Onderzoeksrapportage In opdracht van:
Gemeente Leiderdorp Onderwerp:
Onderzoek bomen Rosarium te Leiderdorp
Jozé ‘t Hoen 28 januari 2013
Colofon Opdrachtgever: Gemeente Leiderdorp T.a.v. dhr. W. Fransen Postbus 35 2350 AA LEIDERDORP
Opdrachtnemer: BSI Bomenservice Wildenburglaan 4 3744 MK BAARN Tel: 035-548 58 88 Fax: 035-548 58 77
[email protected] www.bsi-bomenservice.nl
Onze referentie: 104466/JtH
Accountmanager: A. van Loo
Eindverantwoordelijke: M.L. van der Spoel European tree technician Board Certified Master Arborist NVTB taxateur
Adviseur: J.H. ‘t Hoen Boomtechnisch adviseur T. 035 548 58 88 E.
[email protected] © BSI Bomenservice. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt zonder voorafgaande toestemming van BSI Bomenservice.
Inhoudsopgave Samenvatting ................................................................................ 7 1. Inleiding................................................................................... 8 2. Methode van onderzoek ........................................................... 9 3. Resultaten en conclusies ........................................................ 12
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp
Samenvatting In opdracht van de gemeente Leiderdorp is onderzoek uitgevoerd bij dertien bomen bij het Rosarium te Leiderdorp. Aanleiding voor het onderzoek is het voornemen van de opdrachtgever om onderhoud te plegen aan het bosplantsoen. In onderstaande tabel 1 zijn de geadviseerde maatregelen komende uit het nader onderzoek samengevat. Tabel 1: samenvatting resultaten boomonderzoek
Boomnr. 2737 t/m 2746
Soort Betula pendula
2719
Aesculus hippocastanum Aesculus hippocastanum Aesculus hippocastanum Zelkova serrata
2721 2722 2723
BSI Bomenservice
Advies Alle negen berken hebben een goede toekomstverwachting. De afstand tussen de bomen binnen de boomgroepen is dusdanig dat er nog vele jaren groeiruimte is. Alleen tussen boom 2744 en 2745 is de afstand slechts 10 cm. Over ca. tien jaar zullen de bomen elkaar gaan verdrukken. Beter is het om nu één van beide bomen te vellen. Van beide bomen is 2744 het meest behoudenswaardig. Wanneer men van elke boomgroep twee van de drie bomen zou willen verwijderen om één te behouden, wordt geadviseerd boom 2737, 2742 en 2743 te behouden. Vellen Handhaven, uitvoeren onderhoudssnoei en als attentieboom opnemen in de reguliere VTA-cyclus. Handhaven, uitvoeren onderhoudsnoei en meenemen in de reguliere VTA-cyclus. Handhaven en meenemen in de reguliere VTA-cyclus.
-7-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp
1.
Inleiding
In opdracht van de gemeente Leiderdorp is onderzoek uitgevoerd bij dertien bomen bij het Rosarium te Leiden. Het betreffen drie witte paardenkastanjes, drie berken groepen met elke drie berken en een zelkova. Aanleiding voor het onderzoek is het voornemen van de opdrachtgever om achterstallig onderhoud te plegen aan het bosplantsoen waaronder dunning. Het bosplantsoen is onderdeel van de voormalige tuin van een herenhuis. Dit is tevens te zien aan de klassieke onderbeplanting van schaduwminnende stinzenplanten. In het bosplantsoen staan de paardenkastanjes en de zelkova op een verhoging. De berkengroepen staan in een gazon. In het bosplantsoen staan nog andere paardenkastanjes dan de te onderzoeken kastanjes; de locatie van de te onderzoeken bomen is bepaald met een kaart van de gemeente samen met Erik van Doorn, toezichthouder bij de gemeente (zie afbeelding 1). Doel van het onderzoek is het informeren van de opdrachtgever over de huidige toekomstverwachting van de bomen. Bij de berken is tevens de vraag wat de toekomst verwachting is ten opzichte van de solitaire bomen. Bij de zelkova is tevens de vraag hoe de stabiliteit is als de boom wordt vrij gezet. Op grond van de onderzoeksresultaten is een toekomstverwachting opgesteld en zijn, indien van toepassing, maatregelen voorgesteld ter verbetering van de veiligheid. Het onderzoek is uitgevoerd op 9 januari 2013 door J.H. ‘t Hoen, boomtechnisch adviseur en gecertificeerd boomveiligheidscontroleur bij BSI Bomenservice te Baarn (hierna afgekort tot BSI).
Afbeelding 1: Rosarium: groen zijn de onderzochte bomen BSI Bomenservice
-8-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp
2. Methode van onderzoek Voor de visuele controle is een door BSI ontwikkeld systeem toegepast. Dit systeem bestaat uit een biologische en een mechanische component.
2.1 Visuele controle Voor de visuele controle wordt een door BSI ontwikkeld systeem toegepast. Dit systeem bestaat uit een biologisch en een mechanisch gedeelte. Het biologische gedeelte omvat een visuele inspectie van de conditie van de boom. BSI heeft hiervoor een gestandaardiseerde beoordelingsmethode. Conditie: Goed: Redelijk: Matig: Slecht:
Goed groeiende twijgen, gezonde dikke knoppen op kort- en langloten; Redelijke twijggroei, enigszins transparante kroon door verminderde ontwikkeling van zijknoppen; Transparante kroon door deels afstervende twijgen, matige twijggroei, afstervende takuiteinden, regeneratiegroei op hoofdtakken; (zeer) Transparante kroon door grootschalig afgestorven twijgen, nauwelijks groei, afgestorven takuiteinden.
Naast de conditie wordt binnen het biologische gedeelte gekeken naar de aanwezigheid van vruchtlichamen van schimmels op stam en wortels. Over de uitwerking van een specifieke schimmel op een specifieke boomsoort is binnen BSI in de afgelopen jaren gespecialiseerde kennis ontstaan. In bijzondere gevallen wordt de onderzoeker van BSI ondersteund door een mycologisch specialist om onbekende zwammen te determineren. Het mechanische gedeelte omvat een boomveiligheidsbeoordeling volgens de Visual Tree Assessment methodiek (V.T.A.-methode). Mechanische kwaliteit kroon: Goed: Geen signalen van mechanische verzwakking: bijvoorbeeld plakoksels, of versterkings- en compensatiegroei (overbelasting); Redelijk: Signalen van lichte mechanische verzwakking: bijvoorbeeld beginnende overbelasting van hoofdtakken, lichte mechanische beschadigingen, grote snoeiwonden of beginnende ontwikkeling probleemtakken; Matig: Signalen van vrij ernstige mechanische verzwakking: bijvoorbeeld overbelaste hoofdtakken, plakoksels met versterkingsgroei, risico van uitbreken van (hoofd)takken of inrottende wonden; Slecht: Mechanisch sterk verzwakte kroon: bijvoorbeeld diep inrottende wonden, acute dreiging van uitbreken van probleemtakken of kroondelen. Mechanische kwaliteit stam: Goed: Geen signalen van mechanische verzwakking: bijvoorbeeld versterkings- of compensatiegroei, regelmatig gegroeide stam, geen of gerepareerde of niet inrottende mechanische beschadigingen; Redelijk: Signalen van lichte mechanische verzwakking: bijvoorbeeld oppervlakkige, niet of nauwelijks inrottende wonden; Matig: Signalen van vrij ernstige mechanische verzwakking: bijvoorbeeld inrottende of grote wonden, beperkte holtes; Slecht: Mechanisch sterk verzwakte stam: bijvoorbeeld diep inrottende wonden, vruchtlichamen van (houtparasitaire)schimmelsoorten.
BSI Bomenservice
-9-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp
Mechanische kwaliteit stamvoet: Goed: Geen signalen van mechanische verzwakking: bijvoorbeeld versterkings- of compensatiegroei, regelmatig gegroeide stamvoet zonder uitbuikingen, geen (inrottende) mechanische beschadigingen; Redelijk: Signalen van lichte mechanische verzwakking: bijvoorbeeld oppervlakkige, niet of nauwelijks inrottende, relatief kleine wonden, lichte mechanische beschadigingen, beginnende wurging door wurgwortels; Matig: Signalen van vrij ernstige mechanische verzwakking: bijvoorbeeld inrottende wonden, vergaande wurging door wurgwortels, beperkte rottingen of holtes; Slecht: Mechanisch sterk verzwakte stam: bijvoorbeeld diep inrottende wonden, holtes, vruchtlichamen van (houtparasitaire) schimmelsoorten. In de meeste gevallen is visuele beoordeling, al dan niet met gebruikmaking van een onderzoekshamer en prikpen, voldoende om een oordeel te kunnen geven over de mechanische kwaliteit (breukvastheid en stabiliteit) van een boom. In geval van twijfel is nader onderzoek vereist.
2.2 Nader onderzoek Aan de hand van mechanische signalen of aanwezige vruchtlichamen van (houtparasitaire) schimmelsoorten wordt bepaald of er reden is tot een nader onderzoek. Een eventuele schimmel wordt gedetermineerd en de uitwerking van deze schimmelsoort op de stabiliteit en breukvastheid van de boom wordt onderzocht. Daarnaast omvat het nader onderzoek een diepgaande inspectie van de signalen en worden de bevindingen afgewogen. Wanneer er wordt getwijfeld over de breukvastheid van een onderzochte boom, vanwege een aantasting door een houtparasitaire schimmel of de aanwezigheid van een omvangrijke holte, wordt bepaald of de boom over voldoende restwand beschikt. De restwand is de component sterk en gezond hout van de stam ter plaatse. Om de restwanddikte te bepalen wordt indien nodig geavanceerde meetapparatuur ingezet, zoals een geluidstomograaf (picus of arbotom) of een resistograaf. De vuistregel is dat een boom moet beschikken over een restwand van minimaal 1/6 van de diameter op de aangetaste hoogte. Hierbij mag 1/3 deel van de stamomtrek op de aangetaste hoogte ontbreken. Deze regel geldt als richtlijn bij een gemiddelde boom met een normaal ontwikkelde kroon. Door snoeiingrepen kan het kroonvolume worden verkleind zodat van bovenstaande norm kan worden afgeweken en de boom langer veilig is te handhaven. Met name bomen met een diameter groter dan 50 centimeter, hebben in verhouding minder restwand nodig om toch breukvast te kunnen zijn. Dit kan worden vergeleken met het principe van een buis. Deze is ook hol maar zolang de omtrek niet ernstig is beschadigd, kan deze zeer stevig zijn.
2.3 Toekomstverwachting De toekomstverwachting is gebaseerd op de huidige conditie van de boom, de huidige mechanische kwaliteit en op eventuele aanwezigheid van (houtparasitaire) schimmelsoorten en aantastingen hierdoor. Het betreft een momentopname en geldt bij gelijkblijvende (groeiplaats) omstandigheden. Uit de toekomstverwachting kan geen maximale restlevensduur worden afgeleid. Omdat een boom een levend organisme is, spelen diverse ingewikkelde processen een rol die invloed hebben op het verdere levensverloop van een boom. Mede daarom kan BSI BSI Bomenservice
-10-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp
geen uitspraken doen over een termijn langer dan 15 jaar. Binnen dit tijdsbestek kunnen wij wel een classificering geven van de toekomstverwachting. Toekomstverwachting: Goed: De toekomstverwachting van de boom is zonder meer goed. Ten aanzien van de mechanische kwaliteit en de conditionele toestand van de boom zijn geen afwijkingen aangetroffen. Op basis van de huidige toestand van de boom wordt de komende 15 jaar geen uitval verwacht. De boom kan veilig worden gehandhaafd. Een verhoogde controlefrequentie is niet noodzakelijk; Redelijk: De toekomstverwachting van de boom lijkt iets verminderd, maar de aangetroffen (geringe) afwijkingen zijn van dien aard dat eventueel herstel goed mogelijk wordt geacht. Op basis van de huidige toestand van de boom wordt de komende 10 jaar geen uitval verwacht. De boom kan veilig worden gehandhaafd maar, afhankelijk van de aangetroffen afwijking, kan in sommige gevallen een (licht) verhoogde controlefrequentie noodzakelijk zijn; Matig: De toekomstverwachting van de boom is sterk verminderd. Er zijn mechanische gebreken en/of schimmelaantastingen aangetroffen of de conditie is verminderd, maar op grond van de huidige toestand van de boom wordt de komende 5 jaar geen uitval verwacht. De boom kan vooralsnog veilig worden gehandhaafd, maar in sommige gevallen kunnen gerichte (veiligheids)maatregelen nodig zijn. Een verhoogde controlefrequentie is noodzakelijk; Slecht: De toekomstverwachting van de boom is minimaal. Er zijn ernstige mechanische gebreken en/of schimmelaantastingen aangetroffen en/of de conditie van de boom is sterk verminderd, waardoor op grond van de huidige toestand van de boom rekening moet worden gehouden met uitval van de boom binnen enkele jaren. De boom kan vooralsnog veilig worden gehandhaafd, maar gerichte (veiligheids)maatregelen kunnen hiertoe noodzakelijk zijn. Een (sterk) verhoogde controlefrequentie is noodzakelijk.
BSI Bomenservice
-11-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp
3. Resultaten en conclusies Tabel 2: Resultaten VTA+ berken
Boom Omtrek Plant- Hoogte Mech. nr in cm jaar in m Conditie kw 2737 2738
80 72
1990 9-12 1990 9-12
goed goed
goed goed
2739 2740 2741
88 64 64
1990 9-12 1990 9-12 1990 9-12
goed goed goed
goed goed redelijk
2742
70
1990 9-12
goed
goed
2743
74
1990 9-12
goed
redelijk
2744
70
1990 9-12
goed
redelijk
2745
75
1990 9-12
goed
redelijk
TKV
Opmerkingen rechtste stam van de goed drie goed zijtak op 3 m hoogte goed aan wegzijde goed goed stamschade rechtste stam van de goed drie rechtste stam van de goed drie staat op 10 cm van goed 2745 staat op 10 cm van goed 2744
Foto 1a 1a 1a 1b 1b 1b 1c 1c 1c
Conclusie en advies berken: alle negen berken zijn in de halfwasfase en hebben in de huidige situatie een goede conditie en toekomstverwachting. De afstand tussen de bomen binnen de boomgroepen is dusdanig dat er nog vele jaren groeiruimte is. Alleen tussen boom 2744 en 2745 is de afstand slechts 10 cm. Over tien jaar zullen de bomen elkaar gaan verdrukken. Beter is het om nu één van beide bomen te vellen. Van beide bomen is boom 2744 het meest behoudenswaardig omdat 2745 de meeste scheefgroei vertoont. Wanneer men van elke boomgroep twee van de drie bomen zou willen verwijderen om één te behouden, wordt geadviseerd boom 2737, 2742 en 2743 te behouden. Deze staan ver van de autoweg en hebben een rechte en schadevrije stam. Foto 1a, b en c: de drie berken groepen
Foto a: boom 2737, 2738 en 2739 Foto b: boom 2740, 2741 en 2742 Foto c: boom 2743, 2744 en 2745
BSI Bomenservice
-12-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp Tabel 3: Resultaten nader onderzoek kastanjes
Boomgegevens Boomsoort: Boomnummer: Stamomtrek:
Witte paardenkastanje / Aesculus hippocastanum 2719 237 centimeter op 130 centimeter hoogte
Boombeoordeling Conditie:
Overzichtsfoto
Matig
Mechanische kwaliteit Kroon:
Slecht
Stam:
Matig
Stamvoet:
Matig
Nader Onderzoek De boom heeft een grote kroonschade. Takken met een diameter van >30 cm zijn afgescheurd. De kans op inrotting in de kroon is groot omdat de boom door zijn lage conditie de wonden slecht zal kunnen afgrendelen. De stam heeft waarschijnlijk door kastanjebloedingsziekte.
scheuren, ernstige
De stamvoet heeft een kleine rotting door honingzwam. Tijdens een VTAcontrole in september 2012 zijn vruchtlichamen van honingzwam aangetroffen. Deze waren tijdens het onderzoek niet aanwezig. Wel zijn rhizomorfen van honingzwam aangetroffen. Door de lage conditie zal de boom de aantasting slecht kunnen bestrijden. Conclusie en advies Conclusie: Toekomstverwachting: Advies: BSI Bomenservice
De kroonschade en de rotting in combinatie met de matige conditie zijn dusdanig, dat breukvastheid van de boom niet langer kan worden gegarandeerd. Slecht Vellen -13-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp Tabel 3: Resultaten nader onderzoek kastanjes
Boomgegevens Boomsoort: Witte paardenkastanje / Aesculus hippocastanum Boomnummer: 2721 Stamomtrek: 195 centimeter op 130 centimeter hoogte Boombeoordeling Conditie:
Overzichtsfoto
Redelijk
Mechanische kwaliteit Kroon:
Goed
Stam:
Redelijk
Stamvoet:
Matig
Nader Onderzoek In de kroon is dood hout aanwezig dat bij uitbreken (letsel)schade kan veroorzaken. Aan de noordwestzijde van de boom bevindt zich een grote oppervlakkige stamvoetwond. Deze is 40 cm breed en ruim 1 meter hoog. Het blootliggende kernhout is slechts oppervlakkig gerot. De randen van de wonden vertonen goed reactieweefsel. Uit nader onderzoek met de resistograaf blijkt de hoeveelheid restwand ruim voldoende. Er zijn een paar kleine bloedingsplekjes zichtbaar op de stam van kastanjebloedingsziekte. Conclusie en advies Conclusie: Toekomstverwachting: Advies: BSI Bomenservice
Na verwijdering van het dode hout is de boom veilig te handhaven. Redelijk Handhaven, uitvoeren onderhoudssnoei en als attentieboom opnemen in de reguliere VTA-cyclus. -14-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp Tabel 3: Resultaten nader onderzoek kastanjes
Boomgegevens Boomsoort: Witte paardenkastanje / Aesculus hippocastanum Boomnummer: 2722 Stamomtrek: 198 centimeter op 130 centimeter hoogte Boombeoordeling Conditie:
Overzichtsfoto
Redelijk
Mechanische kwaliteit Kroon:
Goed
Stam:
Redelijk
Stamvoet:
Goed
Nader Onderzoek In de kroon is dood hout aanwezig dat bij uitbreken (letsel)schade kan veroorzaken Op een hoogte van 2 tot 3 meter heeft de stam een grote woekering. Dit is echter niet van invloed op de breukvastheid of stabiliteit van de boom. Uit nader onderzoek met de klophamer blijkt het hout massief te zijn.
Conclusie en advies Conclusie: Toekomstverwachting: Advies: BSI Bomenservice
Na verwijdering van het dode hout is de boom veilig te handhaven. Redelijk Handhaven, uitvoeren onderhoudssnoei en opnemen in de reguliere VTA-cyclus. -15-
Rapport 104466/JtH
Boomonderzoek Rosarium, Leiderdorp Tabel 4: Resultaten nader onderzoek zelkova
Boomgegevens Boomsoort: Zelkova serrata Boomnummer: 2723 Stamomtrek: 258 centimeter op 130 centimeter hoogte Boombeoordeling Conditie:
Overzichtsfoto
Goed
Mechanische kwaliteit Kroon:
Goed
Stam:
Goed
Stamvoet:
Goed
Nader Onderzoek De boom heeft een regelmatig ontwikkelde kroon. De takaanhechtingen zijn goed. Er is weinig dood hout aanwezig (diameter <5 cm). De stam en stamvoet zijn gaaf, regelmatig van vorm en vertonen geen signalen van verstoorde groei. Met een grondboor zijn enige boringen genomen om inzicht te krijgen in de beworteling. Op de boorplekken werd een fijne beworteling gevonden van de zandige grond.
Conclusie en advies Conclusie:
Toekomstverwachting: Advies: BSI Bomenservice
In de huidige situatie is de boom veilig te handhaven. De conditie en mechanische kwaliteit is dusdanig goed dat de boom ruim de energie heeft om extra belasting aan te kunnen bij eventueel vrijzetten. Goed Handhaven en opnemen in de reguliere VTA-cyclus. -16-
Rapport 104466/JtH
