EVAN S. CONNELL, o MEVROUW BRIDGE o MENEER BRIDGE L EBOWSKI , SEPTEMBER 2014 V ERTAALD DOOR B ARTHO K RIEK
INHOUD Biografische schets Evan S. Connell ........................................................................................................ 2 ‘Altijd rustig, nooit gelukkig’ – recensie Jessica Durlacher, Volkskrant................................................... 2 Fragmenten ............................................................................................................................................. 2 Mevrouw Bridge .............................................................................................................................. 2 Meneer Bridge ................................................................................................................................. 2 Over het vertaalproces ............................................................................................................................ 2 Literair vertalen: hoe ik een boek begin – 1 .................................................................................... 3 Literair vertalen: hoe ik een boek begin – 2 .................................................................................... 3 Herscheppende ambachtelijkheden ............................................................................................... 3 Begrippenlijst bij Mevrouw Bridge (op hoofdstuknummer) ................................................................... 3 Begrippenlijst bij Meneer Bridge (op hoofstuknummer) ........................................................................ 9
BIOGRAFISCHE SCHETS EVAN S. CONNELL
Evan S. Connell werd in 1924 in Kansas City, Missouri geboren. In 1947 voltooide hij zijn studie Engels aan de Universiteit van Kansas. Naast zijn romans Mrs Bridge (1959) en Meneer Bridge (1969) heeft hij een uitgebreid oeuvre geschreven bestaand uit romans, verhalen, poëzie en nonfictie, waaronder de indrukwekkende bestseller Son of the Morning Star (1984), een ontluisterende biografie van generaal Custer. In 2009 werd hij genomineerd voor de internationale Man Booker Prize, en in 2010 kreeg hij de Los Angeles Times Book Prize. Hij overleed in januari 2013 in zijn woonplaats Santa Fe in New Mexico.
‘ALTIJD RUSTIG, NOOIT GELUKKIG’ – RECENSIE JESSICA DURLACHER, VOLKSKRANT Jessica Durlacher was in april 2013 enthousiast over de Engelse versies van Mevrouw Bridge en Meneer Bridge: http://bit.ly/1gAGhjG Een belangwekkend citaat: ‘Wat Connells werk bovendien zo knap maakt, is dat hij geen poging doet ook maar iets uit te leggen.’
FRAGMENTEN MEVROUW BRIDGE http://bit.ly/ZloXcG
MENEER BRIDGE http://bit.ly/1z0MGPL
OVER HET VERTAALPROCES
LITERAIR VERTALEN : HOE IK EEN BOEK BEGIN – 1 http://bit.ly/1fTDA80
LITERAIR VERTALEN: HOE IK EEN BOEK BEGIN – 2 http://wp.me/p351Ow-fF
HERSCHEPPENDE AMBACHTELIJKHEDEN http://wp.me/p351Ow-gg
BEGRIPPENLIJST BIJ MEVROUW BRIDGE (OP HOOFDSTUKNUMMER) Het boek is in 1959 verschenen, maar speelt in de jaren 20, 30 en 40.
Motto: Fragment van het gedicht ‘Facing west from California’s Shores’ uit Leaves of Grass van Walt Whitman (1819-1892), de exuberante dichter die als een halve heilige leefde.
1 Mission Hills - rijke wijk van Kansas City, oorspronkelijk ontwikkeld door stadsontwikkelaar J.C. Nichols in het begin van de jaren 20 van de 20e eeuw als onderdeel van zijn countryclubwijkenplan. Google Maps: http://bit.ly/Mx19wk John Ruskin (1819-1900) – Engels kunstcriticus. Zijn essays over kunst en architectuur hadden grote invloed in het Victoriaanse en Edwardiaanse tijdperk. Robert Ingersol - burgeroorlogveteraan, politicus en bekend agnosticus die een allesbehalve gezapig leven had. http://en.wikipedia.org/wiki/Robert_G._Ingersoll
Het is alsof Connell hier met Whitman, Ruskin en Ingersol de kanttekening wil meegeven dat meneer Bridge ook dingen gemeen had met deze per se niet-burgerlijke Amerikanen.
4 Ward Parkway – just off Ward Parkway – ‘vlak bij Ward Parkway’ Blijkens Meneer Bridge, wonen ze een eindje erbij vandaan en wonen ze dus ook weer niet in een van de kolossale villa’s op deze Wikipedia-pagina: https://en.wikipedia.org/wiki/Ward_Parkway,_Kansas_City,_Missouri Zie ook de link naar de Google-kaart onder 1.
5 Strawberry Hill – een heuvel in Kansas City genoemd naar de wilde aardbeien die er vroeger groeiden. Van alle mogelijke vertaaloplossingen leek de beste om ‘Strawberry Hill’ gewoon te laten staan en ervan uit te gaan dat de lezer wel weet dat ‘strawberry’ ‘aardbei’ betekent. Deze oplossing is temeer geboden daar Connell vrijwel overal uiterst bedekt schrijft. Reo – de auto waar mevrouw Bridges eind jaren ’20 in reed. http://en.wikipedia.org/wiki/REO_Motor_Car_Company
7 Sears, Roebuck & Co. – het bekende warenhuis.
11 Jacks – kinderspel met zeskantige voorwerpjes die je mag oprapen terwijl een rubber bal, die je één keer mag laten stuiteren, zich in de lucht bevindt. http://en.wikipedia.org/wiki/Jacks_%28game%29
12 USHA – waarschijnlijk niet de United States Housing Authority, want die overheidsinstantie werd pas in 1937 opgericht. Of Connell moet dit bewust dan wel per ongeluk gedaan hebben, zie bijvoorbeeld een USHA-poster uit de jaren ’40:
15 de Tattler – letterlijk: de Roddelaar. Ik heb geen werkelijk bestaand blad van die naam gevonden. Gotham – New York in Batman, maar de strip Batman dateert van 1939, en we zitten in het verhaal nog voor dat jaar. Connell kan de geschiedenis voor zijn roman dus een beetje hebben aangepast, al was de bijnaam ‘Gotham’ al in de 19e eeuw in gebruik.
26 koning van de berg – kinderspel, bijvoorbeeld gespeeld op een sneeuwhoop.
34 Tobacco Road – moet hier wel verwijzen naar het uit 1933 daterende toneelstuk van Jack Kirkland, gebaseerd op de roman van Erskine Caldwell uit 1932. Tobacco Road is de naam van het deel van North Carolina waar tabak wordt verbouwd.
38 Theory of the Leisure Class – de beroemde kritische economische studie van Thorstein Veblen, verschenen in 1899. Eén aspect: zowel rijke als arme mensen proberen elkaar te imponeren met wat Veblen ‘opzichtige consumptie’ noemde en de mogelijkheid deel te nemen aan het besteden van ‘opzichtige vrije tijd’, wat natuurlijk ‘opzichtige verspilling’ tot gevolg heeft. De boosheid van mevrouw Bridge, gevangen in haar rol van o.a. opzichtige consumente, is dus maar al te begrijpelijk, maar vooral een knipoog naar de lezer.
39
Westport Landing – Oorspronkelijk een rotsachtig punt in de rivier de Missouri Westport waar de eerste settlers hun voorraden binnenkregen, tegenwoordig tussen Grand en Main Street. Nadat de ‘landing’ belangrijker werd, kocht een Town-of-Kansas-company het land en werd dat een centrum van handel.
41 Sokolov – Destijds enigszins bekende marxist.
42 Pilgrims – de Pilgrim Fathers. Van Dale: groep Engelse puriteinen die, sedert 1581 naar Holland gevlucht, in 1620 naar N.-Amerika trokken en een kolonie in Massachusetts stichtten, de eerste Engelse kolonie in Amerika
48 Mimbreno Apachen – Een Apachenstam die zijn naam ontleende aan het gebergte de Mimbres, in het zuidwesten van New Mexico.
48 Modocs – Indianenstam in Oklahoma.
Nez Percé – Indianenstammen die ten westen van de Rocky Mountains leefden, in Idaho, Oregon and Washington State.
Seminoles – Indianenstam in de Everglades, Florida.
Teton Sioux – Een van de grote Sioux-stammen. De Teton Sioux spraken Lakota, een van de drie belangrijkste Sioux-dialecten.
49 log-log duplex decitrig – Een rekenlineaal, waar ingenieurs indertijd bij zwoeren.
64
eerste baby’s komen heel vaak te vroeg – Deze uitspraak van mevrouw Bridge die de ongeplande zwangerschap wil verdoezelen, is des te curieuzer als men bedenkt dat eerste kinderen juist vaker te laat geboren worden.
70 Beefeaters – De Yeomen Warders (enkelvoud: Yeoman Warder) zijn sinds 1485 de bewakers van de Tower of Londen. Ze zijn bekender onder de naam Beefeaters. Ooit bewaakten ze de Tower en de bijbehorende gevangenis.
72 Bancroft’s – zaak in Plaza waar ‘de mooiste dingen’ te koop zijn.
96 Crestwood – wijk van Kansas City.
97 Piggly Wiggly – supermarktketen, opgericht in 1916, met vestigingen in het Mid-Westen en in het Zuiden. dienstplichtwet – Volgens de dienstplicht wet van 1940, de eerste ooit aangenomen in vredestijd – de VS was toen nog niet in oorlog – moesten alle mannen tussen 21 en 35 jaar zich aanmelden.
98 Oliver Wendell Holmes, Sr. (1809-1894) – Amerikaans arts, dichter en schrijver.
102
Het citaat dat de oom van meneer Bridge had onderstreept is uiteraard van Conrad en komt uit zijn roman Typhoon: ‘Captain MacWhirr had sailed over the surface of the oceans as some men go skimming over the years of existence to sink gently into a placid grave, ignorant of life to the last, without ever having been made to see all it may contain of perfidy, of violence, and of terror. There are on sea and land such men thus fortunate -- or thus disdained by destiny or by the sea.’ Het is een van de vele navrante knipogen naar de lezer.
103 ICC – Overheidsinstantie Interstate Commerce Commission, opgericht n.a.v. de Interstate Commerce Act (1887) om allerlei zaken betreffende vervoer en communicatie tussen de staten onderling te regelen. In 1995 werd de ICC opgeheven, en haar taken worden nu uitgevoerd door de Surface Transportation Board.
105 Beta Beta Theta Pi – een van de oudste studentenverenigingen van de VS, in 1839 opgericht op de Miami University in Oxford, Ohio.
113 Omar Khayyám (vermoedelijk: 1048-1123) – de beroemde dichter van o.a. de Rubaiyat, de Perzische kwatrijnen, een bijzondere mengeling van melancholie en ‘pluk-de-dag’, in het Westen bekend geworden door de vertalingen van Edward Fitzgerald, en in Nederland onder meer vertaald door de dichter Leopold:
De kruik ook is in liefdes ban geweest en hield in schat van zwarte haren feest en dit zijn handvat, als een blanke arm was hij gelegd om jonge vrouwenleest.
Tombe van Omar Khayyám Nisjapoer, Iran
BEGRIPPENLIJST BIJ MENEER BRIDGE (OP HOOFSTUKNUMMER) Het boek is in 1969 verschenen, 10 jaar na Mevrouw Bridge, maar speelt in dezelfde jaren 20, 30 en 40.
Motto: Een strofe uit het gedicht ‘Tea at the Palaz of Hoon’, uit de debuutbundel Harmonium van de grote Amerikaanse dichter Wallace Stevens (1879-1955). De drie regels van het motto, de laatste regels van het gedicht, schetsen de opvatting uit de idealistische filosofie dat ieder mens zich zijn eigen wereld schept.
Tea at the Palaz of Hoon
Not less because in purple I descended The western day through what you called The loneliest air, not less was I myself.
What was the ointment sprinkled on my beard? What were the hymns that buzzed beside my ears? What was the sea whose tide swept through me there?
Out of my mind the golden ointment rained, And my ears made the blowing hymns they heard. I was myself the compass of that sea:
I was the world in which I walked, and what I saw Or heard or felt came not but from myself; And there I found myself more truly and more strange.
8 Leavenworthgevangenis – Gevangenis genoemd naar de 19e-eeuwse militair Henry Leavenworth, tegenwoordig kennelijk een idyllisch oord, in de jaren ’30 van de vorige eeuw ongetwijfeld niet. http://garrison.leavenworth.army.mil/
11 congregationalistische kerk – Protestantse kerken met onafhankelijk bestuur. Elke gemeente wordt bij congrationalisten als onafhankelijk beschouwd. Congregationalistische kerken vindt men onder andere bij de anabaptisten, de baptisten, enkele lutherse kerken, unitarische kerkgenootschappen en de pinkstergemeenten.
18 Vijfbuizenradio – Radio die een begrip was in de tijd dat de transistor nog niet bestond. Zie: http://en.wikipedia.org/wiki/All_American_Five Fudge – Zachte, toffee-achtige lekkernij.
30
Tom Mix-klapperpistool – De acteur Tom Mix (1880-1940) speelde tussen 1910 en 1929in meer dan 100 stomme films, en tot 1935 ook in gesproken films. Er was een Tom Mixradioprogramma, en later een Tom Mix-strip. een reproductie van Custer’s Last Stand – Veel later, in 1984, zou Connell zijn verpletterende Son of the Morning Star publiceren, inderdaad, over de ondergang van Custer en alles daaromheen, ook weer op die terughoudende manier van hem, zodat de lezer alle ruimte krijgt voor eigen gedachten, fantasieën, opinies.
Malcolm Campbells Bluebird – Malcolm Campbell (1885-1948) werd als autocoureur beroemd door zijn snelheidsrecordpogingen met wagens die hij altijd Bluebird noemde.
33 Overland Park – Tweede stad van de staat Kansas.
35 De laatste zin van hoofdstuk 35 is een bijna letterlijke aanhaling van Lincoln: If I were to try to read, much less answer, all the attacks made on me, this shop might as well be closed for any other business. Connell speelt hier en elders met de gelijkenis tussen Lincoln en meneer Bridge. Meer Lincoln-quotes op: http://www.goodreads.com/author/quotes/229.Abraham_Lincoln
37 AEF – De letters op de hutkoffer staan voor ‘American Expeditionary Force’, zoals de legermacht heette die in de Eerste Wereldoorlog naar Europa werd uitgezonden. poilu – Benaming voor Franse frontsoldaat in de Eerste Wereldoorlog, in de Bridge-boeken om voor de hand liggende reden ‘de Wereldoorlog’ genoemd.
41 De titel van dit hoofdstukje lijkt vooruit te wijzen naar Connells grote kroniekachtige roman Deus Lo Volt! over de kruistochten.
42 Urius dementia dementes efficit multos – Het is niet zeker of de spelfout opzet van Connell was of een simpele fout zonder meer. Ik heb hier gekozen voor verbeteren: ‘Unius’. Betekenis: ‘De gekte van één persoon maakt velen gek.’ morgen, morgen en alweder morgen – Citaat uit Shakespeare’s Macbeth, (V, 5).
46 Auld Lang Syne – Bekend lied van de Schotse dichter Robert Burns, populair bij Amerikanen van Schotse afkomst. http://nl.wikipedia.org/wiki/Auld_Lang_Syne
50 De Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775–1783) – De strijd van wat later de Verenigde Staten zou worden tegen Groot-Brittannië, de koloniale macht.
61 staatsgrens – Grens tussen Kansas en Missouri die door Kansas City heen loopt. Zo is er ook een State Line Road.
63 Immelmanns – Een naar Max Immelmann genoemde vliegmanoeuvre. Zie: http://nl.wikipedia.org/wiki/Immelmann_%28manoeuvre%29 luchthaven Fairfax – Luchthaven bij Kansas City waar de roemruchte B25-bommenwerpers werden geproduceerd. Fairfax sloot in 1985. http://en.wikipedia.org/wiki/Fairfax_Airport The Dawn Patrol – Film uit 1938. http://www.imdb.com/title/tt0030044/
67 Meeresstille und glückliche Fahrt – Cantate voor koor en orkest van Beethoven (opus 112).
82 Kapitein Bligh – De kapitein van de Bounty, van de welbekende muiterij.
91 Houyhnhnms – Intelligent paardenras in het laatste deel van Jonathan Swifts satire Gullivers reizen.
94 Jussi Björling – Eigenlijk Johan Björling, Zweedse tenor, 1911-1960.
95 Niño de Guevara – De handen van Niño op het schilderij van El Greco (1541-1614) zijn inderdaad opvallend, en Ruth’ uithaal naar haar vader is niet mis:
http://www.cultuurarchief.nl/opinie/kunst/el-greco-nino-de-guevara.htm
96 ‘Alle mensen zijn niet gelijk geschapen’ – Deze ironische uitspraak verwijst naar Jeffersons zin ‘Alle mensen zijn gelijk geschapen’ in de Onafhankelijkheidsverklaring van 1776.
104 West Point – West Point, een stadje aan de Hudson, oorspronkelijk een fort vanwege de strategische ligging. In 1802 maakte president Thomas Jefferson er een militaire academie van.
106 Gekluisterde levens – Roman van William Somerset Maugham, oorspronkelijke titel: Of human bondage (1915). The Magnificent Ambersons (1915) – roman van Booth Tarkington, later verfilmd door Orson Welles. http://www.gutenberg.org/ebooks/8867
110 John William Burgon (1813-1888) – Anglicaans geestelijke, en schrijver van het gedicht ‘Petra’, waaruit meneer Bridge zo verrassend citeert: It seems no work of Man's creative hand, by labour wrought as wavering fancy planned; But from the rock as if by magic grown, eternal, silent, beautiful, alone! Not virgin-white like that old Doric shrine, where erst Athena held her rites divine; Not saintly-grey, like many a minster fane, that crowns the hill and consecrates the plain; But rose-red as if the blush of dawn, that first beheld them were not yet withdrawn; The hues of youth upon a brow of woe, which Man deemed old two thousand years ago, match me such marvel save in Eastern clime, Petra – De Griekse naam van de hoofdstad van de Nabateeërs, in het huidige Jordanië. De stad ligt in een kloof in de heuvels en is gedeeltelijk in de rotsen uitgehakt.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Petra_%28historische_stad%29
112 Het schilderij dat niet met name wordt genoemd moet wel ‘Het vlot van Medusa’ zijn van de schilder Theodore Géricault.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Het_vlot_van_de_Medusa_%28schilderij%29
118 Het beeld van een Etruskisch echtpaar dat op meneer Bridge o.a. ook om allerlei lezersgerelateerde redenen zo’n indruk maakt moet wel het onderstaande zijn:
128 America the Beautiful – Vaderlandslievend Amerikaans lied. De tekst is een gedicht van Katharine Lee Bates (1859-1929). http://nl.wikipedia.org/wiki/America_the_Beautiful Eagle scout – De hoogste rang bij de Boy Scouts of America, de BSA, Amerikaanse verkenners. Zie bijv.: http://www.scoutinsignia.com/sash.htm
135 Sugar Creek – Dorp 11 km ten noordoosten van Kansas City, vroeger ongetwijfeld een arm gehucht. Het is een opzienbarende gedachtesprong die Connell hier maakt. De welgestelde meneer Bridge wordt door zijn aanstaande schoonzoon herinnerd aan zijn nederige afkomst, en meteen accepteert hij hem wél. Volgens een bespreking van de film, gemaakt naar beide Bridgeboeken, illustreert dat hoe pijnlijk de herinneringen aan de vroegere armoe voor meneer Bridge moeten zijn.
140 Dodelijke stralen – Geen science fiction, maar historische werkelijkheid. Er werd gedacht over en gewerkt aan een death ray, al is die er nooit gekomen. Zie: http://en.wikipedia.org/wiki/Death_ray Of men moet de neutronenbom als het vervolg beschouwen. http://nl.wikipedia.org/wiki/Neutronenbom
Schicklgruber – Uit het antwoord van meneer Bridge blijkt de hier gegeven uitleg weliswaar, maar om er geen misverstand over te laten bestaan dat Douglas zeer goed op de hoogte is (wat wel weer bevreemdt aangezien hij aan huiswerk een broertje dood had): de vader van Hitler, Alois Hitler sr., werd in 1837 geboren als de onwettige zoon van Maria Anna Schicklgruber en kreeg daarom de naam van zijn moeder. Vijf jaar later huwde Maria Anna met de molenaarsknecht Johann Georg Hiedler die waarschijnlijk ook de biologische vader van Alois was. De achternaam van Alois Schicklgruber zou op 23 november 1876 door de dorpspastoor van Döllersheim worden gewijzigd in Hitler.
141 Vreugde aan de wereld – Christmas Carol daterend uit 1719 van Isaac Watts, gebaseerd op Psalm 98. Later volgden andere bewerkingen.
