Onderzoeksrapport. Identiteitsfraude op Marktplaats.nl mevrouw S. M. A. Twickler en meneer E. Prins

Onderzoeksrapport Identiteitsfraude op Marktplaats.nl 5-6-2015 mevrouw S. M. A. Twickler en meneer E. Prins

Identiteitsfraude op Marktplaats.nl

Onderzoek naar hoeverre identiteitsfraude te bestrijden is.

Boukje Hijma 264350 François Krol 270024 Sylvia Brouwer 275069 (Bedrijfskunde MER)

Minor internet en recht, S. M. A. Twickler en E. Prins HBO Rechten 3, NHL Leeuwarden

Boukje Hijma, François Krol en Sylvia Brouwer, minor internet en recht, Noordelijke Hogeschool Leeuwarden

2

2015


3

Voorwoord Na circa 18 weken ligt hier ons onderzoeksrapport voor u, welke ingaat op de vraag in hoeverre is de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl effectief? Het heeft wat werk gekost, maar uiteindelijke zijn wij erg tevreden over het eindresultaat. Wij zijn Boukje Hijma, François Krol en Sylvia Brouwer. 3de jaar studenten HBO Rechten en Bedrijfskunde MER aan de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. Zoals zojuist vermeld, heeft dit onderzoek wat werk gekost. Wij begonnen heel enthousiast met het idee om vier verschillende interviews te houden, namelijk met Markplaats.nl, CMI, het Openbaar Ministerie en de politie. Al snel begonnen wij enthousiast met bellen/mailen van deze organisaties, daarop volgde afwijzing na afwijzing. Deze afwijzingen hebben de resultaten van ons onderzoek negatief beïnvloed. Het begon bij Marktplaats.nl, wij hebben tot vier keer toe een mailtje gestuurd naar het bedrijf en kregen elke keer hetzelfde “standaard” antwoord terug, waarin stond: Wij bedanken u voor uw mailt, wij hebben hem doorgestuurd naar de juiste afdeling en als zij interesse hebben zullen zij contact met u opnemen. Dit gebeurde vervolgens niet. Daarom besloten wij om over te gaan op telefoneren. Op het internet vonden wij twee telefoonnummers. Eén daarvan was een bandje dat verwees naar het contactformulier dat wij al vier keer hebben ingevuld en het ander nummer was een zakelijk telefoonnummer en daar kregen wij te horen dat ze geen interesse hadden in een interview met ons. Ons volgende afwijzing kwam van het CMI. Zij waren gemakkelijk te bereiken via een mailadres. Al snel ontvingen wij een antwoord waarin stond dat zij vanwege de vele verzoeken voor interviews, geen belang hadden. Het Openbaar Ministerie was gemakkelijker. Na een mailtje en een telefoontje hadden wij een interview geregeld met de Officier van Justitie in Groningen. Dit gaf ons hoop voor ons laatste interview, de politie. De politie begon enthousiast. Wij hadden hun bereikt met het 0900 nummer. De vrouw die wij aan de lijn kregen was enthousiast over ons onderzoek en zou zeker haar best doen om een juiste agent te zoeken, die ons te woord zou kunnen staan. Vervolgens kregen wij ook daadwerkelijk een e-mail van deze agent. Hij had wel tijd en schreef dat wij hem wel konden bellen voor een afspraak. Over de telefoon hebben wij ons verhaal nog eens verteld, waarna hij zei dat hij toch niet de juiste persoon was die ons te woord kon staan. Wij waren nu al zover in het onderzoek, dat er geen tijd meer over was voor het regelen van nog een interview. Wij hebben echter wel een plan B gevonden voor het interview met de politie. In de Leeuwarder Courant kwamen wij een artikel tegen dat over ons onderwerp ging. Hier stonden handige cijfers in die bruikbaar waren voor ons onderzoek. Wij hebben toen contact gezocht met de schrijver van het artikel en gevraagd welke bronnen hij heeft gebruikt voor zijn artikel. Naast interviews hebben wij ook gebruik gemaakt van een enquête. Via Surveymonkey hadden wij een mooie enquête ontwikkeld, die wij verstuurd hebben onder de HBO Rechten studenten. Via de Steekproefcalculator hadden wij uitgerekend dat wij 162 resultaten nodig hadden voor een betrouwbaar resultaat en deze resultaten stroomden binnen. Toen wij de 100 resultaten bereikten, gaf de website aan dat hij niet meer resultaten kon weergeven omdat wij een gratis versie gebruikten. Om de overige resultaten te bekijken moesten wij een duur account beginnen. Dit probleem hebben wij besproken met onze begeleidster, mevrouw Twickler, en zijn toen samen tot de conclusie gekomen dat we aan de 100 resultaten wel genoeg zouden hebben omdat wij de resultaten alleen maar wilden gebruiken als indicator van het probleem.


4

Wij bedanken onze docenten S.M.A. Twickler en E. Prins voor de ondersteuning die wij gedurende dit onderzoek hebben gekregen. Tijdens de feedback hebben wij nuttige feedback gekregen om verder te komen met ons onderzoek, wat als resultaat dit mooie onderzoek heeft.

Boukje Hijma François Krol Sylvia Brouwer Juni 2015


5

Samenvatting In het kader van de minor internet en recht voor de Hbo-opleiding HBO Rechten is een onderzoek verricht van 18 weken over online identiteitsfraude bij Marktplaats.nl. De hoofdvraag van het onderzoek luidde als volgt: in hoeverre is de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl effectief? Om deze vraag te beantwoorden zijn allereerst de betreffende organisaties en het wetsartikel onder de loep genomen. Er is deskresearch uitgevoerd naar het theoretisch kader van identiteitsfraude. Al snel werd het duidelijk dat de Nederlandse wetgeving geen wettelijke grondslag kent van identiteitsfraude en dat het omschreven kan worden als: het opzettelijk, zonder toestemming, gebruik maken van iemand anders zijn identiteit om daarmee een strafbaar feit te plegen. Ook is er tijdens de deskresearch gekeken naar de wetswijzigingen omtrent identiteitsfraude. Op mei 2014 heeft er een wetswijziging plaatsgevonden omtrent dit onderwerp. Artikel 231 van het wetboek van strafrecht is gewijzigd en uitgebreid, maar dit heeft vooral te maken met de gewone identiteitsfraude. Identiteitsfraude wat te maken heeft met het misbruiken van een reisdocument of identiteitskaart. Door de wetswijziging zijn meerdere vormen van identiteitsfraude strafbaar. De soort fraude die wij onderzoeken is strafbaar volgens artikel 326 van het wetboek van strafrecht, oplichting. De wijziging die bij dit artikel heeft plaatsgevonden is, dat de geldboete omhoog is gegaan in de 5de categorie van €72.000 naar €81.000. Ook wordt er in het onderzoek kort ingegaan op de maatregelen die Marktplaats.nl zelf treft bij fraude. Marktplaats.nl noemt in zijn algemene voorwaarden dat als er fraude wordt gepleegd via hun website zij de advertentie verwijderen of zelfs het hele account van de fraudeur verwijderen. Voor het onderzoek heeft er een interview plaatsgevonden met Gerben Wilbrink, Officier van Justitie bij het Openbaar Ministerie in Groningen. De heer Wilbrink heeft vele vragen kunnen beantwoorden. De heer Wilbrink gaf aan dat het belangrijk is om onderscheid te maken tussen een incident en oplichting. Een incident kan een menselijke fout zijn, bijvoorbeeld om vergeten zijn te betalen. Hier is, vaak, geen opzet in het spel en bij oplichting is dit wel het geval. Bij opzet is de dader er op gericht om iemand te bestelen. Als het vervolgens duidelijk is of er daadwerkelijk sprake is van opzet, dan gaat het Openbaar Ministerie over op het verzamelen van bewijsmateriaal, om vervolgens over te gaan op vervolging. De heer Wilbrink gaf aan dat het Openbaar Ministerie fraude op Marktplaats.nl altijd bestraft via het artikel van oplichting, omdat deze weg de grootste kans van slagen heeft. Het Openbaar Ministerie heeft tot aan vandaag nog nooit gebruik gemaakt van de wetswijziging. Er is nog nooit gebruik gemaakt van de wetswijziging, omdat de kans van slagen niet groot is. De conclusie van het onderzoek is dat de Nederlandse wetgeving niet effectief is op het bestraffen van online identiteitsfraude. Er is nog altijd niet een specifiek artikel wat online identiteitsfraude, zoals bij fraude op Marktplaats.nl, strafbaar stelt.


6

Inhoudsopgave 1 Onderzoeksplan 1.1 Probleemuitzetting 1.2 Probleemanalyse 1.2.1 Wat is het probleem? 1.2.2 Voor wie is het een probleem? 1.2.3 Waarom is het een probleem? 1.3 Centrale vraag + deelvragen 1.4 Doelstelling 1.5 Onderzoeksmethode 2 Theoretisch kader 2.1 Wat is een identiteit? 2.2 Wat is identiteitsfraude? 2.3 Wat is handhaving? 2.4 Wat is het opportuniteitsbeginsel? 2.5 Juridisch kader 2.6 Vervolging 2.7 Opsporing 2.8 Wat is Marktplaats.nl? 2.9 Jurisprudentie 2.9.1 ECLI:NL:GHSHE:2013:2647 2.9.2 ECLI:NL:RBNNE:2013:2415 2.10 In hoeverre is identiteitsfraude op Marktplaats.nl te bestrijden? 2.10.1 Algemene voorwaarden van Marktplaats.nl 3 Resultaten 3.1 Digitale identiteitsfraude 3.2 Opsporing digitale identiteitsfraude op Marktplaats.nl 3.3 Vervolging digitale identiteitsfraude op Marktplaats.nl

7 7 8 8 8 10 10 10 11 13 13 13 15 15 15 16 17 17 17 17 18 18 18 20 20 20 21

4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Conclusies 4.2 Aanbevelingen 4.2.1 De politie 4.2.2 Het Openbaar Ministerie 4.2.3 Marktplaats.nl 4.2.4 Slachtoffers identiteitsfraude van Marktplaats.nl

22 22 22 22 23 23 23

6 Literatuurlijst

24

7 Bijlagen Bijlage I: Krantenartikel ‘web van oplichters’ Bijlage II: Verzoek voor interview CMI Bijlage III: Verzoek voor interview politie Bijlage IV: Verzoek voor interview Openbaar Ministerie Bijlage V: Verzoek voor interview Marktplaats.nl Bijlage VI: Uitwerking interview Gerben Wilbrink, OvJ

27 27 29 30 31 32 33


7

1 Onderzoeksplan 1.1 probleemuitzetting In opdracht van het NHL te Leeuwarden is er tijdens de minor “internet en recht” een onderzoek uitgevoerd naar identiteitsfraude. Identiteitsfraude is het opzettelijk (zonder toestemming) toe-eigenen van iemand anders zijn identiteit of het creëren van een valse identiteit online om deze te gebruiken om strafbare feiten te plegen.1 In het Nederlandse strafrecht is geen wetsartikel te vinden van online identiteitsfraude, het wordt bestraft met behulp van andere artikelen die overeenkomen met het gepleegde delict. Online identiteitsfraude komt in verschillende vormen: Er is financiële identiteitsfraude (bijv. Skimming), criminele identiteitsfraude (gebruik maken van andermans identiteit) en identiteitsfraude op het internet (bijv. Phishing). In dit onderzoek wordt er gericht op de aankoop- en verkoopfraude. Aankoopfraude is wanneer een product besteld is en hiervoor betaald is, maar het niet geleverd wordt. Deze vorm van fraude kan voorkomen op websites zoals Marktplaats.nl. Verkoopfraude is, wanneer een product wel geleverd wordt, maar hiervoor niet betaald is. Het CBS meldt dat ruim 3% van de Nederlanders boven de 15 jaar slachtoffer is geworden van zogenoemde aankoop- en verkoopfraude. 2

Figuur 1: Percentage slachtoffers

Volgens het CBS worden vooral jongeren tussen de 18 en 35 jaar slachtoffer bij het aankopen van artikelen via het internet, aankoopfraude. Dit komt doordat vooral deze groep veel online koopt. Mensen uit een oudere leeftijdsgroep gaan nog meer naar de winkel om een product aan te schaffen en worden daardoor minder snel slachtoffer. 3 Er is gekozen voor het medium Marktplaats.nl, omdat dit een van de grotere verkoopwebsites is van Nederland. Iedereen kent het, heeft er van gehoord en/of gebruikt het. Ook de onderzoekers zelf 1

http://www.politie.nl/onderwerpen/identiteitsfraude.html http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/veiligheid-recht/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-4083-wm.htm 3 http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/veiligheid-recht/publicaties/artikelen/archief/2014/2014-4083-wm.htm 2


8

maken soms deel uit van de ruim 1,3 miljoen mensen die de website dagelijks bezoeken. Dit is dan ook de reden waarom er voor dit onderwerp gekozen is. De onderzoekers hopen zelf ook bewuster van de gevaren te worden die te maken hebben met het kopen en verkopen van producten op Marktplaats.nl Met dit onderzoek wordt er inzichtelijk gemaakt of de Nederlandse wetgeving effectief is om identiteitsfraude op internet en specifiek koop- en verkoopfraude te voorkomen en te bestraffen. Er wordt gekeken of Marktplaats.nl zelf de juiste voorwaarden hanteert om dit te voorkomen. Dit onderzoek wordt uitgevoerd namens NHL te Leeuwarden vanuit de minor internet en recht. Het onderzoek wordt uitgevoerd van 2 februari 2015 tot en met 19 juni 2015. 1.2 Probleemanalyse 1.2.2 Wat is het probleem? Dagelijks worden er 350.000 nieuwe advertenties op Marktplaats.nl geplaats. Iedereen die een account heeft kan, soms tegen betaling, zo’n advertentie maken en kan alles aanbieden van kleding en huizen tot auto’s. Marktplaats.nl zelf beweert dat er op elk willekeurig moment de website 9 miljoen advertenties bevat. Dagelijks wordt de website ruim 1.3 miljoen keer bezocht door mensen die opzoek zijn naar producten of diensten. 4 Deze groep mensen loopt onbewust het risico om bestolen te worden. Tegenwoordig is er veel in het nieuws over mensen die worden opgelicht nadat ze wel betaald hebben, maar het product niet geleverd krijgen of juist andersom en het product wel leveren, maar niet betaald krijgen. Dit is dan ook het probleem waar tegenaan gelopen wordt. Het probleem laat zich als volgt definiëren: Door identiteitsfraude, op Marktplaats.nl, worden mensen opgelicht en bestolen. Een vraag die daaruit voortvloeit is: welke juridische gevolgen hieraan verbonden zitten en of de Nederlandse wetgeving in staat is om het probleem te voorkomen? 1.2.2 Voor wie is het probleem? De huidige generatie is heel open op sociale media en plaats van alles online zonder na te denken dat er mensen zijn die deze gegevens voor kwade doeleinden kunnen gebruiken. Iemand kan een online identiteit overnemen en doen alsof ze die persoon zijn wanneer ze mensen willen oplichten. Een voorbeeld hiervan is een man die zo blij was met zijn rijbewijs, dat hij een foto hiervan op Instragram plaatste. Als snel kwam hij erachter hoe gevaarlijk dit was. Hij is namelijk slachtoffer geworden van identiteitsfraude. Iemand had zijn naam overgenomen op Marktplaats.nl en verkocht onder zijn naam producten aan mensen. Hiervoor werd wel betaald, maar werd nooit wat geleverd. Het probleem kwam aan het licht toen mensen Ralph belde met de vraag waar de producten bleven. De politie kon hem niet helpen, dus stond Ralph er alleen voor.5 Daarnaast loopt natuurlijk iedereen het risico om opgelicht te worden als men online kopen. Op Marktplaats.nl is het nooit 100% zeker of de koper met de juiste persoon te maken hebt. Uit de enquête, uitgevoerd onder de HBO Rechten studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, is gebleken dat er een grote groep actief aanwezig is op Marktplaats.nl. De studenten gebruiken de website regelmatig om producten/diensten te kopen- en verkopen. 4 http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/ 5

www.omroepbrabant.nl/?news/218056892


9

Een aspect dat daarin naar voren kwam, was of deze studenten eenvoudig slachtoffer konden worden van identiteitsfraude. Er is daarom een vraag gesteld naar welke gegevens studenten eenvoudig weggeven, mocht iemand hier naar vragen.

Figuur 2: Uitwerking vraag enquête

Hier kwam uit dat de studenten hun volledige naam, adres, rekeningnummer en telefoonnummer weggeven mocht de andere partij hier naar vragen een kleine groep geeft zelfs kwetsbare informatie weg zoals hun BSN/SOFI nummer of een foto van de identiteitskaart. Daarnaast is er aan de studenten gevraagd of ze wel eens slachtoffer zijn geworden van identiteitsfraude op Marktplaats.nl en dan specifiek welke vorm.

Figuur 3: Uitwerking vraag enquête

Hoewel een grote groep ‘nee’ antwoorde, was er toch een groep die zei ja, ik ben wel slachtoffer geworden van identiteitsfraude op Marktplaats.nl. Het ging dan om kopen van een product/dienst en


10

dit niet geleverd krijgen. Onder de HBO Rechten studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden zijn er tot nu toe nog geen mensen slachtoffer geworden van identiteitsfraude op Marktplaats.nl waarbij hun identiteit werd gebruikt. De studenten zijn van mening dat de consument, zijzelf, verantwoordelijk zijn voor het voorkomen van identiteitsfraude. De consument zelf moet voorzichtig zijn met de gegevens die hij weggeeft. De studenten van HBO Rechten zijn behoorlijk voorzichtig, bijna niemand geeft persoonlijke informatie als BSN/SOFI nummer of een foto van het identiteitsbewijs weg. Mochten er toch consumenten slachtoffer worden van identiteitsfraude dan vinden de studenten dan grotendeels Marktplaats.nl en op tweede plaats de overheid verantwoordelijk is voor het oplossen van het probleem. Op de vraag of Marktplaats.nl wel genoeg maatregelen nam voor het voorkomen gaf een grote groep aan dat ze dat niet wisten. Marktplaats.nl zou dus beter zijn best mogen doen aan het informeren van de consument wat zij ertegen doen. Alle 100 studenten gaven aan dat ze een gevangenisstraf gepast vinden bij identiteitsfraude. Ze verschillen nog wel van mening over de duur ervan, het hangt van het delict af en hoe ernstig de schade is. 1.2.3 Waarom is het een probleem? Het is een probleem omdat mensen door deze vorm van fraude slachtoffer worden en veel geld kunnen verliezen of een slechte naam kunnen krijgen omdat mensen hun identiteit kunnen overnemen en deze kunnen gebruiken om andere mensen op te lichten. 1.3 Centrale vraag + deelvragen De centrale vraag van dit onderzoek is: In hoeverre is de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl effectief? Deze centrale vraag wordt beantwoordt aan de hand van een aantal deelvragen. Deze deelvragen luiden als volgt: 1. Wat is het theoretisch juridisch kader van identiteitsfraude? 2. Wanneer is de wetgeving effectief? 3. Hoe handhaven de betrokken partijen (Marktplaats.nl, de Officier van Justitie, het Centraal Meldpunt identiteitsfraude en rechter) identiteitsfraude? 1.4 Doelstelling De doelstelling kan als volgt omschreven worden: inzichtelijk maken of de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving effectief is bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl Dit onderzoek wordt uitgevoerd namens NHL Hogeschool te Leeuwarden vanuit de minor internet en recht. De onderzoekers zijn zelf initiatiefnemer en ook belanghebbende bij het onderzoek, dit omdat de onderzoekers zelf ook actief zijn op Marktplaats.nl en regelmatig producten/diensten kopen/verkopen. Hieronder worden doelstelling volgens het SMART-principe uiteen gezet:  Specifiek: het gaat om de juridische gevolgen die de Nederlandse wetgeving verbindt aan identiteitsfraude op internet en dan specifiek Marktplaats.nl, wat de gevolgen zijn van deze vorm van fraude en wat iemand er aan kan doen om het te voorkomen.  Meetbaar: Dagelijks bezoeken 1,3 miljoen mensen de website van Marktplaats.nl, deze groep loopt elke dag risico om slachtoffer te worden.


11

  

Acceptabel: Mocht het nodig zijn dan moet de wetgeving veranderd worden en/of Marktplaats.nl hun voorwaarden aanpassen. Realistisch: Ja, het doel is realistisch, omdat het een toenemend probleem is en door eventuele veranderingen in de wetgeving of algemene voorwaarden, is het probleem gemakkelijker aan te pakken. Tijdsgebonden: Het advies is per direct van toepassing.

Intern doel: Een beter beeld krijgen van Nederlandse strafwetgeving op effectiviteit van online identiteitsfraude. Extern doel: Inzicht krijgen in de effecten van de Nederlandse wetgeving bij identiteitsfraude op Marktplaats.nl. 1.5 Onderzoeksmethode Het onderzoek duurt 18 weken en er wordt dus gekozen voor een onderzoeksmethode waar meer tijd in gaat zitten. Er is gekozen om een enquête te gaan houden en interviews af te nemen met de Marktplaats.nl, de officier van justitie en het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude. Het doel is om met minimaal twee van de hiervoor genoemde partijen een interview te houden. De voorkeur gaat natuurlijk uit naar een interview met alle drie deze instanties. Er is gekozen om zowel een kwalitatief als kwantitatief explorerend onderzoek uit te voeren middels desk- en field research. Er wordt beginnen met het uitvoeren van deskresearch. Tijdens de deskresearch wordt er opzoek gegaan naar informatie over identiteitsfraude, de Nederlandse wetgeving betreft dit onderwerp, jurisprudentie en naar verhalen van slachtoffers. Deze informatie hebben wis nodig om de fieldresearch te kunnen uitvoeren. De fieldresearch zal bestaan uit het houden van enquêtes en het houden van een interview. De enquête wordt gehouden onder de HBO Rechten studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. Er is gekozen om alleen te richten op alleen deze groep, omdat uit nader onderzoek blijkt dat anders de populatie te breed wordt voor het onderzoek. HBO Rechten heeft op dit moment rond de 400 studenten. Dit houdt in dat we minimaal 162 resultaten moeten ontvangen, willen wanneer er betrouwbaar resultaat van 90% nagestreefd wordt.

Figuur 4: Steekproefcalculator6

Met de enquêtes wordt er onderzoekt hoeveel mensen er daadwerkelijk slachtoffer zijn geworden van identiteitsfraude op Marktplaats.nl, hierbij kan gedacht worden aan het feit dat mensen hun identiteit is gebruikt en/of dat ze aankopen hebben gedaan bij een persoon met een valse identiteit. Deze bron wordt gebruikt als indicator om duidelijk te maken dat het hier om een probleem gaat. De deelvragen worden op de volgende manier beantwoorden: 1. Wat is het theoretisch juridische kader van identiteitsfraude? 6 http://www.allesovermarktonderzoek.nl/steekproef-algemeen/steekproefcalculator


12

Om deze deelvraag te beantwoorden wordt er uitgelegd wat identiteitsfraude, wat handhaving en wat het opportuniteitsbeginsel is. Daarnaast wordt er gekeken naar de betreffende wetsartikelen, de algemene voorwaarden van Marktplaats.nl, jurisprudentie over dit onderwerp, artikelen uit vak gerelateerde tijdschriften (NJB) en naar online ervaringen van mensen die slachtoffer zijn geworden van deze vorm van identiteitsfraude. 2. Hoe handhaven de betrokken partijen (Marktplaats.nl, de Officier van justitie en het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude) identiteitsfraude? Om deze deelvraag te beantwoorden wordt er gestreefd om minimaal twee verschillende en het liefst drie interviews houden. Ten eerste een interview met Marktplaats.nl zelf. Met dit interview wordt er geprobeerd antwoord kunnen geven op de vraag “welke maatregelen neemt Marktplaats.nl om identiteitsfraude te voorkomen?”. Verder is het van belang antwoorden te verkrijgen op vragen zoals hoe vaak komt identiteitsfraude voor? Wat kunnen slachtoffers eraan doen? Ten tweede wordt er geprobeerd een interview te houden met een officier van justitie. Door middel van dit interview wordt er geprobeerd een antwoord te verkrijgen op de vraag hoe wordt er gehandhaafd? Daarnaast hopen wordt er gestreefd om ook antwoorden te verkrijgen op de vragen: wat de strafmaatregelen zijn op het plegen van identiteitsfraude, hoeveel het voorkomt in Nederland en of hun werkdruk ook is toegenomen sinds een grote groep mensen regelmatig online winkelen en hierdoor sneller slachtoffer worden van oplichting. Daarnaast kunnen consumenten die slachtoffer zijn geworden van identiteitsfraude zich melden bij het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude (CMI) van de overheid. Van deze instantie wordt er geprobeerd antwoord te verkrijgen op de vraag hoe zij omgaan met identiteitsfraude en hoeveel meldingen er gedaan worden. Naast de interviews wordt er theorie geraadpleegd over de handhaving en er wordt gekeken naar de jurisprudentie. 3. Wanneer is de wetgeving effectief? Om deze deelvraag te beantwoorden wordt er uitlegt wat het begrip “effectief” inhoudt. Daarnaast wordt er onderzocht of er over geschreven wordt in de jaarverslagen en beleid van Marktplaats.nl en bij de Officier van Justitie. Daarnaast wordt deze deelvraag meenemen in de interviews die gehouden worden. Via deze onderzoeksmethode wordt geprobeerd een goed beeld te krijgen over het probleem. Er wordt geprobeerd voldoende informatie te verkrijgen om onze deelvragen te kunnen beantwoorden en zo uiteindelijk een antwoord te kunnen geven op onze onderzoeksvraag.


13

2 Theoretisch kader. 2.1 Wat is een identiteit? Ieder mens is uniek en heeft eigenschappen waardoor hij zich kan onderscheiden van de rest. Dit kunnen biometrische eigenschappen zijn, eigenschappen die het verhaal van iemand vertellen en eigenschappen die tot uitdrukking komen in gedrag. Het geheel van deze eigenschappen is een identiteit. Er zijn drie verschijningsvormen van identiteit, namelijk: - Identiteitsbewijzen; Dit zijn de formele identiteitsbewijzen die door de Nederlandse overheid zijn verstrekt. Identiteitsbewijzen zijn paspoorten, identiteitskaart, rijbewijs, verblijfsdocumenten voor vreemdelingen en vluchtelingen. In Nederland zijn tientallen miljoenen geldige identiteitsbewijzen in omgang. Dit getal is meer dan het aantal inwoners, maar dit komt omdat vele inwoners een combinatie hebben van paspoort, ID-kaart en rijbewijs. - Identiteitsdragers; Dit zijn de private identiteitsbewijzen. Identiteitsdragers zijn OV-chipkaart, banken verzekeringspassen of bijvoorbeeld een klantenkaart. Identiteitsdragers kunnen alleen gebruikt worden voor een specifiek doel en kunnen niet dienen als identiteitsbewijs in formele zin. - Online identiteit; Nederland digitaliseert en hierdoor hebben veel mensen een online identiteit. Een online identiteit is bijvoorbeeld een account (inlognaam/wachtwoord), DigID of kaartlezers (die nodig zijn voor internetbankieren).7 2.2 Wat is identiteitsfraude? Identiteitsfraude is het

Figuur 5: Uitwerking van identiteitsfraude U.R.M.Th. de Vries, Tigchelaar, H, van der Linden, M, Hol, A.M., ‘Identiteitsfraude: een afbakening, een internationale begripsvergelijking en analyse van nationale strafbepalingen’, Den Haag, 2007 p 228 8

7 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/identiteitsfraude/documenten-en-

publicaties/rapporten/2013/12/12/identiteit-in-cijfers.html 8 U.R.M.Th. de Vries, Tigchelaar, H, van der Linden, M, Hol, A.M., ‘Identiteitsfraude: een afbakening, een internationale begripsvergelijking en analyse van nationale strafbepalingen’, Den Haag, 2007 p 228


14

Identiteitsfraude wordt voornamelijk bestraft aan de hand van artikel 326 van het wetboek van strafrecht. In dit artikel staat: 1. Hij die, met het oogmerk om zich of een ander wederrechtelijk te bevoordelen, hetzij door het aannemen van een valse naam of van een valse hoedanigheid, hetzij door listige kunstgrepen, hetzij door een samenweefsel van verdichtsels, iemand beweegt tot de afgifte van enig goed, tot het verlenen van een dienst, tot het ter beschikking stellen van gegevens, tot het aangaan van een schuld of tot het teniet doen van een inschuld, wordt, als schuldig aan oplichting, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie. 2. Indien het feit wordt gepleegd met het oogmerk om een terroristisch misdrijf voor te bereiden of gemakkelijk te maken, wordt de op het feit gestelde gevangenisstraf met een derde verhoogd.9 Er is sprake van identiteitsfraude wanneer er onjuiste identiteitsgegevens worden gegeven. Identiteitsfraude komt in verschillende vormen voor, namelijk: - overname van identiteitsgegevens: dit is het overnemen van iemand anders zijn identiteit en hier vervolgens misbruik van te maken. Bij deze vorm van identiteitsfraude heeft de fraudeur iemand anders zijn identiteitsgegevens weten te bemachtigen, zonder toestemming van de persoon zelf. - Identiteitsdelegatie: dit is het medegebruik maken van iemand anders zijn identiteit. Bij deze vorm van identiteitsfraude is er toestemming nodig van de persoon zelf. Een voorbeeld van identiteitsdelegatie is het maken van een examen voor iemand anders. - Identiteitsruil: zoals de naam al aangeeft ruilt de pleger van identiteit met iemand anders. Persoon A doet zich voor als persoon B en andersom. - Identiteitscreatie: dit is het creëren van een nieuwe identiteit.10 Identiteitsfraude is geen nieuw delict, het bestond allang voor de komst van de computer en het internet. In de tijd toen er nog geen computer bestond doorzochten de fraudeurs het afval opzoek naar persoonlijke gegevens van hun slachtoffers, het zogenoemde dumpster diving. Met de komst van de computer en het internet is het veel gemakkelijker geworden voor de fraudeurs om aan persoonlijke gegevens te komen. Hedendaagse computergebruikers laten op allerlei verschillende manieren identiteitssporen na op het internet. 11 Nederland digitaliseert en dit maakt het voor de fraudeurs alleen maar gemakkelijker op aan persoonlijke informatie te komen. In 2012 waren er naar schatting 612.000 mensen slachtoffer van identiteitsfraude. Dit is een sterke stijging als er gekeken wordt naar de cijfers van 2007, toen het aantal slachtoffers nog 75.000 bedroeg. Op dit moment is 16,3% van de Nederlandse bevolking slachtoffer geworden van identiteitsfraude. In 2012 was de schade van identiteitsfraude onder de burgers 355 miljoen euro12. Mensen die slachtoffer worden van identiteitsfraude ondervinden niet alleen financiële schade, maar lijden ook emotionele schade.13

9 Art 326 Sr 10 https://www.overheid.nl/fileadmin/user_upload/PDF/Handreiking_politie_Identiteitsfraude.pdf 11 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/identiteitsfraude/aanpak-identiteitsfraude 12 http://www.bergen.nl/organisatie/actueel_251/item/controle-identiteitsbewijzen-in-klant-contact-

centrum_13423.html 13 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/identiteitsfraude/aanpak-identiteitsfraude


15

2.3 Wat is handhaving? “Handhaving is controle door politie, justitie of een toezichthouder op de naleving van bepaalde weten regelgeving.” 14 2.4 Wat is het opportuniteitsbeginsel? In Nederland heeft het Openbaar Ministerie het vervolgingsmonopolie. Dit betekend dat alleen het Openbaar Ministerie bevoegd is om zaken bij de strafrechter aan te leveren. Het Openbaar Ministerie heeft ook de mogelijkheid om een zaak te seponeren. Als het Openbaar Ministerie een zaak seponeert, dan laat hij de zaak onvervolgt. Het Openbaar Ministerie kan een tweetal redenen hebben om een zaak te seponeren, namelijk: 1. een technisch sepot: er is onvoldoende bewijs; 2. een beleidssepot: vervolging is wel mogelijk, maar niet wenselijk.15 De bevoegdheid van het Openbaar Ministerie om niet te vervolgen noemen we het opportuniteitsbeginsel en is geregeld in artikel 167 van het wetboek van strafvordering. Mocht iemand het niet eens zijn met de beslissing van het Openbaar Ministerie kan die hiertegen een klacht indienen bij het gerechtshof.16 2.5 Juridische kader In de zomer van 2013 heeft de VVD samen met de PVDA en het CDA een wetswijziging ingediend over identiteitsfraude. De partijen zijn van mening dat het aantal delicten afgelopen jaren is toegenomen en deze cijfers de komende jaren alleen maar zullen stijgen en daarom willen partijen dat er strenger gestraft wordt. Identiteitsfraude was voor de wetswijziging op zich niet strafbaar en was alleen te bestraffen als er werkelijk een strafbaar feit mee gepleegd was. Met deze wijziging willen ze ervoor zorgen dat meer vormen strafbaar wordt gesteld en er harder wordt opgetreden tegen identiteitsfraude. De straf bedraagt maximaal 5 jaar of een geldboete uit de 5de categorie. De boete is omhoog gegaan, namelijk van €72.000,- naar €81.000,-.17 Voor de wetswijziging was identiteitsfraude alleen te bestraffen met artikel 225, 326, 231 of 232 van het wetboek van Strafrecht. Bij deze artikelen moest er gewacht worden tot er daadwerkelijk een strafbaar feit met de gegevens was gepleegd. Na de wetswijziging van 1 mei 2014 hoeft het slachtoffer daar niet meer op te wachten. Door de wetswijziging wordt het makkelijker gemaakt om alle vormen van identiteitsfraude aan te pakken. Er is geen nieuw artikel bij gekomen, maar aangepast. Artikel 231 van het wetboek van strafrecht is aangepast en verlengd en luidt nu als volgt: Artikel 231 1. Hij die een reisdocument of Nederlandse identiteitskaart valselijk opmaakt of vervalst, of een zodanig stuk op grond van valse gegevens doet verstrekken dan wel een aan hem of een ander verstrekt reisdocument of Nederlandse identiteitskaart ter beschikking stelt van een derde, met het oogmerk het door deze te doen gebruiken als ware het aan hem verstrekt, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie. 2. Met dezelfde straf wordt gestraft hij die in het bezit is van een reisdocument of Nederlandse identiteitskaart waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden, dat het vals of vervalst

14 http://jw.juridischwoordenboek.com/contentDefinition.asp?termRechtsgebiedId=1006582 15 http://www.wetrecht.nl/vervolging-of-geen-vervolging/ 16 Art. 12 Sv 17 http://www.volkskrant.nl/media/kamer-wil-identiteitsfraude-strafbaar-stellen~a3469414/


16

is, dan wel opzettelijk gebruik maakt van een niet op zijn naam gesteld reisdocument of Nederlandse identiteitskaart. Artikel 231a [Treedt in werking per 01-05-2014] 1. Hij die biometrische kenmerken of biometrische persoonsgegevens valselijk opmaakt of vervalst met het oogmerk om deze als echt en onvervalst te gebruiken of te doen gebruiken in gevallen waarin die kenmerken of persoonsgegevens worden gebruikt voor het vaststellen van iemands identiteit, teneinde zijn identiteit te verhelen of de identiteit van een ander te verhelen of misbruiken, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie. 2. Met dezelfde straf wordt gestraft hij die in gevallen waarin biometrische kenmerken of biometrische persoonsgegevens worden gebruikt voor het vaststellen van iemands identiteit, opzettelijk gebruik maakt van valse of vervalste biometrische kenmerken of biometrische persoonsgegevens als waren deze echt en onvervalst met het oogmerk om zijn identiteit te verhelen of de identiteit van een ander te misbruiken of opzettelijk gebruik maakt van biometrische kenmerken of biometrische persoonsgegevens van een ander met het oogmerk om de verdenking van een strafbaar feit op de ander of niet op hem te doen ontstaan. 3. Artikel 225, derde lid, is van overeenkomstige toepassing. Artikel 231b [Treedt in werking per 01-05-2014] Hij die opzettelijk en wederrechtelijk identificerende persoonsgegevens, niet zijnde biometrische persoonsgegevens, van een ander gebruikt met het oogmerk om zijn identiteit te verhelen of de identiteit van de ander te verhelen of misbruiken, waardoor uit dat gebruik enig nadeel kan ontstaan, wordt gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste vijf jaren of geldboete van de vijfde categorie. 18 In artikel 231a wordt gesproken over biometrische kenmerken of persoonsgegevens. Biometrie zijn lichaamskenmerken waaraan een persoon herkend kan worden. Hierbij kan gedacht worden aan stem, vingerafdruk of handtekening.19 2.6 vervolging Sinds mei 2014 is het gemakkelijker geworden om strafrechtelijk op te treden tegen de verschillende vormen van identiteitsfraude. Door de wetswijziging is het niet alleen strafbaar als er gebruik wordt gemaakt van iemand zijn reisdocumenten van iemand anders gebruikt, maar ook als er gebruik wordt gemaakt van een rijbewijs of een vreemdelingendocument van iemand anders. Voor de wetswijziging was gewone fraude met identificerende persoonsgegevens nog niet afzonderlijk strafbaar gesteld. De reden hiervan was dat fraude een onderdeel was van de delictsomschrijving van artikel 326 van het wetboek van strafrecht – oplichting, artikel 326a van het wetboek van strafrecht – flessentrekkerij en artikel 283 e.v. van het wetboek van strafrecht – bedreiging. Na de wetswijziging is het misbruik van identificerende persoonsgegevens en misbruik van reisdocumenten samengebracht onder artikel 231 van het wetboek van strafrecht. Zoals hierboven genoemd, staat er nu een straf op van maximaal vijf jaren of een geldboete uit de vijfde categorie. In artikel 23 van het wetboek van strafrecht staat: de vijfde categorie is een boete van €81.000,- 20 18 Blauwe VNW straf(proces)recht 2014/2015 19 http://www.encyclo.nl/begrip/biometrie 20 Art. 23 Sr


17

2.7 Opsporing De aanpak van identiteitsfraude draait voornamelijk om preventie. Het Nederlandse kabinet is van mening dat voorkomen beter is dan genezen. In de visie op de aanpak van identiteitsfraude van het kabinet staan 5 beleidslijnen beschreven over de aanpak van identiteitsfraude. De 5 richtlijnen zijn: 1. Gezonde weerstand tegen identiteitsfraude; Burgers moeten voorzichtig omgaan met hun persoonsgegevens. Daarnaast moeten de overheid en bedrijven elkaar waarschuwen voor fraudeurs. 2. Betrouwbare controles identiteitsfraude; Nederland digitaliseert, dit kan alleen als overheidsorganisaties de identiteit van burgers op de juiste momenten zorgvuldig controleren. Deze controles beschermen de burger tegen misbruik van hun identiteit. 3. Vroege ontdekking van identiteitsfraude; identiteitsfraude moet zo snel mogelijk worden ontdekt om erger te voorkomen. Verschillende partijen moeten daarom nauw met elkaar samenwerken. 4. Snelle hulp slachtoffers identiteitsfraude; Slachtoffers van identiteitsfraude moeten direct hun gegevens kunnen blokkeren, zodat fraudeurs niet nog meer schade kunnen aanrichten. Slachtoffers die dit niet alleen kunnen, moeten hulp krijgen van het CMI. 5. Identiteitsfraude is strafbaar; Sinds mei 2014 zijn alle denkbare vormen van identiteitsfraude strafbaar volgens het wetboek van strafrecht. 21 2.8 Wat is Marktplaats.nl? Marktplaats.nl, opgericht in 1999 in Emmeloord, is één van de populairste websites van Nederland die zich richt op rubriekadvertenties. Het is begonnen als een klein initiatief waar tweedehands spullen aanboden konden worden. Een jaar na oprichting is het overgenomen door Het Goed B.V. 22 Dit is een bedrijf dat gespecialiseerd is in tweedehands winkels. Vanaf dat moment is de website uitgegroeid tot een groot succes. Dagelijks bezoeken zo’n 1,3 miljoen mensen de website en komen er gemiddeld 350.000 nieuwe advertenties op de website. De gehele website bevat op elk willekeurig moment ruim 9 miljoen advertenties. Dit zijn advertenties van zowel particulieren als bedrijven. Iedereen is vrij om, soms tegen een vergoeding, advertenties te plaatsen van kleding en speelgoed tot auto’s, het enige wat nodig is, is een e-mailadres.23 2.9 Jurisprudentie In de jurisprudentie vindt identiteitsfraude voornamelijk plaats in combinatie met oplichting. Zoals eerder is aangegeven, vindt identiteitsfraude op vele verschillende manieren plaats. 2.9.1 ECLI:NL:GHSHE:2013:2647 Deze uitspraak is een hoger beroep bij het gerechtshof en gaat over acht oplichtingen en twee pogingen tot oplichting van filialen van ING bank middels identiteitsfraude. De verdachte heeft bij meerder filialen van de ING Bank geprobeerd geld op te nemen. Hij toonde hierbij aangiftes van de vermissing van een portemonnee en legitimatie. De verdachte deed deze aangiftes zelf en gaf zich uit voor het slachtoffer. Zodoende stonden deze aangiftes op naam van slachtoffers en de verdachte deed zich voor als het slachtoffer, terwijl hij dit natuurlijk niet was. De uitspraak is gegrond op de artikelen 33, 33a, 45, 57, 63 en 326 van het Wetboek van Strafrecht. De verdachte heeft een gevangenisstraf van 18 maanden gekregen. 24

21 http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/identiteitsfraude/aanpak-identiteitsfraude 22 http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/marktplaats-geschiedenis.dot 23 http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/ 24 Http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:GHSHE:2013:2647&keyword=identiteitsfraude.


18

2.9.2 ECLI:NL:RBNNE:2013:2415 Deze uitspraak gaat over oplichting van internet. De verdachte heeft daarna een valse aangifte gedaan van identiteitsfraude om zijn schuld te verhullen. De oplichtingen vonden plaats via Marktplaats.nl en de verdachte gebruikte hiervoor een valse naam. De verdachte kreeg een gevangenisstraf van 9 maanden en daarnaast meerder schadevergoedingen te betalen aan de slachtoffers. 25 2.10 In hoeverre is identiteitsfraude op Marktplaats.nl te bestrijden? Een groot gedeelte van de transacties die via Marktplaats.nl plaatsvinden verlopen goed, de goederen/diensten worden geleverd en de prijs wordt betaald. Maar er is ook een klein gedeelte verkopers die de afspraken niet nakomen. Om hier geen slachtoffer van te worden heeft Marktplaats een vijftal ‘gouden tips’ op de website geplaatst en daarnaast geven ze als advies: “doe online niets wat u in het dagelijks leven ook niet zou doen!” 1. Laat uw gezonde verstand spreken: als iets te mooi lijkt om waar te zijn, dan is dat meestal ook zo. 2. Bekijk hoe lang de verkoper actief is op Marktplaats.nl, check zijn andere advertenties en maak persoonlijk contact. 3. Controleer de verkoper: Google zijn gegevens en check telefoon en bankrekeningnummer via het Meldpunt internetoplichting. 4. Betaal het product via PayPal en uw aankopen zijn in veel gevallen onbeperkt beschermd. 5. Wees alert bij kopers en verkopers uit het buitenland en gebruik geen (anonieme) betaalmethoden als Western Union.26 Mocht iemand ondanks deze tips toch opgelicht worden, dan kan die persoon op Marktplaats.nl een link vinden naar de website van de politie om aangifte te doen. Mocht een consument worden opgelicht op Marktplaats.nl dan moet hij altijd als eerste aangifte doen bij de politie. Na de aangifte geeft de politie, Marktplaats.nl de informatie die zij nodig hebben om maatregelen te kunnen treffen. Bij maatregelen kan er gedacht worden aan het verwijderen van de betreffende advertentie of het blokkeren van het account van de oplichter. Meer dan maatregelen mag Marktplaats.nl ook niet doen. 27 2.10.1 Algemene voorwaarden van Marktplaats.nl In de algemene voorwaarden van Marktplaats.nl is het volgende te vinden over de maatregelen die Marktplaats.nl treft, hier staat namelijk het volgende beschreven: “ Voor uw veiligheid en om misbruik tegen te gaan worden e-mailadressen afgeschermd door Marktplaats.nl. Uw reactie op een advertentie en eventuele vervolgberichten tussen koper en adverteerder worden via de servers van Marktplaats.nl verzonden. Voor het melden van illegale en inbreuk makende advertenties, beledigende inhoud en andere problemen verzoeken wij u gebruik te maken van het Meld aan Marktplaats-systeem; zo kunnen wij er samen voor zorgen dat de site zo schoon en veilig mogelijk blijft. Klachten omtrent oplichting kunt u melden via ons Contactformulier. Indien wij aanwijzingen en/of klachten van andere gebruikers ontvangen of om andere redenen van mening zijn dat een bepaalde Gebruiker niet handelt in overeenstemming met de wet en/of de 25 Http://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBNNE:2013:2415&keyword=identiteitsfraude. 26 http://statisch.marktplaats.nl/help/veilighandelen/veilighandelen-checklist.html 27 https://www.mijnpolitie.nl/mio/Meldpunt_Internetoplichting_Samenwerking.pdf


19

Gebruiksvoorwaarden en/of het Privacy beleid, dan kunnen wij – indien wij daartoe aanleiding zien – om veiligheidsredenen en ter bescherming van onze gebruikers onder meer de onderstaande maatregelen treffen. Marktplaats.nl kan deze maatregelen ook treffen indien u op onredelijke wijze gebruik maakt van de Website, bijvoorbeeld indien uw gebruik andere gebruikers hindert of de goede werking van de Website verstoort: a. Marktplaats.nl kan de desbetreffende Gebruiker uitsluiten van de diensten van Marktplaats.nl of bepaalde functionaliteiten voor deze Gebruiker beperken. U kunt hier denken aan bijvoorbeeld schorsing van het account van de betreffende Gebruiker, het verwijderen van beoordelingen, het beperkt kunnen plaatsen van advertenties of reacties; en/of b. Marktplaats.nl kan een of meerdere Advertenties van de Gebruiker verwijderen zonder restitutie van het door Gebruiker betaald bedrag. Marktplaats.nl kan in het kader van de bovengenoemde maatregelen de persoonsgegevens van de betrokkenen verwerken. Indien daartoe aanleiding is kan Marktplaats.nl binnen de grenzen van de wet, de persoonsgegevens van de betrokkenen doorgeven, bijvoorbeeld aan de politie. Hoe dit in zijn werk gaat staat verder omschreven in ons Privacy beleid. ” 28

28 http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/voorwaarden-en-privacybeleid/algemene-

gebruiksvoorwaarden_okt_2013.dot#illegale


20

3 Resultaten In dit hoofdstuk worden de belangrijkste resultaten van het kwalitatieve onderzoek beschreven. De resultaten zijn onderverdeeld in 3 delen. Allereerst gaat deel 1 over digitale identiteitsfraude, vervolgens gaat deel 2 over de opsporing van digitale identiteitsfraude. Tenslotte gaat deel 3 over de vervolging van identiteitsfraude. Deel 1: identiteitsfraude: 3.1 Digitale identiteitsfraude De Officier van Justitie, (Gerben Wilbrink), gaf de volgende omschrijving van identiteitsfraude: identiteitsfraude is het opzettelijk plegen van een strafbaar feit door middel van iemand anders zijn identiteit, door zo zelf achter de schermen te blijven. Identiteitsfraude op Marktplaats.nl is een toenemend probleem, jaarlijks komen er steeds meer meldingen over binnen bij de instanties. Een paar jaar geleden was bijvoorbeeld skimming heel populair onder de crimineel. Skimming is het onrechtmatig kopiëren van bankgegevens uit de magneetstrip of het afkijken van de pincode van iemand anders. 29 Dit probleem werd alleen zo groot, dat banken nieuwe bankpassen hebben ontwikkeld en hun pinautomaten beter hebben beveiligd, dat de techniek skimming vrijwel onmogelijk maakt [BIJLAGE VI p.33] Criminelen en de instanties spelen in feite een kat-en-muisspel. Wanneer iets onmogelijk wordt gemaakt, vinden de criminelen wel weer wat anders om geld mee te verdienen. En tegenwoordig wordt dat veel gedaan door digitale identiteitsfraude. Deze digitale identiteitsfraude komt in veel verschillende vormen voor, maar het onderzoek richt zich alleen op de identiteitsfraude op Marktplaats.nl. [BIJLAGE VI p.35] Identiteitsfraude op Marktplaats.nl komt veel voor, dit komt omdat het op Marktplaats.nl vaak gaat om kleine bedragen en mensen daardoor vaak te goed van vertrouwen zijn. Het OM krijgt regelmatig meldingen binnen van de politie en meldpunt internet en oplichting uit Haarlem, hieruit kan worden gehaald dat er dagelijks nieuwe meldingen bij die instanties binnen komen. Om het vervolgens op te sporen en te vervolgen is het van groot belang dat alle instanties (politie, Marktplaats.nl, meldpunt internet en oplichting en het OM) goed met elkaar samenwerking en makkelijker gegevens verspreiden. [BIJLAGE VI p.34] Het dadersprofiel dat kan worden gegeven over de plegers van identiteitsfraude op Marktplaats.nl is man, met de leeftijd van 20 tot 40 jaar. Overige kenmerken of opleidingsniveau is heel divers. Ook het slachtoffers profiel is heel divers. Iedereen kan slachtoffer raken van identiteitsfraude. [BIJLAGE VI p.35] Deel 2: Opsporing: 3.2 Opsporing digitale identiteitsfraude op Marktplaats.nl Het proces van opsporing van identiteitsfraude op Marktplaats.nl verloopt als volgt: Stap 1: melding: De bal begint te rollen door een melding, als deze al binnenkomt. Veel daders komen er ongestraft mee weg omdat er geen aangifte wordt gedaan. Van de half miljoen mensen die slachtoffer worden van online identiteitsfraude, doen slechts 43.000 mensen aangifte. Het merendeel hoort hierna nooit meer iets over deze aangifte30.[BIJLAGE I p.28]

29 https://www.politie.nl/themas/skimming.html 30 Boere, Web van oplichters 2015, p. 27.


21

Slachtoffers die er wel voor kiezen om aangifte te doen, kunnen dit bij verschillende organisaties doen, namelijk: bij de politie, meldpunt internet en oplichting of bij Marktplaats.nl zelf. Marktplaats.nl zelf heeft een speciaal team, bestaande uit 24 mensen, die de website in de gaten houden om fraudeleuze advertenties op te sporen en te verwijderen. Per dag verwijderen zij gemiddeld 35 advertenties van de website, dit is 0,01% van alle advertenties die dagelijks worden geplaatst31. [BIJLAGE I p.28] Stap 2: is er sprake van een incident of oplichting?: Organisaties die de aangiftes binnenkrijgen spelen deze vervolgens door naar het Openbaar Ministerie. Het Openbaar Ministerie maakt vervolgens een onderscheid tussen incidenten (een enkel geval) en oplichting (meervoudig). Bij voorkeur nemen ze alleen zaken van oplichting in behandeling. Stap 3: is er sprake van opzet?: Om oplichting te kunnen bestraffen moet er sprake zijn van opzet. Het Openbaar Ministerie moet daarom onderzoeken of er sprake is van opzet, wil het overgaan op vervolging. [BIJLAGE VI p.34] Stap 4: bewijzen verzamelen: Is er daadwerkelijk sprake van opzet dan is het belangrijk dat er bewijs wordt verzameld die dit kan bewijzen. Ze kunnen dit op verschillende manieren doen, bijvoorbeeld door een tap op de telefoon te doen, bankafschriften, in de bosjes te gaan liggen bij het huis of de politie gaat undercover en doet zich voor als een geïnteresseerde koper. Bij dat laatste geval zal alles worden opgenomen en dient dat als bewijs in de rechtbank. [BIJLAGE VI p.34] Bij professionele oplichting op Marktplaats.nl zit er vaak een hele organisatie achter. Het is dan belangrijk om zo hoog mogelijk in de piramide van die organisatie te komen. Dit heeft vaak tijd nodig, omdat de mensen in de top zoveel mogelijk buiten beeld blijven. De onderste persoon is vaak snel te pakken. Dit is de zogenaamde money-mule. Dit is de persoon die zijn bankrekening tot beschikking stelt of waarvan tijdelijk het pasje van mag worden gebruikt, in ruil voor bijvoorbeeld 100 euro. Deze zijn makkelijk te pakken, omdat hun naam snel in beeld komt of zijn in beeld komen bij een pinautomaat. Natuurlijk wil het OM deze mensen ook vervolgen, maar zij hebben meer interesse in de grote mensen omdat daarmee het probleem dan daadwerkelijk stopt. [BIJLAGE VI p.34] Stap 5: arrestatie: Als al het bewijs rond is, gaat de politie over op arrestatie. Deel 3 3.3 Vervolging digitale identiteitsfraude op Marktplaats.nl Identiteitsfraude heeft geen eigen wetsartikel in het wetboek van strafrecht, maar is wel degelijk strafbaar. Er wordt gekeken naar het delict waar het succesvolst mee kan worden vervolgd. In het geval van identiteitsfraude op Marktplaats.nl is dit oplichting. Oplichting is namelijk het gemakkelijkst te bewijzen. Voor oplichting staat een gevangenisstraf van maximaal 5 jaar of een geldboete uit de 5de categorie. In de praktijk wordt er vaak veroordeeld met een gevangenisstraf van de 2 tot 3 jaar en bij veelvoudige oplichting wordt de straf 5 jaar. [BIJLAGE VI p.34]

31 Boere, Web van oplichters 2015, p. 27.


22

4 Conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vraagstelling die centraal staat in het rapport. Deze vraagstelling luidt als volgt: In hoeverre is de huidige Nederlandse strafrechtelijke wetgeving bij identiteitsfraude door particuliere aanbieders op Marktplaats.nl effectief? De bevindingen van het onderzoek worden in de volgende paragraaf gepresenteerd. Vervolgens worden er nog enkele aanbevelingen gedaan die zijn gebaseerd op de resultaten van het onderzoek. 4.1 Conclusies Opgevallen is dat online identiteitsfraude geen eigen strafrechtelijk wetsartikel heeft in de Nederlandse wetgeving, zaken die binnenkomen worden behandeld met behulp van andere wetsartikelen. Identiteitsfraude op Marktplaats.nl wordt door het Openbaar Ministerie bestraft met het wetsartikel van oplichting. Het feit dat dit gepleegd wordt met een valselijke identiteit komt de dader ongestraft mee weg. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de Nederlandse strafrechtelijke wetgeving niet effectief is. Bij de Nederlandse strafrechtelijke wetgeving heeft onlangs een wetswijziging plaatsgevonden die het Openbaar Ministerie zou moeten helpen met het bestraffen van zulke zaken, maar die is tot aan vandaag nog altijd niet gebruikt, omdat ze er niets aan hebben. De kans op slagen is dan te klein en groter met een wetsartikel zoals oplichting. Een andere conclusie die getrokken kan worden uit het onderzoek is dat niet alle zaken strafrechtelijk bestraft worden. Organisaties zoals Marktplaats.nl, de politie en het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude verzamelen klachten die binnenkomen over mensen die slachtoffer zijn geworden van online identiteitsfraude. Het Openbaar Ministerie krijgt regelmatig deze meldingen binnen. Vervolgens maakt het Openbaar Ministerie onderscheid tussen een incident en oplichting. Alleen oplichting nemen ze in behandeling en incidenten laten ze vaak links liggen. Ook hieruit valt te concluderen dat de Nederlandse wetgeving niet effectief is, want er zou toch helemaal geen onderscheid mogen worden gemaakt tussen eenvoudig of meervoudig? Alle slachtoffers moeten het recht hebben om hun recht te kunnen halen. Doordat niet alle zaken betreft online identiteitsfraude worden bestraft daalt het aantal aangiftes wat binnenkomt ook. Hierdoor kunnen sommige plegers er jarenlang ongestraft mee weg komen en wordt de schade van het slachtoffer alleen maar groter. 4.2 Aanbevelingen Vanuit de doelstellingen geven wij in deze paragraaf adviezen aan de volgende partijen: het Openbaar Ministerie, de politie en Marktplaats.nl. Daarnaast willen wij aandacht besteden wat een consument zelf kan doen wanneer hij of zij slachtoffer wordt van identiteitsfraude. 4.2.1 De politie Er zijn veel slachtoffers van identiteitsfraude, maar zij doen lang niet allemaal aangifte en daardoor blijven daders ongestraft. Wij adviseren de politie om mensen die slachtoffer zijn geworden meer aan te moedigen om aangifte te komen doen. Dit zou kunnen door mediacampagnes samen met Marktplaats.nl. Markplaats.nl plaats dan tekst van politie in de banners van hun website waarop staat dat aangiftes bij oplichting en identiteitsfraude wel degelijk serieus genomen worden door de politie. Het is daarnaast van belang dat de politie mensen in dienst heeft die verstand hebben van de identiteitsfraude en internetoplichting, zodat zij daar verder mee kunnen. Wij adviseren de politie om na te gaan of er voldoende kennis op dit gebied aanwezig is en zo niet dit dan bij te scholen en/of toe te voegen in de opleiding tot politieagent.


23

De politie werkt op dit gebied ook samen met het Landelijk Meldpunt Internetoplichting. Zij hebben echter niet altijd voldoende capaciteit voor om alle zaken te behandelen. Aangezien het identiteitsfraude op Marktplaats een steeds groter probleem wordt, bevelen wij aan op de capaciteit bij het Landelijk Meldpunt Internetoplichting te vergroten, zodat er meer zaken behandeld kunnen worden. Wanneer dit niet zou kunnen, omdat er geen genoeg geld voor is dan adviseren wij om ook zaken waarbij minder gedupeerden zijn, ook zo veel mogelijk proberen te behandelen. Hierdoor krijgen deze gedupeerden het gevoel dat zij gehoord worden. Wanneer meer zaken vervolgd worden is de kans ook groter dan meer mensen aangifte gaan doen, omdat mensen dan het idee hebben dat er ook werkelijk iets gebeurd met hun aangifte. 4.2.2 Het Openbaar Ministerie Het Openbaar Ministerie krijgt meldingen binnen van de politie over aangiftes. Wanneer er bij de politie meer aangiftes binnen zouden krijgen, zou het Openbaar Ministerie ook meer daders kunnen vervolgen. Dit zou wel tot gevolg hebben dat het Openbaar Ministerie meer belast wordt. Wij bevelen daarom aan om na te gaan of er voldoende kennis en personeel is bij het Openbaar Ministerie om deze zaken te vervolgen. 4.2.3 Marktplaats.nl Bij Marktplaats.nl zijn er 24 mensen werkzaam op de fraudeafdeling. Marktplaats.nl adviseert gebruikers over welke gegeven zij beter niet kunnen prijs geven aan andere gebruikers. Daarnaast heeft Marktplaats.nl goed contact met de politie en het Openbaar Ministerie. Volgens ons doet Marktplaats.nl veel dingen om identiteitsfraude te voorkomen en mensen die slachtoffer zijn te helpen. Marktplaats.nl heeft de informatie redelijk verstopt op de website geplaatst. Daarom adviseren wij om de informatie prominenter op de homepage te plaatsen, zodat consumenten het makkelijker kunnen vinden. 4.2.4 Slachtoffers identiteitsfraude van Marktplaats.nl Het belangrijkste advies aan consumenten is om vooral aangifte te komen doen bij de politie. Zonder aangifte kan de dader niet worden opgespoord en worden vervolgd. Wanneer de consument het gevoel heeft dat er bij de politie niet genoeg doet zou hij of zij kunnen overwegen om een privédetective in te huren om bewijzen te verzamelen over wie hun identiteit misbruikt. Bewijs dat op deze manier verkregen wordt is wel rechtmatig. Dit opgebouwde dossier kan daarna aan de politie worden overhandigd en zij kunnen deze informatie dan ook doorspelen naar het Openbaar Ministerie. Wij adviseren consumenten die slachtoffer zijn geworden om contact op te nemen met Marktplaats.nl en wanneer het bekend is vanaf wel account de identiteitsfraude gepleegd wordt dit te laten blokkeren door Marktplaats.nl Daarnaast adviseren wij om mensen die komen klagen bij het slachtoffer over dat zij door hem zijn opgelicht te informeren over dat zijn identiteit misbruikt is en hen te waarschuwen. Daarnaast adviseren wij om deze mensen aan te moedigen om ook aangifte te doen. Het slachtoffer kan zich daarnaast ook wenden tot de Fraudehelpdesk voor hulp, vragen of een melding.


24

6 Literatuurlijst is niet cf. De JL2013. Boeken Schrijver e.a. 2014 Blauwe VNW Studiejaar 2014/2015 Blauwe VNW Deel C Straf(proces)recht, Den Haag: Sdu uitgevers 2014 Schrijver e.a. 2012 Kluwer College Bundel 2012/2013 Kluwer College bundel 2012/2013 II Publiekrecht, Deventer: Kluwer 2012 De Vries 2007 U.R.M. Th. De Vries, Identiteitsfraude: Een afbakening, een internationale begripsvergelijking en analyse van nationale strafbepalingen. Den Haag 2007. Fischer & Julsing 2007 T. Fischer en M. Julsing, Onderzoek doen!, Groningen/Houten: Noordhoff uitgevers 2007. Rapporten Rapport Meldpunt Internetoplichting 2014 Meldpunt Internetoplichting Politie.nl (2014), beschikbaar via https://www.mijnpolitie.nl/mio/Meldpunt_Internetoplichting_Samenwerking.pdf Rapport Ministerie van Justitie 2010 Handreiking politie identiteitsfraude (augustus 2010), beschikbaar via https://www.overheid.nl/fileadmin/user_upload/PDF/Handreiking_politie_Identiteitsfraude.pdf Artikelen Boere 2015, p26-27 R. Boere, ‘Web van oplichters’, Leeuwarder Courant 16 mei 2015, p. 26-27. Van Wilsem 2014, p. 24 J. van Wilsem, ‘Slachtofferschap van identiteitsfraude’, Boom Juridische uitgevers 2014, p. 24 Kamerstukken Identiteit in cijfers, bijlage van kamerbrief over integrale visie op de aanpak van identiteitsfraude, 12-12-2013 kabinetsvisie op de aanpak van identiteitsfraude, bijlage van kamerbrief over integrale visie op de aanpak van identiteitsfraude, 20-12-2013 Kamerbrief over integrale visie op de aanpak van identiteitsfraude, brief van minister Plasterk aan de Tweede kamer over kabinetsvisie op de aanpak van de identiteitsfraude, 20-12-2013 Websites ‘aantal gebruikers heeft Marktplaats.nl’ (www.google.nl) http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/ Geraadpleegd op: 4 februari 2015


25

‘algemene voorwaarden van Marktplaats.nl’ (www.google.nl) http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/voorwaarden-en-privacybeleid/algemenegebruiksvoorwaarden_okt_2013.dot#illegale Geraadpleegd op: 10 maart 2015 ‘biometrie’ (www.encyclo.nl) http://www.encyclo.nl/begrip/biometrie Geraadpleegd op: 10 maart 2015 ‘geschiedenis Marktplaats.nl’ (www.google.nl) http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/marktplaats-geschiedenis.dot Geraadpleegd op: 10 maart 2015 ‘handhaving’ (www. Juridischwoordenboek.com) http://jw.juridischwoordenboek.com/contentDefinition.asp?termRechtsgebiedId=1006582 Geraadpleegd op: 9 maart 2015 ‘identiteitsfraude’ (www.google.nl) http://www.politie.nl/onderwerpen/identiteitsfraude.html Geraadpleegd op: 3 februari 2015 ‘Identiteitsfraude schade’ (www.google.nl) http://www.bergen.nl/organisatie/actueel_251/item/controle-identiteitsbewijzen-in-klant-contactcentrum_13423.html Geraadpleegd op : 3 juni 2015 ‘Opportuniteitsbeginsel’ (www.juridischwoordenboek.com) http://www.wetrecht.nl/vervolging-of-geen-vervolging/ Geraadpleegd op: 9 maart 2015 ‘skimming’ (www.google.nl) https://www.politie.nl/themas/skimming.html Geraadpleegd op: 23 april 2015 ‘slachtoffers identiteitsfraude’ (www.google.nl) http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/veiligheid-recht/publicaties/artikelen/archief/2014/20144083-wm.htm Geraadpleegd op: 3 februari 2015 ‘slachtoffers identiteitsfraude Marktplaats.nl’ (www.google.nl) www.omroepbrabant.nl/?news/218056892 Geraadpleegd op: 11 februari 2015 ‘Steekproefcalculator’ (www.google.nl) http://www.allesovermarktonderzoek.nl/steekproef-algemeen/steekproefcalculator Geraadpleegd op: 17 februari 2015 ‘Wat is Marktplaats.nl’ (www.google.nl) http://www.marktplaats.nl/i/help/over-marktplaats/ Geraadpleegd op: 10 maart 2015


26

‘wetswijziging identiteitsfraude’ (www.google.nl) http://www.volkskrant.nl/media/kamer-wil-identiteitsfraude-strafbaar-stellen~a3469414/ Geraadpleegd op: 9 maart 2015 (www.marktplaats.nl) http://statisch.marktplaats.nl/help/veilighandelen/veilighandelen-checklist.html Geraadpleegd op: 10 maart 2015 Wetsartikelen Art. 231b wetboek van strafrecht Art. 326 wetboek van strafrecht Art. 23 wetboek van strafrecht Art 12 wetboek van strafvordering Jurisprudentie ECLI:NL:GHSHE:2013:2647 ECLI:NL:RBNNE:2013:2415


27

7 Bijlage BIJLAGE I: Krantenartikel 'web van oplichters'


28


29


30

BIJLAGE II: Verzoek voor interview CMI Verzoek: Vraag:  Geachte meneer/mevrouw,  Wij zijn drie derdejaars studenten van de NHL Hogeschool in Leeuwarden die voor de hun minor Internet en Recht een onderzoek doen naar identiteitsfraude. Aangezien mensen bij het Centraal Meldpunt identiteitsfraude (CMI) hiervan een melding kunnen doen willen wij vragen of het mogelijk is om een interview te houden met iemand van het CMI die ons hierover meer kan vertellen?  Met vriendelijke groet,  Sylvia Brouwer  Francois Krol  Boukje Hijma  Antwoord: Geachte mevrouw Brouwer, Hieronder volgt een reactie op uw e-mail, waarin u vraagt of u voor uw studieopdracht met een medewerker van het CMI een interview kunt houden over identiteitsfraude. Vanwege het grote aantal verzoeken dat het CMI en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) ontvangt van studenten voor de hulp bij opdrachten, werkstukken en projecten kunnen zij uw interviewverzoek niet in behandeling nemen.  Wij vertrouwen erop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd, mevrouw Brouwer. Met vriendelijke groet, Linda Knops Publieksvoorlichter Informatie Rijksoverheid  


31

BIJLAGE III: Verzoek voor interview politie Eerste mailcontact: Dag Boukje, ivm jou verzoek; NHL Leeuwarden doet onderzoek naar online ID fraude, vraagt of daarvoor een agent van beschikbaar is in Leeuwarden en kan worden geïnterviewd. ga ik kijken of we aan jou verzoek tegemoet kunnen komen. Je hoort volgende week van mij! Met vriendelijke groet, Anita Bos

Antwoord: Hallo, Bedankt voor de mail, ik wacht uw bericht af. met vriendelijke groet, Boukje Hijma

Tweede mailcontact: Boukje, Je mag mij wel interviewen. Bel me maar even! M.vr.gr.; Richard Dijkstra Coördinator Intake en service Politie | Noord-Nederland | Leeuwarden


32

BIJLAGE IV: Verzoek voor interview Openbaar Ministerie Eerste mailcontact: Goedemorgen mevrouw Brouwer (en collega’s), Ik heb inmiddels jullie verzoek uitgezet bij de betreffende afdelingen waar men zich bezig houdt met dit onderwerp. Ik ga ervan uit vandaag of morgen antwoord te hebben of er een mogelijkheid is en zo ja, met wie, zodat jullie zelf rechtstreeks contact kunnen opnemen om een afspraak in te plannen. Ik laat zo spoedig mogelijk weer iets van me horen! Met vriendelijke groet, Janke Nynke. Openbaar Ministerie Dienstverleningsorganisatie OM Arrondissementsparket Noord-Nederland T 088-6997002 M 06-23741339 E [email protected] www.om.nl

Tweede mailcontact: Goedemiddag mevrouw Brouwer, De heer Gerben Wilbrink, officier van justitie binnen het Parket Noord-Nederland, wil met jullie in gesprek gaan over het onderwerp identiteitsfraude. Via de mail zullen jullie door een managementassistente van het parket worden benaderd voor het maken van een afspraak. Makkelijker is om zelf even contact op te nemen met één van de managementassistentes, mevrouw Bruin, Veenstra of Van der Wijk voor het inplannen van een afspraak. Je kunt hiervoor het algemene nummer 088-699 1700 bellen. De dames zijn op de hoogte van deze afspraak en kunnen de agenda van de heer Wilbrink erop na slaan. Veel succes, Mvg, Janke Nynke. HR adviseur. Openbaar Ministerie Dienstverleningsorganisatie OM Arrondissementsparket Noord-Nederland T 088-6997002 M 06-23741339 E [email protected] www.om.nl


33

BIJLAGE V: Verzoek voor interview Marktplaats.nl Vraag: Geachte meneer/mevrouw, Wij zijn drie derdejaars studenten van de NHL Hogeschool in Leeuwarden die voor de hun minor Internet en Recht een onderzoek doen naar identiteitsfraude. Ongeveer een maand geleden heeft mijn medestudent (Boukje Hijma) een verzoek verstuurd met betrekking tot het houden van een interview over koop- en verkoopfraude en dan vooral met betrekking tot het onderwerp identiteitsfraude. Mijn vraag is of er ondertussen al bekend is of dit mogelijk is en wanneer ik hier iets van te horen krijg. Met vriendelijke groet, Sylvia Brouwer Francios Krol Boukje Hijma Antwoord: Beste mevrouw Brouwer, U geeft aan dat u ongeveer een maand geleden een verzoek heeft gedaan met betrekking tot het houden van een interview over koop- en verkoopfraude. Wij hebben uw bericht destijds doorgestuurd naar de verantwoordelijke afdeling. Mochten mijn collega's van deze afdeling mee willen werken en interesse in uw voorstel hebben zullen deze zo snel mogelijk contact met u opnemen. Ik hoop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd en wens u een prettige dag. Met vriendelijke groet, Anita Helpdesk medewerker


34

BIJLAGE VI: uitwerking interview Gerben Wilbrink, OvJ Uitwerking interview met dhr. Gerben Wilbrink (Officier van justitie - OM Groningen). Welke vormen van identiteitsfraude behandelt u? Welke zijn er daarnaast nog die u behandeld heeft? Het is denk ik wel een breed begrip 'identiteitsfraude'. Het betekent dat iemand een strafbaar feit probeert te plegen terwijl die dus iemand anders naar voren schuift zodat die in de schijnwerpers komt. Je zou dus kunnen zeggen dat phising gegevens aftroggeld van mensen dat dat identiteitsfraude is. Dat gebeurt redelijk veel. We komen dat aardig veel tegen. Jullie zeggen waarschijnlijk zelf al met e-mail bekijken dat je regelmatig van dat soort mailtjes krijgt. Criminelen hebben vaak duizenden verstuurd en er zijn altijd wel mensen die er op een of andere manier intrappen. Ik heb laatst een zaak gedaan waarbij iemand letterlijk binnen 2 minuten al zijn spaargeld kwijt was, €50.000,- Die kreeg een mailtje van de ABN Amro dacht en hij mocht inloggen op die site die criminelen over hadden genomen en plukken dan in een keer die hele rekening leeg en dat maken ze over naar een rekening van andere mensen die een bankpasje ter beschikking stellen tegen een klein bedrag, 'money mules'. Die mensen laten ze dus het geld of pinnen of ze doen het zelf. Dan halen ze dus geld contact uit de muur en dat gaat binnen minuten en dan is ineens al het geld weg. En als je dan later bij die money mules komt, want we kunnen wel zien wie er gepind heeft, dan zeggen ze, ik heb het pasje uitgeleend aan iemand die ik ken voor 100,- euro. Maar goed, dan kunnen we een heel onderzoek doen en dat doen we ook wel, want dit komt redelijk vaak voor. Het komt ook voor bij besloten vennootschappen, daar laten ze voor 100,- euro bijvoorbeeld iemand bestuurslid worden en inschrijven bij de kamer van koophandel . Ze zeggen als bestuurder hoef je verder niks te doen en mag je daarna weer naar huis fietsen en dan bestellen ze op naam van die B.V. allemaal goederen of ze gaan leningen aan of weet ik allemaal niet wat. Die goederen worden dan bezorgd bij een of ander pand en dan nemen ze al die goederen mee. Die zie je nooit meer terug. Een week later komt die leverancier met van ik wil mijn geld of spullen hebben en dat is dan weg. Diegene die zich heeft ingeschreven weet natuurlijk van niks, dat zijn vaak mensen met problemen, zoals verslaving e.d. en dat is dus typisch een katvanger. Je hoort ook wel dat mensen via marktplaats ter controle een kopie van hun identiteitsbewijs naar elkaar toesturen en dat daar dan fraude mee gepleegd wordt, omdat één zich dan voordoet als die persoon. KOMT DIT VEEL VOOR, HEEFT U DAAR ERVARING MEE? Nee, dat hoor je wel eens, fraude komt ook redelijk veel voor dus, maar of je dat nu onder de noemer identiteitsfraude moet gaan... Ja, wat er ook veel gebeurd is dat criminelen onder een andere naam op marktplaats gaan en dingen aanbieden voor een relatief klein bedrag , zegmaar tussen de 40-90 euro, en dan maak je het geld over, omdat ze zeggen dat het goed komt en dan komt het niet goed. Dat geld laten ze dan overmaken naar bankrekeningen van die katvangers, want er zijn altijd mensen blijkbaar bereid om het pasje bij hen in te leveren en zodra ze zien dat dat geld erop staat halen ze die rekening weer leeg en dan elke dag tot nul afromen. en die mensen die hun pasje hebben afgegeven zetten ze dan aan de voorkant neer. Soms gebeurd het bij iemand waarvan zijn account gehackt is die dat niet weet. Wat kun je dan het beste doen als persoon? Als het je overkomt als je te goede trouw bent en je account is gehackt, dan moet je zo snel mogelijk naar de politie gaan en zorgen dat je bankrekening wordt geblokkeerd. Het is ook wel eens gebeurd dat een FB account was gehackt en dat de hacker zich als vals persoon van het FB account voordeed die 200,- euro nodig had van een echte vriend van het slachtoffer. Het slachtoffer heeft hem 200 euro overgemaakt, terwijl het die vriend helemaal niet was, maar iemand anders die erachter zat. Die heeft zich heel snel bij de politie gemeld en de politie kon wel zien naar welke bankrekening het


35

overgemaakt was. Gelukkig stond het bedrag er toen nog op en kon het bedrag bevriezen bij die bank en dan nemen we het in beslag. Heeft u ook een schatting van hoe vaak het voorkomt, die marktplaatsfraude? Dat vind ik lastig, het komt veel voor in Nederland. Dat zit in parket Haarlem, het meldpunt internet oplichting. Zij verzamelen alle aangiftes en proberen zo landelijke trends te zien en die krijg ik dan soms toegestuurd en heel regelmatig krijg ik heel veel aangiftes. Dat is gewoon dag dagelijks werk is dat. Ik heb geen aantallen, maar het gebeurd gewoon dagelijks, het gebeurd veel. Hoe behandeld u zulke zaken dan, hoe is zoiets te bestraffen? We proberen dan in kaart te brengen of het een incident is, want als je een keer een telefoon bij iemand besteld en die krijg je niet geleverd, is het maar de vraag of het oplichting is of civiel is. Je moet wel kunnen bewijzen dat het een doortrapt idee is. We proberen wel ons wat te richten op diegene die er wat professioneel mee bezig zijn, om die aan te pakken. We vragen bankafschriften op, maar ook IP adressen, telefoonnummers en dat kunnen we dan met computerprogramma's vergelijken. We krijgen dan bepaalde netwerken in beeld. We proberen dus te richting op diegene die het het meeste doen. De criminele netwerken om die aan te pakken. Lukt dat goed om die criminele netwerken op te sporen of blijkt dat lastig? Nou kijk, die mensen die hun pasje ter beschikking stellen, heb je snel te pakken. Maar het is dus de kunst om bij mensen die hogerop zitten te komen. En wat als je z'n persoon hebt gevonden die hogerop zit? Als we weten wie het is, dan proberen we ook te bewijzen te verzamelen. Want je kunt iemand niet aanhouden als je geen bewijs hebt. Diegene gaat dan gewoon onder de tap, zijn telefoon wordt dan afgeluisterd, hij wordt geobserveerd .Wat we zeker ook kunnen doen bij marktplaats is pseudokoop. Iemand van de politie gaat dan als belangstellende bij z'n figuur langs en die gaat dan in gesprek. Dat gesprek wordt dan ook opgenomen en is dan bewijs dat iemand dat doet. We proberen altijd een plannetje te verzinnen, als iemand wordt aangehouden dat het bewijs dan al rond is. Wat voor straf staat erop? Als je het een beetje langdurig doet met veel regelmaat, dan krijg je wel tussen de 2 en 3 jaar gevangenisstraf. Ook wel tot 5 jaar opgelegd. Dus als je het echt voor langere tijd en langdurig doet dan krijg je wel tussen de 2 en de 5 jaar. Met welke wetsartikelen is het te bestraffen? Wij kijken waarvoor we je het succesvolst kunnen vervolgen, dus dit hangt er vanaf. Bij oplichting is het dan gewoon de oplichtingbepalingen. Daar kiezen we dan voor, want identiteitsfraude is dan lastig te bewijzen en dan moet je vaak met valsheid in geschriften bewijzen wat er vervalst is en dan ook dat hij dat wist en met opzet zo gebruikt heeft. Dat is voor ons moeilijk om te bewijzen. Het is voor ons beter om te meest makkelijk te bewijzen feiten eruit te halen en die te bewijzen. Denk aan oplichting, diefstal of verduistering. We snappen wel dat de politiek vaak wetten bedenkt om te helpen, maar vaak is dat niet echt nodig, omdat het vrij moeilijke bepalingen zijn om te bewijzen. Zou er ook een andere manier zijn, die er nu nog niet is, maar dat wel ideaal zou zijn om het te kunnen bestraffen? Nja, wat vooral voor ons belangrijk is en dat gebeurd ook wel, dat we goede samenwerking hebben met de banken, met marktplaats en met de politie onderling. Zoals die fraude gebeurd door heel het land op verschillende plaatsen dat die aangiften binnen een dag op een rij hebt en dat de politie dan de bank belt en het geld in beslag neemt dat dat ook direct gebeurd. Dus we hebben er heel erg belang bij zulke pragmatische werkafspraken en dat loopt gelukkig ook goed hoor.


36

Ziet u het als een toenemend probleem? Ja, ik denk het wel, als ik zie hoe criminelen ontzettend creatief zijn en als je kijkt naar de internethandel, dat neemt ontzettend toe. Bijna alle mensen kopen op internet. Dus het is een goudmijn voor die mensen. Wat je voorheen zag was ook wel dat mensen bankpassen aanvroegen bij de bank en dat die dan onderschept werden in de brievenbussen. Het is natuurlijk een beetje een kat en muisspel. Het begin was skimming en dat was redelijk makkelijk. Met dat pasje had je dan een stukje tape uit een recetterecorder en dan kon je het redelijk makkelijk aflezen. Je kon dan skimapperatuur makkelijk plaatsen zoals een cameraatje. Tegenwoordig hebben we allemaal een chip in de bankpas en dat is veel moeilijker te kopiëren. Dat skimming in geldautomaten komt bijna niet meer voor, omdat de techniek dat nu onmogelijk maakt. Er zit een collega van mij in Den Haag die in gesprek gaat met verschillende instanties, zo van he joh zo makkelijk gaat dat tegenwoordig. Dat de instanties moeten zorgen dat de techniek beter is, zodat er niet achteraan gehold wordt. Dan wordt er weer wat bedankt en komt er weer wat anders. Is er een bepaald daderprofiel van mensen die identiteitsfraude en/of oplichtingen via Marktplaats plegen? Dat is wel heel divers. Je hebt kleinere jongens, de zo genaamde ‘kruimelaars’ die één of twee zo iets plegen. Zij denken dat zij op deze manier wel een beetje kunnen bijverdienen. Mensen die zich echt grootschaliger bezig houden zijn bijna semiprofessioneel. Daarvoor moet je bepaalde computerprogramma’s hebben waarmee je accounts binnen kunt halen. Zij hebben toch wel enige technische kennis nodig en een goed netwerk. Wanneer het bijvoorbeeld gaat over identiteitsfraude met bankpasjes dan moet je die bankpasjes wel kunnen verzamelen. Je hebt daarvoor een hele ‘organisatie’ van mensen die die pasjes voor jouw inzamelen. Er zijn een aantal groepen welke wij ook hebben opgerold die daar bijna professioneel mee bezig waren. De mensen die zich hier mee bezig houden kunnen zowel jong als oud zijn, maar het zijn geen mensen van 50 plus. Meestal zijn de daders tussen de 20 en 40 jaar oud. De criminelen zijn over het algemeen mannen. Wie zijn slachtoffers van identiteitsfraude? De slachtoffers zijn zowel mannen als vrouwen. Is er ook een bepaald product of productcategorie waarmee identiteitsfraude plaats veel vindt? Dit is ook wel heel divers, maar je ziet wel dat het met mobile telefoons en smartphones heel veel voorkomt. Er vindt hierin veel handel plaats, bijvoorbeeld de Samsung Galaxy S6 is er nu al en dat betekend dat de Samsung Galaxy S5 veel Marktplaats op gaat. Ik koop zelf ook wel eens wat op Marktplaats en jullie vast ook en over het algemeen gaat het wel goed en gaat het om relatief kleine bedragen. Meestal zijn mensen wel goed van vertrouwen en daar wordt soms op een enorme manier misbruik van gemaakt. Als een dader het maar vaak genoeg doet, laten we zeggen tien keer en één keer bijt iemand dan heeft de dader één keer geld binnen. Wanneer een dader zich daar de hele dag mee bezig houdt, dan heeft hij een aardig inkomen. Wat wel aardig is dat als je het ophaalt en een telefoon is bijvoorbeeld gestolen bij een overval, dat de mensen die de telefoon daarna hebben er een andere simkaart indoen en dan denken ze dat ze de politie dat dan niet kan meekrijgen, maar dit is niet zo. Elke telefoon heeft namelijk een IMEI nummer en dan kan er een IMEI-tap geplaatst worden, zodat er gevolgd kan worden wat die telefoon doet en het maakt dan niet uit welke simkaart erin gestopt wordt. Er komen dan wel eens vage verhalen van ‘Ja, ik heb de telefoon gekocht in de kroeg voor twee tientjes’. Als dat al zo is dan is dat gewoon puur heling en daar wordt die persoon dan ook voor veroordeeld. Er zijn ook wel eens van die onnozele studenten bij die zeggen: ‘Hoe komt het dan nu met mijn studie!?’. Dat is niet zo handig en dat snap ik maar jij begon, jij bent degene die wat raars koopt in de kroeg. Dat moet je gewoon niet doen. Wanneer iets zo


37

goedkoop is kun je zelf heel goed bedenken dat het niet goed kan zijn. Wat je wel ziet is dat vooral bij telefoons die zo hun weg vinden in het maatschappelijk verkeer. Het gaat hierbij ook vaak om relatief dure dingen en mensen willen relatief vaak een nieuw model hebben. Vindt u zelf dat Marktplaats voldoende doet om identiteitsfraude te voorkomen? Ja, dat vind ik wel. Marktplaats heeft ook een eigen fraudeafdeling en daar heeft de politie goed contact mee. De politie wordt geïnformeerd over dingen en die stukken krijgen wij ook gewoon aangeleverd. Dus met Marktplaats is goed samen te werken. Voor Marktplaats is natuurlijk altijd de balans tussen handel, het is een commerciële club, en ook de fraude. Dit geld niet alleen voor Marktplaats maar ook voor banken. Aan de ene kant willen ze gewoon verkopen en aan de andere kant ze kunnen ook denken van als we voor 100 euro verkopen en 1 euro daarvan is crimineel. Dan hebben we nog 99 euro winst. Zo denken die commerciële partijen. Welke identiteitsfraude verder ook wel plaats vindt, niet specifiek in het noorden, maar bijvoorbeeld bij Schiphol, dat schoonmakers van vliegtuigen hun een pasje van iemand anders gebruiken om in het vliegtuig te werken en op die manier een inkomen ververwen. Zij verdienen dus geld onder een andere naam en dat is ook een vorm van identiteitsfraude. Wat je ook wel ziet is dat kentekenplaten worden gestolen en op een andere auto worden gezet en dat iemand dan de wereld aan verkeersboetes binnenhaalt en dan krijg jij het als eigenaar allemaal. Identiteitsfraude heeft ermee te maken dat je iemand anders in de schijnwerpers zet en die de wind laat opvangen, terwijl je zelf buiten schot blijft. Wat kunnen wij zelf doen om identiteitsfraude te voorkomen? Kun je het überhaupt voorkomen? Dat is lastig. Je moet in ieder geval goed opletten. Denken om je wachtwoorden, denk hierbij aan campagnes van de overheid dat je je wachtwoord goed beschermd. Je gegevens alleen maar geven aan officiële instanties. Nooit je pincode geven als hierom gevraagd wordt. Voorzichtig zijn met je telefoon. Bij Facebook dringen ze ook naar binnen en dan krijgt iemand jouw hele sociale netwerk in kaart. Je moet voorzichtig zijn om je Facebook account open te stellen voor iedereen. Beter is om dat alleen open te stellen voor je vrienden en een goed wachtwoord erop zetten wat niet zomaar te raden is. Bent u zelf wel eens slachtoffer geweest? Nee, maar dat is misschien toeval want het kan iedereen overkomen. Het is niet zo dat ik zelf meer of beter oplet dan anderen. Ik heb natuurlijk wel een beetje beroepsinformatie, maar het kan iedereen gebeuren. Is identiteitsfraude altijd strafbaar? Het is in principe altijd strafbaar als jij je voor gaat doen als iemand anders. Het kent natuurlijk heel veel verschillende vormen en het is natuurlijk de vraag of we daar helemaal bijkomen en of dat dan strafbaar is. Hebt u zelf nog een interessante toevoeging? Je hoort heel veel verhalen over dat iemand echt zijn identiteit gestolen is. Dat iemand onder zijn of haar naam echt iets anders doet. Wij zijn dat nog niet echt tegengekomen. Er staan wel vaak verhalen over in de krant. We zijn ontzettend digitaal tegenwoordig en je ziet wel dat criminelen constant bezig zijn met van hoe kunnen wij een geldstroom op gang brengen en hoe kunnen ze dat naar zich toe laten stromen. Dit zie je bijvoorbeeld door wat bijvoorbeeld gebeurd is met die toeslagen in Bulgarije dat mensen toeslagen aanvroegen voor mensen die niet bestaan. Dat is ook een vorm identiteitsfraude. Deze zaak moet nog op zitting komen, maar we hebben hier een zaak waarbij zelf medeplegers hadden bij de belastingdienst. Er waren digiD’s aangevraagd voor mensen


38

en opgestuurd naar een bepaald adres. Deze zijn uit de brievenbus gehaald en de criminelen hebben met die digiD’s toeslagen aangevraagd voor andere mensen. Vindt u dat de overheid voldoende doet tegen identiteitsfraude? We doen er wel het een en ander aan. Wat je bijvoorbeeld ziet bij de toeslagen, zoals zorgtoeslag, dat gaat zo in het groot en daarmee is redelijk veel fraude geweest. De politiek vindt het heel belangrijk dat de mensen die het echt nodig hebben hun toeslag op tijd krijgen. Wanneer de belastingdienst dat redelijk snel grootschalig doet dan is dan kans natuurlijk groot dat er wel eens wat mensen tussen zitten die er geen recht op hebben. Daar heeft de belastingdienst dan veel nawerk van. De minister kan dan zeggen dat iedereen op tijd zijn geld heeft. Het gedoe over misbruik komt pas vaak jaren later en dan zit de betreffende minister en vaak al niet meer. Bij de PGB’s bijvoorbeeld dat was ook wel heel open, wanneer iemand al zei dat hij zorg leverde, bijvoorbeeld telefonisch bereikbaar, kreeg hij daarvoor al geld. Later zegt degene van ja ik ben opgelicht want er is nooit iets voor mij gedaan. Volgens die regeling was telefonisch bereikbaar zijn al genoeg en dan kunnen wij niet bewijzen dat er sprake is van verduistering. De wetgeving is dan gewoon zo open en dat maakt het wel lastig.


39

Onderzoeksrapport. Identiteitsfraude op Marktplaats.nl mevrouw S. M. A. Twickler en meneer E. Prins

Recommend Documents