Winket B.V. Datum 27 maart 2012 Status Definitief

Evaluatie leermomenten, investerings- en levensduurkosten van vijf EOS DEMO/UKR projecten een inventarisatie van woningconcepten van vijf EOS UKR projecten, gebaseerd op passief bouwen principes en de meerkosten waartegen deze projecten zijn gerealiseerd.

In opdracht van Agentschap NL NL Energie & Klimaat Uitgevoerd door Trecodome/Winket B.V.

Datum Status

27 maart 2012 Definitief

Evaluatie leermomenten van vijf EOS DEMO/UKR projecten| 27 maart 2012

Agentschap NL NL Energie en Klimaat Croeselaan 15 Postbus 8242 | 3503 RE Utrecht T +31 (0) 88 602 70 00 T +31 (0) 88 602 90 00 (helpdesk) © Agentschap NL | maart 2012 Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld kan Agentschap NL geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Agentschap NL is een agentschap van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Agentschap NL voert beleid uit voor diverse ministeries als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal. Agentschap NL is hét aanspreekpunt voor bedrijven, kennisinstellingen en overheden. Voor informatie en advies, financiering, netwerken en wet‐ en regelgeving.

Inhoud Samenvatting 3 1. Inleiding

4

2. Doelstelling 3. Werkwijze

5 6

4. Projectresultaten

8

Per project Projectbeschrijving + illustratie + typische plattegrond + typische doorsnede Overzicht afmetingen (kengetallen) + bouwkosten + ecokosten Overzicht bouwtechniek + meerkosten per elementcluster Energie: EPC berekening + resultaten PHPP 5. Resultaten feedback bijeenkomst met projecten 6. Conclusies en Aanbevelingen

18

20

Bevindingen kosten en energie Bevindingen ecokosten Kanttekeningen bij de conclusies Aanbevelingen

Bijlagen

27

Bijlage 1. Kerngegevens van de geëvalueerde projecten Bijlage 2. Overzichten van bouwkosten, investering en kosten/batenanalyse Bijlage 3. Ecokosten/waarde ratio. Bijlage 4. Energie-gebruiken DEMO-concept en referentie

Trecodome/Winket

Analyse EOS UKR woningbouwprojecten

2

Samenvatting Doel van het studie is een inventarisatie van de woningconcepten van vijf EOS UKR projecten gebaseerd op passief bouwen principes en de meerkosten waartegen deze projecten zijn gerealiseerd. Resultaat van de studie is een overzicht van woningbouwconcepten, met hun bijbehorende epc, de meerkosten van dit concept ten opzichte van de referentie (epc=0,8) en een beschouwing van de specifieke problemen en oplossingen die gekozen zijn (leermomenten). De energiebesparing en emissiereductie in de geëvalueerde projecten wordt bereikt door de passief bouwen maatregelen, zoals isolatie op het niveau Rc is 8 – 10 m2. K/W, goede luchtdichting, drievoudige beglazing en balansventilatie met warmteterugwinning. Opvallend is dat de toepassing van een zonne-boiler daarboven in alle gevallen leidt tot een zichtbare reductie in energiekosten en CO2 emissie. In geen van de projecten is een warmtepomp toegepast. Uit evaluerende berekeningen blijkt dat toepassing van een warmtepomp in de geëvalueerde projecten nauwelijks tot lagere energiekosten en lagere emissies leidt. Dat is het gevolg van de lage warmtevraag, en de veronderstelling dat de COP van warmtepompen voor warm tapwaterbereiding lager is dan de COP voor lage temperatuur ruimteverwarming. 

De bouwkosten van de projecten liggen gemiddeld 15% hoger dan de bouwkosten van vergelijkbare woningen met een epc = 0,8 wanneer naar het gebruiksoppervlak wordt gekeken en 10% hoger wanneer aan het bruto oppervlak wordt gerelateerd.

Gememoreerd moet worden dat door gebrek aan eenduidig vergelijkbare kostengegevens van verschillende projecten er voor is gekozen om de projecten te vergelijken op basis van schaduwbegrotingen door een kostendeskundige. In een klankbordbijeenkomst is de beperkte voorspellende waarde van de studie voor toekomstige projecten is aan de orde gekomen. Zo is het aantal projecten te gering voor statistisch betrouwbare uitspraken. Nog belangrijker is dat het voor de meeste projecten gaat om gesubsidieerde projecten, die vanuit haar aard een eigen dynamiek kennen. Verder gaat het om pionier-projecten, waarbij er nog geen sprake is van een uitontwikkelde markt voor de toegepaste innovatieve oplossingen. 

De kosten van gebouwgebonden energieverbruik liggen 61% lager bij de demoprojecten. Dit geldt voor het berekende energieverbruik. In de vergelijking zijn geen besparingen meegenomen die het gebruik van energiezuiniger huishoudelijke apparatuur met zich mee zou brengen. Het gaat in deze studie om het effect op het gebouwgebonden energieverbruik. Dat is het energieverbruik voor ruimteverwarming (en –koeling) en voor het verwarmen van tapwater en hulpenenergie. (Het overige huishoudelijke energieverbruik is in deze studie niet onderzocht.)



Als alle kosten en baten van de Demo-projecten worden doorberekend aan de eindgebruikers, komen de woonlasten (contant gemaakt over een periode van 30 jaar) voor woningen in deze projecten uit op een niveau van 95% tot 100% in vergelijking met de referenties met een epc van 0,8. Deze uitkomst betreft de woonlasten inclusief alle niet (direct) aan de verbetering van de energieprestaties gerelateerde kwaliteitskeuzen, die bij de planontwikkeling van de Demo-projecten zijn gemaakt. Met andere woorden: de levensduurkosten van de Demo-projecten zijn tot 5% lager dan van epc 0,8 woningen.

Trecodome/Winket


3

1. Inleiding Achtergrond AgentschapNL (voorheen Senternovem) heeft in het recente verleden een aantal projecten als EOS- DEMO en UKR projecten gesubsidieerd. Totaal betreft een 30 tal woningconcepten, die elk aan een vergaande epc voldoen. De regeling EOS: Demonstratie geeft subsidie aan projecten die voor Nederland nieuwe of vernieuwende technologieën demonstreren. Een demonstratieproject betreft een nieuw systeem, een nieuwe functie (met bestaande technologie), een nieuwe aanpak of een combinatie van nieuwe en bestaande technologieën. Een succesvolle demonstratie zal gevolgd worden door marktintroductie van de technologie, methode of systeem. De regeling is gericht op het realiseren van een duurzame energiehuishouding in Nederland. Een aantal van de projecten hanteren het begrip passief bouwen bij de uitwerking van het gekozen concept. Met name van deze projecten wil AgentschapNL achtergrondinformatie over de kosten en energiebesparing in beeld brengen, om daarmee een beeld te krijgen van de meerkosten van passief bouwen.

Trecodome/Winket


4

2. Doelstelling Doel van het project is een inventarisatie van de woningconcepten en de meerkosten waartegen deze projecten zijn gerealiseerd. Resultaat van de studie is een overzicht van woningbouwconcepten, met hun bijbehorende epc, de meerkosten van dit concept ten opzichte van de referentie (epc=0,8) en een beschouwing van de specifieke problemen en oplossingen die gekozen zijn (leermomenten). Een van de achterliggende redenen voor deze studie is het verkrijgen van inzicht in de kosten van passief bouwen. Daarom is de Stichting Passief Bouwen.nl bij de uitvoering van deze studie betrokken. Trecodome heeft voor de uitvoering van deze studie een team samengesteld bestaande uit - Trecodome, Chiel Boonstra – penvoerder van de opdracht - Winket bv, Tim de Jonge/Rojina Yip – bouwkostendeskundigen - Stichting Passief Bouwen, Hendrik Nolles – publicatie meerprijs passief bouwen Visie op de opdracht Een evaluatie van de werkelijke kosten van een woningbouwproject kan strikt genomen pas plaatsvinden als het project gerealiseerd is. Tot dat moment zijn alleen kostenramingen beschikbaar. Het is in zekere zin de vraag in hoeverre het mogelijk is goede kosteninformatie te ontlenen aan subsidieprojecten, waarvan het kenmerk is dat ze innovatief zijn, en vanuit hun aard niet aansluiten op mainstream bouwprojecten. Ook zijn meerkosten van nieuwe ontwikkelingen bij eerste projecten doorgaans hoger dan bij volgende projecten die op soortgelijke wijze worden aangepakt. De onderzoekers zijn van mening dat het erom gaat een beeld te krijgen van meerkosten, voorbij het punt van toepassing in het specifieke gesubsidieerde demonstratieproject. Anders zou het immers volstaan om de subsidie-aanvragen opnieuw te beoordelen. De onderzoekers Trecodome en Winket bv hebben de opdracht uitgevoerd volgens een benchmarking methodiek, waarbij op basis van referentieprojecten, en analyse van een complete projectbegroting wordt gewerkt. Dat betekent dat er meer en andere informatie nodig is dan alleen de in het kader van de EOS of UKR subsidie opgegeven meerkosten. Nog niet alle 30 projecten zijn op het moment van uitvoering van deze evaluatie ver genoeg in de realisatie om te kunnen worden meegenomen. Voor dit onderzoek is daarom uitgegaan van analyse van 5 projecten. In de visie van de onderzoekers kan de werkwijze in de toekomst ook voor andere projecten worden ingezet.

Trecodome/Winket


5

3. Werkwijze Stap 0 – project-start up  Oriëntatie vergelijkbare, eerdere activiteiten  Selectie deelnemende partijen  Overleg met deelnemende partijen Stap 1 - Selectie van 5 projecten Op basis van de beschrijvingen en kostengegevens in de afdeling "Projectbegroting" van de subsidieaanvragen is een selectie gemaakt van te onderzoeken projecten. Voor dit (eerste) onderzoek zijn daarbij alleen projecten met eengezinshuizen geselecteerd, omdat in de projecten met appartementengebouwen waarschijnlijk veel meer projectspecifieke situaties voorkomen, die enerzijds het rekenwerk complexer maken en anderzijds de generaliseerbaarheid van de onderzoeksresultaten nadelig kunnen beïnvloeden. De selectie resulteert in 5 onderzoekbare projecten. Stap 2 - Verzamelen van detailgegevens De indieners van de subsidieaanvragen van de te onderzoeken projecten is een brief gestuurd, waarin om hun medewerking gevraagd wordt. Deze brief is uit naam van opdrachtgever verzonden, of gaat vergezeld van een aanbevelingsbrief van opdrachtgever. De indieners zijn uitgenodigd projectgegevens op papier en/of digitaal aan de onderzoekers ter beschikking te stellen. Stap 3 – Energieberekeningen (bijlage 4) Van 5 projecten zijn energieberekeningen gemaakt, aan de hand van aangeleverde projectgegevens en reeds beschikbare EPC berekeningen. Om de werkelijke energiegebruiken en energiebesparing in te schatten zijn ook PHPP 2007 berekeningen van representatieve woningen gemaakt. Stap 4 – Kostenberekeningen (bijlage 1 en 2) Van 5 aangereikte projectbegrotingen zijn kostenanalyses gemaakt op niveau 3 en 4 van NEN 2634 (elementenmethode). Vervolgens zijn de projectbegrotingen vergeleken met begrotingen van referentieprojecten (met een epc van 0,8). De gehanteerde begrotingsmethodiek bij deze analyses wordt beschreven in www.winket.nl\methode_uitleg: Download: 2007-07-04-Winket-Referentieprojecten-Methode-200701.pdf Uiteraard is bij de analyses met name gelet op de kosteneffecten van de door de subsidieaanvrager opgevoerde maatregelen. De resultaten van de bouwkostenbegrotingen zijn verwerkt in investeringsoverzichten, die op hun beurt zijn opgenomen in kosten-batenanalyses op basis van de levenscycluskosten-benadering (volgens ISO 15686-5). Daarin worden naast de investeringskosten, (de contante waarde van) beheer, onderhoud, zakelijke lasten en de kosten van gebouwgebonden energie in beschouwing genomen (bijlage 2). Stap 5 – Begroting milieulast (bijlage 3) Een van de doelen van het terugdringen van het energiegebruik voor verwarming (en luchtbehandeling) van woningen is het verminderen van de milieulast, die het gebruik van (fossiele) brandstoffen met zich meebrengt. De aanpassingen van het woningontwerp, die nodig zijn voor het terugdringen van energiegebruik, leiden in het algemeen tot een groter materiaalgebruik bij de bouw van de woningen. In principe kan deze toename van materiaalgebruik leiden tot een vergroting van de milieulast, die door de genoemde vermindering op zijn minst gecompenseerd moet worden, wil het geheel een positief effect op het milieu teweeg Trecodome/Winket


6

brengen. Om in deze zin de effecten van de demo-projecten over hun hele levenscyclus te berekenen, is in deze studie gebruik gemaakt van het model van de ecokosten/waarde-ratio (eco costs/ value ratio), dat is ontwikkeld aan de TU Delft. In bijlage 3 wordt een korte uitleg van het model gegeven. Nadere informatie is te vinden op de website van de TU Delft: www.ecocostsvalue.com. Daar wordt het model van de ecokosten/waarde-ratio uitvoerig beschreven en kunnen tabellen van ecokosten voor Life Cycle Assessment (LCA)-berekeningen worden gedownload.

Stap 6 – Workshop Met betrokken subsidieaanvragers (en medewerkers van AgentschapNL) is een workshop belegd. Op deze workshop is informatie uitgewisseld over projectspecifieke problemen en de daarvoor gekozen oplossingen. Naar aanleiding van de workshop in januari 2011 heeft op 13 juli 2011 opnieuw een overleg plaatsgehad met projectbetrokkenen uit de houtskeletbouwwereld. Stap 7 - Evaluatie en rapportage Ten slotte zijn alle onderzoeksresultaten geëvalueerd en bijeengebracht in een beknopte rapportage. Stap 8 – Publicatie meerprijs passief bouwen  Via de Adviesraad Passief Bouwen laten beoordelen van de rapportage  Uitdiepen van het element Meerprijs voor Passief Bouwen  Publicatie over meerprijs voorbereiden.

Trecodome/Winket


7

4. Projectresultaten In dit hoofdstuk zijn de resultaten van de studie voor de vijf verschillende projecten beknopt weergegeven. In de volgende tabellen zijn de projectgegevens van de onderzochte woningen naast de bijbehorende referentiewoningen uiteengezet. Hierin worden ook de meerkosten van energiebesparend bouwen voor een tussenwoning (T) en een eindwoning (E) vermeld (in directe bouwkosten exclusief BTW, 01-01-2010). Project 1: Passiefhof te Deest (Broekcal)

Bouwbedrijf Broekcal heeft in samenwerking met Broekbouw het Passiefhof in Deest ontwikkeld. Het passiefhof bestaat uit een twee-onder-een kap woning en zes geschakelde woningen waarvan vier starterswoningen. Voor dit onderzoek zijn de twee-onder-een kap woningen buiten beschouwing gelaten. De woningen zijn opgebouwd uit betonnen prefab elementen. De isolatie in de thermische schil bestaat uit Recticell isolatie met een totale dikte van 220mm. Passiefhof te Deest (Broekcal)

Project woningtype GO BVO BI Bouwkosten excl. btw:

Passiefhof Eengezinswoningen 2 lagen tussenwoning eindwoning 83 m2 83 m2 99 m2 105 m2 339 m3 361 m3

Verhouding t.o.v. referentie

Ecokosten: Verhouding t.o.v. referentie

Referentie Eengezinswoningen 2 lagen tussenwoning 83 m2 96 m2 312 m2

Eindwoning 83 m2 100 m2 325 m2

102.156

126.075

91.148

110.145

112%

114%

100%

100%

26.745

31.546

24.025

27.866

111%

113%

100%

100%

Bouwtechniek Fundering T: - € 36 E: + € 223 Skelet T: + € 971 E: + € 1.157

Paalfundering meer i.v.m. gevelafmeting

Paalfundering

Gevel: Prefab betonelementen Binnenwand: idem met spouw Dakkapel-wangen: HSB Rc=8,0 BG.vloer: kanaalplaat Rc=10,0 (inclusief isolatie dekvloer)

Gevel: kalkzandsteen elementen Binnenwand: idem met spouw Dakkapel-wangen: HSB Rc=4,0 BG.vloer: kanaalplaat Rc=4,0 (zie ook dekvloer)

Trecodome/Winket


8

Dak T: + € 642 E: + € 721 Gevel T: + € 2.715 E: + € 6.487

Verd.vloer: kanaalplaat-leidingvloer Dakvloer: kanaalplaat-leidingvloer Hellend dak: doos I-liggers Rc=10,0

Verd.vloer: kanaalplaat-leidingvloer Dakvloer: kanaalplaat-leidingvloer Hellend dak: doos gordingen Rc=4,0

Steenwol afschotisolatie Rc=10,0 APP bedekking op plat OVH-pannen op hellend

Steenwol afschotisolatie Rc=4,0 APP bedekking op plat OVH-pannen op hellend

Spouwisolatie (PIR) Rc=10,0 Passiefkozijn kunststof/aluminium, HR+++ glas

Spouwisolatie (steenwol) Rc=4,0 Kozijn hout HR++ glas

Metal-stud separaties Opdekdeuren in kozijnen van gezet staal


BG.vloer: Isolatiedekvloer (Rc=1,5) Verd.vloer: cementdekvloer

BG.vloer: cementdekvloer Verd.vloer: cementdekvloer

Houten trappen

Houten trappen

Spuitwerk

Spuitwerk

Afvoeren, water, gas – basisinstallatie Zonnecollector + -boiler Gasgestookte luchtverwarming i.c.m. gebalanceerde ventilatie

Afvoeren, water, gas – basisinstallatie … Gasgestookte radiatorenverwarming Mechanische afzuiging

Basis woonhuisinstallatie


Keuken en sanitair

Keuken en sanitair

Buitenbrievenbus Verder niet gerekend

Niet gerekend

Bi.wanden

Vloeren T: + € 746 E: + € 746 Trappen Plafonds Installatie W T: + € 3.554 E: + € 3.554 Installatie E Vaste inr. Terrein + € 302

Energie

EPC berekening Van het project is een EPC berekening gemaakt. De starterswoningen hebben een epc van 0,5. Daarbij is gebruik gemaakt van de forfaitaire methode voor de invoer van koudebruggen Resultaten PHPP De warmtevraag van het project is in het ontwerpstadium bepaald met PHPP. De tussenwoningen hebben een warmtevraag van 10 kWh/m2. De eindwoningen hebben een warmtevraag van 15 kWh/m2.

Trecodome/Winket


9

Project 2: De Kroeven te Roosendaal (Allee Wonen Aramis) Woningbouwcorporatie Allee Wonen Aramis heeft in Roosendaal het passiefhuisproject De Kroeven gerealiseerd. De woningen zijn opgetrokken in houtskeletbouw. Er zijn houten I-liggers toegepast voor de gevels, de verdiepingsvloeren en het dak. De Kroeven te Roosendaal (Allee Wonen Aramis)

Project Woningtype GO BVO BI Bouwkosten excl. btw:

Kroeven Eengezinswoningen 2 lagen + zolder tussenwoning eindwoning 133 m2 133 m2 187 m2 198 m2 459 m3 487 m3



Referentie Eengezinswoningen 2 lagen + zolder tussenwoning 133 m2 181 m2 445 m2

Eindwoning 133 m2 186 m2 457 m2

145.459

173.314

126.218

145.551

115%

119%

100%

100%

34.725

39.517

29.872

33.027

116%

120%

100%

100%

Bouwtechniek Fundering T: - € 23 E: + € 277 Skelet T: + € 9.483 E: + € 15.549

Dak T: - € 163 E: + € 352 Gevel T: + € 3.174 E: + € 3.307

Paalfundering meer i.v.m. gevelafmeting

Paalfundering

Gevel: HSB (I-liggers) Rc=9,5 Binnenwand: HSB BG.vloer: kanaalplaatvloer Rc=10,0 Verd.vloer: houten I-liggers Dak: doos met I-liggers Rc=10,0 Hellend dak: doos I-liggers Rc=10,0

Gevel: kalkzandsteen elementen Binnenwand: idem met spouw BG.vloer: kanaalplaatvloer Rc=4,0 Verd.vloer: breedplaatvloer Dakvloer: houten balklaag met underlayment Hellend dak: doos met gordingen Rc=4,0

(Isolatie zie skelet) APP bedekking op plat Kunststof met roeven op hellend

EPS isolatie-afschotlaag Rc=4,0 APP bedekking op plat Kunststof met roeven op hellend

Regelwerk met leisteen Passiefkozijn hout HR+++ glas

Regelwerk met leisteen (steenwol) Rc=4,0 Kozijn hout HR++ glas

Trecodome/Winket


10

Bi.wanden

Vloeren T: + € 306 E: + € 306 Trappen

Gipsblokken separaties Opdekdeuren in kozijnen van gezet staal

Gipsblokken separaties Opdekdeuren in kozijnen van gezet staal

BG.vloer: droogbouwdekvloer Verd.vloer: droogbouwdekvloer


Houten trappen

Houten trappen

Gipsplaat op rachels






Keuken en sanitair

Keuken en sanitair


Niet gerekend

Plafonds Installatie W T: + € 2.851 E: + € 2.851 Installatie E Vaste inr. Terrein + € 302

Energie

EPC berekening Van het project is een EPC berekening gemaakt. De woningen hebben een epc van 0,55. Daarbij is gebruik gemaakt van de forfaitaire methode voor de invoer van koudebruggen. Resultaten PHPP De warmtevraag van het project is in het ontwerpstadium bepaald met PHPP. De tussenwoningen hebben een warmtevraag van 11 kWh/m2. De eindwoningen hebben een warmtevraag van 15 kWh/m2.

Trecodome/Winket


11

Project 3: Columbuskwartier te Almere (BAM) Columbuskwartier bestaat uit 103 passiefhuizen in Almere Poort. Het skelet van de tweelaagse tussenwoningen en de drielaagse eindwoningen is uitgevoerd in tunnelgietbouw. De gevel bestaat uit houten I-liggers elementen. De woningen zijn in eigendom van woningcorporatie GoedeStede. Columbuskwartier te Almere (BAM)

Project woningtype

GO BVO BI Bouwkosten excl. btw:

Columbuskwartier Eengezinswoningen tussenwoning 2 lagen eindwoning 3 lagen tussenwoning eindwoning 92 m2 138 m2 106 m2 175 m2 347 m3 553 m3



Referentie Eengezinswoningen tussenwoning 2 lagen eindwoning 3 lagen Tussenwoning 92 m2 104 m2 339 m2

eindwoning 138 m2 168 m2 529 m2

101.883

158.197

88.140

133.564

116%

118%

100%

100%

29.911

42.796

27.325

37.969

109%

113%

100%

100%

Bouwtechniek Fundering T: - € 60 E: - € 2 Skelet T: + € 3.957 E: + € 7.263

Dak T: + € E: + € Gevel T: + € E: + €

Paalfundering

Paalfundering

Gevel: HSB (I-liggers) Rc=6,0 – 7,5 Binnenwand: tunnelbekisting BG.vloer: ribcassettevloer Rc=6,5 Verd.vloer(en): tunnelbekisting Dakvloer: tunnelbekisting

Gevel: kalkzandsteen elementen Binnenwand: idem met spouw BG.vloer: kanaalplaat Rc=4,0 Verd.vloer(en): breedplaatvloer Dakvloer: kanaalplaatvloer

1.577 2.474

Eps afschotisolatie Rc=8,5 APP bedekking op plat

Steenwol afschotisolatie Rc=4,0 APP bedekking op plat

1.041 7.093

Spouwisolatie zie skelet Passiefkozijn hout HR+++ glas

Spouwisolatie (steenwol) Rc=4,0 Kozijn hout HR++ glas

Bi.wanden Trecodome/Winket


12


gipsblokken separaties Opdekdeuren in kozijnen van gezet staal

gipsblokken separaties Opdekdeuren in kozijnen van gezet staal



Houten trappen

Houten trappen

Spuitwerk

Spuitwerk





Keuken en sanitair

Keuken en sanitair


Niet gerekend


Energie

EPC berekening Van het project is een epc berekening gemaakt. De woningen hebben een epc van 0,31. Aangetekend moet worden dat in de EPC berekening ook het effect van PV panelen is meegenomen Resultaten PHPP De warmtevraag van het project is nagerekend voor een woningtype met PHPP. De tussenwoningen hebben een warmtevraag van 21 kWh/m2. De eindwoningen hebben een warmtevraag van 30 kWh/m2. De hogere uitkomst is te verklaren uit de mindere specificatie van de isolatie ten opzichte van de andere projecten.

Trecodome/Winket


13

Project 4: Het Nieuwe Gijmink te Goor (Dura Vermeer)

Woningcorporatie Viverion en Dura Vermeer Bouw Hengelo BV ontwikkelen en realiseren zeer duurzame passiefhuizen in Goor. Het deelproject binnen de nieuwe wijk ’t Gijmink te Goor is gezamenlijk uitgewerkt met Viverion, dat hoog inzet op duurzaamheid. Er worden 57 woningen gerealiseerd. Het skelet is uitgevoerd in prefab-beton. Het Nieuwe Gijmink te Goor (Dura Vermeer)


Het Gijmink Eengezinswoningen 2 lagen + zolder tussenwoning eindwoning 123 m2 129 m2 166 m2 185 m2 453 m3 505 m3





120.782

155.505

112.256

138.590

108%

112%

100%

100%

29.802

36.577

28.046

33.159

106%

110%

100%

100%

Bouwtechniek Fundering T: + € 731 E: + € 1.117 Skelet T: - € 575 E: + € 756

Dak T: + € E: + € Gevel T: + € E: + €

strokenfundering meer i.v.m. gevelafmeting

strokenfundering

Gevel: HSB (I-liggers) Rc=8,0 Binnenwand: betonprefab elementen BG.vloer: ribcassettevloer Rc=8,0 (inclusief isolatie dekvloer) Verd.vloer(en): kanaalplaatvloer Dak: Doos met (I-liggers) Rc=10,0

Gevel: kalkzandsteen elementen Binnenwand: idem met spouw BG.vloer: kanaalplaat Rc=4,0 Verd.vloer(en): kanaalplaat-leidingvloer Doos met gordingen Rc=4,0

106 215

Betonnen pannen Passief tuimeldakraam

Betonnen pannen Tuimeldakraam (HR++ glas)

1.651 6.704

Spouwisolatie zie skelet Kopgevels spouwisolatie (PIR) Rc=8,0 Passiefkozijn aluminium, HR+++ glas

Spouwisolatie (steenwol) Rc=4,0

Metal-stud separaties

Metal-stud separaties

Kozijn aluminium, HR++ glas

Bi.wanden

Trecodome/Winket


14


Opdekdeuren in kozijnen van gezet staal

Opdekdeuren in kozijnen van gezet staal

BG.vloer: Isolatiedekvloer (Rc=1,5) Verd.vloer: cementdekvloer


Houten trappen

Houten trappen

Spuitwerk

Spuitwerk





Keuken en sanitair

Keuken en sanitair


Niet gerekend


Energie

EPC berekening Van het project is een epc berekening gemaakt. De woningen hebben een epc van 0,29 – 0,35. Aangetekend moet worden dat in de epc berekening ook het effect van de zonne-boiler is meegenomen, en dat het ontbreken van koudebruggen specifiek is ingevoerd. Resultaten PHPP De warmtevraag van het project is in het ontwerpstadium bepaald met PHPP. De tussenwoningen hebben een warmtevraag van 10 kWh/m2. De eindwoningen hebben een warmtevraag van 15 kWh/m2.

Trecodome/Winket


15

Project 5: Groen Velve-Lindenhof te Enschede (De Woonplaats)

In nieuw Velve-Lindenhof geeft woningcorporatie De Woonplaats vorm aan een wijkherstructurering van ruim 200 woningen (zowel koop- als huurwoningen). Naast nieuwbouw worden ook een aantal woningblokken duurzaam gerenoveerd. De nieuwbouw passiefwoningen zijn in houtskeletbouw uitgevoerd. Groen Velve Lindenhof te Enschede (De Woonplaats)


Groen Velve Lindenhof Eengezinswoningen 2 lagen + zolder tussenwoning Eindwoning 122 m2 122 m2 170 m2 181 m2 464 m3 494 m3





127.939

146.707

108.133

121.514

118%

121%

100%

100%

29.172

32.951

24.650

27.048

118%

122%

100%

100%

Bouwtechniek Fundering T: + € 785 E: + € 1.450 Skelet T: + € 6.717 E: + € 9.052

Dak T: + € 1.562 E: + € 2.547 Gevel T: + € 1.379 E: + € 1.347 Bi.wanden

Strokenfundering meer i.v.m. gevelafmeting

Strokenfundering

Gevel: HSB (I-liggers) Rc=10 – 11,0 Binnenwand: HSB BG.vloer: ribcassettevloer Rc=10,0 Verd.vloer(en): HSB (I-liggers) Dak: doos (I-liggers) Rc=10,0

Gevel: kalkzandsteen elementen Binnenwand: idem met spouw BG.vloer: kanaalplaat Rc=4,0 Verd.vloer(en): kanaalplaat-leidingvloer Doos met gordingen Rc=4,0

Betonnen pannen

Betonnen pannen

Spouwisolatie zie skelet Passiefkozijn hout, HR+++ glas

Spouwisolatie (steenwol) Rc=4,0 Kozijn hout, HR++ glas

Metal-stud separaties Opdekdeuren in kozijnen van gezet


Trecodome/Winket


16

T: + € 101 E: + € 101 Vloeren T: + € 850 E: + € 850 Trappen

staal Voorzetwanden voor leidingwerk BG.vloer: isolatie-cementdekvloer Verd.vloer: droogbouw isolatiedekvlr.


Houten trappen

Houten trappen


Spuitwerk

Afvoeren, water, gas – basisinstallatie Zonnecollector + -boiler Gasgestookte verwarming: - beg.grond: vloerverwarming - verd.: LT-radiatoren i.c.m. gebalanceerde ventilatie

Afvoeren, water, gas – basisinstallatie … Gasgestookte verwarming: - beg.grond: vloerverwarming - verd.: HT-radiatoren Mechanische afzuiging



Keuken en sanitair

Keuken en sanitair


Niet gerekend

Plafonds Installatie W T: + € 4.679 E: + € 4.679

Installatie E Vaste inr. Terrein + € 302

Energie

EPC berekening Van het project is een EPC berekening gemaakt. De woningen hebben een epc van 0,29 – 0,35. Aangetekend moet worden dat in de epc berekening ook het effect van de zonne-boiler is meegenomen, en dat het ontbreken van koudebruggen specifiek is ingevoerd. Resultaten PHPP De warmtevraag van het project is in het ontwerpstadium bepaald met PHPP. De tussenwoningen hebben een warmtevraag van 10 kWh/m2. De eindwoningen hebben een warmtevraag van 15 kWh/m2.

Trecodome/Winket


17

5. Resultaten feedback bijeenkomst met projecten In januari 2011 heeft een klankbordgroep bestaande uit vertegenwoordigers van de betrokken projecten, het AgentschapNL, de stichting Passiefbouwen.nl met de onderzoekers van gedachten gewisseld. Gememoreerd is dat door gebrek aan eenduidig vergelijkbare kostengegevens van verschillende projecten er voor is gekozen om de projecten te vergelijken op basis van schaduwbegrotingen door een kostendeskundige. Ook de beperkte voorspellende waarde van de studie voor toekomstige projecten is aan de orde gekomen. Zo is het aantal projecten te gering voor statistisch betrouwbare uitspraken. Nog belangrijker is dat het voor de meeste projecten gaat om gesubsidieerde projecten, die vanuit haar aard een eigen dynamiek kennen. Verder gaat het om pionier-projecten, waarbij er nog geen sprake is van een uitontwikkelde markt voor de toegepaste innovatieve oplossingen. De klankbordgroep merkt op dat veel projecten aangepaste ontwerpen betreffen. Bedoeld wordt dat de projecten gebaseerd zijn op een bestaand stedenbouwkundig en bouwkundig ontwerp en in het traject zijn aangepast aan vergaande ambities voor energiezuinigheid. Gesproken is over de resultaten van het onderzoek tot dat moment, en met name op het punt van de kostenramingen voor de houtskeletbouw projecten zijn nadere stappen gezet om tot goed vergelijkbare resultaten te komen. Daartoe heeft in juli 2011 een overleg plaatsgehad tussen de bij het onderzoek betrokken houtskeletbouwers en de onderzoekers. Naar aanleiding van het overleg op 13 juli 2011 en de daarop volgende e-mail correspondentie tussen Winket en DGV zijn de door Winket opgestelde kostenbegrotingen aan een nader onderzoek onderworpen. We hebben de gegevens van VDM en DGV betreffende hun calculatie-kengetallen met elkaar en met de cijfers uit de bouwkostendatabase van Winket vergeleken. De door Winket in de studie opgenomen kostengegevens blijken voor de grootte van de projecten, de mate van prefabricage en de seriematigheid ca. 20% te hoog. In dat opzicht zijn de begrotingen van Winket gecorrigeerd. Er zijn verschillen tussen alle betrokkenen ten aanzien van de manier waarop bouwplaatskosten en directe kosten in de getallen zijn verwerkt. In dat opzicht zijn de cijfers van de hsb-bouwers aangepast, zodat in alle (ook de niet hsb-) projecten in het onderzoek de conclusies ten aanzien van de bouwkosten op eenzelfde manier getrokken kunnen worden. Voorzover de hsb-bouwers in hun bouwkosten opslagen voor bouwplaatskosten (en engineering) hebben meegenomen, is door Winket een schatting gemaakt van die kosten. Wanneer we de geschatte opslagen van de hsb kosten afhalen, zodat alleen de (geschatte) directe kosten overblijven, blijkt dat (het totaal van) de directe hsb bouwkosten van VDM, DGV en Winket (gecorrigeerd) op hetzelfde niveau uitkomen. Er zijn verschillen ten aanzien van de toeslagen voor algemene bedrijfskosten en winst & risico. Deze toeslagen zijn erg afhankelijk van de (in tijd en plaats variërende) marktsituatie van afzonderlijke projecten. Voor de vergelijkbaarheid van de kostengegevens uit de verschillende onderzochte projecten zijn in alle projecten dezelfde toeslagen gehanteerd: 7% a.k. en 4% w.r. Trecodome/Winket


18

Op dit moment gelden heel andere economische condities, maar dat valt buiten de scope van het onderzoek. Voorzover de hsb-bouwers installatiekosten hebben opgenomen in hun kostenoverzichten, blijken de verschillen t.o.v. de begrotingen van Winket van ondergeschikt belang. Behalve verschillen in de specifieke hsb-kosten, zien we ook verschillen tussen de begrotingen van Winket en de hsb-bouwers die te maken hebben met bijvoorbeeld het afwerkingniveau en de inrichting van het terrein/de tuinen. Deze verschillen hebben geen invloed op de uitkomsten van het onderzoek, omdat ze niet energie gerelateerd zijn; een referentiewoning wordt verondersteld dezelfde afwerking en dezelfde tuin te hebben als een EOS/UKR woning. Voor dit deel van de kosten is onverkort aangehouden wat in eerste instantie door Winket is aangenomen (voor alle projecten hetzelfde afwerkingniveau).

Trecodome/Winket


19

6. Conclusies en Aanbevelingen Bevindingen kosten en energie

Alle projecten zijn geanalyseerd ten aanzien van bouwkosten, investering, exploitatiekosten en woonlasten (levenscyclusbenadering). Overzichten van het daarbij behorende cijfermateriaal per project zijn opgenomen in de bijlagen. 

Vergelijking van het bruto vloeroppervlak ten opzichte van het netto gebruiksoppervlak leert dat het bruto vloeroppervlak bij de demo projecten 3% groter is bij tussenwoningen en 4% groter is bij eindwoningen.



De bouwkosten van projecten liggen gemiddeld 15% hoger dan de bouwkosten van vergelijkbare woningen met een epc = 0,8 wanneer naar het gebruiksoppervlak wordt gekeken en 10% hoger wanneer aan het bruto oppervlak wordt gerelateerd.



De bouwkosten van eindwoningen zijn bij de projecten hoger (+15%) dan de bouwkosten van tussenwoningen (+14%) in vergelijking met woningen, die een epc = 0,8 hebben.



Bij de onderzochte projecten zijn verschillende bouwsystemen toegepast: tunnelgietbouw, prefab-beton en houtskeletbouw. Alle systemen zijn gecombineerd met houtskeletbouw gevelvullende elementen aan voor- en achterzijde van de woningen. De sandwich constructie met I-liggers is daarbij het meest toegepast. Deze constructie is ook ingezet voor hellende en in een enkel geval voor platte daken. Merkwaardig genoeg is geen project gevonden, dat is gebaseerd op het bouwsysteem, waarbij kalkzandsteen lijmelementen wordt gecombineerd met breedplaat- of kanaalplaatvloeren. De hogere kosten bij de eindwoningen worden vooral veroorzaakt door de relatief dure kopgevels.



Wat betreft de installaties hebben de meeste projecten een vergelijkbare opzet: gasgestookte luchtverwarming in combinatie met een systeem voor gebalanceerde ventilatie en daaraan toegevoegd een zonnecollector en een voorraadvat voor warmwater. Alleen in het project Groen Velve Lindenhof te Enschede wordt gebruik gemaakt van een LT-verwarmingssysteem met op de begane grond vloerverwarming en op de verdieping radiatoren.



Niet alle bouwsystemen zijn in kostentechnisch opzicht gelijk. De vijf geevalueerde projecten laten zien dat niet alle meerkosten van de projecten ten opzichte van de referenties strikt genomen kunnen worden toegeschreven aan verbetering van de energieprestaties. In grote lijnen zou men kunnen stellen dat de bouwkosten van bouwkundige elementen binnen de schil (praktisch) niet beïnvloed worden door energiebesparende ontwerpkeuzes.



In een project worden de HSB wanden extra voorzien van voorzetwanden ten behoeve van het wegwerken van leidingen, waarschijnlijk met het doel de luchtdichtheid van de wanden te garanderen. Dit betekent een kostenpost van zo’n € 3.000 per woning (exclusief BTW, 01-01-2010). De (meer)kosten van de systemen voor ruimteverwarming en het verwarmen van tapwater worden bepaald door de keuze voor radiatoren of luchtverwarming. De systemen op basis van luchtverwarming kosten zo’n € 9.500 tot € 10.500 per

Trecodome/Winket


20

Financiële resultaten Bouwmethode en oppervlaktegegevens per woning. DEMO woning Passiefhof Deest starterswoningen prefab-beton Kroeven houtskeletbouw Columbuskwartier tunnel-gietbouw (afwijkende eindwoning) Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) prefab-beton Woonplaats Enschede houtskeletbouw tussenwoning referentie DEMO/ DEMO ref. Gebruiksoppervlakte (GO - NEN 2580) Passiefhof Deest starterswoningen 83 83 Kroeven 133 133 Columbuskwartier 92 92 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 123 123 Woonplaats Enschede 122 122 Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

1

2

Brutovloeroppervlakte (BVO - NEN 2580) 99 96 187 181 106 104 166 161 170 162 146 141 103%

83 133 138 129 122

83 133 138 129 122

105 198 175 185 181 169

100 186 168 175 167 159

Bouwkosten excl. BTW (prijspeil 01-01-2010) per woning, per m2 GO en per m2 BVO tussenwoning referentie DEMO/ eindwoning DEMO ref. DEMO Passiefhof Deest starterswoningen 102.156 91.418 112% 126.075 Kroeven 145.459 126.218 115% 173.314 Columbuskwartier 101.883 88.140 116% 158.197 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 120.782 112.256 108% 155.505 Woonplaats Enschede 127.939 108.133 118% 146.707 Gemiddelde 119.644 105.233 114% 151.960

104%

110.145 145.551 133.564 138.590 121.514 129.873

114%

1.519 1.303 1.146 1.205 1.203 1.275

1.327 1.094 968 1.074 996 1.092

117%

115%

110%

1.201 875 904 841 811 926

1.101 783 795 792 728 840

110%

110%

Kosten (contante waarde) van gebouwgebonden energieverbruik per woning en per m2 GO tussenwoning referentie DEMO/ eindwoning referentie DEMO ref. DEMO Passiefhof Deest starterswoningen 10.310 24.683 42% 11.577 29.833 Kroeven 13.341 34.533 39% 15.254 42.273 Columbuskwartier 10.310 24.683 42% 15.254 42.273 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 13.341 34.533 39% 15.254 42.273 Woonplaats Enschede 13.341 34.533 39% 15.254 42.273

DEMO/ ref. 39% 36% 36% 36% 36%

Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede Gemiddelde

Bouwkosten per m2 GO 1.231 1.101 1.094 949 1.107 958 982 913 1.049 886 1.093 961


Bouwkosten per m2 BVO 1.036 952 778 697 961 848 728 697 753 667 851 772

Energiekosten (CW) per m2 GO 124 297 100 260 112 268 108 281 109 283 111 278

referentie

106%

gem *)

DEMO/ ref. 114% 119% 118% 112% 121% 117%

Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

3

referentiewoning prefab-beton houtskeletbouw tunnel-gietbouw prefab-beton houtskeletbouw eindwoning referentie DEMO/ DEMO ref.

40%

139 115 111 118 125 122

359 318 306 328 347 332

Woonlasten (contante waarde) per woning en per m2 GO tussenwoning referentie DEMO/ DEMO ref. Passiefhof Deest starterswoningen 192.741 192.312 100% Kroeven 242.830 243.113 100% Columbuskwartier 192.444 191.881 100% Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 216.013 227.939 95% Woonplaats Enschede 223.790 223.459 100%

eindwoning DEMO 220.001 275.016 258.587 255.661 246.101

referentie

Woonlasten (CW) per m2 GO 2.322 2.317 1.826 1.828 2.092 2.086 1.756 1.853 1.834 1.832 1.966 1.983 99% *) gem = gemiddeld over een blok van 2 eindwoningen en 4 tussenwoningen. GO = Gebruiksopppervlakte (volgens NEN 2580: 2005) BVO = Bruto vloeropppervlakte (volgens NEN 2580: 2005) Contante waarde is berekend met een disconto van 3% reëel over een periode van 30 jaar; Voor de stijging van energiekosten is aangehouden: 6% boven inflatie. Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

Trecodome/Winket

2.651 2.068 1.874 1.982 2.017 2.118

37%

217.814 271.863 258.836 264.298 245.740

DEMO/ ref. 101% 101% 100% 97% 100%

2.624 2.044 1.876 2.049 2.014 2.121

100%

kostenstijging 6% boven inflatie)


gem *)

115%

gem *)

39%

gem *)

99%

woning 21

Ecologische resultaten Bouwmethode en oppervlaktegegevens per woning. DEMO woning Passiefhof Deest starterswoningen prefab-beton Kroeven houtskeletbouw Columbuskwartier tunnel-gietbouw (afwijkende eindwoning) Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) prefab-beton Woonplaats Enschede houtskeletbouw tussenwoning referentie DEMO/ DEMO ref. Gebruiksoppervlakte (GO - NEN 2580) Passiefhof Deest starterswoningen 83 83 Kroeven 133 133 Columbuskwartier 92 92 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 123 123 Woonplaats Enschede 122 122 Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

4

5

83 133 138 129 122

83 133 138 129 122

105 198 175 185 181 169

100 186 168 175 167 159

Ecokosten van bouwen excl. BTW (prijspeil 01-01-2010) per woning, per m2 GO en per m2 BVO tussenwoning referentie DEMO/ eindwoning DEMO ref. DEMO Passiefhof Deest starterswoningen 26.745 24.025 111% 31.546 Kroeven 34.725 29.872 116% 39.517 Columbuskwartier 29.911 27.325 109% 42.796 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 29.802 28.046 106% 36.577 Woonplaats Enschede 29.172 24.650 118% 32.951 30.071 26.784 112% 36.677 Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

Ecokosten per m2 GO 322 261 325 242 239 278

289 225 297 228 202 248


Ecokosten per m2 BVO 271 186 282 180 172 218

250 165 263 174 152 201

referentie

106%

gem *)

104%

27.866 33.027 37.969 33.159 27.048 31.814

DEMO/ ref. 113% 120% 113% 110% 122% 115%

112%

380 297 310 284 270 308

336 248 275 257 222 268

115%

113%

109%

300 200 245 198 182 225

279 178 226 189 162 207

109%

109%

Ecokosten (contante waarde) van gebouwgebonden energieverbruik per woning en per m2 GO tussenwoning referentie DEMO/ eindwoning DEMO ref. DEMO Passiefhof Deest starterswoningen 5.849 15.450 38% 6.666 Kroeven 7.643 21.567 35% 8.879 Columbuskwartier 5.849 15.450 38% 8.879 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 7.643 21.567 35% 8.879 Woonplaats Enschede 7.643 21.567 35% 8.879

referentie 18.775 26.564 26.564 26.564 26.564

DEMO/ ref. 36% 33% 33% 33% 33%

34%

Ecokosten van energie (CW) per m2 GO 70 186 57 162 168 64 62 175 63 177 63 174 36%

80 67 64 69 73 71

226 200 192 206 218 208

Ecokosten van wonen (contante waarde) per woning en per m2 GO tussenwoning referentie DEMO/ DEMO ref. Passiefhof Deest starterswoningen 39.636 46.020 86% Kroeven 49.594 58.637 85% Columbuskwartier 42.691 49.673 86% Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 44.580 56.718 79% Woonplaats Enschede 44.065 53.401 83%

eindwoning DEMO 45.337 55.764 58.668 52.726 49.157

referentie


6


eindwoning DEMO

referentiewoning prefab-beton houtskeletbouw tunnel-gietbouw prefab-beton houtskeletbouw referentie DEMO/ ref.

53.252 66.899 71.465 66.933 60.869

DEMO/ ref. 85% 83% 82% 79% 81%

Ecokosten van wonen (CW) per m2 GO 478 554 546 642 373 441 419 503 464 540 425 518 362 461 409 519 361 438 403 499 408 487 84% 440 536 82% *) gem = gemiddeld over een blok van 2 eindwoningen en 4 tussenwoningen. GO = Gebruiksopppervlakte (volgens NEN 2580: 2005) BVO = Bruto vloeropppervlakte (volgens NEN 2580: 2005) Contante waarde is berekend met een disconto van 3% reëel over een periode van 30 jaar; kostenstijging 6% boven inflatie) Voor de stijging van energiekosten is aangehouden: 6% boven inflatie.

gem *)

113%

gem *)

36%

gem *)


Winket bv | Huisvestingseconomie, bouwkosten en bestekken

83%

(directe bouwkosten), het LT-systeem met vloerverwarming en radiatoren is nog eens zo’n € 2.000 per woning duurder. 

De meerkosten die deze systemen vertonen ten opzichte van de referenties verschillen per project vooral tengevolge van de verschillen in de kosten van de installaties die in de referenties noodzakelijk geacht worden. Zo kent de referentie geen zonne-boiler voor warm tapwater. In andere praktijksituaties blijken ook de hoeveelheid zonnecollectoren en de grootte van het voorraadvat nog te variëren; en daarmee uiteraard ook de kosten van die installaties.



In de volgende tabel is te zien hoe de meerkosten zijn verdeeld over de verschillende componenten in de vijf projecten.

Meerkosten energiezuinige woningen

Columbuskwartier tunnelgietbouw

Passiefhof prefab beton

Het Nieuwe Gijmink

per 100 m2 gebruiksoppervlakte

prefab beton

hsb

bouwkosten excl. BTW 01-01-2010

tussen

tussen

tussen

tussen

Fundering

eind

65-

-

45-

eind

645

1.190

1.135

5.925

3.555

7.190

4.510

8.810

1.145

2.330

2.075

2.750

85

85

3.490

8.055

Daken constructie, afbouw en afwerking

1.715

1.900

725

1.025

180

180

Vloeren constructie, afbouw en afwerking, plafonds

Installaties Buitenbrievenbus en divers Totaal directe bouwkosten Totaal inclusief overhead aannemer Verklaring van de kleurcodes

eind

865

10.055 55-

tussen

595

5.305 -

hsb eind

265

Gevels constructie, afbouw en afwerking Binnenwanden constructie, afbouw en afwerking

eind

Groen Velve Lindenhof De Kroeven

280-

80-

-

-

20-

210

150-

75-

130 290 1.720 1.720 755 750 3.220 3.220 3.190 3.190 4.990

2.375

4.280

4.280

3.265

3.110

3.835

3.835

2.145

355

285

410

445

300

335

335

400

285

345

12.430

14.850

10.765

15.970

5.770

10.910

12.810

18.245

12.035

17.370

14.915

17.825

12.920

19.165

6.920

13.090

15.375

21.890

14.445

20.845

weinig meerkosten

gemiddelde meerkosten

2.145

veel meerkosten



De kosten van gebouwgebonden energieverbruik liggen 61% lager bij de demoprojecten. Dit geldt voor het berekende energieverbruik. In de vergelijking zijn geen besparingen meegenomen die het gebruik van energiezuiniger huishoudelijke apparatuur met zich mee zou brengen. Het gaat in deze studie om het effect op het gebouwgebonden energieverbruik. Dat is het energieverbruik voor ruimteverwarming (en –koeling) en voor het verwarmen van tapwater en hulpenenergie. (Het overige huishoudelijke energieverbruik is in deze studie niet onderzocht.)



Als alle kosten en baten van de Demo-projecten worden doorberekend aan de eindgebruikers, komen de woonlasten (contant gemaakt over een periode van 30 jaar) voor woningen in deze projecten uit op een niveau van 95% tot 100% in vergelijking met de referenties met een EPC van 0,8. Deze uitkomst betreft de woonlasten inclusief alle niet (direct) aan de verbetering van de energieprestaties gerelateerde kwaliteitskeuzen, die bij de planontwikkeling van de Demo-projecten zijn gemaakt. Met andere woorden: de levensduurkosten van de Demo-projecten zijn tot 5% lager dan van EPC 0,8 woningen. Toch kunnen de woonlasten in het eerste jaar nog hoger zijn, en ontstaat het financiele voordeel in woonlasten vanaf latere jaren. Om direct economisch concurrerende woningen te kunnen leveren, moet (nog) beter naar kosteneffectieve oplossingen gezocht worden. Een meerinvestering van minder dan 10.000 Euro per woning afgezet tegen besparingen door passief bouwen leidt al vanaf jaar 1 tot lagere woonlasten. De aanbevelingen in dit hoofdstuk geven hiervoor een aanzet.

Trecodome/Winket


22

Bevindingen milieueffecten Bouwmethode en oppervlaktegegevens per woning. passiefhuis Passiefhof Deest starterswoningen prefab-beton Kroeven houtskeletbouw Columbuskwartier tunnel-gietbouw (afwijkende eindwoning) Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) prefab-beton Woonplaats Enschede houtskeletbouw tussenwoning passief referentie pass/ref Gebruiksoppervlakte (GO - NEN 2580) Passiefhof Deest starterswoningen 83 83 Kroeven 133 133 Columbuskwartier 92 92 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 123 123 Woonplaats Enschede 122 122 Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

4

5

83 133 138 129 122

105 198 175 185 181 169

100 186 168 175 167 159

106%

104%

eindwoning referentie 25.923 35.325 32.384 30.086 29.507 30.645

pass/ref 121% 117% 125% 126% 110% 120%

gem *)

116%

378 310 293 294 266 308

312 266 235 233 242 258

120%

117%

113%

299 208 231 205 180 225

259 190 193 172 177 198

113%

113%

eindwoning referentie 18.775 26.564 26.564 26.564 26.564

pass/ref 36% 33% 33% 33% 33%

gem *)



Ecokosten per m2 GO 321 276 321 242 235 279

271 240 265 206 218 240


Ecokosten per m2 BVO 270 196 279 179 169 219

235 177 235 158 164 194

gem *)

83 133 138 129 122

Ecokosten van bouwen excl. BTW (prijspeil 01-01-2010) per woning, per m2 GO en per m2 BVO tussenwoning passief referentie pass/ref passief Passiefhof Deest starterswoningen 26.649 22.519 118% 31.407 Kroeven 36.664 31.948 115% 41.281 Columbuskwartier 29.521 24.424 121% 40.385 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 29.751 25.395 117% 37.966 Woonplaats Enschede 28.697 26.612 108% 32.507 30.257 26.180 116% 36.709

Ecokosten (contante waarde) van gebouwgebonden energieverbruik per woning en per m2 GO tussenwoning passief referentie pass/ref passief Passiefhof Deest starterswoningen 5.849 15.450 38% 6.666 Kroeven 7.643 21.567 35% 8.879 Columbuskwartier 5.849 15.450 38% 8.879 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 7.643 21.567 35% 8.879 Woonplaats Enschede 7.643 21.567 35% 8.879

117%

Ecokosten van energie (CW) per m2 GO 70 186 57 162 64 168 62 175 63 177 63 174 36%

80 67 64 69 73 71

226 200 192 206 218 208

34%

36%

Ecokosten van wonen (contante waarde) per woning en per m2 GO tussenwoning passief referentie pass/ref Passiefhof Deest starterswoningen 39.493 44.511 89% Kroeven 51.624 60.670 85% Columbuskwartier 42.336 46.874 90% Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 44.500 54.057 82% Woonplaats Enschede 43.671 55.243 79%

passief 45.120 57.639 56.134 54.056 48.842

eindwoning referentie 51.286 69.149 65.952 63.824 63.188

pass/ref 88% 83% 85% 85% 77%

gem *)


6

referentiewoning kalkzandsteen met kanaalplaat kalkzandsteen met breedplaat kalkzandsteen met breedplaat kalkzandsteen met kanaalplaat kalkzandsteen met breedplaat eindwoning passief referentie pass/ref

Ecokosten van wonen (CW) per m2 GO 476 536 544 618 388 456 433 520 460 509 407 478 362 439 419 495 358 453 400 518 409 479 85% 441 526 *) gem = gemiddeld over een blok van 2 eindwoningen en 4 tussenwoningen. GO = Gebruiksopppervlakte (volgens NEN 2580: 2005) BVO = Bruto vloeropppervlakte (volgens NEN 2580: 2005) Contante waarde is berekend met een disconto van 3% reëel over een periode van 30 jaar; kostenstijging 6% boven inflatie) Voor de stijging van energiekosten is aangehouden: 6% boven inflatie. Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

Trecodome/Winket


84%

85%

23



De overall milieulast van wonen in deze projecten (waarin zowel bouwen, onderhoud als energieverbruik zijn meegewogen) ligt 16% lager dan bij een vergelijkbare woning met een epc = 0,8. De houtskeletbouw woningen scoren iets beter (16 tot 23% reductie van de milieulast) dan de andere onderzochte bouwsystemen (10 tot 15% reductie van de milieulast).



De milieulast van het bouwen van de projecten is 16% hoger dan die van een vergelijkbare woning met een epc = 0,8. Wat betreft de milieulast van het bouwen scoort houtskeletbouw beter dan de andere bouwsystemen; dit systeem is in de productiefase milieuvriendelijker.



De milieulast ten gevolge van energieverbruik ligt in de projecten 64% lager dan in woningen met een epc = 0,8. Dit geldt voor het berekende gebouwgebonden én huishoudelijk energiegebruik. Het besparen op het energieverbruik door huishoudelijke apparaten is buiten beschouwing gebleven.

Kanttekeningen bij de conclusies Het resultaat van de begrotingen van bouwen exploitatiekosten van de onderzochte projecten geeft een indicatie van het niveau van de kostenverschillen tussen passieve en niet-passieve projecten. De kostenverschillen zijn niet alleen afhankelijk van de bouwkundige uitwerking van de DEMO-projecten, zoals ze zijn ontworpen. Ook de in het onderzoek veronderstelde bouwkundige uitwerking van de (niet ontworpen) referentieprojecten heeft invloed op de kostenverschillen. In tegenstelling tot de DEMO-projecten, zijn de referentieprojecten qua afstemming van ontwerp en constructie (per definitie) niet geoptimaliseerd. Daardoor is er in principe nooit een definitieve uitspraak te doen over een kostenverschil in een afzonderlijk project. Het vergelijken van de meerkosten van de afzonderlijke DEMO-projecten ten opzichte van de bijbeho¬rende referentieprojecten met elkaar kan dus ook niet tot betekenisvolle conclusies leiden. In het project Nieuwe Gijmink bijvoorbeeld is de overspanning, die met de I-ligger dakplaten mogelijk is, optimaal benut. Een niet passieve referentieconstructie heeft (naar het oordeel van de onderzoekers) om dezelfde overspanning te maken een hulpconstructie van gordingen nodig en wordt daardoor per saldo duurder dan het passieve alternatief. In het project De Kroeven zijn ook I-ligger dakplaten toegepast. De bij dit project behorende referentieconstructie kan (naar het oordeel van de onderzoekers) zonder gordingen worden gerealiseerd. Dat leidt ertoe dat in dit project de passieve oplossing wel duurder is dan de niet-passieve construct ie. Pionier projecten zoals hier geevalueerd geven als project geen betrouwbare projectie van te verwachten kosten in de toekomst wanneer zowel de regelgeving zal zijn aangepast (Epc aanscherping naar 0,6 en 0,4), en als de marktvraag naar passief bouwen doorontwikkelt. De gerapporteerde waarden vergelijken de kosten in relatie tot de voor de projecten geldende referentie van epc=0,8. De investeringskosten voor de projecten zijn dan ook vergeleken met de investeringskosten voor een epc=0,8. De investeringskosten van de projecten ten opzichte van de anno 2011 geldende epc=0,6 zullen natuurlijk lager zijn. Indicatief kan worden verondersteld dat de meerkosten ten opzichte van epc=0,6 de helft zijn van wat gerapporteerd is ten opzichte van de voor de projecten geldende EPC=0,8. Immers de demo projecten hebben een epc die rond de 0,4 ligt. Trecodome/Winket


24

De gevolgde methode van kostenramingen op basis van historische gegevens over kosten, heeft als inherent kenmerk dat innovatieve technieken zijn vertegenwoordigd in kosten-databases, op basis van ervaringen uit eerdere projecten waarin ontwikkelaars en aannemers begroten met marges vanwege onzekerheden. Dat maakt dat uit de conclusief aan de vijf geevalueerde projecten geen voorspellende waarde mag worden ontleend. Bij aanpassingen van gewenste kwaliteitsniveaus, hetzij vanuit de markt, hetzij vanuit regelgeving, convergeren bouwprijzen op termijn naar een maatschappelijk geaccepteerd niveau. Deze trend is eerder waargenomen na eerdere EPC aanscherpingen, en is ook in landen met een meer ontwikkelde passief bouwen traditie zichtbaar. Zo is in Duitsland Passief bouwen de norm in vele gemeentes, en zijn de meerinvesteringen tussen de 0 en de 6% ten opzichte van de gangbare bouweis, die op energiegebied niet afwijkt van het niveau van de Nederlandse eisen. Anno 2011 zijn er in de Nederlandse praktijk bouwprojecten in ontwikkeling die bovenstaande trend reeds illustreren. Aanbevelingen – wat kunnen we zo doen De meerkosten van energiezuinig, en met name passief bouwen bouwen kunnen worden beperkt, als aan een aantal randvoorwaarden wordt voldaan: Ontwerpen vanaf stedenbouwkundig niveau, rekening houdend met oriëntatie, compactheid en woningtypologie. 1. Ontwerpen met passief bouwen principes door opzet van de plattegrond, zoneren van de woning waarbij de grootste glasoppervlakken op het zuiden komen, en kleinere ramen op het noorden en andere orientaties. 2. Ontwikkelen van een rondom aansluitend isolatie-concept: rondom, aansluitend, luchtdicht 3. Ontwikkelen van ventilatie-, verwarmings- en warm waterconcept  Hybride ventilatie:  balansventilatie met warmteterugwinning: Goede positionering warmterugwinunit en kanalensysteem  Te openen ramen  zomernachtventilatie concept  Verwarming: invulling van kleine en incidentele warmtevraag  Warm water: positionering warm tapwaterbereiding dicht bij de afgiftepunten 4. Keuze van het meest passende bouwsysteem voor het project en daarbinnen de isolatiewaarden van gevel, dak en vloer op het gewenste niveau brengen 5. Keuze van de kozijnen en beglazing op het gewenste niveau qua isolatie, zontoetreding, luchtdichtheid 6. Onwikkelen van aansluitingen en details gericht op het invullen van het isolatie-concept en het beperken van lijnvormige verliezen. 7. Keuze van passende ventilatie, verwarmings- en warm watertoestellen.

Trecodome/Winket


25

De geëvalueerde projecten laten zien dat de meerkosten van de projecten liggen in - het aanpassen van een bestaand ontwerp aan de uitvoeringskwaliteit van passief bouwen - de toepassing van een zonneboiler voor warm tapwater Aanbevelingen: wat moet ontwikkeld worden Kennisoverdracht Er is behoefte aan kennisoverdracht inclusief goede voorbeelden van gebouwen met een zeer lage energievraag, om daarmee het belang van vergaande vraagreductie te benadrukken. Er is in de Nederlandse markt gebrekkige kennis over het belang van de zonne-boiler voor warm tapwater als belangrijke techniek om het gebouwgebonden energiegebruik te reduceren. Voor een goede installatiekeuze is naast de focus op het rendement of de COP voor ruimteverwarming inzicht nodig in het rendement van de warm tapwatervoorziening. Immers in woningen met een zeer lage ruimteverwarmingsbehoefte is de warm tapwaterbehoefte van relatief steeds groter belang. Proces In de uitvoering van projecten is aandacht nodig voor de randvoorwaarden waaronder een zeer lage energievraag daadwerkelijk wordt gerealiseerd. Kennisoverdracht naar bouwvoorbereiders en het bereiken van kwaliteitsbewustzijn bij uitvoerende partijen is nodig. Kwaliteitscontrole Er is behoefte aan de inzet van kwaliteitscontrole in de praktijk, in de vorm van blowerdoortests om de daadwerkelijke luchtdichtheid van constructies te beoordelen, en door de inzet van thermografie om de kwaliteit van gevelisolatie en aansluitingen te beoordelen. Techniek De techniek van luchtdichtbouwen inclusief de daarbij behorende afdichtingsmaterialen verdient nadere verdieping in de Nederlandse markt. Er is nog beperkte kennis van de beschikbare technieken en de uitvoeringsaspecten die met de verschillende mogelijkheden te maken hebben. Er is behoefte aan integrale systemen voor warmteterugwinning uit ventilatielucht, een zonne-boiler voor de warm watervoorziening, en een klein back up energiesysteem, waarmee de resterende warmtevraag kan worden geleverd. Uit de projecten blijkt dat de huidige generatie ruimteverwarmingstoestellen te groot zijn voor de kleine en incidentele warmtevraag die optreedt in passief woningen. Dat geldt zowel voor de gasgestookte HR ketels als voor warmtepompen. Er is behoefte aan producten die aansluiten op een zeer kleine warmtevraag. Waarde-ontwikkeling energiezuinig vastgoed Een in de toekomst nader te onderzoeken aspect is de te verwachten waardestijging van vastgoed dat lage en stabiele woonlasten kent, naast een hoog comfort en gezond binnenmilieu.

Trecodome/Winket


26

Bijlagen: Bijlage 1. Kerngegevens van de geëvalueerde projecten Bijlage 2. Overzichten van bouwkosten, investering en kosten/batenanalyse Bijlage 3. Ecokosten/waarde ratio. Bijlage 4. Energie-gebruiken DEMO-concept en referentie

Trecodome/Winket

Bijlagen: Analyse EOS UKR woningbouwprojecten

Bijlage 1. Kerngegevens van de geëvalueerde projecten

Trecodome/Winket


Financiële resultaten Bouwmethode en oppervlaktegegevens per woning. DEMO woning Passiefhof Deest starterswoningen prefab-beton Kroeven houtskeletbouw Columbuskwartier tunnel-gietbouw (afwijkende eindwoning) Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) prefab-beton Woonplaats Enschede houtskeletbouw tussenwoning referentie DEMO/ DEMO ref. Gebruiksoppervlakte (GO - NEN 2580) Passiefhof Deest starterswoningen 83 83 Kroeven 133 133 Columbuskwartier 92 92 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 123 123 Woonplaats Enschede 122 122 Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

1

2

83 133 138 129 122

83 133 138 129 122

105 198 175 185 181 169

100 186 168 175 167 159

Bouwkosten excl. BTW (prijspeil 01-01-2010) per woning, per m2 GO en per m2 BVO tussenwoning referentie DEMO/ eindwoning DEMO ref. DEMO Passiefhof Deest starterswoningen 102.156 91.418 112% 126.075 Kroeven 145.459 126.218 115% 173.314 Columbuskwartier 101.883 88.140 116% 158.197 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 120.782 112.256 108% 155.505 Woonplaats Enschede 127.939 108.133 118% 146.707 Gemiddelde 119.644 105.233 114% 151.960 Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede Gemiddelde

Bouwkosten per m2 GO 1.231 1.101 1.094 949 1.107 958 982 913 1.049 886 1.093 961


Bouwkosten per m2 BVO 1.036 778 961 728 753 851

952 697 848 697 667 772

referentie

106%

104%

110.145 145.551 133.564 138.590 121.514 129.873

114%

1.519 1.303 1.146 1.205 1.203 1.275

1.327 1.094 968 1.074 996 1.092

117%

115%

110%

1.201 875 904 841 811 926

1.101 783 795 792 728 840

110%

110%

29.833 42.273 42.273 42.273 42.273

DEMO/ ref. 39% 36% 36% 36% 36%

40%

139 115 111 118 125 122

359 318 306 328 347 332

37%

Woonlasten (contante waarde) per woning en per m2 GO tussenwoning referentie DEMO/ DEMO ref. Passiefhof Deest starterswoningen 192.741 192.312 100% Kroeven 242.830 243.113 100% Columbuskwartier 192.444 191.881 100% Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 216.013 227.939 95% Woonplaats Enschede 223.790 223.459 100%

eindwoning DEMO 220.001 275.016 258.587 255.661 246.101

referentie

Energiekosten (CW) per m2 GO 124 297 100 260 268 112 108 281 109 283 111 278

gem *)

DEMO/ ref. 114% 119% 118% 112% 121% 117%

Kosten (contante waarde) van gebouwgebonden energieverbruik per woning en per m2 GO tussenwoning referentie DEMO/ eindwoning DEMO ref. DEMO Passiefhof Deest starterswoningen 10.310 24.683 42% 11.577 Kroeven 13.341 34.533 39% 15.254 Columbuskwartier 10.310 24.683 42% 15.254 Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) 13.341 34.533 39% 15.254 Woonplaats Enschede 13.341 34.533 39% 15.254 Passiefhof Deest starterswoningen Kroeven Columbuskwartier Nieuwe Gijmink (Dura Vermeer) Woonplaats Enschede

3


eindwoning DEMO

referentiewoning prefab-beton houtskeletbouw tunnel-gietbouw prefab-beton houtskeletbouw referentie DEMO/ ref.

referentie

217.814 271.863 258.836 264.298 245.740

DEMO/ ref. 101% 101% 100% 97% 100%

Woonlasten (CW) per m2 GO 2.322 2.317 2.651 2.624 1.826 1.828 2.068 2.044 2.092 2.086 1.874 1.876 1.756 1.853 1.982 2.049 1.834 1.832 2.017 2.014 1.966 1.983 99% 2.118 2.121 100% *) gem = gemiddeld over een blok van 2 eindwoningen en 4 tussenwoningen. GO = Gebruiksopppervlakte (volgens NEN 2580: 2005) BVO = Bruto vloeropppervlakte (volgens NEN 2580: 2005) Contante waarde is berekend met een disconto van 3% reëel over een periode van 30 jaar; kostenstijging 6% boven inflatie) Voor de stijging van energiekosten is aangehouden: 6% boven inflatie.

gem *)

115%

gem *)

39%

gem *)



99%

Bijlage 2. Overzichten van bouwkosten, investering en kosten/batenanalyse

Trecodome/Winket


Passiefhof te Deest (Broekcal) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL

Tussenwoning DEMO BVO 99 GO 83 BI 339 Hoeveelheid

Niveau 2 2A 2B 2C 2D 2E 2F 2G 2H 3A 3B 3C 4A 5A 6A

Fundering Skelet Daken Gevels Binnenwanden Vloeren Trappen, hellingen en balustrades Plafonds Installatie werktuigbouwkundig Installatie elektrotechnisch Installatie lift/transport Vaste inrichtingen Terrein Directe bouwkosten/diversen

49 99 62 46 99 99 99 99 99 99 99 99 28 99

prijs/eh 1.036 1.231 301

m2 m2 m3

bouwkosten prijs/eh

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

kosten

A B C D

8,0%

Algemene bedrijfskosten

7,0%

Winst en risico Bouwkosten exclusief BTW

4,0%

Bouwkosten inclusief BTW

19,0%

Hoeveelheid

Grondkosten Bouwkosten Inrichtingskosten Bijkomende kosten

1 1 1 20

pst won pm %

A

Projectopbrengst (115% van invest.)

1

won

saldo

A

Projectsaldo

1

won

totaal EXPLOITATIE CONTANTE WAARDE

totaal 120 187 96 291 90 15 11 5 82 38 23 245 13

19,0% 17.369

108.787 Tussenwoning referentie - prefab beton

kosten

baten

Hoeveelheid

30.000 121.566 24.313 202.261 26.382 202.261

1 1 1 20

pst won pm %

1

won

1

won

202.261

kosten

baten

30.000 108.787 21.757 184.627

184.627

1

won

202.261

1

won

184.627

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

18.180 14.140 13.130 -

1 1

won won

1 1

won won

C

Periodieke baten (huur excl. energie) Eenmalige baten (restwaarde)

saldo

A

Exploitatiesaldo = 0

250.842 Woonlasten huur servicekosten energie gebouwgebonden energie overig (huishoudelijk gebruik)

184.627 10.000

8.000

250.842

230.077

inflatie = 0% / jaarlijke stijging energiekosten = 6% 12.000

167.630 62.447

-

totaal WOONLASTEN A

182.431 68.412

Ontwikkeling woonlasten (huur + energie) per jaar Tussenwoning - DEMO vs. referentie

24.082

Verwervingskosten inbreng oz

A B

5.752 17.918 5.836 13.077 8.660 1.423 1.024 462 7.903 3.669 2.231 6.849 1.263

76.066 76.066 8,0% 6.085 82.151 7,0% 5.751 87.902 4,0% 3.516 91.418

B

baten

totaal

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

A

Exploitatiekosten huisvesting onderhoud (10% meer voor passief) beheer zakelijke lasten (10% meer voor passief) Exploitatiekosten diensten en middelen

kosten

prijs/eh 48 96 61 45 96 96 96 96 96 96 96 96 28 96

85.001 6.800 91.801 6.426 98.227 3.929 102.156 ‐ 19.410 121.566

Tussenwoning DEMO

baten

kosten

totaal

117 5.716 192 18.889 104 6.478 343 15.792 88 8.660 22 2.169 10 1.024 5 462 116 11.456 37 3.669 23 2.231 255 7.151 13 1.303 118% 85.001

Totale directe bouwkosten Directe bouwkosten Algemene bouw(plaats)kosten

Passiefhof te Deest (Broekcal) Investering, exploitatie en woonlasten g ((NCW)) x € 1 (p j p 01-01-2010)) in bedragen (prijspeil INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW)

Tussenwoning referentie - prefab beton prijs/eh BVO 96 m2 952 GO 83 m2 1.101 BI 312 m3 293 Hoeveelheid bouwkosten

6.000

4.000 230.077 2.000

1B

182.431 10.310 192.741

0

167.630 24.683 192.312


‐ ‐

5

10

15

20

25

30

Passiefhof te Deest (Broekcal) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL

Eindwoning DEMO BVO 105 GO 83 BI 361 Hoeveelheid



A B C D

8.116 22.926 7.071 27.690 8.660 2.169 1.024 462 11.537 3.669 2.231 7.966 1.382


7,0%


4,0%


19,0%

Hoeveelheid


1 1 1 20

pst won pm %

A


1

won

Projectsaldo

1

won

prijs/eh 50 100 63 107 100 100 100 100 100 100 100 100 30 100

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

totaal 158 218 101 198 87 14 10 5 80 37 22 255 13

91.648 91.648 8,0% 7.332 98.980 7,0% 6.929 105.908 4,0% 4.236 110.145 19,0% 20.927

131.072

baten

Hoeveelheid

30.000 150.029 30.006 241.540 31.505

1 1 1 20

pst won pm %

1

won

1

won

241.540

kosten

baten

30.000 131.072 26.214 215.380

215.380


1

won

241.540

1

won

215.380

B

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

18.180 14.140 13.130 -

1 1

won won

1 1

won won

C baten

A B


saldo

A


Woonlasten huur servicekosten energie gebouwgebonden energie overig (huishoudelijk gebruik)

215.380 10.000

8.000

290.121

260.830


187.981 72.849

290.121

totaal WOONLASTEN A

208.424 81.697

Ontwikkeling woonlasten (huur + energie) per jaar Eindwoning - DEMO vs. referentie

28.093

A


7.895 21.769 6.350 21.203 8.660 1.423 1.024 462 7.983 3.669 2.231 7.663 1.316

Eindwoning referentie - prefab beton

kosten

241.540


Eindwoning referentie - prefab beton prijs/eh BVO 100 m2 1.101 GO 83 m2 1.327 BI 325 m3 339 Hoeveelheid bouwkosten

104.903 104.903 8.392 113.295 7.931 121.226 4.849 126.075 ‐ 23.954 150.029

Eindwoning DEMO

A

totaal

totaal

153 218 107 249 82 21 10 4 110 35 21 266 13

8,0%

saldo

kosten

bouwkosten prijs/eh

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

baten

kosten

m2 m2 m3


Passiefhof te Deest (Broekcal) Investering, exploitatie en woonlasten g ((NCW)) x € 1 (p j p 01-01-2010)) in bedragen (prijspeil INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

53 105 66 111 105 105 105 105 105 105 105 105 30 105

prijs/eh 1.201 1.519 349

6.000

4.000 260.830 2.000

1B

208.424 11.577 220.001

0

187.981 29.833 217.814


‐ ‐

5

10

15

20

25

30

De Kroeven te Roosendaal (Allee Wonen Aramis) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL




76 187 91 74 187 187 187 187 187 187 187 187 56 187

prijs/eh 778 1.094 317

m2 m2 m3

bouwkosten prijs/eh

totaal

85 176 119 273 50 27 11 25 68 24 14 128 13

6.440 32.914 10.836 20.215 9.433 5.088 2.020 4.667 12.683 4.516 2.608 7.151 2.461

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

Totale directe bouwkosten Directe bouwkosten Algemene bouw(plaats)kosten Algemene bedrijfskosten Winst en risico Bouwkosten exclusief BTW

8,0% 172 73 100 43 20

7,0% 4,0%


De Kroeven te Roosendaal (Allee Wonen Aramis) Investering, exploitatie en woonlasten in bedragen (NCW) x € 1 (prijspeil 01-01-2010) 01 01 2010) INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

A B C D

19,0%


1 1 1 20

pst won pm %

baten

A


1

won

saldo

A

Projectsaldo

1

won

totaal EXPLOITATIE CONTANTE WAARDE kosten

prijs/eh 73 181 89 74 181 181 181 181 181 181 181 181 57 181

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

totaal 89 129 124 230 52 26 11 26 54 25 14 120 13

121.031 121.031 9.683 130.714 9.150 139.864 5.595 145.459 ‐ 27.637 173.096

Tussenwoning DEMO Hoeveelheid

Tussenwoning referentie - houtskeletbouw prijs/eh BVO 181 m2 697 GO 133 m2 949 BI 445 m3 284 Hoeveelheid bouwkosten

105.022 105.022 8,0% 8.402 113.424 7,0% 7.940 121.364 4,0% 4.855 126.218 19,0% 23.981

150.200 Tussenwoning referentie - houtskeletbouw

kosten

baten

Hoeveelheid

30.000 173.096 34.619 273.372 35.657 273.372

1 1 1 20

pst won pm %

1

won

1

won

273.372

kosten

baten

30.000 150.200 30.040 241.776

241.776

1

won

273.372

1

won

241.776

B

C


1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

baten

A B


1 1

won won

1 1

won won

saldo

A


totaal

241.776

12.000

229.489 92.464

321.953

1B

229.489 13.341 242.830

10.000

208.580 81.777

-

totaal WOONLASTEN Woonlasten huur servicekosten energie gebouwgebonden energie overig (huishoudelijk gebruik)

inflatie = 0% / jaarlijke stijging energiekosten = 6% 16.000 14.000


A


31.536

A

kosten

6.463 23.431 10.999 17.041 9.433 4.782 2.020 4.667 9.832 4.516 2.608 6.849 2.382

6.000

321.953

290.357

0

208.580 34.533 243.113


8.000

290.357

4.000 2.000 ‐ ‐

5

10

15

20

25

30

De Kroeven te Roosendaal (Allee Wonen Aramis) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL




80 198 97 161 198 198 198 198 198 198 198 198 60 198

prijs/eh 875 1.303 356

m2 m2 m3

bouwkosten prijs/eh

totaal

112 208 123 190 48 26 10 24 64 23 13 133 13

8.977 41.130 11.970 30.547 9.433 5.088 2.020 4.667 12.683 4.516 2.608 7.966 2.606

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2


8,0%

Algemene bedrijfskosten Winst en risico Bouwkosten exclusief BTW

7,0% 73 100 43 20

4,0% 84 127


De Kroeven te Roosendaal (Allee Wonen Aramis) Investering, exploitatie en woonlasten in bedragen (NCW) x € 1 (prijspeil 01-01-2010) 01 01 2010) INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

A B C D

19,0%

1 1 1 20


pst won pm %

baten

A


1

won

saldo

A

Projectsaldo

1

won

kosten

19,0% 27.655

173.206

kosten

baten

Hoeveelheid

30.000 206.244 41.249 319.116 41.624

1 1 1 20

pst won pm %

1

won

1

won

kosten

319.116

baten

30.000 173.206 34.641 273.524

273.524

won

319.116

1

won

273.524

B

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1

won won

1 1

won won

A B


saldo

A


367.697

totaal WOONLASTEN A

259.761 107.936


1B

259.761 15.254 -


35.677

1

C

8.700 25.581 11.618 27.240 9.433 4.782 2.020 4.667 9.832 4.516 2.608 7.663 2.448

121.109 121.109 8,0% 9.689 130.797 7,0% 9.156 139.953 4,0% 5.598 145.551


baten

totaal

totaal 116 138 128 175 51 26 11 25 53 24 14 130 13

A


kosten

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

Eindwoning referentie - houtskeletbouw

319.116


prijs/eh 75 186 91 156 186 186 186 186 186 186 186 186 59 186

144.209 144.209 11.537 155.746 10.902 166.648 6.666 173.314 ‐ 32.930 206.244

Eindwoning DEMO Hoeveelheid

Eindwoning referentie - houtskeletbouw prijs/eh BVO 186 m2 783 GO 133 m2 1.094 BI 457 m3 318 Hoeveelheid bouwkosten

273.524 16.000 10.000 14.000 12.000 8.000

229.590 92.515 -

367.697

322.105

0

275.016


229.590 42.273 271.863


10.000 6.000 8.000 4.000 6.000

322.105 4.000 2.000 2.000 ‐ ‐

5

10

15

20

25

30

Columbuskwartier te Almere (BAM) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL




A B C D

5.509 19.839 4.938 16.387 8.289 1.829 1.251 484 11.504 3.965 2.231 7.151 1.395


7,0%


4,0%


19,0%


1 1 1 20

pst won pm %

A


1

won

Projectsaldo

1

won


Tussenwoning referentie - tunnelbekisting prijs/eh BVO 104 m2 848 GO 92 m2 958 BI 339 m3 260 Hoeveelheid bouwkosten

prijs/eh 52 104 52 67 104 104 104 104 104 104 104 104 23 104

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

84.774 84.774 6.782 91.555 6.409 97.964 3.919 101.883 ‐ 19.358 121.241


A

totaal 107 153 65 229 80 18 12 5 66 38 21 298 13

19,0% 16.747

104.887 Tussenwoning referentie - tunnelbekisting

kosten

baten

Hoeveelheid

30.000 121.241 24.248

1 1 1 20 201.812

26.323 201.812

pst won pm %

1

won

1

won

201.812

kosten

baten

30.000 104.887 20.977 179.244

179.244


1

won

201.812

1

won

179.244

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1

won won

1 1

won won

C A B


saldo

A


250.393 Woonlasten huur servicekosten energie gebouwgebonden energie overig (huishoudelijk gebruik)

179.244 10.000

8.000

250.393

227.825


167.198 60.626

-

totaal WOONLASTEN A

182.133 68.260


23.380

B

baten

5.569 15.882 3.361 15.346 8.289 1.829 1.251 484 6.913 3.965 2.231 6.849 1.369

73.339 73.339 8,0% 5.867 79.206 7,0% 5.544 84.750 4,0% 3.390 88.140

A


totaal

totaal

104 187 93 245 78 17 12 5 109 37 21 325 13

8,0%

baten

kosten

bouwkosten prijs/eh

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

saldo

kosten

m2 m2 m3


Columbuskwartier te Almere (BAM) Investering, exploitatie en woonlasten g ((NCW)) x € 1 (p j p 01-01-2010)) in bedragen (prijspeil INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

53 106 53 67 106 106 106 106 106 106 106 106 22 106

prijs/eh 961 1.107 294

6.000

4.000 227.825 2.000

1B

182.133 10.310 192.444

0

167.198 24.683 191.881


‐ ‐

5

10

15

20

25

30

Columbuskwartier te Almere (BAM) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL




A B C D

8.134 27.777 6.708 44.499 9.776 2.370 2.384 787 12.115 4.582 2.231 7.966 2.303


7,0%


4,0%


19,0%

Hoeveelheid


1 1 1 20

pst won pm %

A


1

won

Projectsaldo

1

won

prijs/eh 54 168 59 231 168 168 168 168 168 168 168 168 25 168

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

totaal 151 122 72 162 58 14 14 5 53 27 13 307 13

111.135 111.135 8,0% 8.891 120.025 7,0% 8.402 128.427 4,0% 5.137 133.564 19,0% 25.377

158.942

baten

Hoeveelheid

30.000 188.254 37.651

1 1 1 20 294.291

38.386

pst won pm %

1

won

1

won

294.291

kosten

baten

30.000 158.942 31.788 253.839

253.839


1

won

294.291

1

won

253.839

B

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1

won won

1 1

won won

C baten

A B


saldo

A



1B

243.333 15.254 258.587

253.839 16.000 10.000 14.000 12.000 8.000

342.872

302.420

0

216.563 42.273 258.836



216.563 85.857

342.872

totaal WOONLASTEN A

243.333 99.539


33.109

A


8.137 20.514 4.234 37.406 9.776 2.370 2.384 787 8.840 4.582 2.231 7.663 2.211

Eindwoning referentie - tunnelbekisting

kosten

294.291


Eindwoning referentie - tunnelbekisting prijs/eh BVO 168 m2 795 GO 138 m2 968 BI 529 m3 252 Hoeveelheid bouwkosten

131.631 131.631 10.530 142.161 9.951 152.112 6.084 158.197 ‐ 30.057 188.254

Eindwoning DEMO

A

totaal

totaal

143 159 108 189 56 14 14 4 69 26 13 332 13

8,0%

saldo

kosten

bouwkosten prijs/eh

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

baten

kosten

m2 m2 m3


Columbuskwartier te Almere (BAM) Investering, exploitatie en woonlasten g ((NCW)) x € 1 (p j p 01-01-2010)) in bedragen (prijspeil INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

57 175 62 236 175 175 175 175 175 175 175 175 24 175

prijs/eh 904 1.146 286

10.000 6.000 8.000 4.000 6.000

302.420 4.000 2.000 2.000 ‐ ‐

5

10

15

20

25

30

Het Nieuwe Gijmink te Goor (Dura Vermeer) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL




A B C D

bouwkosten prijs/eh

totaal

81 181 36 295 48 18 14 3 77 20 14 550 13

4.860 30.122 2.696 21.211 7.991 2.937 2.384 512 12.800 3.293 2.359 7.151 2.185

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

8,0%


7,0%


4,0%


19,0%

Hoeveelheid


1 1 1 20

pst won pm %

baten

A


1

won

A

Projectsaldo

1

won


Tussenwoning referentie - prefab beton prijs/eh BVO 161 m2 697 GO 123 m2 913 BI 433 m3 259 Hoeveelheid bouwkosten

prijs/eh 58 161 74 72 161 161 161 161 161 161 161 161 13 161

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

totaal 71 191 35 272 50 13 15 3 55 20 15 527 13

100.499 100.499 8.040 108.539 7.598 116.137 4.645 120.782 ‐ 22.949 143.731

Tussenwoning DEMO

saldo

kosten

m2 m2 m3


Het Nieuwe Gijmink te Goor (Dura Vermeer) Investering, exploitatie en woonlasten g ((NCW)) x € 1 (p j p 01-01-2010)) in bedragen (prijspeil INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

60 166 74 72 166 166 166 166 166 166 166 166 13 166

prijs/eh 728 982 267

93.404 93.404 8,0% 7.472 100.877 7,0% 7.061 107.938 4,0% 4.318 112.256 19,0% 21.329

133.584 Tussenwoning referentie - prefab beton

kosten

baten

Hoeveelheid

30.000 143.731 28.746 232.849 30.372 232.849

1 1 1 20

pst won pm %

1

won

1

won

232.849

kosten

baten

30.000 133.584 26.717 218.846

218.846

1

won

232.849

1

won

218.846

B

C


1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

baten

A B


1 1

won won

1 1

won won

saldo

A


totaal

218.846

12.000

202.673 78.757

281.430

1B

202.673 13.341 216.013

10.000

193.406 74.021

-




A


28.545

A

kosten

4.129 30.697 2.590 19.560 7.991 2.138 2.384 512 8.785 3.293 2.359 6.849 2.119

6.000

281.430

267.427

0

193.406 34.533 227.939


8.000

267.427

4.000 2.000 ‐ ‐

5

10

15

20

25

30

Het Nieuwe Gijmink te Goor (Dura Vermeer) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL




A B C D

6.289 37.099 3.152 40.084 7.994 3.056 2.384 528 12.752 3.293 2.359 7.966 2.435


7,0%


4,0%


19,0%

Hoeveelheid 1 1 1 20


pst won pm %

A


1

won

Projectsaldo

1

won

prijs/eh 63 175 85 160 175 175 175 175 175 175 175 175 14 175

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

totaal 82 208 35 209 46 13 14 3 50 19 13 547 13

115.317 115.317 8,0% 9.225 124.542 7,0% 8.718 133.260 4,0% 5.330 138.590 19,0% 26.332

164.922

baten

Hoeveelheid

30.000 185.051 37.010

1 1 1 20 289.870

37.809

pst won pm %

1

won

1

won

289.870

kosten

baten

30.000 164.922 32.984 262.093

262.093


1

won

289.870

1

won

262.093

B

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1

won won

1 1

won won

C baten

A B


saldo

A



1B

240.407 15.254 255.661

262.093 16.000 10.000 14.000 12.000 8.000

338.451

310.674

0

222.025 42.273 264.298



222.025 88.649

338.451

totaal WOONLASTEN A

240.407 98.044


34.186

A


5.172 36.343 2.937 33.380 7.994 2.223 2.384 528 8.737 3.293 2.359 7.663 2.303

Eindwoning referentie - prefab beton

kosten

289.870


Eindwoning referentie - prefab beton prijs/eh BVO 175 m2 792 GO 129 m2 1.074 BI 470 m3 295 Hoeveelheid bouwkosten

129.391 129.391 10.351 139.742 9.782 149.524 5.981 155.505 ‐ 29.546 185.051

Eindwoning DEMO

A

totaal

totaal

94 201 36 244 43 17 13 3 69 18 13 569 13

8,0%

saldo

kosten

bouwkosten prijs/eh

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

baten

kosten

m2 m2 m3


Het Nieuwe Gijmink te Goor (Dura Vermeer) Investering, exploitatie en woonlasten g ((NCW)) x € 1 (p j p 01-01-2010)) in bedragen (prijspeil INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

67 185 87 164 185 185 185 185 185 185 185 185 14 185

prijs/eh 841 1.205 308

10.000 6.000 8.000 4.000 6.000

310.674 4.000 2.000 2.000 ‐ ‐

5

10

15

20

25

30

Groen Velve Lindenhof te Enschede (De Woonplaats) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL




57 170 76 71 170 170 170 170 170 170 170 170 18 170

prijs/eh 753 1.049 276

m2 m2 m3

bouwkosten prijs/eh

totaal

85 175 92 256 39 26 13 23 87 19 14 397 13

4.837 29.678 6.980 18.147 6.606 4.454 2.146 3.890 14.720 3.250 2.359 7.151 2.237

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2


8,0% 150 50 100 45

7,0% 4,0%


Groen Velve Lindenhof te Enschede (De Woonplaats) Investering, exploitatie en woonlasten g ((NCW)) x € 1 (p j p 01-01-2010)) in bedragen (prijspeil INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

A B C D

19,0%


1 1 1 20

pst won pm %

baten

A


1

won

saldo

A

Projectsaldo

1

won

totaal EXPLOITATIE CONTANTE WAARDE kosten

prijs/eh 54 162 73 71 162 162 162 162 162 162 162 162 18 162

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

totaal 75 142 74 236 40 22 13 24 62 20 15 380 13

106.454 106.454 8.516 114.970 8.048 123.018 4.921 127.939 ‐ 24.308 152.247


Tussenwoning ref. - houtskeletbouw prijs/eh BVO 162 m2 667 GO 122 m2 886 BI 436 m3 248 Hoeveelheid bouwkosten

89.974 89.974 8,0% 7.198 97.172 7,0% 6.802 103.974 4,0% 4.159 108.133 19,0% 20.545

128.678 Tussenwoning ref. - houtskeletbouw

kosten

baten

Hoeveelheid

30.000 152.247 30.449

1 1 1 20 244.601

31.905 244.601

pst won pm %

1

won

1

won

244.601

kosten

baten

30.000 128.678 25.736 212.076

212.076

1

won

244.601

1

won

212.076

B

C


1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

baten

A B


1 1

won won

1 1

won won

saldo

A


totaal

212.076

12.000

210.450 82.732

293.182

1B

210.450 13.341 223.790

10.000

188.925 71.731

-




A


27.662

A

kosten

4.052 22.961 5.418 16.768 6.505 3.604 2.146 3.890 10.041 3.250 2.359 6.849 2.132

6.000

293.182

260.657

0

188.925 34.533 223.459


8.000

260.657

4.000 2.000 ‐ ‐

5

10

15

20

25

30

Groen Velve Lindenhof te Enschede (De Woonplaats) prijs niveau 1-1-2010 Agentschap NL




60 181 86 147 181 181 181 181 181 181 181 181 18 181

prijs/eh 811 1.203 297

m2 m2 m3

bouwkosten prijs/eh

totaal

104 190 98 171 36 25 12 21 81 18 13 443 13

6.217 34.418 8.461 25.203 6.606 4.454 2.146 3.890 14.720 3.250 2.359 7.966 2.382

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2


8,0% 150 50 100 45

7,0% 4,0% 71 117


Groen Velve Lindenhof te Enschede (De Woonplaats) Investering, exploitatie en woonlasten g ((NCW)) x € 1 (p j p 01-01-2010)) in bedragen (prijspeil INVESTERING (INCLUSIEF 19% BTW) kosten

A B C D

19,0%

1 1 1 20


pst won pm %

baten

A


1

won

saldo

A

Projectsaldo

1

won

kosten

19,0% 23.088

144.601

baten

Hoeveelheid

30.000 174.582 34.916

1 1 1 20 275.423

35.925

pst won pm %

1

won

1

won

275.423

kosten

baten

30.000 144.601 28.920 234.050

234.050

won

275.423

1

won

234.050

B

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1 1 1

won won won pm

19.998 14.140 14.443 -

1 1

won won

1 1

won won

A B


saldo

A


230.846 93.157

234.050 14.000 10.000

1B

230.846 15.254 246.101

8.000 10.000

203.467 79.164

324.004



12.000

totaal WOONLASTEN A


30.528

1

C

4.767 24.916 5.914 23.856 6.505 3.604 2.146 3.890 10.041 3.250 2.359 7.663 2.198

101.108 101.108 8,0% 8.089 109.196 7,0% 7.644 116.840 4,0% 4.674 121.514


baten

totaal

totaal 85 149 76 168 39 22 13 23 60 19 14 426 13

A


kosten

m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2 m2

Eindwoning referentie - houtskeletbouw

kosten

275.423


prijs/eh 56 167 78 142 167 167 167 167 167 167 167 167 18 167

122.071 122.071 9.766 131.836 9.229 141.065 5.643 146.707 ‐ 27.874 174.582

Eindwoning DEMO Hoeveelheid

Eindwoning referentie - houtskeletbouw prijs/eh BVO 167 m2 728 GO 122 m2 996 BI 450 m3 270 Hoeveelheid bouwkosten

6.000 4.000

324.004

282.631

0

203.467 42.273 245.740


6.000 8.000

282.631

4.000 2.000 2.000 ‐ ‐

5

10

15

20

25

30

Bijlage 3. Ecokosten/waarde ratio.

Ecokosten/waarde ratio

In de volgende paragrafen wordt een korte uitleg van het model gegeven. Nadere informatie is te vinden op de website van de TU Delft: www.ecocostsvalue.com. Daar wordt het model van de ecokosten/waarde-verhouding uitvoerig beschreven en worden tabellen van ecokosten voor Life Cycle Assessment (LCA) berekeningen beschikbaar gesteld. Een maat voor milieubelasting Ecokosten zijn een maat voor milieubelasting op basis van preventiemaatregelen. Het zijn kosten die eigenlijk gemaakt zouden moeten worden om de vervuiling van bodem, water en lucht en de uitputting van de aarde te compenseren met maatregelen elders in de economie. Zo zou er bijvoorbeeld voor elke 1000 kg CO2 emissie voor € 135,- geïnvesteerd moeten worden in windmolens op zee (of soortgelijke maatregelen). Wanneer men dit consequent zou doen, zou de totale CO2 emissie uiteindelijk halveren ten opzichte van 1990. Het broeikaseffect zou dan naar verwachting stabiliseren en de temperatuur zou uiteindelijk niet meer stijgen. Men kan dergelijke berekeningen ook maken voor andere problemen van milieuvervuiling zoals verzuring, vermesting, vorming van zomersmog en stofvorming, en verder voor verbruik van (zware) metalen, fossiele brandstoffen en land (waaronder het regenwoud). Toepassing ecokosten Winket heeft voor alle elementen (technische oplossingen) in zijn bouwkosten database (bij benadering) het gebruik van grondstoffen en energie bepaald voor de meest gangbare productiemethoden. Op basis van deze gegevens zijn, aan de hand van de tabellen met ecokosten van (bouw)materialen van de TU Delft, de ecokosten van alle elementen in de database vastgesteld. De LCA’s (levenscyclusanalyses) die hieraan ten grondslag liggen zijn “van zand tot klant”, d.w.z. vanaf de winning van grondstoffen tot het gereedgekomen gebouw. Een elementenbegroting van een bouwproject, opgesteld met deze database, levert daarmee een-op-een een begroting van de ecokosten, die met het bouwen van dat project gemoeid zijn. Van het energiegebruik in de gebruiksfase van het gebouw kunnen op een vergelijkbare manier de ecokosten worden uitgerekend. Ook voor onderhoud en sloop geldt dezelfde aanpak. Wat hebben we aan een ecokostenberekening? Een berekening van ecokosten geeft aan of het ene alternatief milieuvriendelijker is dan het andere. Als bouwplannen echter sterk van elkaar verschillen en dus eigenlijk moeilijk vergelijkbaar zijn (bijvoorbeeld nieuwbouw versus renovatie), moeten we niet naar de ecokosten alleen kijken. De ecokosten/waarde-verhouding, EVR (ecocosts/value ratio), is dan maatgevend voor de beste keuze in termen van duurzaamheid. Waarde is hier gedefinieerd als de prijs die men bereid is te betalen. Door deze verhouding toe te passen, neemt men aspecten van kwaliteit, grootte, vormgeving en ligging mee, omdat dit type aspecten immers de waarde van een gebouw bepalen. De ecokosten/waarde-verhouding is een wetenschappelijke grootheid voor de duurzaamheid van een product of dienst.

Trecodome/Winket


Bijlage 4. Energie-gebruiken DEMO-concept en referentie

In bijlage 4 zijn de beoogde energiegebruiken van de demo-projecten afgezet tegen de referentiegebruiken die zijn te verwachten op basis van uitvoering volgens een epc=0,8. De analyses zijn gemaakt voor vier woninggroottes, met een vloeroppervlak van 80, 103, 120 en 150 m2 gebruiksoppervlak, en voor elke grootte is een hoek- en tussenwoning beschouwd. Als maatregelpakket is gekozen voor de warmtevraagreductie op passief bouwen niveau. Als warmtebron is gekozen voor vier varianten: HR-gas, warmtepomp en beide in combinatie met een zonne-boiler voor warm tapwater. Voor het huishoudelijk electriciteitsverbruik zijn geen maatregelen beschouwd. De resultaten in tabellen en grafieken geven een aantal interessante resultaten. Zo blijkt dat de reductie van het energiegebruik voor ruimteverwarming rond de 80% te liggen bij toepassing van de passief bouwen maatregelen. Toepassing van een zonne-boiler voor warm tapwater is ingeschat op 50% reductie op het energiegebruik voor warm tapwater. Per saldo is een reductie van rond de 50% op het gebouwgebonden energiegebruik, oplopend tot 65% bij toepassing van een zonne-boiler voor warm tapwater. Opvallende conclusies: De energiebesparing en emissiereductie in de geevalueerde projecten wordt bereikt door de passief bouwen maatregelen, zoals isolatie op het niveau Rc is 8 – 10 m2 K/W, goede luchtdichting, drievoudige beglazing en balansventilatie met warmteterugwinning. Opvallend is dat de toepassing van een zonne-boiler daarboven in alle gevallen leidt tot een zichtbare reductie in energiekosten en CO2 emissie. Opvallend is dat toepassing van een warmtepomp nauwelijks tot lagere energiekosten en lagere emissies leidt. Dat is het gevolg van de lage warmtevraag, en de veronderstelling dat de COP van warmtepompen voor warm tapwaterbereiding lager is dan de COP voor lage temperatuur ruimteverwarming. Deze conclusie ondersteunt de keuze voor de in Nederland bekende techniek van de HR-gas ketel in de geevalueerde projecten.

Trecodome/Winket


Hoekwoning EPC 0,8 gebruiksoppervlak

ruimteverwarming warm tapwater hulpenergie electriciteit

80 m2

R=3,5, HR++ 80 m2

HR ketel finaal energie primaire gebruik energie gebouw gebouw huishouden kWh/m2 kWhp/m2 m3 gas kWh e kWh e 83 92 686 36 39 294 3 8 240 35 91 2800 157 230 980 240 2800 12,2 3,0 35,0

energievraag kWh/m2 bron 75 HR gas 25 HR gas 3 electra 35 electra

rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden

Energiekosten in € prijs/eenheid per jaar per maand

1.196 100

gebouw 636 53

gas

560 47

0,6 588 49

electra electra 0,2 0,2 48 560 4 47

1,78 1744

electra electra 0,56 0,56 134 1568

CO2 emissie totaal kg CO2/eenheid kg CO2 per jaar

3.446

gas 1.878

1.568

Hoekwoning

80 m2

Hoekwoning gebruiksoppervlak

WTW


Passief R=8-10, triple glas 80 m2

HR ketel

finaal energie primaire gebruik energie gebouw gebouw huishouden kWh/m2 kWhp/m2 m3 gas kWh e kWh e 17 18 137 36 39 294 5 13 400 35 91 2800 92 162 431 400 2800 5,4 5,0 35,0


rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


899 75

gebouw 339 28

gas

560 47

0,6 259 22


1,78 767





2.559

gas 991

1.568


WTW

HR ketel + zonne-boiler


energievraag kWh/m2 bron 15 HR gas 12 zon 5 electra 35 electra

rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


807 67

gebouw 247 21

gas

560 47

0,6 167 14


1,78 495



2.287

gas 719

1.568

Hoekwoning

80 m2


WTW

warmtevraag warm tapwater hulpenergie electriciteit


energievraag kWh/m2 bron 15 WP 25 WP 5 electra 35 electra

WP

finaal energie primaire gebruik energie gebouw gebouw huishouden COP kWh/m2 kWhp/m2 kWh e kWh e kWh e 4,2 4 9 286 2 13 33 1000 40% 5 13 400 35 91 2800 56 146 1286 400 2800 16,1 5,0 35,0

Energiekosten in € totaal prijs/eenheid per jaar per maand

897 75

gebouw 337 28

huishouden 560 47

electra electra electra 0,2 0,2 0,2 257 80 560 21 7 47

1.568

electra electra electra 0,56 0,56 0,56 720 224 1568




2.512

944


energievraag kWh/m2 bron 15 WP 12 WP+zon 5 electra 35 electra

WTW

WP + zonne-boiler



793 66,10

gebouw 233 19,43

huishouden 560 46,67


1.568



2.221

653

Energiekosten hoekwoning 80m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 636 560 Passief + HR 339 560 Passief + HR+zon 247 560 Passief + WP 337 560 Passief + WP+zon 233 560 Grafiek: energiekosten in € per jaar energiekosten hoekwoning 80m2

1.400

1.200

1.000

800 huishouden gebouw

600

400

200

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

kg CO2/jaar hoekwoning 80m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 1.878 1.568 Passief + HR 991 1.568 Passief + HR+zon 719 1.568 Passief + WP 944 1.568 Passief + WP+zon 653 1.568 Grafiek: CO2 emissie in kg CO2/jaar CO2 hoekwoning 80m2

4.000

3.500

3.000

2.500 huishouden

2.000 gebouw

1.500

1.000

500

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

Tussenwoning EPC 0,8 gebruiksoppervlak


80 m2

R=3,5, HR++ 80 m2



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.086 91

gebouw 526 44

gas

560 47

0,6 478 40


1,78 1419



3.121

gas 1.553

1.568

Tussenwoning

80 m2

Tussenwoning gebruiksoppervlak

WTW



HR ketel



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


871 73

gebouw 311 26

gas

560 47

0,6 231 19


1,78 686





2.478

gas 910

1.568


WTW




rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


780 65

gebouw 220 18

gas

560 47

0,6 140 12


1,78 414



2.206

gas 638

1.568

Tussenwoning

80 m2


WTW




WP



878 73

gebouw 318 27

huishouden 560 47


1.568





2.459

891



WTW

WP + zonne-boiler



774 65

gebouw 214 18

huishouden 560 47


1.568



2.167

599

Energiekosten tussenwoning 80m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 526 560 Passief + HR 311 560 Passief + HR+zon 220 560 Passief + WP 318 560 Passief + WP+zon 214 560 Grafiek: energiekosten in € per jaar energiekosten tussenwoning 80m2

1.200

1.000

800

huishouden

600

gebouw

400

200

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

kg CO2/jaar tussenwoning 80m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 1.553 1.568 Passief + HR 910 1.568 Passief + HR+zon 638 1.568 Passief + WP 891 1.568 Passief + WP+zon 599 1.568 Grafiek: CO2 emissie in kg CO2/jaar CO2 tussenwoning 80m2

3.500

3.000

2.500

2.000 huishouden gebouw

1.500

1.000

500

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon



103 m2

R=3,5, HR++ 103 m2



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.437 120

gebouw 819 68

gas

618 52

0,6 757 63


1,78 2245



4.149

gas 2.419

1.730

Hoekwoning Hoekwoning gebruiksoppervlak


103 m2

Passief R=8-10, triple glas WTW HR ketel 103 m2 Bron: Nota Wonen finaal energie primaire gebruik energie gebouw gebouw huishouden energievraag kWh e kWh e kWh/m2 bron rendement kWh/m2 kWhp/m2 m3 gas 15 HR gas 90% 17 18 177 25 HR gas 70% 36 39 378 5 electra 40% 5 13 515 30 electra 40% 30 78 3090 87 149 555 515 3090 5,4 5,0 30,0


1.054 88

gebouw 436 36

huishouden

gas

618 52

0,6 333 28

electra electra 0,2 0,2 103 618 9 52

1,78 988





3.007

gas 1.276

1.730


WTW




rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


936 78

gebouw 318 26

gas

618 52

0,6 215 18

electra electra 0,2 0,2 103 618 9 52

1,78 638



2.657

gas 926

1.730

Hoekwoning

103 m2


WTW




WP



1.052 88

gebouw 434 36

huishouden 618 52


1.730





2.946

1.215



WTW

WP + zonne-boiler



918 77

gebouw 300 25

huishouden 618 52


1.730



2.571

840


1.600

1.400

1.200

1.000 huishouden

800 gebouw

600

400

200

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

kg CO2/jaar hoekwoning 103m2 gebouw huishouden Referentie 2.419 1.730 HR 1.276 1.730 HR+zon 926 1.730 WP 1.215 1.730 WP+zon 840 1.730 Grafiek: CO2 emissie in kg CO2/jaar CO2 hoekwoning 103m2

4.500

4.000

3.500

3.000

2.500

huishouden gebouw

2.000

1.500

1.000

500

Referentie

HR

HR+zon

WP

WP+zon



103 m2

R=3,5, HR++ 103 m2



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.295 108

gebouw 677 56

gas

618 52

0,6 616 51


1,78 1826



3.730

gas 1.999

1.730

Tussenwoning Tussenwoning gebruiksoppervlak


103 m2

Passief R=8-10, triple glas WTW HR ketel 103 m2 Bron: Nota Wonen finaal energie primaire gebruik energie gebouw gebouw huishouden energievraag kWh e kWh e kWh/m2 bron rendement kWh/m2 kWhp/m2 m3 gas 10 HR gas 90% 11 12 118 25 HR gas 70% 36 39 378 5 electra 40% 5 13 515 30 electra 40% 30 78 3090 82 143 496 515 3090 4,8 5,0 30,0


1.019 85

gebouw 401 33

huishouden

gas

618 52

0,6 298 25

electra electra 0,2 0,2 103 618 9 52

1,78 883





2.902

gas 1.172

1.730


WTW




rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


901 75

gebouw 283 24

gas

618 52

0,6 180 15

electra electra 0,2 0,2 103 618 9 52

1,78 533



2.552

gas 821

1.730

Tussenwoning

103 m2


WTW




WP



1.028 86

gebouw 410 34

huishouden 618 52


1.730





2.877

1.147



WTW

WP + zonne-boiler



986 82

gebouw 368 31

huishouden 618 52


1.730



2.762

1.031


1.400

1.200

1.000

800 huishouden gebouw

600

400

200

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

kg CO2/jaar tussenwoning 103m2 gebouw huishouden Referentie 1.999 1.730 HR 1.172 1.730 HR+zon 821 1.730 WP 1.147 1.730 WP+zon 1.031 1.730 Grafiek: CO2 emissie in kg CO2/jaar CO2 tussenwoning 103m2

4.000

3.500

3.000

2.500 huishouden

2.000

gebouw

1.500

1.000

500

Referentie

HR

HR+zon

WP

WP+zon



120 m2

R=3,5, HR++ 120 m2



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.549 129

gebouw 901 75

gas

648 54

0,6 829 69


1,78 2459



4.475

gas 2.661

1.814

Hoekwoning

120 m2


WTW



HR ketel



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.079 90

gebouw 431 36

gas

648 54

0,6 335 28


1,78 994





3.077

gas 1.263

1.814


WTW




rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


973 81

gebouw 325 27

gas

648 54

0,6 229 19


1,78 680



2.763

gas 949

1.814

Hoekwoning

120 m2


WTW




WP



1.070 89

gebouw 422 35

huishouden 648 54


1.814





2.995

1.181



WTW

WP + zonne-boiler



950 79

gebouw 302 25

huishouden 648 54


1.814



2.659

845


1.800

1.600

1.400

1.200

1.000 huishouden gebouw

800

600

400

200

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

kg CO2/jaar hoekwoning 120m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 2.661 1.814 Passief + HR 1.263 1.814 Passief + HR+zon 949 1.814 Passief + WP 1.181 1.814 Passief + WP+zon 845 1.814 Grafiek: CO2 emissie in kg CO2/jaar CO2 hoekwoning 120m2

5.000 4.500 4.000 3.500 3.000 huishouden

2.500 gebouw

2.000 1.500 1.000 500 Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon



120 m2

R=3,5, HR++ 120 m2



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.384 115

gebouw 736 61

gas

648 54

0,6 664 55


1,78 1971



3.987

gas 2.172

1.814

Tussenwoning

120 m2


WTW



HR ketel



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.038 86

gebouw 390 32

gas

648 54

0,6 294 24


1,78 872





2.955

gas 1.141

1.814


WTW




rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


932 78

gebouw 284 24

gas

648 54

0,6 188 16


1,78 558



2.641

gas 827

1.814

Tussenwoning

120 m2


WTW




WP



1.041 87

gebouw 393 33

huishouden 648 54


1.814





2.915

1.101



WTW

WP + zonne-boiler



921 77

gebouw 273 23

huishouden 648 54


1.814



2.579

765


1.600

1.400

1.200

1.000 huishouden

800

gebouw

600

400

200

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

kg CO2/jaar tussenwoning 120m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 2.172 1.814 Passief + HR 1.141 1.814 Passief + HR+zon 827 1.814 Passief + WP 1.101 1.814 Passief + WP+zon 765 1.814 Grafiek: CO2 emissie in kg CO2/jaar CO2 tussenwoning 120m2

4.500

4.000

3.500

3.000

2.500

huishouden gebouw

2.000

1.500

1.000

500

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon



150 m2

R=3,5, HR++ 150 m2



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.876 156

gebouw 1.126 94

750 63

gas 0,6 1.036 86



5.426

gas 3.326

2.100

1,78 3074


Hoekwoning

150 m2


WTW



HR ketel



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.289 107

gebouw 539 45

gas

750 63

0,6 419 35

electra electra 0,2 0,2 120 750 10 63

1,78 1243





3.679

gas 1.579

2.100


WTW




rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.157 96

gebouw 407 34

gas

750 63

0,6 287 24

electra electra 0,2 0,2 120 750 10 63

1,78 850



3.286

gas 1.186

2.100

Hoekwoning

150 m2


WTW




WP



1.277 106

gebouw 527 44

huishouden 750 63


2.100





3.576

1.476



WTW

WP + zonne-boiler



1.127 94

gebouw 377 31

huishouden 750 63


2.100



3.156

1.056

Energiekosten hoekwoning 150m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 1.126 750 Passief + HR 539 750 Passief + HR+zon 407 750 Passief + WP 527 750 Passief + WP+zon 377 750 Grafiek: energiekosten in € per jaar energiekosten hoekwoning 150m2

2.000 1.800 1.600 1.400 1.200 huishouden

1.000 gebouw

800 600 400 200 Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

kg CO2/jaar hoekwoning 150m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 3.326 2.100 Passief + HR 1.579 2.100 Passief + HR+zon 1.186 2.100 Passief + WP 1.476 2.100 Passief + WP+zon 1.056 2.100 Grafiek: CO2 emissie in kg CO2/jaar CO2 hoekwoning 150m2

6.000

5.000

4.000

huishouden

3.000 gebouw

2.000

1.000

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon



150 m2

R=3,5, HR++ 150 m2



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.670 139

gebouw 920 77

gas

750 63

0,6 830 69


1,78 2464



4.816

gas 2.716

2.100

Tussenwoning

150 m2


WTW



HR ketel



rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.237 103

gebouw 487 41

gas

750 63

0,6 367 31

electra electra 0,2 0,2 120 750 10 63

1,78 1090





3.526

gas 1.426

2.100


WTW




rendement 90% 70% 40% 40%

totaal

huishouden


1.105 92

gebouw 355 30

gas

750 63

0,6 235 20

electra electra 0,2 0,2 120 750 10 63

1,78 698



3.134

gas 1.034

2.100

Tussenwoning

150 m2


WTW




WP



1.241 103

gebouw 491 41

huishouden 750 63


2.100





3.476

1.376



WTW

WP + zonne-boiler



1.091 91

gebouw 341 28

huishouden 750 63


2.100



3.056

956


1.800

1.600

1.400

1.200

1.000

huishouden gebouw

800

600

400

200

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

kg CO2/jaar tussenwoning 150m2 gebouw huishouden Referentie EPC 0,8 2.716 2.100 Passief + HR 1.426 2.100 Passief + HR+zon 1.034 2.100 Passief + WP 1.376 2.100 Passief + WP+zon 956 2.100 Grafiek: CO2 emissie in kg CO2/jaar CO2 tussenwoning 150m2

6.000

5.000

4.000

huishouden

3.000 gebouw

2.000

1.000

Referentie EPC 0,8

Passief + HR

Passief + HR+zon

Passief + WP

Passief + WP+zon

Evaluatie leermomenten van vijf EOS DEMO/UKR projecten| 27 maart 2012

Winket B.V. Datum 27 maart 2012 Status Definitief

Recommend Documents