Onderzoeksrapport Versie: Definitief Auteur: Onderzoeksbureau E.E.E.N. Datum: 27 januari 2012

Onderzoeksrapport

Versie: Auteur: Datum:

Definitief Onderzoeksbureau E.E.E.N. 27 januari 2012

Onderzoeksrapport

Versie:

Definitief

Namen auteurs: Edwin Barth Erwin Buls Elwin van der Linde Nick van der Laan

Studentnummer: 312809 330967 338745 313665

Bedrijf: Instituut:

Onderzoeksbureau E.E.E.N. Bedrijfskunde Hanzehogeschool Groningen Vastgoed & Makelaardij VMV3A P. Slagmolen

Opleiding: Klas: Coach: Interne opdrachtgever: Bedrijf opdrachtgever: Externe opdrachtgever: Rol: Datum: Plaats:

T. van der Schoor Onderzoeker Duurzaam Bouwen Gebiedsontwikkeling Noorderruimte T. van Ewijk Initiatiefnemer Projectgroep Hooghalen Duurzaam 27 januari 2012 Groningen

Deze afstudeeropdracht is geschreven onder verantwoordelijkheid van de Hanzehogeschool Groningen. Het copyright berust bij de auteur. Zowel de Hanzehogeschool Groningen als de auteur verklaren, dat zij eventuele gegevens van derden die voor deze afstudeeropdracht zijn gebruikt en die door deze derden als vertrouwelijk zijn aangemerkt, als zodanig zullen behandelen.

Voorwoord Wij zijn vier studenten aan de Hanzehogeschool te weten, Edwin Barth, Erwin Buls, Elwin van der Linde en Nick van der Laan. Tijdens ons onderzoeksblok van het derde jaar van de opleiding Vastgoed & Makelaardij kregen wij de opdracht om een onderzoek te starten. Dit onderzoek ging uit naar de duurzaamheid in het dorp Hooghalen. Dit verslag levert het concept onderzoeksplan voor onze probleemstelling: “ e

n

/

o

i

l

l

f

e

g

e

n

d

n

r

e

a

g

m

e

s

v

n

e

o

r

m

a

n

h

d

u

e

r

n

i

n

h

g

u

e

i

n

s

z

t

o

e

v

u

e

d

r

e

d

n

u

d

u

r

e

z

d

a

e

m

e

e

l

n

n

e

a

m

n

e

d

r

e

r

s

s

v

d

a

n

a

h

n

i

e

s

t

o

p

l

r

e

r

o

e

j

e

n

c

?

t

D

"

i

M

t

i

o

j

n

I

m

b

i

j

s

o

t

l

e

a

W

e

t

d

i

r

e

a

l

k

"

e

i

g

m

n

e

n

a

H

a

a

o

a

o

n

t

r

g

h

h

e

e

g

a

e

l

t

l

e

d

e

n

n

o

e

l

w

v

a

n

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

:

H

o

o

g

h

a

l

e

n

e

n

e

r

g

i

e

-

e

n

C

O

2

n

e

u

t

r

a

a

l

i

n

2

0

2

0

.

’’

Door middel van aangeleverde stukken, de mediatheek, enquête, internet en kranten artikelen hebben wij ons verder verdiept en hierdoor zullen wij de probleemstelling tot een informatief Onderzoeksrapport gaan uitwerken. Via deze weg willen wij de opdrachtgevers: mevrouw van der Schoor en meneer van Ewijk en de gemeente Midden-Drenthe bedanken voor hun hulp bij het doen van het onderzoek. Ook willen wij het instituut voor bedrijfskunde en de opleiding Vastgoed & Makelaardij van de Hanzehogeschool te Groningen bedanken voor de gelegenheid om een onderzoek te doen, wij zijn van mening dat wij hier enorm veel van op steken.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 3

Management samenvatting Een zestal inwoners van Hooghalen is het initiatief gestart met als doelstelling om van Hooghalen in 2020 een energie- en CO2-neutraal dorp te maken. Deze inwoners hebben een projectgroep opgericht onder de naam: “Hooghalen Duurzaam’’. Om de doelstelling te bereiken zijn er verschillende initiatieven gestart. Één initiatief is het project “Mijn isolatie’’. Dit project is een initiatief van de gemeente Midden-Drenthe, hier heeft projectgroep Hooghalen Duurzaam dankbaar gebruik van gemaakt. In de gemeente Midden-Drenthe zijn er 80 inwoners die meedoen aan dit programma. Onder het motto ‘Uw huis isoleren? Samen profiteren!’ begeleidt de gemeente de inwoners om energiekosten te verlagen en het wooncomfort te verbeteren. Hooghalen Duurzaam is een samenwerkingsverband aangegaan met de Hanzehogeschool Groningen. Een viertal studenten heeft in Hooghalen onderzoek gedaan onder de naam ‘’Onderzoeksbureau E.E.E.N.’’. Het onderzoek zal Hooghalen Duurzaam ondersteunen bij het bereiken van haar doel. Het onderzoek heeft de volgende probleemstelling: “ I

W

e

s

o

l

l

a

k

t

e

i

e

m

a

"

i

a

n

t

H

r

o

e

g

o

e

g

l

h

e

a

n

l

e

e

n

/

n

o

i

f

l

g

l

e

e

d

n

r

n

a

e

g

s

m

v

e

e

n

r

o

a

n

d

m

e

h

r

u

i

n

n

h

g

e

u

i

n

s

z

t

o

e

u

v

d

e

e

r

n

d

d

u

u

e

r

d

z

a

e

e

l

m

n

e

e

n

m

a

e

n

r

d

e

s

v

r

a

s

n

d

h

a

e

n

i

t

s

p

o

r

l

e

o

j

r

e

e

n

c

?

t

"

D

M

i

i

t

j

o

n

m

b

i

j

t

e

w

d

2

r

0

a

g

2

e

0

.

n

a

a

n

h

e

t

d

o

e

l

v

a

n

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

:

H

o

o

g

h

a

l

e

n

e

n

e

r

g

i

e

-

e

n

C

O

2

n

e

u

t

r

a

a

l

i

n

’’

De probleemstelling is beantwoord aan de hand van vier deelvragen. De deelvragen zorgen voor een structuur in het onderzoek. Het onderzoek is gericht op de deelnemers van “Mijn Isolatie’’ in Hooghalen. Aan de hand van de probleemstelling is er allereerst een oriënterende enquête opgesteld. Deze enquête is afgenomen op de eerste bijeenkomst van “Mijn Isolatie’’. Alle aanwezige deelnemers hebben de oriënterende enquête ingevuld. Op basis van de oriënterende enquête en de opgestelde onderzoeksvragen is in samenwerking met de interne en externe opdrachtgever een definitieve enquête opgesteld. Deze definitieve enquête is afgenomen via een programma op internet. Middels een e-mail werden de deelnemers verzocht om een website aan te klikken die hen doorverwees naar de enquête. Deze e-mail is verstuurd naar alle 28 deelnemers uit Hooghalen van het project “Mijn Isolatie”. Van deze 28 deelnemers hebben er 26 gereageerd, dit is een respons van 93% van het totaal. Alle respondenten hebben belangstelling om Hooghalen duurzamer te maken. Alle 26 huishoudens die meedoen aan het project “Mijn Isolatie’’ gaan daadwerkelijk isolatie toepassen in hun woning. Driekwart van de respondenten wil na het project “Mijn Isolatie’’ meer energiebesparende maatregelen toepassen. Hierbij wordt vooral gedacht aan zonnepanelen, A++ apparatuur aanschaffen en een waterput realiseren. De deelnemers zijn bereid hun gedrag te veranderen om duurzamer te gaan leven. De meeste respondenten willen hun gedrag wel veranderen maar weten niet waar ze hierbij aan moeten denken. Verder zijn de meeste respondenten bereid anderen te motiveren in hun omgeving. Het is aan te bevelen voor projectgroep Hooghalen Duurzaam om de deelnemers op de hoogte te houden van het project Hooghalen energie- en CO2 neutraal in 2020. Meer dan de helft van de respondenten heeft aangegeven meer informatie te willen hebben over het gebruik van water en energie. Tevens is uit onderzoek gebleken dat de deelnemers op de hoogte gehouden willen

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 4

woorden door middel van een nieuwsbrief en graag jaarlijkse bijeenkomsten zien worden georganiseerd. Voor projectgroep Hooghalen Duurzaam liggen hier kansen om het project te verbeteren. Het is aan te bevelen om aan deze wensen te voldoen. Het is aan te bevelen voor projectgroep Hooghalen Duurzaam om binnen één á twee jaar een nieuw project te starten. Ook zijn de respondenten bereid om zich in te zetten voor een stichting. Projectgroep Hooghalen Duurzaam zal de mogelijkheden om van Hooghalen Duurzaam een stichting te maken moeten onderzoeken omdat hier wel degelijk interesse in is. De respondenten hechten veel waarde om gezamenlijk energie in te kopen. De voornaamste reden hiervoor is om kosten te besparen. De respondenten willen ook graag gezamenlijk energiebesparende maatregelen treffen, de samenhang binnen dit dorp is een belangrijk item. Tot slot is het aan te bevelen te onderzoeken welke energiebesparende maatregelen er gezamenlijk ingekocht kan worden, deze investering niet hoger dan € 5000,- is met de gedachte erachter dat men de deze investering wil terug verdienen in uiterlijk 10 jaar.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 5

Inhoudsopgave Hoofdstuk

Bladzijde

1. Inleiding 2. Duurzaam Hooghalen 2.1 Beschrijving Hooghalen Duurzaam 2.2 Hooghalen Duurzaam in beeld 2.3 Het praktijkdoel externe opdrachtgever 2.4 Doelstelling externe opdrachtgever (resultaten onderzoek) 2.5 Onderzoeksdoel Onderzoeksbureau E.E.E.N.

7 8 8 9 9 9 9

3. Inhoudelijke oriëntatie 3.1 Belangstelling voor energiebesparing in eigen huis 3.2 Energiebesparende maatregelen voor in eigen woning 3.3 Soorten energiebronnen 3.4 Duurzaam gedrag 3.5 Afbakening van het onderzoeksontwerp 3.6 Hypothese

10 10 11 12 14 14 15

4. Onderzoeksmethode 4.1 De probleemstelling 4.2 Deelvragen 4.3 Onderbouwing 4.4 Begripsafbakening onderzoeksvragen 4.5 Onderzoeksontwerp 4.6 Betrouwbaarheid

16 16 16 17 18 19 20

5. Resultaten 5.1 Deelvraag 1 5.2 Deelvraag 2 5.3 Deelvraag 3 5.4 Deelvraag 4 5.5 Onderzoeksuitvoering

22 22 23 25 25 26

6. Conclusies en aanbevelingen 6.1 Conclusies 6.2 Hypothese 6.3 Aanbevelingen

28 28 28 29

7. Bronnenvermelding

30

8. Begrippen

33

Bijlagen Bijlage 1 : Resultaten Bijlage 2: Activiteitenlijst Bijlage 3: Oriënterende enquête Bijlage 4: Enquête Bijlage 5: De tien gouden regels om duurzaam te leven

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

34 48 50 54 61

Pagina 6

1.

Inleiding

Heeft u ook last van hoge energielasten, even hoog als uw hypotheeklasten? Ja? Dit is één van de redenen voor een zestal inwoners van Hooghalen (Midden-Drenthe) om een projectgroep te starten met de naam Projectgroep Hooghalen Duurzaam. Zij hebben als doel hun dorp gezamenlijk te verduurzamen met als einddoel dat het dorp Hooghalen energie- en CO2 neutraal is in 2020. De gemeente Midden-Drenthe is al gestart met een programma “Mijn Isolatie”. Bij dit project kunnen huishoudens die zich aangemeld hebben bij dit programma hun vloer, muur en/of dak laten isoleren. De gemeente helpt hierbij bij het maken van keuzes wat voor de woning de beste isolatie is. Verder worden er ervaringen uitgewisseld met andere deelnemers die aan het project deelnemen en er worden nuttige tips gegeven en deskundig advies. Als “Mijn Isolatie’’ ten einde is zijn er tot op heden geen andere initiatieven gestart om Hooghalen duurzamer te krijgen. Om te kijken wat de mogelijkheden zijn is dit onderzoek opgezet. Door middel van het onderzoeksrapport kan Hooghalen Duurzaam de volgende stap zetten naar het einddoel, Hooghalen energieneutraal en co2 neutraal maken in 2020. Projectgroep Hooghalen Duurzaam is gaan samenwerken met kenniscentrum Noorderruimte en het Instituut voor Bedrijfskunde van de Hanze hogeschool te Groningen. Hierbij is een viertal studenten gestart met een onderzoek, waarbij zij de volgende vraagstelling gaan onderzoeken. “ W

I

s

e

o

l

l

a

t

k

e

i

m

e

"

a

i

a

n

t

H

r

o

e

g

o

e

g

l

h

e

n

a

l

e

e

n

/

n

o

i

f

l

l

g

e

e

n

d

n

r

e

a

g

m

s

e

v

e

n

r

o

a

n

d

m

e

h

u

r

i

n

n

g

h

e

u

i

n

s

z

t

o

e

u

v

d

e

e

r

n

d

d

u

u

e

r

d

z

e

a

e

m

l

e

n

e

n

m

a

e

n

r

d

s

e

v

r

s

a

n

d

h

a

e

n

i

t

s

p

o

r

l

e

o

r

j

e

e

c

n

t

?

"

D

i

M

i

t

o

j

n

m

b

i

j

t

e

w

d

r

2

a

0

g

2

e

0

n

a

a

n

h

e

t

d

o

e

l

v

a

n

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

:

H

o

o

g

h

a

l

e

n

e

n

e

r

g

i

e

-

e

n

C

O

2

n

e

u

t

r

a

a

l

i

n

’’

.

Deze vraagstelling wordt onderbouwd door de volgende vier deelvragen: .

o

u

d

e

n

d

e

d

e

e

l

n

e

m

e

r

s

h

u

n

g

e

d

r

a

g

i

l

l

e

n

v

e

r

a

n

d

e

r

e

n

o

m

d

u

u

r

z

a

m

e

r

t

e

g

a

a

n

l

e

v

e

n

?

1

w

Z

2

.

W

.

a

W

t

a

z

i

j

t

n

d

o

r

e

d

r

t

e

v

d

e

e

n

r

e

a

n

c

o

h

m

t

m

v

a

e

n

e

h

t

e

t

e

d

p

r

o

o

e

j

e

n

m

c

t

e

g

r

t

o

d

e

e

p

r

H

g

e

o

o

l

i

g

j

h

k

e

a

v

l

e

e

r

n

d

D

u

u

u

u

r

r

z

z

a

a

m

a

i

m

n

g

n

p

a

r

h

o

j

e

e

t

c

t

p

r

e

o

n

j

?

e

c

t

M

“

i

j

n

I

s

o

l

a

t

i

e

”

?

3

w

.

I

s

e

r

w

o

n

d

e

r

d

e

d

e

e

l

n

e

m

e

r

s

v

a

n

h

e

t

p

r

o

j

e

c

t

M

“

i

j

n

I

s

o

l

a

t

i

e

”

i

n

H

o

o

g

h

a

l

e

n

b

e

l

a

n

g

s

t

e

l

l

i

n

g

v

o

o

r

h

e

t

4

v

e

r

d

e

r

v

e

r

d

u

u

r

z

a

m

e

n

v

a

n

d

e

e

i

g

e

n

o

n

i

n

g

e

n

?

w

Met de resultaten uit dit onderzoek, kan Projectgroep Hooghalen Duurzaam gaan kijken wat zij verder aan maatregelen / acties kunnen gaan doen na het project “Mijn Isolatie” om Hooghalen energie- en CO2 neutraal te krijgen in 2020. In hoofdstuk 2 komt de huidige situatie aanbod. Wat is Hooghalen Duurzaam en wat zijn de doelstellingen voor dit onderzoek. Elke partij die deelneemt aan dit onderzoek heeft andere belangen bij dit onderzoek. De doelstellingen van Hooghalen Duurzaam en Onderzoeksbureau E.E.E.N. komen aanbod in dit hoofdstuk. In hoofdstuk 3 is er inhoudelijke oriëntatie op het onderwerp duurzaamheid. Het hoofdstuk geeft informatie over duurzaam gedrag en energiebesparende maatregelen voor eigen huis. Tot slot volgt er een afbakening van het onderzoek en een hypothese. In hoofdstuk 4 is de probleemstelling geformuleerd. Deze probleemstelling is verdeeld in deelvragen en deze deelvragen zijn weer verder verdeeld in onderzoeksvragen. Aan de hand van het onderzoek zullen uit deze vragen resultaten komen. In hoofdstuk 4 worden de definities voor de begrippen in de doelstelling, probleemstelling en deelvragen gegeven. Ook komt in hoofdstuk vier het soort onderzoek aanbod. De resultaten van het onderzoek in hoofdstuk zijn in hoofdstuk 5 weergegeven. Tot slot volgt er nog een conclusie en aanbeveling in hoofdstuk 6.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 7

2.

Duurzaam Hooghalen

In dit hoofdstuk wordt het initiatief Hooghalen Duurzaam en de huidige lopende duurzaamheidinitiatieven weer gegeven . Tot slot komen de doelen aanbod van de externe / interne opdrachtgever en van onderzoeksbureau E.E.E.N. met betrekking tot dit onderzoek. 2.1 Analyse Hooghalen Een zestal inwoners van Hooghalen is het initiatief gestart om van Hooghalen in 2020 een energieen CO2-neutraal dorp te maken. Hierom is er momenteel een website in ontwikkeling genoemd: www.hooghalenduurzaam.nl. Deze website zal de leidraad worden om dit doel te bereiken. Ook is er een Facebook pagina en een Twitter account gestart, deze zijn momenteel nog in ontwikkeling. Verder is er het project “Mijn isolatie” gaande. Dit is een initiatief van de gemeente Midden-Drenthe om mensen te overtuigen hun huizen beter te isoleren. Het bedrijf Invent gaat door middel van een infrarood camera de huizen doorlichten en maakt aan de hand daarvan een EPA adviesrapport. In totaal kunnen 80 huishoudens mee doen aan dit project.1 Verder willen de projectleden van Hooghalen Duurzaam de lokale basisschool bij Hooghalen Duurzaam betrekken: D

“

e

i

n

o

n

e

r

s

v

a

n

H

o

o

g

h

a

l

e

n

i

w

"

l

o

J

i

c

n

g

h

t

u

i

l

l

e

n

d

e

b

o

v

e

n

b

o

u

v

w

g

e

l

t

t

e

e

e

r

d

d

o

i

,

e

s

o

n

i

u

n

d

d

g

e

e

r

d

u

i

a

a

m

n

t

"

e

s

a

n

d

e

s

c

h

o

o

l

o

o

k

d

o

i

n

e

s

n

t

i

e

a

t

t

e

g

e

r

e

t

b

r

i

T

u

i

j

k

m

s

.

l

A

t

o

r

d

s

d

e

e

n

k

e

i

n

n

a

d

l

e

s

r

z

e

n

e

l

z

i

e

e

r

n

e

l

l

e

r

t

e

d

o

u

c

h

e

n

o

,

r

d

e

n

h

e

t

b

u

r

g

e

r

s

d

i

e

e

r

e

e

i

j

n

h

u

h

n

a

w

s

b

n

p

r

o

j

e

c

t

b

e

t

r

e

k

k

e

n

.

w

c

,

t

e

t

z

e

k

u

n

n

e

n

b

e

s

p

a

r

e

n

d

o

o

r

w

e

n

s

p

o

r

t

v

a

n

m

a

k

e

n

h

e

t

m

i

l

i

e

u

z

o

m

i

n

m

o

g

e

l

i

j

k

t

e

w

b

e

l

a

s

t

e

n

.

”

2

Het dorpshuis Haolerhoes is de centrale plek geworden voor de inwoners om voorlichting te krijgen over het project, er worden o.a. cursussen duurzaamheid aan de buurtacademie gegeven. Een onderdeel van de bewustwording van duurzaamheid in Hooghalen is het meedoen aan het programma Bespaarschaap. Bespaarschaap is een initiatief waarvoor dorpen zich kunnen aanmelden om mee te doen aan bespaaracties. Door middel van gegevens te sturen naar de website wordt bijgehouden hoeveel energie huishoudens besparen. Hooghalen is deelnemer sinds 11 november 2011, de Dag van de Duurzaamheid, met drie andere dorpen om een energiebesparingprijs ter waarde van € 3000,-. 3 Het tweede project dat loopt in Hooghalen is het project “Mijn Isolatie”. Voor dit project hebben zich 80 deelnemers ingeschreven uit de gehele gemeente Midden-Drenthe. Van deze 80 deelnemers komen er 28 uit Hooghalen. Inwoners van de gemeente Midden-Drenthe met een woning gebouwd voor 1976 konden zich aanmelden. De gemeente gaat de deelnemers begeleiden om energiekosten te besparen en het wooncomfort te verhogen. Bewoners betalen € 200,- euro en ontvangen hiervoor een EPA maatwerkadvies en een thermoskan. De gemeente organiseert een aantal bijeenkomsten waar deelnemers hun wensen en ervaringen kunnen delen, verder is er de mogelijkheid om tijdens deze bijeenkomsten collectief energiebesparende maatregelen in te kopen. Gedacht kan worden aan bijvoorbeeld zonnepanelen en/of een waterpomp. Na de oplevering van energiebesparende maatregelen krijgen de deelnemers een nieuw energielabel voor hun woning. 1

De krant van midden Drenthe (2011). Hooghalen gaat massaal duurzaam. Verkregen op 23 november 2011 via http://mobiel.dekrantvanmiddendrenthe.nl/index.php?phone_id=0&g=2&s=news&n_id=216624&s_id=0 2 Wortel, T (2011). Heel Hooghalen aan het besparen. Assen: Dagblad van het Noorden 3 Bespaarschaap (2011) Hooghalen Duurzaam. Verkregen op 24 november 2011 via http://www.bespaarschaap.nl/Bespaarschaap/TopMenu/Kuddes/Hooghalen_Duurzaam.aspx

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 8

De 80 deelnemers worden afhankelijk van hun woonplaats ingedeeld in groepen van ongeveer twintig huishoudens. Het dorp Hooghalen heeft een uitnodiging voor een eerste bijeenkomst op 1 december 2011. Adviesbureau Invent zal tijdens de bijeenkomst deelnemers gaan voorzien van begeleiding en een stappenplan. 4 2.2

Hooghalen Duurzaam in beeld

Het hogere doel (rood) van het onderzoek Hooghalen Duurzaam is Hooghalen energieneutraal en co2 neutraal maken in 2020. Projectgroep Hooghalen Duurzaam werkt hieraan, zij worden ondersteund door onderzoeksbureau E.E.E.N. van het bedenken bij nieuwe ideeën voor de toekomst. De overige taken (lichtblauw) van de projectgroep is het geven van voorlichting aan inwoners van Hooghalen, het meedoen aan bespaarschaap en het project ‘’ Mijn Isolatie’’. 2.3 Het praktijkdoel van de externe opdrachtgever: Het praktijkdoel van de externe opdrachtgever is het bewerkstelligen dat Hooghalen energie- en CO2 neutraal dorp is in 2020. 2.4 Doelstelling externe opdrachtgever (resultaten onderzoek) De doelstelling voor onderzoeksbureau E.E.E.N. van de externe opdrachtgever is dat men benieuwd is hoe men het praktijkdoel kan bereiken. Dit na het project “Mijn Isolatie” met behulp van de deelnemers van het project “Mijn Isolatie”. 2.5 Onderzoeksdoel Onderzoeksbureau E.E.E.N.: Het onderzoeksdoel van onderzoeksbureau E.E.E.N. is het in kaart brengen van de bereidheid van deelnemers van het project “Mijn Isolatie” om te veranderen. Hierbij valt te denken aan maatregelen op het gebied van woningen en gedragingen op het gebied van energiebesparing. Ook zal worden onderzocht of de deelnemers hun gedrag kunnen veranderen om energie te besparen. Dit is om het uiteindelijke doel te bereiken; Hooghalen energie- en CO2 neutraal in 2020.

4

Gemeente Midden Drenthe. Gemeente berichten 16 november 2011. Geraadpleegd op 1 december 2011.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 9

3.

Inhoudelijke oriëntatie

Dit hoofdstuk gaat over het thema duurzaamheid. Er is verschillende informatie te vinden in boeken en op het internet over duurzaamheid. Hoofdstuk drie geeft informatie over belangstelling voor energiebesparing in eigen huis, gedrag en energiebesparende maatregelen voor eigen woning. De verschillende soorten energiebronnen komen ook aan bod en tot slot volgen een afbakening en hypothese. 3.1 Belangstelling voor energiebesparing in eigen huis: Er zal door de jaren heen steeds meer aandacht komen voor energiebesparingen in eigen huizen. Huiseigenaren willen zo min mogelijk betalen aan energielasten. Om dit te bereiken kunnen huishoudens hun woning aanpassen. Deze paragraaf geeft de bereidheid om te investeren van huiseigenaren weer op het gebied van energiebesparende maatregelen. Één van de veranderingen die huishoudens (gratis) kunnen toepassen is het veranderen van het eigengedrag. Uit onderzoek (van het bedrijf Woonkennis) is gebleken dat 41% van de consumenten al energie bespaard door elektronische apparatuur niet op stand-by te laten staan. Andere manieren die consumenten willen toepassen is het niet hoger zetten van de kachel, maar in plaats daarvan een extra trui aan te trekken. En het minder lang douchen, op deze manier wil ruim 20% van de consumenten energie gaan besparen. 37% van de consumenten probeert energie te besparen door de aanschaf van energiezuinige huishoudelijke apparaten. Bij veel consumenten blijven vooral de spaar en LED-lampen erg populair. Bij energiebesparing voor het eigen huis wordt er door de consument snel gedacht aan elektra/licht, terwijl er ook veel kan worden bespaard op water/CV gerelateerde aspecten. Hieruit blijkt dat veel consumenten wel willen besparen, maar vaak niet precies weten op welk materiaal en materieel er allemaal gebruikt kan worden. De belangstelling is er, goede uitleg/informatie naar de consument toe ontbreekt. Hieronder in figuur 1 wordt een staafdiagram weergeven met de energiebesparende maatregelen die consumenten gebruiken (in % weergegeven).

F

i

g

u

u

r

1

E

n

e

r

g

i

e

b

e

s

p

a

r

e

n

d

e

m

a

a

t

r

e

g

e

l

e

n

d

o

o

r

c

o

n

s

u

m

e

n

t

e

n

2% van de consumenten is bekend met domotica om energie te besparen. De consument denkt hier niet snel aan, terwijl er veel energie mee bespaard kan worden. Door consumenten word dit voornamelijk gezien als een luxeproduct. Wanneer aan de consument de specifieke mogelijkheden van domotica worden voorgelegd, blijkt daaruit dat de meeste consumenten hier wel voor open staan. Een voorbeeld van domotica is verlichting dat automatisch aan en uit gaat door sensoren en een waterkraan die aan en uit gaat door het bewegen van een hand onder de kraan. Van de consumenten heeft 60% hier wel belangstelling voor en een grote groep heeft ook interesse in

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 10

temperatuursensoren, elektronische dimmers en automatische (de)activering van stopcontacten. De consument staat dus ook open voor dit soort van energie besparing, voor de domotica markt liggen er nog genoeg kansen. De consument moet nu alleen nog op de hoogte worden gebracht van alle mogelijkheden dat domotica biedt.5 Hieronder in figuur 2 wordt de interesse weergegeven van huiseigenaren in domoticatoepassingen.

F

i

g

u

u

r

2

I

n

t

e

r

e

s

s

e

i

n

D

o

m

o

t

i

c

a

o

n

d

e

r

h

u

i

s

e

i

g

e

n

a

r

e

n

Door een onderzoek van Sanoma onder 562 huishoudens is gebleken dat 44% groene stroom gebruikt. 27% van de 562 huishoudens kiest niet voor groene stroom, omdat zij dit te duur vinden. Een grotere groep van 41% dat ook niet kiest voor groene stroom, geeft aan dat zij niet geloven in de bijdrage aan het oplossen van het klimaatprobleem. De gemiddelde Nederlander geeft hun energieleverancier een 7, terwijl dit enkele jaren geleden nog een 5,9 was. Van de consumenten die nog wel maatregelen gaan nemen voor energie besparing, zegt drie kwart dat de financiële besparing het belangrijkste is. Daar tegenover is er ook een groep consumenten van 22% die energiebesparende maatregelen neemt wegens milieuoverwegingen. Ditzelfde onderzoek is een aantal jaar geleden ook uitgevoerd en hier is toen uitgebleken dat de milieuoverweging en financiële besparing op het zelfde niveau lag. Hierbij wordt bevestigd dat het milieubewustzijn van de consument nauw verbonden staat met de welvaart.6 3.2 Energiebesparende maatregelen voor in eigen woning Huiseigenaren kunnen hun woning op verschillende manieren duurzamer maken. Het volgende voorbeeld is een woning uit de jaren 70 met een energielabel F. De hieronder weergegeven tabel geeft aan welke maatregelen er zijn genomen, de prijs van de maatregelen en de besparing jaarlijks. Er kunnen ook nog bijkomende kosten plaatsvinden zoals bouwkundige aanpassingen, afwerkingen en noodzakelijke verbeteringen aan de ventilatievoorzieningen, deze kosten zijn niet meegerekend. Niettemin geeft het voorbeeld een goed beeld van de hoeveelheid energiebesparing.

5

Woonkennis (2011) Consumenten geïnteresseerd in domotica om energie te besparen. geraadpleegd op 23 november 2011 via www.woonkennis.nl/Default.aspx?PageNode=1564&PageID=17106 6 Sanoma digital (2011) Investeringen in energiebesparing nemen af. Geraadpleegd op 22 november 2011 via www.energieprijzen.nl/achtergrond/nieuwsarchief/132-investeringen-in-energiebesparing-nemen-af

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 11

Maatregel Dakisolatie Kruipruimte- en vloerisolatie Isolatie van de gevel Isolerende beglazing Vervanging cv-ketel Kierdichting Totaal

Kosten € 3800,€ 720,-

Besparing (jaarlijks) € 450,€ 83,-

€ 2750,€ 1230,€ 1950,€ 500,€ 10950,-

€ 850,€ 275,€ 110,€ 46,€ 1814,-

Na de duurzame maatregelen heeft de woning een energielabel B. De woning verbruikt veel minder aardgas wat een besparing oplevert van € 1814,- op jaarbasis. Op grond van de energierekening is de investering binnen zeven jaar terugverdient. Particulieren in Hooghalen kunnen subsidie krijgen wanneer ze duurzame maatregelen aanschaffen. De instantie MeerMetMinder geeft € 750,- euro en de Provincie Drenthe geeft € 1000,-. Totaal kan een particulier € 1750,-, euro aan subsidie krijgen bij de aanschaf van energiebesparende maatregelen7. Op www.energiesubsidiewijzer.nl staan de voorwaarden voor de subsidie vermeld. De totale investering van het voorbeeld komt met alle subsidies (€ 1750,-) neer op € 9.200,-. De terugverdientijd bedraagt dan vijf jaar. 3.3

Soorten energiebronnen

Zonne-energie Zonne-energie wordt steeds vaker gebruikt. Wanneer het niet passief is dan is het wel actief. Het laten drogen van de was is een voorbeeld van passief. Het actieve afname van zonne-energie kan gedaan worden door bijvoorbeeld zonnepanelen of zonnecellen. Zonnepalen worden gebruikt voor het verwarmen van water, en zonnecellen zetten zonne-energie om in elektriciteit. Zonneenergie kan je ook nog opsplitsen in: Fotovoltaísche zonne-energie en Thermische zonne-energie. ‘’De hoeveelheid zonne-energie die per dag door de aarde wordt ingevangen is zeer groot. De energie dichtheid dat afhankelijk van de weeromstandigheden is ligt tussen de 100 tot 1000Watt per vierkante meter. ‘’9 Zonne-energie is milieuvriendelijk en duurzaam wat de hoofdreden is dat veel organisaties vechten voor het investeren in duurzaam energie. Steeds meer mensen krijgen in de gaten dat duurzaam energie veel voordelen heeft. 10 Wat je kunt besparen van zowel panelen als boilers is interessant. De terugverdientijd van een zonnepaneel ligt rond de 20 jaar. Zonnepanelen aanschaffen is financieel steeds interessanter aangezien de energieprijzen zullen gaan stijgen. Met een zonneboiler bespaart u bijna de helft op uw warm- waterkosten.

7

Energiesubsidiewijzer, Woningeigenaar Hooghalen subsidies. Geraadpleegd op 24 november 2011 op http://www.energiesubsidiewijzer.nl/ZoekRegeling.aspx 8 Hidding, S (2011). Onder de pannen, pagina 7-18. Groningen: Druk Druk Drukker. 9 Ten Hagen & Stam(2001), Energie pagina 14 10 Eneco. (2011) ,gevonden op 23 november 20011, op http://thuis.eneco.nl/duurzame-energie/eneco-enduurzame-energie/

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 12

o

n

n

e

-

e

n

e

r

g

i

e

s

u

b

s

i

d

i

e

Z

De subsidie regeling op particuliere zonnepanelen is sinds 2011 afgeschaft . Met het aantreden van het nieuwe kabinet wordt de SDE-regeling voorledig veranderd. Zonnepanelen zijn tegenwoordig ook zonder subsidie rendabel.11 Aardwarmte De aarde is een zeer goede warmteaccumulator op een diepte tussen de 5 en 100 meter. Regen en zon zal ervoor zorgen dat de aarde gemiddeld een temperatuur heeft van 8 tot 12 graden. Middels een geleidingsproces transporteert men deze energie naar de oppervlakte. Bij dit proces dient water als geleider. Er zijn verschillende soorten warmtebronnen: • Verticale bron • Horizontale bron • Water verwarmt water V

e

r

t

i

c

a

l

e

b

r

o

n

Wanneer het grondoppervlak klein is, kan men onttrekken via verticale aardsondes. In één of meerdere boringen die tussen 25 en 75 meter diep zijn worden kunststofbuizen neergelaten waardoor het koude water gecirculeerd wordt en de gratis warmte van de aarde opneemt. Het Wooncentrum Dinkelpark in Groningen is al voorzien van aardwarmte door middel van warmte diep uit de grond.12 H

o

r

i

z

o

n

t

a

l

e

b

r

o

n

Hierbij bestaat het systeem ook uit kunststofbuizen alleen die liggen dan 1,2 m diep en worden verspreid over een grotere oppervlak. Door deze buizen stroomt ook koude water en wordt verwarmt door de warmere aarde. Deze methode heeft reeds 20 jaren zijn effectiviteit bewezen, omdat zij bijzonder betrouwbaar en goedkoop is. W

a

t

e

r

v

e

r

a

w

r

m

t

a

t

e

F

i

g

u

a

t

u

e

3

r

r

b

W

r

o

a

n

n

r

e

-

m

n

w

r

w

De warmte wordt hierbij uit grondwater gehaald. De warmtepomp verwarmd hiermee het water voor de verwarming. Grondwater wordt opgepompt en naar de warmtepomp gestuurd. Het afgekoelde water wordt als retour gestuurd en wordt daarna weer verwarmt met het warme water in de aarde. Biomassa Bio energie is een verzamelnaam voor energie uit allerlei verschillende soorten biomassa en afval. Biomassa kan worden onderverdeeld in twee hoofdstromen, namelijk specifiek voor energiedoelen (teelt) en organische reststromen (snoeiafval en GFT afval). Biomassa- energie wordt gegenereerd door verbranding van dit afval. Het biomassa- proces omvat een groot gedeelte van de duurzame energie die in Nederland afgenomen wordt. Het milieuvriendelijke aspect van deze methode is te vinden in het feit dat de co2 uitstoot bij de verbranding beperkt blijft. 13

11 12

13

Den Haan. (2010) gevonden 23 november, 2011, op http://www.zonnepanelen-info.nl/zonnepanelen/subsidie (Bregmans, 2010) Ten Hagen en Stam, Den Haag, (2001) , Energie: Bio-energie, p9.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 13

Conclusie Zonne-energie is zeer overvloedig beschikbaar en het gebruik ervan als hernieuwbare energiebron verdient dus ook de aandacht. De verwarming van gebouwen en van water door zonne-energie is zeker een voor de hand liggende en interessante vorm van aanwending van hernieuwbare energie. Door de beperkte en onvoorspelbare zonnestraling is toch een bijkomende warmtebron noodzakelijk. Echter wordt zonne-energie steeds populairder en het rendement wordt steeds hoger. Aardwarmte is een opwekkingsmethode wat net als zonne-energie steeds populairder wordt. Hooghalen is een dorp waar dit op toegepast zou kunnen worden. Toch moet er aan gedacht worden dat dit een hoge financiële plaatje kan worden voor Hooghalen. Deze methode is ook één van de voorkeuren. Biomassa wordt op wereldvlak als meest gebruikte bron voor hernieuwbare energie gebruikt. Biomassa heeft wel een aantal nadelen op gebied van milieuaspecten. Daarom heeft het ook niet de beste voorkeur. Van al deze opwekkingsmethode gaat de voorkeur naar Zonne-energie en Aardwarmte. 3.4 Duurzaam gedrag Om duurzamer te leven hoeft men niet altijd geld te spenderen, hierbij kan men ook denken aan gedragsverandering. Hierbij kan men denken aan de tien gouden regels voor duurzaam leven. Regel één en twee zijn niet van toepassing, deze zijn meer van toepassing wanneer particulieren gaan verhuizen. In bijlage 5 worden de tien gouden regels om duurzaam te leven weergegeven. 3.5 Afbakening van het onderzoeksonderwerp Onderzoeksbureau E.E.E.N. heeft dit onderzoeksrapport samen gesteld om projectgroep ‘’Hooghalen Duurzaam’’ te ondersteunen. Om van Hooghalen een CO2- en –energie neutraal dorp te maken in 2020. Er wordt gekeken naar de belangstelling voor duurzaam gedrag en het verder verduurzamen van hun woning na het project ‘’Mijn Isolatie’’. Het onderzoek heeft betrekking op 28 deelnemers van het project “Mijn Isolatie” die in Hooghalen wonen. Het onderzoek zal in Hooghalen plaats vinden. De deelnemers hebben eerst een oriënterende enquête gehad waarbij de grenzen gelegd konden worden waar de interesse lagen. De daarop volgende enquête is hierop gebaseerd doormiddel van de afgebakende grenzen. De grenzen van dit onderzoek zijn: • • •

Vanuit de deelnemers wat zijn willen ondernemen op gebied van Duurzaamheid rondom hun woning; Gezamenlijk energievoorziening in het dorp; De gedrag verandering van de deelnemers zelf.

Wat de deelnemers na dit onderzoek daadwerkelijk gaan uitvoeren zal niet in dit onderzoeksrapport vermeld worden. Dit kan in een opvolgend onderzoek onderzocht worden.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 14

3.6

hypothese

Dit hoofdstuk geeft de verwachtingen van de resultaten van het onderzoek weer. Deze verwachtingen zijn gebaseerd op literatuur in combinatie met de visie van Onderzoeksbureau E.E.E.N. Zoals reeds al aangegeven is heeft onderzoeksbureau E.E.E.N. voor donderdag 1 december 2011 een afspraak gemaakt met de externe opdrachtgever. Hierdoor is de verwachting van de externe opdrachtgever hier niet in opgenomen. Uit onderzoek is gebleken dat consumenten geïnteresseerd zijn in domotica om energie te besparen. Uit een onderzoek van USP Marketing Consultancy is gebleken dat 60% van de ondervraagden interesse heeft in sensoren die de verlichting automatisch aan en uit laten gaan. Verder zien consumenten ook gedrag als mogelijkheid om energie te besparen, zo geeft 41% van de ondervraagden aan apparaten niet meer op stand-by te laten staan. Ook geeft 17% aan om op een lagere temperatuur te gaan wassen. 14 Onderzoeksbureau E.E.E.N. verwacht dat het merendeel van de doelgroep gedragsverandering als de belangrijkste energie besparende maatregel gaat zien. De verwachting is dat de doelgroep zich niet geheel wil aanpassen aan duurzaam leven, maar wel openstaat om bepaalde handelingen uit te voeren. De doelgroep wil wel investeren in groepsverband in combinatie met subsidiemogelijkheden, dit om hoge kosten te voorkomen. Er wordt verwacht dat het budget voor een investering van de woningen te verbeteren m.b.t. energiebesparing het anders niet toelaat. Over het algemeen zal de doelgroep hier geen lening voor aanvragen. De doelgroep hun zorgen ontnemen is het meest belangrijke onderdeel bij het aanschaffen van energiebesparende investeringen. Hierbij moet men denken aan het geven van advies op maat tot het uitvoeren van de maatregelen. Het is belangrijk om de onzekerheid bij de doelgroep weg te halen. Hier zal de projectgroep Hooghalen Duurzaam en de gemeente Midden-Drenthe een belangrijke rol in spelen.

14

Woonkennis 2011 - Consumenten geïnteresseerd in domotica om energie te besparen. Geraadpleegd op 29 november 2011 via www.woonkennis.nl/Default.aspx?PageNode=1564&PageID=17106

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 15

4.

Onderzoeksmethode

Hoofdstuk vier geeft de probleemstelling van het onderzoek weer en de bijbehorende deelvragen. De enquête is opgesteld op basis van de deelvragen in paragraaf 2. Na de deelvragen wordt er een onderbouwing van de deelvragen gegeven en een begripsafbakening van de onderzoeksvragen. Tot slot komt het onderzoeksontwerp aanbod. Hierin komt de onderzochte populatie aanbod en het soort onderzoek. 4.1 “

De probleemstelling:

W

I

s

o

e

l

l

a

k

t

e

i

e

m

a

"

i

a

n

t

H

r

o

e

g

o

e

g

l

h

e

a

n

l

e

e

n

/

n

o

i

f

l

g

l

e

e

d

n

r

n

a

e

g

s

m

v

e

e

n

r

o

a

n

d

m

e

h

r

u

i

n

n

h

g

e

u

i

n

s

z

t

o

e

u

v

d

e

e

r

n

d

d

u

u

e

r

d

z

a

e

e

l

m

n

e

e

n

m

a

e

n

r

d

e

s

v

r

a

s

n

d

h

a

e

n

i

t

s

p

o

r

l

e

o

j

r

e

e

n

c

?

t

"

D

M

i

i

t

j

o

n

m

b

i

j

t

e

w

d

2

r

0

a

g

2

e

0

.

n

a

a

n

h

e

t

d

o

e

l

v

a

n

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

:

H

o

o

g

h

a

l

e

n

e

n

e

r

g

i

e

-

e

n

C

O

2

n

e

u

t

r

a

a

l

i

n

’’

De centrale vraag kan worden beschreven als een voorschrijvende vraag. Dit betekent dat het antwoord op deze vraag kan worden gevonden door middel van een enquête, dataonderzoek of interview. De vraag die men bij dit voorschrijvende vraagtype kan stellen is: Welke maatregelen? Bij sommige deelvragen is dit terug te vinden. 4.2 Deelvragen: Deelvragen zijn belangrijk om structuur te krijgen binnen een onderzoek. Wanneer er antwoorden gevonden kunnen worden op de deelvragen, zal het antwoord op de centrale vraag sneller en gemakkelijker gevonden worden. Zo zijn er de volgende deelvragen opgesteld: 1.

Is er onder de deelnemers van het project “Mijn Isolatie”in Hooghalen belangstelling voor het verder verduurzamen van de eigen woningen?

a. b.

Welke maatregelen m.b.t. het verduurzamen van de woning zijn er bekend? Zijn de deelnemers bereid om maatregelen te treffen voor het verduurzamen van de woning? Wat zijn de deelnemers bereid te investeren?

c.

2. Wat wordt verwacht van het projectgroep Hooghalen Duurzaam na het project “Mijn Isolatie”? a. b.

Wat wordt er verwacht op het gebied van informatievoorziening? Wat wordt er verwacht op het gebied van acties/initiatieven?

3. Wat zijn de redenen om mee te doen met dergelijke verduurzamingprojecten? 4. Zouden de deelnemers hun gedrag willen veranderen om duurzamer te gaan leven? a. b. c.

Welke gedragsveranderingen kennen de deelnemers en zouden ze willen uitvoeren? In welke mate zouden de deelnemers het gedrag willen veranderen om duurzamer te gaan leven? Staan de deelnemers er open voor om anderen in hun omgeving te motiveren om duurzamer te gaan leven?

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 16

4.3 Onderbouwing De probleemstelling is opgebouwd met de gedachte dat Hooghalen in het jaar 2020 energie- en CO2 neutraal is. In Hooghalen is een projectgroep gestart met een project: “Mijn Isolatie”. Door middel van dit onderzoek, wat opgebouwd is uit de probleemstelling en de deelvragen, wordt er onderzocht wat er nog meer buiten isolatie om gedaan kan worden. Dit ter ondersteuning voor de projectgroep Hooghalen Duurzaam om hun doelstelling te bereiken. Deelvraag 1 Voor het onderzoek is het belangrijk om te weten wat de populatie is om een onderzoek representatief te maken. Het is belangrijk om te weten of de deelnemers “Mijn isolatie” een goede afspiegeling zijn van heel Hooghalen. In de oriënterende enquête, die gehouden is op donderdag 1 december 2011 tijdens de eerste bijeenkomst van “Mijn Isolatie” is vraag 1a al beantwoord. Om tot een antwoord te komen op de rest van vraag 1 zijn de volgende enquête vragen gesteld: - Welke maatregelen denkt u te gaan treffen na het ontvangen van het Maatwerk adviesrapport? - Is er bij u belangstelling voor het verder verduurzamen van uw eigen woning ná het project "Mijn Isolatie"? - Bent u bereid om maatregelen te treffen voor het verduurzamen van uw woning? (meerdere antwoorden mogelijk). Deelvraag 2 De reden van deze deelvraag is dat wij ons onderzoek willen richten op het project “Hooghalen duurzaam” waarbij zij met onze informatie van ons onderzoek stappen kunnen ondernemen om dichterbij het resultaat van CO2- energie neutraal te komen in 2020. Om tot een antwoord te komen op deze vraag zijn de volgende vragen gesteld in de enquête: - Stel u wilt energiebesparende maatregelen treffen; pakt u dit liever individueel aan of gezamenlijk? - Bent u bereid om deel te nemen aan een stichting/coöperatie die zich gaat richten op duurzaamheid? - Wat verwacht u van de projectgroep Hooghalen Duurzaam na het project "Mijn Isolatie"? - Wat verwacht u van de projectgroep Hooghalen Duurzaam op het gebied van informatievoorziening? - Wat zijn voor u de redenen om mee te doen met dergelijke verduurzamingsprojecten? - Wanneer moet er volgens u een nieuw initiatief of programma worden opgestart? - Wanneer er voorgesteld wordt om met meerdere huishoudens gezamenlijk energie in te kopen zou u dan deelnemen? (Bijvoorbeeld allen bij één energiemaatschappij aansluiten om korting te bedingen) - Over welke thema's zou u graag meer informatie willen hebben met betrekking tot duurzaam gedrag? (meerdere antwoorden mogelijk) Deelvraag 3 Het is belangrijk om te weten hoe de deelnemers bekend zijn geworden met het project “Mijn Isolatie”. Wanneer dit bekend is, kan er op andere dergelijke projecten op ingespeeld worden om het project zo goed mogelijk te promoten. Door deze onderzoeksvraag weten we de sterke en zwakke punten van “Mijn isolatie” en kunnen in de toekomst deze punten worden gebruikt om te zorgen dat overige bewoners hun woning ook gaan isoleren.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 17

Om tot een antwoord te komen op deelvraag 3 is er gebruik gemaakt van de oriënterende enquête. Verder is er in de definitieve enquête de vraag gesteld welke energielabel momenteel het huis van de deelnemers heeft. Deelvraag 4 Door deze vraag kan er onderzocht worden of de deelnemers bereid zijn hun gedrag te willen en kunnen veranderen. Ook zal er worden onderzocht of de deelnemers openstaan om andere inwoners te motiveren mee te doen er voor te zorgen dat Hooghalen in 2020 CO2- energie neutraal is. Om tot een antwoord te komen op deze vraag is wederom gebruik gemaakt van de oriënterende enquête en verder zijn de volgende vragen gesteld in de definitieve enquête: - In welke mate bent u bereid uw gedrag te veranderen om duurzamer te gaan leven? - Staat u er voor open om anderen in uw omgeving te motiveren om duurzamer te gaan leven? - Bent u bereid anderen te vertellen over de kostenbesparingen naar aanleiding van het project "Mijn Isolatie"? - Bent u bereid om in de toekomst mee te werken aan een vervolgonderzoek? 4.4

Begripsafbakening onderzoeksvragen

Maatregelen:

Besluit over hoe iets wordt opgelost of veranderd wordt tegen het doen van een investering.

Gedragsveranderingen:

Het veranderen van uw huidige gedrag, naar een toekomstig ander gedrag.

Deelnemers:

De mensen die mee doen aan het Project ‘’Mijn isolatie’’

Hooghalen:

Een dorp in de gemeente Midden-Drenthe, met ongeveer 940 inwoners.

Project “Mijn Isolatie”:

Een nieuw project waarmee u op een leuke manier op uw energiekosten kunt besparen en uw wooncomfort kunt verhogen.

Verduurzamen:

Energie besparende maatregelen aan te schaffen voor uw eigen woning en het veranderen van energie verspillend gedrag naar energiebesparend gedrag.

Anders dan isoleren: energie.

Middelen die ook beschikbaar zijn, zoals wind, zon en groene

Structuur:

Structuur is de manier waarop iets in elkaar zit, waarop elementen van een verzameling samenhangen.

Informatievoorziening:

De informatievoorziening van een organisatie is het geheel van mensen, middelen en maatregelen, gericht op de informatiebehoefte van die organisatie.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 18

Acties/initiatieven:

Bij acties/initiatieven wordt verstaan wat voor activiteiten de projectgroep Hooghalen Duurzaam kan gaan ondernemen, waar de deelnemers wat aan hebben.

Populatie:

De populatie bestaat uit de groep mensen waar wij onze probleemstelling aan voorleggen, deze groep wordt gevormd door de mensen die zich voor de cursus “Mijn Isolatie” op hebben gegeven. In Hooghalen telt de populatie ongeveer 23 huishoudens.

Geënquêteerd:

Geënquêteerd houdt in dat een persoon of deelnemer ondervraagt wordt doormiddel van een enquête, wat een manier is van een onderzoek doen.

CO2 neutraal:

Het dorp Hooghalen verbruikt evenveel als het zelf opwekt.

4.5 Onderzoeksontwerp Tijdens de bijeenkomst van het project “Mijn Isolatie” heeft onderzoeksbureau E.E.E.N. de vertegenwoordiger van de gemeente Midden-Drenthe gevraagd om de adres gegevens van de deelnemers van dit project. De vertegenwoordiger heeft de deelnemers gevraagd of er problemen waren dat onderzoeksbureau E.E.E.N. die gegevens zouden krijgen. Hier was geen bezwaar op, zodoende heeft projectgroep E.E.E.N. alle benodigde gegevens ontvangen (e-mail, telefoon en adres). De populatie bestaat uit een groep huishoudens uit Hooghalen die zich hebben aangemeld voor de cursus “Mijn Isolatie”. Onderzoeksbureau E.E.E.N. zal het onderzoek gaan richten op alle deelnemers van het project “Mijn Isolatie”. De doelgroep (van 28 huishoudens) is te groot voor een kwalitatief onderzoek. Het uitwerken van een interview kost teveel tijd om als realistische onderzoeksmethode te gebruiken. In overleg met mevrouw van der Schoor is er gekozen voor een semigestructureerde enquête. Bij een semigestructureerde enquête hebben respondenten de mogelijkheid hun eigen mening te geven in de enquête. Huishoudens die meer willen bijdragen aan een vervolg onderzoek kunnen dit aangeven in de enquête Oriënterende enquête Tijdens het onderzoek is geen gebruik gemaakt van een steekproef. Dit omdat de totale populatie te klein is en de respondenten gemakkelijk bereikbaar zijn. Het streven is om alle deelnemers uit Hooghalen van het project “Mijn Isolatie” te enquêteren. Bij de bijeenkomst op 1 december in Hooghalen waren de huishoudens van “Mijn Isolatie’’ aanwezig. Voor de volledigheid van dit onderzoek is er informatie ingewonnen in Hooghalen, hierbij is er een bijeenkomst bijgewoond van “Mijn Isolatie”. Bij deze vergadering waren alle 28 deelnemers aanwezig . Tijdens de vergadering is er een oriënterende enquête uitgedeeld. Deze schetste een beeld van de deelnemers. Vanuit deze oriënterende enquête is er een ‘’definitieve’’ enquête opgebouwd. Doordat sommige huishoudens met twee personen waren vertegenwoordigd en sommigen verhinderd waren zijn er 23 oriënterende enquêtes ingevuld. Dit is een respons van 100% tijdens de bijeenkomst. In bijlage 3 zijn de antwoorden op de enquête te vinden. Met behulp van de oriënterende enquête is de “definitieve’’ enquête opgesteld.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 19

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 20

Definitieve enquête De definitieve enquête bestaat uit vier thema’s namelijk Algemeen, Maatregelen, Projectgroep Hooghalen Duurzaam en Gedrag. Totaal telt de enquête 22 vragen. De enquête is op internet via een programma gemaakt, te weten thesistools. De semigestructureerde enquête is 16 december verzonden naar de inwoners uit Hooghalen. Op maandag 19 december hadden 8 huishoudens de enquête ingevuld. In week 51 van 2011 zijn alle huishoudens gebeld die de enquête nog niet hebben ingevuld. Op deze manier werd gehoopt op een respons van 100%. De enquête is terug te vinden in bijlage 4. Onderzoeksbureau E.E.E.N. heeft zich georiënteerd op duurzaam gedrag en investeringen voor de eigen woning. Via het internet en de Hanze mediatheek heeft onderzoeksbureau E.E.E.N. zich georiënteerd op het onderwerp. Verder is er informatie gewonnen over soortgelijke initiatieven van andere dorpen met initiatieven rondom duurzaamheid. De gevonden informatie is terug te vinden in hoofdstuk 3 inhoudelijke oriëntatie. De resultaten zijn verwerkt via het computerprogramma SPSS. De resultaten van de enquête worden in dit programma ingevoerd. Het programma zal helpen de resultaten te analyseren. De data wordt geanalyseerd door middel van frequentietabellen, grafieken en kengetallen. Frequentieverdelingen worden weergegeven in het onderzoeksrapport door middel van frequentietabellen. De tabellen geven verbanden aan tussen de gegeven antwoorden. Van sommige frequentieverdelingen wordt geen tabel weergegeven maar een grafiek. Een grafiek geeft sneller de verdeling weer dan een tabel. Tijdens de resultatenverwerking worden de kengetallen te weten, de mediaan, modus en het gemiddelde berekend. Van de 28 geënquêteerde deelnemers, hebben er 26 deelnemers de “definitieve’’ enquête ingevuld. Hierbij is een onverwachte ontwikkeling geconstateerd, waarbij 2 personen de enquête niet hebben ingevuld. De oorzaken van de non-respons van deze 2 deelnemers; komt doordat de eerste deelnemer direct stopte met het onderzoek . Deze deelnemer wou niet verder investeren in de eigen woning en stopte met ‘’Mijn Isolatie’’. Dit betekent dat de deelnemer niet meer bij de populatie van dit onderzoekt behoort. De tweede deelnemer heeft na het sturen van de enquête met begeleidende brief, niks laten horen, hierbij is er een herinnering gestuurd en er is meerdere keren telefonisch contact geweest. Hieruit is gebleken dat ook deze deelnemer geen behoefte had om mee te werken met het onderzoek. 4.6 betrouwbaarheid Het onderzoek is getoetst aan twee kwaliteitsvereisten namelijk de betrouwbaarheid en de validiteit. De betrouwbaarheid van een onderzoek geeft weer dat wanneer het onderzoek nogmaals zou plaatsvinden dezelfde resultaten hier uit zouden komen. De validiteit van een onderzoek geeft aan of het onderzoek meet wat hij beweerd te meten. Bij validiteit kun je een onderscheid maken tussen interne en externe validiteit. Onder interne validiteit verstaat men de mate waarin de conclusies van het onderzoek geldig zijn voor de onderzoeksgroep.15 Onder externe validiteit verstaat men of de resultaten voor de gehele populatie kan worden gerekend.

15

2reflect (2011). Validiteit en betrouwbaarheid, 2reflect. Geraadpleegd op 13-01-2012 via http://www.2reflect.nl/validiteit_en_betrouwbaarheid.htm

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 21

Een enquête moet ook representatief zijn. Representativiteit houdt de mate waarin de respondenten een goede afspiegeling geven van de gehele populatie. Uit gegevens van de gemeente Midden-Drenthe zijn er 321 huishoudens in 2011 in Hooghalen.16 Onderzoeksbureau E.E.E.N. heeft 26 huishoudens van deze huizen geënquêteerd. Dat is een percentage van 8 % van de gehele populatie. Hieruit kan worden geconcludeerd dat de enquête representatief is en dat deze kan gelden voor de gehele populatie.

16

Gemeente Midden-Drenthe (2011) Woningen per kern. Geraadpleegd op 11-01-2012 via http://www.middendrenthe.nl/Wonen-en-dorpen/Dorpen-en-woonomgeving/Kerngegevens.htm

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 22

5.

Resultaten

De resultaten van de enquête worden niet in percentages weergegeven. In dit hoofdstuk worden de resultaten beschreven met termen. De termen worden in de tabel gekoppeld aan het aantal respondenten. Voorbeeld: 17 respondenten willen energiebesparende maatregelen voor hun woning kopen. Dit betekent dat bovengemiddelde van de respondenten energiebesparende maatregelen willen kopen. De exacte percentages zijn te vinden in de bijlage. Aantal 0-5 respondenten Term Nihil

De probleemstelling: “ W

I

e

s

o

l

l

a

k

t

e

i

e

m

a

"

i

a

n

t

H

r

o

e

g

o

e

g

l

h

e

a

n

l

e

e

n

/

n

o

i

f

l

g

l

e

e

d

n

r

n

a

e

6-10

11-16

17-21

22-26

Minderheid

De helft

Meer dan de helft

Meeste

g

s

m

v

e

e

n

r

o

a

n

d

m

e

h

r

u

i

n

n

h

g

e

u

i

n

s

z

t

o

e

u

v

d

e

e

r

n

d

d

u

u

e

r

d

z

a

e

e

l

m

n

e

e

n

m

a

e

n

r

d

e

s

v

r

a

s

n

d

h

a

e

n

i

t

s

p

o

r

l

e

o

j

r

e

e

n

c

?

t

"

D

M

i

i

t

j

o

n

m

b

i

j

t

e

w

d

2

r

a

0

g

2

e

0

.

n

a

a

n

h

e

t

d

o

e

l

v

a

n

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

:

H

o

o

g

h

a

l

e

n

e

n

e

r

g

i

e

-

e

n

C

O

2

n

e

u

t

r

a

a

l

i

n

’’

5.1 Deelvraag 1: 1.

Is er onder de deelnemers van het project “Mijn Isolatie”in Hooghalen belangstelling voor het verder verduurzamen van de eigen woningen?

De belangstelling om verder te verduurzamen is hoog. Alle respondenten zijn geïnteresseerd in het isoleren van hun huis. Verder wil drie kwart ook andere energiebesparende maatregelen aanschaffen. Hierbij wordt vooral gedacht aan zonnepanelen, A++ apparatuur en een waterput. Om deze maatregelen aan te schaffen is het merendeel van de respondent bereid te investeren in het verduurzamen van de eigen woning. De helft van de respondenten wil deze investering terug verdienen in maximaal 5 – 10 jaar. a.

Welke maatregelen m.b.t. het verduurzamen van de woning zijn er bekend?

Het project “Mijn Isolatie’’ start binnenkort met het toepassen van isolatie in de woningen van de respondenten. Het toepassen van gevelisolatie en vloerisolatie is het populairst. Alle huishoudens die meedoen aan het project ‘’Mijn Isolatie’’ gaan daadwerkelijk isolatie toepassen in hun woning. Sommige respondenten willen ook de zolder laten isoleren, dit is ingevuld bij anders. De meeste respondenten willen na het programma “Mijn Isolatie” zonnepanelen. Ook A++ apparatuur is populair. De respondenten die anders hebben gekozen weten vaak nog niet welke energiebesparende maatregelen ze willen toepassen. Dit is af te lezen in figuur 7 van bijlage 1. b.

Zijn de deelnemers bereid om maatregelen te treffen voor het verduurzamen van de woning?

Drie kwart van de respondenten heeft belangstelling voor het verder verduurzamen van de eigen woning na het project ‘’Mijn Isolatie’’. Dit is af te lezen in figuur 5 die in bijlage 1 staat. De minderheid van de respondenten wil na “Mijn Isolatie’’ niet verdergaan met energiebesparende maatregelen toe te passen, zoals u kunt zien in figuur 5 van bijlage 1. De

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 23

grootste belemmeringen om energiebesparende maatregelen toe te passen zijn: te weinig informatie van dergelijke maatregelen en men weet niet hoe het moet worden uitgevoerd. Een andere groep van negen respondenten geeft aan geen belemmeringen of problemen te zien. Deze belemmeringen vindt u terug in een staafdiagram in figuur 6 van bijlage 1. c.

Wat zijn de deelnemers bereid te investeren?

De meeste respondenten zijn bereid tussen de € 2000 en € 2500 euro te investeren. Wat opvalt is dat slechts één respondent niet bereidt is te investeren in energiebesparende maatregelen. Dit is terug te zien in figuur 8 van bijlage 1. De helft van de respondenten wensen een terugverdientijd die maximaal tussen de vijf en tien jaar ligt. Dit is terug te zien in figuur 9 en 11 van bijlage 1. Speelt bij de hoogte van de investering leeftijd een rol? De grafiek (figuur 10 in bijlage 1) vergelijkt leeftijd met de hoogte van de investering. Wat opvalt is dat leeftijd een rol speelt in de hoogte van de investering. De categorie 48 jaar en jonger is bereid het meest te investeren (meer dan € 7.500,-). De categorie 49 tot 61 jaar is bereid het minst te investeren. De leeftijd van de woning is geen aanleiding om meer of minder te gaan investeren. Dit is te zien in figuur 12 van bijlage 1. 5.2 Deelvraag 2: 2. Wat wordt verwacht van het projectgroep Hooghalen Duurzaam na het project “Mijn Isolatie”? De deelnemers willen graag op de hoogte gehouden worden van het traject Hooghalen energie en co2 neutraal in 2020. Echter wil meer dan de helft aantal respondenten graag informatie over het gebruik van water en energie. Als conclusie kan er gesteld worden dat de deelnemers bereid zijn om zich in te zetten voor een stichting. Binnen een jaar zou er een nieuw project gestart moeten worden. Het is niet alleen belangrijk dat ze gezamenlijk energie kunnen inkopen, maar willen ook graag gezamenlijk energiebesparende maatregelen treffen. Toch is het belangrijk dat er een goed plan moet komen en geen snelplan wat niets oplevert. a. Wat wordt er verwacht op het gebied van informatievoorziening? Uit onderzoek is gebleken dat het gemiddelde van de ondervraagden op de hoogte gehouden wil worden over het traject Hooghalen energie en co2 neutraal in 2020. Ook is er een kleine hoeveelheid dat graag jaarlijkse bijeenkomsten wil hebben. Dit is terug te vinden in figuur 13 en 14 van bijlage 1.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 24

Over welke thema’s zou u graag meer informatie willen hebben met betrekking tot duurzaam gedrag? (meerdere antwoorden mogelijk) T

a

b

e

l

1

:

O

v

e

r

e

l

k

e

h

t

e

m

'

a

s

z

o

u

u

g

r

a

a

g

m

e

e

r

i

f

n

o

r

m

a

t

i

e

i

w

l

l

e

h

n

e

b

b

e

n

.

m

b

.

t

.

d

u

Over welke thema’s zou u graag meer informatie willen hebben m.b.t. duurzaam gedrag? Aantal Thema

u

r

z

a

a

m

g

e

d

r

a

g

?

w

Elektronische apparatuur

Percentage%

7

27%

13

50%

7

27%

Gebruik van water en energie

18

69%

Kosten-baten overzicht

14

54%

1

4%

Binnenklimaat Gedragsveranderingen

Anders:

Meer dan de helft van de ondervraagden zouden graag informatie willen hebben over het gebruik van water en energie. Ook is informatievoorziening voor het binnenklimaat en kosten- baten overzicht de uitschieters in het tabel hierboven. Eén van de respondenten heeft ingevuld bij anders dat hij graag informatie wil hebben over elektrische auto’s. b.

Wat wordt er verwacht op het gebied van acties/initiatieven?

Om deze deelvraag te beantwoorden zijn de volgende vragen beantwoord: Stel u wilt energiebesparende maatregelen treffen; pakt u dit liever individueel aan of gezamenlijk? T

a

b

e

l

2

:

I

n

d

i

v

i

d

u

e

e

l

o

f

g

e

z

a

m

e

n

l

i

j

k

e

n

e

r

g

i

e

b

e

s

p

a

r

e

n

d

e

m

a

a

t

r

e

g

e

l

e

n

t

r

e

f

f

e

n

Individueel of gezamenlijk energiebesparende maatregelen treffen Aantal Aanpak Individueel

Percentage 5

19%

Gezamenlijk

11

50%

Weet ik niet

8

31%

26

100%

Totaal

Zoals hierboven in tabel 2 te zien is is dat het gemiddelde aantal deelnemers van het project “Mijn Isolatie” wil gezamenlijk de energiebesparende maatregelen aanpakken. Het aantal wat individueel de energiebesparende maatregelen wil aanpakken is nihil.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 25

Van de 26 deelnemers die het enquête ingevuld hebben zijn er 14 bereid om deel te nemen aan een stichting die zich op duurzaamheid gaat richten. De mening om wel of niet deel te nemen is dus erg verschillend. De verwachtingen van projectgroep Hooghalen Duurzaam na het project ‘’Mijn Isolatie’’ liggen zeer uiteen. Toch gaat de grootste belangstelling naar een nieuw project op te starten om verder te kunnen verduurzamen en naar collectief inkopen. Een uitstekende oplossing zal zijn dat er een nieuw project gestart zal moeten worden waarbij collectief ingekocht kan worden. Op de vraag wanneer er weer een nieuw initiatief of programma opgestart moet worden lopen de antwoorden uiteen, toch vinden de meeste respondenten dat er binnen één jaar een nieuw project gestart moet worden. 5 Van de 26 deelnemers geeft aan dat ze liever langer wachten en een goed plan krijgen dan een snelplan. Als we naar het verband in tabel 3 in bijlage 1 kijken en een verband leggen tussen: wat er verwacht wordt van projectgroep Hooghalen Duurzaam en binnen hoeveel jaar men wil dat er nieuw initiatief/programma wordt gestart, kan er geconcludeerd worden dat er een nieuw project binnen één jaar gestart moet worden. De meerderheid van alle deelnemers zeggen ja als er voorgesteld wordt om gezamenlijke energie in te kopen. Dit is te zien in tabel 4 en figuur 17 van bijlage 1. 5.3 Deelvraag 3: 3.

Wat zijn de redenen om mee te doen met dergelijke verduurzamingprojecten?

“Mijn isolatie’’ is een initiatief van de gemeente Midden-Drenthe. In de gemeente MiddenDrenthe zijn er 80 inwoners die meedoen aan dit programma. Onder het motto ‘Uw huis isoleren? Samen profiteren!’ begeleidt de gemeente de inwoners om energiekosten te verlagen en het wooncomfort te verbeteren. De gemeente Midden-Drenthe heeft het programma op meerdere manieren gepromoot. Denk hierbij aan flyers, internet en een persoonlijke brief. Iedere deelnemer moest in het begin € 200,- inleggen. Hiervoor kregen de deelnemers een maatwerkadvies en een thermoscan., dit is uitgevoerd door het bedrijf Invent uit Beilen. Nadat het maatwerkadvies is ontvangen kunnen de deelnemers besluiten om gezamenlijk in te kopen. Hierdoor kunnen kortingen bedongen worden. Dit scheelt enorm veel geld. Uit figuur 16 is af te lezen dat er uit meer dan de helft van de ondervraagden een energielabel E of lager heeft. Het feit dat men begeleidt wordt en men goedkoper kan inkopen in energiebesparende maatregelen heeft de respondenten overgehaald mee te doen aan “Mijn Isolatie’’. 5.4 Deelvraag 4: 4.

Zouden de deelnemers hun gedrag willen veranderen om duurzamer te gaan leven?

Om op deze vraag een antwoord te geven is de vraag gesteld in welke mate men hun gedrag wil veranderen om duurzamer te gaan leven. Bij deze vraag kon men aangeven op een schaal van 1 t/m 10 in hoeverre men het gedrag wilde veranderen. Hierin heeft niemand een één aangegeven. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de deelnemers hun gedrag willen veranderen om duurzamer te gaan leven. De meeste respondenten willen hun gedrag wel veranderen maar weten niet waar ze hierbij aan moeten denken. a. Welke gedragsveranderingen kennen de deelnemers en zouden ze willen uitvoeren?

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 26

De deelnemers zijn zeer op de hoogte van allerlei aanpassingen wat ze kunnen maar ook willen doen op gebied van energiebesparende maatregelen maar ook op hun gedrag. Alle deelnemers gaan zeer bewust met energie om is gebleken uit een oriënterende enquête. De één doet de verwarming wat zachter, de ander pakt de fiets eerder dan de auto, zo is er iemand die bij het kopen van bouwmaterialen zeer bewust is, wat voor materiaal het is. Wat ook erg opvalt is dat de deelnemers graag zelf hun energie willen gaan opwekken. Zo zijn PV panelen, de warmtepomp, de waterput en een zonneboiler genoemd als energie opwekkende maatregelen. Dit is terug te vinden in bijlage 4. b. In welke mate zouden de deelnemers het gedrag willen veranderen om duurzamer te gaan leven? Onderzoeksbureau E.E.E.N. heeft deze vraag letterlijk gevraagd aan de deelnemers van “Mijn Isolatie”. Hierbij kon men kiezen op een schaal van 1 t/m 10. Hier hebben de helft van de geënquêteerde deelnemers deze vraag met een zeven beantwoord. Wat opvalt is dat er één persoon aangeeft zijn gedrag nauwelijks aan te passen (antwoord was een twee op de schaal van 1 t/m 10). Verder wat opvalt is dat er één persoon zijn gedrag geheel wil veranderen om duurzamer te gaan leven. (antwoord was een 10 op de schaal van 1 t/m 10). Dit is te zien in figuur 19 van bijlage 1. In figuur 20 van bijlage 1 is te zien dat bijna iedere geënquêteerde wel bereid is tot een vervolgonderzoek. Één iemand is hier niet toe tot bereid. c. Staan de deelnemers er open voor om anderen in hun omgeving te motiveren om duurzamer te gaan leven? 19 respondenten staan er voor open om hun omgeving te motiveren duurzamer te gaan leven. 22 respondenten zijn bereid hun kostenbesparing van ‘’Mijn Isolatie’’ door te geven. Als er wordt gekeken naar de mate waarin respondenten bereid te zijn gedrag te veranderen valt één ding op. Respondenten die een 7 geven qua gedragsveranderingen staan open om de omgeving te motiveren duurzamer te gaan leven. Één respondent geeft een 10 op het gebied van gedragsverandering maar is niet bereid de omgeving te motiveren om duurzamer te gaan leven. De respondent die een twee geeft is dit wel. sommige respondenten vinden dat motiveren van de omgeving om duurzamer te gaan leven niet bij gedragsverandering hoort. T

a

b

e

l

3

:

B

e

r

e

i

d

h

e

i

d

k

o

s

t

e

n

b

e

s

p

a

r

i

n

g

d

o

o

r

Bereidheid Aantal kostenbesparing door te geven respondenten Ja

t

e

g

e

v

e

n

Percentage

22

84,6

Nee

4

15,4

Total

26

100,0

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 27

5.5 Onderzoeksuitvoering In het begin van het onderzoek werd er geen rekening gehouden met de bijeenkomst van “Mijn Isolatie” in Hooghalen. Er werd eerst gedacht om een steekproef uit te voeren maar deze bijeenkomst gaf de gelegenheid om alle deelnemers te enquêteren. Deze oriënterende enquête heeft een positieve invloed gehad op de resultaten. Op basis van deze oriënterende enquête is de definitieve enquête opgesteld. De vragen van de definitieve enquête konden hierdoor beter worden toegespitst op de deelnemers. Allereerst was het de bedoeling om de enquêtes persoonlijk aan de deur af te nemen bij de deelnemers van “Mijn Isolatie” Hooghalen. Onderzoeksbureau E.E.E.N. heeft ervoor gekozen om deze manier van enquêteren te veranderen. Door middel van een programma op internet heeft onderzoeksbureau E.E.E.N. een enquête samengesteld. Via de e-mail is de link van deze enquête verstuurd naar alle deelnemers van “Mijn Isolatie”. Deze e-mail adressen kon onderzoeksbureau E.E.E.N. verkrijgen van de gemeente Midden-Drenthe, dit was onverwacht. Deze gang van zaken heeft een positieve wending gehad op het uitvoeren van de enquête. Het afnemen van de enquête nam nu minder tijd in beslag en er konden geen fouten gemaakt worden omdat de resultaten via internet werden verwerkt.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 28

6.

Conclusies en aanbevelingen

In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de probleemstelling. In het vorige hoofdstuk werden de deelvragen beantwoord. Op basis van deze resultaten is deze conclusie geschreven. Dit is te lezen in 6.1, hierna wordt er ingegaan of de hypothese overeenkomt met de resultaten. In hoofdstuk 6.3 worden een aantal aanbevelingen geschreven voor projectgroep Hooghalen Duurzaam. 6.1 Conclusie Alle resultaten zijn verwerkt en aan de hand van deze resultaten wordt de centrale vraag (probleemstelling) beantwoord. De probleemstelling: “ W

I

e

s

o

l

l

a

k

t

e

i

e

m

a

"

i

a

n

t

H

r

o

e

g

o

e

g

l

h

e

a

n

l

e

e

n

/

n

o

i

f

l

g

l

e

e

d

n

r

n

a

e

g

s

m

v

e

e

n

r

o

a

n

d

m

e

h

r

u

i

n

n

h

g

e

u

i

n

s

z

t

o

e

u

v

d

e

e

r

n

d

d

u

u

e

r

d

z

a

e

e

l

m

n

e

e

n

m

a

e

n

r

d

e

s

v

r

a

s

n

d

h

a

e

n

i

t

s

p

o

r

l

e

o

j

r

e

e

n

c

?

t

"

D

M

i

i

t

j

o

n

m

b

i

j

t

e

w

d

2

r

0

a

g

2

e

0

.

n

a

a

n

h

e

t

d

o

e

l

v

a

n

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

:

H

o

o

g

h

a

l

e

n

e

n

e

r

g

i

e

-

e

n

C

O

2

n

e

u

t

r

a

a

l

i

n

’’

Alle respondenten hebben belangstelling om Hooghalen duurzamer te maken. Alle 26 huishoudens die meedoen aan het project “Mijn Isolatie’’ gaan daadwerkelijk isolatie toepassen in hun woning. Driekwart van de respondenten wil na het project “Mijn Isolatie’’ meer energiebesparende maatregelen toepassen. Hierbij wordt vooral gedacht aan zonnepanelen, A++ apparatuur aanschaffen en een waterput realiseren. Om deze energiebesparende maatregelen aan te schaffen zijn de respondenten bereid geld te investeren. Er is slechts één respondent niet bereid te gaan investeren. Wat opvalt is dat hoe jonger de respondent is hoe meer geld deze bereid is te investeren. De leeftijd van de woning speelt geen rol bij de hoogte van de investering. De helft van de respondenten wil de investering maximaal binnen 5-10 jaar terugverdienen. Als er een verband wordt gemaakt tussen leeftijd en terugverdientijd valt er ook iets op. Respondenten in de categorieën 49-61 jaar en ouder dan 61 jaar kiezen vooral voor een terugverdientijd van maximaal 5-10 jaar. Respondenten jonger dan 49 jaar kiezen meer verspreid. Een terugverdientijd van maximaal 5-10 jaar is goed, maar het mag ook langer dan 10 jaar duren voordat de investering is terugverdient. De deelnemers zijn bereid hun gedrag te veranderen om duurzamer te gaan leven. De meeste respondenten willen hun gedrag wel veranderen maar weten niet waar ze hierbij aan moeten denken. Verder zijn de meeste respondenten bereid anderen te motiveren in hun omgeving. 6.2 Hypothese De verwachtingen die eerder door onderzoeksbureau E.E.E.N. in het onderzoeksontwerp zijn genoemd zijn grotendeels waarheid geworden. Domotica en A++ apparatuur zijn populaire maatregelen om te verduurzamen. Ook de verwachting dat de deelnemers willen investeren in groepsverband is uitgekomen. Energiebesparende maatregelen treffen is volgens de respondenten een betere manier om te verduurzamen dan gedragsverandering. Dit had onderzoeksbureau E.E.E.N. andersom verwacht.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 29

6.3 Aanbevelingen Het is aan te bevelen voor projectgroep Hooghalen om rekening te houden met een aantal factoren. Deze factoren worden hierna kort besproken en zijn gebaseerd op de resultaten van de oriënterende enquête in combinatie met de definitieve enquête die gehouden is onder de deelnemers van “Mijn Isolatie” Hooghalen. Het is aan te bevelen voor projectgroep Hooghalen Duurzaam om de deelnemers op de hoogte te houden van het project Hooghalen energie- en CO2 neutraal in 2020. Meer dan de helft van de respondenten heeft aangegeven meer informatie te willen hebben over het gebruik van water en energie. Tevens is uit onderzoek gebleken dat de deelnemers op de hoogte gehouden willen woorden door middel van een nieuwsbrief en graag jaarlijkse bijeenkomsten zien worden georganiseerd. Voor projectgroep Hooghalen Duurzaam liggen hier kansen om het project te verbeteren. Het is aan te bevelen om aan deze wensen te voldoen. Het is aan te bevelen voor projectgroep Hooghalen Duurzaam om binnen één á twee jaar een nieuw project te starten. Ook zijn de respondenten bereid om zich in te zetten voor een stichting. Projectgroep Hooghalen Duurzaam zal de mogelijkheden om van Hooghalen Duurzaam een stichting te maken moeten onderzoeken omdat hier wel degelijk interesse in is. De respondenten hechten veel waarde om gezamenlijk energie in te kopen. De voornaamste reden hiervoor is om kosten te besparen. De respondenten willen ook graag gezamenlijk energiebesparende maatregelen treffen, de samenhang binnen dit dorp is een belangrijk item. Tot slot is het aan te bevelen te onderzoeken welke energiebesparende maatregelen er gezamenlijk ingekocht kan worden, deze investering niet hoger dan € 5000,- is met de gedachte erachter dat men de deze investering wil terug verdienen in uiterlijk 10 jaar.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 30

7.

Bronvermelding

Boeken vanuit de mediatheek: Jonker, J., Diepstraten, F., en Kieboom, J. (2011). . Deventer: Wolters Kluwe business. Cramer, J. (2005). Assen: Koninklijke van Gorcum B.V. SMO Freek van Eijk – Roel Smit (2010) Jonker, J. & Diepstraten, F., en Kieboom, J. (2011). . Deventer: Wolters Kluwe business. Ten Hagen en Stam, Den Haag, (2001) , Energie: Bio-energie. William D’haeseleer (red),2005, Energie vandaag en morgen. Hidding, S (2011). Onder de pannen,. Groningen: Druk Druk Drukker. Koning A. (2009). Woningfinanciering,. Den Haag: SDU uitgevers I

•

n

d

u

u

r

z

a

a

m

o

n

d

e

r

n

e

D

• • •

u

m

u

e

l

e

i

d

i

n

g

i

n

m

a

a

t

s

c

h

a

p

p

e

l

i

j

k

v

e

r

a

n

t

o

o

r

d

r

z

n

a

a

m

o

n

d

e

r

n

e

e

t

m

e

e

n

n

s

u

v

i

a

t

n

e

n

d

t

u

u

h

r

u

z

i

a

s

.

a

m

h

e

i

d

.

K

I

n

l

e

i

d

i

n

g

i

n

m

a

a

t

s

c

h

a

p

p

e

l

i

j

k

v

e

r

a

n

t

o

o

r

d

w

e

• • • •

n

w

e

n

d

u

u

r

z

a

a

m

o

n

d

e

r

n

e

m

e

n

Folders/overig: • • • • • • • •

Rabobank Stad en Midden Groningen, Hoe financier ik de energiebesparende maatregelen voor mijn woning? informatiefolder Wijert) Rabobank Stad en Midden Groningen, stappenplan duurzame investeringen voor mijn eigen woning. ( informatiefolder Wijert) Rabobank Stad en Midden Groningen (interne documentatie), Stappenplan Duurzaam SLochteren Rabobank Stad en Midden Groningen (interne documentatie), Duurzaam Slochteren. KAW (2011). Uitwerking MijnwoningPlus, ontzorgen particuliere eigenaar (17 oktober 2011), pagina 1 t/m 8. BuroThuis (2011). Communicatieplan (BrugBorg) Fledderman B. (2011). Plan van aanpak duurzaam Slochteren. Gemeente Midden Drenthe. Gemeente berichten 16 november 2011. Geraadpleegd op 1 december 2011.

Krantenartikelen: De krant van midden Drenthe (2011). Verkregen op 23 november 2011, via http://mobiel.dekrantvanmiddendrenthe.nl/index.php?phone_id=0&g=2&s=news&n_id=21 6624&s_id=0 Wortel, T (2011). Assen: Dagblad van het Noorden Klein T. (2011). Mensen vinden het fantastisch hun eigen energie te produceren. . 19 juli 2011, pagina 13. Poelman F. (2011). Panelen op huurhuizen. 2 november 2011, pagina 25. H

•

H

•

e

e

l

H

o

o

g

h

a

l

e

n

a

a

n

h

o

e

o

t

g

b

h

e

a

s

l

p

e

a

n

g

r

a

e

a

n

(

t

m

e

G

a

p

s

u

s

b

a

l

a

i

c

l

e

d

e

u

r

u

d

r

o

z

a

a

p

m

.

-

5

1

-

1

1

2

0

.

1

1

)

D

•

v

a

n

h

e

t

N

o

o

r

d

e

D

•

a

g

b

l

a

d

n

a

g

b

l

a

d

v

a

n

h

e

t

N

o

o

r

d

e

n

.

Internetartikelen: •

BrugBorg (2011). Wordt energieambassadeur. Gevonden op 24 november 2011 via www.ipdubo.nl/brugborg

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 31

• • •

•

• • •

Duurzaam Slochteren (2011). Lokaal sterk. Geraadpleegd op 24 november 2011 via www.duurzaam-slochteren.nl Wat is duurzaam ondernemen. Verkregen op 24 november 2011 via http://www.duurzaammkb.nl/duurzaam_ondernemen Woonkennis (2011) - Consumenten geïnteresseerd in domotica om energie te besparen. Verkregen op 23 november 2011 via www.woonkennis.nl/Default.aspx?PageNode=1564&PageID=17106 Sanoma digital (2011) – Investeringen in energiebesparing nemen af. Verkregen op 22 november 2011 via www.energieprijzen.nl/achtergrond/nieuwsarchief/132-investeringenin-energiebesparing-nemen-af Blauwe ogen 2011 – Duurzame ontwikkeling. Verkregen op 24 november 2011 via www.blauwe-ogen.eu/2011/10/duurzame-ontwikkeling Europa law publishing 2010 – Duurzame energie, juridische kansen en belemmeringen. Verkregen op 24 november 2011 via http://dare.uva.nl/document/217961 Gezondheidskrant 2011 – Nieuwe aanpak duurzame energie werpt vruchten af. Verkregen op 24 november 2011 via www.gezondheidskrant.nl/34989/nieuwe-aanpak-duurzameenergie-werpt-vruchten-af Bertens, C. & Veldhuis - Van Essen, C & Snoei, J. (2011) Verkregen op 23-11-2011 via http://www.mvoprestatieladder.nl/doc/MVOambitiesinhetMKB.pdf Blauwe Ogen (2011). Samen(net)werken. Gevonden op 24 november 2011 via www.blauwe-ogen.eu Grunneger Power. Wat is GrunnegerPower? Wat is er anders? Geraadpleegd op 24 november 2011 op http://www.grunnegerpower.nl Bespaarschaap (2011) Hooghalen Duurzaam. Verkregen op 24 november 2011 via http://www.bespaarschaap.nl/Bespaarschaap/TopMenu/Kuddes/Hooghalen_Duurzaam.as px Kamsma J.(2011). Uitstoot co2 bereikt nieuw record. Geraadpleegd op 24 november op http://www.nu.nl/buitenland/2527863/uitstoot-co2-bereikt-nieuw-record.html Rabobank (aangesloten banken site), gedragscode hypothecaire financieringen 2011, geraadpleegd op 16 november 2011. SVN. Hoe werkt de duurzaamheidslening, gevonden op 23 november 2011 op http://www.svn.nl/FinancieleRegelingen/Paginas/DL/Duurzaamheidslening-hoe.aspx Wat is duurzaam ondernemen. Verkregen op 24 november 2011 via http://www.duurzaammkb.nl/duurzaam_ondernemen Bertens, C. & Veldhuis - Van Essen, C & Snoei, J. (2011) Verkregen op 23-11-2011 via http://www.mvoprestatieladder.nl/doc/MVOambitiesinhetMKB.pdf Staveren van J. (2011) Energie. Gevonden 22 november 2011, op www.energiefeiten.nl Swah, (2011) Gevonden op 23 november, op: http://wetenschap.infonu.nl/techniek/70666getijdenenergie.html Den Haan. (2010) gevonden 23 november, 2011, op http://www.zonnepaneleninfo.nl/zonnepanelen/subsidie Bregmans, 2010) Gevonden 24 November,2011, op: http://www.nijestee.nl/ikzoekinfo_nieuws/bregmans_blog/1/22 Eneco. (2011) ,gevonden op 23 november 20011, op http://thuis.eneco.nl/duurzameenergie/eneco-en-duurzame-energie/ Energiesubsidiewijzer, Woningeigenaar Hooghalen subsidies. Geraadpleegd op 24 november 2011 op http://www.energiesubsidiewijzer.nl/ZoekRegeling.aspx Bespaarschaap (2011) Hooghalen Duurzaam. Verkregen op 24 november 2011 via http://www.bespaarschaap.nl/Bespaarschaap/TopMenu/Kuddes/Hooghalen_Duurzaam.as px M

• • • •

• • • •

M

• • • • • • • •

Onderzoeksrapport

V

V

O

O

-

-

a

a

m

m

b

b

i

i

t

t

i

i

e

e

s

s

i

i

n

n

h

h

e

e

t

t

M

.

K

B

K

B

M

.

Hooghalen Duurzaam

Pagina 32

• •

Energiesubsidiewijzer, Woningeigenaar Hooghalen subsidies. Geraadpleegd op 24 november 2011 op http://www.energiesubsidiewijzer.nl/ZoekRegeling.aspx Genugten T. De tien gouden regels voor duurzaam wonen. Geraadpleegd op 29 november 2011 via: http://www.duurzaamthuis.nl/de-tien-gouden-regels-voor-duurzaam-wonen 2reflect (2011). Validiteit en betrouwbaarheid, Geraadpleegd op 13-01-2012 via http://www.2reflect.nl/validiteit_en_betrouwbaarheid.htm 2

•

Onderzoeksrapport

r

e

f

l

e

c

t

.

Hooghalen Duurzaam

Pagina 33

8.

Begrippen

Domotica: een systeem waarbij de bediening van elektronische apparaten in een woonhuis geautomatiseerd worden. Populatie (ook wel domein genoemd): Het hele ‘gebied’ waarop je onderzoek betrekking heeft, ofwel waarover je uitspraken doet. Probleemstelling: De centrale vraag die je met je onderzoek wilt beantwoorden. Doelstelling: De functie van het onderzoek voor zowel onderzoeker als (bij praktijkonderzoek) organisatie of opdrachtgever. Deelvragen: Een aantal subvragen die een uitwerking van de probleemstelling vormen. Onderzoeksvragen: Specifieke testvragen die je tijdens de analyse beantwoordt. Hypothesen: Toetsbare verwachtingen over de uitkomsten van je onderzoek. Participerende observatie: Bij deze vorm van observatie doet de onderzoeker mee aan alle activiteiten van de onderzochte personen, terwijl hij hen observeert. 17 Maatwerkadvies (voorheen EPA): Een adviesrapport van mogelijke maatregelen die energie besparen, meer wooncomfort opleveren en het binnenklimaat van de woning verbeterd. In het rapport staan ook de kosten, opbrengsten en terugverdientijden vermeld.

17

Verhoeven, N. (2011) Wat is onderzoek?Geraadpleegd op 1-12-2011

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 34

Bijlagen Bijlage 1: Resultaten De resultaten zijn weergegeven in deze bijlage. Per deelvraag worden de resultaten in grafieken en tabellen weergeven. Vraag 1: Zijn de deelnemers bereid om maatregelen te treffen voor het verduurzamen van de woning?

F

i

g

u

u

r

4

:

M

a

a

t

r

e

g

e

l

e

n

n

Onderzoeksrapport

a

h

e

t

a

d

v

i

e

s

r

a

p

p

o

r

t

Hooghalen Duurzaam

Pagina 35

F

i

g

u

u

5

r

B

:

e

l

a

n

g

s

t

e

l

l

i

n

v

g

o

o

v

r

e

r

d

e

r

v

e

r

d

u

u

z

r

a

m

e

n

Belemmeringen toepassen energiebesparende maatregelen

F

i

g

u

u

r

6

:

B

e

l

e

m

m

e

r

i

n

g

e

Onderzoeksrapport

n

t

o

e

p

a

s

s

e

n

e

n

e

r

g

i

e

b

e

s

p

a

r

e

n

d

e

m

a

a

t

r

e

g

e

l

e

n

Hooghalen Duurzaam

Pagina 36

F

i

g

u

u

7

r

:

W

e

l

k

e

e

n

e

r

g

i

e

b

e

s

p

a

r

e

n

d

e

m

a

a

t

r

e

g

e

l

e

n

z

o

u

u

t

o

e

p

a

s

s

e

n

?

Welk bedrag is er bereid te investeren? Aantal respondenten

Percentage

€0

1

4%

Tot € 1000,-

5

18%

€ 1000 - € 2500

4

16%

€ 2500 - € 5000

8

32%

€ 5000 - € 7500

5

18%

€ 7500 en hoger Totaal F

i

g

u

u

r

8

:

W

e

l

k

b

e

d

r

a

g

i

Onderzoeksrapport

s

e

r

b

e

r

e

i

d

t

e

i

n

3

12%

26

100%

v

e

s

t

e

r

e

n

Hooghalen Duurzaam

Pagina 37

Uiterste terugverdientijd om te overwegen in een investering Aantal respondenten 0 - 5 Jaar

3

12%

5- 10 Jaar

15

58%

10 - 15 Jaar

5

18%

15 Jaar en meer

3

12%

26

100%

Totaal

F

Percentage

i

g

u

u

r

9

:

U

i

t

e

r

s

t

e

t

e

r

u

g

v

e

r

d

i

e

n

t

i

j

d

o

m

t

e

v

o

e

r

e

g

e

n

i

n

e

e

n

i

v

n

e

s

t

e

r

i

n

g

w

F

i

g

u

u

r

1

0

:

W

e

l

k

b

e

d

r

a

g

Onderzoeksrapport

z

i

j

n

d

e

r

e

s

p

o

n

d

e

n

t

e

n

b

e

r

e

i

d

t

e

i

n

v

e

s

t

e

r

e

n

?

Hooghalen Duurzaam

Pagina 38

Uiterste terugverdientijd om te overwegen in een investering * Leeftijd (Binned) Crosstabulation Leeftijd (Binned) > 48 Uiterste terugverdientijd

0 - 5 Jaar

49 - 61

Count

om te overwegen in een

0

1

2

3

,0%

33,3%

66,7%

100,0%

4

6

5

15

26,7%

40,0%

33,3%

100,0%

3

1

1

5

60,0%

20,0%

20,0%

100,0%

3

0

0

3

100,0%

,0%

,0%

100,0%

10

8

8

26

38,5%

30,8%

30,8%

100,0%

% within Uiterste

investering

Total

< 61

terugverdientijd om te overwegen in een investering 5- 10 Jaar

Count % within Uiterste terugverdientijd om te overwegen in een investering

10 - 15 Jaar

Count % within Uiterste terugverdientijd om te overwegen in een investering

15 Jaar en meer

Count % within Uiterste terugverdientijd om te overwegen in een investering

Total

Count % within Uiterste terugverdientijd om te overwegen in een investering F

i

g

u

u

r

1

1

:

U

i

t

e

r

s

t

e

t

e

r

u

g

v

e

r

d

i

e

n

t

i

j

d

o

m

t

e

o

v

e

r

e

g

e

n

i

n

e

e

n

i

n

v

e

s

t

e

r

i

n

g

w

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 39

F

i

g

u

u

r

1

2

F

i

g

u

u

r

1

3

A

W

:

B

:

W

e

e

k

l

l

k

b

b

e

e

d

d

r

r

a

a

Onderzoeksrapport

z

g

g

z

j

i

i

j

n

n

d

d

e

e

r

r

e

e

s

s

p

p

o

o

n

n

d

d

e

e

n

n

t

t

e

e

n

n

b

b

e

e

r

r

e

e

i

i

d

d

t

t

e

e

i

i

v

n

n

v

e

e

s

s

t

t

e

e

r

r

e

e

?

n

n

?

Hooghalen Duurzaam

Pagina 40

Vraag 2: Verwachting project Hooghalen Duurzaam op het gebied van informatievoorziening Frequentie waarde

Percentage

Niks

1

4%

Het maandelijks uitbrengen

2

8%

16

62%

Jaarlijkse bijeenkomsten

5

19%

Anders:

2

8%

van een informatiefolder Het op de hoogte houden van het traject Hooghalen energie- en CO2 neutraal in 2020

Totaal F

i

g

u

u

r

1

4

:

V

e

r

26

100%

a

c

h

t

i

n

g

p

r

o

j

e

c

t

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

o

p

h

e

t

g

e

b

i

e

d

v

a

n

i

n

f

o

r

m

a

t

i

e

v

o

o

r

z

i

e

n

i

n

g

a

c

h

t

i

n

g

p

r

o

j

e

c

t

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

o

p

h

e

t

g

e

b

i

e

d

v

a

n

i

n

f

o

r

m

a

t

i

e

v

o

o

r

z

i

e

n

i

n

g

w

F

i

g

u

u

r

1

5

:

V

e

r

w

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 41

Over welke thema's zou u graag meer informatie willen hebben met betrekking tot duurzaam gedrag? (meerdere antwoorden mogelijk)

Over welke thema’s zou u graag meer informatie willen hebben mbt. duurzaam gedrag? Thema

Aantal

Elektronische apparatuur

7

27%

13

50%

7

27%

Gebruik van water en energie

18

69%

Kosten-baten overzicht

14

54%

1

4%

Binnenklimaat Gedragsveranderingen

Anders: Total F

i

g

u

u

r

6

1

:

O

v

e

26

r

e

l

k

e

t

h

e

m

'

a

z

s

o

u

u

g

r

a

a

g

m

e

e

r

i

n

f

o

r

m

w

T

a

b

e

l

4

:

B

e

r

e

Percentage%

i

d

h

a

t

i

e

i

l

l

e

n

h

e

b

b

e

n

m

b

t

.

d

100% u

u

r

z

a

a

m

g

e

d

r

a

g

?

w

e

i

d

t

o

t

e

e

n

s

t

i

c

h

t

i

n

g

/

c

o

o

p

e

r

a

t

i

e

Bereidheid tot een stichting/coöperatie Aantal bereid?

Percentage

Ja

14

54%

Nee

12

46%

Totaal

26

100%

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 42

T

a

b

e

l

5

:

V

e

r

a

c

h

t

i

n

g

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

n

a

"

M

i

j

n

I

s

o

l

a

t

i

e

"

w

Verwachting projectgroep Hooghalen Duurzaam na "Mijn Isolatie" Aantal Verwachting: Niks

Percentage 1

4%

Een nieuw project om verder te verduurzamen (overeenkomend met het programma "Mijn Isolatie")

10

38%

Cursus Duurzaam Leven

2

8%

Collectief inkopen

9

35%

Samenwerkingsverband

2

8%

Anders:

2

8%

Totaal

26

100%

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 43

F

i

g

u

u

r

1

7

:

V

e

r

a

c

h

t

i

n

g

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

n

a

"

M

i

j

n

I

s

o

l

a

t

i

e

"

w

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 44

T

a

b

e

l

6

:

V

e

r

a

c

h

t

i

n

g

p

r

o

j

e

c

t

g

r

o

e

p

H

o

o

g

h

a

l

e

n

D

u

u

r

z

a

a

m

n

a

"

M

i

j

I

n

s

o

l

a

t

i

e

"

w

Verwachting projectgroep Hooghalen Duurzaam na "Mijn Isolatie" * Nieuw initiatief of programma opstarten Crosstabulation % within Nieuw initiatief of programma opstarten Nieuw initiatief of programma opstarten Binnen 1 jaar

Binnen 2 jaar

Binnen 3 jaar

Binnen 4 jaar

Verwachting projectgroep Niks Hooghalen Duurzaam na "Mijn Isolatie"

Een nieuw project om

60

16,7%

Anders:

Total

25,0%

3,8%

40,0%

25,0%

38,46

20,0%

25,0%

7,7%

25,0%

34,6%

verder te verduurzamen (overeenkomend met het programma "Mijn Isolatie" Cursus Duurzaam Leven Collectief inkopen

30,0%

Samenwerkingsverband

10,0%

Anders: Total

Onderzoeksrapport

50,0%

20,0%

100,0%

20,0%

7,7%

33,3% 100,0%

100,0%

7,7% 100,0%

Hooghalen Duurzaam

100,0%

100,0%

Pagina 45

100,0%

T

a

b

e

7

l

G

:

z

e

a

m

e

n

l

j

i

k

e

n

e

r

g

i

e

i

n

k

o

p

e

n

Gezamenlijk energie inkopen Aantal Waarde

Ja

Percentage 23

88%

3

12%

26

100%

Nee Totaal

F

i

g

u

u

r

1

8

:

G

e

z

a

m

e

n

l

i

j

k

Onderzoeksrapport

e

n

e

r

g

i

e

i

n

k

o

p

e

n

Hooghalen Duurzaam

Pagina 46

Vraag 3:

F

i

g

u

u

r

1

9

:

W

e

l

k

e

n

e

r

g

i

e

l

a

b

e

l

h

o

o

r

t

b

i

j

h

u

u

i

s

?

w

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 47

Vraag 4:

F

i

g

u

u

r

2

0

:

I

n

e

l

k

e

m

a

t

e

i

s

e

r

b

e

r

e

i

d

t

o

t

g

e

d

r

a

g

s

v

e

r

a

n

d

e

r

i

n

g

w

F

i

g

u

u

r

2

1

:

B

e

r

e

i

d

h

e

i

d

t

o

Onderzoeksrapport

t

e

e

n

v

e

r

v

o

l

g

o

n

d

e

r

z

o

e

k

Hooghalen Duurzaam

Pagina 48

F

i

g

u

u

r

2

2

:

O

p

e

n

s

t

a

a

n

v

o

o

r

m

o

t

i

v

e

r

e

n

F

i

g

u

u

r

2

3

:

O

p

e

n

s

t

a

a

n

v

o

o

r

m

o

t

i

v

e

r

e

n

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 49

Bijlage 2: Activiteitenlijst Week 1 1 1

Datum 21-11-2011 22-11-2011 24-11-2011

Activiteit Blokaftrap Begin oriëntatie opdracht Gesprek interne opdrachtgever

Wie? Erwin Groep 1 Groep 1

Afgerond 21-11-2011 25-11-2011 24-11-2011

2 2 2

28-11-2011 28-11-2011 29-11-2011

Vergadering met de coach Concept onderzoeksplan maken Onderzoeksplan punt 1

28-11-2011 01-12-2011 29-11-2011

2

29-11-2011

Onderzoeksplan punt 2

2 2 2 2

30-11-2011 30-11-2011 30-11-2011 30-11-2011

Onderzoeksplan punten 3 & 4 Onderzoeksplan punt 5 Onderzoeksplan punt 6 & 7 Coachoverleg (feedback week 1) 15:30 uur B0.02

2

01-12-2011

2

01-12-2011

Bijeenkomst Hooghalen voorbereiden (vragen bedenken om te stellen aan de deelnemers en de externe opdrachtgever) Bijeenkomst Hooghalen bijwonen. Vragen stellen aan de deelnemers en een gesprek hebben met de externe opdrachtgever.

Groep 1 Groep 1 Erwin & Elwin Edwin, Elwin & Nick Groep 1 Erwin Elwin Groep 1 & P. Slagmolen Groep 1

2

02-12-2011

2 3

02-12-2011 06-12-2011

3

06-12-2011

3

07-12-2011

3

09 -12-2011

3

08-12-2011

4

14-12-2011

5 5 5 6

15-12-2011 19-12-2011 23-12-2011 13-01-2012

6 6

13-01-2012 13-01-2012

Onderzoeksrapport

Concept onderzoeksplan inleveren bij peergroup, coach en interne opdrachtgever. Bronnenlogboek inleveren Peerevaluatie voor andere groep inleveren Presentatie houden van de bevindingen t.a.v. het onderzoeksplan van de peergroep dit is om 10:30 uur in M2.17. Verwerken feedback van de coach en de peergroup in onderzoeksplan Vergadering met coach 14:30 uur Definitief onderzoeksplan inleveren via Ephorus en op papier bij de coach. Starten met het schrijven van het onderzoeksrapport Coach gesprek 13:30 uur Enquêtes afnemen in Hooghalen Intervisie Concept onderzoeksrapport inleveren Verwerken feedback van coach in onderzoeksrapport. Nadenken over invulling Flyer Start schrijven resultatenparagraaf, conclusies,

30-11-2011 01-12-2011 01-12-2011 01-12-2011 30-11-2011 01-11-2011

Groep 1 & T. van der Schoor & T. van Ewijk Groep 1

01-11-2011

Groep 1 Groep 1

02-12-2011 06-12-2011

Groep 1

06-12-2011

Groep 1 & P. Slagmolen Groep 1

07-12-2011

Groep 1

22-12-2011

Groep 1 & P. Slagmolen Groep 1 Groep 1 Groep 1 Groep 1

14-12-2011

Groep 1 Groep 1

13-01-2012 17-01-2012

Hooghalen Duurzaam

02-12-2011

09-12-2011

09-01-2012 21-12-2011 23-12-2012 17-01-2012

Pagina 50

7 7 8 8 9

13-01-2012 23-01-2012 19 -01-2012 26-01-2012 02-02-2012

Onderzoeksrapport

aanbevelingen en evaluatie Verwerken resultaten in het onderzoeksrapport. Opstellen Flyer Onderzoeksrapport en flyer verbeteren Presentatie houden Hooghalen Presentatie houden tijdens minisymposium

Groep 1 Groep 1 Groep 1 Groep 1 Groep 1

Hooghalen Duurzaam

17-01-2012 02-02-2012 19-01-2012 26-01-2012 02-02-2012

Pagina 51

Bijlage 3:

Oriënterende Enquête “Mijn Isolatie” Hooghalen 1. Waarom heeft u ervoor gekozen om mee te doen aan het “Mijn isolatie” programma? 1. Waar zijn er kansen op bezuinigingen in een verbouwde boerderij (1985-1990) van 1721. 2. Vaststelling energie label en onafhankelijk advies isolatie vs ventilatie i.v.m. woning 1936. 3. Energiebesparing – toekomst= duurzaam en geldbesparing. 4. Vanwege hoge energiekosten, met het idee dat dit naar beneden kan. 5. Probeer milieuvriendelijk te leven. Zuinig omgaan met energie is hiervan één deel. 6. Woonboerderij (1993) opgebouwd na brand, precies zo opgebouwd als voorheen. Wel dubbelglas maar geen CV. Drie gaskachels rest van huis niets. Voor toekomst (kinderen) huis comfortabel; woonbaar maken. CV installatie i.c.m. vloerverwarming. Energiekosten verlagen voor betere isolatie (halfsteens muur en dak) 7. Om gas te besparen en om een comfortabelere klimaat te krijgen in de woning. 8. Om te proberen wat minder energie te gebruiken en waar we dat uit kunnen halen. 9. Nov. 2011 was er een infoavond, wij waren nieuwsgierig wat voor label wij hebben. 10. Energiebesparing indien mogelijk. Lichamelijk (goedkoper?) 11. Energie besparen en dus energiekosten. 12. (voor ons: SUCCES) Energie besparen dus geld en nog beter voor het milieu. 13. Om te kijken of energiebesparing mogelijk is. 14. Besparing energie
doet verlaging energieverbruik. 15. Bewustwording en eventueel subsidiemogelijkheden. 16. Dikke energierekening. 17. Energiebesparing i.c.m. kostenbesparing. Meer comfort in onze woonkamer, warmte wordt niet goed verdeelt. 18. Hoge gasrekening, beperkte isolatie aanwezig in de woning en HR ketel op leeftijd. 19. Trias energetica, eerst isoleren dan pas duurzaam produceren. 20. Wij hebben het idee dat ons gasgebruik te hoog is voor de grootte van ons huis. 21. Omdat ik zelf al veel geisoleerd had was ik heel nieuwsgierig hoe het eruit zou komen met de kritische blik van de expert en de camera. Die in klein aan gaf dat de isolatiewaarde er uitzag. Het resultaat was goed. 22. Om te zien wat er qua isolatie nog aan mijn woning(gebouwd in 1938 en verbouwd in 1975) schort. Vooral de infraroodfotografie die warmtelekken opspoort sprak mij hierbij erg aan. Zelf heb ik al van alles uitgevoerd. (dubbelglas, HR ketel, voorzetramen voor onmogelijke vormen, spouwmuurisolatie, cvbuis isolatie) maar nog geen goede zolder, dak en vloerisolatie. Dus nieuwsgierigheid en mogelijkheid hier iets aan te doen is de drijfveer. 23. Mijn woning comfortabeler maken en energiezuiniger.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 52

2. Welke andere energiebesparende maatregelen denkt u toe te passen voor uw woning naast het “Mijn isolatie” programma? 1. Ooit wellicht warmtepomp of andere bron. 2. Waterput heropenen en gebruiken voor toiletspoeling e.q. wasmachine. 3. ? 4. Meer bewust omgaan met energie. 5. Bewust omgaan met apparaten en gebruik te beperken. 6. Op dit moment al bezig met verbouwen. Waterbron meer en beter gebruiken; meer toepassing dan alleen tuin besproeien. 7. Nog niet over nagedacht. 8. Wij doen al redelijk veel aan energiebesparing. 9. Geen. 10. We hebben al veel gedaan aan isolatie. 11. Nog geen idee. 12. Nieuwe CV. 13. Zijn al zoveel mogelijk toegepast: dubbele ramen (thermopan) beneden en boven, extra HR ketel en vloerisolatie, dakisolatie en isolatie daar waar mogelijk. 14. Interesse in andere vormen van energie opwekking. 15. Buiten het programma heb ik geen plannen. 16. Nog geen idee. 17. Niet zo zeer besparend, meer zelf energie opwekken voor eigen of evt ander gebruik. Breed denken, buiten kaders. 18. Wijk denken na over de mogelijkheden van een zonneboiler dit omdat de hr-ketel aan vervanging toe is. 19. Pv panelen en/of houtkachel. 20. Eventuele vervanging HR ketel (11 jaar oud) veel warmte verlies speksteenkachel door de schoorsteenpijp. 21. Misschien nog enkele zonnepanelen voor de warmwater boiler. 22. Vloerisolatie, Zolder dak isolatie, hervulling (rode gaten in spouwmuurvulling) eventueel zonnecollectoren/ zonneboiler en meer LED licht. 23. Bouwtechnische maatregelen zoals voorzetmuren, spaarlampen, tijdschakelaar, inzicht krijgen in huidig verbruik qua energie/gas. En gebruik van een grondwater warmte pomp.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 53

3. Bent u van plan/bereid uw gedrag aan te passen om energiebesparend te gaan leven? Zo ja, waar denkt u dan aan? (Bijvoorbeeld: Korter onder de douche, eerder fiets pakken als de auto of de kachel een graadje lager zetten) 1. Fietsen, doe ik ook al veel naar werk. Deuren sluiten en verlichting uit. 2. Bewustwording uitdragen; deuren sluiten, lagere temperatuur vs wooncomfort en gebruik houtkachel. 3. Ik doe sinds één maand het nieuwe rijden. In plaats van 1 op 12/13 nu 1 op 16! Toekomst, elektrische auto etc. 4. Vaker op de fiets gaan, maar dat heeft meer tot doel om gezond te leven. Minder lampen aan en minder de droger gebruiken. 5. Is denk al vrij bewust maar tips zijn altijd goed. 6. Bij lampen vervangen over op spaarlampen. 7. Deze maatregelen passen wij al toe. 8. Eerder de fiets pakken door de aanschaf van een elektrische fiets. 9. Geen. 10. Nee zo in de gaten houden. 11. Nou niet zo zeer. 12. Hout kachel, kachel overdag lager en dan warmer stoken met de houtkachel als je thuis bent/komt. 13. Wordt al zoveel mogelijk rekening mee gehouden. Kachel graadje lager: nee. Het moet ook aangenaam blijven. 14. Bewustwording nog op een hoger plan brengen. 15. Aanpassen misschien niet, wel verbruik binnen peilen houden, bewust zijn van verbruik. 16. Nee. 17. Beperkt, vooral bijv.: fiets ipv auto. 18. Tijdklokken plaatsen bij apparaten met stand-by -functie. Korter douchen, gordijnen ’s avonds sluiten. Gebruik maken van nachtstroom voor bijvoorbeeld de wasmachine middels de uitgestelde starttijd. 19. Ja minimaliseren elektraverbruik, elektrische auto en opvoeding kinderen. 20. Wij zijn redelijk bewust bezig met energiebesparing. 21. Wij zijn al heel bewust bezig, bijv: thermostaat 24 uur ingesteld: ‘snachts 17 graden, 8 uur 19 graden, 10 uur 17 graden, 17 uur 19 graden en om 23 uur 17 graden. Iedere week gasmeter opnemen. 22. Sneller lichten uit + LED verlichting gebruiken. Korter douchen + graadje lager. Klokthermostaat goed instellen, eerder de fiets pakken, zelf stroom opwekken, auto aanschaffen met minder CO2 uitstoot. IR-…. In straatverlichting buiten de kern van het dorp. 23. Ja, bijv: groene bouwmaterialen aanschaffen.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 54

4. Hoe ziet u de toekomst van de projectgroep Hooghalen Duurzaam? 1. Wellicht is er winst te halen uit samen doen. Bijv: dieper gezamenlijke put(ten) 2. Dynamisch/alert/what’s in for me. 3. Goed initiatief. Collectief nog veel meer mogelijk. 4. Minder energiegebruik, maar energieneutraal is m.i. erg hoog gegrepen. 5. Het onderwerp leeft misschien nu nog voor de portemonnee en straks ook als een levensstijl. 6. Toekomst een duurzamer Hooghalen dan nu. Hooghalen klein dorp, bewoners zeer betrokken bij het hele gebeuren in en rondom Hooghalen. 7. Ik zie het als een geslaagde poging om energie en geld te besparen. 8. Een prachtig project en dat er veel aan de isolatie wordt gedaan en dat er veel minder energie wordt gebruikt. 9. Goed bezig. 10. Veel vertrouwen (goed)! 11. Prima. 12. Samen werken aan…. Samen sterker en meer besparen als er meer mensen mee doen. 13. Goed project. Meerwaarde voor inwoners van het dorp, collectieve inkoop, coördinatie van werkzaamheden, uitvoering van werkzaamheden. 14. Goed initiatief wat daar de de mensen goed wordt ontvangen. 15. Goed, positief project. 16. Coöperatieve initiatieven resulteren in een comfortabel dorp (ook in de portemonnee). 17. Dat Hooghalen zelf net zoveel energie duurzaam opwekt als verbruikt en daarmee minder afhankelijk wordt van politiek en energie maatschappijen. Ik begrijp dat vooral opslag van stroom een probleem is. Welke oplossingen zijn hiervoor? ([email protected]) 18. Door samen te werken betere bewustwording en hierop aanpassen gedrag en/of maatregelen. Collectief inkopen, betaalbare oplossingen voor het isoleren van onze woningen 19. Zonnig, zeker gezien enthousiasme kan het niet snel genoeg gaan. Hooghalen energieneutraal 2020 en zelfstandige energieopwekking. 20. We denken dat er goede dingen uit voortkomen. 21. Positief omdat blijkt wat je doet voor besparing zoals spouwmuurisolatie dubbel glas, nieuwe CV. Het resultaat meteen zichtbaar op de gasmeter is. 22. De bevolking zal energiebewuster worden en vooral de jeugd zal het zich nu bij de opvoeding al bewust gemaakt worden. Lantaarnpalen op LED, Zonnecollectoren op ieder zuiddak, warmtevasthoudende kelders bij woning of centraal in dorp waar CV gedeeltelijk uit put. Grondwaterwarmtepompen (micro) warmtekrachtcentrale?? 23. dorp wat zelfvoorzienend is in zijn energieopwekking.

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 55

Bijlage 4: Enquête

Verduurzaming Hooghalen 1. Wat is uw naam? (is enkel van belang om te achterhalen wie er nog niet gereageerd heeft, wordt verder nergens voor gebruikt)*

2. Van welk bouwjaar is uw woning?*

3. Wat is uw leeftijd?*

4. Wat is de huidige energielabel van uw woning?* A B C D E F G Onbekend

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 56

5. Welke maatregelen denkt u te gaan treffen na het ontvangen van het Maatwerk adviesrapport? Niets Het toepassen van dubbel glas Het toepassen van dakisolatie Het toepassen van vloerisolatie Het toepassen van gevelisolatie Het toepassen van zonnepanelen Het vervangen of plaatsen van de CV-Ketel Anders:

6. Is er bij u belangstelling voor het verder verduurzamen van uw eigen woning ná het project "Mijn Isolatie"?* Ja Nee

7. Bent u bereid om maatregelen te treffen voor het verduurzamen van uw woning? (meerdere antwoorden mogelijk) Nee Ja, Groen dak Ja, Zonnepanelen Ja, Warmtepomp Ja, A++ Apparatuur (bijvoorbeeld: koelkast, vaatwasser etc.) Ja, HRe Ketel (Een aangepaste HR ketel die ook stroom opwekt. De reden dat er een 'e' in de naam staat) Ja, Gezamenlijke waterput/pomp Anders:

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 57

8. Welk bedrag bent u bereid te investeren buiten het programma "Mijn Isolatie" om?* €0 Tot € 1000 € 1000 - € 2500 € 2500 - € 5000 € 5000 - € 7500 € 7500 en hoger

9. Wat is de uiterste terugverdientijd (in jaren) om de overweging te maken om te investeren in duurzaamheid?* 0 - 5 jaar 5 - 10 jaar 10 - 15 jaar 15 jaar en meer

10. Wat zijn volgens u belemmeringen bij het toepassen van energiebesparende maatregelen? (meerdere antwoorden mogelijk) Te weinig informatie/kennis van dergelijke maatregelen Te weinig vertrouwen in dergelijke maatregelen (ik zie er geen voordeel in) Problemen van praktische aard (ik weet niet hoe of met wie ik zoiets zou moeten doen) Geen geld beschikbaar Geen tot weinig tijd Ik zie geen problemen of belemmeringen Zonde van de investering, reden:

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 58

11. Stel u wilt energiebesparende maatregelen treffen; pakt u dit liever individueel aan of gezamenlijk?* Individueel Gezamenlijk Weet ik niet

12. Bent u bereid om deel te nemen aan een stichting/coöperatie die zich gaat richten op duurzaamheid?* Ja Nee

13. Wat verwacht u van de projectgroep Hooghalen Duurzaam na het project "Mijn Isolatie"?* Niks Een nieuw project om verder te verduurzamen (overeenkomend als het programma "Mijn Isolatie") Cursus Duurzaam Leven Collectief inkopen Samenwerkingsverband Anders:

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 59

14. Wat verwacht u van de projectgroep Hooghalen Duurzaam op het gebied van informatievoorziening?* Niks Het maandelijks uitbrengen van een informatiefolder Het op de hoogte houden van het traject Hooghalen energie-en Co2 neutraal in 2020 Jaarlijkse bijeenkomsten Anders:

15. Wat zijn voor u de redenen om mee te doen met dergelijke verduurzamingsprojecten?

Minst belangrijk

Meest belangrijk

Milieu Energiebesparing in € Subsidie Verkoopwaarde van uw huis vergroten Betere Energielabel krijgen Het verhogen van het comfort in uw huis

16. Wanneer moet er volgens u een nieuw initiatief of programma worden opgestart?* Binnen 1 jaar Binnen 2 jaar Binnen 3 jaar Binnen 4 jaar Anders:

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 60

17. Wanneer er voorgesteld wordt om met meerdere huishoudens gezamenlijk energie in te kopen zou u dan deelnemen? (Bijvoorbeeld allen bij één energiemaatschappij aansluiten om korting te bedingen)* Ja Nee

18. In welke mate bent u bereid uw gedrag te veranderen om duurzamer te gaan leven? Ja, ik pas mijn leven erop Nee

aan

Gedragsverandering

19. Over welke thema's zou u graag meer informatie willen hebben met betrekking tot duurzaam gedrag? (meerdere antwoorden mogelijk) Elektronische apparatuur Binnenklimaat Gedragsveranderingen op het gebied van aanschaffingen Gebruik van water en energie Kosten-baten overzicht Anders:

20. Staat u er voor open om anderen in uw omgeving te motiveren om duurzamer te gaan leven?* Ja Nee

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 61

21. Bent u bereid anderen te vertellen over de kostenbesparingen naar aanleiding van het project "Mijn Isolatie"?* Ja Nee

22. Bent u bereid om in de toekomst mee te werken aan een vervolgonderzoek? Ja Nee

Verstuur enquête

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 62

Bijlage 5: De tien gouden regels om duurzaam te leven

De tien gouden regels om duurzaam te leven18 1. Niet van toepassing 2. Niet van toepassing 3. Kies veilige producten en diensten Kies voor een huis, ruimte, materialen en producten die goed zijn voor de leefomgeving en geproduceerd zijn op een maatschappelijk verantwoorde manier en veilig zijn voor alle levende wezens. 4. Kies voor attractief en praktisch in gebruik Kies voor producten en materialen die attractief en praktisch in gebruik zijn, zodat je ze graag en blijvend gebruikt. Het meest onduurzame product dat je kunt aanschaffen is het hebbeding dat je niet of nauwelijks gebruikt. 5. Bescherm biosfeer / binnenklimaat Kies voor producten en materialen die de vervuiling van aarde, lucht en water zoveel mogelijk beperken. 6. Maak duurzaam gebruik van natuurlijke bronnen Maak voor materialen en producten zoveel mogelijk gebruik van onuitputtelijke natuurlijke bronnen. Stel hierbij de bescherming van vegetatie, leefgebieden van dieren, de open ruimte en de natuur voorop. 7. Reduceer afval Reduceer afval door het verminderen, hergebruiken of recyclen van producten en het stimuleren van gebruik van herwonnen, tweedehands en gerecyclede producten. 8. Maak verstandig gebruik van energie Probeer energiegebruik zoveel mogelijk in te perken. Neem energiebesparende maatregelen thuis en kies daarnaast voor onuitputtelijke energiebronnen. 9. Haal groen dichterbij Haal het maximale uit je tuin of dakterras. Bomen zijn bijvoorbeeld ideale natuurlijke thermostaten. In de zomer zorgen bladeren ervoor dat het huis lekker koel blijft en in de winter laten de ‘kale’ takken de zon lekker door om het huis te verwarmen. 10. Maximaliseer je behoeftebevrediging en minimaliseer je consumptie Probeer je zoveel mogelijk te richten op bevrediging van je (basis)behoeften op een niet materiële manier. Bewust minder consumeren kan je uiteindelijk meer geluk opleveren.

18

Genugten T. De tien gouden regels voor duurzaam wonen. Geraadpleegd op 29 november 2011 via: http://www.duurzaamthuis.nl/de-tien-gouden-regels-voor-duurzaam-wonen

Onderzoeksrapport

Hooghalen Duurzaam

Pagina 63