ongelijkheid is wel een probleem! • vanuit moreel standpunt • vanuit democratisch oogpunt • vanuit economisch standpunt
EEN VORMING OVER ONGELIJKHEID • • • • •
Ongelijkheid in de wereld Ongelijkheid in België De gevolgen van ongelijkheid Een beetje geschiedenis Discussie (namiddag)
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • De ongelijkheid in de wereld neemt af! (OESO) • Er is minder armoede dan gedacht! • De verschillen tussen rijke en arme landen zijn kleiner dan tot nu toe werd gesteld!
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • Onderzoek OESO • niet kijken naar inkomen en economische groei • wel naar welzijn … verschillende indicatoren • • • • • •
levensverwachting onderwijs gezondheid veiligheid gendergelijheid deelname aan verkiezingen
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • De ongelijkheid in de wereld neemt af! (OESO) • Zelfs met bescheiden budgetten kunnen overheden van arme landen relatief veel realiseren op het vlak van welzijn! • Een aantal medische doorbraken leidt tot een hogere levensverwachting en tot meer levenskwaliteit!
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • De inkomensongelijkheid in de wereld neemt af doordat arme landen sneller groeien dan rijke landen • Sinds 1990 zijn miljoenen mensen boven de absolute armoededrempel van $1,25 / dag getild. • Echter, door de sterke bevolkingsgroei zijn er nog altijd meer dan 1 miljard mensen die minder verdienen dan $1,25 / dag. Bijna 1 miljard mensen zijn ondervoed.
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • De inkomensongelijkheid in de wereld neemt toe! • de rijkste 1% bezit 48% van de rijkdom • de ongelijkheid nam tussen 2000 en 2007 in 12 landen toe maar tussen 2007 en 2014 in 35 landen • het aantal landen dat de omgekeerde beweging maakt en gelijker werd, nam af van 34 naar 11
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • Het inkomensaandeel van de rijkste 10% in de VS: • Aan de hand van belastingaangiften werd nagegaan hoeveel % van het totaal inkomen naar de rijkste 10% ging: • Voor 1940 en na 1990 bedroeg dit aandeel 40% tot 50% • Van 1950 tot 1980 daalde dit tot minder dan 35%
ONGELIJKHEID IN DE WERELD
ONGELIJKHEID IN DE WERELD Inkomensverdeling 2010
Europa
VS
10% rijksten
35,00 %
50,00 %
waarvan 1% rijksten
10,00 %
20,00 %
40% middengroep
40,00 %
30,00 %
50% armsten
25,00 %
20,00 %
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • Verklaring voor de verschillen tussen Europa en VS: • politiek • syndicale macht • sociale wetgeving • sociale zekerheid
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • De inkomens- en vermogensongelijkheid neemt toe! • Piketty schuift twee verklaringen naar voor: • toename van het aandeel van de hoogste lonen in het totale inkomen • het aandeel van inkomsten uit kapitaal in het totale inkomen neemt voortdurend toe, van zodra de rente op kapitaal hoger is dan de economische groei!
ONGELIJKHEID IN DE WERELD
ONGELIJKHEID IN DE WERELD • Het rijkste vijfde van de wereldbevolking is goed voor: • 80 % van het wereldwijde BNP • de rest van de wereld doet het met 20 % van de rijkdom • Het rijkste vijfde van de wereld consumeert: • 45 % van alle vlees en vis • 58 % van alle energie • 84 % van alle papier • 87 % van alle auto’s • De 20 % armste mensen doen het met: • 5 % van alle vlees en vis • 4 % van de energie • 1 % van het papier en de auto’s
ONGELIJKHEID IN DE WERELD
ONGELIJKHEID IN BELGIË • Als je naar de bruto-inkomens kijkt • • • •
Dan is de ongelijkheid toegenomen De hoogste inkomens scheiden zich af Minder dan in de Verenigde Staten Meer dan in de Scandinavische landen
ONGELIJKHEID IN BELGIË • Inkomensgegevens voor belastingen, tussen 1973 en 2011 (De Standaard) • Enkel de 20% rijkste gezinnen slaagden er in om een groter aandeel van het totale inkomen te verwerven • Alle andere inkomensgroepen gingen er op achteruit • het inkomen steeg nog wel absoluut • maar hun aandeel van het totale inkomen daalde
ONGELIJKHEID IN BELGIË 1984
2011
1% rijkste gezinnen
5,6%
7,5%
10% rijkste gezinnen
25,4%
31,5%
20% rijkste gezinnen
40,9%
48,2%
50% armste gezinnen
17,0%
Sinds 1985 gaat 51% van de inkomensgroei naar de 20% rijkste gezinnen!
ACCENT: TOPVERDIENERS RUKKEN ZICH LOS VAN DE REST
ONGELIJKHEID IN BELGIË inkomen vermogen 20% rijkste gezinnen
31,7%
61,2%
20% armste gezinnen
9,1%
0,1%
Je kan een hoog vermogen hebben maar een laag inkomen of een hoog inkomen maar een laag vermogen
ONGELIJKHEID IN BELGIË • Vermogen bouw je op door te sparen en te investeren! • Hoe lager je inkomen, hoe minder ruimte om te sparen en te investeren! • Vermogen wordt vooral doorgegeven via schenkingen en erfenissen!
ONGELIJKHEID IN BELGIË Hoeveel keer verdient de top 10% meer dan de laagste 10%? 18,0 16,0 14,0 12,0
10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0
ONGELIJKHEID IN BELGIË • Belastingen en sociale zekerheid spelen een belangrijke rol bij herverdeling, zeker in België! • De fiscaliteit trekt hogere inkomens naar beneden, de sociale zekerheid duwt lagere inkomens naar boven! • Herverdeling via de sociale zekerheid heeft een grotere impact op ongelijkheid dan de fiscale correctie! • Herverdeling via belastingen en sociale zekerheid doet de ongelijkheid met de helft dalen!
Accent: België is herverdelingskampioen
ONGELIJKHEID IN BELGIË • In 2011 had de rijkste 10% van de gezinnen 31,6% van het totale bruto-inkomen • Na belastingen daalde dat aandeel tot 27,7% • Na sociale zekerheid daalde dat aandeel tot 21,1%
ONGELIJKHEID IN BELGIË • In 2011 betaalde de rijkste 10% van de gezinnen 45,9% van de totale personenbelasting • In 2011 betaalde de rijkste 20% van de gezinnen 65,5% van de totale personenbelasting
ONGELIJKHEID IN BELGIË • In 1983 deden de belastingen de ongelijkheid nog met 23% dalen • In 2011 deden de belastingen de ongelijkheid met 15% dalen • De effectieve aanslagvoet van de rijkste 10% daalde van 42% naar 33%!
ONGELIJKHEID IN BELGIË • België is een zeer gelijke samenleving maar we scoren slecht op armoedecijfers! (Ive Marx) • België is het land met het laagste aandeel laagbetaalde werknemers. Bij ons is dat 5%, in Duitsland 23%. • Bij diegenen die alleen van een uitkering leven, lopen de armoedecijfers op tot 60% à 70%. • We geven teveel mensen een uitkering, waardoor die uitkering niet hoog genoeg is om mee rond te komen! • De minima moeten omhoog en het aantal uitkeringstrekkers naar beneden!
ONGELIJKHEID IN BELGIË • In België neemt de inkomensongelijkheid toe! • Sterker uiteenlopende lonen • ontwikkeling is vooral in het voordeel van hoger opgeleiden • in de industrie verdwijnen vooral middenjobs • Een meer heterogene samenstelling van huishoudens • meer alleenstaanden en éénoudergezinnen, dus meer versnippering van inkomens • trouwen en samenwonen gebeurt vandaag meer met iemand uit dezelfde inkomensgroep dan vroeger • de bevolking is ouder en kleurrijker en deze groepen hebben (vaak) een lager inkomen
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID • De negatieve gevolgen van ongelijkheid treffen niet alleen de laagste inkomens maar de gehele bevolking: • Gezondheidsproblemen • Sociale problemen • Falen van de democratie • economisch • politiek
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID • Richard Wilkinson • In landen met een sterke inkomensongelijkheid komen meer gezondheids- en sociale problemen voor!
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID • Sterk ongelijke landen in vergelijking met meer gelijke landen • • • • • •
5 keer meer geesteszieken bijna 5 keer meer mensen in gevangenissen bijna 6 keer meer mensen met overgewicht hogere moordcijfers meer drugsproblemen een minder goed verenigingsleven
Ongelijk = ongezond
Bron: Wilkinson en Pickett, “Waarom gelijkheid beter is voor iedereen”
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID • In meer gelijke landen • hebben mensen meer vertrouwen in elkaar • is de sociale mobiliteit groter • is er meer aandacht voor milieu en wordt er meer gerecycleerd
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID • Vanaf een bepaald inkomensniveau verdwijnt het verband tussen het niveau van economische ontwikkeling en de levensverwachting! • Meer economische groei en hogere inkomens volstaan niet meer om de levenskwaliteit te verhogen! • Herverdeling! • In minder rijke landen is het natuurlijk wel nodig om ook het inkomensniveau te verhogen
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID • Economische machtsconcentratie • 147 bedrijven controleren 40% van de rijkdom • 737 bedrijven controleren 80% van de rijkdom • vooral financiële groepen en investeringsfondsen
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID • Politieke & economische machtsconcentratie • Er zijn 30.000 EU-ambtenaren • Er zijn tussen de 15.000 en 30.000 lobbyisten in Brussel • Ongeveer 2/3de van die lobbyisten werkt voor de privésector • De Europese Commissie past zijn beleid aan aan de eisen van de privé-sector. • Vrijhandelsakkoorden … arbitragesysteem!
DE GEVOLGEN VAN ONGELIJKHEID • Politieke & economische machtsconcentratie • Een kandidaat verkozen in het Amerikaanse Congress (parlement) besteedde gemiddeld $1,134 miljoen aan zijn campagne. • Een kandidaat verkozen in de Amerikaanse Senaat besteedde gemiddeld $2,418 miljoen aan zijn campagne. • Van wie komt geld? Wat wordt in ruil gevraagd?
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • De inkomensongelijkheid is in veel landen gezakt vanaf het einde van de 19de eeuw tot in de jaren 1970, om nadien weer te stijgen! (Piketty) • Tot aan WOII was het wereldwijde economische systeem zeer onstabiel • Tussen 1870 & 1945 • meerdere economische recessies • oorlog tussen Frankrijk & Duitsland • 2 wereldoorlogen
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Na WOII werden een aantal hervormingen doorgevoerd om de economie stabieler te maken • Scheiding tussen spaar- en investeringsbanken, met beperkingen inzake het gebruik van spaargeld: er kon niet mee gespeculeerd worden • De invoering en/of versterking van progressieve belastingssystemen • De invoering van sociale zekerheidsstelsels
Maximum-% inkomstenbelasting
Maximum-% erfenislasten
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Na WOII werden een aantal hervormingen doorgevoerd om de economie stabieler te maken • Openbare spaar- en kredietmaatschappijen financierden grote infrastructuurwerken, overheden konden probleemloos lenen op lange termijn, aan lage rentevoeten, de beperktere opbrengsten zorgden voor een appeltje voor de dorst • Een gecoöordineerd systeem van sociaal overleg, gepland, ter verbetering van loon- en arbeidsomstandigheden, om de consumptie en de groei te ondersteunen
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Dit was mogelijk door sterke krachtsverhoudingen in het voordeel van de werkende bevolking • Proces was al ingezet na WO I, na een lange periode van sociale en politieke strijd • Na WO II opnieuw gunstige krachtsverhoudingen • delen van de leidende elites waren gevlucht of hadden gecollaboreerd • de werkende bevolking had het meest geleden in de oorlog en had het verzet georganiseerd • de USSR had 2/3de van Europa bevrijd en was populair
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Sterke economische groei komt onder druk vanaf 1970: • bedrijven waren nog vooral nationaal maar begonnen uit dat kader te breken (nood aan afzetmarkten), dus toegenomen concurrentie op wereldschaal • snelle technologische ontwikkelingen • nood aan veel kapitaal maar de winstvoet was in elkaar gestuikt • de economie was nog georganiseerd in grote fabrieken die alles zelf deden, dus met veel volk en een sterk georganiseerde arbeidersklasse
• Er komt een tegenproces op gang
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Wat doet het kapitaal? • Globalisering • Opdeling van grote fabrieken met grote aantallen arbeiders in kleinere onderdelen • Wat kunnen we uitbesteden en/of delocaliseren? • Kostenbesparing!
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Wat doet het kapitaal? • Privatiseringen van openbare spaar- en kredietinstellingen • Privatisering van overheidsbedrijven • Verplichting tot begrotingen in evenwicht • Overheidsschuld is ineens een probleem (eerst lenen, dan terugbetalen, aan hogere rentevoeten!) • Openbare diensten worden afgebouwd
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Wat doet het kapitaal? • Deregulering • Opheffing van het onderscheid tussen spaar- en investeringsbanken • Afbouw beperkingen op financiële handel • Afbouwen van fiscaal en sociaal (herverdelings-) beleid • Minder regels op de arbeidsmarkt
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • Wat doet het kapitaal? • Neo-liberaal beleid • Fiscale hervormingen • Minder sociale zekerheid • Beperking loonoverleg en ontwikkeling lonen • Beperking syndicale vrijheden
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • De meeste van deze hervormingen zijn doorgevoerd in het kader van internationale verdragen & akkoorden • Zonder veel • debat • verkiezingen
• referenda
EEN BEETJE GESCHIEDENIS • De economische groei is veel lager sinds de jaren ‘70 • de beurzen zijn wel sterk gegroeid • zorgt voor het ontstaan van financiële zeepbellen, meer dan 80% van de dagelijkse financiële transacties hebben niets te maken met reële productie van goederen en diensten • schulden (in plaats van lonen) moeten de consumptie en de groei in stand houden • De winstvoet is wel terug hersteld! Toename van het aandeel van de inkomens uit kapitaal in het totale inkomen. Het aandeel van de inkomens uit arbeid gaat achteruit!
EEN BEETJE GESCHIEDENIS
Accent: middenklassejobs verdwijnen
Welke weg zullen we kiezen? • Tot in de 19de eeuw had wie vermogend was (wie grond had) een gegarandeerd rendement en was de verdeling rijk-arm onveranderlijk/erfelijk. • Gaan we terug naar een tijdperk van extreme ongelijkheid, of gaan we vooruit naar meer gelijkheid? • Niets is zeker. ‘De geschiedenis van ongelijkheid is altijd door en door politiek geweest,’ schrijft Piketty. Uiteindelijk wordt de wereld niet door de wetten van de economie geregeerd, maar door mensen, die hun eigen geschiedenis schrijven.
Wat te doen tegen ongelijkheid? • Belangrijkste hefboom tegen ongelijkheid: onderwijs, maar het is nog altijd beter om rijk te trouwen of veel te erven… • Verder benadrukt Piketty de rol van de belastingen: – Na de tweede wereldoorlog zijn de maximumtarieven van de belastingen sterk toegenomen, in België tot 70% in 1989. Sindsdien zijn die sterk gedaald. In 2001 werd het maximumtarief verlaagd van 55% naar 50%. – De vennootschapsbelasting en de belasting van inkomens uit vermogen zijn eveneens sterk gedaald sinds de jaren ‘80. – Piketty pleit voor progressieve vermogensbelastingen.
Accent: onderwijs houdt ongelijkheid in stand
Progressieve vermogensbelasting • Piketty pleit voor een internationaal gecoördineerde progressieve vermogensbelasting: • Internationaal vermogenskadaster komt naderbij. • Bankgeheim wordt opgeheven. – Verregaande maatregelen in de Verenigde Staten. – Voorzichtige stappen in de Europese Unie?
Belastingen op vermogen • Piketty pleit voor een progressieve vermogenstaks van bijvoorbeeld 1% vanaf een vermogen van 1 miljoen euro en 2% vanaf 5 miljoen euro. • Je kunt ook het inkomen uit vermogen belasten (dividend, winstuitkeringen, huur, meerwaarden). • Je kunt ook de gemiddelde vermogensaangroei belasten. • Je kunt ook inkomens uit vermogen bij de gewone inkomstenbelasting tellen.
Waarom vermogen belasten? • Rechtvaardigheid • Economische efficiënt • Valse argumenten: – “We hebben al betaald” – België heeft al een hoge belasting op vermogens – De sterkste schouders dragen al de zwaarste last – Er komt een kapitaalvlucht op gang als vermogens belast worden.
Hoe worden vermogens belast?
Syndicale visie • Piketty heeft weinig aandacht voor sociale verhoudingen, sociale conflicten en de evolutie op de arbeidsmarkt (werkloosheid). • De sociale zekerheid, de sociale wetgeving en de syndicale aanwezigheid zorgt voor minder ongelijkheid in WestEuropa dan in de VS. • De verwezenlijkingen van de welvaartstaat zijn er niet zonder slag of stoot gekomen. • De strijd voor het behoud van de welvaartstaat sinds 1980 loopt ook niet zonder slag of stoot.
Syndicale strijdpunten Democratie Veiligheid en gezondheid Sociale zekerheid (uitkeringen): ° pensioen ° ziekte ° werkloosheid ° kinderbijslag Gezondsheidzorg Arbeidsduur Loopbaanduur: ° Scholing / Opleiding ° Eindeloopbaan ° Tijdskrediet Loonsverhoging Loonindexering Jaarlijkse vakantie Belastingen: ° Progressieve inkomstenbelasting ° Vermogensbelasting
1919-1939 + +
1945-1975 ++ ++
1975-1995
1995-2008
2008-2014
+
+
+
+ + + + + +
++ ++ ++ ++ ++ ++
+
+
+
++ +
++ ++
-
-
+/++
+/+
+
++ ++ ++
+ +
++ ++
0 -
+ +
+/0
-
-
-
-
-
--
---
++ +
+ + +
+/-
2014-
Legende: « vetjes » wijst op invloed op inkomensherverdeling « + » wijst op een verbetering, « - » op een verslechtering
