Onderzoekschool Ius Commune. Wetenschappelijk verslag t.b.v. de midterm review

Onderzoekschool Ius Commune

Wetenschappelijk verslag 2003-2004 t.b.v. de midterm review


Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE .......................................................................................................... III VERANTWOORDING ....................................................................................................... 1 A. Algemeen................................................................................................................. 1 B. Uitgangspunten voor verslaglegging...................................................................... 1 I. Algemeen........................................................................................................ 1 II. Welke publicaties zijn ius commune-publicaties?........................................ 2 IUS COMMUNE................................................................................................................ 5 A. Centrale probleemstelling ....................................................................................... 5 B. De programmastructuur .......................................................................................... 5 C. Gezamenlijke wetenschappelijke activiteiten binnen het programma.................. 6 I.1 EUROPEES PRIVAATRECHT....................................................................................... 9 I.1.A GRONDSLAGEN VAN HET PRIVAATRECHT ......................................................... 11 A. Volledige titel ........................................................................................................ 11 B. Deelprogramma’s .................................................................................................. 11 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................... 11 D. Trefwoorden .......................................................................................................... 12 E. Samenvatting programmaopzet ............................................................................ 12 I. Leiderschap, managementstijl en communicatie ........................................ 12 II. Programmaopzet........................................................................................... 13 a. b. c. d. e. f. g.

Oorspronkelijke probleemstelling, doelstellingen en methode.......................13 Actualisering .....................................................................................................14 Beoogde resultaten............................................................................................16 Academische reputatie en verspreiding van onderzoeksresultaten.................17 Relatie tot de onderzoeksschool .......................................................................17 Effecten van de samenwerking ........................................................................18 Onderzoeksfaciliteiten en middelentoekenning...............................................18

F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ......................... 18 G. Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004......................................................... 18 I. Algemeen...................................................................................................... 18 II. Gemeenschappelijke activiteiten ................................................................. 19 III. Gezamenlijke publicaties ............................................................................. 21 IV. Externe financiering ..................................................................................... 22 V. Samenwerking met anderen......................................................................... 23 H. Voortzetting ........................................................................................................... 23 a. Noodzaak, vormgeving en effecten van een toekomstig Europees privaatrecht........................................................................................................23 b. Onderzoek naar historische grondslagen op deelterreinen..............................24

Inhoudsopgave

iii


I. J. K. L.

Kernpublicaties...................................................................................................... 24 Uitstekende publicaties ......................................................................................... 25 Dissertaties............................................................................................................. 25 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................... 25 I. Wetenschappelijke publicaties..................................................................... 25 II. Vakpublicaties .............................................................................................. 35 III. Annotaties ..................................................................................................... 38

I.1.B ALGEMEEN VERBINTENISSEN- EN CONTRACTENRECHT .................................... 39 A. Volledige titel ........................................................................................................ 39 B. Deelprogramma’s .................................................................................................. 39 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................... 39 D. Trefwoorden .......................................................................................................... 40 E. Samenvatting programmaopzet ............................................................................ 40 I. Leiderschap, managementstijl en communicatie ........................................ 40 II. Programmaopzet........................................................................................... 41 a. Oorspronkelijke probleemstelling, doelstellingen en methode.......................41 b. Actualisering .....................................................................................................42

F. G.

H. I. J. K. L.

III. Beoogde resultaten ....................................................................................... 43 IV. Academische reputatie en verspreiding van onderzoeksresultaten............ 44 V. Relatie tot de onderzoeksschool .................................................................. 44 VI. Effecten van de samenwerking.................................................................... 44 VII. Onderzoeksfaciliteiten en middelentoekenning.......................................... 45 Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ......................... 45 Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004......................................................... 45 I. Algemeen...................................................................................................... 45 II. Gemeenschappelijke activiteiten ................................................................. 47 III. Gezamenlijke publicaties ............................................................................. 49 IV. Externe financiering ..................................................................................... 50 V. Samenwerking met anderen......................................................................... 50 Voortzetting ........................................................................................................... 51 Kernpublicaties...................................................................................................... 52 Uitstekende publicaties ......................................................................................... 52 Dissertaties............................................................................................................. 52 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................... 53 I. Wetenschappelijke publicaties..................................................................... 53 II. Vakpublicaties .............................................................................................. 65 III. Annotaties ..................................................................................................... 73

I.1.C EUROPEES PERSONEN-, FAMILIE- EN ERFRECHT ................................................ 77 A. Volledige titel ........................................................................................................ 77 B. Deelprogramma’s .................................................................................................. 77 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................... 77 D. Trefwoorden .......................................................................................................... 78 E. Samenvatting programmaopzet ............................................................................ 78 I. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen .................................. 78 II. Onderzoeksthema’s ...................................................................................... 78 iv

Inhoudsopgave


F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ......................... 79 G. Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004......................................................... 79 I. Voortgangsrapportage.................................................................................. 79 a. Deel I: Gezamenlijke activiteiten .....................................................................79 b. Deel II: Activiteiten die niet gezamenlijk zijn, maar die binnen het gebied Ius Commune vallen.......................................................................81

H. I. J. K. L.

Voortzetting ........................................................................................................... 82 Kernpublicaties...................................................................................................... 82 Uitstekende publicaties ......................................................................................... 82 Dissertaties............................................................................................................. 83 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................... 83 I. Wetenschappelijke publicaties..................................................................... 83 II. Vakpublicaties .............................................................................................. 90 III. Annotaties ..................................................................................................... 93

I.1.D CONSUMENTEN- EN PATIËNTENRECHT .............................................................. 95 A. Volledige titel ........................................................................................................ 95 B. Deelprogramma’s .................................................................................................. 95 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................... 95 D. Trefwoorden .......................................................................................................... 95 E. Samenvatting programmaopzet ............................................................................ 95 I. Samenstelling ............................................................................................... 95 II. Onderzoeksprioriteiten................................................................................. 96 III. Actualiteit, sociale en wetenschappelijke relevantie van het gekozen prioriteitsterrein ............................................................................................ 96 IV. Onderzoeksstrategie ..................................................................................... 96 V. De doelstellingen van het onderzoeksprogramma consumenten- en patiëntenrecht................................................................................................ 96 VI. Synergie ........................................................................................................ 96 VII. Internationale dimensie ................................................................................ 97 F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ......................... 97 G. Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004......................................................... 97 H. Voortzetting ........................................................................................................... 97 I. Kernpublicaties...................................................................................................... 98 J. Uitstekende publicatie ........................................................................................... 98 K. Dissertaties............................................................................................................. 98 L. Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................... 98 I. Wetenschappelijke publicaties..................................................................... 98 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 104 III. Annotaties ................................................................................................... 106 I.1.E GOEDERENRECHT ............................................................................................. 109 A. Volledige titel ...................................................................................................... 109 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 109 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 109 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 110

Inhoudsopgave

v


E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 110 I. Leiderschap, managementstijl en communicatie ...................................... 110 II. Programmaopzet......................................................................................... 110 a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen .....................................110 b. Actualiseringen ...............................................................................................111

F. G. H. I. J. K. L.

I.2 A. B. C. D. E.

III. Beoogde resultaten ..................................................................................... 111 IV. Relatie tot de onderzoekschool.................................................................. 112 V. Academische reputatie ............................................................................... 112 VI. Effecten van samenwerking....................................................................... 112 Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 113 Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 113 Voortzetting ......................................................................................................... 114 Kernpublicaties.................................................................................................... 115 Uitstekende publicaties ....................................................................................... 115 Dissertaties........................................................................................................... 115 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 115 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 115 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 122 III. Annotaties ................................................................................................... 126 AANSPRAKELIJKHEID EN VERZEKERING.............................................................. 127 Volledige titel ...................................................................................................... 127 Deelprogramma’s ................................................................................................ 127 Onderzoeksleden programma ............................................................................. 127 Trefwoorden ........................................................................................................ 128 Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 128 I. Leiderschap, managementstijl & communicatie....................................... 128 II. Programmaopzet......................................................................................... 128 a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen .....................................128 b. Actualisering ...................................................................................................131

F. G.

H. I. J. K.

vi

III. Beoogde resultaten ..................................................................................... 132 IV. Relatie tot de onderzoeksschool ................................................................ 132 V. Academische reputatie ............................................................................... 133 VI. Effecten van de samenwerking.................................................................. 133 Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 134 Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 134 I. SARO.......................................................................................................... 134 II. Shifts in Governance .................................................................................. 134 III. Gemeenschappelijke activiteiten en publicaties........................................ 135 IV. Contractonderzoek ..................................................................................... 136 V. Samenwerking met De European Group on Tort Law en ECTIL ........... 137 Voortzetting ......................................................................................................... 138 Kernpublicaties.................................................................................................... 139 Uitstekende publicaties ....................................................................................... 139 Dissertaties........................................................................................................... 140

Inhoudsopgave


L. Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 140 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 140 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 155 III. Annotaties ................................................................................................... 160 I.3 A. B. C. D. E.

GRENSOVERSCHRIJDEND MILIEURECHT .............................................................. 163 Volledige titel ...................................................................................................... 163 Deelprogramma’s ................................................................................................ 163 Onderzoeksleden programma ............................................................................. 163 Trefwoorden ........................................................................................................ 164 Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 164 I. Leiderschap, managementstijl & communicatie....................................... 164 II. Programmaopzet......................................................................................... 166 a. Thema: grensoverschrijdend milieurecht.......................................................166 b. Methodologie ..................................................................................................166 c. Thema’s...........................................................................................................167

F. G.

H. I. J. K. L.

III. Beoogde resultaten ..................................................................................... 170 IV. Relatie tot de onderzoeksschool ................................................................ 171 V. Academische reputatie ............................................................................... 172 VI. Effecten van de samenwerking.................................................................. 172 Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 173 Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 173 I. Interne bijeenkomsten ................................................................................ 173 II. Oprichting ICCEL...................................................................................... 174 III. Gezamenlijke publicaties ........................................................................... 174 IV. Contractonderzoek ..................................................................................... 175 V. Conferenties/workshops............................................................................. 177 Voortzetting ......................................................................................................... 177 Kernpublicaties.................................................................................................... 179 Uitstekende publicaties ....................................................................................... 179 Dissertaties........................................................................................................... 179 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 179 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 179 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 198 III. Annotaties ................................................................................................... 205

I.4.A RECHTSPERSONEN IN EUROPA......................................................................... 213 A. Volledige titel ...................................................................................................... 213 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 213 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 213 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 214 E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 214 I. Leiderschap, managementstijl en communicatie ...................................... 214 II. Programmaopzet......................................................................................... 214 a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen .....................................214

Inhoudsopgave

vii

Wetenschappelijk verslag 2003-2004 t.b.v. de midterm review b. Actualisering; huidige programmaopzet........................................................215 1. Aspecten van formele harmonisatie ........................................................215 2. Aspecten van materiële harmonisatie......................................................217 3. Corporate Governance .............................................................................217 4. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen ..........................................218 c. Methodiek en beoogde resultaten...................................................................218 d. Relatie tot de onderzoekschool.......................................................................219 e. Academische reputatie en effecten van de samenwerking............................219

F. G. H. I. J. K. L.

Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 220 Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 220 Voortzetting ......................................................................................................... 221 Kernpublicaties.................................................................................................... 221 Uitstekende publicaties ....................................................................................... 222 Dissertaties........................................................................................................... 222 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 223 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 223 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 229 III. Annotaties ................................................................................................... 232

I.4.B FISCALE VRAAGSTUKKEN IN DE INTERNE MARKT (GEASSOCIEERD PROGRAMMA) ................................................................................. 233 A. Volledige titel ...................................................................................................... 233 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 233 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 233 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 233 E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 233 I. Programmaopzet......................................................................................... 233 II. Programma gedetailleerd ........................................................................... 234 a. b. c. d. e. f.

F. G. H. I. J. K. L.

viii

Invloed van het Europees recht op het nationale belastingrecht ...................234 Concurrentie en Fiscale staatssteun in Europa ..............................................235 Relatie tussen belastingrecht en vennootschapsrecht in Europa...................236 Omzetbelasting................................................................................................236 Vergelijkende belasting van inkomsten uit arbeid (incl. grensarbeiders en pensioenen).................................................................................................236 Belastingen op schenkingen en successies ....................................................237

III. Beoogde resultaten ..................................................................................... 237 IV. Academische reputatie ............................................................................... 237 Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 238 Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 238 Voortzetting ......................................................................................................... 238 Kernpublicaties.................................................................................................... 238 Uitstekende publicaties ....................................................................................... 238 Dissertaties........................................................................................................... 239 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 239 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 239 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 242 III. Annotaties ................................................................................................... 245

Inhoudsopgave


I.5 A. B. C. D. E. F. G. H. I. J. K. L.

VERGELIJKEND BOUWRECHT (GEASSOCIEERD PROGRAMMA) .......................... 247 Volledige titel ...................................................................................................... 247 Deelprogramma’s ................................................................................................ 247 Onderzoeksleden programma ............................................................................. 247 Trefwoorden ........................................................................................................ 247 Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 247 Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 249 Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 249 Voortzetting ......................................................................................................... 249 Kernpublicaties.................................................................................................... 249 Uitstekende publicaties ....................................................................................... 250 Dissertaties........................................................................................................... 250 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 250 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 250 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 252 III. Annotaties ................................................................................................... 252

I.6 GRONDSLAGEN EN BEGINSELEN VAN BURGERLIJK PROCESRECHT IN EUROPA (GEASSOCIEERD PROGRAMMA) ................................................................................. 253 A. Volledige titel ...................................................................................................... 253 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 253 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 253 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 253 E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 254 I. Leiding ........................................................................................................ 254 II. Missie en doelstellingen............................................................................. 254 F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 256 G. Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 256 I. Lopende projecten ...................................................................................... 257 II. Te organiseren congressen en symposia ................................................... 258 III. Samenwerking in het verleden................................................................... 259

a. Congressen en symposia.................................................................................259 b. Overige publicaties waaraan twee of meer leden van de onderzoeksgroep hebben bijgedragen............................................................260

H. I. J. K. L.

IV. Verdere activiteiten in het kader van het programma............................... 260 Voortzetting (inclusief personele wijzigingen).................................................. 260 Kernpublicaties.................................................................................................... 261 Uitstekende publicaties ....................................................................................... 261 Dissertaties........................................................................................................... 262 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 262 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 262 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 267 III. Annotaties ................................................................................................... 270

I.7 INTELLECTUELE EIGENDOM (GEASSOCIEERD PROGRAMMA) ............................ 273 A. Volledige titel ...................................................................................................... 273 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 273 Inhoudsopgave

ix


C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 273 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 273 E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 273 I. Leiderschap, managementstijl & communicatie....................................... 273 II. Programmaopzet......................................................................................... 274 a. Summary and Contents of the research programme .....................................274 b. Actualisering ...................................................................................................276

III. Beoogde resultaten ..................................................................................... 276 a. General nature .................................................................................................276 b. Research subject chosen .................................................................................277

F. G.

H. I. J. K. L.

IV. Relatie tot de onderzoeksschool ................................................................ 278 V. Academische reputatie ............................................................................... 279 VI. Effecten van de samenwerking.................................................................. 279 Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 280 Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 280 I. Consequenties en effecten van de informationering van het privaatrecht; aansprakelijkheid voor geautomatiseerde informatiesystemen .................................................................................... 280 II. Conferences and Seminars organised........................................................ 280 III. Gemeenschappelijke activiteiten en publicaties........................................ 281 IV. Contractonderzoek ..................................................................................... 281 Voortzetting ......................................................................................................... 281 Kernpublicaties.................................................................................................... 282 Uitstekende publicaties ....................................................................................... 282 Dissertaties........................................................................................................... 282 Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 282 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 282 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 284 III. Annotaties ................................................................................................... 285

II IUS COMMUNE EN PUBLIEKRECHT ........................................................................ 287 A. Volledige titel ...................................................................................................... 287 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 287 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 287 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 287 E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 287 I. Doelstellingen, onderzoeksobjecten .......................................................... 287 II. Beoogde resultaten; effecten van de samenwerking................................. 288 III. Academische reputatie ............................................................................... 288 IV. Organisatie en management....................................................................... 289 F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 290 G. Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 290 H. Voortzetting ......................................................................................................... 290 I. Kernpublicaties.................................................................................................... 291 J. Uitstekende publicaties ....................................................................................... 291 K. Dissertaties........................................................................................................... 291 L. Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 291 x

Inhoudsopgave


II.1 PUBLIEKRECHTELIJKE RECHTSVERGELIJKING ................................................... 293 A. Volledige titel ...................................................................................................... 293 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 293 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 293 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 294 E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 294 F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 294 G. Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 295 H. Voortzetting ......................................................................................................... 296 I. Kernpublicaties.................................................................................................... 296 J. Uitstekende publicaties ....................................................................................... 296 K. Dissertaties........................................................................................................... 297 L. Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 297 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 297 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 308 III. Annotaties ................................................................................................... 317 II.2 CONSTITUTIONELE PROCESSEN IN EUROPA ....................................................... 339 A. Volledige titel ...................................................................................................... 339 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 339 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 339 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 340 E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 340 F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 340 G. Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 340 H. Voortzetting ......................................................................................................... 342 I. Kernpublicaties.................................................................................................... 342 J. Uitstekende publicaties ....................................................................................... 342 K. Dissertaties........................................................................................................... 343 L. Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 343 I. Wetenschappelijke publicaties................................................................... 343 II. Vakpublicaties ............................................................................................ 352 III. Annotaties ................................................................................................... 355 II.3 CONSTITUTIONELE PROCESSEN IN DE INTERNATIONALE RECHTSORDE ............ 357 A. Volledige titel ...................................................................................................... 357 B. Deelprogramma’s ................................................................................................ 357 C. Onderzoeksleden programma ............................................................................. 357 D. Trefwoorden ........................................................................................................ 358 E. Samenvatting programmaopzet .......................................................................... 358 F. Opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004 ....................... 358 G. Inhoudelijk overzicht resultaten 2003-2004....................................................... 358 H. Voortzetting ......................................................................................................... 359 I. Kernpublicaties.................................................................................................... 359 J. Uitstekende publicaties ....................................................................................... 359 K. Dissertaties........................................................................................................... 360 L. Overzicht van alle overige publicaties 2003-2004............................................. 360 Inhoudsopgave

xi


Wetenschappelijke publicaties................................................................... 360 I. II. Vakpublicaties ............................................................................................ 367 III. Annotaties ................................................................................................... 370 BIJLAGE: AANWIJZING VAN DE PROGRAMMALEIDERS ........................................ 373

xii

Inhoudsopgave


Verantwoording A. ALGEMEEN In dit wetenschappelijk jaarverslag van de Onderzoeksschool Ius Commune is de productie over de jaren 2003 en 2004 opgenomen. De verslaglegging vindt hier plaats per subprogramma. Achtereenvolgens zijn dat het programma Europees privaatrecht (I.1), Aansprakelijkheid en verzekering (I.2), Grensoverschrijdend milieurecht (I.3), Rechtspersonen in Europa (I.4.A) en Ius Commune en Publiekrecht (II). Voor elk van deze programma’s wordt in het jaarverslag op uniforme wijze en overeenkomstig identieke criteria verslag gedaan van de wetenschappelijke productie. De uitgangspunten die daarbij een rol hebben gespeeld, worden hieronder uiteengezet. De aan de Onderzoeksschool verbonden geassocieerde (deel)programma’s ‘Fiscale vraagstukken in de interne markt’, ‘Beginselen van Europees burgerlijk procesrecht’, ‘Bouwrecht’ en ‘Intellectuele eigendom’ zijn eveneens opgenomen in dit verslag.

B. UITGANGSPUNTEN VOOR VERSLAGLEGGING I.

Algemeen

In dit verslag wordt onderscheiden tussen proefschriften, wetenschappelijke publicaties en vakpublicaties. Het gehanteerde onderscheid is gebaseerd op de door de VSNU in haar Protocol 1998 ontwikkelde criteria voor beoordeling van het wetenschappelijk onderzoek. Bij de overzichten van publicaties is afgezien van het opnemen van een rubriek ‘Overige producten van wetenschappelijke activiteiten’ (redacteurschappen, lezingen, gastcolleges, etc.). Annotaties – geen officiële categorie binnen genoemde indeling – zijn grotendeels apart opgenomen. Sommige annotaties in met name enkele Belgische tijdschriften hebben echter een omvang en kwaliteit die opneming in de categorie ‘wetenschappelijke publicatie’ rechtvaardigen. Publicaties die volgens de VSNU-normen niet anders dan als vakpublicatie kunnen worden gekwalificeerd (o.a. bijdragen aan losbladige uitgaven, aan praktijkuitgaven, etc.) worden als zodanig aangeduid. Het verslag is opgesteld volgens het zogenaamde Standaard Evaluation Protocol (SEP). De Nederlandse universiteiten hebben zich ertoe verbonden bij (externe) evaluaties dit SEP te volgen en derhalve is de verslaglegging daarop afgesteld. Aan de programmaleiders is dan ook gevraagd om bij de verslaglegging rekening te houden met de volgens het SEP relevante criteria. De aanwijzing van de programmaleiders is opgenomen in bijlage bij dit verslag. Bewust is in dit verslag gekozen voor een volledige opname van de publicaties van de onderzoeksgroepen. Alleen op die manier wordt een volledig beeld gekregen van de kwantiteit en kwaliteit van de productie binnen die groepen. Dat een publiVerantwoording

1


catie een typische ius commune-publicatie betreft (dus ligt op het vlak van de Onderzoeksschool), is vervolgens steeds aangegeven door middel van een ster (*).

II. Welke publicaties zijn ius commune-publicaties? De vraag dient te worden beantwoord welke publicaties van de onderzoeksgroepen binnen de School als ‘ius commune publicatie’ hebben te gelden. In dit verband kunnen in het algemeen vier typen publicaties worden onderscheiden. De cijfers zijn neutraal en hebben geen betrekking op een oplopende waardering van het type publicatie: 1. Puur nationaalrechtelijke publicaties. Deze zijn enkel gericht op het Nederlandse, Belgische, Franse, etc. recht; rechtsvergelijking ontbreekt volledig. Prototype is het artikel waarin een bepaald wetsartikel wordt geïnterpreteerd, een rechterlijke uitspraak van commentaar wordt voorzien of nationale dogmatiek wordt bekritiseerd of verder wordt uitgebouwd. 2. Rechtsvergelijkende publicaties. Deze zijn ‘klassiek’ rechtsvergelijkend en beogen om overeenkomsten en verschillen tussen diverse stelsels aan het licht te brengen. 3. Methodische ius commune-publicaties. Deze zien op de wijze waarop een ius commune tot stand kan worden gebracht zonder dat veel nadruk ligt op de inhoudelijke rechtsvergelijking zelve. Onder dit type publicatie vallen ook die over rechtseconomie, rechtstheorie, rechtsgeschiedenis, rechtssociologie, etc., voor zover van belang voor de ontwikkeling ener ius commune. 4. Inhoudelijke ius commune-publicaties. Deze richten zich expliciet op het totstandbrengen ener ius commune op een bepaald rechtsgebied, bijvoorbeeld door regels van Europees privaatrecht te formuleren. In dit wetenschappelijk verslag worden de publicaties onder 3 en 4 in elk geval aangeduid als ius commune-publicaties. Deze zijn aan te merken als voortvloeiend uit het programma. De publicaties onder 1 en 2 zijn slechts ius communepublicaties als aan bepaalde, nadere, voorwaarden is voldaan: De puur nationaalrechtelijke publicaties die van belang zijn voor inzicht in unificerende tendensen zijn tevens ius commune-publicaties. Dit is bijv. het geval indien in de publicatie het nationaal recht wordt besproken met het oog op een andere publicatie in de categorie 2, 3 of 4. Zelfs is denkbaar dat de publicatie is gewijd aan nationale dogmatiek, maar dat deze op zodanige wijze wordt behandeld dat die wijze ook voor andere stelsels van belang is (om de eenvoudige reden dat die dogmatiek vergelijkbaar is met die in andere Europese stelsels). De rechtsvergelijkende publicaties van categorie 2 vallen vrijwel steeds onder ius commune-publicaties. Dit is ook het geval indien deze bijv. zijn gericht op rechts2

Verantwoording


vergelijking tussen niet-Europese stelsels, mits die rechtsvergelijking ook nuttig is voor Europees ius commune. Dit zal bijv. niet het geval zijn bij een vergelijking van religieuze rechtsstelsels of van bijv. Islamitisch recht met een stelsel van Europese oorsprong. Een vergelijking met bijvoorbeeld Amerikaans recht kan wel een ius commune-publicatie zijn, namelijk wanneer deze inzicht zal bieden in de common law, immers een van de Europese rechtstradities. Ook rechtsvergelijking met sommige door de civil law beïnvloede stelsels buiten Europa kan om dezelfde reden als ius commune-onderzoek worden aangeduid. Dit spreekt met name bij onderzoek naar de zogenaamde gemengde rechtsstelsels.

Verantwoording

3


Ius Commune A. CENTRALE PROBLEEMSTELLING Voor een beschrijving van de probleemstelling van de Onderzoeksschool en van de uitgangspunten voor het gemeenschappelijk onderzoek, zij verwezen naar de hererkeningsaanvraag. De voorgeschiedenis van het onderzoeksprogramma is te vinden in het Wetenschappelijk verslag 1995-1998.

B. DE PROGRAMMASTRUCTUUR Programma: Ius commune en privaatrecht Deelprogramma’s en onderzoeksgroepen: I.1

Europees privaatrecht I.1.A Grondslagen van het privaatrecht I.1.B Algemeen verbintenissen- en contractenrecht I.1.C Personen- en familierecht I.1.D Consumentenrecht I.1.E Goederenrecht

I.2

Aansprakelijkheid en verzekering

I.3

Grensoverschrijdend milieurecht

I.4

Ondernemingen in Europa

I.4

A Rechtspersonen in Europa

I.4

B Fiscale vraagstukken in de interne markt (geassocieerd programma)

I.5

Vergelijkend bouwrecht (geassocieerd programma)

I.6

Grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in Europa (geasscocieerd programma)

I.7

Intellectuele eigendom (geassocieerd programma)

Ius Commune

5


Programma: Ius commune en publiekrecht Deelprogramma’s en onderzoeksgroepen: II.1 Publiekrechtelijke rechtsvergelijking II.2 Constitutionele processen in Europa II.3 Constitutionele processen in de internationale rechtsorde

C. GEZAMENLIJKE WETENSCHAPPELIJKE ACTIVITEITEN BINNEN HET PROGRAMMA

Hierbij wordt een overzicht geboden van activiteiten die door de Ius Commune Onderzoeksschool als geheel zijn ondernomen en derhalve niet terug te voeren zijn tot een of meer programma’s. Op 27 en 28 november 2003 vond te Maastricht het VIIIde Ius Commune congres en op 25 en 26 november 2004 te Leuven het IXde Ius Commune Congres plaats. Sinds 1999 verschijnt een Ius Commune Nieuwsbrief en is er een Ius Commune website. Sinds 2000 worden onder redactie van Hesselink, Hondius, Smits en Stijns de Ius Commune Lectures on European Private Law gepubliceerd. Verschenen zijn de volgende delen: 1. Hector MacQueen, Scots law and the Road to the New Ius Commune. 2. Alan Watson, Legal Transplants and European Private Law 3. Martin A. Hogg, Lowlands to Low Country: Perspectives on the Scottish and Dutch Law of Unjustified Enrichment 4. Aharon Barak, Some Reflections on the Israeli Legal System and its Judiciary 5. Hector MacQueen, Laws and Languages: Some Historical Notes from Scotland 6. Christian Joerges, On the Legitimacy of Europeanising Private Law 7. Horatia Muir Watt, Choice of Law in Integrated and Interconnected Markets: a Matter of Political Economy 8. Roy Goode, Contract and Commercial Law: the Logic and Limits of Harmonisation

6

Ius Commune


9. Wouter Snijders, Building a European Contract Law; five Fallacies and two Castles in Spain 10. Anne-Françoise Debruche, Judicial Fairness in the Realm of Strict Law: Comparative Insights around a Classic Encroachment Case In 2001 werd de Ius Commune Prize ingesteld voor de beste publicatie van een jonge onderzoeker op het terrein van ius commune. De jury heeft bestaan uit leden van de in de Onderzoekschool deelnemende faculteiten. In 2003 werd de prijs toegekend aan Mr. M. Olaerts en in 2004 aan Mw. I. Samoy en Mw. S. Cools.

Ius Commune

7


I.1

Europees privaatrecht

De centrale doelstelling binnen het overkoepelende deelprogramma Europees privaatrecht is tweeërlei. Binnen het deelprogramma wordt zowel onderzoek verricht naar de spanning tussen nationaal privaatrecht en het recht van de Europese institutionele organen (met name de Europese Unie en de Raad van Europa) als naar de mogelijkheden om ook los van die supra-Europese organisaties een Europees privaatrecht te bewerkstelligen. In de eerste plaats geldt immers dat door de toenemende economische, sociale en politieke integratie van de lidstaten van de Europese Unie de uit Brussel afkomstige regelgeving in de diverse lidstaten een steeds belangrijker plaats inneemt. Ook van het EVRM en van de daarop gebaseerde rechtspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens gaat een harmoniserende invloed uit. Daarnaast bestaan ook verdragen op deelterreinen (zoals vele verdragen op het terrein van het personenen familierecht en het Weens Koopverdrag). Elk van deze instrumenten heeft een weliswaar unificerend effect op Europees niveau, maar ook een desintegrerend effect op nationaal niveau. Doordat de harmonisatie beperkt is tot deelgebieden van nationaal recht, ontstaat immers in de lidstaten, binnen een zelfde rechtsgebied, een cesuur tussen nationaal recht dat geharmoniseerd is met het recht van andere lidstaten en recht dat aan deze harmonisatie ontsnapt. Gevolg daarvan is een grotere dispariteit binnen het recht van elke lidstaat, hetgeen kan leiden tot onevenwichtigheid en een geringere transparantie van het nationale recht. Reeds dit roept de vraag op naar de mogelijkheid van formulering van beginselen die commuun zijn aan de privaatrechtsstelsels van de Europese lidstaten: alleen door een beklemtoning van de grondslagen en algemene beginselen van de diverse rechtsstelsels kan een zekere graad van cohesie binnen het op het grondgebied van een zelfde lidstaat geldende regelenbestand – wat ook de oorsprong daarvan moge zijn (cf. het pluralisme van rechtsbronnen) – worden bewerkstelligd. In de tweede plaats geldt dat ook de andere mogelijkheden om een Europees privaatrecht te bewerkstelligen en hun mogelijke invloed op nationale rechtsstelsels een wetenschappelijke bestudering behoeven. In dit verband dient wederom de ontwikkeling van algemene beginselen van Europees privaatrecht te worden genoemd, doch nu niet zozeer als panacee voor praktische nationale problemen als wel als zelfstandige methode van niet-centralistische unificatie. Noodzakelijk onderdeel van dit onderzoek is het bestuderen van beginselen en regelingen die aan Europese rechtstelsels gemeenschappelijk zijn, waarvan er vele zijn voortgekomen uit dezelfde historische wortels, met name uit hetgeen vroeger als Europees ‘ius commune’ werd ervaren. Eveneens noodzakelijk onderdeel hiervan is bestudering van de vraag in hoeverre de rechtsstelsels van de civil law- en de common lawtraditie nader tot elkaar kunnen worden gebracht en welke ervaringen daarmee zijn opgedaan in de zogenaamde ‘gemengde rechtsstelsels’. Binnen het overkoepelende deelprogramma Europees privaatrecht (I.1) zijn de meer algemene, methodische en rechtshistorische vragen ondergebracht in het Europees privaatrecht

9


project Grondslagen van het privaatrecht (A). In overeenstemming met de traditionele privaatrechtelijke systematiek in de civil law-traditie wordt vervolgens onderscheiden in de projecten Algemeen verbintenissen- en contractenrecht (B), Personen- en familierecht (C) en Goederenrecht (E). Het zeer door Europees recht bepaalde Consumentenrecht is als apart project D opgenomen

10

Europees privaatrecht


I.1.A Grondslagen van het privaatrecht A. VOLLEDIGE TITEL Grondslagen van het privaatrecht

B. DEELPROGRAMMA’S Dit onderdeel is zelf deelprogramma binnen het overkoepelende programma Europees privaatrecht.

C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof. Mr. J.M. Smits (UM)

onderzoeksleiders Dhr. Prof. Mr. G.R. de Groot (UM) Dhr. Prof. Mr. M. Hesselink (UvA) Dhr. Prof. Mr. C.H. van Rhee (UM) (vanaf 2005)

emeritus leden Dhr. Prof. Dr. W. van Gerven (KUL/UM) Dhr. Prof. Mr. J.E. Spruit (UU)

senior onderzoekers Dhr. Prof. Dr. D. Vanden Auweele (KUL) Dhr. Prof. Dr. R.J. Van den Bergh (EUR) Dhr. Prof. Dr. A.M.J.A. Berkvens (UM) Dhr. Prof. Mr. J. Hallebeek (VU) Dhr. Prof. Dr. D. Heirbaut (RUGent) Dhr. Prof. Dr. R. Lesaffer (KUL) Dhr, Prof. G.E. van Maanen (UM) Dhr. Mr. J.M. Milo (UU) Dhr. Prof. A.I. Ogus (UM) Dhr. Prof. Dr. F. Stevens (KUL)

onderzoekers Dhr. Mr. J.H. Dondorp (VU) Dhr. Mr. J.C. Hage (UM) Mw. Dr. V. Heutger (VU)

Grondslagen van het privaatrecht

11


promovendi Mw. Mr. O. Cherednychenko (UU) Dhr. Mr. B. van Hofstraeten (UM) Dhr. F.F.M. Maiolo (UM) Mw. Mr. C. Mak (UvA) Dhr. Mr. J. Oosterhuis (VU) Dhr. Mr. M. van Stiphout (KUL) Dhr. Drs. B. Wauters (KUL)

D. TREFWOORDEN Europees privaatrecht; Rechtsvergelijking; Harmonisatie; Rechtstheorie; Rechtseconomie; Rechtsgeschiedenis; Recht en vertalen

E. SAMENVATTING PROGRAMMAOPZET I.

Leiderschap, managementstijl en communicatie

De programmaleiding is van oordeel dat goed wetenschappelijk onderzoek plaats dient te vinden in een inspirerende omgeving van gedreven onderzoekers. Zij tracht om aan die omgeving bij te dragen door het frequent organiseren van congressen, workshops en discussiebijeenkomsten en door elk lid binnen het programma de gelegenheid te bieden deel te nemen aan gezamenlijke publicaties. De coördinerend programmaleider heeft daarbij een bijzondere rol in die zin dat hij doorgaans het initiatief neemt voor nieuwe gezamenlijke projecten en er op toeziet dat zoveel mogelijk vanuit alle faculteiten aan het project wordt deelgenomen. De strategie die aan het handelen van de programmaleiding ten grondslag ligt, is dat interfacultaire initiatieven op het terrein van het programma sterk dienen te worden gestimuleerd en dat zoveel mogelijk interdisciplinair wordt samengewerkt. Juist omdat binnen ‘Grondslagen’ én rechtsvergelijkend én rechtseconomisch én rechtshistorisch én rechtstheoretisch onderzoek wordt verricht, is het bevorderen van samenwerking tussen de onderzoekers van groot belang. De ervaring leert dat dit, vanwege de eigen (publicatie)culturen van de verschillende disciplines, soms moeilijk is maar dat mag niet in de weg staan aan het streven naar intensieve samenwerking binnen het programma. Op het jaarlijkse ius commune-congres wordt dan ook doorgaans een workshop gewijd aan Grondslagen georganiseerd en bovendien vindt door het jaar heen een groot aantal bijeenkomsten plaats waar de onderzoekers elkaar treffen (zie onder g.). Behalve een coördinerend programmaleider uit Maastricht (Smits) kent het programma twee andere Maastrichtse onderzoeksleiders (Van Rhee sinds 2005 speciaal voor de rechtshistorische inbreng en De Groot speciaal voor de vertaalproblematiek). Voorts is inbreng vanuit Amsterdam (Hesselink) gegarandeerd. Dankzij deze concentratie van de onderzoeksleiding in twee steden kunnen

12



de communicatielijnen kort en efficiënt zijn. Overigens wordt binnen dit programma vooral samengewerkt met rechtshistorici van de VU.

II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling, doelstellingen en methode De plaats van het onderdeel ‘Grondslagen’ binnen het overkoepelende programma Europees privaatrecht bestaat in onderzoek naar meer algemene, methodische en rechtshistorische vragen die zowel van belang zijn ter onderbouwing van de overige onderdelen binnen het programma als zelfstandige waarde hebben. Binnen het programma wordt aan drie hoofdvragen aandacht besteed. 1) In de eerste plaats is evident dat bij een betrekkelijk nieuw wetenschapsterrein als het Europees privaatrecht een rechtstheoretische en rechtsmethodologische inbedding van groot belang is. De vraag op welke wijze precies regels en/of beginselen van gemeen recht dienen te worden opgesteld en welke betekenis deze kunnen hebben bij het tot stand brengen van een ius commune, is in dit verband preponderant. Het onderzoek binnen dit onderdeel is mede gericht op het verkrijgen van inzicht in dit proces van Europese integratie. Daarbij wordt de totstandkoming van een ius commune niet enkel rechtstheoretisch onderbouwd, maar wordt ook praktisch bezien welke ervaring hiermee reeds is opgedaan in met name de zogenaamde gemengde rechtsstelsels (zoals Zuid-Afrika en Schotland). Aldus wordt beoogd om rechtstheoretische inzichten toegankelijk te maken voor en te ontwikkelen binnen het Europees privaatrecht en deze praktisch in verbinding te brengen met elders reeds opgedane ervaringen. Bovendien wordt aandacht besteed aan rechtseconomische aspecten van unificatie. Van deze combinatie van enerzijds meer rechtstheoretische en rechtseconomische aspecten en anderzijds aandacht voor de praktijk van een aantal landen magen in dit stadium van onderzoek de meest vruchtbare resultaten worden verwacht. Praktisch wordt bovendien onderzocht wat de Europeesrechtelijke basis van een toekomstig Europees BW kan zijn en welke de invloed is van Europese organen op nationale rechtsordes. Ten slotte worden alle methoden van privaatrechts-eenwording binnen dit deelprogramma kritisch beschouwd. Aan alle drie de hoofdvragen van het Europees privaatrecht (‘waarom Europees privaatrecht?’; ‘langs welke weg dat te bereiken?’; ‘welke consequenties heeft dat voor nationaal recht?’) wordt aldus aandacht besteed. 2) In de tweede plaats maakt een rechtshistorische component deel uit van het ‘Grondslagen’-onderdeel. Algemeen aanvaard is dat kennis omtrent de periode van vóór de grote continentaal-Europese codificaties van belang is voor de ontwikkeling van een nieuw ius commune dat zich althans deels zal kunnen baseren op de in met name de zeventiende en achttiende eeuw opgedane ervaringen. Het zoeken van overeenkomsten tussen de diverse continentaal-Europese rechtsstelsels, alsmede tussen deze stelsels en het Grondslagen van het privaatrecht

13


Engelse, wordt vergemakkelijkt door rechtshistorische kennis toegankelijk te maken en te vermeerderen met het oog op de ontwikkeling van een nieuw ius commune. Binnen de rechtshistorische component van dit programma wordt daarom met name aandacht besteed aan de historische grondslagen van het Europees privaatrecht. 3) In de derde plaats is onderzoek naar de problematiek van recht en vertalen traditioneel deel van het ‘Grondslagen’-onderzoek binnen de School. Een grote moeilijkheid bij het beschrijven van de common core van Europese rechtsstelsels is dat elk rechtsstelsel zijn eigen rechtstaal heeft en een eigen – in beginsel geheel zelfstandige – rechtsterminologie hanteert. De problemen die zich bij het vertalen en vergelijkend beschrijven van deze verschillende rechtsstelsels voordoen, verdienen te worden onderzocht. Bij de bestudering van deze problematiek wordt in dit onderdeel uitgegaan van de stelling, dat niet van taal naar taal, maar van rechtstaal naar rechtstaal moet worden vertaald. Centraal staat vervolgens de vraag, welke regels in acht moeten worden genomen bij een dergelijke vertaling van juridische informatie uit een rechtstaal naar een andere. Speciale aandacht wordt geschonken aan de gevolgen van het scheppen van een (semi-)autonome juridische terminologie door de Europese Unie en aan vertaalproblemen binnen de Unie. De oorspronkelijke probleemstelling van het programma kan hiermee kort worden samengevat als: wat zijn de grondslagen van een Europese privaatrechtelijke rechtsorde en wat zijn de consequenties van het geleidelijk ontstaan van een dergelijke rechtsorde voor het nationale recht? De methoden die worden toegepast om die vraag te beantwoorden zijn ontleend aan de rechtsvergelijking, de rechtstheorie, de rechtseconomie en de rechtsgeschiedenis.

b. Actualisering 1) De oorspronkelijke probleemstelling van het programma heeft de laatste twee jaar nog aan belang gewonnen. De initiatieven van de Europese Unie op het terrein van het privaatrecht zijn geïntensiveerd: niet alleen is het belang van Europese richtlijnen steeds groter geworden, bovendien heeft de Europese Commissie een debat gelanceerd over de toekomst van het Europees verbintenissenrecht. In de Mededeling over Europees verbintenissenrecht (2001), het Actieplan voor een coherenter Europees verbintenissenrecht van 2003 en de follow-up daarvan (2004) zijn voorstellen gedaan voor de ontwikkeling van een optioneel contractenrechtwetboek en voor de ontwikkeling van een Gemeenschappelijk Referentiekader. Aan dat daardoor geïnitieerde debat over de noodzaak, vormgeving en effecten van een toekomstig Europees privaatrecht wil de onderzoeksgroep bijdragen. Anders dan in het programma ‘Algemeen verbintenissen- en contractenrecht’ worden daartoe in ‘Grondslagen’ de meer theoretische aspecten onderzocht.

14



Met name drie vragen worden gesteld. - Ten aanzien van de noodzaak is dat de vraag of vanuit economisch perspectief diversiteit van rechtsstelsels of centraal opgelegde uniformiteit beter is. De bekende vraag naar de gewenstheid en effecten van ‘regulatory competition’ krijgt in Europees perspectief nieuwe dimensies. - Ten aanzien van de vormgeving is er de vraag hoe Europese regels of beginselen tot stand moeten komen en wat hun inhoud moet zijn. Dit debat heeft een impuls gekregen met genoemde Mededeling en Actieplan. Omstreden is ook in hoeverre Europese beginselen langs democratische of technocratische weg tot stand moeten komen en in hoeverre die moeten voldoen aan eisen van een ‘sociaal Europa’. Dit roept pertinente vragen op naar het karakter van het Europees privaatrecht en de mate waarin dit ook uiting moet geven aan meer ‘publiekrechtelijk’ getinte belangen. Dit betreft de vraag naar de ‘politics’ van een Europese code. Uitdrukkelijk onderdeel van die politieke vraag betreft de betekenis van fundamentele rechten voor het Europees privaatrecht: deze ‘constitutionalisering’ heeft diverse aspecten. Zo is de vraag hoe de vier vrijheden zich verhouden tot het nationale privaatrecht. Bovendien moet de vraag worden gesteld of van fundamentele rechten (hetzij zoals neergelegd in de nationale Grondwet, hetzij zoals opgenomen in het EVRM of EU-grondrechtenhandvest) een harmoniserende invloed uit kan gaan. Hiernaar wordt ook promotie-onderzoek verricht. - Ten slotte is er de vraag naar de invloed van het Europese recht op de nationale privaatrechtsstelsels. In dit programma wordt daarbij vooral aandacht besteed aan de gevolgen van Europeanisering voor de consistentie van het nationale recht. Duidelijk is dat Europeanisering leidt tot fragmentatie en tot problemen van ‘multilevel governance’. Hiermee is het accent in het centrale eerste deel van het programma enigszins verlegd ten opzichte van de vorige verslagperiode. 2) In het rechtshistorisch deel van dit programma is er voor gekozen om op enkele specifieke deelterreinen onderzoek te doen naar de historische grondslagen van het Europees privaatrecht. Dat betreft met name vier thema’s: - Burgerlijk procesrecht. Van Rhee doet, in samenwerking met een aantal buitenlandse onderzoekers, onderzoek naar de geschiedenis van het procesrecht in verschillende Europese landen. - De scheiding tussen publieken privaatrecht. De scherpe scheiding tussen privaat- en publiekrecht zoals wij die thans kennen bestond tot aan de Franse Revolutie niet. Enerzijds beïnvloedden privaatrechtelijke concepten het publiekrechtelijk domein (o.a. private gezagsopvatting in het leenGrondslagen van het privaatrecht

15


recht en heerlijke rechten) of behoorden thans publiekrechtelijke onderwerpen tot het domein van het privaatrecht (zoals straf(proces)recht), anderzijds is het niet goed mogelijk privaatrechtelijke figuren te bestuderen los van hun publiekrechtelijke context. Het onderzoek hiernaar richt zich op soevereiniteitsvraagstukken (promotieonderzoek naar ‘Medieval Sovereignty’) en op rechtspraak van hoge rechtscolleges die vanaf hun ontstaan in de 15de eeuw tot op het einde van de 18de eeuw door hun jurisprudentie in belangrijke mate hebben bijgedragen aan de vorming van het ius commune. In dit kader wordt ook bronnenonderzoek verricht door Berkvens. Bovendien werkt Berkvens aan het digitaliseren van wetgeving (Plakkaten en Ordonnanties Overkwartier van Gelre 1580-1795). - ‘Specific performance in comparative, historical and economic perspective’. De programmaleiding heeft in 2004 het initiatief genomen voor een project gewijd aan ‘Specific performance in comparative, historical and economic perspective’. Doel van dit project is om het recht op nakoming te onderzoeken vanuit interdisciplinaire invalshoek met bijdragen van zoveel mogelijk leden van het programma. In dit verband zijn, behalve een workshop in 2005, twee Engelstalige boeken voorzien voor 2006-2007. - Geschiedenis van het derdenbeding. Aan de VU wordt gewerkt aan een boek over deze materie, uit te geven door Duncker & Humblot in hun serie Comparative Studies in Continental and Anglo-American Legal History. 3) Het onderzoek naar recht en vertalen zal worden voortgezet voor zover zich op dit terrein nieuwe ontwikkelingen voordoen. Bovendien zal middels overzichtsartikelen worden bijgedragen aan consolidering van de aanwezige kennis.

c. Beoogde resultaten De onderzoeksleiding beoogt met publicaties op bovengenoemde terreinen uitdrukkelijk deel te nemen aan het nationale én internationale debat. Het Europeesprivaatrechtelijk debat vindt immers vooral plaats op internationaal niveau. Het programma kent dan ook een relatief groot aantal Engelstalige publicaties: de uitdrukkelijke bedoeling is om ook internationaal een voortrekkersrol te vervullen. Zoals gezegd wordt daarbij een multidisciplinaire benadering gevolgd. Overigens is het bijzondere van de onderzoeksgroep dat het debat óók plaats tussen de deelnemers aan de onderzoeksgroep onderling: binnen de groep bestaan divergerende opvattingen over de noodzaak en de gewenste vormgeving van een uniform Europees privaatrecht. Waar nogal wat andere onderzoeksgroepen op dit terrein naar buiten één visie uitdragen, bestaan binnen deze groep verschillende opvattingen. Het streven van de groep is dan ook zowel om bij te dragen aan de vormgeving van een Europees privaatrecht (bijv. middels bijdragen aan het European Civil Code-project) als om dit proces kritisch te volgen en daarop te reflecteren.

16



d. Academische reputatie en verspreiding van onderzoeksresultaten De academische reputatie van de onderzoeksgroep moge blijken uit verschillende omstandigheden. In de laatste VSNU-visitatie werd het Maastrichtse onderdeel van dit programma, als slechts één van drie programma’s in Nederland, gewaardeerd met de hoogst mogelijke cijfers (vier maal 5). De vier programmaleiders zijn elk redacteur van vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften (Hesselink van de European Review of Contract Law, Van Rhee van het Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, Smits en De Groot onder meer van de Maastricht Journal of European and Comparative Law). Voorts verdient opmerking dat dit programma een belangrijke rol vervult in de door de NVAO erkende Maastrichtse onderzoeksmaster. De leden van het programma doen bovendien mee aan een keur van internationale samenwerkingsverbanden (zie onder, g.4) en ontvingen enige externe financiering. Belangrijker is echter dat de publicaties die binnen het programma zijn verwezenlijkt een grote rol spelen in het internationale debat en dat individuele leden vanwege hun academische verdiensten regelmatig uitnodigingen krijgen om te spreken op internationale congressen, op te treden als gasthoogleraar of deel te nemen aan NWO-beoordelingscommissies (een overzicht is op aanvraag beschikbaar). Om verspreiding van onderzoeksresultaten te bevorderen wordt vanuit de programmaleiding sterk gestimuleerd om zoveel mogelijk ook in internationale tijdschriften en boekenseries te publiceren.

e. Relatie tot de onderzoeksschool Dit programma raakt aan de kern van de Onderzoeksschool Ius Commune. Wat de grondslagen zijn van een Europese privaatrechtelijke rechtsorde en de consequenties van het ontstaan daarvan voor het nationale recht liggen in het hart van het ius commune-onderzoek. De centrale probleemstelling van de Onderzoeksschool is immers wat de rol is van het recht bij internationale integratieprocessen. Het centrale karakter van dit programma binnen de Onderzoeksschool heeft overigens consequenties voor de verhouding met andere programma’s. Zowel inhoudelijk als personeel bestaat overlap met andere programma’s. Dat geldt met name voor Algemeen verbintentenissen- en contractenrecht (waar Smits eveneens coördinerend programmaleider van is) en het geassocieerde programma Beginselen van burgerlijk procesrecht (waar Van Rhee coördinerend programmaleider is). Wat het laatste programma betreft: hoewel op papier volstrekt duidelijk is dat het onderzoek binnen Grondslagen zich richt op de geschiedenis van het procesrecht in verschillende Europese landen, wordt binnen Beginselen van burgerlijk procesrecht toch ook enig rechtshistorisch onderzoek gedaan. De toedeling van output aan elk dezer programma’s is daarmee niet eenvoudig. Dit keer is er voor gekozen om de kern van de procesrechtelijke activiteiten onder te brengen bij het programma Beginselen van burgerlijk procesrecht, ook al hadden zij met evenveel reden hier kunnen worden opgevoerd. Dit neemt niet weg dat de eventuele erkenning van Beginselen van burgerlijk procesrecht als volwaardig (en niet langer geassocieerd) programma onvermijdelijk consequenties heeft voor de rechtshistorische inbreng in Grondslagen. Alvorens tot erkenning van Beginselen van burGrondslagen van het privaatrecht

17


gerlijk procesrecht als volwaardig programma over te gaan, zal over die inbreng voldoende duidelijkheid moeten bestaan.

f. Effecten van de samenwerking De samenwerking heeft geleid tot gezamenlijke projecten en publicaties en in algemene zin tot een hoger niveau van onderzoek dankzij uitwisseling van ideeën en gezamenlijke wetenschappelijke discussie. De facultaire onderzoeksgroepen die in Grondslagen participeren worden in de huidige tijd van ‘focus en schaalvergroting’ vaak te klein bevonden om als zelfstandige onderzoekseenheid te functioneren. Initiatieven die een facultaire onderzoeksgroep alleen niet kan ondernemen, kunnen wel in samenwerking met de groepen in andere faculteiten worden uitgevoerd.

g. Onderzoeksfaciliteiten en middelentoekenning Congressen en workshops binnen dit programma (zie onder, g.2) worden primair gefaciliteerd door de verschillende faculteiten, maar waar nodig kan worden teruggevallen op ondersteuning door de penvoerder van de onderzoeksschool (Maastricht). Tevens financiert de penvoerder vanuit ‘breedtestrategie’-gelden congressen die vallen binnen de missie van de School. Onderzoekers binnen het programma maken geregeld gebruik van bibliotheken van de andere faculteiten.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Grondlagen van het Privaatrecht Hoogleraar

3.25 Fte

Universitair hoofddocent

1.0 Fte

Universitair docent

0.0 Fte

Postdocs

0.0 Fte

Junior onderzoekers (AIO/OIO)

4.9 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 I.

Algemeen

Zonder twijfel heeft de nadruk in de verslagperiode gelegen op het centrale onderdeel van het programma (zie boven onder ‘actualisering, E.II.b): de wenselijkheid, mogelijkheid en effecten van Europeanisering. Zo zijn de vraag naar de noodzaak 18



van unificatie en de mogelijkheden van ‘regulatory competition’ uitgebreid aan de orde geweest op het congres van 2004 onder de titel Is There a Need for a European Contract Law? De daaruit voortvloeiende publicatie geeft een nieuwe impuls aan het debat. Ook het werk van Van den Bergh, Ogus en Van Gerven levert hieraan een bijdrage. Ook ten aanzien van de vormgeving van Europees privaatrecht is veel werk verricht, mede naar aanleiding van Mededeling en Actieplan. Zowel Van Hesselink, Van Gerven als Smits hebben hierover gepubliceerd. Het artikel van Hesselink gewijd aan ‘The Politics of a European Civil Code’ (European Law Journal 10 (2004) p. 675-697) verdient hierbij met name te worden genoemd. Aan de ‘constitutionalisering’ van privaatrecht werden verschillende congressen en publicaties gewijd. Tot deze behoren de artikelen van Mak (promovenda in het programma) en het boek dat Smits samen met Lubbe redigeerde over ‘Remedies in Zuid-Afrika en Europa’. Mede geïnspireerd door discussie in de onderzoeksgroep schreef Smits een preadvies over deze materie (‘Constitutionalisering van het vermogensrecht’, Deventer 2003, besproken door Mak in NTBR 2004, p. 124-130). Vragen van fragmentatie en ‘multilevel governance’ komen aan de orde in het al genoemde artikel van Hesselink, maar ook in het werk van Hage (Ratio Juris 2004, p. 87-105, die daarin belangrijk grondwerk voor toepassing van coherentietheorie op het Europees privaatrecht) en Smits (bijdrage aan Van Hoecke, Epistemology and Methodology of Comparative Law, 2004). In het rechtshistorisch deel van dit programma werd, behalve over enkele afzonderlijke thema’s, gepubliceerd over de geschiedenis van de traagheid van de civiele procedure (C.H. van Rhee, The Law’s Delay. Essays on Undue Delay in Civil Litigation, 2004). Bovendien werd over de scheiding tussen publieken privaatrecht gepubliceerd. Het onderzoek naar recht en vertalen gaf in de verslagperiode geen aanleiding tot nieuwe publicaties. Wel werd nog samengewerkt tussen L.C. Winkel en J.M. Smits (samen met C.J.H. Jansen) aan een boek over de invloed van rechtstheorie op positief recht (Zestien juristen en hun filosofische inspiratie, 2004).

II. Gemeenschappelijke activiteiten In de verslagperiode zijn de volgende activiteiten georganiseerd onder auspiciën van de onderzoeksschool: -

Op 7 maart 2003 vond in Amsterdam plaats een symposium getiteld Privaatrecht tussen autonomie en solidariteit. Sprekers waren onder meer T. Hartlief (Maastricht), J.H. Nieuwenhuis (Leiden) en J.B.M. Vranken (Tilburg). Doel van de bijeenkomst was om de aan het privaatrecht ten grondslag liggende waarden van autonomie en solidariteit nader te ontleden. Zie voor de publicatie onder.


19


-

Door leden van de onderzoeksgroep (onder meer Smits en Van den Bergh) is in samenwerking met leden van de groep Contractenrecht een boek vervaardigd dat een interdisciplinair perspectief biedt op de richtlijn consumentenkoop. Dit is Jan Smits (ed.), De richtlijn consumentenkoop in perspectief, Den Haag (BJU) 2003, 120 p. Deze output is toegerekend aan het programma Contractenrecht.

-

Op 28 maart 2003 vond in Amsterdam een congres getiteld European Constitutionalisation of Private Law plaats Tijdens dit congres werd met name ingegaan op de invloed van de vier Europese vrijheden (vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal), het Europese mededingingsrecht en de grondrechten op het privaatrecht en de toepassing van het Europees recht in civiele procedures. Sprekers waren onder meer: Stephen Weatherill (Oxford), Sacha Préchal (Utrecht), Miguel Poiares Madur Nova (Lissabon), Brigitta Lurger (Salzburg), Mark Bell en Jan Jans (Amsterdam). Zie voor de publicatie onder.

-

Op 24-25 april 2003 vond te Maastricht het congres The History of Delay in Civil Procedure: A Lesson for the Future? plaats, waaraan 25 prominente onderzoekers op het terrein van rechtsgeschiedenis en rechtsvergelijking een bijdrage leverden. Zie voor de publicatie onder.

-

Op 20 juni 2003 vond in Amsterdam een studiemiddag plaats gewijd aan Doorwerking van grondrechten in het privaatrecht. Sprekers waren onder meer: J.H. Nieuwenhuis (Leiden), W. Snijders (Amsterdam), P.A. Nollkaemper (Amsterdam), V. van den Brink (rechter te Haarlem), E. Verhulp (Amsterdam) en C. Mak (Amsterdam).

-

Op 27-28 november 2003 vond in Maastricht op het VIIIste Ius Communecongres een workshop plaats gewijd aan rechtsgeschiedenis en rechtsvergelijking. Sprekers waren onder meer L. Berkvens (Maastricht), C.J.H. Jansen (Nijmegen/Amsterdam), D. Heirbaut (Gent) en J.H. Dondorp (VU). Thema was de interactie van beide disciplines en hun betekenis voor het positieve recht.

-

Op 19-20 juni 2003 vond te Edinburgh het Ius Commune congres Scotland and the Netherlands: Workshops on Private law plaats. De twee plenaire lezingen (van resp. John Cairns en Jan Smits) waren gewijd aan resp. rechtsgeschiedenis en de betekenis van gemengde rechtsstelsels voor de ontwikkeling van Europees privaatrecht. Zie voor de publicatie onder.

-

Op 19 maart 2004 vond in Amsterdam een studiemiddag plaats over ‘De juridische methode in onderzoek en onderwijs’ n.a.v. verschijnen van het boek van M.W. Hesselink, Contractenrecht in perspectief. Sprekers waren Martijn Hesselink (Amsterdam), Bob Brouwer (Amsterdam), Jan Vranken (Tilburg), Wouter Snijders (Amsterdam), Carel Stolker (Leiden) en Alain Verbeke (Leuven).

20



-

Op 4 juni 2004 vond in Maastricht een congres plaats onder de titel Is There a Need for a European Contract Law? Empirical Perspectives. Sprekers waren Helmut Wagner (Hagen), Heico Kerkmeester (Rotterdam), Jeffrey Rachlinsky (Cornell), Thomas Wilhelmsson (Helsinki) en Jan Smits (Maastricht). Op het congres stonden een psychologische, economische en juridische analyse van de noodzaak van contractenrecht centraal. In dit kader hield ook Gerhard Wagner (Bonn) op 27 mei 2004 in Maastricht een lezing over ‘The Virtues of Diversity in European Private Law’. Zie voor de publicatie onder.

-

Op 26 november 2004 vond op het 9de Ius Commune congres te Leuven een workshop plaats over recente ontwikkelingen in rechtshistorisch onderzoek. Sprekers waren F. Stevens (Leuven), Dave de Ruysscher (Leuven), Viola Heutger (Amsterdam VU) en Bram van Hofstraten (Maastricht). In de workshop Contractenrecht die op dit congres werd gehouden, was ook aandacht voor de doorwerking van grondrechten in het contractenrecht (met korte bijdragen van onder meer Hesselink en Smits).

-

L.C. Winkel en J.M. Smits werkten samen met C.J.H. Jansen (Nijmegen) samen aan het boek Zestien juristen en hun filosofische inspiratie (Nijmegen 2004).

-

In Amsterdam vonden in 2002 en 2003 de Amsterdam Ius Commune Lectures plaats. Sprekers waren onder meer J.H. Dalhuisen (King’s College London) en Michael Freeman. Bovendien vinden in Amsterdam geregeld AIP-referaten ‘van voornamelijk interne sprekers plaats over thema’s van onderzoek.

-

In Maastricht vond in 2002 en 2003 gemiddeld eens per maand een Research Seminar European Private Law plaats. Sprekers waren onder meer Jacques Du Plessis (Stellenbosch), Carel Stolker (Leiden) en Arnald Kanning (Tilburg).

-

In 2004 vond in het gebouw van de Maastrichtse juridische Faculteit een tentoonstelling plaats gewijd aan de Plakkaten en Ordonnanties Overkwartier van Gelre 1580-1795.

III. Gezamenlijke publicaties -

De papers van het symposium over Privaatrecht tussen autonomie en solidariteit van 7 maart 2003 (zie boven) werden deels gepubliceerd in WPNR 6564 (2004).

- De papers van het congres European Constitutionalisation of Private Law van 28 maart 2003 werden gepubliceerd in ERPL 2004, pp. 587 ff.


21


-

De papers van het congres van 24-25 april 2003 verschenen in 2004 als C.H. van Rhee (ed.), The Law’s Delay. Essays on Undue Delay in Civil Litigation (Ius Commune-reeks no. 47), 398 pp.

-

Als resultaat van de in Stellenbosch in 2002 gehouden conferentie Ius Commune: Suid-Afrikaanse en Europese Perspektiewe verschenen in 2003 twee boeken. Een van deze boeken is deels gewijd aan Grondslagen: Jan Smits & Gerhard Lubbe (eds.), Remedies in Zuid-Afrika en Europa; Bijdragen over privaatrecht en constitutioneel recht in Zuid-Afrika, Nederland en België, Antwerpen 2003 (Ius Commune-reeks no. 43), 232 p.

-

Amsterdamse onderzoekers publiceerden in 2003 het boek M.W. Hesselink, C.E. du Perron & A.F. Salomons (red.), Privaatrecht tussen autonomie en solidariteit, Den Haag 2003.

-

Mede als resultaat van de discussies binnen de groep Grondslagen verscheen in 2003 een preadvies voor de Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking over Constitutionalisering van privaatrecht: Jan Smits, Constitutionalisering van het vermogensrecht, Deventer 2003, 163 p.

-

De papers van het congres in Edinburgh op 19-20 juni 2003 werden, voorafgegaan door een Editorial van Elspeth Reid, gepubliceerd in vol. 7.5 van de Electronic Journal of Comparative Law (december 2003). Zie .

-

Als resultaat van het congres op 4 juni 2004 verscheen in 2005 Jan Smits (ed.), The Need for a European Contract Law: Empirical and Legal Perspectives, Groningen 2005, 188 p.

-

Diverse onderzoekers binnen het programma werken sinds 2004 mee aan een project om een rechtsvergelijkende encyclopedie op te stellen: Jan Smits (ed.), Edward Elgar Encyclopedia of Comparative Law (te verschijnen in 2006).

IV. Externe financiering -

In mei 2003 ontving J.M. Smits (Maastricht) een NWO-SARO subsidie voor het project Empirical Perspectives on the Need for a Uniform European Private Law. Dit resulteerde in het al genoemde congres van 4 juni 2004 en in het al genoemde boek uit 2005.

-

In 2003 ontving C.H. van Rhee (Maastricht) een subsidie van de Duitse Gerda Henkel Stiftung voor onderzoek op het terrein van de geschiedenis van het burgerlijk procesrecht in Europa. Een hieraan gewijd boek zal verschijnen in de serie Comparative Studies in Continental and Anglo-American Legal History (Duncker & Humblot).

22



-

Amsterdam en Utrecht nemen sinds 2004 deel aan een door de Europese Commissie gefinancierd project voor het vervaardigen van een Common Frame of Reference. Aan dit project doet een twintigtal universiteiten deel.

-

NWO financiert promotieonderzoek (OIO) naar een vergelijking tussen de vierde Antwerpse costumiere redactie (Compilatae van 1608) en het Gelderse Land- en Stadsrecht (1619), begeleid door A.M.J.A. Berkvens. Het proefschrift zal in 2006 verschijnen.

-

NWO financiert op aanvraag van A.M.J.A. Berkvens een project (20022006) gewijd aan digitalisering Plakkaten en Ordonnanties Overkwartier van Gelre 1580-1795. In dit kader wordt samengewerkt met diverse (archief)instellingen. De eerste resultaten zijn te zien op .

V.

Samenwerking met anderen

De onderzoekers binnen dit programma werken niet alleen met elkaar samen in het kader van de Onderzoeksschool Ius Commune, maar ook in andere verbanden. Bovendien nemen verschillende individuele onderzoekers op persoonlijke titel deel aan andere samenwerkingsverbanden. Tot deze verbanden behoren onder meer het Common Core of Legal Systems (Trento)-project (Hesselink, Smits), de Study Group on a European Civil Code (Hesselink, Heutger), het Hague Institute for the Internationalisation of Law (Hesselink, Smits), de Ius Commune Lectures on European Private Law (Hesselink, Smits), de Ius Commune Casebooks for the Common Law of Europe (Van Gerven, Van Rhee, Smits) en de Study Group on Social Justice in European Private Law (Hesselink). Ook op andere manieren werken de onderzoekers met elkaar samen, bijvoorbeeld door gemeenschappelijke redactielidmaatschappen, bijdragen aan boeken van derden, etc., etc. De internationale samenwerking met de faculteiten van Stellenbosch en Edinburgh zal in de toekomst nog verder worden geïntensiveerd.

H. VOORTZETTING Onder e (II.b) is reeds aangegeven in welke richting het onderzoek zich de afgelopen twee jaar heeft ontwikkeld. Centraal staan thans 1) onderzoek naar de noodzaak, vormgeving en effecten van een toekomstig Europees privaatrecht en 2) op enkele specifieke deelterreinen onderzoek naar de historische grondslagen van het Europees privaatrecht. Bij beide volgt een korte en globale toelichting hoe deze onderdelen worden voortgezet.

a. Noodzaak, vormgeving en effecten van een toekomstig Europees privaatrecht Gegeven de actualiteit zal het onderzoek hiernaar onverminderd worden voortgezet. Zowel in Amsterdam als in Maastricht wordt aandacht besteed aan de probleGrondslagen van het privaatrecht

23


matiek zoals uiteengezet onder e (II.b) sub 1. Hieromtrent zijn meer publicaties in zowel het Nederlands (onder meer een preadvies voor de NJV van Smits) als in het Engels te verwachten. Op twee punten zal het programma worden aangepast. Sinds 2004 is J.C. Hage (Maastricht) lid van het programma. Hage is gespecialiseerd in rechtstheorie en rechtslogica en kan een waardevolle bijdrage leveren aan diverse vragen die in het programma aan de orde zijn. Zo is de vraag wat Europeanisering van recht heeft te betekenen voor algemene begrippen als subjectief recht, contract, eigendom, etc. De inhoud van die begrippen verschilt per land soms zozeer dat de vraag is of begripsvorming in Europa niet een wezenlijk andere functie heeft dan begripsvorming in een nationaal rechtsstelsel. Hage zal deze en verwante vragen in samenwerking met P.W. Brouwer (Amsterdam) onderzoeken. Een tweede punt betreft de methodologie. In het boek gewijd aan Empirical Perspectives on the Need for a European Contract Law werd gepoogd om economisch en psychologisch materiaal beschikbaar te maken voor het debat over unificatie van recht. Eerder werd gepoogd een evolutionaire benadering toe te passen. Deze ‘nieuwe’ perspectieven leverde vruchtbare resultaten op. De uitdrukkelijke bedoeling is om ook bij toekomstig onderzoek meer van dit soort interdisciplinair werk te betrekken. In dit verband zij er op gewezen dat de programmaleiding goede contacten heeft met zowel economen als sociale wetenschappers. De promovendi krijgen in hun opleiding ook een deel ‘Law and the Social Sciences’, gedoceerd door Prof. dr. Frans Leeuw en dr. Marnix Croes (beiden WODC Den Haag).

b. Onderzoek naar historische grondslagen op deelterreinen Boven, onder e (II.b), is uitgebreid aangegeven op welke deelterreinen het onderzoek zich richt. De programmaleiding is zich er van bewust dat de waarde van het rechtshistorisch onderzoek in dit programma ligt in de samenwerking met juristen die zich op het terrein van het positieve recht bewegen. Dit heeft geleid tot opstarten van het project over ‘Specific performance in comparative, historical and economic perspective’, waarin de rechtshistorici samenwerken met de rechtseconomen en de rechtsvergelijkers.

I. KERNPUBLICATIES Gekozen is voor twee kernpublicaties die zich bevinden in het hart van het onderzoek van dit programma. Om de (internationale) samenwerking binnen het programma aan te tonen, zijn bij de uitstekende publicaties twee producten van samenwerking opgevoerd en daarnaast twee publicaties van andere auteurs dan bij de kernpublicaties genoemd. Zie voor een inhoudelijke toelichting ook hierboven, onder g.1 24

M.W. Hesselink, The Politics of a European Civil Code, European Law Journal 10 (2004) p. 675-697. Grondslagen van het privaatrecht


-

J.M. Smits, Constitutionalisering van het vermogensrecht, preadvies Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking, Deventer 2003 (Kluwer), 163 p.

J. UITSTEKENDE PUBLICATIES -

C.H. van Rhee van (Ed.), The Law’s delay. essays on Undue Delay in Civil Litigation, Antwerpen/Oxford/New York 2004, 398 pp.

-

J.M. Smits (ed.), The Need for a European Contract Law: Empirical and Legal Perspectives, Groningen 2005, 188 p.

-

W. van Gerven, Harmonization of Private Law: Do we Need it?, Common Market Law Review 2004, p. 505-532.

-

J.C. Hage, Law and Coherence, Ratio Juris 17 (2004), p. 87-105.

K. DISSERTATIES Het promotieonderzoek binnen dit programma is beperkt. Dit vindt zijn oorzaak deels in het karakter van het onderzoek dat wordt verricht: het interdisciplinaire onderzoek dat de kern van het programma uitmaakt leent zich vaak niet voor promotie-onderzoek. Dat neemt niet weg dat in 2005-2006 een aantal dissertaties op het terrein van de constitutionalisering van privaatrecht, de rechtsgeschiedenis en de rechtseconomie worden afgerond.

L. OVERZICHT VAN ALLE OVERIGE PUBLICATIES 2003-2004 I.

Wetenschappelijke publicaties

* Bergh, R. van den (2003). Dante, Calimero en de rechter-econoom. Over de mogelijkheden en de beperkingen van het gebruik van economische theoriën en econometrisch bewijsmateriaal in mededingingszaken. Tijdschrift voor Europees en economisch recht, 10-19. * Bergh, R. van den (2003). De richtlijn consumentenkoop in rechtseconomisch perspectief. In J.M. Smits (Ed.), De Richtlijn Consumentenkoop in het Nederlands, rechtsvergelijkend en rechtseconomisch perspectief (p. 79-93). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Bergh, R. van den (2004). Towards efficient self-regulation in markets for professional services. Florence: European University Institute, 17 p.


25


Bergh, R. van den, Maasland, E. & Montangie, Y. (2004). Levelling the playing field in the auctions en prohibition of state aid. In M.C.W. Janssen (Ed.), Auctioning Public assets: Analysis and Alternatives (p. 108-129). Cambridge: Cambridge University Press.* Devroe, W. & Droshout, D. (2003). ‘A Common Frame of Reference – How should it be filled? V. the The Leuven Centre for a Common Law of Europe and the Ius Commune Casebook Project. Era Forum, Scripta Iuris Europaei 2, 114-121. * Dondorp, J.H. & Hallebeek, J. (2004). Grotius’ Doctrine on ädquisitio obligationis per alterum and its Roots in the Lagal Past of Europe. In O. Condorelli (Ed.), "Panta Rei" Studi dedicati a Manlio Bellomo, Tomo II (p. 205244). Rome: Il Cigno Edizioni. * Geest, G. de & Bergh, R. van den (2004). Introduction. In G. de Geest & R. van den Bergh (Eds.), Comparative Law and Economics (p. IX-XXI). Cheltenham: Edward Elgar. * Gerven, W. van (2004). European Public Space, European Identity and a European Union State? In Liber Amicorum Guy Horsmans (p. 1113-1124). Brussel: Bruylant. * Gerven, W. van (2004). Remedies for Infringements of Fundamental Rights. In G. Brüggemeier (Ed.), Transnationalisiering des Rechts (p. 67-88). BadenBaden: Nomos. * Gerven, W. van (2004). A Common framework of Reference and Teaching. Journal of Legal Education, 1-15. * Gerven, W. van (2004). Harmonization of Private Law: Do we Need it? Common Market Law Review, 505-532. * Gerven, W. van (2004). Remedies for Infringements of Fundamental Rights. European Public Law, 261-284. * Gerven, W. van (2004). The European Union Institutions in the draft Constitution for Europe. European review: interdisciplinary journal of the Academia Europaea, 465-479. Groot, G.R. de (2004). Wsolpraca miedzy Unia Europejska a Rady Europy – wyzwanie dla calej Europy / Cooperation between the European Union and the Council of Europe: a challenge for the whole of Europe. In H. Machinska (Ed.), Idea Europy / The idea of Europe (p. 109-112 en p. 251-255). Warsaw: Biuro Informacji Rady Europy.

26



* Hage, J.C. (2004). Illegal from a logical point of view. In E.T. Feteris & et al. (Eds.), In het licht van deze overwegingen, bijdragen aan het vierde symposium juridische argumentatie, Rotterdam 27 juni 2003 (p. 123-128). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Hage, J.C. (2004). Wrongful life en rechtswetenschap. In E. Engelhard, T. Hartlief & G.E. van Maanen (Eds.), Aansprakelijkheid in gezinsverband (p. 221250). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Hage, J.C. (2004). Law and Coherence. Ratio Juris, 17(1), 87-105. Hage, J.C. (2004). Rechtsfilosofische annotaties. HR 26 januari 1990, NJ 1990, 794. Nederlands tijdschrift voor Rechtsfilosofie en Rechtstheorie 2, 197-203. Hage, J.C. (2004). Vermogensrechten en hun objecten. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 67, 355-362. * Hallebeek, J. (2003). The glossator’s use of ius commune as a right; some remarks on the distinction privilegium – ius commune. In M. Ascheri & et al. (Eds.), Ins Wasser geworfen und Ozeane durchquert. Festschrift für Knut Wolfgang Nörr (p. 317-333). Koln, etc.: Böhlau. * Hallebeek, J. (2003). Unjust enrichment as a source of obligation: the genesis of a legal concept in the European ius commune. The Restitution Law Review 10, 92-99. Hallebeek, J. (Ed.). (2004). Gezag als een gave; Gezag in de kerk in oecumenisch spanningsveld; Symposium op 13 december 2003 (Stichting Oud Katholiek Seminarie, 37). Sliedrecht: Merweboek, 80 p. Hallebeek, J. (2004). Introduction to the theme of the symposium. In J. Hallebeek (Ed.), Gezag als een gave; Gezag in de Kerk in oecumenisch spanningsveld; Symposium op 13 december 2003 (Stichting Oud Katholiek Seminarie, 37) (p. 8-15). Sliedrecht: Merweboek. Hallebeek, J. (2004). Kerkelijk recht en wereldlijk recht. In L.C. van Drimmelen & T.J. van der Ploeg (Eds.), Kerk en recht (Overheid-particulier initiatief, 4) (p. 31-47). Utrecht: LEMMA. Hallebeek, J. (2004). Kerkelijk recht en wereldlijk recht. In L.C. van Drimmelen & T.J. van der Ploeg (Eds.), Kerk en recht (Overheid-particulier initiatief, 4) (p. 31-47). Utrecht: Lemma.


27


Hallebeek, J. (2004). The Roman Pontiff as direct judge of appeal and the identity of the Latin Church. In J. Frishman, W. Otten & G. Rouwhorst (Eds.), Religious Identity and the Problem of Historical Foundation; The Foundation Character of Authoritative Sources in the History of Christianity and Judaism (Jewish and Christian perspective, VIII) (p. 387-404). Leiden – Boston: Brill. * Hallebeek, J. (2004). Tranfer of ownership: tradionalism or consensualism. Codicillus, 45(1), 6-16. * Heirbaut, D. (2003). Feudal law: the real ius commune of property in Europe, or: Should we reintroduce duplex dominium. European Review of Private Law III, 301-320. Heirbaut, D. (2003). Recht, fraude, politiek en de voorloper van de trust, Lord Dacre’s case (1536). Ars Aequi. Heirbaut, D. (2003). Vlaanderen in 1302: alleen Kroon-Vlaanderen? De Romeinsrechtelijke regel ‘de bijzaak volgt de hoofdzaak’ toegepast op RijksVlaanderen. Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis LXXI, 65-77. Heirbaut, D., Rousseaux, X. & Velle, K. (Eds.). (2004). Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. Brugge: die Keure. (444 p.) * Hesselink, M.W. (2003). The Structure of the New European Private Law. In O. Moréteau & J. van der Linden (Eds.), La structure des systèmes juridiques/ XVI Congrès de l’Académie internationale de droit comparé Brisbane 2002 (p. 351373). Bruxelles: Bruylant. * Hesselink, M.W. (2003). The horizontal effect of social rights in European contract law. In M.W. Hesselink, E. Du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht, p. 119-132). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Hesselink, M.W., Perron, C.E. Du & Salomons, A.F. (Eds.). (2003). Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 368 p. Hesselink, M.W. (2004). The Politics of a European Civil Code. European Law Journal 10, 675-697. Hesselink, M.W. (2004). The European Commission’s Action Plan: Towards a More Coherent European Contract Law. European Review of Private Law, 397419. * Heutger, V. (2003). Das Privatrecht im Prozess der Europäischen Integration. Electronic Journal of Comparative Law 7 (3), 1-30. 28



* Hondius, E.H. (2003). Poisk prawa w nowom tishatcheletii: perspektivi razwitija grazjdanskowo prawa v Evropejskom Sojuze (Finding the Law in a New Millennium). Evropejskie pravovie kulturi, 163-189. * Hondius, E.H. (2003). Precedent: something of the past? In B. Dubuisson & et al. (Eds.), Mélanges offerts à Marcel Fontaine (p. 415-423). Brussel: Larcier. * Hondius, E.H. (2003). Taal en recht in het Europa van 2010. In D.L.M.Th. Dankers-Hagenaars & P.A.W. Piepers (Eds.), Aan Wil Besteed/Bundel opstellen aangeboden op 22 mei 2003 aan prof.mr. W.G.Ph.E. Wedekind ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag op 26 mei 2003 (p. 225-229). Deventer: Kluwer. * Hondius, E.H. (2003). Towards a European ius commune: the current situation in other fields of private law. In K. Boele-Woelki (Ed.), Perspectives for the unification and harmonisation of family law in Europe (p. 118-139). Antwerpen: Intersentia. * Hondius, E.H. (2004). Le Code Civil et les Néerlandais. In Le Code Civil 18042004/Livre du bicentenaire (p. 612-622). Parijs: Dalloz/Litec. * Hondius, E.H. (2004). Towards a European Civil Code. In A. Hartkamp & et al. (Eds.), Towards a European Civil Code (3e druk) (p. 3-20). Nijmegen/Deventer: Ars Aequi/Kluwer. Hondius, E.H. (2004). America rules the waves. In Liber Amicorum Marcel Storme Tijdschrift voor Privaatrecht, (p. 341-349). Gent: Story-Scientia. Hondius, E.H. (2004). Le Code civil néerlandais/les douze premiéres années. Journal des Tribunaux, 235-239. Hondius, E.H. (2004). Sport en spel. Ars Aequi, 335. Lesaffer, R. (2003). De Kardinaal-Infant en Ferdinand III: de overwinning bij Nördlingen. In J. Mertens & F. Aumann (Eds.), Krijg en kunst. Leopold Willem (1614-1662). Habsburger, landvoogd en kunstverzamelaar (p. 144-145). Bilzen: Landcommanderij Alden Biesen. Lesaffer, R. (2003). Iudex, magistratus, senator (1633). Franciscus Zypaeus over het publiekrecht. In E.J.M.F.C. Broers & B.C.M. Jacobs (Eds.), Interactie tussen wetgever en rechter voor de Trias Politica (Centrum voor wetgevingsvraa, p. 29-48). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Lesaffer, R. (2003). Charles V, Monarchia Universalis and the Law of Nations (1515-1530). Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 1, 79-123.


29


* Lesaffer, R. (2004). Inleiding tot de Europese Rechtsgeschiedenis. Leuven: Leuven University Press. (XII + 484 p.) * Lesaffer, R. (2004). Introduction. In R. Lesaffer (Ed.), Peace Treaties and International Law in European History: From the Late Middle Ages to World War One (p. 1-6). Cambridge: Cambridge University Press. Lesaffer, R. (2004). Peace Treaties from Lodi to Westphalia. In R. Lesaffer (Ed.), Peace Treaties and International Law in European History: From the Late Middle Ages to World War One (p. 9-46). Cambridge: Cambridge University Press. Lesaffer, R. (2004). Conclusion. In R. Lesaffer (Ed.), Peace Treaties and International Law in European History: From the Late Middle Ages to World War One (p. 397-411). Cambridge: Cambridge University Press. Lesaffer, R. (2004). A Short Legal History of the Netherlands. In S. Taekema (Ed.), Understanding Dutch Law (p. 31-58). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Lesaffer, R. (2004). De justitie en de media. In D. Heirbaut, X. Rousseaux & K. Velle (Eds.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden (p. 357-368). Brugge: Die Keure. Lesaffer, R. (2004). Over Westfalen, cultuurgeschiedenis en de kracht van de mythes. In W. Witteveen & J. Verschuuren (Eds.), De fascinatie. Wat wetgevingsonderzoekers bezighoudt (p. 33-37). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Lesaffer, R. (2004). Quod est in codice, est in mundo. Over Federico de Castro, het Romeins recht en het Internationaal Gerechtshof. In R. Verstegen (Ed.), Ad amicissimum amici scripsimus, vriendenboek Raf Verstegen (p. 180-184). Brugge: Die Keure. * Mak, C. (2003). Personality rights in the Dutch and German law of obligations. In M.W. Hesselink, C.E. du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen autonomie en solidariteit (p. 169-184). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Mak, C. (2003). ‘Looking up at the stars’. Afwegingen tussen vrije arbeidskeuze en werkgeversbelang in het wetsvoorstel inzake het concurrentiebeding. Rechtshulp 6/7, 32-38. Mak, C. (2003). Concurrentiebeding, onrechtmatige concurrentie en vrijheid van arbeidskeuze. Over doorwerking van grondrechten in het verbintenissenrecht. Ars Aequi 52 (6), 428-436.

30



* Mak, C. (2004). De meerwaarde van grondrechten in het privaatrecht. Een reactie op het preadvies ‘Constitutionalisering van het vermogensrecht’ van prof. mr. J.M. Smits. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 124-130. * Ogus, A.I. (2003). Comparing Regulatory Systems. In D. Parker & D. Saal (Eds.), International Handbook on Privatisation. Cheltenham: Edward Elgar, 146-164. * Ogus, A.I. (2004). Comparing Regulatory Systems: Institutions, Processes And Legal Forms in Industrialised Countries. In P. Cook, C. Kirkpatrick, M. Minogue & D. Parker (Eds.), Leading Issues in Compettion, Regulation and Development (p. 146-164). Cheltenham: Edward Elgar. * Ogus, A.I. (2004). W(h)ither the Economic Theory of Regulation? What Economic Theory of Regulation? In J. Jordana & D. Levi Faur (Eds.), The Politics of Regulation: Institutions and Regulatory Reforms for the Age of Governance (p. 31-44). Cheltenham: Edward Elgar. Ogus, A.I. (2004). Corruption and Regulatory Structures. Law and Policy 26, 329-346. * Ogus, A.I. (2004). What Legal Scholars Can Learn From Law and Economics. Chicago-Kent law review 79, 383-402. Rhee, C.H. van (2003). Bevoegdheden van de rechter op het terrein van de regelgeving vóór de codificatie. In: E.J.M.F.C. Broers & B.C.M. Jacobs (Eds.), Interactie tussen wetgever en rechter voor de Trias Politica (p. 131-155). Den Haag: Boom. Rhee, C.H. van (2003). De obligatione principis protegendi subditos... Some Remarks on recursus ad principem. In: G. Cooman, M. van Stiphout & B. Wauters (Eds.), Zeger-Bernard Van Espen at the Crossroads of Canon Law, History, Theology and Church-State Relations (Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium, 170, p. 147-158). Leuven-Paris-Sterling: Leuven University Press/Uitgeverij Peeters. * Rhee, C.H. van (2003). English and continental civil procedure: similarities today and in the past. In: J. Sondel et al. (Eds.), Roman Law as Formative of Modern Legal Systems: Studies in honour of Wieslaw Litewski (p. 201-216). Krakow: Jagiellonian University Press. * Rhee, C.H. van (2003). Pogingen tot codificatie van het burgerlijk procesrecht in de lage landen bij de zee (1798-ca. 1819). Naar een ‘oudvaderlandse’ procedure in de traditie van het ius commune? (deel 1) Pro Memorie. Bijdragen tot de Rechtsgeschiedenis der Nederlanden 1, 66-95.


31


* Rhee, C.H. van (2003). Pogingen tot codificatie van het burgerlijk procesrecht in de lage landen bij de zee (1798-ca. 1819). Naar een ‘oudvaderlandse’ procedure in de traditie van het ius commune? (deel 2) Pro Memorie. Bijdragen tot de Rechtsgeschiedenis der Nederlanden 2, 264-286. * Rhee, C.H. van & Erp, J.H.M. van (2003). Introduction to the Special Issue on Property Law. European Review of Private Law 3, 279-281. * Rhee, C.H. van & Sicking, L. (2003). Prijs, procedure en proceskosten. De afhandeling van een prijszaak volgens de Romano-canonieke procedure voor de Admiraliteit en de Grote Raad van Mechelen tijdens de Engels-Schotse oorlog van 1547. Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 3-4, 337-357. * Rhee, C.H. van (Ed.). (2004). The Law’s delay. essays on Undue Delay in Civil Litigation. Antwerpen/Oxford/New York: Intersentia. (398 p.) Rhee, C.H. van (2004). Geen rechtsgeleerdheid, maar rechtswetenschap! Rechtsgeleerd Magazijn Themis 4, 196-201. * Smits, J.M. (2003). Constitutionalisering van het vermogensrecht, preadvies Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking. Deventer: Kluwer, 163p. * Smits, J.M. & Lubbe, G. (Eds.). (2003). Remedies in Zuid-Afrika en Europa; Bijdragen over privaatrecht en constitutioneel recht in Zuid-Afrika, Nederland en België. Antwerpen: Intersentia, 232 p. * Smits, J.M. (2003). De missing link in het debat over unificatie van privaatrecht: het evolutionair perspectief. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 20, 241-246. * Smits, J.M. (2003). Scotland as a mixed jurisdiction and the development of European private law: is there something to learn from evolutionary theory? Electronic Journal of Comparative Law 7.5, 10 p. . Smits, J.M. (2004). E.M. Meijers (1880-1964). In C.J.H. Jansen, J.M. Smits & L.C Winkel (Eds.), Zestien juristen en hun filosofische inspiratie (p. 61-74). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Smits, J.M. (2004). J. Eggens ( 1891-1964). In C.J.H. Jansen, J.M. Smits & L.C. Winkel (Eds.), Zestien juristen en hun filosofische inspiratie (p. 77-86). Nijmegen: Ars Aequi Libri. * Smits, J.M. (2004). The Europeanisation of National Legal Systems: Some Consequences for Legal Thinking in Civil Law Countries. In Mar Van Hoecke (Ed.), Epistemology and Methodology of Comparative Law (p. 229-245). Oxford: Hart Publishing. 32



Smits, J.M. (2004). Commentaar op het preadvies van J.B.M. Vranken. Nederlands tijdschrift voor Rechtsfilosofie en Rechtstheorie 33, 40-42. * Smits, J.M. (2004). Europa en het Nederlands privaatrecht. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 21, 490-500. * Smits, J.M. (2004). Import and Export of Legal Models: The Dutch Expercience. Transnational Law and Contemporary Problems 13, 551-574. Smits, J.M. (2004). Antwoord op interventies. In L.P.W. van Vliet (Ed.), Geschriften Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking (p. 119-122). Deventer: Kluwer. * Smits, J.M., Bartels, S.E. & Israel, J. (2004). Security on movables: Dutch report. In E-M Kieninger (Ed.), Security Rights in Movable Property in European Private Law (p. 201-204, p. 238, p. 268-270, p. 293, p. 323-325, p. 358, p. 379-382, p. 408, p. 425-426, p. 456-458, p. 504-508, p. 552-555, p. 583-585, p. 608-610, p. 635). Cambridge: Cambridge University Press. Smits, J.M. & Brocal, Catherine (2004). Rapport Pays-Bas. In L. Vogel (Ed.), Le Code Civil 1804-2004: un passé, un présent, un avenir (p. 789-802). Parijs: Dalloz. Smits, J.M., Jansen, C.J.H. & Winkel, L.C. (Eds.). (2004). Zestien juristen en hun filosofische inspiratie. Nijmegen: Ars Aequi Libri. (232 p.) Stevens, F. (2003). Joseph Pholien et le Jeune Barreau de Bruxelles. In F. Carton de Tournai & G. Janssens (Eds.), Joseph Pholien. Un homme d’État pour une Belgique en crises (p. 81-88). Bierges: Editions Mols. Stevens, F., Dupont-Bouchat, M.-S. & Rousseaux, X. (2003). La Guerre des Paysans (1798). Brigandage, révolte nationale ou croisade religieuse ? Mythes et réalités. In L. Ypersele (Ed.), Imaginaires de guerres. L’histoire entre mythe et réalité (Transversalités, 3) (p. 53-89). Louvain-le-Neuve: Ottignies. Stevens, F. (2003). La Loi de Ventôse en Belgique. In Conseil supérieur du Notariat (Ed.), Destin d’une loi. Loi du 25 Ventôse An XI. Statut du notariat (p. 187-199). Paris: Clermont-Ferrand. Stevens, F. (2004). La loi de ventôse contenant organisation du notariat. De ventôse-wet op het notarisambt en haar genese. Brussel: Bruylant. (301 p.) Stevens, F. (2004). Art. 1582-1707 & Art. 1832-2091 Burgerlijk Wetboek. In D. Heirbaut & G. Baeteman (Eds.), Cumulatieve editie van het Burgerlijk Wetboek. Edition cumulative du Code civil (s.l.) (p. 1455-1515 en 1789-1933). Gent: Wolters Kluwer. Grondslagen van het privaatrecht

33


Stevens, F. (2004). De notarissen. In D. Heirbaut, X. Rousseaux & K. Velle (Eds.), Politieke en sociale geschiedenis van justitie in België van 1830 tot heden. (p. 257-263). Brugge: die Keure. Stevens, F. (2004). Les associations religieuses en Belgique pendant le 19e siècle. In J. de Maeyer, S. Leplae & J. Schmiedl (Eds.), Religious Institutes in Western Europe in the 19th and 20th Centuries. Historiography, Research and Legal Position (KADOC Studies on Religion, Culture and Society, 2) (p. 185202). Leuven: Leuven University Press. Stevens, F. (2004). Nouveaux codes et ancien droit (XIXe et début XXe siècle). En Belgique – Le Code de 1804 – Actes de la pratique. In R. Beathier, I. Rorive & J. Schmiedl (Eds.), Le Code Napoléon, un ancêtre vénéré? Mélanges offerts à Jacques Vanderlinden. Actes du Colloque de commémoration du bicentenaire du Code civil. Bruxelles – 19, 20 et 21 février 2004 (p. 207-215). Brussel: Bruylant. Stevens, F. (2004). Het politieke leven in Turnhout tijdens de eeuwwende van 1900. Taxandria. Jaarboek van de Koninklijke geschied- en oudheidkundige kring van de Antwerpse Kempen 76, 247-252. Stevens, F. (2004). La loi de 1791 et son échec. Le Gnomon. Revue internationale d’histoire du notariat, 3(142), 7-12. Stiphout, M. van (2003). Legal Continuity and Discontinuity in the Low Countries. In search of a recursus ad principem in Ecclesastical Cases in the 1990’s. In G. Cooman, M. van Stiphout & B. Wauters (Eds.), Zeger-Bernard Van Espen at the Crossroads of Canon Law, History, Theology and ChurchState Relations (Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium, CLXX, p. 441-476). Leuven: Leuven University Press/Uitgeverij Peeters. Stiphout, M. van, Cooman, G., M. van & Wauters, B. (Eds.). (2003). ZegerBernard Van Espen at the Crossroads of Canon Law, History, Theology and Church-State Relations. Leuven: Leuven University Press/Uitgeverij Peeters Wauters, B. (2003). Separando certa ab incertis conciliare et explicare. Introduction. In G. Cooman, M. van Stiphout & B. Wauters (Eds.), ZegerBernard Van Espen at the Crossroads of Canon Law, History, Theology and Church-State Relations (Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium, CLXX, p. ix-xiv). Leuven: Leuven University Press/Uitgeverij Peeters.

34



Wauters, B. (2003). A jurisdictione principis nemo immunis. The Legal Construction of the Ecclesia Belgica. In G. Cooman, M. van Stiphout & B. Wauters (Eds.), Zeger-Bernard Van Espen at the Crossroads of Canon Law, History, Theology and Church-State Relations (Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium, CLXX, p. 31-70). Leuven: Leuven University Press/Uitgeverij Peeters. Wauters, B. & Cooman, G. (2003). Jus Ecclesiasticum Subversum. La condamnation de l’opus magnum de Van Espen par le Saint-Office romain. In G. Cooman, M. van Stiphout & B. Wauters (Eds.), Zeger-Bernard Van Espen at the Crossroads of Canon Law, History, Theology and Church-State Relations (Bibliotheca Ephemeridum Theologicarum Lovaniensium, CLXX, p. 71-94). Leuven: Leuven University Press/Uitgeverij Peeters.

II. Vakpublicaties Bergh, R. van den (2004). The Law and Economics in Insurance: Catastrophic Risks, Competition on Insurance Markets and Insights from History. Introduction tot the special issue on Insurance Law and Economics. Geneva Papers on Risk and Insurance Theory, 151-153. Bergh, R. van den, Kanning, W, Furth, D. & Plug, G. (2004). Volkomen concurrentie. In W. Kanning & H. Kerkmeester (Eds.), Economie en Recht (p. 41-67). Groningen: Wolters-Noordhoff. Bergh, R. van den & Kerkmeester, H.O. (2004). Externe effecten. In W. Kanning & H. Kerkmeester (Eds.), Economie en Recht (p. 147-177). Groningen: Wolters-Noordhoff. Berkvens, A.M.J.A. & Martyn, G. (2003). Rechtshistorici uit de Lage Landen (6): Interview met G. van Dievoet. Pro Memorie. Bijdragen tot de Rechtsgeschiedenis der Nederlanden 5, 225-242. * Cherednychenko, O. (2003). Book Review Human Rights in Private Law. [Bespreking van het boek Human Rights in Private Law]. Maastricht Journal of European and Comparative Law 3, 301-314. * Cherednychenko, O. (2003). Report on the Conference European Constitutionalization of Private Law. European Review of Private Law 11 (5), 708-712. Cherednychenko, O. (2004). Interventie. In J.M. Smits (Ed.), Verslag van het debat over het preadvies ‘Constitutionalisering van het vermogensrecht’ (p. 111-116). Deventer: Kluwer. * Geest, G. de & Bergh, R. van den (2004). Comparative Law and Economics, 3 volumes. Cheltenham: Edward Elgar. Grondslagen van het privaatrecht

35


Hage, J.C., Verheij, B., Meer, T. van der & Span, G.P.J. (2004), Vaardig met recht. Over casusoplossen en andere juridische vaardigheden. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers (146 p.). Hallebeek, J. (2003). Bilanz und Perspektiven; 100 Jahre Alt-Katholisches Seminar der Universität Bonn. Christen heute 47, 62-63. Hallebeek, J. (2003). [Bespreking van het boek De controverse rond de jurisdictie van de nuntius]. Pro memorie: bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden 5, 200-202. Hallebeek, J. & Bennett, T. (2003). Ex fontibus hauriant; Interview with M.L. Hewett. Pro memorie : bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden 5, 39-49. Hallebeek, J. (2004). Nicolaas Everaerts (NIcolaus Everardi). In R. Domingo (Ed.), Juristas Universales Volumen II (p. 92-94). Madrid – Barcelona: Marcial Pons. Heirbaut, D. (2003). Laudatio P. Godding. Sartoniana, 78-79. Heirbaut, D. & Veen, T. (2003). Interview met R. Feenstra. Pro Memorie. Bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden, 3-22. Heirbaut, D. & Baeteman, G. (Eds.). (2004). Cumulatieve editie van het Burgerlijk Wetboek. Edition cumulative du Code civil (s.l.). Gent: Wolters Kluwer. (2 delen). * Heutger, V. (2003). Worldwide Harmonisation of Private Law and Regional Economic Integration, UNIDROIT 75 Jahre. Zeitschrift für Europäisches Privatrecht 2, 448-450. Heutger, V. (2003). Law and Language in the European Union. Global Jurist Topics 3(1), Article 3, 1-17. . Hondius, E.H. (2004). De slak in de fles: Donoghue v. Stevenson. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 239-242. Hondius, E.H. (2004). Vierdaagse. Ars Aequi, 411. Hondius, E.H. (2004). De stijl van de rechter. Ars Aequi, 579-598. Hondius, E.H. (2004). Dress code. Ars Aequi, 857. Hondius, E.H. (2004). European Private Law – Survey 2002-2004. European Review of Private Law, 855-899. 36



Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 1, 33-41. Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 2, 80-85. Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 3, 131-138. Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 4, 172-179. Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 5, 226-233. Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 6, 272-276. Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 7, 325-333. Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 8, 373-383. Hondius, E.H. (2004). Kroniek Algemeen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 9, 453-461. Klomp, R.J.Q. & Mak, C. (Eds.). (2004). Ars Aequi wetseditie. Burgerlijk Wetboek 2004/2005. Nijmegen: Ars Aequi Libri. (761 p.) Lesaffer, R. (Ed.). (2004). Peace Treaties and International Law in European History: From the Late Middle Ages to World War One. Cambridge: Cambridge University Press. (XXII + 481 p.) Mak, C. (2004). Interventie. In J.M. Smits (Ed.), Verslag van het debat over het preadvies ‘Constitutionalisering van het vermogensrecht’ (p. 116-118). Deventer: Kluwer. Milo, J.M. (2004). Overeenkomst van opdracht, arbeidsovereenkomst, aanneming van werk. Asser Actueel 1, 7. Milo, J.M. (2004). Overeenkomst van opdracht, arbeidsovereenkomst, aanneming van werk. Asser Actueel 2, 32-34. Milo, J.M. (2004). Overeenkomst en opdracht, arbeidsovereenkomst, aanneming van werk. Asser Actueel 3, 50-51. Grondslagen van het privaatrecht

37


Oosterhuis, J.W. (2004). Tijd in het recht: absoluut of relatief? Radix: gereformeerd interfacultair tijdschrift 4 (30), 193-200. Rhee, C.H. van (2003). [Bespreking van het boek Literatuur en recht: Charles Dickens en gevangenschap wegens schulden]. Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 465-467. Rhee, C.H. van (2003). [Bespreking van het boek Die kastilische Höchstgerichtsbarkeit 1250-1520]. Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 450452. Rhee, C.H. van & Coenraad, L.M. (2004). Jurist zonder grenzen: interview met M.L.L.V. Storme. Pro Memorie: bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden 6, 144-167. Smits, J.M. & Nève, P.L. (2004). Oerdom en IJzersterk: Interview met H.C.F. Schoordijk. Pro memorie: bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden 6, 103-116. Stevens, F. (2003). De toegang tot het notarisambt. In provincie Antwerpen Kamer van Notarissen van de (Ed.), Het notariaat. 200 jaar met zijn tijd mee. Tentoonstelling naar aanleiding van het 200-jarig bestaan van de Ventôsewet (p. 7-9). Antwerpen. Stevens, F. (2003). De toegang van de vrouw tot het notarisambt. In provincie Antwerpen Kamer van Notarissen van de (Ed.), Het notariaat. 200 jaar met zijn tijd mee. Tentoonstelling naar aanleiding van het 200-jarig bestaan van de Ventôsewet (p. 14-19). Antwerpen. Stevens, F. (2003). De venaliteit van het ambt. In provincie Antwerpen Kamer van Notarissen van de (Ed.), Het notariaat. 200 jaar met zijn tijd mee. Tentoonstelling naar aanleiding van het 200-jarig bestaan van de Ventôsewet (p. 11-13). Antwerpen. Stevens, F. (2003). Notarissen en de nationale politiek. In provincie Antwerpen Kamer van Notarissen van de (Ed.), Het notariaat. 200 jaar met zijn tijd mee. Tentoonstelling naar aanleiding van het 200-jarig bestaan van de Ventôsewet (p. 51-52). Antwerpen. Stiphout, M. van (2004). Een nieuw ‘neutraal’ vak over levensbeschouwing en ethiek? Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 212-219.

III. Annotaties Cherednychenko, O. (2004). Noot bij: Hoge Raad (12-12-2003), C02/193, (Verplichting patiënt tot verlenen van medewerking aan door (tand)arts verlangd onderzoek?). NTBR 4, p. 188-194. 38



I.1.B Algemeen verbintenissen- en contractenrecht A. VOLLEDIGE TITEL Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

B. DEELPROGRAMMA’S Dit onderdeel is zelf deelprogramma binnen het overkoepelende programma Europees privaatrecht.

C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleiders Dhr. Prof. Mr. J.M. Smits (UM)

onderzoeksleiders Dhr. Prof. Mr. E.H. Hondius (UU) Mw. Prof. Dr. S. Stijns (KUL)

emeritus lid Dhr. Prof. Dr. J. Herbots (KUL)

senior onderzoekers Mw. Prof. Dr. K. Boele-Woelki (UU) Dhr. Prof. Mr. C.E. Du Perron (UvA) Dhr. Prof. Mr. F.W. Grosheide (UU) Dhr. Prof. Mr. A.S. Hartkamp (UvA) Dhr. Prof. Mr. T. Hartlief (UM) Dhr. Prof. Mr. M. Hesselink (UvA) Dhr. Prof. Mr. Ch. Jansen (VU) Dhr. Dr. R.J.Q. Klomp (UU) Dhr. Dr. A.C. van Schaick (UU) Dhr. Prof. Dr. M.E. Storme (KUL) Dhr. Mr. R.P.J.L. Tjittes (VU)

onderzoekers Dhr. Mr. C. Bollen (UM) Dhr. Mr. D. Busch (UU) Mw. C. Cauffman (KUL) Mw. Mr. T.E. Deurvorst (UU) Mw. Mr. V. Heutger (VU) Dhr. Ch. Jeloschek (UU) Dhr. Mr. M. Loos (UvA) Mw. Mr. J. Rutgers (UvA) Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

39


Mw. Mr. H. Schelhaas (UU) Dhr. Mr. G.J.P. de Vries (UvA) Dhr. Prof.Dr. P.Wéry (UCL)

promovendi Dhr. G. Arnokouros (UU) Mw. O. Bueno Diaz (UvA) Dhr. Mr. M. Haentjens (UvA) Dhr. Mr. R. Hardy (UM) Mw. N. Kornet (UM) Mw. Mr. K. Kryczka (UU) Dhr. B. Du Laing (KUL) Mw. Mr. C.B.P. Mahé (UU) Mw. I. Raiwa (UvA) Mw. I. Samoy (KUL) Mw. Dott.ssa M. Scotton (UvA) Mw. H. Sivesand (UU) Dhr. Mr. M. van der Veen (TU Delft) Mw. Mr. H. Veenstra (UU) Mw. Mr. M. Veldman (UvA) Mw. Mr. M. Vermeer (UU) Mw. A. Wiewiorowska-Domagalska (UU)

D. TREFWOORDEN Europees privaatrecht; Rechtsvergelijking; Harmonisatie; Europese richtlijnen; Contractenrecht; verrijkingsrecht



Goed wetenschappelijk onderzoek is gebaat bij een inspirerende omgeving van gedreven onderzoekers. De programmaleiding tracht aan die omgeving bij te dragen door het frequent organiseren van congressen, workshops en discussiebijeenkomsten en door elk lid binnen het programma de gelegenheid te bieden deel te nemen aan gezamenlijke publicaties. Een bijzondere rol komt daarbij toe aan de programmaleiding in die zin dat deze doorgaans het initiatief neemt voor nieuwe gezamenlijke projecten en er op toeziet dat zoveel mogelijk vanuit alle faculteiten aan het project wordt deelgenomen. Aan het handelen van de programmaleiding ligt ten grondslag dat interfacultaire initiatieven op het terrein van het programma sterk dienen te worden gestimuleerd. Op het jaarlijkse Ius Commune-congres wordt dan ook altijd een workshop gewijd aan Algemeen verbintenissen- en contractenrecht en bovendien vindt gedurende het jaar een groot aantal bijeenkomsten plaats waar de onderzoekers elkaar treffen (zie onder g.). Op facultair niveau organiseren de locale onderzoeksgroepen eveneens bijeenkomsten (zie onder g.2). 40

Algemeen verbintenissen- en contractenrecht


Behalve een coördinerend programmaleider uit Maastricht (Smits) kent het programma onderzoeksleiders in Leuven (Stijns) en Utrecht (Hondius). De communicatielijnen zijn over het algemeen kort en efficiënt. Het programma kent een aanzienlijke inbreng vanuit Amsterdam, zodat de benoeming van een programmaleider vanuit die faculteit aangewezen is. Daarover zal overleg plaatsvinden.

II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling, doelstellingen en methode Het onderzoek op het terrein van het contracten- en overig verbintenissenrecht richt zich enerzijds op het doorlichten van het eigen Nederlandse recht (en van andere nationale rechtsstelsels) tegen de achtergrond van een Europees privaatrecht, anderzijds op de analyse van de wenselijkheid en de mogelijkheid van het totstandbrengen van een Europees contracten- en overig verbintenissenrecht. Daarbij ligt de nadruk, anders dan in het programma Grondslagen, vooral op de problematiek die specifiek eigen is aan het contractenrecht. Het onderzoek richt zich zowel op meer algemene vragen van harmonisatie en eenwording, en de moeilijkheden die daarbij optreden, als op de traditionele rechtsvergelijking. Door de rechtsvergelijking op deelonderwerpen van het contracten- en overig verbintenissenrecht te bezien in het licht van de meer algemene vragen ontstaat een vruchtbaar onderzoeksterrein. Bij die algemene vragen kan worden gedacht aan de bevoegdheid van de EG om op het terrein van het contractenrecht nadere regels te stellen, aan de problematiek van de fundamentele verschillen tussen common law en civil law-systemen en uiteraard aan de compatibiliteit van de verschillende civil law systemen onderling. Zo bestaat twijfel over de vraag of het EG-verdrag nu wel of niet een bevoegdheidsgrondslag biedt voor een Europees contractenwetboek. Verder wordt er door de een pessimistischer dan door de ander geoordeeld over de mogelijkheid om de common law en de civil law op één lijn te krijgen. Welke methode van eenwording dient te worden gekozen (Europese richtlijnen, Principles, Verdragen, vrij verkeer van rechtsregels, leidend tot een ‘gemengd’ rechtsstelsel, etc.), en welke nadelen aan deze methoden zijn verbonden, wordt steeds uitdrukkelijk in het onderzoek betrokken. In zoverre bestaat ook een vruchtbare wisselwerking met het deelprogramma Grondslagen. De onderwerpen van verbintenissenrecht die in dit kader worden bestudeerd zijn totstandkoming, inhoud en niet-nakoming van de overeenkomst, alsmede de verhouding tussen de overeenkomst en de andere bronnen van verbintenis. Wat dit laatste aangaat, komt met name de verhouding tussen het verrijkingsrecht (onverschuldigde betaling, ongerechtvaardigde verrijking en zaakwaarneming) en het overeenkomstenrecht aan de orde. Hier is alle reden voor nu in rechtsvergelijkend opzicht deze bronnen onderling sterk met elkaar verbonden zijn. In het onderzoek wordt gepoogd om door middel van rechtsvergelijking verkregen inzichten te transplanteren naar het Nederlandse recht. Ook wordt onderzoek gedaan naar de beginselen van contractenrecht die de Europese stelsels gemeen hebben en wat daarvan typisch civil law en wat typisch common law is. In dat kader wordt tradiAlgemeen verbintenissen- en contractenrecht

41


tioneel ook gekeken naar de waarde die gemengde rechtsstelsels (met name ZuidAfrika en Schotland) kunnen hebben voor een toekomstig Europees privaatrecht. Er zij overigens op gewezen dat het aansprakelijkheidsrecht grotendeels is ondergebracht in het programma Aansprakelijkheid en verzekering. Nauw verbonden met het voorafgaande is de invloed van Europese instrumenten van harmonisatie (met name richtlijnen) op het nationale recht. De inhoud en de wijze van implementatie van richtlijnen op het terrein van het contractenrecht worden voor het Nederlandse recht (in vergelijking met enkele andere rechtsstelsels) onderzocht. Dit onderzoek mondt uit in conclusies over zowel de kwaliteit van en geschiktheid voor hun doel van richtlijnen als over de mate waarin Staten voldoen aan hun Europese implementatieverplichtingen. In het onderzoeksprogramma zijn ter uitvoering van het voorgaande drie hoofdgebieden aangewezen: 1. onderzoek naar de meest gewenste wijze van rechtsunificatie op het terrein van het contracten- en overig verbintenissenrecht in het licht van de doelstellingen van de EG. 2. de descriptieve rechtsvergelijking op het vlak van de totstandkoming, inhoud en niet-nakoming van de overeenkomst en op het vlak van de overige bronnen van verbintenis (waaronder het verrijkingsrecht). 3. onderzoek naar de invloed van Europese instrumenten (met name richtlijnen) op het nationale recht.

b. Actualisering Binnen het programma zijn op alle drie de hoofdgebieden de laatste twee jaar nieuwe accenten gelegd: 1. De initiatieven van de Europese Unie op het terrein van het contractenrecht zijn geïntensiveerd: niet alleen is het belang van Europese richtlijnen op dit terrein steeds groter geworden, bovendien heeft de Europese Commissie een debat gelanceerd over de toekomst van het Europees contractenrecht. In de Mededeling over Europees verbintenissenrecht (2001), het Actieplan voor een coherenter Europees verbintenissenrecht van 2003 en de follow-up daarvan (2004) zijn voorstellen gedaan voor de ontwikkeling van een optioneel contractenrechtwetboek en voor de ontwikkeling van een Gemeenschappelijk Referentiekader. Aan het daardoor geïnitieerde debat over vormgeving van een toekomstig Europees privaatrecht wil de onderzoeksgroep bijdragen. Anders dan in Grondslagen wordt de vraag naar de noodzaak van unificatie in dit programma grotendeels buiten beschouwing gelaten. Wél wordt uitdrukkelijk aandacht gevraagd voor de vraag hoe een Europese code op het terrein van het contractenrecht er uit moet zien. Dat geldt zowel voor de inhoud van een dergelijke code als voor de wijze waar42



op deze van toepassing is (bijv. via opting in of opting out). Binnen het programma wordt in dit verband bijzondere aandacht besteed aan enkele ‘long term contracts’ (leasing, franchising, etc.) en aan koop. Bovendien is de vraag wat de legitimiteit is van die code, in hoeverre deze de bestaande contractenrechtstelsels kan vervangen en wat de consequenties zijn voor het nationale recht. Hier wordt ook promotieonderzoek naar verricht. Voor de vraag naar de vormgeving van een Europees contractenwetboek verdient bijzondere aandacht hoe daarin de belangen van contractuele vrijheid en bescherming van de zwakkere partij dienen te worden verenigd. Ook is de vraag in hoeverre in zo een wetboek zowel regels voor consumenten als voor commerciële partijen dienen te worden opgesteld. Praktisch bestaat ook aandacht voor het opstellen van regels voor een dergelijk wetboek. 2. In de vorige verslagperiode is gewerkt aan een vergelijking van Belgisch en Nederlands recht op het vlak van de contractuele remedies en de totstandkoming van de overeenkomst. In de huidige verslagperiode is het accent verlegd naar de inhoud van de overeenkomst en de effecten van de overeenkomst ten opzichte van derden. Daaromtrent is een groot project uitgevoerd waarin nauw is samengewerkt tussen de deelnemende faculteiten. Op dit terrein wordt ook promotieonderzoek verricht. Daarnaast bestaat aandacht voor vele andere thema’s van verbintenissenrecht. Deze betreffen onder meer de precontractuele fase, de bronnen van verbintenis, vertegenwoordiging, ontbinding, redelijkheid en billijkheid en exoneratieclausules. Hierover wordt zoveel mogelijk in zowel rechtsvergelijkend perspectief gepubliceerd, zowel in artikelen als in handboeken en monografieën. 3. De implementatie van Europese richtlijnen blijft voorwerp van onderzoek. Bijzondere aandacht bestaat voor de Europese richtlijn 1999/44 inzake consumentenkoop nu deze de kern van het nationale contractenrecht raakt.

III. Beoogde resultaten Het Europees-privaatrechtelijk debat vindt vooral plaats op internationaal niveau. Dat betekent dat het in de visie van de onderzoeksleiding essentieel is dat niet alleen wordt deelgenomen aan het nationale, maar ook aan het internationale debat. Het programma kent dan ook een relatief groot aantal Engelstalige publicaties: de uitdrukkelijke bedoeling is om internationaal een voortrekkersrol te vervullen. Het streven van de groep is dan ook zowel om bij te dragen aan de vormgeving van een Europees privaatrecht (bijv. middels bijdragen aan het European Civil Codeproject) als om dit proces kritisch te volgen en daarop te reflecteren. In de onderzoeksgroep zijn verschillende benaderingen over de beste wijze van totstandkoming van uniform privaatrecht vertegenwoordigd.


43


IV. Academische reputatie en verspreiding van onderzoeksresultaten De academische reputatie van de onderzoeksgroep blijkt uit verschillende omstandigheden. In de verslagperiode ontvingen zowel Hondius als Hartkamp eredoctoraten van buitenlandse universiteiten. De programmaleiders zijn redacteur van vooraanstaande wetenschappelijke tijdschriften (Hondius onder meer van de European Review of Private Law, Smits van de Maastricht Journal of European and Comparative Law). De leden van het programma doen bovendien mee aan een keur van internationale samenwerkingsverbanden (zie onder, g.4) en ontvingen externe financiering (zie onder g.3). Belangrijker is echter dat de publicaties die binnen het programma zijn verwezenlijkt een grote rol spelen in het internationale debat en dat individuele leden vanwege hun academische verdiensten regelmatig uitnodigingen krijgen om te spreken op internationale congressen, op te treden als gasthoogleraar of deel te nemen aan beoordelingscommissies (een overzicht is op aanvraag beschikbaar). Om verspreiding van onderzoeksresultaten te bevorderen wordt vanuit de programmaleiding sterk gestimuleerd om zoveel mogelijk ook in internationale tijdschriften en boekenseries te publiceren. De rol die het programma in nationaal opzicht vervult wordt echter ook serieus genomen: dat blijkt onder meer uit het relatief grote aantal hand- en studieboeken dat binnen dit programma tot stand komt (zie onder g.1). Tot deze handboeken behoort het standaardwerk op het terrein van het Nederlands contractenrecht: Asser-Hartkamp II (Algemene leer der overeenkomsten; 12de druk 2005).

V.

Relatie tot de onderzoeksschool

De centrale probleemstelling van de Onderzoeksschool is wat de rol is van het recht bij internationale integratieprocessen. Het programma Algemeen verbintenissen- en contractenrecht ligt op een privaatrechtelijk terrein waar de Europese integratie ver is gevorderd: veel Europese privaatrechtelijke richtlijnen handelen over het contractenrecht. Bovendien wordt juist op dit terrein het debat over de verdere ontwikkeling van een Europees privaatrecht gevoerd, mede naar aanleiding van de Mededeling (2001) en het Actieplan (2003) van de Europese Commissie. De verhouding van dit programma met enkele andere programma’s binnen de School behoeft toelichting. Zowel inhoudelijk als personeel bestaat enige overlap met Grondslagen (waar Smits tevens coördinerend programmaleider is) en met Consumentenrecht (waar Hondius de scepter zwaait). In Grondslagen vindt eveneens onderzoek plaats naar contractenrecht, maar vanuit een meer theoretisch perspectief. In Consumentenrecht wordt het contractenrecht primair beschouwd vanuit het perspectief van de bescherming van de consument en minder vanuit algemeen contractenrechtelijk perspectief.

VI. Effecten van de samenwerking De samenwerking heeft geleid tot gezamenlijke projecten en publicaties en in algemene zin tot een hoger niveau van onderzoek dankzij uitwisseling van ideeën en gezamenlijke wetenschappelijke discussie. De facultaire onderzoeksgroepen die in 44



Contractenrecht participeren worden in de huidige tijd van ‘focus en schaalvergroting’ vaak te klein bevonden om als zelfstandige onderzoekseenheid te functioneren. Initiatieven die een facultaire onderzoeksgroep alleen niet kan ondernemen, kunnen wel in samenwerking met de groepen in andere faculteiten worden uitgevoerd.

VII. Onderzoeksfaciliteiten en middelentoekenning Congressen en workshops binnen dit programma (zie onder, g.2) worden primair gefaciliteerd door de verschillende faculteiten, maar waar nodig kan worden teruggevallen op ondersteuning door de penvoerder van de onderzoeksschool (Maastricht). Tevens financiert de penvoerder vanuit ‘breedtestrategie’-gelden congressen die vallen binnen de missie van de School. Onderzoekers binnen het programma maken geregeld gebruik van bibliotheken van de andere faculteiten.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Algemeen verbintenissen- en contractenrecht Hoogleraar

2.69 Fte


1.25 Fte

Universitair docent

1.79 Fte

Postdocs

0.0 Fte


8.38 Fte


Algemeen

Dit inhoudelijk overzicht is ingedeeld conform de indeling in thema’s zoals boven (E.II.b) uiteengezet. 1. De vraag naar de vormgeving van een Europees instrument op het terrein van het contractenrecht en de consequenties daarvan voor het nationale recht zijn besproken in het werk van Hartkamp (Uniform Law Review 2003), Hesselink (NJB 2003) en Smits (MJ 2003; WPNR 2003). Bovendien is, in het kader van de Study Group on a European Civil Code, gewerkt aan het opstellen van Europese regels voor de koopovereenkomst en voor ‘longterm contracts’. De eerste resultaten hiervan in de vorm van een boek gewijd aan ‘commercial agency, franchise and distribution contracts’ (vervaardigd door de Amsterdamse groep) zullen in 2005 verschijnen. Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

45


Ook voor het conflict tussen contractuele vrijheid en bescherming van de zwakkere partij in een verenigd Europa bestond veel aandacht. Hieraan werd in 2003 een Utrechts seminar gewijd en in artikelen van onder meer Grosheide, Hardy, Hartlief, Hesselink, Hondius en Rutgers is dit thema onderzocht. 2. Op het vlak van de rechtsvergelijking is in 2003 en 2004 in de eerste plaats een groot project uitgevoerd waarin nauw is samengewerkt tussen de deelnemende faculteiten. Dit project was gericht op een rechtsvergelijking tussen België en Nederland op het vlak van de inhoud van de overeenkomst en de effecten van de overeenkomst ten aanzien van derden. Dit heeft geleid tot een gezamenlijk boek dat in 2005 is verschenen: Jan Smits & Sophie Stijns (eds.), Inhoud en werking van de overeenkomst naar Belgisch en Nederlands recht. Auteurs waren Flavie Vermander (Leuven) Nicole Kornet (Maastricht), Sophie Stijns (Leuven), Martijn Hesselink (Amsterdam), Robert Hardy (Maastricht), Carlos Bollen (Maastricht), Julie De Coninck (Leuven), Olha Cherednychenko (Utrecht), Ilse Samoy (Leuven), H.C.F. Schoordijk (Tilburg/Amsterdam), Patrick Wéry (Louvain-La-Neuve), Vincent Sagaert (Leuven), Iris Vervoort (Leuven), Gijs van Dijck (Tilburg), Ignace Claeys (Leuven), Katrien Vanderschot (Leuven) en Jan Smits (Maastricht). Op de overige terreinen van het verbintenissenrecht is ook veel gepubliceerd. Zo zijn proefschriften afgerond over het boetebeding in het Europees contractenrecht (Schelhaas), de eenzijdige belofte in het Europees privaatrecht (Cauffman) en bescherming van de consument in het Europees privaatrecht (Jeloschek). Voorts waren onder meer de precontractuele fase (werk van o.a. Bollen, Hardy, Jansen en Loos), de bronnen van verbintenissen (monografie van Smits), de ontbinding (onder meer Stijns en De Vries), de redelijkheid en billijkheid (onder meer Hesselink, Herbots en Storme), exoneratieclausules (Wéry), vertegenwoordiging (Samoy) en contractuele remedies (De Vries en Wéry) voorwerp van onderzoek. In dit programma wordt relatief veel gedaan aan het schrijven en bewerken van handboeken en monografieën. Hartkamp verzorgde een nieuwe druk van Asser-Hartkamp I (De verbintenis in het algemeen) (12de dr. 2004). Van Schaick schreef een geheel nieuwe bewerking van het Asser-deel 5-IV gewijd aan enkele bijzondere contracten (waaronder bruikleen, verbruikleen, bewaarneming en borgtocht). Beide handboeken zijn gericht op de Nederlandse markt, maar bevatten veel rechtsvergelijkende gegevens. Speciale vermelding verdienen het studieboek van Hesselink Contractenrecht in perspectief (2004) en de derde druk van Towards a European Civil Code (2004). Bovendien verzorgde Stijns samen met Grundmann en Bianca een standaardwerk over de Europese richtlijn 1999/44 (zie onder). 3. In de verslagperiode is veel aandacht besteed aan de implementatie van de richtlijn 1999/44 inzake consumentenkoop. Hieraan werd, in aansluiting op 46



een Maastrichts seminar in 2002, niet alleen een Leuvens seminar gewijd, bovendien werden hierover diverse artikelen en vier boeken gepubliceerd. Deze boeken zijn J. Smits (ed.), De richtlijn consumentenkoop in perspectief, 2003; S. Stijns, S. Grundmann en M.C. Bianca (eds.), La directive communautaire sur la vente: commentaire, 2004; S. Stijns & J. Stuyck (eds.), Het nieuwe kooprecht, 2005; en C. Biquet-Mathieu en P. Wéry (eds.), La nouvelle garantie des biens de consommation et son environnement légal, 2005. Ook voor andere richtlijnen bestond aandacht, zoals de richtlijn bestrijding betalingsachterstanden (o.a. Schelhaas c.s. en Storme).

II. Gemeenschappelijke activiteiten In de verslagperiode zijn de volgende activiteiten georganiseerd onder auspiciën van de onderzoeksschool: -

Op 21 februari 2003 vond in Utrecht een symposium plaats ter ere van E.H. Hondius, getiteld The Protection of the Weak Party in a Harmonised European Contract law. Sprekers waren onder meer Hugh Beale (English Law Commission), Ton Hartlief (Maastricht), Marco Loos (Amsterdam), Christoph Jeloschek (Utrecht), Hans Micklitz (Bamberg), Carla Joustra (Gerechtshof Amsterdam), Dirk Staudenmayer (Europese Commissie), Viola Heutger (Utrecht), Thomas Wilhelmsson (Helsinki), Kati Cseres (Utrecht) en Ewoud Hondius (Utrecht). Zie voor de publicatie onder.

-

Op 19-20 juni 2003 vond te Edinburgh het ius commune congres Scotland and the Netherlands: Workshops on Private law plaats. Contractenrecht was één van de hoofdthema’s in de workshops, met bijdragen van veel leden van het programma.

-

Op het VIIIste Ius Commune-congres (Maastricht 27-28 november 2003) vond een workshop plaats gewijd aan Inhoud en werking van contracten. Organisatoren waren Stijns en Smits. Sprekers waren onder meer Nicole Kornet (Maastricht), Flavie Vermander (Leuven), Katrien Vanderschot (Leuven), Olha Cherednychenko (Utrecht), Julie De Coninck (Leuven), Robert Hardy (Maastricht), Ilse Samoy (Leuven), Iris Vervoort (Leuven) en Patrick Wéry (UCL). Dit was onderdeel van een groter project over Belgisch en Nederlands contractenrecht dat inmiddels is uitgemond in een boek: zie voor die publicatie onder.

-

Op 25 februari 2004 vond in Leuven een séminaire de doctorat FranceBelgique plaats, gewijd aan contractenrecht. Dit werd voorgezeten door Marc Billiau (Paris II) en Bernard Tilleman (Leuven); een twaalftal Belgische en Franse promovendi hield hier voordrachten.

-

Op 28 april 2004 vond in Namur een colloquium plaats gewijd aan Le droit des obligations contractuelles et le bicentenaire du code civil. Organisator was Patrick Wéry. Doel was om de (door de bewegingen van consumenten-


47


bescherming en Europeanisering) van het commune recht afwijkende ontwikkelingen in Frankrijk en België te bespreken. Sprekers waren onder meer de leden van het programma Patrick Wéry, Sophie Stijns en Jac. Herbots. De bijdragen zijn gepubliceerd als P. Wéry, Le droit des obligations contractuelles et le bicentenaire du code civil, Bruxelles 2004. -

Op 4 juni 2004 vond in Maastricht een congres plaats onder de titel Is There a Need for a European Contract Law? Empirical Perspectives. Op het congres stonden een psychologische, economische en juridische analyse van de noodzaak van een uniform contractenrecht centraal. De hieruit voortvloeiende publicatie is toegerekend aan het programma Grondslagen.

-

Op 1 oktober 2004 werd door Stijns in Leuven een congres georganiseerd over Het nieuwe kooprecht (gewijd aan de omzettingswet van 1 september 2004 van de Europese kooprichtlijn 1999/44). Sprekers waren onder meer Jules Stuyck, Aloïs Van Oevelen, Sophie Stijns, Alain Verbeke, Ilse Samoy en Herman Cousy. Zie voor de publicatie onder.

-

Op het 9de Ius Commune congres (Leuven 26 november 2004) werd door Stijns en Smits een workshop Contractenrecht georganiseerd. Het thema was Klassieke en alternatieve instrumenten in het contractenrecht: tussen partij-autonomie en rechterlijk ingrijpen. Thema’s waren: modalisering van de retroactiviteit van ontbindende voorwaarden (Julie De Coninck (Leuven) met referent Sophie Stijns (Leuven)); ‘bestraffing’ door partijen en door de rechter (Harriët Schelhaas (Utrecht) met referent Gerard de Vries (Amsterdam)); invloed van grondrechten op het contractenrecht (Nathalie van Leuven (Leuven) met referent Jan Smits (Maastricht)); partij-autonomie en rechterlijk ingrijpen bij franchising (Stijn Claes (Leuven) met referent Marco Loos (Amsterdam)).

-

In 2003 en 2004 werd door Hartkamp, Hesselink, Hondius, Du Perron en Veldman (aangevuld met oud-lid binnen dit programma Joustra) gewerkt aan de derde druk van Towards a European Civil Code (Nijmegen 2004). Deze bevat 14 bijdragen gewijd aan contractenrecht.

-

Door verschillende onderzoekers binnen dit programma wordt sinds 2004 samengewerkt aan een Encyclopedia of Comparative Law (met veel aandacht voor verbintenissenrecht), te verschijnen bij Edward Elgar Publishing (ed. Jan Smits).

-

In alle deelnemende faculteiten vinden regelmatig discussiebijeenkomsten plaats gewijd aan contractenrecht. In Amsterdam geschiedt dat onder meer in het kader van de Amsterdam Ius Commune Lectures en AIP-referaten. Maastricht kent gemiddeld eens per maand een Research Seminar European Private Law met veel aandacht voor contractenrecht. Ook Utrecht en Leuven hebben geregeld interne onderzoeksbijeenkomsten waar de andere leden van de onderzoeksgroep ook welkom zijn. Hier vindt ook uitwisseling

48



plaats. Zo trad N. Kornet (Maastricht) op in het Utrechtse onderzoeksseminar met een presentatie over haar promotieonderzoek.

III. Gezamenlijke publicaties -

De papers van het Hondius-symposium van 21 februari 2003 werden gepubliceerd in Journal of Consumer Policy 27 (2004), pp. 243 ff. Hierin zijn bijdragen van onder meer T. Hartlief en E.H. Hondius te vinden.

-

In 2003 en 2004 werd door de onderzoeksgroep gewerkt aan een gezamenlijk boek ter afsluiting van een groter project over Belgisch en Nederlands contractenrecht. Dit boek is in 2005 verschenen: Jan Smits & Sophie Stijns (eds.), Inhoud en werking van de overeenkomst naar Belgisch en Nederlands recht, Antwerpen-Groningen 2005 [Intersentia], 449 pp.

-

Als resultaat van een gezamenlijk project van de onderzoeksgroep (samen met de groep Grondslagen) verscheen in 2003 Jan Smits (ed.), De richtlijn consumentenkoop in perspectief, Den Haag (BJU) 2003, 120 pp.

-

Als resultaat van een in 2002 in Stellenbosch gehouden conferentie ‘Ius Commune: Suid-Afrikaanse en Europese Perspektiewe’ verschenen in 2003 twee boeken. Een van deze boeken is deels gewijd aan contractenrecht: Jan Smits & Gerhard Lubbe (eds.), Remedies in Zuid-Afrika en Europa; Bijdragen over privaatrecht en constitutioneel recht in Zuid-Afrika, Nederland en België, Antwerpen 2003 (Intersentia; Ius Commune-reeks no. 43), 232 p.

-

De papers van het congres in Edinburgh in juni 2003 werden, voorafgegaan door een Editorial van Elspeth Reid, gepubliceerd in vol. 7.5 van de Electronic Journal of Comparative Law (december 2003). Zie .

-

In 2003 verscheen in het kader van de Leuvens-Maastrichtse samenwerking op het terrein van de Casebooks for the Common Law of Europe het werk van Eltjo Schrage, Jack Beatson, Barry Nicholas (eds.), Unjustified Enrichment, Oxford (Hart Publishing) 2003, 585 pp. Voor Schrage is een toelatingsverzoek ingediend bij het bestuur van de Onderzoeksschool.

-

In 2004 verscheen onder redactie van Hartkamp, Hesselink, Hondius, Du Perron en Veldman (aangevuld met oud-lid binnen dit programma Joustra) de derde druk van Towards a European Civil Code (Nijmegen 2004, 846 pp.). Deze bevat 14 bijdragen gewijd aan contractenrecht.

-

Als resultaat van het Leuvense congres van oktober 2004 verscheen in 2005 S. Stijns & J. Stuyck (eds.), Het nieuwe kooprecht, Antwerpen 2005, 170 p.

-

In 2005 verscheen als resultaat van een eerder gehouden colloquium C. Biquet-Mathieu en P. Wéry (eds.), La nouvelle garantie des biens de consom-


49


mation et son environnement légal, Bruxelles 2005, 257 p., waarin bijdragen van onder meer Stijns en Wéry.

IV. Externe financiering -

In Leuven wordt het promotieonderzoek van Samoy gefinancierd door FWO.

-

De activiteiten die Amsterdam en Utrecht verrichten voor het European Civil Code-project worden deels gefinancierd door NWO.

-

Amsterdam en Utrecht nemen sinds 2004 deel aan een door de Europese Commissie gefinancierd project voor het vervaardigen van een Common Frame of Reference. Aan dit project doet een twintigtal universiteiten deel.

-

Danny Busch ontving voor zijn in de vorige verslagperiode binnen dit programma geschreven proefschrift in 2003 een vertaalsubsidie van NWO. Dit leidde tot het boek Indirect Representation in European Contract Law (Kluwer Law International: The Hague 2005).

-

In mei 2003 ontving J.M. Smits (Maastricht) een NWO-SARO subsidie voor een project op het grensvlak van Grondslagen en Contractenrecht: Empirical Perspectives on the Need for a Uniform European Private Law. De output is toegerekend aan Grondslagen.

V.

Samenwerking met anderen

De onderzoekers binnen dit programma werken niet alleen met elkaar samen in het kader van de Onderzoeksschool Ius Commune, maar ook in andere verbanden. Bovendien nemen verschillende individuele onderzoekers op persoonlijke titel deel aan andere samenwerkingsverbanden. Tot deze verbanden behoren onder meer de Commission on European Contract Law (die de Principles of European Contract Law samenstelde) (Hartkamp en Hondius), de Unidroit Working Group for the Preparation of International Commercial Contracts (Hartkamp), het Common Core of Legal Systems (Trento)-project (onder meer Hesselink, Smits, Stijns en Storme), de Study Group on a European Civil Code (onder meer Hartkamp, Hesselink, Hondius, Loos, Rutgers, Samoy, Stijns en verschillende promovendi), het Hague Institute for the Internationalisation of Law (Hesselink, Smits), de Ius Commune Lectures on European Private Law (Hesselink, Hondius, Smits en Stijns), de Ius Commune Casebooks for the Common Law of Europe (Hartkamp, Hesselink, Smits, Stijns), SECOLA (waarvan Stijns en Hondius ook bestuurslid zijn), etc. Ook op andere manieren werken de onderzoekers met elkaar samen, bijvoorbeeld door gemeenschappelijke redactielidmaatschappen en bijdragen aan boeken van derden. Stijns’ Instituut voor verbintenissenrecht werkt sinds 2004 formeel samen met het Centre de droit des obligations van UCL met oog op gezamenlijke congressen en publicaties. De internationale samenwerking tussen de 50



Onderzoeksschool met de faculteiten van Stellenbosch en Edinburgh zal in de toekomst nog verder worden geïntensiveerd.

H. VOORTZETTING Onder E (II.b) is reeds aangegeven in welke richting het onderzoek zich de afgelopen twee jaar heeft ontwikkeld. Daarop is thans nog slechts een korte toelichting nodig. 1. Het onderzoek naar de inhoud en vormgeving van een Europees contractenwetboek wordt voortgezet. Door diverse onderzoekers binnen het programma wordt deelgenomen aan de Study Group for a European Civil Code en aan het team dat het Gemeenschappelijk Referentiekader zal maken. Bovendien blijft meer theoretisch onderzoek plaatsvinden naar de beste wijze van Europese unificatie. Een lichte accentverschuiving ligt hierin dat meer dan in het verleden empirisch onderzoek zal plaatsvinden, onder meer naar het feitelijk gebruik van ‘formele’ regels van contractenrecht door het bedrijfsleven. Hiernaar vindt sinds kort ook promotieonderzoek plaats in Maastricht en door een Delftse promovendus in het programma. 2. Het Belgisch-Nederlands rechtsvergelijkend onderzoek naar de ‘klassieke leerstukken’ van het contractenrecht is met het boek over ‘Inhoud en werking van de overeenkomst’ (2005) afgerond. Wel wordt hiernaar in breder perspectief (vergelijking met andere landen) nog promotieonderzoek verricht. In de komende jaren zal een meer thematische benadering worden gevolgd. Eén van de thema’s zal het vraagstuk van discriminatie betreffen: in hoeverre mag in de private sfeer bij contract worden gediscrimineerd? Op 3 februari 2005 werd in dit kader in Leuven door Stijns en Wéry al een congres georganiseerd over ‘De anti-discriminatiewet en het contractenrecht’. Bovendien zullen de bijzondere overeenkomsten meer worden bestudeerd. Voorts wordt in samenwerking met het programma Grondslagen aandacht besteed aan de actie tot nakoming, in samenwerking met buitenlandse partners: dit thema wordt behandeld in een workshop op het Ius Communecongres in Edinburgh in december 2005. 3. De implementatie van Europese richtlijnen blijft voorwerp van onderzoek. Indien zich nieuwe richtlijnen op contractenrechtelijk terrein aandienen wordt gepubliceerd over de consequenties daarvan voor het nationale recht. In de personele sfeer verdient opmerking dat in 2003 Patrick Wéry (Louvain-La-Neuve) is toegetreden tot het programma. Zijn bijdrage is reeds zeer waardevol gebleken. Bij het bestuur van de Onderzoeksschool een toelatingsverzoek is ingediend voor E.J.H. Schrage (Amsterdam). Zijn werk over het verrijkingsrecht zal een impuls geven aan het onderzoek binnen dat onderdeel van het programma.


51


I. KERNPUBLICATIES De eerste titel geldt als kernpublicatie omdat het bij uitstek het vermogen tot samenwerking tussen de onderzoekers in de onderzoeksgroep laat zien. Het bevat 17 bijdragen, waarvan 14 van leden van de onderzoeksgroep. Ten aanzien van de tweede titel heeft de programmaleiding een radicale keuze gemaakt: het is niet gebruikelijk om proefschriften als kernpublicatie op te voeren, maar het monumentale werk van Cauffman acht zij van zo hoge kwaliteit dat een uitzondering gerechtvaardigd is. -

Jan Smits & Sophie Stijns (eds.), Inhoud en werking van de overeenkomst naar Belgisch en Nederlands recht (Antwerpen 2005), 449 pp.

-

C. Cauffman, De verbindende eenzijdige belofte in het Europese privaatrecht (Antwerpen 2004) 823 pag.

J. UITSTEKENDE PUBLICATIES De programmaleiding stond, gegeven de grote output in 2003 en 2004, voor een moeilijke keuze. Gekozen is voor vier publicaties die bewijs vormen van de breedheid van het onderzoek in dit programma. De eerste betreft weliswaar een studieboek in de vorm van ‘cases and materials’, maar van een zo origineel karakter dat selectie in deze categorie gerechtvaardigd is. De gekozen publicaties van Wéry en Stijns passen uitstekend in de onderzoekstraditie van onze groep, waarin ook nationaal contractenrecht op hoog niveau wordt bestudeerd. De publicatie van Smits ten slotte maakt duidelijk dat, behalve contractenrecht, ook algemeen (en rechtsvergelijkend) verbintenissenrecht uitdrukkelijk tot de missie van het programma behoort. -

M.W. Hesselink, Contractenrecht in perspectief, Den Haag 2004, 223 pp.

-

P. Wéry, Les sanctions de l’inexécution des obligations contractuelles, in: P. Wéry (ed.), Le droit des obligations contractuelles et le bicentenaire du code civil, Bruxelles 2004, pp. 287-352.

-

Stijns, S. (2003). De buitengerechtelijk ontbinding wegens wanprestatie in de recente rechtspraak van het Hof van Cassatie: dan toch gerechtelijk? In B. Dubuisson & et al. (Eds.), Mélanges offerts à Marcel Fontaine (p. 245278). Brussel: De Boeck & Larcier.

-

J.M. Smits, Bronnen van verbintenissen, Deventer 2003, 87 pp.

K. DISSERTATIES In de internationale peer review van februari 2001 werd over dit programma opgemerkt (p. 3) dat ‘de komende 4 tot 6 jaar het promotierendement zal toenemen, 52



omdat de meeste promovendi recent zijn aangesteld’. Dit is correct: in de jaren 2006-2007 is in Utrecht, Amsterdam en Maastricht een groot aantal promoties te verwachten. In 2003 en 2004 promoveerden reeds: * C. Cauffman, De verbindende eenzijdige belofte in het Europese privaatrecht, K.U. Leuven (823 pag.), 2004 (Antwerpen: Intersentia) Prom.: Prof. Dr. J. Herbots. Copromotor: Prof. Dr. A. Verbeke. * Ch. Jeloschek, Examination and notification in consumer sales law. How far should we go in protecting the consumer?, Universiteit Utrecht 2004 (238 pag.). Promotor: Prof. Mr. E.H. Hondius. Copromotor: Prof. Dr. B. Lurger. * B. Du Laing, (Geld)lening en krediet(opening): theoretische grondslagen en praktische gevolgen van de verbruiklening van geld op interest als gemeenrechtelijke onmiddellijke thesauriekredietovereenkomst, KU Leuven 2004. Promotor: B. Tilleman. * H. Schelhaas, Het boetededing in het Europese contractenrecht. Universiteit Utrecht (567 pag.) (Deventer: Kluwer) Prom.: Prof. Mr. E.H. Hondius.



* Boele-Woelki, K. (2004). Terms of co-existence: the CISG and the UNIDROIT Principles. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 275-308). Antwerpen: Intersentia. * Boele-Woelki, K. & Ooik, R.H. van (2004). The communitarization of private international law. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 343-383). Antwerpen: Intersentia. * Boele-Woelki, K. (2004). The limitation of rights and actions in the international sale of goods. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 239-274). Antwerpen: Intersentia. * Boele-Woelki, K. (2004). Unification and harmonization of private international law in Europe. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on arious aspects of transnational contract law (p. 325-341). Antwerpen: Intersentia. Bollen, C.J.M. (2004). Afbreken van onderhandelingen: de drie mythes van Plas/Valburg. Van drie fasen naar twee stadia in het onderhandelingsproces. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 857-866.


53


Bollen, C.J.M. (2004). Onjuiste mededelingen en de samenloop tussen dwaling en wanprestatie: de ene mededeling is de andere niet! Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 414-427. * Bueno Diaz, O. (2003). The need for legal protection of franchisees in Europe. In M.W. Hesselink, C.E. Du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht, p. 526). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Busch, D. (2004). Kwakzalverij an Europees Contractenrecht. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 9, 449-453. * Cherednychenko, O. (2004). The Constitutionalization of Contract Law: Something New under the Sun. Electronic Journal of Comparative Law 1, . * Erp, J.H.M. van (2003). A European ‘culpa in contrahendo’ doctrine? Towards a model of contract as a legal relationship and situation-specific duties to inform. In S. Espiau Espiau & A. Vaquer Aloy (Eds.), Bases de un Derecho Contractual Europeo/Bases of a European Contract Law (p. 67-77). Valencia: Brant La Blanch. * Freudenthal, M., Schelhaas, H. & Milo, J.M. (2003). Nederlandse zuinigheid bij Europese betalingsachterstand – De wetswijziging betalingsachterstanden in handelsovereenkomsten nader beschouwd. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 2, 83-94. * Grosheide, F.W. (2004). Iustum pretium redivivum? Reflections on the just price doctrine in Dutch contract law in the light of its historic historic roots and recent international developments. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 69-91). Antwerpen: Intersentia. * Grosheide, F.W. (2004). Legal borrowing and drafting international commercial contracts / Some methodological reflections. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 221-238). Antwerpen: Intersentia. * Grosheide, F.W. (2004). The gentleman’s agreement in legal theory and in modern practice-the Dutch civil law perspective. In F.W Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 4167). Antwerpen: Intersentia. Haentjens, M. (2004). Privaatrechtelijke aspecten van giraal verkeer. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 472-481.

54



Haentjens, M. (2004). Zicht op onduidelijkheid; over aanspraak, overdracht en vertegenwoordiging in de Wge. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6602, 988-990. * Hardy, R.R.R. (2003). Concurrentie, efficiëntie en innovatie: het (nieuwe) Europees beleid inzake concentractiecontrole en het innovatievermogen van ondernemingen. Ars Aequi 52 (3), 179-183. * Hardy, R.R.R. (2004). Europese Klassiekers: Photo Production Ltd. v. Securicor Transport Ltd. [1980] 1 All E.R. 556. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 318-324. * Hardy, R.R.R. (2004). Precontractuele informatieplichten in het EGcontractenrecht. Vermogensrechtelijke annotaties, 19-45. * Hardy, R.R.R. & Kornet, N. (2004). S. Grundmann and J. Stuyck, An Academic Green Paper on European Contract Law [Bespreking van het boek An Academic Green Paper on European Contract Law]. Maastricht Journal of European and Comparative Law 1, 97-107. * Hartkamp, A.S. (2003). Eenmaking en harmonisering van het contractenrecht: doeleinden en methoden. In M.W. Hesselink, C.E. du Perron & A. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht 1, p. 97-108). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Hartkamp, A.S. (2003). Enkele opmerkingen over ‘onderbroken’ causaliteit. In J. Spier & W.A.M. van Schendel (Eds.), Schadevergoeding: een eeuw later, Opstellen aangeboden aan mr. A.R. Bloembergen (Kluwer rechtswetenschappelijke publicaties, p. 63-66). Deventer: Kluwer. * Hartkamp, A.S. (2003). Modernisation and harmonisation of Contract Law: Objectives, Methods and Scope. Uniform Law Review, 81-90. * Hartkamp, A.S., Tillema, M.M.M. & Heide, A.E.B. ter (2003). Civil Contracts in Dutch Law. In J. Herbots (Ed.), International Encyclopaedia of Law: Contracts (p. 1-252). New York: Aspen. * Hartkamp, A.S. (2004). Comparative law before Dutch courts. In G. Canivet, M. Andenas & D. Fairgrieve (Eds.), Comparative Law before the Courts (p. 229233). Londen: BIICL. * Hartkamp, A.S. (2004). Principles of Contract Law. In A.S. Hartkamp & et al. (Eds.), Towards a European Civil Code (p. 125-143). Den Haag: Kluwer International.


55


Hartkamp, A.S. (2004). De samengestelde overdrachtstitel en zijn manco’s, Beschouwingen naar aanleiding van het proefschrift van mr. S.E. Bartels, De titel van overdracht in driepartijenverhoudingen. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 849-856. Hartlief, T. (2003). Affectieschade: vergoeden of erkennen? Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 19, 72-82. Hartlief, T. (2003). De gevaren van de optiehandel: hoe ver strekt de zorg van de bank? Ars Aequi, 929-937. Hartlief, T. (2003). Vrijheid en bescherming in het contractenrecht. Contracteren 5, 5-15. Hartlief, T. (2003). Beweging in het contractenrecht. Het belang van het algemeen deel. In G.T. De Jong & W.D. Kolkman (Eds.), Algemeen-Bijzonder. De wisselwerking tussen algemene en bijzondere regelingen in het privaatrecht (p. 41-51). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Hartlief, T. & Tjittes, R.P.J.L. (2003). Kroniek van het vermogensrecht. Nederlands Juristenblad 31, 1585-1592. Hartlief, T. (2004). De begrenzing van bevoegdheden terzake van nietnakoming. Enkele opmerkingen over stapeling van correctiemechanismen. In T. Hartlief, Jac. Hijma & L. Reurich (Eds.), Coherente instrumenten in het contractenrecht (p. 57-74). Deventer: Kluwer. Hartlief, T. (2004). Autonomie en solidariteit. Beweging in het verbintenissenrecht. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6564, 106-118. Hartlief, T. (2004). Contractuele risicoverdeling, de rechter en het verzekeringsaspect. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6601, 947-948. * Hartlief, T. (2004). Freedom and Protection in Contemporary Contract Law. Journal of Consumer Policy, 253-267. Hartlief, T., Hijma, Jac. & Reurich, L. (Eds.). (2004). Coherente instrumenten in het contractenrecht. Deventer: Kluwer. (142 p.) Herbots, J. (2003). Conclusions. In A. Benoit-Moury (Ed.), La sous-traitance (Commission droit et vie des affaires de la Faculté de droit de Liège 5, (p. 285288). Brussel: Bruylant.

56



* Herbots, J. (2003). La lettre et l’esprit dans une perspective de droit comparé: prouver contre ou outre le contrat écrit. In B. Dubuisson (Ed.), Mélanges offerts à Marcel Fontaine (p. 379-414). Bruxelles: De Boeck & Larcier. Herbots, J. (2003). Schets van het voorontwerp over nieuw kooprecht voor de consument en bede aan de wetgever voor een renovatie van het gemene kooprecht. In F. Moeykens (Ed.), De Praktijkjurist (p. 71-83). Gent: Academia Press. * Herbots, J. (2004). Een Romeinsrechtelijk paard van Troje in Zuid-Afrika: de exceptio doli. In R. Verstegen (Ed.), Ad amicissimum amici scripsimus. Vriendenboek Raf Verstegen (p. 130-134). Brugge: Die Keure. * Herbots, J. (2004). La résistible ascension des dommages-intérêts punitifs en Amérique. In J. van Compernolle (Ed.), Liber Amicorum Guy Horsmans (p. 501-512). Brussel: Bruylant. * Hesselink, M.W. (2003). Naar een coherenter Europees contractenrecht? Het actieplan van de Europese Commissie. Nederlands Juristenblad 74, 2086-2094. * Hesselink, M.W. (2003). The horizontal effect of social rights in European contract law. Europa e diritto privato 1, 1-18. * Hesselink, M.W. (2004). Contractenrecht in perspectief. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. (223 p.) * Hesselink, M.W. (2004). Fair Prices in the Common Market; On Commutative and Distrubutive Justice in European Contract Law. In G. Alpa & R. Danovi (Eds.), Diritto privato europeo; Fonti ed effettie; Materiali del Seminario dell’89 novembre 2002 (p. 245-254). Milaan: Giufrrè editore. * Hesselink, M.W. (2004). The Concept of Good Faith. In F.W. Grosheide & E. Hondius (Eds.), International Contract Law (p. 93-131). Antwerpen/Oxford: Intersentia. * Hesselink, M.W. (2004). The Concept of Good Faith. In A.S. Hartkamp & et al. (Eds.), Towards a European Civil Code (p. 471-498). Den Haag/Nijmegen: Kluwer Law/Ars Aequi Libri. * Hesselink, M.W. (2004). Europese verkiezingen moeten over het Europees Burgerlijk Wetboek gaan. Nederlands Juristenblad, 1169. Heutger, V. (2003). Der Verlust eines Angehörigen, die Aufgabe von Lebensversicherungen und Fondsen. In G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 267-280). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

57


* Heutger, V. (2003). Konturen des Kaufrechtskonzeptes des Study Group on a European Civil Code – Ein Werkstattbericht. European Review of Private Law 2, 155-173. * Heutger, V. (2003). European Contract Law – The Action Plan. European Review of Private Law 4, 579-586. * Heutger, V. & Jeloschek, Ch. (2004). Towards Principles of European Sales Law. In A. Hartkamp & et al. (Eds.), Towards a European Civil Code (p. 533553). Nijmegen/Deventer: Ars Aequi/Kluwer. * Hondius, E.H. (2004). Pre-contractual liability. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 539). Antwerpen: Intersentia. * Hondius, E.H. (2004). The genesis of the Principles of European Contract Law and of Modern Dutch Private Law. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 197-219). Antwerpen: Intersentia. * Hondius, E.H. (2004). Towards a European Civil Code. In F.W. Grosheide & E.H. Hondius (Eds.), Articles on various aspects of transnational contract law (p. 147-170). Antwerpen: Intersentia. Hondius, E.H. (2004). Vitej do Evropské unie, Ceská republiko! EMP, 3-9. Jansen, C.E.C. & Janssen, H.W.R.A.M. (2004). De ‘pre-contractuele waarschuwingsplicht van de aannemer’. Bouwrecht 5, 363-382. * Joustra, C.A. (2003). Internationaal, communautair en nationaal IPR, Reacties op interventies naar aanleiding van preadvies C.A. Joustra (Internationaal, communautair en nationaal IPR). In Mededelingen van de Nederlandse Vereniging voor Internationaal Recht (p. 32-43). Den Haag: TMC Asser Press. Klomp, R.J.Q. (2003). Opschorting, doel en effect. In E.M. Hoogervorst & et al. (Eds.), BW-Krant Jaarboek 19: Doel en effect van civielrechtelijke sancties (p. 57-73). Deventer: Kluwer. Klomp, R.J.Q. (2004). G.J. Wiarda (1906-1988). In C.J.H. Jansen & et al. (Eds.), 16 Juristen en hun filosofische inspiratie (p. 182-194). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Klomp, R.J.Q. (2004). Wie is Magister Litis? Het perspectief van een advocaat. In P. Ingelse (Ed.), Commentaren op fundamentele herbezinning (Prinsengrachtreeks, 2004/1) (p. 69-80). Nijmegen: Ars Aequi Libri.

58



Klomp, R.J.Q. (2004). Potter tegen Grotter, parodie of plagiaat. Ars Aequi 2, 112-123. * Kryczka, K. (2004). Principles of European Contract Law and the Formation of Contracts in the Information Society. In R. Nielsen, S.S. Jacobsen & J. Trzaskowski (Eds.), EU Electronic Commerce Law (p. 109-124). Oslo: DJØF Publishing. * Kryczka, K. (2004). Ready to join the EU Information Society? Implementation of E-commerce Directive 2000/31/EC in the EU acceding countries – the example of Poland. International journal of law and information technology 1, 55-73. Loos, M.B.M. (2003). Bedenktijd en precontractuele aansprakelijkheid bij de koop van woningen. In D.L.M.Th Dankers-Hagenaars & P.A.W. Piepers (Eds.), Aan Wil Besteed. Liber amicorum Wil Wedekind (p. 247-260). Deventer: Kluwer. Loos, M.B.M. (2003). De informatieplicht bij algemene voorwaarden (HR Geurtzen/Kampstaal). In I. Giesen & J.B.M. Vranken (Eds.), De Hoge Raad binnenste buiten. Verslag van een experiment (Centrum voor aansprakelijkheidsrecht, p. 53-66). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Loos, M.B.M. (2003). De effectiviteit van de bedenktijd als instrument van consumentenbescherming. Tijdschrift voor Consumentenrecht 1, 6-23. Loos, M.B.M. (2003). Opname van algemene voorwaarden in overeenkomsten en vernietiging van algemene voorwaarden wegens onvoldoende kenbaarheid. Bouwrecht 40, 284-299. Loos, M.B.M. (2003). De effectiviteit van de bedenktijd als instrument van consumentenbescherming. In M.W. Hesselink, C.E. du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen autonomie en solidariteit (p. 151-168). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Loos, M.B.M. (2004). Service Contracts (Chapter 32). In A. Hartkamp & et al. (Eds.), Towards a European Civil Code, Third fully revised and expanded edition (p. 571-582). Nijmegen/New York: Ars Aequi Libri/Kluwer Law International. Loos, M.B.M. (2004). De informatieplicht bij algemene voorwaarden: tijd voor herziening van een ondeugdelijke regeling. Contracteren, 30-35. * Mölenberg, L.J.H. (2004). El sistema arbitral de consumo, Het Spaanse wettelijke systeem van buitengerechtelijke beslechting van Consumentengeschillen door middel van arbitrage. Tijdschrift voor Consumentenrecht 3, 8499. Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

59


Perron, C.E. Du (2003). Zorgplicht en eigen schuld in het effectenrecht. In M.W. Hesselink, C.E. Du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht, p. 185-198). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Perron, C.E. Du & Haentjens, M. (2003). Liability for damage caused by others under Dutch Law. In J. Spier (Ed.), Unification of tort law: liability for damage caused by others (Principles of European tort law 7, p. 171-183). The Hague: Kluwer Law. Perron, C.E. Du (2004). Effecten van de zorgplicht, Klachten over effectendienstverlening in de praktijk. Deventer: Kluwer. (379 p.) Raiwa, I. (2003). E-money, innovate or regulate? In M.W. Hesselink, C.E. Du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht, p. 199-212). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Rutgers, J.W. (2003). De Europese vier vrijheden en de contractvrijheid. In M.W. Hesselink, E. Du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht, p. 229-240). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Rutgers, J.W. (2003). Internationale forumkeuze en agentuur: het commune bevoegdheidsrecht in Europees perspectief. Nederlands Internationaal Privaatrecht, 351-355. * Rutgers, J.W. (2004). Editorial, European constitionalisation of private law. European Review of Private Law 5, 587-588. * Sagaert, V. (2004). Unjust enrichment and change of position. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 159-186. * Samoy, I. (2003). Garantie op transparantie? De conventionele garantie in het Wetsontwerp tot omzetting van de Richtlijn Consumentenkoop. Tijdschrift voor Belgisch Handelsrecht, 383-390. Samoy, I. & Sagaert, V. (2003). Kanttekening. Kosten en erelonen van de advocaat: de wetgever is aan zet. Rechtskundig Weekblad, 837-839. * Samoy, I. & Sagaert, V. (2003). Actuele ontwikkelingen in het verbintenissenrecht. De Wet van 2 augustus 2002 betreffende de bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties. In Recht in Beweging, Verslagboek 10de VRG-Alumnidag, 14 maart 2003 (p. 113-133). Leuven: Katholieke Universiteit Leuven.

60



* Samoy, I. & Stijns, S. (2003). Le nouveau droit de la vente: La transposition en droit belge de la Directive européenne sur la vente des biens de consommation. Tijdschrift voor Belgisch Burgerlijk Recht, 2-32. Samoy, I. (2004). "What’s in a name?" Het ‘in naam van-vereiste’ bij de vertegenwoordiging vier jaar na Schoordijk. In L. Cornelis, D. de Marez & Y-H. Leleu (Eds.), Liber Amicorum Tijdschrift voor Privaatrecht en Marcel Storme (p. 563-576). Gent: Story Scientia. * Samoy, I. (2004). Recente wetgeving en Europese richtlijnen: invloed op het verbintenissenrecht. In S. Stijns (Ed.), Themis-cahier Verbintenissenrecht (p. 7199). Brugge: Die Keure. Schaick, A.C. van (2003). Rechtsgevolgen en functies van bezit en houderschap. Monografieën NBW A14. Deventer: Kluwer, 136 p. Schaick, A.C. van (2003). Vernietigbaarheid als sanctie. In E.M. Hoogervorst & et al. (Eds.), BW-Krant Jaarboek 19: Doel en effect van civielrechtelijke sancties (p. 37-56). Deventer: Kluwer. Schaick, A.C. van (2003). De gebruiksvergoeding. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 382-385. Schaick, A.C. van (2003). De overschatting van art. 6:230 BW. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6550, 773-781. Schaick, A.C. van (2004). Mr. C. Asser’s Handleiding tot de beoefening van het Nederlands Burgerlijk Recht – Bijzondere overeenkomsten (Asser-van Schaick 5-IV). Deventer: Kluwer. (302 p.) Schaick, A.C. van (2004). Het verzuim bij verbintenissen tot op- of aflevering. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 9, 446-448. Schaick, A.C. van (2004). Volmacht en lastgeving. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 6, 258-263. Schelhaas, H. (2003). Schadevergoeding, aansporing of bestraffing? In E.M. Hoogervorst & et al. (Eds.), BW-Krant Jaarboek 19: Doel en effect van civielrechtelijke sancties (p. 101-118). Deventer: Kluwer. * Schelhaas, H. (2004). The judical power to reduce a contractual penalty. Zeitschrift für Europäisches Privatrecht 2, 386-399. * Schelhaas, H. (2004). Het boetebeding in het Europese contractenrecht. Ars Aequi 11, 809-812. Smits, J.M. (2003). Bronnen van verbintenissen. Deventer: Kluwer, 87 p. Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

61


* Smits, J.M. (2003). De richtlijn consumentenkoop in perspectief. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 120 p. * Smits, J.M. (2003). Contractuele remedies in Europa: eenwording en fragmentatie. In J.M. Smits & G. Lubbe (Eds.), Remedies in Zuid-Afrika en Europa; Bijdragen over privaatrecht en constitutioneel recht in Zuid-Afrika, Nederland en België (Ius Commune Europaeum, 43, p. 37-49). Antwerpen: Intersentia. * Smits, J.M. (2003). De richtlijn consumentenkoop en het Nederlandse recht. In J.M. Smits (Ed.), De richtlijn consumentenkoop in perspectief (p. 1-27). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. * Smits, J.M. (2003). Editorial: the Action plan on a more coherent European contract law. Maastricht Journal of European and Comparative Law 10, 111115. * Smits, J.M. & Hardy, R.R.R. (2003). Het actieplan voor een coherenter Europees contractenrecht: een bespreking. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6532, 385-389. * Smits, J.M. (2004). Central London Property Trust v. High Tree House. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 21, 368-372. * Smits, J.M., Hardy, R.R.R. & Kornet, N. (2004). Naar een Gemeenschappelijk Referentiekader voor het Europees contractenrecht. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6603, 1001-1006. Stijns, S. (2003). De buitengerechtelijk ontbinding wegens wanprestatie in de recente rechtspraak van het Hof van Cassatie: dan toch gerechtelijk? In B. Dubuisson & et al. (Eds.), Mélanges offerts à Marcel Fontaine (p. 245-278). Brussel: De Boeck & Larcier. Stijns, S. (2003). De buitengerechtelijke ontbinding wegens wanprestatie in wederkerige overeenkomsten: door het Hof van Cassatie erkend, doch tegelijk miskend. Tijdschrift voor Belgisch Burgerlijk Recht, 258-272. Stijns, S. (Ed.). (2004). Verbintenissenrecht. Themis-cahier: vormingsonderdeel vijf. Brugge: die Keure. (100 p.) Stijns, S. (2004). De recente rechtspraak van het Hof van Cassatie inzake eenzijdige beïndiging van contracten. In S. Stijns (Ed.), Verbintenissenrecht, Themis-cahier: vormingsonderdeel vijf (p. 5-25). Brugge: die Keure. * Stijns, S. (2004). Introduction: les problèmes de transposition en droit belge. In S. Stijns, S. Grundmann & M. Bianca (Eds.), La directive communautaire sur la vente. Commentaire (p. 100-112). Brussel/Parijs: Bruylant/LGDJ. 62



Stijns, S. (2004). Les contrats et les tiers. In P. Wery (Ed.), Le droit des obligations contractuelles et le Bicentenaire du Code civil (p. 189-239). Brugge: die Keure. * Stijns, S. (2004). Les garanties commerciales et l’action récursoire du vendeur final dans la directive sur la vente au consommateur. In J. Lete Achirica (Ed.), Garantias en la venta de bienes de consumo. Ponencias de la Conferencia Internacional, Santiago de Compostella enero 2004 (p. 101-123). Santiago de Compostella: Universidade de Santiago de Compostella Publicacions. * Stijns, S. & Gerven, W. van (2004). Article 7: le caractère contraignant. In S. Stijns, S. Grundmann & M. Bianca (Eds.), La directive communautaire sur la vente. Commentaire (p. 283-318). Brussel/Parijs: Bruylant/LGDJ. * Stijns, S., Grundmann, S. & Bianca, M. (Eds.). (2004). La directive communautaire sur la vente. Commentaire (454 p.) Brussel/Parijs: BruylantLGDJ. Stijns, S., Vanderschot, K. & Smits, R. (2004). Algemene Bankvoorwaarden. In B. Tilleman & B. du Laing (Eds.), Bankcontracten (p. 1-57). Brugge: die Keure. Storme, M.E. (2003). De weerslag van de juridisering op vrijheid en gelijkheid in de verhoudingen van de burgerlijke maatschappij. In M. Adams (Ed.), Vrijheid en gelijkheid : de horizontale werking van het gelijkheidsbeginsel en de nieuwe antidiscriminatiewet (Het recht in de samenleving, p. 147-185). Antwerpen, Apeldoorn: Maklu. * Storme, M.E. (2003). Good faith and contents of contracts in European Private Law. In S. Espiau Espiau & A. Vaquer Aloy (Eds.), Bases de un derecho contractual europea (Bases of European Contract Law) (p. 17-30). Valencia: Tirant lo Blanch. * Storme, M.E. (2003). Information requirements and remedies in the principles of European Contract Law. In M. Ebers, H.C. Grigoleit & R. Schulze (Eds.), Informationspflichten und Vertragsschluss im Acquis communautaire (p. 231242). Tübingen: Mohr Siebeck. Storme, M.E. (2003). De wet van 2 augustus 2002 inzake betalingsachterstand en de discriminatie inzake de verhaalbaarheid van advocaatkosten. Tijdschrift voor privaatrecht, 1077-1089. * Storme, M.E. (2003). Good faith and contents of contracts in European private law. Electronic Journal of Comparative Law 6 (1). .


63


Storme, M.E. (2004). Noch terugwerking, noch overdracht: bij verdeling of aanwas verkrijgt men niets wat men al niet heeft. Tegelijk een bijdrage over de Gesamthand in ons recht. In L. Cornelis, D. de Marez & Y.-H. Leleu (Eds.), Liber amicorum tijdschrift voor privaatrecht en Marcel Storme (p. 653-683). Gent: Story-Scientia. Storme, M.E. (2004). Minnelijk kantonneren: een perfect geldige delegatie. Tijdschrift voor Privaatrecht 4, 1299-1308. Storme, M.E., Theije, M. de & Delbecke, B. (2004). Wouter Snijders: interview met de vader van het nieuw vermogensrecht. Pro memorie: bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden, 1-2, 117-143. Tjittes, R.P.J.L. (2003). Wat niet weet, deert een beetje – Smartengeld voor bewustelozen na HR 20 september 2002, RvdW, 142. De comateuze timmerman. In G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij verwerking van persoonlijk leed (p. 147-162). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Tjittes, R.P.J.L. (2003). Contractsuitleg. Rechtsgeleerd Magazijn Themis 164 (3), 121-122. Tjittes, R.P.J.L. (2003). Smartengeld voor bewustelozen, noot bij HR 20 september 2000, RvdW, 142 (De comateuze timmerman). Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 1, 49-55. Vries, G.J.P. de (2003). Ontbinding wegens tekortkoming en opzegging van wederkerige duurovereenkomsten en andere duurbetrekkingen. In M.W. Hesselink, C.E. Du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht, p. 317-334). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Vries, G.J.P. de (2004). Opzegtermijnen. In E.M. Hoogervorst & I.S.J. Houben (Eds.), Termijnen (p. 87-106). Deventer: Kluwer. Vries, G.J.P. de (2004). It takes two to tango: exceptio non adimpleti contractus en ontbinding van overeenkomsten op grond van niet-nakoming. Praktisch Procederen 1, 18-22. * Wéry, P. (2003). Réflexions comparatives sur la réparation et le remplacement de la chose vendue affectée d’un défaut de conformité ou d’un vice caché. In B. Dubuisson & et al. (Eds.), Mélanges offerts à Marcel Fontaine (p. 569-599). Bruxelles: De Boeck & Larcier. Wéry, P. (2003). Les clauses abusives relatives à l’inexécution des obligations contractuelles dans les lois de protection des consommateurs du 14 juillet 1991 et du 2 août 2002. Journal des Tribunaux, 797-809. 64



Wéry, P. (2003). Les textes du Code civil permettent-ils d’ordonner la réparation ou la démolition des bâtiments qui menacent ruine? Etude écrite en hommage à Roger Vigneron. Actualités du droit, 595-607. Wéry, P. (2003). Noot bij: Cour de Cassation (12-10-2000), (Le mobile illicite unilatéral, cause de nullité des actes juridiques). RCJB, p. 74-115. Wéry, P. (2004). La gestion de fortune au regard du droit commun du mandat. In B. Tilleman & B. Du Laing (Eds.), Bankcontracten (Recht en Onderneming, 9) (p. 321-344). Brugge: Die Keure. Wéry, P. (2004). Les pouvoirs du juge en matière de contentieux contractuel, dans les principes du droit européen du contrat. In Liber Amicorum Jean Pierre de Bandt (p. 717-736). Brussel: Bruylant. * Wéry, P. (2004). Les sanctions de l’inexécution des obligations contractuelles. In P. Wéry (Ed.), Le droit des obligations contractuelles et le bicentenaire du Code civil (p. 287-352). Brussel: La Charte. Wéry, P. (2004). Les sanctions des clauses illicites envisagées selon la méthode horizontale. In Y. Poullet, P. Wéry & P. Wynants (Eds.), Liber Amicorum Michel Coipel (p. 467-488). Mechelen: Kluwer.

II. Vakpublicaties Busch, D. (2003). Bewerking artikelen 6:6 t/m 14 (Pluraliteit van schuldenaren en hoofdelijke verbondenheid). In E.H. Hondius (Ed.), Verbintenissenrecht, losbladig, Deventer: Kluwer. Busch, D. (2003). Bewerking van artikel 6:15 en 16 (Pluraliteit van schuldeisers). In E.H. Hondius (Ed.), Verbintenissenrecht, losbladig, Deventer: Kluwer. Busch, D. (2003). Bewerking van artikelen 6:17 t/m 20 (Alternatieve verbintenissen). In E.H. Hondius (Ed.), Verbintenissenrecht, losbladig, Deventer: Kluwer. * Cauffman, C. (2003). [Bespreking van het boek Le processus de formation du contrat: contributions comparatives et interdisciplinaires à l’harmonisation du droit européen]. T.P.R., 1264-1275. Cauffman, C. (2003). [Bespreking van het boek L’acte notaré in Répertoire notarial,XI, Le Droit notarial]. T.P.R., 1246-1247. Cauffman, C. (2004). Het begrip verbintenis. In A. van Oevelen & E. Dirix (Eds.), Commentaar Verbintenissen (p. 1-13). Antwerpen: Kluwer. Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

65


Cherednychenko, O. (2004). Contractsvrijheid vs. billijkheid in het huidige contractenrecht: kunnen grondrechten ons helpen? Contracteren 3, 60-61. Deurvorst, T.E. (2003). Bewerking art. 6:96 (schadevergoeding bij inbreuk op intellectuele eigendomsrechten), art. 6:103, 104 en 109 BW. In A.T. Bolt (Ed.), Schadevergoeding. Deventer: Kluwer. Deurvorst, T.E. (2003). Bewerking afd. II.1 Rechtsvorderingen. In C.J.J.M. Stolker (Ed.), Onrechtmatige Daad. Deventer: Kluwer. Deurvorst, T.E. (2004). Bewerking artt. 6:96, 103, 104 en 109 BW. In A.T. Bolt (Ed.), Schadevergoeding. (losbl.). Deventer: Kluwer. Deurvorst, T.E. (2004). Bewerking art. 27a Auteurswet. In Intellectuele Eigendom. (losbl.) (p. 1-56) Deventer: Kluwer. Ernes, A.L.H. (2003). [Bespreking van het boek Bemiddeling door de makelaar bij de koop en verkoop van onroerende zaken]. TvC 1, 76-78. Ernes, ALH (2004). Aanstellingsvolmacht, schijn van volmachtverlening en ‘usual authority’. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 4, 167-172. Grosheide, F.W. (2003). Ad Rem. Contracteren 3, 66-67. Grosheide, F.W. (2003). Juridisch buikspreken. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 7, 357. * Grosheide, F.W. & Hondius, E.H. (Eds.). (2004). Articles on various aspects of transnational contract law. Antwerpen: Intersentia. (410 p.) * Hardy, R.R.R. & Kornet, N. (2004). Brigitta Lurger; Grundfragen der Vereinheitlichung des Vertragsrecht in der Europäischen Union [Bespreking van het boek Grundfragen der Vereinheitlichung des Vertragsrecht in der Europäischen Union]. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 11(2), 201-205. Hartkamp, A.S. (2003). Voorwoord. In J.B. Huizink, L.C.A. Verstappen & W.J. Zwalve (Eds.), Bekrachtiging en aanverwante rechtsfiguren (p. 9-11). Lelystad: Koninklijke Vermande. Hartkamp, A.S. (2003). [Bespreking van het boek De goederenrechtelijke werking van de ontbindende voorwaarde & Onoverdraagbaarheid van vorderingen krachtens partijbeding]. WPNR 6556, 893-894. * Hartkamp, A.S. (2003). [Bespreking van het boek The Principles of European Contract Law and Dutch Law, A commentary]. WPNR 6517, 81-82. 66



Hartkamp, A.S. & Stolp, M.M. (2003). Een niet ingestelde cassatie in het belang der wet. Opmerkingen over de toepassing van EG-richtlijnen door de civiele rechter. Trema : tijdschrift voor de rechterlijke macht, 367-372. Hartkamp, A.S. (2004). Asser – Hartkamp I, De verbintenis in het algemeen. Deventer: Kluwer. (713 p.) Hartkamp, A.S. & Hesselink, M.W. (Eds.). (2004). Towards a European Civil Code. Third fully revised and expanded edition. Nijmegen/New York: Ars Aequi Libri/Kluwer Law International. Hesselink, M.W. (2004). Europees Privaatrecht. Ars Aequi Katern 93, 51225123. * Heutger, V. (2003). Steps towards a European Sales Law. Electronic Journal of Comparative Law 7 (5), 1-7. * Heutger, V. (2003). Das neue Europa und seine Traditionen, Ius privatum, Ius canonicum, ius publicum. Jusletter, 23-06-2003, 1-24. en . * Heutger, V. (2003). Ein Europäisches Kaufrecht. Jusletter, 10-11-2003, 1-14. http://weblaw.ch. * Heutger, V. (2003). Ein kohärenteres europäisches Vertragsrecht, Ein Aktionsplan. Jusletter, 17-02-2003, 1-8. . * Heutger, V. (2003). European Contract Law – The Actionplan. Newsletter 2, 23. Heutger, V. (2003). Europäisches und Römisch-Holländisches Privatrecht: Das Utrechter Modell. Juristische Schulung 3, 311. Heutger, V. (2003). Internationaal werken aan de Utrechtse Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Towards a European Civil code of de toekomst van ons kooprecht. Juncto 14-02-2003, 31-33. Heutger, V. (2003). [Bespreking van het boek Die niederländische privatrechtliche Stiftung, Das Stiftungsrecht der Gegenwart und seine Geschichte]. 1-2, . Heutger, V. (2004). Le Dodici Tavole, dai decemviri agli Umanisti. Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, 121, 796-800. Heutger, V. (2004). 10. Tagung des Forums Junger Rechtshistoriker. Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, 121, 995-999. Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

67


* Heutger, V. (2004). Kohärenz ein ferner traum? Der Aktionsplan der Europäischen Kommission und die Entwicklungen im Bereich der Kohärenz des europäischen Vertragsrechts. Jusletter, maart, 1-7. * Heutger, V. (2004). 200 Jahre Code Civil – Ein Vorbild für Europa? Jusletter, Mei, 1-2. * Heutger, V. (2004). Die Aktualität der UNIDROIT Prinzipien – zur Neuauflage 2004, Die UNIDROIT Principles 2004 und ihre Anwendung in der Schweiz. Jusletter, Novembre, 1-5. * Heutger, V. (2004). A more coherent European wide legal language – A concept-based approach. European Integration online Papers (EIoP), 6 p. . * Heutger, V. (2004). Do we need a European Sales Law? Global Jurist 2, 1-14. Heutger, V. (2004). La disciplina del contratto di compravendita nel progetto del ‘Codice Civile Europeo’. 17 p. . Heutger, V. (2004). Rezension von Bastiaan van der Velden [Bespreking van het boek Waar gaan wij heen met het Fries? Het gebruik van de Friese taal in het juridische en in het bestuurlijke verkeer in de laatste twee eeuwen.]. Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, 122. . Heutger, V. (2004). Rezension: Guido Klostermann [Bespreking van het boek Die niederländische privatrechtliche Stiftung, Das Stiftungsrecht der Gegenwart und seine Geschichte]. Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte, 121, p. 961-962. Hondius, E.H. (2004). Bijwerking Afd. 6.5.3. In E.H. Hondius (Ed.), Verbintenissenrecht. (losbl.) (130 p.). Deventer: Kluwer. Joustra, C.A. (2003). Internationaal Privaatrecht. In P. Dahm & et al. (Eds.), Jaarboek Rechtspraak Burgerlijk Wetboek (p. 19-21; 59-61; 75-78; 106-110; 179-181, 254-256). Deventer: Kluwer. Klomp, R.J.Q. (2003). Bijwerking art. 6:52-57 en 6:261 BW. In E.H. Hondius (Ed.), Verbintenissenrecht, losbladig, Deventer: Kluwer. 25 p. Klomp, R.J.Q. (Ed.). (2003). Wetseditie Kunst en Recht 2003-2004. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Klomp, R.J.Q. (2003). Geef ons Amerikaanse toestanden. Advocatenblad, 99. 68



Klomp, R.J.Q. (2003). Omwille van de troon. Advocatenblad, 233. Klomp, R.J.Q. (2003). Risico’s van Vriendschap. Advocatenblad, 367. Klomp, R.J.Q. (2003). Verboden boeken. Advocatenblad, 459. Klomp, R.J.Q. (2003). Was getekend, F. Vogelpest. Advocatenblad, 593. Klomp, R.J.Q. (2003). Idols, of: Hoe om te gaan met teleurstellingen? Advocatenblad, 785. Klomp, R.J.Q. (2003). Vals en Recht. Advocatenblad, 923. Klomp, R.J.Q. & Mak, C. (Eds.). (2003). Ars Aequi wetseditie. Burgerlijk Wetboek 2003/2004. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Kryczka, K. (2004). Book review [Bespreking van het boek EDirectives: Guide to European Union Law on E-commerce – Commentary on the Directives on Distance Selling, Electronic Signatures, Electronic Commerce, Copyright and ........]. Maastricht Journal of European and Comparative Law 3, 3-4. Milo, J.M. (2003). Overeenkomst van opdracht, arbeidsovereenkomst, aanneming van werk (7e druk 1994). Asser Actueel 1, 7-8. Milo, J.M. (2003). Overeenkomst van opdracht, arbeidsovereenkomst, aanneming van werk (7e druk, 1994). Asser Actueel 2, 26-28. Milo, J.M. (2003). Overeenkomst van opdracht, arbeidsovereenkomst, aanneming van werk (7e druk, 1994). Asser Actueel 3, 40-41. Rutgers, J.W. & Huydecoper, J.H.L.A. (Eds.). (2003). Civiele conclusies 2002: de kern van belangrijke niet gepubliceerde civiele conclusies van het Parket bij de Hoge Raad. Deventer: Kluwer. Samoy, I. (2003). [Bespreking van het boek Liber amicorum Lucien Simont]. T.P.R., 872-875. Samoy, I. (2003). [Bespreking van het boek Middellijke vertegenwoordiging in het Europese contractenrecht]. NTBR, 333-338. Samoy, I. (2003). [Bespreking van het boek Middellijke vertegenwoordiging in het Europese contractenrecht]. R.W., 1599-1600. * Samoy, I. (2003). [Bespreking van het boek Trust in Mixed Legal Systems]. R.W., 920.


69


Samoy, I. (2004). Totstandkoming overeenkomsten. Vertegenwoordiging. Bijzondere overeenkomsten, Verbintenissenrecht, Commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer (losbl.) (p. 113-135). Deurne: Kluwer. Samoy, I. (2004). Boekbespreking: Nuttige tips voor goede contracten [Bespreking van het boek Nuttige tips voor goede contracten]. Rechtskundig Weekblad, 959-960. Schaick, A.C. van (2003). Bewaargeving, bruikleen, verbruikleen, borgtocht, schenking, gevestigde en altijddurende renten, kansovereenkomst en lijfrente, spel en weddenschap, vaststellingsovereenkomst en dading (5e druk 1988). Asser Actueel 1, 8-9. Schaick, A.C. van (2003). Bewaargeving, bruikleen, verbruikleen, borgtocht, schenking, gevestigde en altijddurende renten, kansovereenkomst en lijfrente, spel en weddenschap, vaststellingsovereenkomst en dading (5e druk 1988). Asser Actueel 2, 28. Schaick, A.C. van (2003). Bewaargeving, bruikleen, verbruikleen, borgtocht, schenking, gevestigde en altijddurende renten, kansovereenkomst en lijfrente, spel en weddenschap, vaststellingsovereenkomst en dading (5e druk, 1988). Asser Actueel 3, 41. Schaick, A.C. van (2003). Zakelijke rechten (14e druk 2002). Asser Actueel 1, 37. Schaick, A.C. van (2003). Zakelijke rechten (14e druk 2002). Asser Actueel 2, 18-19. Schaick, A.C. van (2003). Zakelijke rechten (14e druk 2002). Asser Actueel 3, 29-31. Schaick, A.C. van (2004). Bewaargeving, bruikleen, verbruikleen, borgtocht, schenking, gevestigde en altijddurende renten, kansovereenkomst en lijfrente, spel en weddenschap, vaststellingsovereenkomst en dading. Asser Actueel 1, 8. Schaick, A.C. van (2004). Bewaargeving, bruikleen, verbruikleen, borgtocht, schenking, gevestigde en altijddurende renten, kansovereenkomst en lijfrente, spel en weddenschap, vaststellingsovereenkomst en dading. Asser Actueel 2, 3435. Schaick, A.C. van (2004). Bewaargeving, bruikleen, verbruikleen, borgtocht, schenking, gevestigde en altijddurende renten, kansovereenkomst en lijfrente, spel en weddenschap, vaststellingsovereenkomst en dading. Asser Actueel 3, 5152.

70



Schaick, A.C. van (2004). Recent case law. European Review of Private Law 2, 259. Schaick, A.C. van (2004). Recent case law. European Review of Private Law 4, 543. Schaick, A.C. van (2004). Recent case law. European Review of Private Law 6, 811. Schelhaas, H. (2003). Bijwerking Art. 6:91-94. In E.H. Hondius (Ed.), Verbintenissenrecht, losbladig, Kluwer: Deventer, 35 p. Schelhaas, H. (2003). Verbintenissenrecht, Algemene leer der overeenkomsten (11e druk, 2001). Asser Actueel 2, 19-21. Schelhaas, H. (2003). Verbintenissenrecht, Algemene leer der overeenkomsten (11e druk, 2001). Asser Actueel 3, 36-37. Schelhaas, H. (2004). Verbintenissenrecht, Algemene leer der overeenkomsten. Asser Actueel 1, 3-4. Schelhaas, H. (2004). Verbintenissenrecht, Algemene leer der overeenkomsten. Asser Actueel 2, 19-21. Schelhaas, H. (2004). Verbintenissenrecht, Algemene leer der overeenkomsten. Asser Actueel 3, 37-39. Smits, J.M. (2003). Juridisch TenHagenStam Uitgevers, 90 p.

zakboek

Niet-nakoming.

Den

Haag:

Smits, J.M. (2004). Niet-nakoming; begrip en systeem van de wanprestatieregeling naar Nederlands recht. Nijmegen: Ars Aequi Libri., 77 p. Storme, M.E. (2004). De verkrijging te goeder trouw van het pandrecht van de verhuurder. Rechtskundig Weekblad, 623-624. * Storme, M.E. (2004). The effect of avoidance in bankruptcy as against a third party acquirer in good faith. European Review of Private Law 6, 789-792. Storme, M.E. (2004). Borgtocht en verschoonbaarheid, een gordiaanse knoop. Juristenkrant 96, 7. Storme, M.E., Tilleman, B. & Verbeke, A. (2004). Dagvaarding of verzoekschrift? Juristenkrant 87, 4.


71


Tjittes, R.P.J.L. (11-06-2003). Autodiefstal; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (09-04-2003). Baby Kelly; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (19-11-2003). Courtage; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (19-03-2003). Diagnose; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (24-09-2003). Doe-het-zelf recht; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (15-01-2003). Doorgeprikt; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (05-02-2003). Eegaverlies; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (30-04-2003). Klusrecht; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (22-10-2003). Marokkaantjes; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (03-12-2003). Pinpas; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (26-02-2003). Sneeuwbal; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (05-11-2003). Verjaring; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (27-08-2003). Verzorging; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (10-09-2003). Voorwaarden; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (08-10-2003). Wegbeheer; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Tjittes, R.P.J.L. (17-12-2003). Zomerhuisje; Column Geld & Recht. De Volkskrant. Vermeer, M. (2003). Electronic Unfair Competition and Applicable Law: An Open Spot in the European Jungle. Electronic Journal of Comparative Law 7 (5). . 72



Vries, G.J.P. de (2003). Kroniek Boek 3 titel 2 Rechtshandelingen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 20 (7), 398-407. Vries, G.J.P. de (2003). Kroniek titel 3,3 Volmacht. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 20 (9), 524-530. Vries, G.J.P. de (2003). [Bespreking van het boek Garanties in de rechtspraktijk]. TvC 4, 330-333. * Vries, G.J.P. de (2003). [Bespreking van het boek The principles of European contract law and Dutch law: a commentary]. NTBR 20, 592-599. Vries, G.J.P. de (2003). Artikel 228. In A.S. Rueb & et al. (Eds.), Handboek Huurrecht (1-3). Deventer: Kluwer. Vries, G.J.P. de (2003). Artikel 229. In A.S. Rueb & et al. (Eds.), Handboek Huurrecht (1-4). Deventer: Kluwer. Vries, G.J.P. de (2003). Artikel 230. In A.S. Rueb & et al. (Eds.), Handboek Huurrecht (1-4). Deventer: Kluwer. * Wiewiorowska-Domagalska, A. (2003). EU Regulation of Consumer Sales Guarantees: The Present Situation and Future Perspectives. Electronic Journal of Comparative Law 7 (5). . Wéry, P. (2003). La loi du 2 août 2002 concernant la lutte contre le retard de paiement des transactions commerciales et ses incidences sur le régime des clauses pénales. Journal des Tribunaux, 869. * Wéry, P. (2003). Les pouvoirs du juge dans les Principes Unidroit en matière de contentieux contractuel. Le droit des affaires // Het ondernemingsrecht 67, 3-7. Wéry, P., Kerzmann, L. & Gobert, D. (2003). La preuve. Guide juridique de l’entreprise, 2. Diegem: Editons Kluwer. Wéry, P. (2004). De l’extinction des obligations, Livre III – Titre III – Chapitre V du Bicentenaire du Code civil 1804-2004. Journal des Tribunaux, 298-300. Wéry, P. (2004). L’étendue et la forme de l’action directe du sous-traitant: deux questions controversées. L’entreprise et le droit (Tijdschrift voor aannemingsrecht) 1, 10-14.

III. Annotaties Busch, D. (2003). Noot bij: HR (20-09-2002), JOR 2002, (Het bepaaldheidsvereiste bij stille verpanding van vorderingen op naam). NTBR, p. 116-120. Algemeen verbintenissen- en contractenrecht

73


Cauffman, C. (2004). Noot bij: Bergen (08-04-2002), (Enige bedenkingen bij de garantie op eerste verzoek). T.B.B.R., p. 341-347. Deurvorst, T.E. (3003). Noot bij: Hof van Justitie (23-01-2003) (Sena/Nos), JAVI, p. 58-61. Hardy, R.R.R. (2003). Noot bij: HR (18-10-2002), RvdW 2002, 164, (Pieterse/Nationale Nederlanden N.V.). NTBR 1, p. 60-62. Hardy, R.R.R. (2003). Noot bij: HR (15-11-2002), RvdW 2002, 183, (NJ 2003, 4 m.nt. JBM (Stichting Instituut A.V.O./Petri Beheer B.V.)). NTBR 2, p. 123125. Hardy, R.R.R. (2003). Noot bij: HR (15-11-2002), RvdW 2002, 184, (Werknemer P./Werknemer S.). NTBR 2, p. 125-126. Hardy, R.R.R. (2003). Noot bij: HR (21-02-2003), RvdW 2003, 41, (Weevers Stous/Stichting Parkwoningen Hoge Weide). NTBR 5, p. 283-284. Hardy, R.R.R. (2003). Noot bij: HR (13-06-2003), RvdW 2003, 110, (Jonker Veendam B.V./Heipro c.s.). NTBR 8, p. 488-490. Hardy, R.R.R. (2003). Noot bij: HR (19-09-2003), RvdW 2003, 146, (Marks/Stichting Albert Schweitzer Ziekenhuis). NTBR 10, p. 606-608. Klomp, R.J.Q. (2003). Noot bij: HR (31-03-1995), NJ 1997, 592, Ars Aequi, p. 608-609. Loos, M.B.M. (2003). Noot bij: Hof van Justitie (01-10-2002), C-167/00, (Gemeenschapsrechtconforme interpretation van het EEX: internationale bevoegdheid bij collectieve actie tegen oneerlijke bedingen). NTER, p. 68-70. Samoy, I. (2003). Noot bij: Rb Luik (29-10-1998), (De rechtstreekse vordering van de eigenaar tegen de verzekeraar van de huurder en de tegenstelbaarheid van excepties. Een zoektocht naar algemene regels). T.B.B.R., p. 236-240. Samoy, I. (2003). Noot bij: Rb van Koophandel Hasselt (01-12-2000), (De vrijwaringsplicht van de verkoper voor verborgen gebreken: de aard van een termijn in een conventionele garantie en de verhouding tussen de wettelijke en de conventionele garantie). T.B.H., p. 250-256. Schaick, A.C. van (2003). Noot bij: HR (01-11-2002), NJ 2002, 600, (Tobben met de bevrijdende verjaring). NTBR, p. 159-164. Schaick, A.C. van (2004). Noot bij: Cour de Cassation (22-10-1996), (L’affaire Chronopost (Banchereau/Chronopost)). NTBR 6, p. 282-285. 74



Schaick, A.C. van (2004). Noot bij: BGH (12-12-2000), (Prescription of rights of action to compensate for damages and solidary liability in Dutch civil law). ERPL 3, p .374-377. Schaick, A.C. van (2004). Noot bij: OGH (28-06-2001), (Prescription and mental incapability in Dutch law). ERPL 5, p. 686-690. Storme, M.E. (2004). Noot bij: Cass. (04-04-2003), (De zakenrechtelijke kwalificatie en de verbintenisrechtelijke gevolgen van de betaling van een geldsom tot zekerheid). R.W., p. 1689-1693. Tjittes, R.P.J.L. (2003). Noot bij: HR (06-12-2002), C 01/054, (Pannenkoekenhuis De Kabouter/Provincie Noord-Brabant). Jurisprudentie Burgerlijk Procesrecht, p. 254-257. Wéry, P. (2003). Noot bij: Mons (16-09-2002), (La cession de contrat synallagmatique). Revue Régionale de Droit, p. 30-32. Wéry, P. (2003). Noot bij: Cour de Cassation (06-12-2002), (La sanction des clauses pénales comminatoires). JLMB, p. 1487-1492. Wéry, P. (2003). Noot bij: Cour de Cassation (14-10-2002), (De matiging van het overdreven loon van de lasthebber). RGDC, p. 603-604. Wéry, P. (2004). Noot bij: Cass. (02-05-2002), (La résolution unilatérale des contrats synallagmatiques, enfin admise?). RCJB, p. 300-348. Wéry, P. (2004). Noot bij: Comm. Mons (08-07-2003), (Les vices de consentement et l’acte juridique unilatéral). RGDC, p. 214-216. Wéry, P. (2004). Noot bij: Comm. Mons (03-02-2004), (Le remplacement judiciare et le contrat d’entreprise). RGDC, p. 219-220.


75


I.1.C Europees personen-, familie- en erfrecht A. VOLLEDIGE TITEL Europees personen-, familie- en erfrecht

B. DEELPROGRAMMA’S Niet van toepassing

C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Mw. Prof. Dr. K. Boele-Woelki (UU)

onderzoeksleiders Mw. Prof. Dr. C. Forder LL.M. (UM) Dhr. Prof. Mr. G.R. de Groot (UM) Dhr. Prof. Dr. P. Senaeve (KUL)

senior onderzoekers Mw. Prof. Dr. M.V. Antokolskaia (UU) Mw.Mr. P.M.M. Mostermans (UU) Mw. Mr. S.W.E. Rutten (UM)

emeritus lid Dhr. Mr. G.W.J. Steenhoff (UU)

onderzoekers Mw. Mr. B Braat (UU) Mw. Mr. L. Coenraad (UU) Mw. Mr. Drs. A.E. Oderkerk (UvA) Mw. Mr. W.M. Schrama (UU) Dhr. Dr. K. Uytterhoeven (KUL)

promovendi Mw. Mr. M.I. Jaarsma (UU) Mw. Ch. Jeppesen (UU) Dhr. Mr. K. Saarloos (UM) Dhr. I. Sumner (UU) Mw. Mr. M. Vonk (UU) Dhr. E. Vrinds (UM)

Personen- en familierecht

77


D. TREFWOORDEN Familierecht, erfrecht, nationaliteitsrecht, unificatie, harmonisatie


Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen

Binnen de EU is er tot op heden geen sprake geweest van institutionele of internationaal gecoördineerde onderlinge afstemming van het familierecht van de lidstaten. De vaak grote onderlinge verschillen tussen de nationale wetgevingen vormen binnen een Europa zonder grenzen een ernstige belemmering om tot een daadwerkelijke Europese identiteit te geraken. De economische en politieke integratie zal uiteindelijk een integratie of althans een behoorlijke mate van onderlinge afstemming van het familierecht noodzakelijk maken. Bij het vooralsnog ontbreken van een institutioneel kader binnen de EU om de convergentie van het familierecht te initiëren, laat staan af te dwingen, is het aan de wetenschap om een fundament te leggen door aan de hand van structureel en fundamenteel rechtsvergelijkend onderzoek de verschillen en overeenkomsten bloot te leggen en aldus inzichtelijk te maken, en om vervolgens voorstellen uit te werken voor normen of beginselen van Europees familierecht. De verschillen en overeenkomsten in de nationale wetgevingen worden door middel van de rechtsvergelijkende methode gepresenteerd. Op basis daarvan kunnen beginselen van Europees familierecht worden geformuleerd, hetzij in de vorm van een ‘Restatement’ naar Amerikaans model, hetzij in de vorm van meer uitgewerkte ‘Principles of European Family Law’ op de voet van de door UNI-DROIT in 1994 geformuleerde ‘Principles of International Commercial Contracts’ en de door de in de commissie-Lando werkzame rechtsvergelijkers uitgewerkte ‘Principles of European Contract Law’. Het onderdeel geeft aanzet voor een daadwerkelijke convergentie van het familierecht in Europa en geeft mede uitwerking aan de resolutie van het Europese Parlement van 29 oktober 1993, nr C 315/654, waarin aan de Commissie is verzocht een rechtsvergelijkend onderzoek te doen naar de wetgevingen van de lidstaten op het gebied van huwelijken, echtscheidingen, de toewijzing van kinderen en het familierecht in het algemeen, teneinde de lidstaten aan te bevelen nationale en/of internationale bepalingen uit te werken die nodig zijn om (o.a.) zowel de bescherming als de toepassing van de rechten van kinderen en ouders te verzekeren.

II. Onderzoeksthema’s De bevordering van convergentie van het familierecht binnen de EU-lidstaten door het ontwikkelen en formuleren van Europese normen aan de hand van rechtsvergelijking en van verdragsnormen wordt op de volgende gebieden onderzocht:

78



1. 2. 3. 4. 5.

Vermogensrechtelijke aspecten samenlevingsvormen Rechten en bescherming van minderjarigen Personeel statuut Positie van erfgenamen Invloed van Europese normen op het familierecht

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Personen- en Familierecht Hoogleraar

1.8 Fte


0.4 Fte

Universitair docent

2.27 Fte

Postdocs

0.0 Fte


2.95 Fte


Voortgangsrapportage

Dit verslag bevat twee onderdelen: deel I over gezamenlijke activiteiten; deel II over activiteiten die in de instellingen afzonderlijk hebben plaatsgehad, maar die wel binnen het terrein van de Ius Commune vallen.

a. Deel I: Gezamenlijke activiteiten Collaboratie Katharina Boele-Woelki (Utrecht)-Patrick Senaeve (Leuven)Caroline Forder (Maastricht)- Gerard-René de Groot (Maastricht) Een gezamelijke workshop heeft plaatsgevonden op 26 november 2003 over echtscheiding. Voorzitter was Katharina Boele-Woelki, met bijdragen van: -

Katharina Boele-Woelki: ‘Overzicht over administratieve echtscheiding’; Masha Antokolskaia: ‘Procesrechtelijke aspecten van het Russische echtscheidingsrecht’; Lieke Coenraad: ‘Afdoening zonder mondelinge behandeling in scheidingsen alimentatiezaken’; Caroline Forder: ‘De internationaalrechtelijke positie van het kind die betrokken is in een echtscheidingsprocedure’.


79


Een gezamenlijke workshop heeft plaatsgevonden op 26 november 2004 over het Transnationale Gezinsleven. Voorzitter was Professor Gerard-René de Groot, met bijdragen van: -

Dr. Sarah van Walsum: ‘Gezin, individu en staat, een politiek spanningsveld in kaart gebracht’; Professor Caroline Forder: ‘Mensenrechtelijke bescherming van gezinnen die te maken hebben met immigratieregelgeving’; Professor Marie-Claire Foblets: ‘Implementatie van EU recht in het vreemdelingenrecht (EU Richtlijn over gezinshereniging)’; Mr. Erik Vrinds: ‘Kinderen van gemengde huwelijken en de macht van de ouders ten aanzien van nationaliteitsrecht’; Dr. Susan Rutten: ‘Gemengde en muslim gezinnen: het belang van het kind in de ouder-kind relatie’; Professor Titia Loenen: ‘Mensenrechten en religieus pluralisme in het familierecht’.

Collaboratie Caroline Forder (Maastricht) en Ian Sumner (Utrecht). Productie van een Engelstalig overzicht over ontwikkelingen op het gebied van personenen familierecht in Nederland: Caroline Forder en Ian Sumner, ‘Bumper issue: all you ever wanted to know about Dutch family law (and were afraid to ask)’, in: A. Bainham (red.) International Survey of Family Law, Jordans, Bristol, Engeland, 2003 p. 263-321. Collaboratie Caroline Forder (Maastricht) met de organisatoren van het Ius Commune onderdeel Aansprakelijkheid en verzekering (Gerrit van Maanen, Ton Hartlief en Esther Engelhard). De workshop aansprakelijkheid en verzekering hield zich in 2003 bezig met het onderwerp: Aansprakelijkheid in gezinsverband. Daartoe heeft Caroline Forder een voordracht gehouden in de workshop die tijdens de Ius Commune Conferentie in Maastricht heeft plaatsgehad (op 27 november 2003). Collaboratie Alain Verbeke (Leuven) en Caroline Forder (Maastricht) Op 8 en 9 november 2003 is in het kader van Ius Commune een workshop in Maastricht georganiseerd over de juridische regeling van partnerrelaties: Gehuwd of niet: maakt het iets uit? Voor deze workshop is een subsidie door de SaRo-NWO commissie toegekend. Dit project wordt voortgezet: in 2005 vinden twee studiemiddagen plaats: één in Leuven (14 oktober 2005) en één in Maastricht (16 september 2005) en wordt een boek met dezelfde titel, onder redactie van Forder en Verbeke, bij uitgeverij Intersentia uitgebracht (C. Forder & A. Verbeke (eds.), Gehuwd of niet: maakt het iets uit?, Ius Commune Europaeumreeks nr. 55, Antwerpen, Intersentia, 2005, 673 p.). Bij dit project is ook W. Schrama (UU) betrokken.

80



b. Deel II: Activiteiten die niet gezamenlijk zijn, maar die binnen het gebied Ius Commune vallen Utrecht In het kader van de werkzaamheden van de in 2001 opgerichte Commission on European Family Law (www2.law.uu.nl/priv/cefl) vond van 6 tot 8 maart 2003 in Utrecht een bijeenkomst van de 26 leden van de Expert Group plaats. Voor deze bijeenkomst werd een SaRO subsidie toegekend. Tijdens de bijeenkomst werd het eerste ontwerp van de Principles of European Family Law Regarding Divorce and Maintenance Between Former Spouses besproken die in December 2004 in de European Family Law Series van Intersentia werden gepubliceerd. Van 9-11 december 2004 vond in Utrecht de tweede CEFL conferentie plaats. Deze werd gefinancieerd door de Ius Commune onderzoeksschool, NWO (SaRO subsidie), de KNAW, het Ministerie van Justitie en de EU Commissie. De conferentiebijdragen zijn verschenen in de EFL serie onder de titel: Common Core and Better Law in European Family Law, 2005, 372 p. Boele-Woelki (UU) en Schrama (UU) hebben twee bijdragen respectievelijk een bijdrage voor deze bundel geschreven. Maastricht De werkzaamheden zijn in het jaar 2003 geconcentreerd op het gebied van nationaliteitsrecht, mede vanwege het in werking treden van de herziene Rijkswet op het Nederlanderschap op 1 april 2003 (publicaties de Groot), islamitisch familierecht (publicaties Rutten), immigratie en familierecht (publicaties Forder). Over immigratierecht en familierecht zijn er twee publicaties. Ook deze werkzaamheden werden in 2004 voortgezet in de vorm van een rapport over Transnationale Gezinnen dat onder de hoede van de Nederlandse Gezinsraad in de Meijersreeks in 2005 zal worden uitgebracht. Een bewerkte, populiere versie van het rapport maakt deel uit van het ‘derde signalement’ dat op 27 juni 2005 aan de regering is voorgelegd (M. Wijers en E. Hooghiemstra (red.) Allochtone gezinnen, juridische positie, Nederlandse Gezinsraad, Den Haag, 2005). Verder is dit onderwerp (het onderzoek voor de Nederlandse Gezinsraad van Forder en Sarah van Walsum (werkzaam bij de VU)) en het onderzoek van S. Rutten over islamitisch familierecht terug te vinden in de Ius Commune conferentie die voor november 2004 is gepland. In het kader van een rechtsvergelijkend project naar de erkenning van de islamitische eenzijdige verstoting in Frankrijk, Duitsland en Nederland, werd een onderzoek verricht in Marokko naar de scheidingspraktijk bij de Marokkaanse rechters. De bevindingen van dit veldonderzoek zijn gepubliceerd in het tijdschrift Migrantenrecht. De resultaten van de rechtsvergelijkende studie naar de erkenning van de verstoting in Frankrijk, Duitsland en Nederland zullen in 2004 verschijnen in de Maastricht Journal of European and Comparative Law. Personen- en familierecht

81


S. Rutten georganiseerde in juni 2003 het congres voor de Vereniging tot bestudering van het Recht van de Islam en het Midden Oosten (RIMO), met als onderwerpen: familierecht in Turkije, familierecht in Marokko, familierecht in Egypte, polygamie in België, en strafrecht in Nigeria.

H. VOORTZETTING Zie onder G.

I. KERNPUBLICATIES Gekozen is voor twee kernpublicaties die zich bevinden in het hart van het onderzoek van dit programma. Beide publicaties zullen in de komende jaren met vervolgonderzoek enerzijds uit te voeren door de Commission on European Family Law en andererzijds door de al in 2002 gestarte samenwerking tussen de UM (Forder), KUL (Verbeke) en de UU (Schrama) worden gecomplementeerd. -

Boele-Woelki, K. & Pintens, W. (2004). Principles of European Family Law Regarding Divorce and Maintenance Between Former Spouses (European Family Law Series, 7). Antwerpen: Intersentia.

-

Schrama, W.M. (2004). De niet-huwelijkse samenleving in het Nederlandse en Duitse recht. Universiteit Utrecht (689 p.) (Deventer: Kluwer) Prom.: K. Boele-Woelki.

J. UITSTEKENDE PUBLICATIES De vier uitstekende publicaties zijn vanwege hun bijzondere rechtsvergelijkende benaderingen (zowel qua methode als qua keuze van rechtsstelsels) geselecteerd. -

Antokolskaia, M.V. (2003). The ‘Better Law’ Approach and the Harmonisation of Family Law. In K. Boele-Woelki (Ed.), Perspectives for the Unification and Harmonisation of Family Law in Europe (European Family Law Serie, 4, p. 159-183). Antwerpen/Groningen: Intersentia.

-

Groot, G.R. de (2003). Towards a European Nationality Law-Vers un droit européen de nationalité. (The acceptance of the Pierre Harmel chair of professeur invité at the Université de Liège). Maastricht: Unigraphic, Universiteit Maastricht, 62 p.

-

Braat, B. (2004) Indépendance et interdépendance patrimoniales des époux dans le régime matrimonial légal des droits néerlandais, français et suisse. Universiteit Utrecht (495 p.) (Bern: Staempfli) Prom.: K. Boele-Woelki.

82



-

Forder, C.J. & Maxwell, N. (2004). The Inadequacies in U.S. and Dutch Adoption Law to Establish Same-Sex Couples and Legal Parents: A Call for Recognition of Intentional Parenthood. Family Law Quarterly, 623-662.

K. DISSERTATIES *

Braat, B. (2004). Indépendance et interdépendance patrimoniales des époux dans le régime matrimonial légal des droits néerlandais, français et suisse. Universiteit Utrecht (495 pag.) (Bern: Staempfli) Prom.: Prof. Dr. K. BoeleWoelki.

*

Schrama, W.M. (2004). De niet-huwelijkse samenleving in het Nederlandse en Duitse recht. Universiteit Utrecht (689 pag.) (Deventer: Kluwer) Prom.: Prof. Dr. K. Boele-Woelki.



*

Antokolskaia, M.V. (2003). Russion Report. In K. Boele-Woelki, B. Braat & I. Sumner (Eds.), European Family Law in Action. Volume I: Grounds for Divorce (European Family Law Series, 2). Antwerpen/Groningen: Intersentia.

*

Antokolskaia, M.V. (2003). Russian Report. In K. Boele-Woelki, B. Braat & I. Sumner (Eds.), European Family Law in Action. Volume 2: Maintenance Between Former Spouses (European Family Law Series, 3). Antwerpen/ Groningen: Intersentia.

*

Antokolskaia, M.V. (2003). The ‘Better Law’ Approach and the Harmonisation of Family Law. In K. Boele-Woelki (Ed.), Perspectives for the Unification and Harmonisation of Family Law in Europe (European Family Law Serie, 4, p. 159-183). Antwerpen/Groningen: Intersentia.

*

Antokolskaia, M.V. (2003). Development of Family Law in Western and Eastern Europe: Common Origins, Common Driving Forces, Common Tendencies. Journal of Family History 28 (1), 52-69.

*

Antokolskaia, M.V. (2003). The Harmonisation of Family Law: Old and New Dilemmas. European Review of Private Law, 28-49.

* Antokolskaia, M.V. (2004). Het project van het Europees Burgerlijk Wetboek en de problemen van harmonisatie van het familierecht. In Jaarboek voor Rechtsvergelijking, Ejegodnik sravnitelnogo pravovedenia (p. 5-34). Moskou: Norma.


83


* Antokolskaia, M.V. (2004). Human Rights as a Basis for the Haromonisation of Family Law? In P. Lodrup & E. Mordvar (Eds.), Family Life and Human Rights (p. 29-49). Oslo: Gyldendal. *

Boele-Woelki, K. (Ed.). (2003). Perspectives for the Unification and Harmonisation of Family Law in Europe (EFL series, 3), Antwerpen/ Groningen: Intersentia.

*

Boele-Woelki, K. (2003). B(l)oeiend vergelijkend familierecht: de Commission on European Family Law. In K. Boele-Woelki, C.H. Brants & G.J.W. Steenhoff (Eds.), Het plezier van de rechtsvergelijking. Opstellen over unificatie en harmonisatie van het recht in Europa aangeboden aan prof.mr. E.H. Hondius (Geschriften van de Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking, 63 p. 141154). Deventer: Kluwer.

*

Boele-Woelki, K. (2003). Registered Partnership and Same-Sex Marriage in the Netherlands. In K. Boele-Woelki & A. Fuchs (Eds.), Legal Recognition of Same-Sex Couples in Europe (European Family Law Series, 1, p. 42-54). Antwerpen/Groningen: Intersentia.

*

Boele-Woelki, K. (2003). Scheidung und nachehelicher Unterhalt im niederländischen Recht. In S. Hofer, D. Henrich & D. Schwab (Eds.), Scheidung und nachehellicher Unterhalt im europäischen Vergleich, Beiträge zum europäischen Familienrecht (p. 197-219). Bielefeld: Gieseking Verlag. Boele-Woelki, K. (2003). Het WODC-rapport ‘De gekozen achternaam’, Reactie vanuit een interdisciplinair perspectief. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 36-43.

*

Boele-Woelki, K., Braat, B. & Sumner, I. (Eds.). (2003). European Family Law in Action, vol. 1, Grounds for Divorce (EFL series, 2), Antwerpen/Groningen: Intersentia.

*

Boele-Woelki, K., Braat, B. & Sumner, I. (Eds.). (2003). European Family Law in Action, vol. 2, Maintenance Between Former Spouses (EFL series, 3), Antwerpen/Groningen: Intersentia.

*

Boele-Woelki, K., Coenraad, L.M. & Cherednychenko, O. (2003). Dutch Report. In K. Boele-Woelki, B. Braat & I. Sumner (Eds.), European Family Law in Action. Volume 2: Maintenance Between Former Spouses (European Family Law Series, 3). Antwerpen/Groningen: Intersentia ().

*

Boele-Woelki, K., Coenraad, L.M. & Cherednychenko, O. (2003). Dutch report. In K. Boele-Woelki, B. Braat & I. Sumner (Eds.), European Family Law in Action, vol. 1, Grounds for Divorce (European Family Law Series, 2). Antwerpen/Groningen: Intersentia ().

84


Wetenschappelijk verslag 2003-2004 t.b.v. de midterm review *

Boele-Woelki, K. & Fuchs, A. (Eds.). (2003). Legal Recognition of Same-Sex Couples in Europe (EFL series, 1), Antwerpen/Groningen: Intersentia. Boele-Woelki, K. (2004). Internationaal privaatrecht, Verdrag van Montreal inzake internationaal luchtvervoer, Wet Conflictenrecht Adoptie in werking, Wetten conflictenrecht in het Engels, Art. 431 lid 2 Rv: omvang discretionaire bevoegdheid, Huwelijkssluiting: ontbrekende geboorteakte. Ars Aequi Katern 90, 4916-4918.

* Boele-Woelki, K. (2004). Naar een Europees Restatement voor familierecht. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 249-256. * Boele-Woelki, K. & Pintens, W. (2004). Principles of European Family Law Regarding Divorce and Maintenance Between Former Souses (European Family Law Series, 7). Antwerpen: Intersentia. (176 p.) Coenraad, L.M. (2004). Afdoening zonder mondelinge behandeling. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht 1, 2-10. *

Forder, C.J. (2003). Family Rights and Immigration Law: a European Perspective. Irish Journal of Family Law issue 3, 2-18.

*

Forder, C.J. (2003). Het mensenrechtelijke hart van het familierecht: overzicht van de ontwikkelingen 1995-2002, deel II. Njcm-Bulletin afl. 1, 19-36. Forder, C.J. (2003). Nederland is verplicht ook ‘illegale’ kinderen te beschermen. Nederlands Juristenblad 13, 727-728. Forder, C.J. & Sumner, I. (2003). Bumper Issue: All You Ever Wanted To Know About Dutch Family Law (And were Afraid To Ask). In A. Bainham (Ed.), International Survey of Family Law 2003 (p. 263-321). London: Jordans. Forder, C.J. (2004). Het belang van het ongeboren kind: recht op gezond leven? In E. Engelhard, T. Hartlief & G.E. van Maanen (Eds.), Aansprakelijkheid in familieverband (p. 189-219). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Forder, C.J. (2004). De eerste vrouwelijke hoogleraar. In A.H. Klip, A.L. Smeulders & M.W. Wolleswinkel (Eds.), KriTies, liber amicorum et amicarum voor professor mr. E. Prakken (p. 37-48). Deventer: Kluwer.

* Forder, C.J. & Maxwell, N. (2004). The Inadequacies in U.S. and Dutch Adoption Law to Establish Same-Sex Couples and Legal Parents: A Call for Recognition of Intentional Parenthood. Family Law Quarterly, 623-662.


85


Forder, C.J. & Sumner, I. (2004). Proposed Revision of Matrimonial Property Law, a New Inheritance Law and the First Translation of the Dutch Civil Code, Book One (Family Law) into English. In A. Bainham (Ed.), International Survey of Family Law 2004 (p. 337-369). Bristol: Jordans. Groot, G.R. de (2003). Handboek nieuw Nederlands nationaliteitsrecht, Deventer: Kluwer, X + 588 p. Groot, G.R. de (2003). Vijfentwintig Nederlanders? Bewerkte adviezen en casus over de Nederlandse nationaliteitswetgeving. ‘s-Gravenhage: Reeds Business Information, 270 p. *

Groot, G.R. de (2003). Loss of nationality: a critical inventory. In David. A. Martin & Kay Hailbronner (Eds.), Rights and duties of dual nationals (p. 201299). The Hague/London/New York: Kluwer Law International.

*

Groot, G.R. de (2003). The background of the changed attitude of European States in respect to multiple nationality. In Atsushi Kondo & Charles Westin (Eds.), New concepts of citizenship: Residential/Regional citizenship and dual nationality/Identity (p. 99-119). Stockholm: CEIFO.

*

Groot, G.R. de (2003). Naar een harmonisatie van het nationaliteitsrecht in Europa. In K. Boele-Woelki & et al. (Eds.), Het plezier van de rechtsvergelijking: Opstellen over unificatie en harmonisatie van het recht in Europa aangeboden aan Prof.Mr. E.H. Hondius (Geschriften van de Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking, nr. 63, p. 65-85). Deventer: Kluwer. Groot, G.R. de (2003). Bewerking hoofdstuk Zuid-Afrika. In A.R.E.M. van Erp, M.L.H. Gelauff, G.R. de Groot et al. (Eds.), Nationaliteitswetgeving, losbladige editie, ‘s-Gravenhage: Elsevier Overheid, 38 p.

*

Groot, G.R. de (13-11-2003). Towards a European Nationality Law-Vers un droit européen de nationalité. (The acceptance of the Pierre Harmel chair of professeur invité at the Université de Liège). Maastricht: Unigraphic, Universiteit Maastricht (62 pag.).

*

Groot, G.R. de (2003). Internationale ontwikkelingen: de toenemende tolerantie van meervoudige nationaliteit. Migrantenrecht, 121-123. Groot, G.R. de (2003). Notities bij de bepalingen betreffende het verlies van het Nederlanderschap. Migrantenrecht, 133-147. Groot, G.R. de (2003). ‘Grondige herziening van het Nederlandse nationaliteitsrecht’, Journaal Vreemdelingenrecht, 200-208.

86



Groot, G.R. de (2003). ‘Hernieuwd Nederlands nationaliteitsrecht’, WPNR 6534, 405-407. Groot, G.R. de & Tratnik, M. (2003). Nederlands nationaliteitsrecht. Deventer: Kluwer, XIV + 266 p. * Groot, G.R. de (2004). Ontwikkelingen inzake het nationaliteitsrecht in Europa. In M-C Flobets, B. Hubeau & J. Meeusen (Eds.), Migratie en migrantenrecht; Recente ontwikkelingen. Europa in het vreemdelingenrecht (p. 323-365). Brugge: Die Keure. Groot, G.R. de (2004). Namenrecht op drift. Burgerzaken en recht, 212-217. * Groot, G.R. de (2004). Op weg naar Europees IPR op het gebied van het personenrecht. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6577, 360-363. * Groot, G.R. de (2004). Towards European Conflict Rules in Matters of Personal Status. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 115-119. * Groot, G.R. de (2004). Towards a European Nationality Law – Vers un droit européen de nationalité. Electronic Journal of Comparative Law, october. * Groot, G.R. de & Doeswijk, N. (2004). Nationaliteitsrecht en het internationale recht, Preadvies voor de Nederlandse Vereniging voor Internationaal Recht. In F.J.A. van der Velden, G.R. de Groot & N. Doeswijk (Eds.), De nationaliteit in internationaal en Europees perspectief (p. 47-101). Den Haag: T.M.C. Asser Press. * Groot, G.R. de, Doeswijk, N. & Velden, F.J.A. van der (Eds.). (2004). De nationaliteit in internationaal en Europees perspectief. Den Haag: T.M.C. Asser Press. * Groot, G.R. de & Rutten, S.W.E. (2004). Op weg naar een Europees IPR op het gebied van het personenen familierecht. Nederlands Internationaal Privaatrecht, 273-282. Groot, G.R. de & Saarloos, K (2004). Erkenning en gerechtelijke vaststelling van het vaderschap. De valkuil van de Rijkswet op het Nederlanderschap. Migrantenrecht, 252-258. * Groot, G.R. de & Vrinds, E.P.J. (2004). La position des enfants relative aux décisions prises par leurs parents en ce qui concerne leur nationalité. Rapport pour la troisième conférence européenne sur la nationalité. Straatsburg: Raad van Europa.


87


* Groot, G.R. de & Vrinds, E.P.J. (2004). The position of children in respect of decisions made by their parents regarding their nationality. Report for the third european conference on nationality. Straatsburg: Raad van Europa. *

Jeppesen, C.G. (2003). Comparative Analysis of Contact Arrangements in the Netherlands and Denmark. In K. Boele-Woelki (Ed.), Perspectives for the Unification and Harmonisation of Family Law in Europe (European Family Law Series, 4, p. 159-183). Antwerpen/Groningen: Intersentia. Mostermans, P.M.M. (2003). Echtscheiding. (Praktijkreeks IPR, deel 5) tweede geheel herziene druk. Deventer: Kluwer, 157 pp + XV. Mostermans, P.M.M. (2004). Optional (Facultative) Choice of Law, Reflections from a Dutch Perspective. Netherlands International Law Review 3, 393-410. Mostermans, P.M.M. (2004). Bedenkingen tegen een facultatief conflictenrecht. In R. Kotting, J. Pontier & L. Strikwerda (Eds.), Voorkeur voor de lex fori (p. 37-57). Deventer: Kluwer.

* Oderkerk, A.E. (2004). Een eenvormige uitleg van begrippen tussen internationale bevoegdheidsrechtelijke en conflictenrechtelijke verdragen. In E.T. Feteris (Ed.), Bijdragen aan het vierde symposium juridische argumentatie, Rotterdam 27 juni 2003 (p. 261-271). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Oderkerk, A.E. (2004). Kwalificatie en interpretatie in het internationaal privaatrecht- verdragsautonome of verordeningsautonome kwalificatie en eenvormige uitleg van begrippen. In R. Kotting, J.A. Pontier & L. Strikwerda (Eds.), Voorkeur voor de lex fori (p. 59-79). Deventer: Kluwer. Rutten, S.W.E. (2003). Reactie op casus 10. Ben ik wel echt gescheiden?. In R. Ramsaran & B. Spaans (Eds.), Wankele waarden. Levenskwesties van moslims belicht voor professionals (p. 187-193). Utrecht: FORUM, Instituut voor Multiculturele ontwikkeling. Rutten, S.W.E. (2003). In Nederland levende rechtsovertuigingen. Ars Aequi, 525-532. Rutten, S.W.E. (2003). Verandering in het Turkse huwelijksvermogensrecht: gevolgen voor bestaande huwelijken. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6542, 577. Rutten, S.W.E. (2003). Verstotingen in de Marokkaanse rechtspraak. Migrantenrecht, 220-235.

88



Rutten, S.W.E. (2004). De onderlinge relatie van gezinsleden: private vrijheid, morele plicht of civiele dwang? In E.F.D. Engelhard, T. Hartlief & G.E. van Maanen (Eds.), Aansprakelijkheid in gezinsverband (p. 149-169). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Rutten, S.W.E. (2004). Verstotingen in de Marokkaanse rechtspraktijk. In S.W.E. Rutten (Ed.), Recht van de Islam 21 (p. 36-71). Maastricht: RIMO. * Rutten, S.W.E. (2004). Recognition of Divorce by Repudiation (talaq) in France, Germany and the Netherlands. Maastricht Journal of European and Comparative Law 3, 263-285. Rutten, S.W.E. (Ed.). (2004). Recht van de Islam 21. Maastricht: RIMO. (124 p.) Schrama, W.M. (2003). Vermogensrechtelijke geschillen tussen ongehuwde samenlevers. Opmerkingen naar aanleiding van ‘De kantonrechter en de verdeling van een auto’ van Bart Breederveld. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht 1, 2-10. *

Steenhoff, G.W.J. (2003). Harmonisatie van huwelijksvermogenrecht binnen de EU: wat is voorlopig haalbaar? In K. Boele-Woelki, C.H. Brants & G.J.W. Steenhoff (Eds.), Het plezier van de rechtsvergelijking. Opstellen over unificatie en harmonisatie van het recht in Europa aangeboden aan prof.mr. E.H. Hondius (Geschriften van de Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking, 63, p. 87-101). Deventer: Kluwer. Sumner, I. & Warendorf, H. (2003). Family Law Legislation of the Netherlands. Antwerpen: Intersentia, 259 + XVII p.

*

Sumner, I. (2003). The Legal Position of Same Couples in English Law. In K. Boele-Woelki (Ed.), Legal Recognition of Same-Sex Couples in Europe (European Family Law Series, 1, p. 99-121). Antwerpen/Groningen: Intersentia. Sumner, I. (2003). Transformers: Marriages in Disguise? International Family Law 15 (1), 15-23.

*

Sumner, I., Goldrein I. & Kershaw, J.M. (Eds.). (2003). Commercial Litigation: Pre-Emptive Remedies. London: Sweet and Maxwell.

* Sumner, I. (2004). The Charter of Fundamental Rights of the European Union and Sexual Orientation. In P. Lodrup & E. Modvar (Eds.), Family Life and Human Rights (p. 869-889). Oslo: Gyldendal. * Sumner, I. (2004). Dissolution of partnerships: An excursion in conversion! International Family Law, 231-237. Personen- en familierecht

89


* Sumner, I. & Forder, C.J. (2004). Proposed revision of matrimonial property law, a new inheritance law and the Firstt translation of the Dutch Civil Code, Book One (Familiy Law) into English. In A. Bainham (Ed.), The International Survey of Familiy Law (p. 337-369). London: Jordans. Vonk, M. (2003). Eén, twee of drie ouders? Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 122-128. * Vonk, M. (2004). One, two or three parents? Lesbian co-mothers and a known donor with family life under Dutch law. International journal of law, policy and the family 18, 103-117. Vrinds, E.P.J. (2004). Die Reform des niederländischen Staatsangehörigkeitsrechts. Das Standesamt 1, 1-9.

II. Vakpublicaties Antokolskaia, M.V. (2003). [Bespreking van het boek Beginselen van personenen familierecht. Een mensenrechtelijke benadering]. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 251-254. Boele-Woelki, K. (2003). Administratieve echtscheiding is een feit. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 121. Boele-Woelki, K. (2003). Einde alimentatieplicht: wat is de beste regeling? Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 241. Boele-Woelki, K. (2003). Internationaal privaatrecht, Internationaal verbintenissenrecht, Uitvoeringswet Europese Insolventieverordening, Rechtsmacht in echtscheidingszaken: de (laatste) gewone verblijfplaats van de echtgenoten. Ars Aequi Katern 86, 4651-4654. Boele-Woelki, K. (2003). Internationaal privaatrecht, Haags Verdrag inzake het recht dat van toepassing is op zekerheidsrechten op effecten ingevoerd in een giraal systeem, Haags Kinderbeschermingsverdrag 1996 en Brussel II bis, Voorbereiding nieuw Haags alimentatieverdrag, Erkenning Zweedse vaderschapsvaststelling – behoorlijke rechtspleging, Kansspelen via Internet. Ars Aequi Katern 87, 4716-4718. Boele-Woelki, K. (2003). Internationaal privaatrecht, Principles and Rules of Transnational Civil Procedure, Vervolg op Überseering, Art. 2 Wet Conflictenrecht Namen op de tocht? Europees Justitieel Netwerk in burgerlijke en handelszaken, Internationales Privatrecht, Allgemeine Lehren, Europäisches Internationales Deliktsrecht. Ars Aequi Katern 88, 4787-4789.

90



Boele-Woelki, K. (2003). Internationaal privaatrecht, Wet(svoorstel) conflictenrecht geregistreerd partnerschap, Bewijs van buitenlands huwelijk. Ars Aequi Katern 89, 4848-4850. Boele-Woelki, K. (Ed.). (2004). Internationaal privaatrecht, Verordeningen, Verdragen en Wetten 2004-2006. Nijmegen: Ars Aequi Libri. (438 p.) Boele-Woelki, K. (2004). De competentie van de Europese Commissie in familiezaken. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 289. Boele-Woelki, K. (2004). Internationaal privaatrecht, Europees Justitiële Atlas op het gebied van burgerlijke zaken, Brussel IIbis, Vaststellingsovereenkomst, Intentieovereenkomst, Civil Partnership Bill. Ars Aequi Katern 91, 4978-4980. Boele-Woelki, K. (2004). Internationaal privaatrecht, UItbreiding EU, Groenboek Onderhoudsverplichtingen, Wijzigin besluit geslachtsnaamwijziging, Omvang alimentatiestatuut, Perpetuatio-fori beginsel. Ars Aequi Katern 92, 2052-5054. Boele-Woelki, K. (2004). Internationaal privaatrecht, Uitlegging EVO door Hof van Justitie, Handleiding voor de toepassing van Brussel IIbis, WCGP treedt in werking, Voorovereenkomst ten aanzien van de koop van in het buitenland gelegen onroerend goed, Voorkeur voor de lex fori. Ars Aequi Katern 93, 51205121. Boele-Woelki, K., Hondt, W.A. de & Vlaardingersbroek, P. (Eds.). (2004). Jurisprudentie Personen- en Familierecht 1979-2003. Nijmegen: Ars Aequi Libri. (163 p.) Coenraad, L.M. (2004). Preface/Préface/Vorwort. In J.M. Lebre de Freitas (Ed.), The Law of Evidence in the European Union/ Das Beweisrecht in der Europäischen Union/ Le Droit de la Preuve dans l’union Européenne (Civil Procedure in Europe, 5) (p. XIX-XXIV). Den Haag/London/Boston: Kluwer Law International. Forder, C.J. (2003). Personen- en Familierecht. In J.C. Hage & R. Wolleswinkel (Eds.), Recht, Vaardig en Zeker, tweede druk, (p. 101-120). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Groot, G.R. de (2003). Nationaliteitswetgeving (Schuurman en Jordens). Deventer: Kluwer, 1007 p. Groot, G.R. de (2003). Russische vertaling van: Problems of legal translations from the point of view of a comparative lawyer. Legal World, 4-14. Jeppesen, C.G. (2003). Boekaankondiging: En ze leefden nog lang en gelukkig. Kinderen en scheiding. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 131-132. Personen- en familierecht

91


Jeppesen, C.G. & Sumner, I. (2003). Conference Report: Perspectives for the unification and harmonisation of family law in Europe. European Review of Private Law, 269-272. Jeppesen, C.G. & Sumner, I. (2003). Conference Report: Perspectives for the unification and harmonisation of family law in Europe. International Family Law, 3. Linden, A.P. van der & Stille, A.L.G.A. (2003). Personen en familierecht. Asser Actueel 2, 11-15. Linden, A.P. van der & Stille, A.L.G.A. (2003). Personen en familierecht (15e druk). Asser Actueel 1, 1-5. Linden, A.P. van der & Stille, A.L.G.A. (2003). Personen en familierecht (15e druk). Asser Actueel 3, 23-27. Mostermans, P.M.M. (2003). Interventie Vergadering Nederlandse Vereniging voor Internationaal Recht. Mededelingen van de Nederlandse Vereniging voor Internationaal Recht 126, 17. Rutten, S.W.E. (2003). [Bespreking van het boek Talaq in de rechtszaal. Verstoting en openbare orde, Ars Notariatus CXVIII]. Trema, 286-287. Rutten, S.W.E. (2004). Rechtspraakoverzicht. In S.W.E. Rutten (Ed.), Recht van de Islam 21 (p. 115-124). Maastricht: RIMO. Steenhoff, G.W.J. (2003). Echtscheidingen met internationale aspecten. In A. Heida, P. Kavelaars, C.A. Kraan, F.M.J.A. Lohuis & G.J.W. Steenhoff (Eds.), Echtscheidingsrecht (Voortgezette Stagiaire Opleiding Advocatuur, p. 157-176). Nederlandse Orde van Advocaten. Steenhoff, G.W.J. (2004). Erkenning in Nederland van buitenlandse adopties: nieuwe IPR-regels! Juridische Berichten voor het Notariaat 9, 5-7. Steenhoff, G.W.J. (2004). Erfrechtelijke perikelen met betrekking tot een huis in Frankrijk. Juridische Berichten voor het Notariaat 42, 6-8. Steenhoff, G.W.J. (2004). Huwelijksvermogensrecht [Bespreking van het boek Huwelijksvermogensrecht]. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 254-255. Stille, A.L.G.A. (2003). Erfrecht (12e druk 1996). Asser Actueel 1, 5-6. Stille, A.L.G.A. (2003). Erfrecht (12e druk, 1996). Asser Actueel 2, 16-17. Stille, A.L.G.A. (2003). Erfrecht (12e druk, 1996). Asser Actueel 3, 29-30. 92



Stille, A.L.G.A. (2003). Bijwerking Inleiding op titel 6 van Boek 1 in verband met invoering per 1 januari 2003 van het nieuwe Boek 4 (erfrecht) BW, de artikelen 81; 82; 84; 85; 86; 88; 89; 90; 91; 92; 92a en 129. Supplement 161. In Wartmann (Ed.), Personen- en Familierecht (16 p.; 10 p.; 8 p.; 25 p.; 8 p.; 4 p.; 32 p.; 15 p.; 10 p.; 12 p.; 5 p.; 5 p. en 5 p.) Deventer: Kluwer. Stille, A.L.G.A. (2003). Herschrijving Inleiding op titel 8 van Boek 1, de artikelen 114; 115; 116; 117; 118; 119; 120; 121; 122; 123; 124; 125; 126; 127; 128; 130 en 131. Inleiding op de vervallen afdeling 8.3 van Boek 1 (3 p.), artt. 144-145 (2 p.) en 146-48 (2 p.). In Wartmann (Ed.), Personen- en Familierecht (20 p.; 10 p.; 5 p.; 8 p.; 8 p.; 4 p.; 17 p.; 4 p.; 13 p.; 13 p.; 3 p.; 9 p.; 7 p.; 10 p.; 6 p.; 3 p.; 16 p. en 5 p.). Deventer: Kluwer. Stille, A.L.G.A. (2003). Openingswoord Symposium 14e Lustrum Vevanos. In Quo vadis notariatus? (p. 1-3). Deventer: Kluwer. Sumner, I. (2004). Too big for its own clogs. Dutch family law goes English! International Family Law, 40. Uytterhoeven, K. (2003). Ger.W. Art. 1383. In P. Senaeve, J. Gerlo, A. Heyvaert & J. Pauwels (Eds.), Personen- en Familierecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer (losbladig, 9 p.). Antwerpen: Kluwer. Uytterhoeven, K. (2003). Ger.W. Art. 1384. In P. Senaeve, J. Gerlo, A. Heyvaert & J. Pauwels (Eds.), Personen- en Familierecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer (losbladig, 7 p.). Antwerpen: Kluwer. Uytterhoeven, K. (2003). Ger.W. Art. 1385. In P. Senaeve, J. Gerlo, A. Heyvaert & J. Pauwels (Eds.), Personen- en Familierecht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer (losbladig, 6 p.). Antwerpen: Kluwer. Vonk, M. (2003). Van afstammingsrecht naar ouderschapsrecht. Tijdschrift voor Familie- en Jeugdrecht, 20-22.

III. Annotaties Forder, C.J. (2003). Noot bij: Europees Hof voor de rechten van de mens (1302-2003), (Accouchement sous x: Odièvre + Frankrijk). Njcm-Bulletin 6, p. 774784. Forder, C.J. (2004). Belangenafweging bij erkenning, bespreking van Europees Hof voor de Rechten van de mens: Yousef t. Nederland 5 november 2002. Njcm-Bulletin 1, 63-72. Personen- en familierecht

93


Groot, G.R. de (2003). ‘Noten onder: Raad van State 17 april 2002; Raad van State 13 februari 2002; Rechtbank Amsterdam 22 augustus 2002; Kantonrechter Paramaribo 13 juni 2002; Rechtbank Den Haag 24 juni 2002’, in A.B. Terlouw & A.J.Th. Woltjer (Eds.), Rechtspraak Vreemdelingenrecht 2002 (p. 235-249). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Groot, G.R. de (2004). Annotaties onder Raad van State 5 juni 2003; 18 juni 2003; 25 juni 2003; 2 juli 2003 en 9 juli 2003. In P.E. Minderhoud & A.J.Th. Woltjer (Eds.), Rechtspraak Vreemdelingenrecht 2003 (p. 227-238). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Groot, G.R. de (2004). Noot bij: Raad van State (18-08-2004), Jurisprudentie Vreemdelingenrecht, p. 1359-1369. Groot, G.R. de (2004). Noot bij: Raad van State (25-08-2004), Jurisprudentie Vreemdelingenrecht, p. 1414-1415. Uytterhoeven, K. (2004). Noot bij: Cass. (19-04-2002), (Het einde van de temporele bevoegdheid van de voorzitter rechtsprekend in kort geding op grond van artikel 1280 Ger. W. nader bepaald). E.J., p. 3-5. Uytterhoeven, K. (2004). Noot bij: Antwerpen (22-12-2003), (De gevolgen van de keuze van woonplaats in de procedure van echtscheiding op grond van bepaalde feiten). E.J., p. 163-166.

94



I.1.D Consumenten- en patiëntenrecht A. VOLLEDIGE TITEL Consumenten- en patiëntenrecht


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof. Mr. E.H. Hondius (UU)

onderzoeksleiders Dhr. Mr. J.G.J. Rinkes (UM) Dhr. Prof.Dr. J. Stuyck (KUL)

senior onderzoekers Dhr. Mr. L.J.H. Mölenberg (UM) Dhr. Prof. Dr. H. Nys (KUL/UM) Mw. Prof. Mr. H.D.C. Roscam Abbing (UU)

onderzoekers Mw. C. Cseres (UvA) Dhr. Prof.Mr. M. Loos (UvA) Dhr. Drs. N.J. Philipsen (UM)

promovendus Mw. Mr. V.L. Derckx (UU)

D. TREFWOORDEN Consumentenrecht, economisch recht, mededingingsrecht, patiëntenrecht


Samenstelling

De onderzoeksgroep bestaat uit twee deelgroepen: consumentenrecht en patiëntenrecht. In de beide deelgroepen werken onderzoekers samen uit de Universiteiten van Amsterdam, Edinburgh, Leuven, Maastricht en Utrecht.

Consumenten- en patiëntenrecht

95


II. Onderzoeksprioriteiten Op het gebied van het consumentenrecht heeft de prioriteit in de verslagperiode gelegen bij de ontwikkeling van het Europese consumentenbescherming, het promotieonderwerp van de meeste promovendi, en de relatie tussen de consumentenbescherming en mededingingsrecht, het promotieonderwerp van Cseres. Bij het patiëntenrecht ligt de prioriteit bij de geneeskundige behandelingsovereenkomst (Nys, Van Wijmen) en in het bijzonder de juridische aspecten van bloedonderzoek, het promotieonderzoek van Derckx.

III. Actualiteit, sociale en wetenschappelijke relevantie van het gekozen prioriteitsterrein Het consumentenrecht is een van de speerpunten van de Europese harmonisatie van het privaatrecht. Het patiëntenrecht is in het bijzonder door de publicaties van Nys en Roscam Abbing eveneens aan het Europeaniseren.

IV. Onderzoeksstrategie Zie onder 2.

V.

De doelstellingen van het onderzoeksprogramma consumenten- en patiëntenrecht

De doelstellingen van het onderzoeksprogramma zijn enerzijds te onderzoeken of en zo ja in hoeverre harmonisatie van het consumenten- c.q. patiëntenrecht op Europees niveau mogelijk en wenselijk is, anderzijds te analyseren welke doorwerking het Europese consumenten- c.q. patiëntenrecht heeft op het nationale recht in Nederland en andere lidstaten van de Europese Unie.

VI. Synergie Er is aan alle deelnemende faculteiten synergie met het onderwijs in de vakken Consumer Law en Gezondheidsrecht. Voorts is er synergie geweest met de zomercursus Medical Law in a European Perspective, welke gedurende vier jaren door de UU is georganiseerd. Van belang is ook de interne synergie door bijvoorbeeld de keuze van het thema ‘informed consent in consumer and patient protection’ teneinde dwarsverbanden tussen de beide deelgroepen te zoeken. De onderzoekers zijn voorts betrokken bij de redactie van vrijwel alle nationale en vele internationale tijdschriften op het gebied van het consumentenrecht en gezondheidsrecht. Er zijn en worden verschillende derde-geldstroomprojecten uitgevoerd voor de Nederlandse regering en voor de Europese Commissie.

96



VII. Internationale dimensie De deelnemende onderzoekers werken samen in diverse nationale en internationale samenwerkingsverbanden, zoals de Commissie voor Consumentenaangelegenheden van de SER, en de European Consumer Law Group en de Internationale Academy of Commercial and Consumer Law.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Consumenten- en patiëntenrecht Hoogleraar

1.38 Fte


0.4 Fte

Universitair docent

1.4 Fte

Postdocs

0.0 Fte


0.3 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 -

Het Jaarboek consumentenrecht is een samenwerkingsproject van alle in ius commune participerende faculteiten.

-

Samengewerkt wordt voorts in de redactie van het Tijdschrift voor Consumentenrecht en bij de voorbereiding van een tweede druk van het Handboek voor consumentenrecht.

-

Samengewerkt wordt ook bij de voorbereiding van een European casebook consumer law.

-

Bij de jaarlijkse bijeenkomst van onderzoekers van de onderzoeksschool is er steevast een bijeenkomst voor consumentenrecht en patiëntenrecht.

H. VOORTZETTING Het onderzoeksprogramma wordt na 2004 voortgezet. De harmonisatie van het consumenten- en patiëntenrecht in Europa in Europa als overkoepelend thema blijft onveranderd van belang.


97


Op termijn dreigt het programma leeg te lopen door het vertrek van de promovendi Cseres, Jeloschek, Sivesand en Wiewiorowska en van de senior onderzoekers Hondius (emeritaat voorzien in 2007) en Roscam Abbing (emeritaat voorzien in 2006). In een dergelijke periode is samenwerking in het verband van Ius Commune van extra belang: aan één enkele faculteit zou de onderzoeksgroep vermoedelijk te klein zijn om zich zelfstandig te handhaven.

I. KERNPUBLICATIES -

Cseres, K. (29-09-2004) Competition law and consumer protection: a lovehate relationship. Universiteit Utrecht (468 p.) (Den Haag, Kluwer Law International, 2005) Prom./coprom.: E.H. Hondius & P. Larouche.

- Stuyck, J. & Dyck, T. van (2004). EC Competition Rules on Vertical Restrictions and the realities of a Changing Retail Sector and of National Contract Laws. In H. Collins (Ed.), The Forthcoming EC Directive on Unfair Commercial Practices (p. 131-186). Deventer: Kluwer Law International.

J. UITSTEKENDE PUBLICATIE -

Philipsen, N.J. (11-12-2003). Regulation of and by Pharmacists in the Netherlands and Belgium: An Economic Approach. Universiteit Maastricht (195 p.). (Antwerpen: Intersentia). Prom./coprom.: M.G. Faure, M.G. & J.A.H. Maks.

K. DISSERTATIES -

Philipsen, N.J. (11-12-2003). Regulation of and by Pharmacists in the Netherlands and Belgium: An Economic Approach. Universiteit Maastricht (195 p.). (Antwerpen: Intersentia). Prom./coprom.: M.G. Faure, M.G. & J.A.H. Maks.

* Cseres, K. (29-09-2004) Competition law and consumer protection: a lovehate relationship. Universiteit Utrecht (468 p.) (Den Haag, Kluwer Law International, 2005) Prom./coprom.: E.H. Hondius & P. Larouche.



* Cseres, K. (2004). The Hungarian Cocktail of Competition Law and Consumer Protection: Should it be Dissolved? Journal of Consumer Policy 1, 43-74. Derckx, V.L. (2003). Células troncales: legslación y doctrina en los Países Bajos. In J.L. Martínez (Ed.), Células troncales humanas, Aspectos cientificos, eticos y jurídicos (p. 157-169). Madrid: Desclée de Brouwer. 98



Loos, M.B.M. (2003). Consumentenkoop en garanties volgens het nieuwe consumentenkooprecht. Nederlands tijdschrift voor Europees recht 9 (6), 155161. Loos, M.B.M. (2003). Energieliberalisering en consumentenbescherming: een noodzakelijke combinatie. Tijdschrift voor Consumentenrecht 4, 259-263. Loos, M.B.M. (2004). Consumentenkoop, monografie Nieuw BW B-65c. Deventer: Kluwer. (106 + XXI p.) Nys, H. (2003). Medisch recht. Leuven: Acco, 179 p. Nys, H., Van Damme, J. & Van Damme, T. (2003). De patiënt, de huisarts en zijn dossier. Antwerpen: Intersentia, 235 p. - Nys, H. & Deckers, E. (2003). Nieuwe wetgeving inzake euthanasie. Mechelen: Kluwer, 253 p. - Nys, H. (2003). Nieuwe wetgeving inzake patiëntenrechten. Nieuwe Wetgeving. Mechelen: Kluwer, 210 p. Nys, H. (2003). Algemene inleiding. In X. (Ed.), Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen (p. 3-28). Mechelen: Kluwer. Nys, H. (2003). Artikel 4 van de wet van 28 mei 2002 betreffende de euthanasie: levensbeëindiging bij wilsonbekwamen. In X (Ed.), De euthanasiewet doorgelicht (p. 133-149). Mechelen: Kluwer. Nys, H. (2003). Beroepsgeheim van de verpleegkundigen en vroedvrouwen. In X. (Ed.), Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen (p. 192-196). Mechelen: Kluwer. Nys, H. (2003). Wettelijke hulpverleningsplicht. In X. (Ed.), Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen (p. 196-199). Mechelen: Kluwer. Nys, H. (2003). Abortus provocatus of zwangerschapsafbreking. In X. (Ed.), Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen (p. 202-206). Mechelen: Kluwer. Nys, H. (2003). Toedienen van verdovende middelen. In X. (Ed.), Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen (p. 206-209). Mechelen: Kluwer. Nys, H. (2003). Gezondheidsrecht. In X. (Ed.), Recht voor verpleegkundigen en vroedvrouwen (p. 383-429). Mechelen: Kluwer.


99


* Nys, H. (2003). De Belgische euthanasiewet in rechtsvergelijkend perspectief. In M. Adams, J. Griffiths & G. Den Hartogh (Eds.), Euthanasie. Nieuwe knelpunten in een voortgezette discussie (p. 37-60). Kampen: Kok. Nys, H. (2003). Juridische ongeldigheid van voorafgaande wilsverklaringen in de gezondheidszorg. In A. Van Orshoven & Y. Englert (Eds.), ‘Levenstestament’ en andere voorafgaande wilsverklaringen (p. 133-149). Antwerpen: Garant. Nys, H. (2003). La validité juridique des directives anticipées en matière médicale. In Y. Englert & A. Van Orshoven (Eds.), ‘Testaments de vie’ et autres directives anticipées (p. 49-71). Bruxelles: De Boeck. Nys, H. (2003). De wet betreffende de rechten van de patiënt. Rechtskundig Weekblad, 1121-1133. Nys, H. (2003). La législation relative à la protection des droits du patient dans différents Etats européens. Santé Conjuguée, 84-86. Nys, H. (2003). Taakherschikking en verpleegkundigen in België. Tijdschrift voor Gezondheidszorg & Ethiek 3, 88. Nys, H. (2003). Wet op de patiëntenrechten. Tandheelkundige Tijdingen 2 (31), 78-86. * Nys, H. (2003). A presentation of the Belgian act on euthanasia against the background of Dutch euthanasia law. European Journal of Health Law, 239256. Nys, H. & Adams, M. (2003). Euthanasie in de lage Landen. Vergelijkende beschouwingen bij de Belgische euthanasiewet. Tijdschrift voor Privaatrecht 1, 11-52. Nys, H. (2004). De wet op de euthanasie. Mechelen: Kluwer, 98 p. Nys, H. (2004). Wetboek Medisch Recht. Antwerpen: Maklu. (508 p.) * Nys, H. (2004). Report on the implementation of Directive 95/46/EC in Belgian Law. In D. Beyleveld (Ed.), Implementation of the data protection directive in relation to medical research in Europe (p. 29-42). Ashgate: Aldershot. * Nys, H. (2004). The harmonisation of patient rights in Europe and its consequences for the accesion Countries. In A. den Exter (Ed.), The Budapest Meeting. EU Accesion and its consequences for candidate countries’ health systems. Yearbook 2003 (p. 37-47). Rotterdam: Erasmus University Press.

100



Nys, H. (2004). The scope of exemptions for medical research. In D. Beyleveld (Ed.), The data protection directive and medical research across Europe (p. 5168). Ashgate: Aldershot. Nys, H. (2004). A presentation of the Belgian Act on euthanasia against the background of Dutch euthanasia law. In edifesa sociale Centro Nazionale di prevenzion (Ed.), Eutanasia: un problema aperto (p. 35-61). Milaan: Centro Nazionale di prevenzione e difesa sociale. Nys, H. (2004). De belangrijkste ontwikkelingen van het medisch recht in 2003. In VRG Alumni (Ed.), Recht in beweging (p. 299-314). Antwerpen: Maklu. Nys, H. (2004). Rechten en plichten van artsen in de wet op de euthanasie. Tijdschrift voor Geneeskunde, 182-187. Nys, H., Cassiman, J.J., Vinck, I.& Decorte, R. (2004). Genetica, patiëntenrechten, mensenrechten. In J.J. Cassiman (Ed.), Wat zit er in mijn genen? (p. 187-211). Leuven: Davidsfonds. * Nys, H. & Dute, J.C.J. (2004). International aspects of liability for and insurability of biomedical reseach involving human subjects. In J. Dute, M.G. Faure & H. Koziol (Eds.), Liability for and insurability of biomedical research with human subjects in a comparative perspective (p. 351-358). Wenen: Springer. Nys, H., Hansen, B. & Schotsmans, P. (2004). De Belgische embryowet. Ethische Perspectieven, 55-69. Nys, H., Lemmens, T., Sprumont, D., Singh, J. & Cranley Glass, K. (2004). ‘Cioms’ placebo rules and the promotion of negligent medical practice. European Journal of Health Law, 153-174. Nys, H., Schepers, R., Mokos, P. & Bael, I. van (2004). The control of medical doctors in Belgium. Medicine and Law 3, 471-479. Nys, H., Schepers, R., Mokos, P. & Bael, I. van (2004). De dienst voor geneeskundige controle van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering. Controle op de realiteit en overconsumptie bij artsen in de jaren negentig. Tijdschrift voor Geneeskunde, 394-406. Nys, H., Welie, SPK, Garanis-Papadatos, T. & Ploumpidis, D. (2004). Patient Capacity in mental health care: legal overview. Health Care Analysis, 327-335. Rinkes, J.G.J. (2003). Bewerking Hoofdstuk III, Objectief recht, subjectief recht en rechtssubject. In P.J. Boon & J.M. Reijntjes (Eds.), Van Apeldoorn’s Inleiding tot de studie van het Nederlandse recht (21e druk, p. 63-102). Deventer: Kluwer. Consumenten- en patiëntenrecht

101


* Rinkes, J.G.J. (2003). Europees consumentenrecht (II). In J.M. van Buren-Dee & E.H. Hondius (Eds.), Jaarboek Consumentenrecht 2002 (p. 29-65). Antwerpen: Intersentia. Rinkes, J.G.J. & Groeneveld, J.J. (2003). Alternatieve geschillenbeslechting. In M.L. Hendrikse & A.W. Jongbloed (Eds.), Burgerlijk procesrecht praktisch belicht, (tweede druk, p. 243-263). Deventer: Kluwer. Rinkes, J.G.J., Hondius, E.H. & Buren-Dee, N. van (Eds.). (2003). Jaarboek Consumentenrecht 2002. Antwerpen: Intersentia. Rinkes, J.G.J., Boon, P.J. & Reijntjes, J.M. (Eds.). (2003). Van Apeldoorn’s Inleiding tot de studie van het Nederlandse recht (21e druk). Deventer: Kluwer. * Rinkes, J.G.J. (2003). Kroniek Europees Consumentenrecht 2000-2002. Tijdschrift voor Consumentenrecht, 90-121. - Rinkes, J.G.J. & Verstappen, J.M.P. (2004). De toekomstige vormgeving van het civiele procesrecht. In M.L. Hendrikse & A.W. Jongbloed (Eds.), De Toekomst van het Nederlands burgerlijk procesrecht (p. 81-100). Deventer: Kluwer. Roscam Abbing, H.D.C. (2003). Some legal aspects of genetic screening. Medicine and Law 22, 401-409. Roscam Abbing, H.D.C. & Derckx, V.L. (2003). Evaluatie Wet inzake Bloedvoorziening. (Evaluatie Regelgeving, 14). Den Haag: ZonMw. * Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Health, rights of the patient and the patient participation. In H.D.C. Roscam Abbing & K. Bopp (Eds.), Health, ethics and human rights, the Council of Europe meeting the challenge (p. 141-164). Den Haag/Straatsburg: Europese Raad. Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Bestuursaccoorden gezondheidszorg: de maat gemeten. Rechtspraak Zorgverzekering 6, 868-872. Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Medische technologische vooruitgang, kans of bedreiging voor het recht op de persoonlijke levenssfeer. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 5, 347-352. * Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Rights of patients in the European context, Ten years and after. European Journal of Health Law 1, 7-15. Stuyck, J. (2003). Beginselen van Belgisch Privaatrecht, Handels- en Economisch recht. Handelspraktijken, (tweede druk). Mechelen: Kluwer, XII + 478 p.

102



Stuyck, J. (2003). Distributiecontracten. In P.A. Foriers, A. de Schoutheete & D. d’ Hooghe (Eds.), De eenzijdige wijziging van het contract (Tendensen in het bedrijfsrecht, 13, p. 199-233). Brussel: Bruylant. Stuyck, J. (2003). Recente ontwikkelingen inzake handelspraktijken – capita selecta onrechtmatige mededinging en vordering tot staken. In J. Stuyck (Ed.), Economisch recht (Themis 2002-2003, 3, p. 28-38). Brugge: Die Keure. Stuyck, J. (2003). Vrijheid van vestiging, vrijheid van dienstverlening en vrij kapitaalverkeer in de EG. In J. Stuyck (Ed.), Economisch recht (Themis 20022003, 3, p. 65-84). Brugge: Die Keure. Stuyck, J. (Ed.). (2003). Economisch recht. Brugge: Die Keure. Stuyck, J. & Wytinck, P. (Eds.). (2003). De Belgische mededingingswet anno 2003. Mechelen: Kluwer, XI + 238 p. * Stuyck, J. (2004). La place des consommateurs dans le nouveau systéme d’application des articles 81-82 CE. In P. Nihoul (Ed.), La Décentralisation dans l’application du droit de la concurrence. Un rôle accru pour le praticien? (Collection du Centre Jean Renauld, 11) (p. 191-223). Brussel: Bruylant. * Stuyck, J. (2004). Réalisme économique, subsidiarité et intérêt général dans l’évolution du droit de la concurrence. In O. de Schutter & P. Nihoul (Eds.), Une constitution pour l’Europe (p. 305-324). Brussel: Larcier. Stuyck, J. (2004). Wat verwacht de rechtenstudent van ons? In K. Geens, R. Lesaffer, B. Steen & P. van Orshoven (Eds.), Ad Amicissimum amici scripsimus, Vriendenboek Raf Verstegen (p. 281-284). Brugge: Die Keure. * Stuyck, J. & Dyck, T. van (2004). EC Competition Rules on Vertical Restrictions and the realities of a Changing Retail Sector and of National Contract Laws. In H. Collins (Ed.), The Forthcoming EC Directive on Unfair Commercial Practices (p. 131-186). Deventer: Kluwer Law International. Stuyck, J. & Dyck, T. van (2004). Veranderde en veranderende distributie van bankproducten en een (genuanceerde) mededingingsrechtelijke analyse. In B. Tilleman & B. Du Laing (Eds.), Bankcontracten (p. 429-474). Brugge: Die Keure. Stuyck, J. & Dyck, T. van (2004). Wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor electronische overmaking van geldmiddelen – Een kritische benadering van het begrippenkader en toepassingsgebied van de wet. In P. Bellens, S. de Brouwer, F. de Clippele & et al. (Eds.), Juridische aspecten van de elektronische betaling (p. 93-119). Brussel: Kluwer. Consumenten- en patiëntenrecht

103


* Stuyck, J., Heremans, D., Proost, S. & Terryn, E. (2004). Current Developments in European Integration, Financial Services and Transport Policy (Leuven Law Series, 18). Leuven: Leuven University Press. (299 p.) Stuyck, J., Terryn, E. & Dyck, T. van (2004). Le proposition de directive ‘pratiques commerciales déloyales’: quel marché unique pour le consommateur. Revue Européenne de Droit de la Consommation, 239-294.

II. Vakpublicaties Hondius, E.H. (2003). Consumentenrecht. Ars Aequi Katern 86, 4649-4651. Hondius, E.H. (2003). Consumentenrecht. Ars Aequi Katern 87, 4714-4716. Hondius, E.H. (2003). Consumentenrecht. Ars Aequi Katern 89, 4845-4848. Hondius, E.H. (2003). Consumentenrecht. Ars Aequi Katern 88, 4784-4787. Hondius, E.H. (2003). Bankovereenkomst. In J.M. Van Buren-Dee, E.H. Hondius & J.G.J. Rinkes (Eds.), Jaarboek Consumentenrecht 2002 (p. 179182). Antwerpen: Intersentia. Hondius, E.H. (2003). Productaansprakelijkheid. In J.M. Van Buren-Dee, E.H. Hondius & J.G.J. Rinkes (Eds.), Jaarboek Consumentenrecht 2002 (p. 115118). Antwerpen: Intersentia. Hondius, E.H. (2004). Consumentenrecht. Ars Aequi Katern 90, 4649-4651. Hondius, E.H. (2004). Consumentenrecht. Ars Aequi Katern 91, 4714-4716. Hondius, E.H. (2004). Consumentenrecht. Ars Aequi Katern 92, 5050-5052. Hondius, E.H. (2004). Consumentenrecht. Ars Aequi Katern 93, 5117-5119. * Hondius, E.H. (2004). Kroniek van het consumentenrecht, Europa in Nederland. Nederlands Juristenblad, 1660-1671. Loos, M.B.M. (2003). Kroniek Dienstverlening. In J.M. van Buren-Dee, E.H. Hondius & J.G.J. Rinkes (Eds.), Jaarboek Consumentenrecht 2002 (p. 129149). Antwerpen, Groningen, Oxford: Intersentia. Loos, M.B.M. (2004). De taal van het consumentenrecht. Tijdschrift voor Consumentenrecht, 81-83.

104



Mölenberg, L.J.H. & Verplanke, Kees (2003). Onderzoek reisvoorwaarden: Reisvoorwaarden van 18 niet-ANVR-organisaties, Kleine lettertjes met grote gevolgen. De Reisgids, 46-49. Mölenberg, L.J.H. (2003). Burgerlijk Procesrecht. In J.C. Hage & R. Wolleswinkel (Eds.), Recht, vaardig en zeker, tweede druk (p. 194-202). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Mölenberg, L.J.H. (2003). Rechtshandelingen en overeenkomst. In J.C. Hage & R. Wolleswinkel (Eds.), Recht, vaardig en zeker, tweede druk (p. 130-153). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Mölenberg, L.J.H. (2003). Collectieve Acties (Kroniek). In J.M. van Buren-Dee & J.G.J. Rinkes (Eds.), Jaarboek Consumentenrecht 2002 (p. 287-291). Antwerpen-Groningen-Oxford: Intersentia. * Nys, H. (2003). Patient rights in the legal order of the European Union. Hospital Healthcare Europe, 20-21. Nys, H. & Kidd, D. (2003). The Belgian Act on Euthanasia of May, 28th 2002. Unauthorized translation. European Journal of Health Law, 329-335. * Nys, H. (2004). Selection and recruitment of particpants: European standards in Council of Europe. In Council of Europe (Ed.), Biomedical Research (p. 51-59). Strasbourg: Ethical Eye. Nys, H. (2004). Een toestemmingssysteem is onverenigbaar met toestemming of bezwaar door nabestaanden. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 343-346. Nys, H. & Dute, JCJ (2004). A wrongful existence in the Netherlands. Journal of Medical Ethics, 393-394. Nys, H., Trouet, C., Dreezen, I., Dierickx, K., Cassiman, J.J., Dequeker, E. & (2004). The use of cells from cystic fibrosis patients in research. a model consent form. Journal of Cystic Fibrosis, 197-200. Rinkes, J.G.J. (2003). Actualiteiten verbintenissen- en consumentenrecht. Praktisch Procederen, 102-107. Rinkes, J.G.J. (2003). Actualiteiten verbintenissen- en consumentenrecht. Praktisch Procederen, 136-138. Rinkes, J.G.J. (2003). Letters of intent en het afbreken van onderhandelingen: contact is contract? Praktisch Procederen, 66-71.


105


Roscam Abbing, H.D.C. (2003). Gezichtspunt Bevolkingsonderzoek – enkele gezondheidsrechtelijke aandachtspunten. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 7, 305. * Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Additional Protocol to the Convention on human rights and biomedicine concerning biomedical research, Council of Europe. European Journal of Health Law, 293-397. * Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Constitutional Treaty of the European Union, health and human rights. An appraisal. European Journal of Health Law, 337345. Roscam Abbing, H.D.C. (2004). De standaard Zwangerschap en kraamperiode. Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 14, 690-691. * Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Forum Women on waves: vrijheid van diensten binnen de Europese interne markt een dilemma voor (inter)nationale waarden? Tijdschrift voor Geneeskunde 8, 592-597. * Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Neonatal screening, new technologies, old and new legal concerns. European Journal of Health Law, 129-137. Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Rechtsbescherming en medisch wetenschappelijk onderwijs. Tijdschrift voor Geneeskunde 5, 329. * Roscam Abbing, H.D.C. (2004). Unesco International Declaration on human genetic data. European Journal of Health Law, 93-95. Roscam Abbing, H.D.C. & Bopp, K. (Eds.). (2004). Health, ethics and human rights, the Council of Europe meeting the challenge. Den Haag/Straatsburg: Europese Raad. (199 p.) * Stuyck, J. (2004). Book Review: C. Bianca and S. Grundmann; EU Sales Directive Commentary [Bespreking van het boek EU Sales Directive Commentary]. Common Market Law Review, 878-888.

III. Annotaties Loos, M.B.M. (2003). Noot bij: Hof Amsterdam, 24-02-2001, TvC, p. 134-137. Loos, M.B.M. (2003). Noot bij: Hof Den Bosch, 15-11-2001, TvC, p. 27-33. Loos, M.B.M. (2003). Noot bij: Hof van Justitie, 24-01-2002, C-372/00, (Commission v. Italian Republic, Collective action under the Unfair Contract Terms Directive). ERPL, p. 701-707.

106



Loos, M.B.M. (2003). Noot bij: Hof van Justitie EG, 12-03-2002, C-168/00, (Leitner v, TUI Deutschland GmbH & Co, KG). ERPL, p. 94-96. Loos, M.B.M. (2003). Noot bij: Hof van Justitie, 21-11-2002, C-473/00, (Oneerlijke bedingen en wettelijke vervaltermijnen: ruime uitleg Oceano bevestigd). NTER, p. 71-74. Loos, M.B.M. (2003). Noot bij: Geschillencommissie Bankzaken, 27-01-2003, BAN D-02/0715, (Grove nalatigheid). TvC, p. 199-200. Loos, M.B.M. (2003). Noot bij: Geschillencommissie Bankzaken, 27-01-2003, BAN D-02/0784, TvC, p. 201-202. Loos, M.B.M. (2004). Noot bij: Geschillencommissie Waterrecreatie (15-052001), (Bewijslastverdeling bij non-conformiteit). TvC 3, p. 158. Loos, M.B.M. (2004). Noot bij: Hof Den Haag (06-12-2001), (Sweepstakes als schenkingen onder het oude en nieuwe recht). TvC 2, p. 66-67. Loos, M.B.M. (2004). Noot bij: Geschillencommissie Thuiswinkel (24-052002), (Schadevergoeding bij eigenmachtige reparatie). TvC 6, p. 228-229. Loos, M.B.M. (2004). Noot bij: Geschillencommissie Installerende bedrijven (28-06-2002), (Prijsvorming en meerwerk). TvC 6, p. 210-211. Loos, M.B.M. (2004). Noot bij: Rechtbank Utrecht (sector kanton, locatie Amersfoort) (02-07-2003), (Bewijslastverdeling en verjaring bij de betaling van de koopprijs). TvC 1, p. 71-72. Loos, M.B.M. (2004). Noot bij: Rechtbank Zwolle (sector kanton, locatie Deventer) (24-07-2003), TvC 3, p. 109-112. Loos, M.B.M. (2004). Noot bij: Hof Den Bosch (05-08-2003), (De onredelijk bezwarenheid van annuleringsbedingen in algemene voorwaarden). TvC 5, p. 185-188. Loos, M.B.M. (2004). Noot bij: Hof Den Haag (06-07-2004), (Collectieve actie bij algemene voorwaarden). TvC 5, p. 189-191. Rinkes, J.G.J. (2003). Noot bij: Hof Amsterdam (01-02-2001), TvC, p. 219-242. Rinkes, J.G.J. (2003). Noot bij: Rechtbank Utrecht (18-12-2002), LJN AF2338, (treinongeval, exoneratie). TvC, p. 58-64. Rinkes, J.G.J. & Reijntjes, J.M. (2003). Noot bij: HR (28-03-2002), RvdW 2003, 65, (Mink K., afspraak is afspraak?). NTBR 9, p. 531-538. Consumenten- en patiëntenrecht

107


Stuyck, J. (2004). Noot bij: Cass. (13-09-2003), (La notion de vendeur de la loi sur les pratiques du commerce ne requiert pas que le service soir presté dans un but de lucre). RCJB, p. 68-76. Stuyck, J. (2004). Noot bij: Fifth Chamber (25-03-2004), C-71/02, (Herbert Karner Industrie-Auktionen GmbH v. Troostwijk GmbH). C.M.L.Rev., p. 16831700.

108



I.1.E Goederenrecht A. VOLLEDIGE TITEL Goederenrecht


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof. Mr. J.H.M. van Erp (UM)

onderzoeksleiders Dhr. Prof. Dr. E. Dirix (KUL) Dhr. Mr. J.M. Milo (UU)

senior onderzoekers Dhr. Mr. J.E. Fesevur (UU) Dhr. Prof. Mr. H.W. Heyman (UU) Dhr. Prof. Mr. A.F. Salomons (UvA) Dhr. Prof. Dr. M.E. Storme (KUL)

onderzoekers Mw. Mr. Y.E.M. Beukers (UU) Dhr. Mr. Dr. H.D. Ploeger (TU Delft) Dhr. Prof. Dr. V. Sagaert (KUL / UA) Dhr. Mr. L. van Vliet (UM)

promovendi Dhr. Mr. B. Akkermans (UM) Dhr. Mr. S.E. Bartels (KUN) Mw. Mr. S. de Groot (UvA) Dhr. Mr. B.P. Honnebier (UU) Dhr. Mr. H. Martius (UvA) Mw. Mrs. G.E. Mercangöz-Ploeger (UU) Mw. Mr. N. van Oostrom-Streep (UU) Dhr. Mr. P.C. Slangen (OU) Mw. Mr. E. Wolfert (VU)

Goederenrecht

109


D. TREFWOORDEN Goederenrecht, zakenrecht, property law, zekerheidsrechten, real (security) rights, trust



Het programma wordt geleid door coordinerend programmaleider Van Erp (Maastricht) in voortdurend overleg met de programmaleiders en seniores van de andere participerende unversiteiten Dirix/Sagaert (Leuven), Milo (Utrecht), Salomons (Amsterdam) en Reid (van het de facto participerende Edinburgh). De lijnen naar de overige onderzoekers zijn kort en informeel. In het verband van de onderzoekschool worden gezamenlijke wetenschappelijke activiteiten ontplooid, als congressen, symposia, onderzoeksprojecten, gezamenlijke publicaties. Participatie vindt plaats ook door deelnemers van buiten de onderzoekschool.

II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen Goederenrecht bestaat voornamelijk uit strikte regels van dwingendrechtelijke aard; om die reden is goederenrecht tegelijkertijd ook nationaal georiënteerd, hetgeen tot uitdrukking komt in toepasselijkheid van de lex rei sitae in internationale transacties. Juist die (grote verscheidenheid in) dwingende nationaalrechtelijke regelingen in een internationale vrije markteconomie (vrij verkeer van goederen) lijkt vaak kostenverhogend te werken in internationale transacties. Twee interessante onderzoeksperspectieven op goederenrechtelijk gebied van dergelijke internationale transacties zijn aanwezig. In de eerste plaats: in (de praktijk van) vreemde jurisdicties gevormde (rechts)figuren (zoals lease, trust, floating charge) moeten ingepast worden in nationaal goederenrecht. In de tweede plaats: er is op goederenrechtelijk gebied sprake van een toename in supranationale regelgeving en internationale wetenschappelijke initiatieven (zoals: Trustverdrag; verdrag van Kaapstad inzake Mobile Equipment; EU richtlijn financiëlezekerheidsovereenkomsten; Trento-project Security Rights in Movable Property). Ook deze regelgeving dient inpasbaar te zijn in nationale goederenrechtelijke systemen. Het onderzoek van de onderzoeksgroep richt zich enerzijds op nationaal en rechtsvergelijkend goederenrecht, anderzijds op ontwikkelingen in de richting van een internationaal/Europees goederenrecht. 110

Goederenrecht


Vanuit het Nederlandse en het Belgische nationale recht worden andere Europese stelsels en soms Noord-Amerikaans recht (Uniform Commercial Code) en ZuidAfrikaans recht bij het onderzoek betrokken en vergeleken. Het rechtsvergelijkend onderzoek wordt –indien mogelijk- geplaatst in het licht van Europese en internationale verdragen, en particuliere initiatieven (UNIDROIT, UNCITRAL, European Bank for Reconstruction and Development). Naast deze rechtsvergelijkende benadering wordt aandacht besteed aan de ontwikkelingen in de richting van een commuun Europees recht. Te noemen vallen de preliminaire vraag naar de bevoegdheid van de Europese Gemeenschap (art. 195 EG Verdrag). Eveneens wordt aandacht besteed aan harmoniserende initiatieven van de Europese Unie. Zo kan gewezen worden op het eigendomsvoorbehoud zoals dat in de EG-richtlijn ‘betalingsachterstanden’ is vormgegeven; op de functionele benadering van zekerheidsrechten in de richtlijn financiëlezekerheidsovereenkomsten. Belangrijk samenwerkend onderzoek is het Ius Commune Case Book for the Common Law of Europe on Property dat vanuit rechtspraak een kritisch-vergelijkend overzicht biedt van goederenrecht in belangrijke Europese rechtsstelsels. Themata die worden onderzocht zijn: grondslagen van goederenrecht (bijv. numerus clausus); rechtshistorische grondslagen van het goederenrecht in Engeland, Schotland en het continent van Europa; de flexibiliteit van nationale goederenrechtelijke stelsels; de betekenis van open normen in het goederenrecht; overdracht; (inhoud van) goederenrechtelijke rechten op onroerende zaken; zekerheid (zekerheidsrechten, zekerheidsoverdracht en eigendomsvoorbehoud); aspecten van beslagrecht en faillissement; trust.

b. Actualiseringen De onderzoeksgroep speelt enerzijds in op nieuwe ontwikkelingen; er is sprake van supranationale regelgevingen (EU insolventieverordening; Verdrag van Kaapstad betreffende Mobile Equipment; EU Richtlijn financiëlezekerheidsovereenkomsten, en zo meer); anderzijds – door toename in rechtsvergelijkend goederenrecht – kan de onderzoeksgroep thans voortbouwen op eigen en ander onderzoek. Beide kwesties maken dat het onderzoek meer gaat staan in het teken van onderzoek naar grondslagen of beginselen van goederenrecht (bijvoorbeeld Akkermans (Numerus Clausus)).

III. Beoogde resultaten Het onderzoek beoogt inzicht te verkrijgen in mogelijkheid en wenselijkheid van harmonisatie van goederenrecht. Binnen deze meest overkoepelende doelstelling tracht het onderzoek inzicht te verkrijgen in de mate waarin nationaal goederenrecht in staat is in te spelen op veranderingen, te weten: in staat is zowel (internationale rechts-)praktijk als supranationale regelingen te accommoderen.

Goederenrecht

111


IV. Relatie tot de onderzoekschool Goederenrecht is van aanvang af een onderzoeksobject geweest van de onderzoekschool. De rol van het goederenrecht in Europese integratieprocessen is een bijzondere. Het goederenrecht is immers vooral dwingendrechtelijk van aard, en mede daardoor vooral nationaal vormgegeven. Vragen naar wenselijkheid en mogelijkheid van harmonisatie van een dergelijk rechtsgebied dringen zich sterk op.

V.

Academische reputatie

Leden van de onderzoeksgroep hebben enerzijds (maatschappelijk en juridisch) belangrijke (neven)functies (zoals: Belgische Hof van Cassatie (Dirix); voorzitter Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking (Van Erp); anderzijds participeren zij volop in het goederenrechtelijke onderzoek zowel op nationaal (bijvoorbeeld preadviezen: Sagaert 2004) als internationaal niveau; bij dat laatste dient vermelding de participatie van leden van de onderzoeksgroep in internationale onderzoeksprojecten (Ius Commune Case Books for the Common Law of Europe; Trento Common Core Project) Van Erp is thans (2004-2006) Marie Curie Fellow aan het Zentrum für Euopäische Rechtspolitik aan de Universiteit Bremen, met als onderzoeksopdrachten rechtsvergelijkend onderzoek inzake het recht betreffende persoonlijke zekerheden (borgtocht) en doorwerking van grondrechten in het privaatrecht, waaronder goederenrecht.

VI. Effecten van samenwerking De effecten van samenwerking zijn groot; zij zijn concreet te vinden in de gezamenlijke onderzoeksprojecten, in gezamenlijke publicaties, maar ook in wederzijdse participatie in onderwijs. De effecten zijn ook merkbaar in opleiding en onderzoek van promovendi, waarbij met meer efficiëntie en diepgang rechtsvergelijking kan worden bedreven; dat geldt ook voor het onderzoek van gepromoveerde onderzoekers.

112

Goederenrecht


F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Goederenrecht Hoogleraar

1.4 Fte


0.51 Fte

Universitair docent

0.6 Fte

Postdocs

0.0 Fte


6.0 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 November 2002 verdedigde Sagaert zijn dissertatie betreffende zakelijke subrogatie te Leuven (V. Sagaert, Zakelijke subrogatie), die in 2003 door Intersentia, Antwerpen werd gepubliceerd. Bartels verdedigde zijn dissertatie succesvol in juni 2004 (BJU 2004). In 2003 zijn promotieonderzoeken aangevangen door Van Oostrom-Streep (kwalitatieve verplichting), Mercangoz-Ploeger (cessie) te Utrecht en Akkermans (numerus clausus) te Maastricht; vanuit Edinburgh participeren reeds de facto in het onderzoeksprogramma/opleiding van onderzoekers een tweetal promovendi: Carr (possession) en Webster (lease as a real right). In de loop van 2003 kwam een aantal projecten tot een afronding: de papers van het congres Property in a historic and comparative context (Maastricht 2000) werden gepubliceerd in het European Review of Private Law 2003/3 onder redactie van Van Erp en Van Rhee; de papers van het symposium Security Interests in Mobile Equipment (december 2001) worden gepubliceerd in het European Review of Private Law 2004/1, onder redactie van Honnebier en Milo; de papers van het symposium Contents of Real Rights zijn in boekvorm gepubliceerd onder redactie van Bartels en Milo: Contents of Real Rights (Wolf Legal Publishers, Nijmegen 2004). In juni 2003 werd te Edinburgh een bijeenkomst georganiseerd betreffende bezitloze zekerheidsrechten op roerende zaken. Sprekers aldaar waren Milo (Urecht), Steven (Edinburgh), Van Erp (Maastricht), Van Vliet (Maastricht), Gretton (Edinburgh) en Lord Eassie (Chairman Scottish Law Commission). Aan het project The Common Core of European Private Law (zie ) werken leden van de onderzoeksgroep mee. In 2004 is gepubliceerd: Kieninger Security Rights in Movable Property in European Private Law (Cambridge 2004). Vanuit de onderzoeksgroep werd geparticipeerd door Bartels (Nijmegen) en Dirix (Leuven), Smits (Maastricht) en Israel Goederenrecht

113


(Maastricht). Information as property zal binnen dit Common Core-project door Van Erp worden voortgezet. The Principles of European Contract Law and Dutch Law (Schelhaas, general editor, 2002) betrof een vergeljking van de delen I en II van de PECL met Nederlands recht. Thans is PECL III verschenen, en een vergelijkbare editie zal worden verzorgd. In deel II bevindt zich ook een deel betreffende cessie. Dat zal worden vergeleken met het Nederlandse recht door Van Vliet en Milo. Publicatie is voorzien tegen het einde van 2005.

H. VOORTZETTING Het programma wordt ongewijzigd voortgezet, met aandacht voor nieuwe ontwikkelingen, en groter aandacht voor beginselen van het goederenrecht. De werkzaamheden voor het Ius Commune Casebook for the Common Law of Europe zijn voortgezet. Zie voor een beschrijving: . Aan dit project nemen vanuit Leuven deel Sagaert en Lebon, vanuit Utrecht Milo, vanuit Maastricht Van Vliet, Akkermans en Van Erp. Vanuit Engeland wordt geparticipeerd door W. Swadling (Oxford), vanuit Oostenrijk door M. Hinteregger (Graz). In mei 2005 werd aan de Universiteit Maastricht een symposium georganiseerd als vervolg op Contents of Real Rights: Towards a Unified System of Land Burdens. Sprekers waren aldaar Van Erp (Maastricht), Sagaert (Leuven), Wolf (Frankfurt a.M.), Hinteregger (Graz), Van Vliet (Maastricht), Reid (Edinburgh), French (UCLA), Swadling (Oxford), Parchomovsky (U.o. Pennsylvania) en Akkermans (Maastricht). Publicatie is voorzien. In september 2005 wordt te Utrecht een symposium georganiseerd met als thema: De toekomst van het goederenrecht, waarbij de vraag centraal staat of het Nederlandse goederenrecht voldoende is toegerust om zowel (internationale) transacties als supranationale regelgeving te accommoderen. Sprekers zullen zijn Fesevur, Bartels, Grosheide (allen Utrecht) en Van Maanen (Maastricht). De jaarlijkse Ius Commune bijeenkomst zal in 2005 plaatsvinden te Edinburgh. De onderzoeksgroep Goederenrecht heeft daarvoor geagendeerd het thema: Flexibility in national Property Law and its Compatibility with Supranational Regulations: The Directive on Financial Collateral Arrangements. De werkzaamheden voor het Ius Commune Casebook for the Common Law of Europe worden voortgezet; er zullen ten minste twee meerdaagse bijeenkomsten (Edinburgh, december 2005; zomer 2006) worden georganiseerd.

114

Goederenrecht



Sagaert, V., Zakelijke subrogatie, Antwerpen, Intersentia, 2003, 793 p.

-

Erp, J.H.M. Van, Civil and Common Property Law: Caveat Comparator – The Value of Legal Historical-Comparative Analysis. European Review of Private Law, 2003 (3), p. 394-411.


Bartels, S.E. en J.M. Milo, Contents of Real Rights, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2004.

-

Dirix, E., Faillissement en verrijkingsvorderingen, in: J.M. Smits en G. Lubbe (eds.), Remedies in Zuid-Afrika en Europa: bijdragen over privaatrecht en constitutioneel recht in Zuid-Afrika, Nederland en België (Ius Commune Europaeum, 43), Antwerpen, Intersentia, 2003, p. 83-91.

-

Van Vliet, L.P.W., Iusta causa traditionis and its history in European private law, European Review of Private Law, 2003, p. 342-378.

-

Wolfert, E.C.M., Bestanddeel of zaak? Over het onderscheid en de samenhang tussen de artikelen 3:4 en 5:20 BW (I en II), WPNR 6523 en 6525, 2003, p. 191-197 en p. 279-285.

K. DISSERTATIES -

Bartels, S.E. (2004). De titel van overdracht in driepartijenverhoudingen. (Universiteit Utrecht) (307 pag.) Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Prom./coprom.: Prof. Mr. H.W. Heyman & Prof. Mr. F.W. Grosheide.


Wetenschappelijke publicaties Bartels, S.E. (2004). Zoals kennelijk ter plaatse aangeduid en afgepaald. Het bepaaldheidsvereiste bij overdracht van een gedeeltelijk perceel, Vermogensrechtelijke Annotaties 2, 4-23.

* Dirix, E. (2003). Faillissement en verrijkingsvorderingen. In J.M. Smits & G. Lubbe (Eds.), Remedies in Zuid-Afrika en Europa: bijdragen over privaatrecht en constitutioneel recht in Zuid-Afrika, Nederland en België (Ius Commune Europaeum, 42, p. 83-91). Antwerpen: Intersentia.

Goederenrecht

115


Dirix, E. (2003). Recente uitspraken insolventierecht. In E. Dirix, H. Cousy & M. Vanmeenen (Eds.), Insolventierecht (Cahier/Themis vormingsonderdeel, 20, p. 59-80). Brugge: die Keure. Dirix, E. (2003). Gerechtelijk akkoord. Juridische en conceptuele knelpunten. In C. van Acker, J. Cerfontaine & M. Tison (Eds.), Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten – Deel 1 (p. 467-489). Antwerpen: Intersentia. Dirix, E. (2003). Het vereenvoudigd fiscaal derdenbeslag. In E. Dirix & P. Taelman (Eds.), Fiscaal executierecht (p. 181-203). Antwerpen: Intersentia. * Dirix, E. & Verougstraete, I. (2003). National report for Belgium. In W.W. McBryde, A. Flessner & S.C.J.J. Kortmann (Eds.), Principles of European Insolvency Law (Law of business and finance, p. 93-146). Deventer: Kluwer Legal Publishers. Dirix, E. & Taelman, P. (Eds.). (2003). Fiscaal Executierecht. Antwerpen: Intersentia, XIX + 377 p. Dirix, E., Cousy, H. & Vanmeenen, M. (Eds.). (2003). Insolventierecht. Brugge: Die Keure, 103 p. Dirix, E. (2004). Beslagrecht (6e editie). Leuven: Acco. (116 p.) * Dirix, E. (2004). National Report for Belgium. In E.-M. Kieninger (Ed.), Security Rights in Movable Property in European Private Law. Cambridge: Cambridge University Press. * Dirix, E. & Scott, S. (2004). To have your cake and eat it (bespreking Carrim v Omar 2001 4 SA 691). Stellenbosch Law Review, 333-351. * Erp, J.H.M. van (2003). Civil and Common Property Law: Caveat Comparator – The Value of Legal Historical-Comparative Analysis. European Review of Private Law, 394-411. Erp, J.H.M. van (2003). Het wetsontwerp mededelingsvereiste bij cessie: aanleiding tot een fundamentele herziening van ons goederenrecht? Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6546, 675-679. Erp, J.H.M. van & Vliet, L. van (2003). Garantias personales y reales. Informe de los Países Bajos. Revista de Derecho Comparado, 7-25. * Erp, J.H.M. van (2004). Positive duties in the grey area between contract and property law. In S. Bartels & M. Milo (Eds.), The content of the real right (p. 149-162). Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

116

Goederenrecht


* Erp, J.H.M. van (2004). De osmose van Nederlands en Europees goederenrecht. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 533-546. * Erp, J.H.M. van (2004). Reactie. Financiëlezekerheidsovereenkomsten. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6601, 967-971. Fesevur, J.E. (2003). Teixeira revisited. In E.H. Hondius & G.E. Van Maanen (Eds.), Civiele klassiekers revisited (p. 107-118). Deventer: Kluwer. Fesevur, J.E. (2003). Verleden en heden rond een puinbreker. In E.H. Hondius & G.E. Van Maanen (Eds.), Civiele klassiekers revisited (p. 225-237). Deventer: Kluwer. Fesevur, J.E. (2003). Verleden en heden rond een puinbreker. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 3, 143-147. Groot, S. de (2003). Welk type solidariteit verdient prioriteit in de tuin van de buurman? In M.W. Hesselink, C.E. Du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht, p. 85-96). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Heyman, H.W. (2003). Het vestigen van erfpacht en opstal op een appartementsrecht. In J. Struiksma et al. (Eds.), Vast en goed. Opstellen aangeboden aan prof.mr. A.A. van Van Velten (p. 77-92). Deventer: Kluwer. Heyman, H.W. (2003). Vennootschapsgoederenrecht. In J.M. Gerretsen (Ed.), De personenvennootschap volgens titel 7:13 (p. 195-217). Deventer: Kluwer. Heyman, H.W. (2003). Naar een meer positief stelsel van grondboekhouding. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 4, 174-178. * Heyman, H.W. (2004). Contents on the Real Right: Dogmatic Rigidity and Pragmatic Flexibility of Dutchh Property Law. In S.E. Bartels & J.M. Milo (Eds.), Contents on the Real Right (p. 71-81). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Heyman, H.W. & Bartels, S.E. (2004). De Vormerkung en de gelijke behandeling van schuldeisers. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6600, 938-941. Heyman, J. & Schram, F. (2004). Het gebruik van het decreet van 18 mei 1999 en de interpretatie van de uitzonderingsgronden. In F. Schram (Ed.), Openbaarheid van bestuur. Stand van zaken 2004 (pp. 51-76). Leuven: Instituut voor Administratief Recht KU Leuven. Honnebier, B.P. (2004). De nieuwe ontwikkelingen in de internationale financieringspraktijk zijn de laatste strohalm voor de Surinaamse Luchtvaart Maatschappij. Surinaams Juristenblad 2, 34-52. Goederenrecht

117


Honnebier, B.P. (2004). Het volledig gecomputeriseerde mondiale registratiesysteem voor zakelijke rechten op luchtvaartuigen zal in 2004 operationeel zijn. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6590, 708-711. * Honnebier, B.P. (2004). The Convention on International interests in Mobile Equipment and Aircraft Equipment Protocol will encourage European Property law reform. Edinburgh Law Review 1, 118-127. * Honnebier, B.P. (2004). The real rights of Dutch Airline companies can be the basis of international interests under the Convention of Cape Town, just like their equivalent American security interests. European Review of Private Law 1, 46-66. * Milo, J.M. (2003). Combating Late Payment in Business Transactions: How a New European Directive Has Failed to Set a Substantial Minimum Standard Regarding National Provisions on Retention of Title. European Review of Private Law 4, 379-393. * Milo, J.M. (2003). Retention of Title in European Business Transactions. Washburn Law Journal 43, 121-139. * Milo, J.M. & Bartels, S.E. (2004). Contents of Real Rights: Personal or Proprietary. A Principled History. In S.E. Bartels & J.M. Milo (Eds.), Contents of real rights (p. 5-23). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. * Milo, J.M. & Honnebier, B.P. (2004). International Interests in Mobile Equipment. Real rights from International and National Perpectives. European Review of Private Law 1, 3-8. Ploeger, H.D. (2003). De juritectuur van de derde dimensie (over meervoudig ruimtegebruik, rechten op lucht en een ruimtelijk kadaster). In J. Struiksma, A.A. van Velten jr., P. Vlas & B.C.M. Waaijer (Eds.), Vast en goed (p. 179192). Deventer: Kluwer rechtswetenschappeljke publicaties. * Ploeger, H.D. (2003). Grond en grenzen; erven en percelen. In J. de Jong & et al. (Eds.), Naar een meer positief stelsel van grondboekhouding? Preadviezen 2003 uitgebracht voor de Vereniging voor Burgerlijk Recht (p. 65-84). Deventer: Kluwer. Ploeger, H.D. et al. (2003). A modular standard for the cadastral domain. In M. Konecny et al. (Eds.), Proceedings of the 3rd international symposium on digital earth (p. 399-419). Brno: Czech Republic: Masaryk University Brno. * Ploeger, H.D. (2003). How the surface was won. Looking backwards: 2050 to 2003. In R. Hack (Ed.), Proceedings 1st international conference Sustainable Development & Management of the Subsurface (p. 1-7). Delft: Delft Cluster. 118

Goederenrecht


Ploeger, H.D. & Stoter, J. (2003). Registration of 3D object crossing parcel boundaries. In M. Villikka (Ed.), Proceedings FIG Working Week 2003 (p. 116). Paris: France: FIG. Ploeger, H.D. & Stoter, J. (2003). Property in 3D registration of multiple use of space: current practice in Holland and the need for a 3D cadastre. Computers, environment and urban systems 27, 553-570. Ploeger, H.D. (2004). Schenking. In J.H. Nieuwenhuis, C.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Vermogensrecht (p. 1349-1364). Deventer: Kluwer. * Ploeger, H.D. & Loenen, B. van (2004). EULIS – At the beginning of the road to harmonization of land registry in Europe. European Review of Private Law 12, 379-387. Ploeger, H.D., Oosterom, P.J.M. van & Stoter, J. (2004). Een geavanceerd 3Dkadastermodel toegepast op volumepercelen. In P.J.G. Teunissen (Ed.), Jaarverslag 2003 Nederlandse Commissie voor Geodesie (p. 47-57). Delft: NCG. Ploeger, H.D. & Stoter, J. (2004). Cadastral registration of cross-boundary infrastructure objects. In M. Villikka (Ed.), The Olympic Spirit in Surveying; FIG Working Week (p. TS25 1/18-TS25 18/18). Frederiksberg: International Federation of Surveyors. Sagaert, V. (2003). Introduction à l’étude du droit burundais. Bujumbura: Presse Universitaire, 83 p. Sagaert, V. (2003). Internationale faillissementen. Insolventierecht (Themis 2003-2004, 2, p. 83-104). Brugge: Die Keure. Sagaert, V. (2003). Het voorrecht van boedelscheiding. In E. Dirix, A. Cuypers & L. Lanoye (Eds.), Voorrechten en hypotheken Artikelsgewijze commentaren. Mechelen: Kluwer, 45 p. * Sagaert, V. (2003). Zekerheidsrechten en de Europese Insolventieverordening. In E. Dirix, A. Cuypers & L. Lanoye (Eds.), Voorrechten en hypotheken Artikelsgewijze commentaren. Mechelen: Kluwer, 25 p. Sagaert, V. (2003). De zakenrechtelijke werking van de cessie van schuldvorderingen: de nieuwe IPR-regeling na de Wet van 2 augustus 2002. Tijdschrift voor Privaatrecht, 561-612. * Sagaert, V. (2004). Les interférences entre le droit des biens et le droit des obligations: une analyse de l’évolution depuis le Code Civil. In P. Wey (Ed.), Le droit des obligations contractuelles et le Bicentenaire du Code civil (p. 353396). Brugge: Die Keure. Goederenrecht

119


Sagaert, V. (2004). Oude zakenrechtelijke figuren met nut voor een moderne familiale vermogensplanning. Knelpunten van tontine, vruchtgebruik, erfpacht en opstal. In Gandaius/CBR (Ed.), Levenslang en verder. Familiale vermogensplanning in de 21e eeuw (XXXste postuniversitaire Cyclus Willy Delva) (p. 205-274). Mechelen: Kluwer. * Sagaert, V. (2004). Real Rights and real obligations in Belgian and French Law. In J. Milo & S. Bartels (Eds.), The content of real rights, Ars notarius (p. 47-70). Deventer: Kluwer Rechtswetenschappen. Sagaert, V. (2004). Strafrechtelijke inbeslagname, strafrechtelijke verbeurdverklaring en private vermogensrechten na de Wet van 19 december 2002. In Balie van Kortrijk (Ed.), Beslag (p. 221-253). Brussel: Larcier. Sagaert, V. (2004). Zaakwaarneming. In E. Dirix & A. van Oevelen (Eds.), Commentaar Bijzondere Overeenkomsten. Mechelen: Kluwer. - Sagaert, V. (2004). Het zakenrechtelijk statuut van nutsleidingen in het Belgische recht (preadvies voor de Vereniging voor de Vergelijkende studie van het Recht van België en Nederland), Tijdschrift voor Privaatrecht 4, 1-50. Sagaert, V. (2004). Zakelijke subrogatie: Een inleidende kennismaking met een algemeen beginsel van het vermogensrecht. Jura Falconis, 415-432. Sagaert, V. & Dirix, E. (2004). De kwaliteitsrekening herbezocht. In L. Cornelis, D. de Marez & Y-H Leleu (Eds.), Liber amicorum van het Tijdschrift voor Privaatrecht (p. 263-282). Gent: Story – Scientia. Salomons, A.F. (2003). Exclusiviteit van eigendom: hoeveel solidariteit kan van een eigenaar verwacht worden? In M.W. Hesselink, C.E. Du Perron & A.F. Salomons (Eds.), Privaatrecht tussen Autonomie en Solidariteit (Amsterdams Instituut voor Privaatrecht, p. 241-260). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Salomons, A.F. (2003). Het wetsvoorstel tot aanpassing van art, 3:94: Nederland introduceert de ‘stille cessie’. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6546, 670-675. Salomons, A.F. (2004). Is analogische interpretatie van art. 3:86 lid 2 in de context van art. 3:88 BW mogelijk? Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 805-806. Salomons, A.F. (2004). Should we Ratify the Convention on International Interest in Mobile Equipment and the Air Equipment Protocol? Some remarks from an Dutch Point of View. European Review of Private Law 1, 67-74.

120

Goederenrecht


Salomons, A.F. (2004). Stille cessie: de verder lotgevallen van het wetsvoorstel (privaatrecht actueel). Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 241-242. Slangen, P.C. (2003). Privaatrecht. In J.M. Reijntjens & P.J. Boon (Eds.), Van Apeldoorn’s Inleiding tot de studie van het Nederlands recht (21ste druk, p. 239295). Deventer: Kluwer. Slangen, P.C. (2004). Foetale nood, de aanvang van de korte verjaringstermijn van art. 3:310 lid 1 BW in het kader van een medische aansprakelijkheid. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 6, 264-271. Stoter, J., Oosterom, P.J.M. van, Ploeger, H.D. & Aalders, H.J.G.L. (2004). Conceptual 3D cadastral model applied in several countries. In M. Villikka (Ed.), The Olympic Spirit in Surveying; FIG Working Week (p. TS25 1/27-TS25 27/27). Frederiksberg: International Federation of Surveyors. Vliet, L. van (2003). Land registration in the Netherlands. In E. Cooke (Ed.), The new law of land registration (p. 187-193). Oxford: Hart Publishing. * Vliet, L. van (2003). Accession of movables to land in Dutch, English and South African law. In J.M. Smits & G. Lubbe (Eds.), Remedies in Zuid-Afrika en Europa (Ius Commune Europaeum, 43, p. 161-179). Antwerpen: Intersentia. Vliet, L. van (2003). Nationaal Grondbezit/Kamphuis. Constitutum possessorium door een houder en bezitter. In E.H. Hondius & G.E. van Maanen (Eds.), Civiele klassiekers revisited (p. 119-128). Deventer: Kluwer. * Vliet, L. van (2003). Iusta causa traditionis and its history in European private law. European Review of Private Law 3, 342-378. Vliet, L. van & Hamers, J.J.A. (2003). Het afgescheiden vermogen van de commanditaire vennootschap met één beherend vennoot. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 3, 114-119. Vliet, L.P.W. van (2004). Verjaring en erfdienstbaarheid. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 5, 206-225. Wolfert, E.C.M. (2003). Bestanddeel of zaak? Over het onderscheid en de samenhang tussen de artikelen 3:4 en 5:20 BW (I). Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6523, 191-197. Wolfert, E.C.M. (2003). Bestanddeel of zaak? Over het onderscheid en de samenhang tussen de artikelen 3:4 en 5:20 BW (II). Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6525, 279-285.

Goederenrecht

121


Wolfert, E.C.M. (2003). Van Slis-Stroom (1984) tot Coöperatie Beatrixziekenhuis/ProCall (2003); het einde van een tijdperk? Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6541, 559-563.

II. Vakpublicaties Bartels, S.E. (2004.) Ik doe het toch maar niet (bespreking van de preadviezen van Hijma en Valk inzake de bedenktijd), Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 4, 164-166. Bartels, S.E. (2004). ABC-contracten en aansprakelijkheid, Contracteren 3, 6872. Bartels, S.E. en Lousberg, E. (2004). De betekenis van art. 13 Fw: de status van de door de voormalige curator verrichte rechtshandelingen na vernietiging van het faillissement. HR 6 december 2002, NJ 2003, 140 (Punte/ISA), Nieuwsbrief BW 4, 55-59. Dirix, E. (2003). Faillissement en lopende overeenkomsten.Rechtskundig Weekblad, 201-211. Dirix, E. (2003). Gerechtelijk akkoord en onverschuldigde betaling. Rechtskundig Weekblad, 1675-1676. Dirix, E. (2003). Voorwoord. In V. Sagaert (Ed.), Zakelijke subrogatie (p. v-vii). Antwerpen: Intersentia. Dirix, E. (2003). Voorwoord. In I. Claeys (Ed.), Samenhangende overeenkomsten en aansprakelijkheid: de quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent herbekeken (p. xvii-xix). Antwerpen: Intersentia. Dirix, E. & Peeters, I. (2004). De hypotheek ‘voor rekening’ – een juridische bouwsteen voor de financiering van grote projecten. Rechtskundig Weekblad, 837-839. * Erp, J.H.M. van (2004). Editorial – Comparative Case Notes: Burnett’s Trustee v. Grainger as an Example. Electronic Journal of Comparative Law, 8.1. * Erp, J.H.M. van (2004). Editorial – Land Burdens – A Fragmented or a Uniform Approach: When Will the Civil Law Debate Start? Electronic Journal of Comparative Law, 8.3. * Erp, J.H.M. van (2004). Editorial – Why Are General Comparative Law Conferences Still Useful? Electronic Journal of Comparative Law, 8.2.

122

Goederenrecht


Fesevur, J.E. (2003). Algemeen goederenrecht (14e druk 2001). Asser Actueel 1, 1-3. Fesevur, J.E. (2003). Algemeen goederenrecht (14e druk 2001). Asser Actueel 3, 27-29. Fesevur, J.E. (2003). Algemeen goederenrecht (14e druk 2001). Asser Actueel 2, 15-18. Fesevur, J.E. (2003). Zekerheidsrechten (13e druk 2003). Asser Actueel 1, 7-9. Fesevur, J.E. (2003). Zekerheidsrechten (13e druk 2003). Asser Actueel 2, 1920. Fesevur, J.E. (2003). Zekerheidsrechten (13e druk 2003). Asser Actueel 3, 3132. Fesevur, J.E. (2003). Cave fiscum. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 6, 289. Fesevur, J.E. (2004). Algemeen Goederenrecht. Asser Actueel 1, 1-3. Fesevur, J.E. (2004). Zekerheidsrechten. Asser Actueel 1, 5-6. Fesevur, J.E. (2004). Algemeen Goederenrecht. Asser Actueel 2, 13-14. Fesevur, J.E. (2004). Zekerheidsrechten. Asser Actueel 2, 15-16. Fesevur, J.E. (2004). Algemeen Goederenrecht. Asser Actueel 3, 23-25. Fesevur, J.E. (2004). Zekerheidsrechten. Asser Actueel 3, 26-28. Heyman, H.W. (2003). Bachelors en Masters. De notariële opleiding in het ‘bama tijdperk’. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6551, 793800. Honnebier, B.P. (2003). [Bespreking van het boek The Official Commentary]. Air and Space Law, XXVIII, 334-337. Honnebier, B.P. (2004). The Convention of Cape Town and the Aircraft Equipement Protocol: a stepping stone towards the unification of security interests in the European Union. International Bar Association Newsletter, 1417. Maanen, G.E. van (2004). Het Register voor Infrastructurele Netwerken. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 119. Goederenrecht

123


Milo, J.M. (2004). Proprietary remedies in context. A study in the judical redistribution of property rights [Bespreking van het boek Proprietary remedies in context. A study in the judical redistribution of property rights]. ERPL 6, 851853. * Milo, J.M. (2004). Security Interests in Mobile Equipment [Bespreking van het boek Security Interests in Mobile Equipment]. ERPL 5, 753-755. Milo, J.M. (2004). Security Rights in Movable Property [Bespreking van het boek Security Rights in Movable Property]. ERPL 11, 171-172. * Milo, J.M. & Bartels, S.E. (2004). Introduction. In J.M. Milo & S.E. Bartels (Eds.), Contents of Real Rights (p. 1-4). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. * Milo, J.M. & Bartels, S.E. (Eds.). (2004). Contents of Real Rights. Nijmegen: Wolf Legal Publishers, 162 p. Ploeger, H.D. (2003). Commentaar op boek 7, titel 3, schenking. In J.H. Nieuwenhuis, D.J.J.M. Stolker & W.L. Valk (Eds.), Tekst en commentaar Burgerlijk Wetboek, boeken 5, 6, 7 en 8 (5e druk, p. 2535-2550). Deventer: Kluwer. Ploeger, H.D. (2003). Grafmonumenten: eigendom en aansprakelijkheid. Nieuw Erfrecht 4 (4), 63-65. Ploeger, H.D. (2003). Grafstenen en verticale natrekking nr. 38. Juridische Berichten voor het Notariaat 8, 7-9. Ploeger, H.D. (2003). Uit- en overbouwen: bouwen over de erfgrens. De Notarisklerk, 77-82. Ploeger, H.D. (2004). Supplement 30, titel 3, art. 20. In W.M. Kleijn & A.A. van Velten (Eds.), Zakelijke rechten (p. 20/1-20/47). Deventer: Kluwer. Ploeger, H.D. (2004). Supplement 30, titel 3, art. 24. In W.M. Kleijn & A.A. van Velten (Eds.), Zakelijke rechten (p. 24/1-24/2). Deventer: Kluwer. Ploeger, H.D., Oosterom, P.J.M. van & Stoter, J. (2004). 3D parcels basis for 3D cadastre? Comparison of conceptual 3D cadastral models in different countries. GIM International 6, 12-15. Ploeger, H.D. (2004). Grafrechten en grafstenen. De Notarisklerk 1431, 12-13. Ploeger, H.D. (2004). De geboorte van erfdienstbaarheden; over vestiging, verjaring en bestemming. De Notarisklerk 1434, 61-65.

124

Goederenrecht


Ploeger, H.D. (2004). Contractuele verplichtingen met een kwalitatief sausje: kettingbeding, de kwalitatieve verplichting en de toestemming. De Notarisklerk 1441, 189-192. Ploeger, H.D. (2004). Drijvend wonen. De flexibiliteit van een schip, zo vast als een huis. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 717-720. Ploeger, H.D. (2004). Waterwoningen: drijvend en vast. Juridische Berichten voor het Notariaat 7/8, 4-5. Sagaert, V. (2003). Recent Case law; bespreking van Cass. 21 maart 2003, Cass. 4 april 2003, 8 november 2002, Cass. 28 februari 2002, Cass. 19 december 2002 (Belgisch rapporteur). European Review of Private Law, 807-837. Sagaert, V. (2003). Recent Case law; bespreking van Cass. 13 oktober 2000, Cass. 24 oktober 2002, Cass. 21 maart 2003, Cass. 6 november 2002, Cass. 19 november 2001 (Belgisch rapporteur). European Review of Private Law, 555578. Sagaert, V. (2003). Recent Case law; bespreking van Cass. 6 november 2002, Cass. 22 maart 2002, Cass. 16 mei 2002, Cass. 2 mei 2002 (Belgisch rapporteur). European Review of Private Law, 235-263. Sagaert, V. (2004). Recensie van R. Timmermans, Aandelen in appartementseigendom [Bespreking van het boek Aandelen in appartementseigendom]. Rechtskundig Weekblad, 1320. Sagaert, V. (2004). Recensie van B. Tilleman en P.A. Foriers, De koop/La vente [Bespreking van het boek De koop/La vente]. Rechtskundig Weekblad, 14391440. Salomons, A.F. (2004). Privaatrecht. In L.M.J. Schoenmaker (Ed.), Gids voor de rechtenstudie en juridische beroepen 2004/2005 (p. 20-23). Deventer: Kluwer. Schaick, A.C. van (2004). Zakelijke rechten. Asser Actueel 1, 3-5. Schaick, A.C. van (2004). Zakelijke rechten. Asser Actueel 2, 14-15. Schaick, A.C. van (2004). Zakelijke rechten. Asser Actueel 3, 26-26. Wolfert, E.C.M. (2003). De kwaliteitsrekening: het woord is aan de wetgever. Onderneming & Financiering, 2-11.

Goederenrecht

125


III. Annotaties Dirix, E. (2004). Noot bij: Hof van Beroep Antwerpen (13-11-2001), (Beslag tot terugvordering op electronisch bestand). Rechtskundig Weekblad, p. 742-743. Fesevur, J.E. (2003). Noot bij: HR (20-09-2002), RvdW 2002, 144, (Van der Wal/Duinstra; bewaarneming van gestolen boot). NTBR, p. 55-59. Milo, J.M. (2004). Noot bij: EHRM (21-09-2004), (Schirmer vs. Poland). EHRC 12, p. 1050-1058. Sagaert, V. (2003). Noot bij: Hof van Cassatie (24-10-2002), (Eindelijk duidelijkheid over de omzetting van een hypothecaire volmacht tijdens de verdachte periode). R.W., p. 1344-1346. Sagaert, V. (2003). Noot bij: Hof van Cassatie (13-12-2002), (Moeten zichtbare conventionele erfdienstbaarheden worden overgeschreven?). R.W., p. 13851387. Sagaert, V. (2003). Noot bij: Hof van Beroep Brussel (19-11-2002), (Het ‘in natura’ vereiste bij eigendomsvoorbehoud:de zakenrechtelijke gevolgen van de bewerking, vermenging en wederverkoop). T.B.H., p. 779-787. Sagaert, V. (2003). Noot bij: Hof van Cassatie (22-03-2002), (Het voorrecht van de onderaannemer en het lot van de interesten). TBO, p. 108-114. Sagaert, V. (2004). Noot bij: Cass. (26-05-2003), RC035Q1_2, (Onverschuldigde betaling en het rechtmatig vertrouwen van de accipiens). Rechtskundig Weekblad, p. 19-21. Salomons, A.F. (2004). Noot bij: Hof van Cassatie van België / Cour de cassaton de Belgique (31-01-2002), (The effect of avoidance in bankruptcy as against a third party acquirer in good faith). ERPL, p. 804-809. Slangen, P.C. (2003). Noot bij: HR (25-10-2002), C00/282HR, RvdW 2002, (St. Barbara/Aartsbisdom Utrecht). NTBR 3, p. 167-169. Slangen, P.C. (2003). Noot bij: HR (11-10-2002), C01/033JR, RvdW 2002, (Bull’s Eye/Chrysler). NTBR 3, p. 164-167. Slangen, P.C. (2003). Noot bij: HR (28-02-2003), C01/112HR, RvdW 2003, (De Steiger). NTBR 7, p. 423-425. Vliet, L. van (2003). Noot bij: HR (14-03-2003), (Hovuma/Spreeuwenberg). NTBR, p. 280-282.

126

Goederenrecht


I.2


A. VOLLEDIGE TITEL Aansprakelijkheid en verzekering


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleiders Dhr. Prof. Dr. M.G. Faure LL.M. (UM) Dhr. Prof. Mr. T. Hartlief (UM)

onderzoeksleiders Dhr. Prof. Mr. A. Akkermans (VU) Dhr. Prof. Dr. H. Cousy (KUL) Dhr. Prof. Mr. I. Giesen (UU) Dhr. Prof. Mr. G.E. van Maanen (UM)

senior onderzoekers Dhr. Mr. E.H.P. Brans (VU) Dhr. Prof. Mr. C.C. van Dam (VU) Mw. Mr. J.C. van Eijk-Graveland (UU) Dhr. Dr. N. Frenk (UU) Dhr. Prof. Mr. E.H. Hondius (UU) Mw. Prof.Mr. S. Klosse (UM) Dhr. Mr. S.Y.T.H. Meijer (VU) Dhr. Prof. A.I. Ogus (UM) Mw. Dr. C. van Schoubroeck (KUL) Dhr. Prof. Mr. J. Spier (UM)

emeritus lid Dhr. Prof. Dr. H. Claassens (KUL)

onderzoekers Mw. Dr. E.F.D. Engelhard (UM) Dhr. Mr. W. Rauws (UM) Dhr. Dr. A. Van (VU) Dhr. Dr. T. Vanden Borre (UM) Dhr. Mr. A.J. Verheij (VU)


127


promovendi Mw. Mr. J. van de Bunt (RUL) Mw. Mr. L. Deben (LUC/UM) Dhr. D. Droshout (KUL/UM) Mw. Mr. T.A. Hekster (VU) Mw. Mr. Drs. M.S.A. Vegter (VU)

D. TREFWOORDEN Aansprakelijkheid, Schadevergoeding, Verzekering


Leiderschap, managementstijl & communicatie

Het programma wordt geleid door twee aan de Universiteit Maastricht verbonden onderzoeksleiders, Michael Faure en Ton Hartlief, die de coördinatie van de werkzaamheden binnen het programma voor hun rekening nemen. Zij onderhouden regelmatig contacten met de andere onderzoeksleiders. In beginsel is er één onderzoeksleider per betrokken instelling. Het betreft Arno Akkermans voor de Vrije Universiteit Amsterdam, Herman Cousy voor de Katholieke Universiteit Leuven, Gerrit van Maanen (eveneens Universiteit Maastricht) en sedert (2005) zijn overgang van Tilburg naar Utrecht eveneens Ivo Giesen (Universiteit Utrecht). Vanuit de coördinatoren wordt regelmatig via e-mailcorrespondentie met andere onderzoeksleiders overlegd over te ondernemen activiteiten, bijvoorbeeld gezamenlijke congressen of de te organiseren workshop op de jaarlijkse Ius Commune conferentie. Daarnaast vinden regelmatig workshops plaats waaraan een groot deel van de bij het programma betrokken onderzoekers deelnemen. Alle onderzoekers binnen het programma treffen zich derhalve minstens éénmaal per jaar tijdens de jaarlijkse Ius Commune conferentie. Daarnaast wordt ook in het kader van vele onderzoeksprojecten samengewerkt, in welk kader ook workshops worden georganiseerd.

II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen Het gezamenlijk onderzoek dat in het kader van deze onderzoeksgroep wordt verricht richt zich op het blootleggen van de grondslagen van aansprakelijkheid en verzekering. De groep kenmerkt zich qua methodologie door enerzijds een gerichtheid op zowel positiefrechtelijk als fundamenteel onderzoek en anderzijds rechtsvergelijkend en multidisciplinair onderzoek. Het positiefrechtelijk fundamenteel onderzoek richt zich meer bepaald op de vraag naar de doelstellingen van aansprakelijkheid en verzekering en naar de relatie tussen aansprakelijkheid en 128



verzekering. Daarin staat bijvoorbeeld de vraag centraal in hoeverre een uitbreidende aansprakelijkheidslast van invloed is op de verzekerbaarheid van bepaalde risico’s. Omgekeerd wordt ook de vraag gesteld in hoeverre verzekerbaarheid een criterium dient te zijn bij het afbakenen van de grenzen van de aansprakelijkheid. Ten dele wordt, ter invulling van die vraag, positiefrechtelijk onderzoek verricht waarin de aandacht uitgaat naar ontwikkelingen in het Nederlandse aansprakelijkheidsrecht, mede in het licht van ontwikkelingen in het buitenland en in Europa. Daarnaast wordt ook kritisch gereflecteerd op de rol van het aansprakelijkheidsrecht als compensatiemechanisme, mede in het licht van andere vergoedingssystemen (aansprakelijkheidsverzekering, directe verzekering, sociale zekerheid, compensatiefondsen). Het rechtsvergelijkend onderzoek heeft onder meer tot doel te pogen de grondslagen van het aansprakelijkheidsrecht in Europa bloot te leggen. Bij dat streven participeren de onderzoekers in verschillende Europese gremia die een gelijkaardige doelstelling hebben. Zo wordt door leden van de groep geparticipeerd in de European Group on Tort and Insurance Law, het project over the European civil code en het case-books project. De multidisciplinaire benaderingswijze bestaat in een samenwerking met rechtseconomen en verzekeringseconomen. De gedachte is dat een goed inzicht in verzekerbaarheid van aansprakelijkheid uitsluitend verkregen kan worden door ook de rechtseconomie bij de analyse te betrekken. Regelmatige samenkomsten vinden plaats tussen de onderzoekers en verscheidene symposia worden georganiseerd om zowel intern als extern de onderzoeksresultaten te bediscussiëren en te presenteren. De onderzoeksgroep streeft bovendien ook naar het verwerven van middelen vooral uit de tweede geldstroom, maar ten dele ook uit de derde geldstroom. Bij dat laatste staat de onderzoeksgroep echter steeds voor ogen dat het derdegeldstroomonderzoek ondersteunend dient te zijn voor het fundamenteel wetenschappelijk onderzoek. Vereist is dan ook steeds dat onderzoeksresultaten, ook wanneer deze door externe financiering tot stand kwamen, van zodanige kwaliteit zijn dat publicatie kan plaatsvinden. De onderzoeksgroep participeert in een groot aantal tweede- en derdegeldstroomprojecten. De onderzoeksgroep is voornemens om gezamenlijk met de partners uit de onderzoekschool de uitvoering van het onderzoeksprogramma voort te zetten. In concreto betekent dit dat de aandacht zal blijven uitgaan naar congresorganisatie, gezamenlijke publicaties en publicatie van onderzoeksresultaten in peer-reviewed tijdschriften. Ook zal steeds gepoogd worden via tweede- en derde-geldstroomonderzoek extra middelen te werven. Op korte termijn wordt voornamelijk uitvoering gegeven aan enkele grote onderzoeksopdrachten die tot de kern van het programma behoren en die op dit ogenblik lopen, meer bepaald:


129


-

het door Zorgonderzoek Nederland (ZON) gefinancierde onderzoek naar enerzijds de verzekerbaarheid van medisch-wetenschappelijke experimenten en anderzijds de mogelijkheid van een invoering van een no-faultsysteem voor schade veroorzaakt door medische ongevallen (looptijd tot 2002);

-

de uitvoering van het SaRO-(Stimuleringsactie Rechtswetenschappelijk Onderzoek)programma over aansprakelijkheid, verzekering en schadevergoeding;

-

het verder zetten van het onderzoek naar de preventie en compensatie voor schade veroorzaakt door nieuwe gezondheidsrisico’s.

De maatschappelijke relevantie van het binnen de onderzoeksgroep uitgevoerde onderzoek behoeft nauwelijks enige toelichting. De onderzoeksgroep houdt zich bezig met rechtseconomisch (multidisciplinair) en rechtsvergelijkend onderzoek waarbij, conform de centrale probleemstelling van het programma, wordt onderzocht hoe aansprakelijkheid en verzekering kunnen worden ingezet ter preventie van ongevallen en hoe een optimale compensatie kan worden geboden aan slachtoffers van ongevallen. Door dit vergelijkend onderzoek wordt nagegaan welke de gemeenschappelijke grondslagen zijn van het aansprakelijkheidsrecht in Europa. Tegelijk wordt onderzocht in hoeverre een uitdijend aansprakelijkheidsrecht de verzekerbaarheid in gevaar brengt en of op zoek moet worden gegaan naar alternatieve mechanismen om compensatie aan slachtoffers van ongevallen te bieden. Die vragen zijn, mede gelet op enkele tragische voorvallen in de recente actualiteit, zeker maatschappelijk relevant. Wat de indicaties van de reputatie van de onderzoeksgroep betreft kan in de eerste plaats worden gewezen op de wervende kracht van de onderzoeksgroep op het vlak van tweede- en derdegeldstroomonderzoek. De onderzoeksgroep is in staat gebleken enkele grote projecten (vanuit SaRO en ZON) aan te trekken. Daarenboven is de onderzoeksgroep ook in staat gebleken internationaal (vooral bij de Europese Commissie) een wervende kracht op potentiële opdrachtverstrekkers uit te oefenen, hetgeen als een indicatie van reputatie kan worden gezien. Daarenboven participeren de onderzoekers in verscheidene internationale netwerken die zich bezig houden met het blootleggen van de gemeenschappelijke grondslagen van het aansprakelijkheidsrecht in Europa. De participatie van onderzoekers vanuit Maastricht in het European Centre for Tort and Insurance Law is desbetreffende tekenend. Bovendien worden de onderzoekers van de groep regelmatig door verzekeraars in binnen- en buitenland gevraagd om hun mening betrekkelijk de verzekerbaarheid van bepaalde nieuwe risico’s via aansprakelijkheidsverzekering, maar ook via alternatieve financiële constructies, zoals directe verzekering of fondsmechanismen.

130



b. Actualisering Waar het oorspronkelijke programma voornamelijk de nadruk legde op het klassieke aansprakelijkheidsrecht en verzekering is, na de actualisering van het programma en aanpassing van de methodologische benadering, een lichte inhoudelijke bijstelling waar te nemen -

waar in een eerste periode voornamelijk rechtsvergelijkend aan aansprakelijkheidsrecht werd gedaan, waarbij de verschillen tussen aansprakelijkheidssystemen in Europa in kaart werden gebracht, onderzoekt de onderzoeksgroep nu in toenemende mate ook kritisch in hoeverre een harmonisatie van aansprakelijkheidsrecht in Europa daadwerkelijk tot stand moet komen (zie daarover o.m. Faure, M. en Hartlief, T., ‘Naar een harmonisatie van het aansprakelijkheidsrecht in Europa? Een kritisch rechtseconomisch perspectief’, NJB, 2003, 170-177 en dezelfden, ‘Harmonisatie van aansprakelijkheidsrecht in Europa. Iets over de overlevingskansen van de romantische rechtsschool van Maastricht’, in TPR 2004 Liber Amicorum TPR en Marcel Storme, 297-322); dit kritisch verkennen van de grenzen van harmonisatie zal ook de komende jaren verder worden gezet;

-

aanvankelijk werd ook vooral onderzoek gedaan naar de functie van het aansprakelijkheidsrecht, ook in relatie tot de mogelijke verzekerbaarheid. Dat onderzoek van verschillende leden van de onderzoeksgroep heeft echter tot de vraag geleid of er geen aanleiding is tot een fundamentele heroriëntering van het aansprakelijkheidsrecht. Eerste aanzetten daartoe werden gegeven door Spier in diens Tilburgse afscheidsrede (Een nieuwe dageraad voor het aansprakelijkheidsrecht?, Deventer, Tjeenk Willink, 1999) en ook in diens Maastrichtse inauguratie (Rampscenario’s. De prijs van onzekerheid na de aanslagen in de Verenigde Staten op 11 september 2001, Deventer, Kluwer, 2002). Ook in andere recente bijdragen heeft Spier (zie ook hierboven) aandacht gevraagd voor een fundamentele heroriëntering op de rol van het aansprakelijkheidsrecht, een oproep waaraan door de onderzoeksgroep gehoor zal worden gegeven;

-

waar oorspronkelijk voornamelijk aandacht werd besteed aan de wisselwerking tussen aansprakelijkheid en verzekering (bijvoorbeeld door onderzoek naar regres – zie desbetreffend ook de dissertatie van Esther Engelhard over dit thema, maar ook naar de verzekerbaarheid van aansprakelijkheid) wordt thans ook in toenemende mate aandacht besteed aan de relatie tussen het aansprakelijkheidsrecht en andere vergoedingssystemen, zoals het sociale zekerheidsrecht, maar ook compensatiefondsen. Specifiek bij nieuwe risico’s en grootschalige schadegevallen zoals rampen rijst de vraag naar de specifieke functie van het aansprakelijkheidsrecht vergeleken met andere compensatiesystemen. Juist daarom zoekt de onderzoeksgroep steeds meer samenwerking ook met sociale zekerheidsjuristen (waaronder Saskia Klosse);


131


-

deze multidisciplinaire benadering (die de onderzoeksgroep traditioneel reeds in de rechtseconomische insteek zag) is ook voortgezet bij de zoektocht naar de functies van het aansprakelijkheidsrecht. Vooral bij het zoeken naar de rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed wordt ondermeer door samenwerking met psychologen nagegaan welke gevolgen een schadegeval voor een slachtoffer heeft en in welke mate het aansprakelijkheidsrecht daaraan tegemoet kan komen.

Dit maakt duidelijk dat ook een samenwerking met medici en meer bepaald een onderzoek naar de medische expertise noodzakelijk is. In toenemende mate wordt dan ook aandacht besteed aan de rol van deskundigen voor de beoordeling van aansprakelijkheid en verzekering. Traditioneel werd dit door vele leden van de onderzoeksgroep reeds onderzocht in het kader van causaliteitsvragen, doch thans wordt ook in ruimer kader aan de (medische) expertise aandacht besteed.

III. Beoogde resultaten Uit de hierboven beschreven programmaopzet volgt duidelijk dat de onderzoekers binnen dit programma aansprakelijkheid en verzekering beogen via zowel positiefrechtelijk fundamenteel onderzoek als via rechtsvergelijkend en multidisciplinair onderzoek de grondslagen van aansprakelijkheid en verzekering bloot te leggen. Deels wordt als resultaat beoogd beter inzicht te krijgen in de rol van instrumenten zoals aansprakelijkheid en verzekering bij de preventie van verschillende soorten ongevallen; daarbij wordt ook specifiek aandacht besteed aan de onderscheiden rol van aansprakelijkheid en verzekering als compensatiemechanisme naast andere vergoedingsmechanismen zoals sociale zekerheid en compensatiefondsen. Deels wordt ook beoogd door het onderzoek van de groep beter inzicht te krijgen in onderscheiden in aansprakelijkheid en verzekeringsrecht in verscheidene Europese rechtsstelsels en tenslotte wordt eveneens beoogd inzicht te verkrijgen in de vraag in welke mate een harmonisatie of minstens betere afstemming van het aansprakelijkheidsrecht binnen Europa in ontwikkeling is en in welke mate zulks als wenselijk kan worden gekwalificeerd.

IV. Relatie tot de onderzoeksschool Er kan zowel een inhoudelijke als een praktische relatie tussen dit programma en de onderzoeksschool Ius Commune worden blootgelegd. Op praktisch vlak zijn de lijnen met de wetenschappelijke leiding van de Ius Commune onderzoeksschool uiteraard bijzonder kort aangezien een van de coördinatoren van het programma aansprakelijkheid en verzekering tevens wetenschappelijk directeur van de Ius Commune onderzoekschool is. Dit garandeert een soepele en vlotte doorstroming van informatie vanuit de wetenschappelijke leiding van de Ius Commune onderzoekschool naar het programma en vice versa. Op inhoudelijk vlak moge duidelijk zijn dat dit programma, zoals zojuist omschreven in de opzet, een bijdrage levert aan de centrale probleemstelling van de Ius Commune onderzoeksschool. Immers, centraal in de onderzoeksschool staat de 132



vraag welke de rol is van het recht bij internationale integratieprocessen. Precies die vraag wordt binnen dit programma onderzocht op het specifieke terrein van het aansprakelijkheidsrecht en, in verband daarmee, de beschikbare verzekeringsdekking. Die fundamentele Ius Commune vraag wordt echter niet alleen vanuit de traditionele rechtsvergelijking bekeken (onder meer door de noodzaak van harmonisatie kritisch te bestuderen), doch tevens wordt fundamenteel onderzoek verricht naar de grondslagen van het aansprakelijkheidsrecht, ook in relatie tot andere instrumenten die parallel met het aansprakelijkheidsrecht kunnen worden ingezet ter vergoeding van slachtoffers.

V.


Vele onderzoekers uit de onderzoeksgroep participeren in internationale samenwerkingsverbanden. Hieronder zal bijvoorbeeld worden gewezen op de participatie van leden van de groep in de European Group on Tort Law. Ook in andere verbanden wordt samengewerkt zoals de Trento Group (meer bepaald is prof. Giesen namens Nederland nationaal rapporteur voor het onderdeel personal injury compensation). Uit de publicatielijsten blijkt tevens dat vele leden van de onderzoeksgroep publiceren in multidisciplinaire en ook internationale tijdschriften met een systeem van peer review. Daarnaast zijn ook vele leden van de onderzoeksgroep (vooral de onderzoeksleiders) betrokken bij redactie van tijdschriften en worden zij ook herhaaldelijk gevraagd om contractonderzoek uit te voeren, hetzij voor de overheid (bijvoorbeeld het Nederlands Ministerie van Justitie), hetzij voor betrokken maatschappelijke actoren (zoals een Verbond van Verzekeraars of een Raad voor de Volksgezondheid en Zorg). Zulks kan als een indicatie van de reputatie van het programma worden beschouwd.

VI. Effecten van de samenwerking Zoals uit de bespreking van de resultaten (zie hieronder bij g.) zal blijken, heeft de samenwerking binnen dit programma de facto geleid tot vele projecten, gezamenlijke boeken en bundels, evenals conferenties die zonder de samenwerking in het kader van de Ius Commune onderzoekschool niet tot stand zouden zijn gekomen. Bijna jaarlijks wordt een gezamenlijke bundel gepubliceerd en de samenwerking in het kader van eerst het SaRO-project en vervolgens het door NWO gefinancierde Shifts in Governance-programma maken duidelijk dat ten gevolge van de samenwerking onderzoeksresultaten zijn gegenereerd die ook tot onderzoeksverbanden met anderen leiden. Bijvoorbeeld de beide genoemde (door NWO gefinancierde) projecten (SaRO en Shifts in Governance) werden uitgevoerd in samenwerking met de Universiteit van Tilburg. Gewezen kan nogmaals worden op de samenwerking met de European Group on Tort Law and het European Centre of Tort and Insurance Law (in Wenen).


133


F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Aansprakelijkheid en verzekering Hoogleraar

2.23 Fte


1.4 Fte

Universitair docent

1.88 Fte

Postdocs

0.0 Fte


2.2 Fte


SARO

Als bekend participeerden verscheidene onderzoekers van de onderzoekschool (Hartlief, Faure, Van Maanen, Spier, Engelhard) in een SaRO gefinancierd programma over aansprakelijkheid, verzekering en schadevergoeding. In dat programma werd samengewerkt met het Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht van het Schoordijk Instituut van de Universiteit van Tilburg. Het programma werd in 2003 ook formeel afgesloten.

II. Shifts in Governance Deels als voortzetting van het SaRO-programma participeren thans verscheidene onderzoekers van het programma (onder meer Engelhard, Philipsen, Faure, Hartlief en Van Maanen) in een nieuw programma dat in samenwerking met de Universiteit van Tilburg is ontwikkeld onder het motto ‘Shifts in Governance’. Dit NWO-gefinancierd programma draagt als titel ‘The shift from civil law to public funding and backward’ en wordt gecoördineerd door Prof. Mr. Willem van Boom (Universiteit van Tilburg) in samenwerking met Prof. Dr. Michael G. Faure (Maastricht). Het project heeft een looptijd van drie jaren en is van start gegaan op 1 april 2004. Bedoeling is uiteraard om ook andere onderzoekers van het programma bij de werkzaamheden in het kader van het programma Shifts in Governance te betrekken. Er vinden regelmatig workshops plaats en tweemaal zal ook een internationale conferentie plaatsvinden, waarbij ook de andere onderzoekers van het programma worden betrokken. In de kern bestudeert het programma Shifts in Governance in welke mate een verschuiving tussen private en publieke financieringssystemen heeft plaatsgevonden 134



en wordt derhalve de relatie tussen het aansprakelijkheidsrecht, verzekering en andere financieringssystemen (zoals sociale zekerheid en compensatiesystemen) bestudeerd. Dit gebeurt op de volgende terreinen: -

arbeidsongevallen en beroepsziekten; milieu; medische aansprakelijkheid en medische experimenten; rampen en terrorisme.

III. Gemeenschappelijke activiteiten en publicaties Naast de gemelde activiteiten in het kader van SARO en Shifts in Governance kan worden gewezen op: -

de organisatie van een afsluitende conferentie voor het SaRO-programma onder het motto ‘Einde van het aansprakelijkheidsrecht?’ op vrijdag 13 december 2002 te Maastricht. De resultaten van deze conferentie werden inmiddels in boekvorm gepubliceerd (Hartlief, T. en Klosse, S. (red.), Einde van het Aansprakelijkheidsrecht?, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2003).

-

Daarnaast werd door Prof. Mr. Gerrit van Maanen het initiatief genomen om, deels als voortzetting van de bijeenkomst tijdens de Ius Commune conferentie in Amsterdam in 2002, verder aandacht te besteden aan de functies van het aansprakelijkheidsrecht. Een eerste zichtbaar resultaat van deze zoektocht naar de functies van het aansprakelijkheidsrecht vormt een onder redactie van Van Maanen tot stand gekomen bundel waaraan vele leden van de onderzoeksgroep hebben bijgedragen: Van Maanen, G.E. (red.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2003.

-

Daarenboven werd tijdens de workshop aansprakelijkheid en verzekering van de Ius Commune conferentie te Maastricht in 2003 op initiatief van Prof.Mr. G. van Maanen aandacht besteed aan aansprakelijkheid in gezinsverband (sprekers waren onder meer Prof.Mr. J. Hage, Prof.Dr. C. Forder, met interventies van ondermeer Prof.Mr. C.C. Van Dam en Prof.Mr. A. Akkermans). Deze activiteit heeft geresulteerd in: E. Engelhard, T. Hartlief & G. van Maanen (red.), Aansprakelijkheid in gezinsverband, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2004.

-

Tijdens de Ius Commune conferentie in Leuven in 2004 werd een workshop gehouden over medische aansprakelijkheid met als sprekers: Prof.Mr. T. Hartlief, Dr. C. van Schoubroeck, Prof.Mr. A. Akkermans, Prof.Mr. G. van Maanen, Mr. D. Droshout, Dr. E. Engelhard, Mr. Y. Thiery en Prof.Mr. C. van Dam.


135


-

Op 20-21 januari 2005 werd een conferentie georganiseerd te Maastricht onder de titel “Financial compensation for victims of catastrophes”. Deze conferentie vormde de voortzetting van een contractonderzoek (zie infra onder 4) over de financiële vergoeding voor slachtoffers van rampen. Aan deze conferentie werd door vele onderzoekers in het programma deelgenomen; de resultaten worden in boekvorm gepubliceerd: M. Faure en T. Hartlief (red.), Financial compensation for victims of catastrophes, Vienna, Springer, 2005.

IV. Contractonderzoek Verscheidene leden van de onderzoeksgroep zijn ook actief op het terrein van contractonderzoek, waarbij steeds publicatie van de resultaten voorop staat en er naar gestreefd wordt uitsluitend onderzoek te aanvaarden dat binnen de missie van het programma past. Ten titel van voorbeeld kan op het volgende onderzoek worden gewezen. Hartlief en Faure hebben onderzoek uitgevoerd voor het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (oktober 2003-januari 2004) over de financiële vergoeding van slachtoffers na rampen. De Nederlandstalige rapportage zal in boekvorm worden gepubliceerd bij Boom Juridische uitgevers. Verder zullen de buitenlandse landenrapporten de basis vormen voor een verdere uitwerking in een internationale publicatie in samenwerking met het European Centre for Tort and Insurance Law (ECTIL). Bovendien is door verscheidene leden van de onderzoeksgroep deelgenomen aan een project over de verzekerbaarheid van medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen. Dit onderzoek werd gefinancierd door ZorgOnderzoekNederland (ZonMw) en vond plaats in samenwerking met het European Centre for Tort and Insurance Law (ECTIL). Als resultante van dit onderzoek vond een publicatie plaats in het Nederlands (Dute, J.C.J. en Faure, M.G., Evaluatie. Tijdelijk besluit verplichte verzekering bij medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen, Den Haag, ZonMw, 2002, met bijdragen van onder meer Faure en Hartlief). Tevens vond een publicatie in het Engels plaats via de Tort and Insurance Law reeks van ECTIL (Dute, J., Faure, M.G. en Koziol, H. (red.), Liability for and insurability of bio-medical research with human subjects in a comparative perspective, Vienna, Springer, 2004). Ook kan worden gewezen op een onderzoeksopdracht die werd uitgevoerd voor de OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development) over de verzekerbaarheid van zogenaamde systemische risico’s. Deze onderzoeksopdracht werd uitgevoerd door de coördinerend programmaleiders en werd gepubliceerd zowel in het Engels (Faure, M. en Hartlieft, T., Insurance and expanding systemic risks, Paris, OECD, 2003) als in het Frans (Faure, M. en Hartlief, T., Assurances et expansion des risques systémiques, Paris, OCDE, 2003). Zoals hieronder zal worden geschetst (zie infra V) werken verscheidene onderzoekers (onder meer Cousy, Faure en Spier) nauw samen met het European Centre for 136



Tort and Insurance Law in Wenen en zijn zij lid van de European Group on Tort Law.

V.

Samenwerking met De European Group on Tort Law en ECTIL

Als bekend hebben verscheidene leden van de onderzoeksgroep (Akkermans, Cousy, Faure, Hartlief, Du Perron en Spier,) op verschillende wijze bijgedragen aan de totstandkoming van de European Principles on Tort Law en bijdragen verzorgd aan de verscheidene boeken van de European Group on Tort Law; daarnaast werd ook door verscheidene leden van de onderzoeksgroep geparticipeerd in activiteiten van het European Centre of Tort and Insurance Law. Ten titel van voorbeeld kan worden gewezen op: -

Spier, J. (ed.), Unification of tort law: liability for damage caused by others, The Hague, Kluwer Law International, 2003, met bijdragen van onder meer H. Cousy, D. Droshout, J. Spier en O. Haazen.

-

Magnus, U. en Martin-Casals, M. (eds.), Unification of tort law: contributory negligence, The Hague, Kluwer Law International, 2004, met onder meer bijdragen van W.H. van Boom, M. Faure, H. Cousy en D. Droshout.

-

Magnus, U. (ed.), The impact of social security under tort law, Vienna, Springer, 2003, met bijdragen van onder meer H. Cousy/ D. Droshout, C.E. du Perron, W.H. van Boom, M. Faure en T. Hartlief.

-

Koziol, H. en Steininger, B.C. (eds.), European Tort Law 2002, Vienna, Springer, 2003, met bijdragen van onder meer D. Droshout, M. Faure en T. Hartlief.

-

Koziol, H. en Spier, J. (eds.), Liber amicorum Pierre Widmer, Vienna, Springer, 2003 met onder meer bijdragen van M. Faure en J. Spier.

-

Koziol, H. en Steininger, B.C. (eds.), European Tort Law 2003, Vienna, Springer, 2003, met bijdragen van onder meer D. Droshout, M. Faure en T. Hartlief .

-

Koziol, H. en Steininger, B.C. (eds.), European Tort Law 2004, Vienna, Springer, 2005 met bijdragen van onder meer M. Faure en T. Hartlief.

-

European Group on Tort Law (eds.), Principles of European Tort Law. Text and commentary, Vienna, Springer, 2005.

Reeds eerder werd gewezen op de ECTIL-boeken die het resultaat zijn van het uitgevoerde contractonderzoek voor ZonMw:


137


-

Dute, J., Faure, M. en Koziol, H. (eds.), No-fault compensation in the health care sector, Vienna, Springer, 2004.

-

Dute, J., Faure, M.G. en Koziol, H. (eds.), Liability for and insurability of bio-medical research with human subjects in a comparative perspective, Vienna, Springer, 2004.

H. VOORTZETTING Hierboven werd reeds aangegeven dat de oorspronkelijke programma-opzet werd gewijzigd in het licht van enkele nieuwere ontwikkelingen. Kortheidshalve wordt de uiteenzetting (zie supra onder e. 2.2) hier herhaald: Waar het oorspronkelijke programma voornamelijk de nadruk legde op het klassieke aansprakelijkheidsrecht en verzekering is, na de actualisering van het programma en aanpassing van de methodologische benadering, een lichte inhoudelijke bijstelling waar te nemen: -

waar in een eerste periode voornamelijk rechtsvergelijkend aan aansprakelijkheidsrecht werd gedaan, waarbij de verschillen tussen aansprakelijkheidssystemen in Europa in kaart werden gebracht onderzoekt de onderzoeksgroep nu in toenemende mate ook kritisch in hoeverre een harmonisatie van aansprakelijkheidsrecht in Europa daadwerkelijk tot stand moet komen (zie daarover o.m. Faure, M. en Hartlief, T., ‘Naar een harmonisatie van het aansprakelijkheidsrecht in Europa? Een kritisch rechtseconomisch perspectief’, NJB, 2003, 170-177 en dezelfden, ‘Harmonisatie van aansprakelijkheidsrecht in Europa. Iets over de overlevingskansen van de romanti-sche rechtsschool van Maastricht’, in TPR 2004 Liber Amicorum TPR en Marcel Storme, 297-322); dit kritische verkennen van de grenzen van harmonisatie zal ook de komende jaren verder worden gezet;

-

aanvankelijk werd ook vooral onderzoek gedaan naar de functie van het aansprakelijkheidsrecht, ook in relatie tot de mogelijke verzekerbaarheid. Dat onderzoek van verschillende leden van de onderzoeksgroep heeft echter tot de vraag geleid of er geen aanleiding is tot een fundamentele heroriëntering van het aansprakelijkheidsrecht. Eerste aanzetten daartoe werden gegeven door Spier in diens Tilburgse afscheidsrede (Een nieuwe dageraad voor het aansprakelijkheidsrecht?, Deventer, Tjeenk Willink, 1999) en ook in diens Maastrichtse inaugurele rede (Rampscenario’s. De prijs van onzekerheid na de aanslagen in de Verenigde Staten op 11 september 2001, Deventer, Kluwer, 2002). Ook in andere recente bijdragen heeft Spier (zie ook hierboven) aandacht gevraagd voor een fundamentele heroriëntering op de rol van het aansprakelijkheidsrecht, een oproep waaraan door de onderzoeksgroep gehoor zal worden gegeven;

-

waar oorspronkelijk voornamelijk aandacht werd besteed aan de wisselwerking tussen aansprakelijkheid en verzekering (bijvoorbeeld door onderzoek

138



naar regres – zie desbetreffend ook de dissertatie van Engelhard over dit thema , maar ook naar de verzekerbaarheid van aansprakelijkheid) wordt thans ook in toenemende mate aandacht besteed aan de relatie tussen het aansprakelijkheidsrecht en andere vergoedingssystemen, zoals het sociale zekerheidsrecht, maar ook compensatiefondsen. Specifiek bij nieuwe risico’s en grootschalige schadegevallen zoals rampen rijst de vraag naar de specifieke functie van het aansprakelijkheidsrecht vergeleken met andere compensatiesystemen. Juist daarom zoekt de onderzoeksgroep steeds meer samenwerking ook met sociale zekerheidsjuristen (waaronder Saskia Klosse); -

deze multidisciplinaire benadering (die de onderzoeksgroep traditioneel reeds in de rechtseconomische insteek zag) is ook voortgezet bij de zoektocht naar de functies van het aansprakelijkheidsrecht. Vooral bij het zoeken naar de rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed wordt ondermeer door samenwerking met psychologen nagegaan welke gevolgen een schadegeval voor een slachtoffer heeft en in welke mate het aansprakelijkheidsrecht daaraan tegemoet kan komen.

Dit maakt duidelijk dat ook een samenwerking met medici en meer bepaald een onderzoek naar de medische expertise noodzakelijk is. In toenemende mate wordt dan ook aandacht besteed aan de rol van deskundigen voor de beoordeling van aansprakelijkheid en verzekering. Traditioneel werd dit door vele leden van de onderzoeksgroep reeds onderzocht in het kader van causaliteitsvragen, toch thans wordt ook in ruimer kader aan de (medische) expertise aandacht besteed.


Van Maanen, G. (red.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed, Den Haag, Boom Juridische uitgevers, 2003.

-

Hartlief, T. en Klosse, S. (red.), Einde van het aansprakelijkheidsrecht?, Den Haag, Boom, 2003.


Engelhard, E.F.D. (03-10-2003), Regres. Een onderzoek naar het regresrecht van particuliere en sociale schadedragers. Universiteit Maastricht (441 pag.). (Deventer: Kluwer). Prom./coprom.: G.E. van Maanen.

-

Cousy, H. (2003). Le principe de précaution et ses relations avec le droit des assurances. In P.-H. Delvaux & et al. (Eds.), Mélanges offerts à Marcel Fontaine (p. 681-702). Bruxelles: Larcier.

-

Faure, M.G. (2003). How law and economics may contribute to the harmonisation of tort law in Europe. In R. Zimmerman (Ed.), Grundstrukturen des Europäischen Deliktsrechts (p. 31-82). Baden-Baden: Nomos.


139


-

Giesen, I. & Van Boom, W. (2004). Van Nederlands naar “Europees” onrechtmatige daadsrecht. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 515-523.

-

Faure, M. en Hartlief, T. (2003). Insurance and expanding systemic risks. Parijs: OECD.

K. DISSERTATIES - Engelhard, E.F.D. (03-10-2003), Regres. Een onderzoek naar het regresrecht van particuliere en sociale schadedragers. Universiteit Maastricht (441 pag.). Deventer: Kluwer. Promotor: G.E. van Maanen.


Wetenschappelijke publicaties Akkermans, A. (2003). Zeven stellingen over de omkeringsregel. In: A. Hammerstein (Ed.), Causaliteit, Inleidingen gehouden op het symposion van de Vereniging van Letselschade Advocaten (p. 13-31). Den Haag: Koninklijke Vermande. Akkermans, A. (2003). Causaliteit bij letselschade en medische expertise. Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade, 93-104. Akkermans, A. (2004). De beoordeling van het verzoek om een voorlopig deskundigenbericht, in het bijzonder bij wjize van contra-expertise in een letselschadezaak. Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade 3, 91-99. Akkermans, A., Nieuwenhuis, J.H. & Snijders, W. (2004). Advies inzake matiging op grond van artikel 6:109 BW of afwijzing op grond van artikel 6:2 BW van een vordering wegens schade door letsel of overlijden naar aanleiding van de Wet van 27 november 2003, Stb. 2003, 495, betreffende wijziging van de regeling van bevrijdende verjaring. Den Haag: Bijlage bij de brief van de minister van Justitie, 30-08-2004. Borre, T. van den (2003). De federale bijdrage tot de vrijmaking van de elektriciteit- en gasmarkt, ofwel via re-regulering naar liberalisering. In: K. Deketelaere (Ed.), Jaarboek Energierecht 2002 (p. 37-87). Antwerpen: Intersentia. Borre, T. van den (2004). Berging van Laagradioactief afval: van NIMBY naar YIMBY? (editoriaal). Milieu- en Energierecht 4, 4. Borre, T. van den & Delvaux, B. (2004). Recente ontwikkelingen in het federale energiebeleid en -recht. In: K. Deketelaere (Ed.), Jaarboek Energierecht 2003 (p. 51-96). Antwerpen: Intersentia.

140



Brabander, B. de, Deben, L. & Vereeck, L.M.C. (2004). Een groen remlicht vooraan in de wagen. Verkeersspecialist, 16-19. * Brans, E.H.P. (2003). Het akkoord van de EU-lidstaten over het voorstel voor een richtlijn milieuaansprakelijkheid. Tijdschrift voor Milieu Aansprakelijkheid, 124-128. Brans, E.H.P. & Bauw, E. (2003). Milieuprivaatrecht. Studiepockets privaatrecht, 47. Deventer: Kluwer, XXVI + 472 p. * Brans, E.H.P. & Somsen, J. (2004). Implementatie van het 1998 Verdrag van Aarhus in het Europees en Nationaal Milieurecht. Tijdschrift voor Milieu Aansprakelijkheid, 103-110. Bunt, J.E. van de (2003). Erkenning door fondsen voor immateriële schade. In: G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 249-265). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Cousy, H. (2003). Aansprakelijkheid van de (gerechts-)deskundige. In: W. van de Voorde, J. Goethals & M. Nieuwdorp (Eds.), Multidisciplinair forensisch onderzoek (deel II) juridische en wetenschappelijke aspecten (p. 13-32). Brussel: Politeia. Cousy, H. (2003). Aansprakelijkheid van de (gerechts-)deskundige. In: G. de Leval & B. Tilleman (Eds.), Gerechtelijk deskundigenonderzoek. De rol van de accountant en de belastingconsulent (p. 199-219). Brugge: Die Keure. Cousy, H. (2003). La loi du 25 juin 1992 après dix ans: lignes de force et perspectives. In: B. Bubuisson & P. Jadoul (Eds.), La loi du 25 juin 1992 sur le contrat d’assurance terrestre. Dix années d’application (p. 205-224). Louvainla-Neuve: Bruylant Academia. * Cousy, H. (2003). Le principe de précaution et ses relations avec le droit des assurances. In: P.-H. Delvaux & et al. (Eds.), Mélanges offerts à Marcel Fontaine (p. 681-702). Bruxelles: Larcier. Cousy, H. (2003). Open vragen en uitdagingen inzake aanvullende sociale bescherming vanuit de hoek van een verzekeringsjurist. In: C. Schoubroeck (Ed.), De aanvullende sociale voorzieningen in de Europese Union. Pensioenen en gezondheidszorg (p. 209-220). Antwerpen/Apeldoorn, Louvain-la-Neuve: Maklu, Academia-Bruylant. * Cousy, H. (2003). Tentatieve (tweetalige) slotbeschouwing over de harmonisatie va het verzekeringscontractenrecht. Tijdschrift voor verzekeringen, 201-212.


141


* Cousy, H. & Droshout, D. (2003). Compensation for Personal Injury in Belgium. In: B.A. Koch & H. Koziol (Eds.), Compensation for Personal Injury in a Comparative Perspective (Tort and Insurance Law, 4, p. 37-75). Wien, New York: Springer Verlag. * Cousy, H. & Droshout, D. (2003). The Impact of Social Security on Tort Law in Belgium. In: U. Magnus (Ed.), The Impact of Social Security Law on Tort Law (Tort and Insurance Law, 3, p. 27-55). Wien, New York: Springer Verlag. * Cousy, H. & Droshout, D. (2003). Liability for Damage Caused by Others under Belgian Law. In: J. Spier (Ed.), Unification of Tort Law: Liability for Damage Caused by Others (p. 37-54). The Hague, London, New York: Kluwer Law International. Cousy, H. & Dubuisson, B. (2003). Woord vooraf. In: C. Schoubroeck (Ed.), De aanvullende sociale voorzieningen in de Europese Union. Pensioenen en gezondheidszorg (p. 7-10). Antwerpen/Apeldoorn, Louvain-la-Neuve: Maklu, Academia-Bruylant. Cousy, H. & Schoubroeck, C. van (2003). Wetgeving Verzekeringen 2004. Mechelen: Kluwer. Cousy, H., Schoubroeck, C. van & Termote, K. (2003). Het lot van aanvullende sociale verzekeringen bij faillissement. In: K.U.Leuven Instituut Sociaal Recht (Ed.), Sociale bescherming op nieuwe paden. Liber Memorialis Béatrice Van Buggenhout (p. 351-389). Leuven: Universitaire Pers Leuven. Cousy, H. & Stevens, Y. (2003). Prof. Dr. Béatrice Van Buggenhout en de aanvullende sociale verzekeringen. In: K.U.Leuven Instituut Sociaal Recht (Ed.), Sociale bescherming op nieuwe paden. Liber Memorialis Béatrice Van Buggenhout (p. 227-230). Leuven: Universitaire Pers Leuven. * Cousy, H. (2004). Harmonisation of national laws against the background of diverging legal cultures. In: Liber Amicorum Jean-Pierre de Bandt (p. 349-362). Brussel: Bruylant. * Cousy, H. (2004). Woord vooraf – Avant-propos. In: C. Schoubroeck (Ed.), BA – Autoverzekering; van Vierde Europese Richtlijn tot Belgische strijd tegen nietverzekering. L’assurance RC Auto: de la Quatrième directive européenne jusqu’à la lutte belge contre non-assurance (p. 9-16). Antwerpen/Apeldoorn: Maklu / Academia-Bruylant. Cousy, H. (2004). Het Belgisch Tariferingsbureau. In: C. Schoubroeck (Ed.), BA – Autoverzekering; van Vierde Europese Richtlijn tot Belgische strijd tegen nietverzekering. L’assurance RC Auto: de la Quatrième directive européenne jusqu’à la lutte belge contre non-assurance (p. 365-383). Antwerpen/Apeldoorn: Maklu/Academia Bruylant. 142



Cousy, H. (2004). Over de kwalificatie van levensverzekeringscontracten en de rol die daarin wordt gespeeld door het begrip kanscontract. In: B. Tilleman & A. Verbeke (Eds.), Knelpunten Kanscontracten (p. 103-139). Antwerpen – Oxford: Intersentia. Cousy, H. (2004). Over recht en rechtscultuur in de netwerkeconomie. In: P.J.M. Drion, J.H. Wansink, J.Th. Vos & B.K.L. Lauwerier (Eds.), Tussen persoon en recht. Afscheidsbunel Prof. Mr. J.G.C. Kamphuisen (p. 35-46). Deventer: Kluwer. * Cousy, H. (2004). The European Internal Insurance Market Anno 2003. In: D. Heremans, S. Proost, J. Stuyck & E. Terryn (Eds.), Current Developments in European Integration, Financial Services Transport Policy (Leuven Law Series, 18) (p. 91-114). Leuven: Leuven University Press. * Cousy, H. (2004). The Precautionary Principle and its Relation to Insurance (Contract) Law. In: The Geneva Papers (Ed.), Etudes et Dossiers no. 279 M.O.R.E. 18. Seminar and The First annual Roundtable of CROs (p. 21-24). Geneve: The Geneva Association. * Cousy, H. (2004). Harmonisatie verzekeringscontractenrecht. Een werk van lange adem. De Verzekeringswereld 1, 63-65. * Cousy, H. & Droshout, D. (2004). Contributory Negligence under Belgian Law. In: U. Magnus & M. Martin-Casals (Eds.), Unification of Tort Law: Contributory Negligence (Principles of European Tort Law, 8) (p. 25-46). Den Haag/Londen/New York: Kluwer Law International. * Cousy, H. & Droshout, D. (2004). Multiple Tortfeasors under Belgian Law. In: W.V.H. Rogers (Ed.), Multiple Tort-feasors (Principles of European Tort Law, 9) (p. 29-52). Den Haag/Londen/New York: Kluwer Law International. Cousy, H., Schoubroeck, C. van, Jocque, G., De Graeve, M. & De Graeve, A. (2004). Overzicht van Rechtspraak. Wet op de landverzekeringsovereenkomst 1992-2003. Tijdschrift voor Privaatrecht, 1781-2045. Dam, C.C. van (2003). Access to justice en immaterieel belang. In: G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 25-35). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Dam, C.C. van (2003). Smartengeld voor affectieschade en shockschade. In: M. Jansen (Ed.), Smartengeld. (p. 6-16). Den Haag: ANWB. Dam, C.C. van (2003). De grenzen van sport en spel. Verkeersrecht: Juridisch Maandblad Betreffende het Wegverkeer 51 (6), 173-176.


143


* Dam, C.C. van (2004). Child Abuse tort Claims in the Netherlands. In: D. Fairgrieve & S. Green (Eds.), Child Abuse Tort Claims Against Public Bodies. A Comparative Law View (p. 209-216). Aldershot: Ashgate. * Dam, C.C. van (2004). Gezin en aansprakelijkheid. In: E. Engelhard, T. Hartleif & G. van Maanen (Eds.), Aansprakelijkheid in gezinsverband (p. 57-71). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Dam, C.C. van (2004). Gezin en aansprakelijkheid. Verkeersrecht: Juridisch Maandblad Betreffende het Wegverkeer, 52(10), 293-297. Daniels, S., Deben, L., Brabander, de B, Verlaak, J. & Vesentini, L. (2004). Steunpuntnota 1, De Veiligheidsgordel: een eenvoudig, goedkoop en doeltreffend middel voor méér verkeersveiligheid. Diepenbeek: Steunpunt Verkeersveiligheid. Deben, L. (2004). De positie van de bestuurlijke boete. Diepenbeek: Steunpunt Verkeersveiligheid. Deben, L. (2004). De rechtswaarborgen bij de bestuurlijke boete. Diepenbeek: Steunpunt Verkeersveiligheid. Deben, L. (2004). De procedure houdende het bevel tot betaling van verkeersstrafzaken geëvalueerd in het licht van de huidige afhandelingsprocedure. Panopticon. Tijdschrift voor strafrecht, criminologie en forensisch welzijnwerk, 6-25. Deben, L. (2004). Electronische uitwisseling van PV-gegevens: een stand van zaken. Politienieuws, 2/3, 2-6. Deben, L. & Vereeck, L.M.C. (2004). Rechtseconomische theorie van verkeersaansprakelijkheid em regulering. Diepenbeek: Steunpunt Verkeersveiligheid. * Droshout, D. (2004). Belgium (Recent developments in Belgian Tort Law in 2003). In: H. Koziol & B. Steininger (Eds.), Tort and Insurance Law Yearbook: European Tort Law 2003 (p. 59-84). Wenen/New York: Springer Verlag. * Dute, JCJ, Faure, M.G. & Koziol, H. (2004). Liability for and insurability of biomedical research with human subjects in a comparative perspective. Wenen: Springer. * Dute, JCJ, Faure, M.G. & Koziol, H. (2004). No-fault compensation in the healthcare sector. Wenen: Springer.

144



Dute, JCJ, Faure, M.G. & Koziol, H. (2004). Introduction. In: J. Dute & al. et (Eds.), No-fault compensation in the healthcare sector (p. v-IX). Vienna: Springer. Engelhard, E.F.D. (2003). Aansprakelijkheidsregels, empathie en de positie van regresnemers. In: G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 225-247). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Engelhard, E.F.D., Hartlief, T. & Maanen, G.E. van (Eds.). (2004). Aansprakelijkheid in gezinsverband. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Engelhard, E.F.D., Hartlief, T. & Maanen, G.E. van (2004). Woord vooraf. In: E.F.D. Engelhard, T. Hartlief & G.E. van Maanen (Eds.), Aansprakelijkheid in gezinsverband (p. V-IX). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Faure, M.G. (2003). Causal uncertainty, joint and several liability and insurance. In: H. Koziol & J. Spier (Eds.), Liber Amicorum Pierre Widmer (p. 79-98). Wenen: Springer. Faure, M.G. (2003). De meerwaarde van het aansprakelijkheidsrecht voor het milieu. In: T. Hartlief & S. Klosse (Eds.), Einde van het aansprakelijkheidsrecht? (p. 223-334). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Faure, M.G. (2003). Het voorzorgsbeginsel in het Belgisch en Vlaams recht. In: M.G. Faure & E. Vos (Eds.), Juridische afbakening van het voorzorgsbeginsel: mogelijkheden en grenzen (p. 235-258). Den Haag: Gezondheidsraad. * Faure, M.G. (2003). How law and economics may contribute to the harmonisation of tort law in Europe. In: R. Zimmerman (Ed.), Grundstrukturen des Europäischen Deliktsrechts (p. 31-82). Baden-Baden: Nomos. * Faure, M.G. (2003). Inleiding. In: M. Faure & J. Neethling (Eds.), Aansprakelijkheids, risico en onderneming: Europese en Zuid-Afrikaanse perspectieven (Ius Commune Europaeum, 44, p. V-XIII). Antwerpen: Intersentia. Faure, M.G. (2003). Overzicht van de socio-economische literatuur met betrekking tot de beslechting van conflicten. In: G. De Leval & J. Hubin (Eds.), Espace judiciaire et social européen. Actes du colloque des 5 et 6 novembre 2001 (p. 461-490). Brussel: Larcier. * Faure, M.G. (2003). The Netherlands. In: H. Koziol & B.C. Steininger (Eds.), European Tort Law2002 (p. 305-328). Wenen: Springer.


145


* Faure, M.G. (2003). Vergoeding van persoonlijk leed: een rechtseconomische benadering. In: G.E. Van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 85-101). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Faure, M.G. (2003). Proportionele aansprakelijkheid. Causaliteit. Inleidingen gehouden op het symposion van de Vereniging voor Letselschadeadvocaten 2003 (p. 33-88). Den Haag: Sdu. Faure, M.G. & Hartlief, T. (2003). Assurance et expansion des risques systémiques. Parijs: OECD, 288 p. Faure, M.G. & Hartlief, T. (2003). Insurance and Expanding Systemic Risks. Parijs: OECD-publicatie, 260 p. * Faure, M.G. & Hartlief, T. (2003). Aansprakelijkheid en verzekering voor nieuwe risico’s. In: M.G. Faure & J. Neethling (Eds.), Aansprakelijkheid, risico en onderneming: Europese en Zuid-Afrikaanse perspectieven (Ius Commune Europaeum, 44, p. 39-69). Antwerpen/Groningen: Intersentia. * Faure, M.G. & Hartlief, T. (2003). Economic Analysis. In: U. Magnus (Ed.), The impact of Social Security Law on Tort Law (p. 221-265). Wenen/New York: Springer. Faure, M.G. & Hartlief, T. (2003). Insurance and expanding systemic risks. Financial Market Trends oktober, 145-156. * Faure, M.G. & Hartlief, T. (2003). Naar een harmonisatie van aansprakelijkheidsrecht in Europa? Een kritisch rechtsecomisch perspectief. Nederlands Juristenblad, 170-177. * Faure, M.G. & Neethling, J. (2003) (Eds.). Aansprakelijkheid, risico en onderneming: Europese en Zuid-Afrikaanse perspectieven (Ius Commune Europaeum, 44) Antwerpen: Intersentia. Faure, M.G. & Vos, E.I.L. (2003) (Eds.). Juridische afbakening van het voorzorgsbeginsel: mogelijkheden en grenzen. Den Haag: Gezondheidsraad. Faure, M.G. & Vos, E.I.L. (2003). Conclusies en slotbeschouwingen. In: M.G. Faure & E. Vos (Eds.), Juridische afbakening van het voorzorgsbeginsel: mogelijkheden en grenzen (p. 259-271). Den Haag: Gezondheidsraad. * Faure, M.G. (2004). Economic analysis of contributory neglicence. In: Magnus & Martin-Casals (Eds.), Unification of tort law: contributory neglicence (Principles of European tort law, 8) (p. 233-256). The Hague: Kluwer Law International. 146



* Faure, M.G. (2004). Economic analysis of tort law and the European civil code. In: A. Hartkamp & al. et (Eds.), Towards a European Civil Code (p. 657-675). Nijmegen: Ars Aequi Libri. * Faure, M.G. (2004). Economic observations concerning optimal prevention and compensation of damage caused by medical malpractice. In: J Dute & al. et (Eds.), No-fault compensation in the healthcare sector (p. 5-87). Vienna: Springer. * Faure, M.G. (2004). Alternative compensation mechanisms as remedies for uninsurability of liability. Geneva Papers on Risk and Insurance Theory, 29(3), 455-489. * Faure, M.G. (2004). Productaansprakelijkheid in Europa: kritische rechtseconomische reflecties. Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade, 3-12. Faure, M.G. & Hartlief, T. (2004). Limitering van aansprakelijkheid. In: P.J.M. Drion & et al. (Eds.), Tussen persoon en recht (Liber amicorum J.G.C. Kamphuisen) (p. 63-83). Deventer: Kluwer. * Faure, M.G. & Hartlief, T. (2004). The Netherlands. In: H. Koziol & B.C. Steininger (Eds.), European Tort Law 2003 (ECTIL-Yearbook) (p. 278-315). Wenen/New York: Springer. Frenk, N (2003). Bundeling van vorderingen, preadvies voor de Vereniging voor de Vergelijkende Studie van het Recht van België en Nederland. Tijdschrift voor Privaatrecht 4, 1413-1488. Frenk, N (2004). Samen sterk [Bespreking van het boek Samen sterk]. SMA, 210-211. * Giesen, I. & Boom, W. van (2004). Van Nederlands naar ‘Europees’ onrechtmatige daadsrecht. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 10, 515523. Hartlief, T. (2003). Het recht op smartengeld: burgerwacht of schaamlap? Enkele opmerkingen over smartengeld in het licht van de functies van het aansprakelijkheidsrecht. In: E.M. Hoogervorst & et al. (Eds.), Doel en effect van civielrechtelijke sancties (BW-Krant Jaarboek 2003, p. 119-137). Deventer: Kluwer. Hartlief, T. (2003). De meerwaarde van het aansprakelijkheidsrecht. In: T. Hartlief & S. Klosse (Eds.), Einde van het aansprakelijkheidsrecht? (p. 1-76). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.


147


Hartlief, T. (2003). Affectieschade: vergoeden of erkennen? De rol van het vermogensrecht bij het verwerken van het leed van naasten. In: van G.E. Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 117-146). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Hartlief, T. (2003). Vergoeding van arbeidsgerelateerde schade op andere leest geschoeid. In: C.J.M. Klaassen & R.J.N. Schlössels (Eds.), Aansprakelijkheid in beroep, bedrijf en ambt (p. 151-172). Deventer: Kluwer Juridische Uitgevers. Hartlief, T. (2003). Causaliteitsonzekerheid. Opkomst en ondergang van de ‘omkeringsregel’? Ars Aequi 52, 298-306. Hartlief, T. (2003). Vonk/Van der Hoeven, het einde van art. 7:658 BW en een terugkeer naar de Ongevallenwet. Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade 1, 3-13. Hartlief, T. (2003). Kroniek aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht 2002-2003. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 572-591. Hartlief, T. (2003). Smartengeld bij bewusteloosheid? Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6519, 111-112. Hartlief, T. (2003). Werkgeversaansprakelijkheid ex art. 7:658. Een nieuwe wind in de Kazernestraat? Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6559 (jrg. 134), 933-934. Hartlief, T. (2003). Verzekerbaarheid van aansprakelijkheid in het perspectief van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap, 236-247. Hartlief, T. & Klosse, S. (2003). Woord vooraf. In: T. Hartlief & S. Klosse (Eds.), Einde van het aansprakelijkheidsrecht? (p. V-XI). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Hartlief, T. & Klosse, S. (Eds.). (2003). Einde van het aansprakelijkheidsrecht? Den Haag: Boom Juridische Uitgevers, XXVII + 379 p. Hartlief, T. (2004). Het gezin in het aansprakelijkheidsrecht. In: E. Engelhard, T. Hartlief & G.E. van Maanen (Eds.), Aansprakelijkheid in gezinsverband (p. 156). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Hartlief, T. (2004). Maatschappelijk verantwoord ondernemen en verzekerbaarheid van aansprakelijkheid. In: A.W.H. Doctors van Leeuwen & et al. (Eds.), Maatschappelijk verantwoord verzekeren in de 21e eeuw, preadviezen voor de Vereniging voor Verzekeringswetenschap 2003 (p. 1-30). Deventer: Kluwer.

148



Hartlief, T. (2004). Affectieschade en 50 jaar Verkeersrecht. Verkeersrecht: Juridisch Maandblad Betreffende het Wegverkeer, jrg. 52, 1-6. Hartlief, T. (2004). De notariële beroepsaansprakelijkheid en haar verzekering. Spannende tijden voor het notariaat? Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6586, 575-586. Hartlief, T. (2004). Het aansprakelijkheidsrecht anno 2004: wat doet de Hoge Raad? Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade, jrg. 4, 235-249. Hartlief, T. (2004). Keuzevrijheid in het personenschaderecht. Nederlands Juristenblad, jrg. 79, 1832-1839. Hartlief, T. (2004). Kroniek aansprakelijkheids- en schadevergoedingsrecht 2003-2004. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, jrg. 79, 462-475. * Hartlief, T. & Faure, M.G. (2004). Harmonisatie van aansprakelijkheidsrecht in Europa. Iets over de overlevingskansen van de romantische rechtsschool in Maastricht. In: Liber amicorum Tijdschrift voor Privaatrecht en Marcel Storme Tijdschrift voor Privaatrecht, (p. 297-322). Gent: E. Story-Scientia. Hartlief, T. & Tjittes, R.P.J.L. (2004). Kroniek van het vermogensrecht. Nederlands Juristenblad, jrg. 79, 1579-1588. * Hondius, E.H., Werro, F. & Palmer, V.V. (Eds.). (2004). The boundaries of strict liability in European tort law. Bern: Staempfli. Huizen, Ph.H.J.G. van (2004). Grondslagen Verzekeringsrecht. Den Haag: Vermande. Huizen, Ph.H.J.G. van (2004). De verzekerbaarheid van transportrisico’s onder Boek 7 Titel 17. Nederlands Tijdschrift voor Handelsrecht 3, 69-73. * Loos, M.B.M. (2004). Financiële diensten op afstand. Nederlands tijdschrift voor Europees recht 10, 9-20. Maanen, G.E. van (Ed.). (2003). De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, V-XXII + 1-279 p. Maanen, G.E. van (2003). Woord vooraf. In: G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. v-viii). Den Haag: Boom Juridische uitgevers.


149


Maanen, G.E. van (2003). De rol van het (aansprakelijkheids)recht bij de verwerking van persoonlijk leed. Enkele gedachten naar aanleiding van het experiment in het Veterans Affairs Medical Centre. In: G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 1-24). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Maanen, G.E. van (2003). De Bentley van Herman Heinsbroek. De meerwaarde van het verkeersaansprakelijkheidsrecht. In: T. Hartlief & S. Klosse (Eds.), Einde van het aansprakelijkheidsrecht? (p. 189-217). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Maanen, G.E. van (2003). Nieuwe en oude risico’s van het gebruik van strafvorderlijke maatregelen. Schadevergoeding bij rechtmatige daad? In: M. Faure & J. Neethling (Eds.), Aansprakelijkheid, risico en onderneming: Europese en Zuid-Afrikaanse perspectieven (Ius Commune Europaeum, 44, p. 173-203). Antwerpen/Groningen: Intersentia. Maanen, G.E. van (2004). Schadevergoeding en besluiten. De ongelukkige consequenties van de blinde fixatie van het bestuursrecht op het besluitbegrip voor het schadevergoedingsrecht (en hoe daarvan bevrijd te raken). In: F.A.M. Stroink & E.C.H.J. van der Linden (Eds.), Tien jaar JB en Awb (p. 45-67). Den Haag: Sdu. Maanen, G.E. van (2004). Schadevergoeding en besluiten. De ongelukkige consequenties van de blinde fixatie van het bestuursrecht op het besluitbegrip voor het schadevergoedingsrecht (en hoe daarvan bevrijd te raken). Jurisprudentie Bestuursrecht, 40-61. Maanen, G.E. van (2004). Schadevergoeding en besluiten. De ongelukkige consequenties van de blinde fixatie van het bestuursrecht op het besluitbegrip voor het schadevergoedingsrecht (en hoe daarvan bevrijd te raken). Nederlands Juristenblad, 787-795. Maanen, G.E. van & Schlössels, R.J.N. (2004). Vernietigende besluiten en schadevergoeding. Een Maastrichts-Nijmeegse revolte? De Gemeentestem, 7203, 139-145. Meijer, S.Y.T.H. (2003). Veiligheid en vertrouwen. In: J.G. Backhaus, W. Heijman, A. Nentjens & J. van Ophem (Eds.), Economic Policy in an Orderly Framework (p. 193-203). Münster: Lit Verlag. Meijer, S.Y.T.H. (2003). De doorwerking van Boek 6 in Boek 7. Nieuwsbrief BW 1, 101-104. Meijer, S.Y.T.H. (2003). Safety and confidence. Griffin’s view on international and comparative law 2, 5-72. 150



* Nys, H. & Cousy, H. (2004). Liability for and Insurability of Biomedical Research Involving Human Subjects under Belgian Law. In: J. Dut, M.G. Faure & H. Koziol (Eds.), Liability for and Insurability of Biomedical Research with Human Subjects in a Comparative Perspective (p. 7-27). Wenen/New York: Springer. * Ogus, A.I. & Faure, M.G. (2003). Economie du droit: le cas français. Parijs: Editions Panthéon, 176 p. Rauws, W.J.M. (2004). De nietigheid van de opzegging: een probleem van verbintenissen- en ontslagrecht. In: C.B.R. Jaarboek 2003-2004 (p. 365-392). Antwerpen/Apeldoorn: Maklu. Rauws, W.J.M. (2004). Omtrent de betekenis van de Arbeidsovereenkomstenwet voor het personeel van de vrije universiteiten. In: Ad amicissimum amici scripsimus. Vriendenboek Raf Verstegen (p. 245-248). Brugge: Die Keure. Rauws, W.J.M., Humblet, P., Janvier, R. & Rigaux, M. (2004). Aperçu du droit du travail belge. Brussel: Bruylant. * Schoubroeck, C. van (Ed.). (2003). La protection sociale complémentaire dans l’Union Européenne. La problématique des pensions et des soins de santé – De aanvullende sociale voorzieningen in de Europese Unie. Pensioenen en gezondheidszorg. Antwerpen/Apeldoorn, Brussel: Maklu, Academia-Bruylant, 276 p. Schoubroeck, C. van (2003). Enkele vragen en thema’s ter inleiding van de paneldiscussie. In: C. van Schoubroeck (Ed.), La protection sociale complémentaire dans l’Union Européenne. La problématique des pensions et des soins de santé – De aanvullende sociale voorzieningen in de Europese Unie. Pensioenen en gezondheidszorg (p. 245-250). Antwerpen/Apeldoorn, Brussel: Maklu, Academia-Bruylant. Schoubroeck, C. van (2003). Quelques thèmes et questions en introduction à la discussion en panel. In: C. van Schoubroeck (Ed.), La protection sociale complémentaire dans l’Union Européenne. La problématique des pensions et des soins de santé – De aanvullende sociale voorzieningen in de Europese Unie. Pensioenen en gezondheidszorg (p. 251-255). Antwerpen/Apeldoorn, Brussel: Maklu, Academia-Bruylant. Schoubroeck, C. van (2003). Beroepsaansprakelijkheidsverzekering: grensoverschrijdende aspecten. In: C. Klaassen, R. Schlossels, G. van Solinge & L. Timmerman (Eds.), Aansprakelijkheid in beroep, bedrijf of ambt (Onderneming en Recht, 25, p. 357-376). Deventer: Kluwer.


151


Schoubroeck, C. van (2003). Verzekeringen voor de aansprakelijkheid van deskundigen. In: W. van de Voorde, J. Goethals & M. Nieuwendorp (Eds.), Multidisciplinair forensisch onderzoek. Juridische en wetenschappelijke aspecten, II (p. 33-46). Brussel: Politeia. Schoubroeck, C. van (2003). Verzekeringen voor de accountant en de belastingconsulent, in het bijzonder inzake het deskundigenonderzoek. In: G. de Leval & B. Tilleman (Eds.), Gerechtelijk deskundigenonderzoek. De rol van de accountant en belastingconsulent – L’expertise judiciaire. Le rôle de l’expertcomptable et du conseil fiscal (Recht en onderneming, 5, p. 222-245). Brugge: Die Keure. Schoubroeck, C. van (2003). Termijnen in de schaderegeling BOAR. Tijdschrift voor verzekeringen speciaal (nummer), 35-61. * Schoubroeck, C. van (2003). The quest for private insurance for damage caused by natural disasters: A Belgian Case. Journal of Business Law, 558-571. * Schoubroeck, C. van (2003). Traffic Accident Compensation in Belgium: an Example for Europe. Maastricht Journal of European and Comparative Law 10 (2), 199-213. Schoubroeck, C. van (Ed.). (2004). BA-Autoverzekering: van Vierde Europese richtlijn tot Belgische strijd tegen niet-verzekering. L’assurance RC auto: de la quatrième directive européenne jusqu’à la lutte belge contre la non-assurance. Antwerpen / Brussel: Maklu Uitgevers / Academia-Bruylant. * Schoubroeck, C. van (2004). Krachtlijnen van de Vierde richtlijn motorrijtuigenverzekering en omzetting naar Belgisch recht. In: C. van Schoubroeck (Ed.), BA-Autoverzekering: van Vierde Europese richtlijn tot Belgische strijd tegen niet-verzekering. L´assurance RC auto: de la quatrième directive européenne jusqu´à la lutte contre la non-assurance (p. 189-240). Antwerpen/Brussel: Maklu Uitgevers/Academia-Bruylant. * Schoubroeck, C. van (2004). Artikel 13 EEX-Vo. In: J. Laenens, P. Depuydt, D. Lindemans & S. Raes (Eds.), Gerechtelijk recht. Artikelgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer. Mechelen: Kluwer. Schoubroeck, C. van (2004). Artikel 14 EEX-Vo. In: J. Laenens, P. Depuydt, D. Lindemans & S. Raes (Eds.), Gerechtelijk recht. Artikelgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer. Mechelen: Kluwer. Schoubroeck, C. van (2004). Verzekerbaarheid van opzettelijke daad en grove schuld: Belgische wettelijke regeling blijft voor beroering zorgen. In: P.J.M. Drion & J.H. Wansink (Eds.), Tussen persoon en recht. Opstellen aangeboden aan prof. Mr. J.G.C Kamphuisen (p. 177-201). Deventer: Kluwer. 152



Schoubroeck, C. van (2004). Affectie schade en shockschade: Belgische reglementering en praktijk. Verkeersrecht: Juridisch Maandblad Betreffende het Wegverkeer, 102-107. Schoubroeck, C. van (2004). Fraude in verzekeringen lichtjes anders bekeken. Tijdschrift voor Belgisch Handelsrecht, 3-21. Schoubroeck, C. van (2004). De overeenkomst van levensverzekering [Bespreking van het boek De overeenkomst van levensverzekering]. R.W., 1120. Schoubroeck, C. van (2004). Mélanges offerts à Marcel Fontaine [Bespreking van het boek Mélanges offerts à Marcel Fontaine]. R.W., 1159-1160. Schoubroeck, C. van & Termote, K. (2004). Aanvullende sociale verzekeringen. Hoe goed zijn werknemers beschermd bij faillissement van een pensioeninstelling? Life & Benefits, 15-22. * Schoubroeck, C. van & Thiery, Y. (2004). Proposal for a Directive on sex discrimination: civil rights ‘individualistic’ tradition versus insurance ‘group’ tradition". Euredia: Revue Européenne de Droit Bancaire et Financier, 585612. * Spier, J. (Ed.). (2003). Unification of Tort Law: Liability for damage caused by others. Den Haag: Kluwer Law International. * Spier, J. (2003). Preface. In: J. Spier (Ed.), Unification of Tort Law: Liability for damage caused by others (p. v). The Hague/London/New York: Kluwer Law International. Spier, J. (2003). Apocalyptische scenario’s. De prijs van de onzekerheid na de aanslagen in de Verenigde Staten op 11 september 2001 en de daaropvolgende economische ellende. In: M.G. Faure & J. Neethling (Eds.), Aansprakelijkheid, risico en onderneming: Europese en Zuid-Afrikaanse perspectieven (Ius Commune Europaeum, 44, p. 3-21). Antwerpen: Intersentia. Spier, J. (2003). Après le déluge. Over de noodzaak van bezinning op de koers van het (aansprakelijkheids)recht. In: T. Hartlief & S. Klosse (Eds.), Einde van het aansprakelijkheidsrecht? (p. 345-379). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Spier, J. (2003). De doem van de waan van de dag. In: G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 103-115). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Spier, J. (2003). The European Group on Tort Law. In: H. Koziol & B. Steininger (Eds.), European Tort Law 2002 (p. 541-551). Wenen: Springer. Aansprakelijkheid en verzekering

153


* Spier, J. (2003). The Phantom of a European Civil Code. A Call for a Serious Discussion on the Foundations of a Truly 21st Century Private Law. In: J. Spier & H. Koziol (Eds.), Liber Amicorum Pierre Widmer (Tort and insurance law, 10, p. 329-340). Wenen: Springer. * Spier, J. & Haazen, O.A. (2003). Comparative report on liability for damage caused by others. Part II. Cases. In: J. Spier (Ed.), Unification of Tort Law: Liability for damage caused by others (p. 309-325). The Hague/London/New York: Kluwer Law International. * Spier, J. & Koziol, H. (Eds.). (2003). Liber Amicorum Pierre Widmer. Wenen: Springer. Spier, J. (2004). La faisabilité d’un droit européen de la responsabilité délictuelle. In: F. Milazzo (Ed.), Diritto romano e terzo millenio, Radici e perspective dell’esperienza giuridica contemporanea (p. 239-248). Napels: Edizione Scientifiche Italiane. Van, A.J. (2003). Beroepsrisicoverzekering. Letsel & Schade 1, 3. Van, A.J. (2003). Vraag het de deskundige! Maar hoe? Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade 4, 105-110. Van, A.J. (2004). De tuchtrechtelijke en civielrechtelijke aansprakelijkheid van medische deskundigen. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 28(7), 505-516. Vegter, M.S.A. (2003). Aansprakelijkheid voor de gevolgen van werkgerelateerde shockschade. In: G.E. van Maanen (Ed.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed (p. 199-211). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Vegter, M.S.A. (2003). Aansprakelijkheid voor arbeidsongevallen: De Hoge Raad trapt op de rem. Bedrijfsjuridische Berichten 24, 197-200. Vegter, M.S.A. (2003). Schadevergoeding en ontslagvergoeding. Arbeidsrechtelijke Annotaties 1, 62-77. Vegter, M.S.A. (2004). Gelijke behandeling op grond van geslacht, werkgeversaansprakelijkheid voor arbeidsongevallen, vermeerdering en vermindering van arbeidsduur. Jurisprudentie Arbeidsrecht Verklaard, 3-12. Vegter, M.S.A. (2004). Wet verlenging loondoorbetaling bij ziekte, rechtspraak over zieke werknemers, aansprakelijkheid werkgever voor RSI en psyvhische ziekten. Jurisprudentie Arbeidsrecht Verklaard, 3-14.

154



Vegter, M.S.A. (2004). Aansprakelijkheid van de werkgever op grond van artikel 7:611 BW voor letselschade, Proportionele aansprakelijkheid, Gelijke behandeling m/v op Europees vlak, Gelijke behandeling op grond van leeftijd, Gelijke behandeling op grond van arbeidsduur, Gelijke behandeling op grond van handicap, Gelijke beloning voor werk van gelijke waarde. Jurisprudentie Arbeidsrecht Verklaard, 14-25. Vegter, M.S.A. (2004). Bewijslastverdeling bij RSI. Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade 1, 3-10. Verheij, A.J. (2003). Ongelukkige samenloop van omstandigheden: aansprakelijkheid voor letselschade bij vriendendienst. Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade 6, 187-197. Verheij, A.J. (2004). Aansprakelijkheid bij vriendendiensten. In: E. Engelhard, T. Hartlief & G. van Maanen (Eds.), Aansprakelijkheid in gezinsverband (p. 111-132). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. * Verheij, A.J. (2004). Compensation of pretium affectionis – a constitutional necessity? Tydskrif vir hedendaagse Romeins-Hollandse reg 3, 394-408.

II. Vakpublicaties Akkermans, A. (2004). Proportionele aansprakelijkheid bij longkanker. In: T. de Bruin & al. et (Eds.), De vervuiler betaalt (p. 19-20). Utrecht: IACA Congrescommissie. Cousy, H. (2004). Diskussionbeiträge. In: E. Lorenz (Ed.), Karlsruher Forum 2003: Das Zweite Gesetz zur Änderung schadenersatzrechtlicher Vorschriften (VersR-Schrifteneihe, Heft 26) (p. 75-78). Karlsruhe: Karlsruhe Verlag Versicherungswirtschaft. Cousy, H. & Schoubroeck, C. van (2004). Wetgeving Verzekeringen 2005. Mechelen: Kluwer. Deben, L. (2003). Het bevel tot betaling: een juridische en beleidsmatige analyse van het verkeersvervolgingsbeleid zoals ingesteld door de nieuwe verkeersveiligheidswet. Diepenbeek: Vlaams Steunpunt Verkeersveiligheid bij stijgende mobiliteit. Deben, L. (2003). Naar een optimaal verkeershandhavingsbeleid in Vlaanderen: Een rechtseconomische analyse van lessen uit de veiligste landen. Diepenbeek: Vlaams Steunpunt Verkeersveiligheid bij stijgende mobiliteit. Deben, L. (2004). Het verkeershandhavingsbeleid in beschouwing genomen. In: Jaarboek Verkeersveiligheid (p. 106-110). Diepenbeek: Steunpunt Verkeersveiligheid/Vlaamse Stichting Verkeerskunde. Aansprakelijkheid en verzekering

155


Deben, L. (2004). Electronische gegevensuitwisseling: een stand van zaken. Verkeersspecialist, 19-21. Deben, L. & Vereeck, L.M.C. (2003). Naar een optimaal verkeershandhavingsbeleid in Vlaanderen: Een rechtseconomische analyse van lessen uit de veiligste landen. (volledige herwerkte versie). Diepenbeek: Vlaams Steunpunt Verkeersveiligheid bij stijgende mobiliteit. Deben, L. & Vereeck, L.M.C. (2003). Rechtseconomische theorie van verkeersaansprakelijkheid en regulering. Diepenbeek: Vlaams Steunpunt Verkeersveiligheid bij stijgende mobiliteit. * Deben, L. & Vereeck, L.M.C. (2003). An International Comparison of the Effectiveness of Traffic Safety Enforcement Policies. Hawaii International Conference on Social Sciences Honolulu. Deben, L., Daniels, S., Brabander, B. de, Verlaak, J. & Vesentini, L. (2004). De veiligheidsgordel: een eenvoudig, goedkoop en doeltreffend middel voor méér verkeersveiligheid. In: Jaarboek verkeersveiligheid (p. 102-105). Diepenbeek: Steunpunt Verkeersveiligheid/Vlaamse Stichting Verkeerskunde. Faure, M.G. (2004). Eindelijk naar een fundamentele herziening van de olieverdragen? Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade, 143. Frenk, N (2003). Affectieschade: naar een wettelijke regeling. Nieuwsbrief Nieuw Burgerlijk Wetboek 5, 33-35. Frenk, N (2003). [Bespreking van het boek Smartengeld]. WPNR, 6523, 197202. Frenk, N (2004). Het wetsvoorstel collectieve afwikkeling massaschade. Nieuwsbrief Nieuw Burgerlijk Wetboek, 18-22. Frenk, N (2004). Herrijking van de vermogensrechtelijke karakteristieken van het recht op smartengeld. Nieuwsbrief Nieuw Burgerlijk Wetboek, 62-65. Hartlief, T. (2003). Baby Kelly en de spankracht van het aansprakelijkheidsrecht. Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade jrg. 3, 73. Hartlief, T. (2003). Medische en Juridische Causaliteit. Gavscoop, 56-62. Hartlief, T. (2003). Beantwoording rechtsvraag werkgeversaansprakelijkheid. Ars Aequi 52, 233-238. Hartlief, T. (2004). De verzekeringsovereenkomst is bijzonder algemeen. Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade, jrg 4, 43. 156



Hekster, T.A. (2003). Risicoverzwaring (ook) voor intermediair – Hoge Raad 10 januari 2003. Verzekeringsblad 4, 120-121. Hekster, T.A. (2003). De oldtimer en de (on)bewuste directeur – Hoge Raad 4 april 2003. Verzekeringsblad 8, 318-319. Hekster, T.A. (2003). Koude schade na een hete vuurzee – Hoge Raad 16 mei 2003. Verzekeringsblad 12, 542-543. Hekster, T.A. (2003). De kip en het ei – Hoge Raad 11 juli 2003. Verzekeringsblad 18, 770-771. Hekster, T.A. (2003). En de werkgever betaalt door – Hoge Raad 24 oktober 2003. Verzekeringsblad 22, 1142-1143. Hekster, T.A. (2003). Vreemde voorwerpen op de weg: de aansprakelijkheid van de wegbeheerder ex artikel 6:174 BW. Verkeersrecht: Juridisch Maandblad Betreffende het Wegverkeer 1, 4-7. Hekster, T.A. (2003). De wijziging van artikel 6:174 BW per 1 januari 2003: nodig of overbodig? Verkeersrecht: Juridisch Maandblad Betreffende het Wegverkeer 11, 351-354. Hekster, T.A. (2003). Waarom de risicoaansprakelijkheid van artikel 6:174 BW niet moet worden vergeten bij uitgaansgelegenheden. Rechtshulp 4, 19-23. Huizen, Ph.H.J.G. van (2004). De nieuwe Pensioenwet: een gemiste kans? Pm: Pensioen Magazine 1, 6-9. Maanen, G.E. van (2004). Interventie bij het preadvies van prof.mr. C.E. du Perron tijdens NJV-vergadering van 13 juni 2003. In: Handelingen Nederlandse Juristen-Vereniging 2003-2 (p. 70-74). Deventer: Kluwer. Meijer, S.Y.T.H. (2003). De notoire wanbetaler. Verzekeringsblad 1, 22-23. Meijer, S.Y.T.H. (2003). Words are never clear. Verzekeringsblad 1, 226-227. Meijer, S.Y.T.H. (2003). Voor alles wat los en vast zit. Verzekeringsblad 1, 426427. Meijer, S.Y.T.H. (2003). Expertisekosten: wie gaat dat betalen? Verzekeringsblad 1, 730-731. Meijer, S.Y.T.H. (2003). Vergoeding van administratiekosten van het ziekenfonds. Verzekeringsblad 1, 1000-1001.


157


Meijer, S.Y.T.H. (2003). Wie van de drie? Verzekeringsblad 1, 1360-1361. Meijer, S.Y.T.H. (2003). Onbevoegde vertegenwoordiging. [Bespreking van het boek Onbevoegde vertegenwoordiging]. NTBR 1, 472-475. Rauws, W.J.M., Rigaux, M. & Eeckhoutte, D. van (2004). Codex arbeidsrecht 2004-2005. Brugge: Die Keure. Schoubroeck, C. van (2003). Aansprakelijkheidsverzekering. In: Recht voor de onderneming, Verzekeringen, (XIV + 30). Mechelen: Kluwer. Schoubroeck, C. van (2003). Artikel 8 EEX-Vo. In: J. Laenens, P. Depuydt, D. Lindemans & S. Raes (Eds.), Gerechtelijke recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer losbladig (p. 1-14). Mechelen: Kluwer. Schoubroeck, C. van (2003). Artikel 9 EEX-Vo. In: J. Laenens, P. Depuydt, D. Lindemans & S. Raes (Eds.), Gerechtelijke recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer losbladig (p. 1-18). Mechelen: Kluwer. Schoubroeck, C. van (2003). Artikel 10 EEX-Vo. In: J. Laenens, P. Depuydt, D. Lindemans & S. Raes (Eds.), Gerechtelijke recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer, losbladig (p. 1-16). Mechelen: Kluwer. Schoubroeck, C. van (2003). Artikel 11 EEX-Vo. In: J. Laenens, P. Depuydt, D. Lindemans & S. Raes (Eds.), Gerechtelijke recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer losbladig (p. 1-6). Mechelen: Kluwer. Schoubroeck, C. van (2003). Artikel 12 EEX-Vo. In: J. Laenens, P. Depuydt, D. Lindemans & S. Raes (Eds.), Gerechtelijke recht. Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer losbladig (p. 1-8).) Mechelen: Kluwer. Schoubroeck, C. van (2003). [Bespreking van het boek Het nieuwe verzekeringsrecht een eerste verkenning van 7.17 NBW]. R.W., 1240. Schoubroeck, C. van (2003). [Bespreking van het boek Verjaring in het verzekeringsrecht]. R.W., 1199. Schoubroeck, C. van (2003). [Bespreking van het boek Verzekering en maatschappij. Juridische beschouwingen over de maatschappelijke rol van verzekeringen en verzekeringsmaatschappijen]. R.W., 1160.

158



* Schoubroeck, C. van & Thierry, Y. (2003). Key features of a legal framework implementing the principle of equality between women and men in the provision of services, with emphasis on insurance services. [on line] European Parliament, Committee on women’s rights and equal opportunities, Public hearing on Discrimination against women outside the workplace: Brussel. . Schoubroeck, C. van (2004). Zeker van de verzekering van door minderjarigen veroorzaakte schade? In: K. Geens, R. Lesaffer, B. Steen & P. van Orshoven (Eds.), Ad Amicissimum Amici Scripsimus Vriendenboek Raf Verstegen (p. 331334). Brugge: Die Keure. Spier, J., Maanen, G.E. van, Hartlief, T. & Vriesendorp, R.D. (2003). Verbintenissen uit de wet en Schadevergoeding. Studiereeks Burgerlijk recht, 3e druk. Deventer: Kluwer. Stijns, S. (Ed.). (2003). Hellas, International Encyclopaedia of Laws, Tort Law. Amsterdam: Kluwer International. Stijns, S. (Ed.). (2003). Israël, International Encyclopaedia of Laws, Tort Law. Amsterdam: Kluwer International. Van, A.J. (2004). Aansprakelijkheid voor asbesthoudende producten. In: IACA Congrescommissie (Ed.), De vervuiler betaald. Internationaal Asbestcongres Amsterdam 13 en 14 mei 2004 (p. 85-87). Utrecht: IACA Congrescommissie. Van, A.J. (2004). Vormen van schadevergoeding. In: IACA Congrescommissie (Ed.), De vervuiler betaalt. Internationaal Asbestcongres Amterdam 13 en 14 mei 2004 (p. 89-91). Utrecht: IACA Congrescommissie. Van, A.J. (2004). De schaduwzijde van verantwoordelijkheid; aansprakelijkheid medisch deskundige in het geding. Medisch Contact, 59(20), 816-819. Vegter, M.S.A. (2004). Aansprakelijkheid werkgever op grond van artikel 7:611 BW voor verkeersongeval buiten werktijd. Sociaal Recht 3, 106-107. Vegter, M.S.A. (2004). Gelijke beloning voor werk van gelijke waarde. Sociaal Recht 4, 156-158. Vegter, M.S.A. (2004). Samenloop van zwangerschapsverlof en vakantie. Sociaal Recht 10, 347-349. Vegter, M.S.A. (2004). Extra vakantiedagen voor oudere werknemers. Sociaal Recht 11, 379-380. Vegter, M.S.A. (2004). Predispositie en eigen schuld bij RSI en andere multicausale ziekten. Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade, 73-79. Aansprakelijkheid en verzekering

159


Vegter, M.S.A. (2004). Wetsvoorstel verlenging loondoorbetaling bij ziekte. Bedrijfsjuridische Berichten 1, 4-6. Vegter, M.S.A. (2004). Gelijke beloning voor gelijke arbeid. Bedrijfsjuridische Berichten 9, 81-84. Vegter, M.S.A. (2004). Verplichting werknemer om zich tijdens ziekte voor werk bij de werkgever te melden. Bedrijfsjuridische Berichten 14, 143-145. Vegter, M.S.A. (2004). Recente rechtspraak van de Hoge raad over de aansprakelijkheid van de werkgever voor arbeidsongevallen. Bedrijfsjuridische Berichten 24, 238-240. Verheij, A.J. (2003). Vergoeding van immateriële schade wegens aantasting in de persoon, weergave van de inhoud van mijn proefschrift. Ars Aequi, 481-486. Verheij, A.J. (2003). Wrongful life. Letsel & Schade, 3-4. * Verheij, A.J. (2003). [Bespreking van het boek Compensation for Personal Injury in a Comparative Perspective, Tort and Insurance Law]. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 10-4, 423-429. Verheij, A.J. (2003). Tilburgse toekomstperspectieven over taak en plaats van de Hoge Raad. [Bespreking van het boek De Hoge Raad binnenstebuiten. Verslag van een experiment]. WPNR 6558, 917-926.

III. Annotaties Akkermans, A. (2004). Noot bij: Rechtbank Dordrecht (15-09-2004), 19, JA 2, p. 173-176. Engelhard, E.F.D. (2003). Noot bij: HR (11-07-2003), C01/262, NTBR 9, p. 539-541. Engelhard, E.F.D. (2003). Noot bij: HR (12-09-2003), C01/264, NTBR 9, p. 538-539. Engelhard, E.F.D. (2003). Noot bij: Rb Assen (16-07-2003), NJ 2003, 585, NTBR 10, p. 601-604. Frenk, N (2003). Noot bij: Rechtbank Alkmaar (12-12-2002), NJ 2003, 68 (Legionella). TVP, p. 48-51. Hartlief, T. (2004). Noot bij: Hoge Raad (31-10-2003), (Saelman/AZ VU: wanneer begint de korte verjaringstermijn van artikel 3:310 BW te lopen?). AA, p. 266-275. 160



Hartlief, T. (2004). Noot bij: Hoge Raad (20-05-2004), (Kelderluik revisited. De kracht van een waarschuwing). AA, p. 866-873. Maanen, G.E. van (2003). De omkeringsregel revisited: 8000 legkippen en 22 fokzeugen. Noot bij Hoge Raad 29 november 2002, RvdW 2002, 192 (Kastelijn/Gemeente Achtkarspelen). NTBR 2, 111-116. Maanen, G.E. van (2003). Noot bij: HR (22-11-2002), RvdW 2002, 187, (Oberdorf/Linssen q.q.). NTBR 4, p. 222-223. Maanen, G.E. van (2003). Noot bij: HR (22-11-2002), RvdW 2002, 188, (Lisman van Raay Stichting/Sint Willibrordus). NTBR 4, p. 223-224. Maanen, G.E. van (2003). Noot bij: HR (21-03-2003), RvdW 2003, 188, (S. BV/Staat). NTBR, 6, p. 351-353. Maanen, G.E. van (2003). Noot bij: HR (20-06-2003), CO2/033HR, JB, 223, p. 1130-1132. Maanen, G.E. van (2003). Noot bij: CRvB (07-08-2003), 270, (Reputatieschade politieagenten). JB, p. 1281-1284. Maanen, G.E. van (2003). Noot bij: CRvB (09-09-2003), 323, (Schadevergoeding, bijstandsfraude). JB, p. 1519-1522. Maanen, G.E. van (2003). Noot bij: CRvB (09-10-2003), 328, (Schadevergoeding, Posttraumatische stress-stoornis). JB, p. 1532-1536. Maanen, G.E. van (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (29-10-2003), 2003, 343, (Fred Flinstone, Schadevergoeding). JB, p. 15801582. Maanen, G.E. van & Kuijer, P.W.L. de (2003). Noot bij: Hoge Raad (27-092002), RvdW 2002, 148, (Vereniging tegen Piramidespelen/Ontvanger). NTBR, p. 59-60. Maanen, G.E. van & Kuijer, P.W.L. de (2003). Noot bij: Hoge Raad (25-102002), RvdW 2002, 172, (Bunink/Manege Nieuw Amstelland). NTBR 1, p. 6263. Maanen, G.E. van & Kuijer, P.W.L. de (2003). Noot bij: Hoge Raad (25-102002), RvdW 2002, 173, (Total/Staat). NTBR 2, p. 121-122. Maanen, G.E. van (2004). Noot bij: Hoge Raad (17-09-2004), C0/068HR, (De ledige Linda). NTBR 9, p. 483-484.


161


Maanen, G.E. van (2004). Noot bij: Hoge Raad (15-10-2004), 387, (Onrechtmatige wetgeving, nadeelcompensatie). JB, p. 1692-1693. Rauws, W.J.M. (2004). Noot bij: Cass. (31-03-2003), (Overgang van onderneming, wijziging van paritair comité en collectieve arbeidsvoorwaarden: art. 20 CAO-wet in het licht van het gunstigheidsbeginsel). R.W., p. 955. Rauws, W.J.M. (2004). Noot bij: Arbh. Gent (08-10-2003), (Nogmaals het beginpunt van de redelijke termijn inzake sociaalrechtelijke administratieve geldboeten). R.W., p. 1510. Schoubroeck, C. van (2003). Noot bij: Kh. Antwerpen (02-10-2001), R.W., p. 72. Schoubroeck, C. van (2003). Noot bij: Pol. Antwerpen (08-03-2001), (Het begrip ‘onverschoonbare fout’ in art. 29bis W.A.M.-wet en de wijziging door de wet van 19 januari 2001). R.W., p. 756. Schoubroeck, C. van (2003). Noot bij: Hof van Beroep Brussel (10-02-2003), T.B.H., p. 686. Schoubroeck, C. van (2003). Noot bij: Rb. Hasselt (31-05-2001), (Gewijzigde bepalingen inzake termijnen tot betaling van vergoeding in de brandverzekering eenvoudige risico’s). T.B.H., p. 692.

162



I.3


A. VOLLEDIGE TITEL Grensoverschrijdend milieurecht


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof. Dr. M.G. Faure LL.M. (UM)

onderzoeksleiders Dhr. Prof. Dr. K. Deketelaere (KUL) Dhr. Prof. Dr. M.M.L.L. Pâques (ULg) Mw. Dr. M. Peeters (UM) Mevr. Prof. Mr. R. Uylenburg (UvA)

senior onderzoekers Dhr. Mr. G. Betlem LL.M. Ph.D. (UU) Dhr. Prof. Dr. G. van Calster (KUL) Dhr. Prof. A.I. Ogus (UM) Dhr. Prof. Mr. Th.A. de Roos (RUL) Dhr. Prof.Mr. B. Schueler (UvA) Dhr. Mr. R.J.G.H. Seerden (UM) Dhr. Prof.Mr. J. Somsen (UvA) Mw. Prof. Dr. E.I.L. Vos (UM)

onderzoekers Dhr. Mr. Drs. W.G.A Hazewindus (UvA) Dhr. Dr. G.M.A. v.d. Heijden (UvA) Dhr. Mr. A. Klap (UvA) Dhr. Prof. Mr. N. S.J. Koeman (UvA) Dhr. Prof. Mr. W. Konijnenbelt (UvA) Dhr. Prof. Mr. J.G. Lammers (UvA) Dhr. Dr. D. Roef (UM) Mw. Prof. Mr. H.G. Sevenster (UvA) Mw. Mr. M.J.C. Visser (UvA) Mw. Mr. Drs. E.M. Vogelezang-Stoute (UvA)


163


promovendi Mw. Mr. M.N. Boeve (UvA) Dhr. J. de Cock (KUL) Dhr. M. Delnoy (ULg) Dhr. S.N.A. Dimitrov, LL.M. (UvA) Dhr. Mr. T.F.M. Etty (UvA) Mw. Mr. F.M. Fleurke (UvA) Dhr. D.J. Grimeaud (UM) Dhr. Drs. F.T. Groenewegen (UvA) Dhr. Mr. J. Heyman (KUL) Dhr. Mr. J.M.P Janssen (UvA) Mw. Mr. K.A.W.M. de Jong (UvA) Dhr. Mr. J.G.J. Lefevere Mw. S. Leprince (ULg Mw. I. Martens (KUL) Dhr. Mr. R. Mellenbergh (UvA) Mw. Mr. M. Oomens (UvA) Mw. Mr. A.M.C. Polman (UvA) Mw. Mr. S.T. Ramnewash-Oemrawsingh (UvA) Mw. K. de Smedt (LUC) Mw. Mr. L. Smorenburg-van Middelkoop (UvA) Dhr. J. de Staercke (KUL) Dhr. Mr. P. Stamoulis (UM) Dhr. Mr. S. Ubachs (UM) Dhr. B. Vanheusden (KUL) Mw. H. Wang (KUL) Mw. Mr. M.N. van Waterschoot (UvA) Dhr. P.E. Wenneras LL.M. (UvA) Dhr. M. Wibisana (UM) Dhr. J. Zander (UM)

D. TREFWOORDEN Harmonisatie, Instrumenten, Risico, Klimaat, Biotechnologie



Het programma wordt gecoördineerd vanuit een aan de Universiteit Maastricht verbonden onderzoeksleider, Michael Faure. Hij neemt in overleg met de andere onderzoeksleiders de coördinatie van de werkzaamheden binnen het programma voor zijn rekening. De gezamenlijke onderzoeksleiders van de Universiteiten van Amsterdam, Leuven en Maastricht onderhouden regelmatig contact met elkaar. In beginsel is er één onderzoeksleider per betrokken instelling. Het betreft Rosa Uy164



lenburg voor het Centrum voor Milieurecht van de Vrije Universiteit Amsterdam, Kurt Deketelaere voor het Instituut voor Milieu en Energierecht van de Katholieke Universiteit Leuven en Marjan Peeters voor METRO van de Universiteit Maastricht. Echter, gelet op de zeer nauwe samenwerking met het pionierprogramma rond de juridische aspecten van Biotechnologie van Prof. Han Somsen (Amsterdam) evenals met het Programma over recht en risico van Prof. Ellen Vos (Maastricht) worden ook zij steeds bij de besluitvorming binnen het programma betrokken, zonder dat het in deze fase noodzakelijk leek het aantal formele onderzoeksleiders uit te breiden. De facto leiden respectievelijk Somsen en Vos hun eigen onderzoeksgroepen rond biotechnologie en recht respectievelijk recht en risico evenwel zonder dat deze formeel als deelprogramma zijn opgevoerd. De facto bestaat het programma uit onderzoek dat wordt uitgevoerd binnen drie op het milieurecht gerichte instituten, respectievelijk het Instituut voor Milieu en Energierecht van de Katholieke Universiteit Leuven, het Maastrichts Europees Instituut voor Transnationaal Rechtswetenschappelijk Onderzoek (METRO) van de Universiteit Maastricht (dat tevens een sterke milieurechtelijke inslag heeft) en Centrum voor Milieurecht van de Universiteit Amsterdam. Niet al het binnen deze separate instituten uitgevoerde onderzoek werd in de onderzoekschool ingebracht. Dat is evident uitsluitend het geval voor zover het gaat om onderzoek dat bijdraagt aan de uitvoering van het Ius Commune programma. Er wordt regelmatig email correspondentie gehouden met de andere onderzoeksleiders. Op basis daarvan vindt overleg plaats ondermeer over te ondernemen activiteiten, bijvoorbeeld over gezamenlijke congressen of over de te organiseren workshop op de jaarlijkse Ius Commune conferentie. Naast de jaarlijkse Ius Commune conferentie vinden ook regelmatige workshops plaats waaraan een groot deel van de betrokken onderzoekers deelneemt. Dit betekent dat alle onderzoekers binnen het programma elkaar ten minste eenmaal per jaar treffen tijdens de jaarlijkse Ius Commune conferentie. Daarnaast wordt ook in het kader van vele onderzoeksprojecten samengewerkt. Zo participeren (zie hieronder) de onderzoekers in dit programma ook in verscheidene contractonderzoeksprojecten en is ook beslist om voortaan dit gezamenlijk onderzoek extern als eenheid te presenteren in het instituut ICCEL (Ius Commune Centre for Environmental Law). Dit zal hieronder eveneens worden toegelicht. Participanten binnen dit programmaonderdeel van de Ius Commune onderzoeksschool zijn nog steeds de oorspronkelijke partners Maastricht en Leuven, inmiddels aangevuld, zoals aangegeven, met Luik en de Universiteit van Amsterdam. In die verscheidene faculteiten is het milieurechtelijk onderzoek in verschillende centra georganiseerd en het zijn dan ook de onderzoekers van die centra die samen het programma grensoverschrijdend milieurecht uitvoeren. Het gaat daarbij wat Leuven betreft om het Instituut voor Milieu- en Energierecht (IMER), voor Maastricht het Maastrichts Europees Instituut voor Transnationaal Rechtswetenschappelijk Onderzoek (METRO), voor Amsterdam het Centrum voor Milieurecht en voor Luik de leerstoel administratief en milieurecht van Professor Michel Pâques. OrGrensoverschrijdend milieurecht

165


ganisatorisch hebben deze centra zich inmiddels ook verbonden tot het Ius Commune Centre of Environmental Law (ICCEL), precies met het doel om uitvoering te geven aan dit programma grensoverschrijdend milieurecht. De Universiteit Utrecht is weliswaar oorspronkelijk partner bij de Ius Commune onderzoeksschool, doch de milieujuristen van Utrecht participeerden in een andere onderzoeksschool en waren derhalve niet bij dit programmaonderdeel betrokken.

II. Programmaopzet a. Thema: grensoverschrijdend milieurecht Zoals aangegeven blijft het centrale thema van dit programma nog steeds het grensoverschrijdend milieurecht. Wat dat betreft wordt verder uitvoering gegeven aan de oorspronkelijke programmaopzet zoals deze in 1997 werd vastgelegd. Centraal idee is en blijft derhalve dat via rechtsvergelijkend onderzoek kan worden blootgelegd wat de beginselen zijn die gemeenschappelijk zijn aan verscheidene milieurechtsstelsels in Europa (en daarbuiten), zodat op die wijze een bijdrage kan worden geleverd aan de zoektocht naar een ‘milieurechtscultuur in Europa’. Daarenboven wordt ook onderzocht welke de consequenties zijn van het vaststellen van die overeenkomsten of verschillen met het oog op de vraag of welk niveau (lokaal, nationaal of Europees) milieuregulering tot stand dient te komen. Ook blijft centrale vraag voor de onderzoeksgroep welke waaier van milieujuridische instrumenten op een optimale wijze (al dan niet in combinatie) dienen te worden ingezet ter bestrijding van (grensoverschrijdende) milieuverstoring.

b. Methodologie Centraal binnen dit programma blijft uiteraard, gelet op de plaats binnen de onderzoeksschool, dat methoden worden gebruikt om een milieurechtelijke Ius Commune te ontdekken. Dat betekent uiteraard in de eerste plaats dat de klassieke milieurechtelijke rechtsvergelijking wordt toegepast waarbij verschillende stelsels met elkaar worden vergeleken, verschillen worden geanalyseerd en kritisch worden bestudeerd. Echter, vanuit de vaststelling vanuit die overeenkomsten of die verschillen wordt vervolgens ook kritisch stilgestaan bij de vraag wat de onderscheiden rol is van verschillende bestuursniveaus (lokaal, nationaal, Europees of internationaal) bij de aanpak van (grensoverschrijdende) milieuproblemen. Derhalve zal bijvoorbeeld in de context van de regulering van klimaatverandering niet alleen aandacht worden besteed aan de optimale juridische instrumenten, maar ook aan de vraag op welk niveau deze op optimale wijze kunnen worden ingezet. Echter, bij die zoektocht wordt niet alleen van rechtsvergelijking gebruik gemaakt, maar ook van de nationale milieurechtelijke dogmatiek. Inderdaad, een accurate bestudering van het nationaal milieurecht is bijvoorbeeld reeds van belang om aangewezen instrumenten te identificeren die kunnen worden ingezet bij de bestrijding van grensoverschrijdende milieuverstoring. Daarnaast kan fundamenteel onderzoek naar nationaal milieurecht ook een bijdrage leveren aan de totstandkoming van een milieurechtelijk Ius Commune. Immers, voor zover in een onder166



zoek naar nationaal milieurecht ook fundamentele vragen worden gesteld over de optimale wijze waarop bepaalde instrumenten (al dan niet in combinatie) het meest effectief zullen zijn om bepaalde milieurechtelijke doelen te bereiken wordt ook een bijdrage geleverd aan het milieurechtelijk Ius Commune gedachtegoed. Bij deze kritische zoektocht naar een optimaal milieurecht spelen onder meer milieurechtelijke beginselen een belangrijke rol. Een vraag die desbetreffend onder meer ook rijst is in welke mate vanuit die beginselen ook een codificerend of harmoniserend effect uitgaat. Bijvoorbeeld bij een onderzoek naar de wijze waarop in de Nederlandse jurisprudentie of bestuurspraktijk met het voorzorgsbeginsel wordt omgegaan kunnen ook belangrijke inzichten worden verworven over de wijze waarop in het algemeen door rechter of bestuur wordt omgegaan met besluitvorming op milieurechtelijk vlak onder onzekerheid. Hoewel de aanpak van de meeste onderzoekers primair (milieu)juridisch zal zijn moge duidelijk zijn dat enkele van het in het kader van dit programma bestuurde vragen enkel beantwoord kunnen worden met behulp van het inroepen van andere disciplines. Bijvoorbeeld de vraag naar het optimaal gebruik van verschillende instrumenten ter reductie van milieuschade of klimaatverandering (milieubelastingen, emissiehandel of vergunningen) kan worden verrijkt door inzichten vanuit de milieu(rechts)economie. Zo kan ook het debat over de vraag welke vorm van milieuregulering op welk bestuursniveau tot stand dient te komen worden verrijkt door politieke theorieën en inzichten vanuit het economisch federalisme. Maar ook de wijze waarop het recht met onzekere risico’s omgaat, die bijvoorbeeld door nieuwe (bio)technologieën worden gecreëerd overstijgt vaak het zuiver juridische. Sociologen (waaronder uiteraard Beck), maar ook politicologen en psychologen hebben belangrijke inzichten geleverd, onder meer over de wijze waarop onzekere risico’s door burgers worden gepercipieerd.

c. Thema’s Het moge duidelijk zijn dat een grote groep Ius Commune milieujuristen vanuit het ICCEL zich met de hierboven omschreven vragen zullen gaan bezighouden. Enkele onderzoekslijnen kunnen indicatief in een aantal themata worden samengevat. Daarbij staat echter voorop dat deze themata slechts indicatief worden aangegeven voor onderzoekslijnen waarrond bepaalde onderzoekers werken, doch zeker niet limitatief zijn. Het milieurecht is zodanig dynamisch en de maatschappelijke vragen waarop het beantwoordt evolueren zo snel en zijn tevens vaak multidisciplinair, zodat die problemen zich niet binnen strikte themata laten vallen. Slechts om een beeld te schetsen van enkele themata waarmee de ICCELonderzoekers zich in het kader van dit programma grensoverschrijdend milieurecht zullen bezighouden kunnen de volgende themata worden genoemd: * Harmonisatie en integratie van het milieurecht De vraag naar de harmonisatie en integratie is een logisch voortvloeisel van het reeds ingezette onderzoek waarbij met behulp van rechtsvergelijking verschillen en overeenkomsten tussen het milieurecht van bepaalde staten werden blootgeGrensoverschrijdend milieurecht

167


legd. De vervolgvraag die onder meer aan bod komt is of de vaststelling van die verschillen nu noodzakelijkerwijze moet betekenen dat een harmonisatie van milieurecht zou moeten worden nagestreefd. Ook kan in dit verband uiteraard worden gedacht aan de vraag welk type milieurechtelijke regulering op welk niveau (lokaal, nationaal, Europees of internationaal) tot stand zou moeten komen. Gerelateerd daaraan is uiteraard de vraag naar de interne en externe integratie. Voor vele rechtsstelsels betekent dit niet alleen een vormelijk aspect, meer bepaald hoe milieuregulering het best kan worden vormgegeven (via een milieucodex, algemene milieuwet of sectorale wetgeving), maar rijzen ook belangrijke afstemmingsvragen (onder meer met natuurbehoud, ruimtelijke ordening en dergelijke). De vraag naar de externe integratie is uiteraard een fundamenteel punt over de rol van milieurecht en milieubeleid vis-à-vis andere beleidsdomeinen. * Milieuregulering: grondslagen en beginselen Zoals reeds aangegeven is juist binnen het programma grensoverschrijdend milieurecht het van groot belang aandacht te besteden aan de milieubeginselen en meer bepaald aan de vraag of daar vanuit een harmoniserend effect ontstaat. Een van de beginselen die desbetreffend hoog op de agenda staat is uiteraard het voorzorgsbeginsel, ook al omdat dit als leidraad wordt geboden bij de wijze waarop het recht met onzekere risico’s zou moeten omgaan. Ook rijst in dit verband de vraag hoe milieuregulering gestalte dient te krijgen met respect voor rechtsstatelijke beginselen. In dat verband dient in Ius Commune kader natuurlijk ook aan de relatie tussen milieu en mensenrechten aandacht te worden besteed en ook aan het bekende debat of milieubescherming zelf als een mensenrecht dient te worden gekwalificeerd. Kortom, een vraag die uiteraard centraal dient te staan is de fundamentele kwestie op welke grondslagen en beginselen milieurecht en milieubeleid zijn gebaseerd. Dit is een vraag, zo moge duidelijk zijn, die rechtstreeks binnen het Ius Commune gedachtegoed kadert. * Recht en risico Risico en de wijze waarop we ermee omspringen, maakt deel uit van het dagelijks leven. Risicobeheersing staat volop in de belangstelling. Dit is in het bijzonder het gevolg van recente voedselschandalen, zoals de BSE crisis, de rampen in Enschede en Volendam, de dioxinecrisis, de mogelijke schadelijke effecten van genetisch gemodificeerde organismen, chemicaliën en biotechnologie en het stralingsgevaar van GSM-masten of de mobiele telefoon. Ook recentelijk zijn we weer opgeschrikt door de berichten dat o.a. frites en chips mogelijkerwijs een kankerverwekkende stof, acrylamide, kunnen bevatten. In al deze gevallen rijst de vraag hoe het recht en de regelgever met risico’s moet omgegaan. Regelgevers besluiten op basis van een wetenschappelijke evaluatie van risico’s verbonden aan bepaalde productieprocessen, producten of stoffen (risicobeoordeling), welke risico’s aanvaardbaar worden geacht (risicobeheersing) en welke procedures hierbij moeten worden gevolgd. Tevens rijst hier de vraag of en op welke wijze belanghebbenden 168



en het publiek bij de besluitvorming moeten worden betrokken. Dergelijke beslissingen brengen vaak complexe technische oordelen met zich mee en vereisen een kosten en baten analyse. Beoordeling en beheersing van risico’s omvatten bovendien zowel juridische, politieke, economische, sociologische en ethische aspecten. Het programma ‘Recht en risico’ beoogt derhalve enkele van de bovengenoemde aspecten van deze problematiek zoals hierboven in grote lijnen uiteengezet te bestuderen en een vergelijking te trekken ten aanzien van de verschillende stelsels (nationaal, Europees en internationaal). * Instrumenten en rechtsbescherming De wellicht meest essentiële vraag binnen het milieurecht is nog steeds welke instrumenten (al dan niet in combinatie) op optimale wijze dienen te worden ingezet om milieuverstoring te voorkomen of te reduceren. In dat verband dient uiteraard de aandacht uit te gaan naar de relatie tussen privaatrechtelijke instrumenten (zoals het aansprakelijkheidsrecht) en publiekrechtelijke instrumenten (zoals regulering), maar rijst eveneens de vraag door welke juridische mechanismen publiekrechtelijke regulering dient te worden gehandhaafd. De afweging tussen bestuursrecht en strafrecht speelt daarbij een grote rol. Derhalve dient te worden blootgelegd wat de precieze rol is van deze onderscheiden instrumenten en op welke wijze en onder welke omstandigheden deze op optimale wijze voor welk type milieuverstoring kunnen worden ingezet. Daarbij dient overigens niet alleen de aandacht uit te gaan naar klassieke juridische instrumenten, zoals de milieuvergunning van het zogenaamde command and control type regulering. Ook economische instrumenten, zoals financiële prikkels en verhandelbare emissierechten dienen bij het onderzoek te worden betrokken. In dat kader rijst ook de vraag in hoeverre zelfregulering als alternatief kan worden beschouwd voor publiekrechtelijke en andere instrumenten van het klassieke ‘command and control’ type. Centraal binnen het milieurecht is uiteraard ook de vraag hoe zowel de potentiële verontreiniger als eventuele derden rechtsbescherming kunnen genieten. De vraag naar de rechtsbescherming voor de betrokken ondernemer, maar ook voor eventueel betrokken derden binnen het kader van de verschillende instrumenten is derhalve ook essentieel. Daarbij dient niet alleen te worden nagegaan op welke wijze het milieurecht daadwerkelijk in de rechtszaal tot werking komt, maar ook hoe bijvoorbeeld door een (bestuurs)rechter wordt getoetst (bijvoorbeeld wederom aan milieurechtelijke beginselen) wanneer de justitiabelen op de rechter een beroep doet. * Klimaat De komende jaren zullen juristen zich ongetwijfeld meer dan tot nu toe het geval was bezig houden met de vraag hoe het recht een bijdrage kan leveren aan de reductie van klimaatverandering. Tot nu toe leek dit een terrein te zijn dat voornamelijk door economen werd bestreken en waar dan ook met veel enthousiasme economische instrumenten naar voren werden geschoven. Te weinig ging de aanGrensoverschrijdend milieurecht

169


dacht uit naar de juridische haalbaarheid daarvan. Binnen dit kader rijst onder meer de vraag hoe onder meer emissiehandelssystemen (vaak gepropageerd als optimale mechanismen in een efficiënt klimaatbeleid) ook juridisch gestalte zouden kunnen krijgen. Dit roept wederom de vraag op naar het optimaal niveau van regulering en de wijze waarop bijvoorbeeld internationale verplichtingen nationaal of Europees moeten worden vertaald, maar ook rijst de vraag hoe maatregelen ter reductie van klimaatverandering ook daadwerkelijk kunnen worden gehandhaafd. * Biotechnologie De laatste decennia voltrokken zich ontwikkelingen op het gebied van de genetica, die in wezen vergelijkbaar zijn met de pyro-technologische revolutie. Hoewel het einde van de genetische revolutie nog lang niet in zicht is, beslaan de implicaties nu reeds alle onderdelen van het bestaan. Flora, fauna, biodiversiteit, en menselijke identiteit en gezondheid zullen blijvend en onomkeerbaar worden beïnvloed door deze explosieve technologische groei. De juridische wetenschap ziet zich dan ook geconfronteerd met ongekende uitdagingen en dilemma’s waar het gaat om het reguleren van deze technologie. Voor een belangrijk deel begeven de vragen zich uiteraard op de hierboven reeds genoemde thematische onderdelen (integratie, grondslagen, instrumenten, risico), en zal dus kunnen worden geput uit ervaringen reeds opgedaan op het terrein van het milieurecht. Daarnaast doen zich ook geheel nieuwe, vaak meer fundamentele vragen voor die een antwoord behoeven. Te denken valt bijvoorbeeld aan de vraag in hoeverre octrooiering van de bouwstenen van levende organismen wenselijk is, of wat dient te worden te verstaan onder het begrip ‘biodiversiteit’. Juist gezien de fundamentele en vaak existentiële aard van deze vragen bestaat de uitdaging voor de juridische wetenschap niet enkel uit het bijdragen aan een inhoudelijk antwoord op deze dilemma’s, maar vooral ook uit het vinden van de meest geëigende wijzen waarop moet worden gereguleerd. Met dit laatste wordt gedoeld op het betrekken van passende maatschappelijke actoren en het inzetten van een effectief en efficiënt instrumentarium. Enerzijds zal maatwerk vereist zijn, en casuïstisch te werk moeten worden gegaan, op een manier die recht doet aan de specifieke karakteristieken van de semi-autonome velden die met het te reguleren probleem zijn geassocieerd. Anderzijds zal moeten worden gepoogd een overkoepelend regulatoir paradigma te ontwikkelen dat als leidraad kan dienen voor wetgevers (nationaal en transnationaal) in hun zoektocht naar een doelmatig en efficiënt wetgevingskader.

III. Beoogde resultaten Uit de hierboven beschreven programmaopzet, methodologie en omschrijving van de te onderzoeken thema’s volgt duidelijk dat de onderzoekers binnen dit programma grensoverschrijdend milieurecht beogen om zowel via positiefechtelijk fundamenteel onderzoek als via rechtsvergelijkend en multidisciplinair onderzoek de grondslagen van aansprakelijkheid en verzekering bloot te leggen. Deels wordt 170



daarbij als resultaat beoogd beter inzicht te krijgen in grondslagen en beginselen van milieuregulering, de rol van integratie in het milieurecht en het comparatieve voordeel van verschillende instrumenten. Tegelijk wordt ook beoogd aan te geven of, na analyse van de verschillen in het milieurecht in de verschillende lidstaten, ook noodzaak is aan harmonisatie en in welke mate. Tegelijk wordt ook op specifieke terreinen als resultaat beoogd aan te geven op welke wijze het recht bijvoorbeeld dient om te gaan met onzekere risico’s, hoe het recht een adequate bescherming kan bieden tegen klimaatverandering en hoe juridische instrumenten kunnen worden ingezet ter bescherming van mens en milieu tegen eventuele gevaren (en mogelijkheden) die vanuit de biotechnologie zouden kunnen rijzen. Deels wordt derhalve door het onderzoek van de groep ook beoogd een beter inzicht te krijgen in de onderscheiden in het milieurecht in verscheidene Europese rechtstelsels. Echter, het onderzoek van de groep gaat duidelijk ook verder. Nadat dit inzicht is verkregen wordt ook aandacht besteed aan de vraag in welke mate een harmonisatie, integratie of andere vorm van afstemming/coördinatie van het milieurecht, dan wel van verschillende instrumenten binnen een Europa in ontwikkeling is en in welke mate zulks als wenselijk kan worden gekwalificeerd. Bijzondere aandacht wordt ook besteed aan de vraag in welke mate het milieurecht (en zijn verschillende instrumenten) op een specifiek niveau (nationaal, Europees, Mondiaal) dient te worden ingezet en welke de consequenties zijn van het inzetten van instrumenten op deze verschillende niveaus, bijvoorbeeld op een terrein als klimaatverandering. Derhalve wordt tevens ook beoogd een beter inzicht te krijgen wat het vage concept ‘multilevel governance’ in concreto betekent voor het terrein van het milieurecht waar juist een sterke wisselwerking bestaat tussen de verschillende reguleringsniveaus (lokaal, nationaal, Europees en mondiaal).

IV. Relatie tot de onderzoeksschool Er bestaan zowel inhoudelijke als heldere praktische banden tussen dit programma en de onderzoekschool Ius Commune. Op praktisch vlak zijn de banden met de wetenschappelijke leiding van de Ius Commune Onderzoekschool uiteraard bijzonder kort. Er bestaat een personele unie tussen de coördinator van het programma grensoverschrijdend milieurecht en de wetenschappelijk directeur van de Ius Commune Onderzoekschool. Daardoor vindt steeds een soepele en vlotte doorstroming plaats van informatie vanuit de wetenschappelijke leiding van de Ius Commune Onderzoekschool naar het programma grensoverschrijdend milieurecht en vice versa. Op inhoudelijk vlak werd hierboven reeds aangegeven dat het programma duidelijk een bijdrage levert aan de centrale onderzoeksvraag van de Ius Commune Onderzoekschool. Centraal in de onderzoekschool staat immers de vraag welke de rol is van het recht bij internationale integratieprocessen. Die vraag wordt zowel ten aanzien van verschillende instrumenten als ten aanzien van vragen naar beginselen en integratie van milieurecht, als ook met betrekking tot de vraag hoe het recht met onzekere risico’s en gevolgen van biotechnologie dient om te gaan, via rechtsvergelijkend en multidisciplinair onderzoek aangepakt. Precies die vraag naar de rol Grensoverschrijdend milieurecht

171


van het recht bij integrale integratieprocessen staat dan ook centraal binnen dit programma, maar dan wel op het specifieke terrein van het milieurecht. Deze fundamentele Ius Commune vraag naar de integratie wordt, zoals bij de methodologie werd aangegeven, niet allen vanuit de traditionele rechtsvergelijking bekeken (en tevens door de rol van het milieurecht op verschillende reguleringsniveaus te analyseren), maar tegelijk wordt ook fundamenteel onderzoek gedaan naar de grondslagen van het milieurecht en naar vermogen van verschillende juridische instrumenten bijvoorbeeld om problemen zoals biotechnologie, klimaatverandering en onzekere risico’s adequaat te benaderen.

V.


Vele onderzoekers uit de onderzoeksgroep participeren in nationale en internationale onderzoeksverbanden, hetgeen zeker als een bewijs van academische reputatie kan worden beschouwd. Uit de publicatie lijsten blijkt tevens dat vele leden van de onderzoeksgroep publiceren in multidisciplinaire en tevens internationale tijdschriften die een systeem van peer review volgen. Ook zijn vele van de onderzoeksgroep (vooral de onderzoeksleiders) betrokken bij de redactie van tijdschriften. Uit het overzicht van het contractonderzoek (zie hieronder) blijkt tevens dat de onderzoekers herhaaldelijk worden gevraagd om contractonderzoek uit te voeren, bijvoorbeeld voor verscheidene overheden (zoals de Vlaamse Overheid, Nederlandse Ministerie van VROM, Evaluatiecommissie Wet Milieubeheer, EG en OECD), maar tevens voor belangrijke betrokken maatschappelijke actoren (zoals een consortium van grote ondernemingen dat een contractonderzoek over emissiehandel en concurrentie heeft uitbesteed aan onderzoekers binnen de groep). Daarenboven kan op het succes van leden van de onderzoeksgroep op het terrein van de werving van tweede geldstroom onderzoek worden gewezen. Het programma over recht en biotechnologie van Prof. Somsen genoot een pionier subsidie; Prof. Ellen Vos kreeg met onderzoek over recht en risico verscheidene prijzen, waaronder van NWO en participeert tevens in projecten die worden uitgevoerd in het kader van het zesde kaderprogramma en daarenboven werd recent aan zowel Faure, Peeters als Vos subsidies toegekend voor vierjarige promotieprojecten vanuit de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Het succes, niet alleen van de drie participerende centra (Centrum voor Milieurecht te Amsterdam, METRO te Maastricht en het Instituut voor Milieu en Energierecht te Leuven) op het terrein van zowel tweede als derde geldstroom onderzoek kan als een indicatie van reputatie van de onderscheiden onderzoekers worden beschouwd. Daarenboven moet worden aangestipt dat binnen veel deze projecten juist wederom wordt samengewerkt en derhalve ook onderzoekers van de andere instituten actief bij de uitvoering van het onderzoek worden betrokken.

VI. Effecten van de samenwerking Zoals uit een bespreking van de inhoudelijke resultaten zal blijken heeft de samenwerking binnen dit programma de facto geleid tot vele gezamenlijk uitgevoerde projecten, publicaties en conferenties. Helder is dat deze gezamenlijke resul172



taten zonder de samenwerking in het kader van de Ius Commune Onderzoekschool niet tot stand zouden zijn gekomen. Vooral op het terrein van contractonderzoek en projectuitvoering, bijvoorbeeld voor de Evaluatiecommissie Wet Milieubeheer wordt door de verschillende partners actief samengewerkt. Zo werd in het verleden een project uitgevoerd voor de Evaluatiecommissie Wet Milieubeheer evenals voor het Ministerie van VROM (naar de ontwikkeling van milieuwetgeving in Indonesië) waarbij telkens participatie was vanuit de Katholieke Universiteit Leuven. Vandaag wordt door de onderzoekers gezamenlijk geparticipeerd in een groot project over de herziening van de Wet Milieubeheer ten behoeve van ten behoeve van het Ministerie van VROM. Daarin participeren zowel het Centrum voor Milieurecht (Amsterdam) als METRO (Maastricht) maar is tegelijk wederom het Instituut voor Milieu en Energierecht (Leuven) betrokken. Ook op het terrein van publicaties wordt veel samengewerkt en recent nog organiseerden de partners samen als Onderzoeksgroep Grensoverschrijdend Milieurecht een internationale conferentie over de juridische aspecten van het climate change regime.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Milieurecht Hoogleraar

3.6 Fte


1.3 Fte

Universitair docent

1.6 Fte

Postdocs

0.0 Fte


14.44 Fte


Interne bijeenkomsten

De onderzoeksgroep Grensoverschrijdend milieurecht zelf kwam verscheidene malen bij elkaar: In mei 2003 werd door Kurt Deketelaere en Michael Faure deelgenomen aan een bijeenkomst met het Centrum voor Milieurecht van de Universiteit van Amsterdam. Aldaar gaven verscheidene Amsterdamse onderzoekers toelichting bij hun onderzoek en werden de mogelijkheden van integratie van het Amsterdamse on-


173


derzoek in het Ius Commune programma Grensoverschrijdend milieurecht besproken. 10 september 2003 Bijeenkomst van de gehele onderzoeksgroep Grensoverschrijdend milieurecht in Maastricht (De Groote Sociëteit op het Vrijthof) met presentatie van lopend promotieonderzoek en discussie over samenwerkingsmogelijkheden. 29 november 2003 Bijeenkomst werkgroep Grensoverschrijdend milieurecht tijdens het Ius Commune congres te Vaeshartelt te Maastricht.

II. Oprichting ICCEL De onderzoeksgroep heeft bovendien ook beslist om de gezamenlijke activiteiten uit te voeren onder de noemer van het Ius Commune Centre for Environmental Law, afgekort ICCEL en uit te spreken als XL. Een nota met verdere uitwerking van dit XL werd ook goedgekeurd door het Ius Commune bestuur tijdens de vergadering van 21 april 2004. Voortaan zullen gezamenlijke activiteiten van de onderzoeksgroep dus naar buiten plaatsvinden onder deze gezamenlijke noemer ICCEL.

III. Gezamenlijke publicaties Daarnaast vond ook gezamenlijk onderzoek plaats, waarbij bijvoorbeeld leden van de onderzoeksgroep publiceerden in het Yearbook of European Environmental Law, waarvan Han Somsen (UvA) de hoofdredactie heeft. Kurt Deketelaere en Michael Faure zijn consultant editors van dit Yearbook. Ook op vele andere gezamenlijke activiteiten kan worden gewezen; waaronder: -

publicaties door leden van de onderzoeksgroep in tijdschriften die onder meer door Deketelaere worden uitgegeven. zo publiceerden ondermeer Faure, Grimeaud en Peeters in de European Environmental Law Review waarvan Deketelaere tot 2004 hoofdredacteur was.

-

Publicaties door leden van de onderzoekgroep in boeken van andere leden van de onderzoeksgroep (onder meer bijdrage van Faure aan het LeuVeM Jaarboek Milieurecht 2003 en bijdragen van Faure en Van den Borre aan de Feestbundel Milieurecht naar aanleiding van de vijftiende verjaardag van het Instituut voor Milieu en Energierecht).

-

Gezamenlijke uitvoering van een boek over milieustrafrecht met medewerking van de Leuvense onderzoekers Deketelaere, Heyman en Verbruggen, Marjolein Visser vanuit het Centrum voor Milieurecht te Amsterdam en Michael Faure en Stefan Ubachs vanuit Maastricht (Faure, M. en anderen, Schets van een nieuw Vlaams milieustrafrecht, Brugge, Die Keure, 2004).

174



-

Participatie van ondermeer Grimeaud en Faure in een boek over milieubeleid in de Verenigde Staten en de Europese Unie (N.J. Vig, en M. Faure (eds.), Green giants? Environmental policies of the United States and the European Union, Cambridge, MIT Press, 2004.

-

Participatie van ondermeer Peeters en Grimeaud aan een bundel over de juridische aspecten van het Kyoto Protocol (M. Faure, J. Gupta, en A. Nentjes (eds.), Climate change and the Kyoto protocol. The role of institutions and instruments to control global change, Cheltenham, Edward Elgar, 2003.

-

Participatie van verscheidene Maastrichtse en Leuvense onderzoekers aan de door het Centrum voor Mlieurecht (Amsterdam) uitgegeven bundels (zie ondermeer bijdrage van M. Faure aan R. Mellenbergh. en R. Uylenburg (red), Aansprakelijkheid voor schade aan de natuur. De betekenis van de richtlijn milieuaansprakelijkheid voor Nederland, Groningen, Europa Law Publishing, 2005.

IV. Contractonderzoek De onderzoeksgroep participeerde ook in contractonderzoek en is voornemens in de toenemende mate gezamenlijk te opereren bij het uitbrengen van offertes. Zulks is een van de doelstellingen van de oprichting van ICCEL geweest. Terzake kunnen onder meer de volgende projecten worden vermeld: -

contractonderzoek voor de Evaluatiecommissie Wet Milieubeheer (ECWM) gezamenlijk met de Universiteit van Tilburg onder leiding van Marjan Peeters (Maastricht) met onder meer participatie van Kurt Deketelaere (Leuven). De resultaten werden gepubliceerd: Integratie vergeleken: buitenlandse milieuwetgeving als mogelijke inspiratie voor de verdere ontwikkeling van de wet milieubeheer, rapport voor de Evaluatiecommissie Wet Milieubeheer, juni 2003.

-

Uitvoering van onderzoeksproject voor het Ministerie van VROM naar de ontwikkeling van milieuwetgeving in Indonesië (door onder meer Faure, Peeters en Niessen van Maastricht) met participatie van onder meer Deketelaere (Leuven). De resultaten zullen worden gepubliceerd: M. Faure en N. Niessen (eds), Environmental law and development: lessons from the Indonesian experience, Cheltenham, Edward Elgar, 2005, forthcoming.

-

Uitvoering van contractonderzoek naar de juridische effecten van verhandelbare emissierechten voor een conglomeraat van verscheidene Nederlandse bedrijven door Faure, Grimeaud Cendra de Larragán en Peeters (Maastricht) met participatie van onder meer Deketelaere en Van Calster (Leuven). Ook dit onderzoek leidde tot verscheidene publicaties (zie bijvoorbeeld M. Peeters, ‘Emission trading as a new dimension to European environmental law: the political agreement of the European Council on


175


greenhouse gas allowance trading’, European Environmental Law Review, 2003, 82-92. -

Uitvoering van contractonderzoek naar de betekenis van het voorzorgsbeginsel in het Nederlands milieurecht (zie M. Faure en E. Vos (red), Juridische afbakening van het voorzorgsbeginsel: mogelijkheden en grenzen, achtergrondstudie voor de gezondheidsraad nummer A03/03, Den Haag, 24 juni 2003, met participatie van ondermeer Grimeaud, Peeters, Faure en Vos.

-

Uitvoering onderzoek naar herziening Wet Milieubeheer ten behoeve van VROM: samenwerking tussen Centrum voor Milieurecht (Amsterdam) en METRO (Maastricht) met betrokkenheid van het Instituut voor Milieu- en Energierecht (Leuven). Dit is een groot opgezet multidisciplinair onderzoek (samenwerking met consultants) onder de noemer STEM (Structurele evaluatie milieuwetgeving) in welk kader verscheidene separate onderzoeksopdrachten worden uitgevoerd, die tevens worden gepubliceerd.

-

Uitvoering van contractonderzoek in het kader van het zesde kaderprogramma promoting food safety through a new integrated risk analysis approach for foods (<www.safefoods.nl>) door Prof. Vos.

-

Participatie door Prof. Vos in een EU zesde kaderproject trustnet-in-action (<www.trustnetinaction.com>).

-

Participatie door Prof. Vos in een EU zesde kadernetwerk of excellence connex, connecting excellence and European governance, gecoördineerd door de University of Manheim (<www.mzes.unimanheim.de/projekte/con nex>).

-

Uitvoering van contractonderzoek ten behoeve van het Vlaamse Ministerie voor Leefmilieu van een onderzoek naar verbeteringsmogelijkheden van het Vlaams milieurecht. Gezamenlijk contractonderzoek van het Instituut voor Milieu en Energierecht (Leuven) en METRO (Maastricht) met de participatie van Marjolein Visser (Centrum voor Milieurecht, Amsterdam).

-

Daarenboven werd in 2003-2004 door Prof. Michel Pâques (ULg) een onderzoeksproject uitgevoerd over de toepassing van richtlijn 2000/60 (de kaderrichtlijn water) in het Waalse Gewest, waarbij werd deelgenomen in het programme pluridisciplinaire de recherches sur la gestion intégré de l’eau (PIRENE).

-

Uitvoering van onderzoeksproject door Prof. Michel Pâques (ULg) over de implementatie van de kaderrichtlijn water in het Waalse Gewest en ontwerpen van een Waalse Watercode. Deze Waalse watercode is boek 2 van het huidige (inmiddels aangenomen en in kracht getreden) Waalse Milieuwetboek geworden.

176



V.

Conferenties/workshops

Naast reeds vele hierboven aangeven georganiseerde conferenties kan ook worden gewezen op: -

Organisatie van het internationale congres ‘The challenge of implementing new regulatory initiatives: the state of affairs and critical issues of EU climate change policy’, 17 en 18 september 2004, Faculty of Law, University of Leuven, georganiseerd door het Institute for Environmental and Energy Law (Leuven), Centre for Transnational Legal Research (Maastricht) en de University of Liège, onder the auspiciën van het Ius Commune Centre of Environmental Law.

-

Organisatie van een seminar serie over risico in de rechtsmaatschappij tot 2003. Na herziening werden deze papers die tijdens dit seminar werden gepresenteerd ook gepubliceerd (zie Vos, E. en van Calster, G. (red), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij, Ius Commune nr. 48, Antwerpen, Intersentia, 2004.

-

Organisatie van een lunchseminar over law en risk in 2003-2004 aan de Universiteit Maastricht, met participatie vanuit Leuven, Luik en Amsterdam.

-

Organisatie van een workshop te Maastricht op 11-12 februari 2005 over Uncertain risks regulated:national, EU and international regulatory models compared, met participatie van ondermeer Prof. Somsen (Centrum voor Milieurecht, Amsterdam).

H. VOORTZETTING Bij de aanvang van de Ius Commune onderzoeksschool in 1997 was het grensoverschrijdend milieurecht onmiddellijk onderdeel van de Ius Commune onderzoeksschool. Destijds was de programmaopzet gericht op de vraag op welke wijze rechtsregels kunnen worden ingezet om milieuschade te voorkomen of te reduceren, rekening houdende met rechtsstatelijke eisen in een democratische samenleving. Daarbij werd ook gepoogd om een gezamenlijke ‘milieurechtscultuur’ bloot te leggen en werd de organisatie en effectiviteit van de bestrijding van grensoverschrijdende milieuvervuiling in Europees- en verdragsrechtelijk kader onderzocht. Aandacht ging in deze oorspronkelijke programmaopzet ook uit naar de verschillende instrumenten (aansprakelijkheid, regulering, strafrecht) die ter bestrijding van milieuverstoring konden worden ingezet. Er is thans echter aanleiding om deze oorspronkelijke programmaopzet te herzien, althans aan te passen. Die noodzaak tot aanpassing komt uit verschillende ontwikkelingen voort:


177


In de eerste plaats zijn de programmapunten zoals die destijds in de opzet in 1997 werden verwoord, bijvoorbeeld met betrekking tot het schetsen van een Europeesrechtelijk kader en het onderzoek naar de optimale structuur van het milieustrafrecht, in belangrijke mate vervuld. De aandacht van de onderzoeksgroep heeft zich verder ontwikkeld waardoor, nog steeds voortbouwend op de rode draad naar de rol van het recht bij grensoverschrijdende milieuverontreiniging, nieuwe vragen zich aandienden. Zo hield de laatste jaren een deel van de onderzoeksgroep zich in belangrijke mate bezig met de juridische aspecten van de bestrijding van klimaatverandering en ging de aandacht ook steeds meer uit naar de vraag hoe het recht dient om te gaan met toenemende risico’s waaraan men is blootgesteld, bijvoorbeeld ook door het gebruik van biotechnologie. In de tweede plaats werd onder meer naar aanleiding van de visitatie van het Maastrichtse onderdeel van ‘grensoverschrijdend milieurecht’ door de visitatiecommissie opgemerkt dat in een eerste periode veel rechtsvergelijkend onderzoek is uitgevoerd waarbij verschillen en grondslagen tussen de rechtsstelsels weren blootgelegd, maar vervolgens ook de vraag dient te worden aangesneden welke consequenties aan die vaststelling dienen te worden verbonden. De facto heeft de onderzoeksgroep juist die belangrijke vraag de laatste jaren ook reeds aangesneden, meer bepaald in onderzoek naar de integratie van verschillende juridische systemen ter bescherming van het leefmilieu en in onderzoek naar de onderscheiden rol van verschillende bestuursniveau’s (lokaal, nationaal en Europees) bij de bescherming van het leefmilieu. Het lijkt derhalve aangewezen ook op dat punt de oorspronkelijke programmaopzet aan te passen aan die nieuwe ontwikkeling. In de derde plaats is sedert 1997 de onderzoeksgroep uitgebreid door toetreding van de milieujuristen van de Universiteit Luik rond de leerstoel van professor Michel Pâques en is in 2003 de Universiteit van Amsterdam tot de onderzoeksschool toegetreden. Met name de toetreding van de onderzoekers van het Centrum voor Milieurecht van de Universiteit van Amsterdam maakt een heroriëntering van het programma noodzakelijk. Hierboven (zie II) werd dan ook de hernieuwde programma opzet gepresenteerd, evenals de nieuwe thema’s waarop het onderzoek van de groep zich vandaag richt. Die geboden voorbeelden van thema’s mogen ook duidelijk maken dat de vernieuwde programma opzet van de groep enerzijds voortbouwt op de ingeslagen weg door klassieke, doch nog steeds relevante en actuele thema’s, zoals regulering en instrumenten centraal te stellen, doch door anderzijds ook te vernieuwen. Bijvoorbeeld door de aandacht nu te richten op integratievragen, klimaatverandering en de wijze waarop het recht omgaat met onzekere risico’s die onder meer door nieuwe (bio)technologieën wordt gecreëerd hoopt het programma ook op vernieuwende wijze bij te dragen aan een substantiële verbetering van het kennisniveau op dit terrein.

178




Vos, E. & Van Calster, G. (red), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij, (Ius Commune Europaeum, nr. 48), Antwerpen, Intersentia, 2004, 279 p.

-

Faure, M.G., Deketelaere, K. & Ubachs, S.J.P. (2004). Schets van een nieuw Vlaams milieustrafrecht. Brugge: Die Keure, 404 p.


Betlem, G. & Nollkaemper, A. (2003). Giving Effect to Public International Law and European Community Law before Domestic Courts. A Comparative Analysis of the Practice of Consistent Interpretation. European Journal of International Law 14 (3), 569-589.

-

Peeters, M.G.W.M. (2003). Emissions trading as a new dimension to European Environmental Law. The political agreement of the European Council on greenhouse gas allowance trading. European Environmental Law Review 12, 82-92.

-

Faure, M.G. (2004). European Environmental Criminal Law: do we really need it? European Environmental Law Review, 18-29.

-

Vogelezang-Stoute, M. (29-06-2004). Bestrijdingsmiddelenrecht. Een rechtsvergelijking. UvA Universiteit van Amsterdam (824 pag.) (Deventer: Kluwer) Prom./coprom.: L.J.A. Damen & J.H. Jans.

-

Pâques, M. (2004). La directive 2003/87/ce et les systèmes d’échange de quotas d’émission de gaz a effet de serre dans le communauté européenne. Revue Trimestrielle de Droit européen, Paris, Dalloz, 249-282.

K. DISSERTATIES -

Vogelezang-Stoute, M. (29-06-2004). Bestrijdingsmiddelenrecht. Een rechtsvergelijking. UvA Universiteit van Amsterdam (824 pag.) (Deventer: Kluwer) Prom./coprom.: L.J.A. Damen & J.H. Jans.



* Betlem, G. (2003). Private Handhaving van EG-recht na Muñoz: dat moet kunnen. Nederlands tijdschrift voor Europees recht, 212-217.


179


* Betlem, G. & Bernasconi, Chr. (2003). Licences, Liability and Cross-Border Pollution. Environmental Liability, 83-89. * Betlem, G. & Nollkaemper, A. (2003). Giving Effect to Public International Law and European Community Law before Domestic Courts. A Comparative Analysis of the Practice of Consistent Interpretation. European Journal of International Law 14 (3), 569-589. * Betlem, G. (2004). Environmental Liability and Private Enforcement. Lessons from International Law, the European Court of Justice and European Mining Laws. In H. Somsen & et al. (Eds.), Yearbook of European Environmental Law (p. 117-148). Oxford: Oxford University Press. * Betlem, G. (2004). Environmental Liability and the Private Enforcement of Community Law. In M. Hesselink & et al. (Eds.), Towards a European Civil Code (p. 677-695). Nijmegen/Den Haag: Ars Aequi Libri/Kluwer Law International. * Betlem, G. (2004). GGO’s en aansprakelijkheid in Engeland. Tijdschrift voor Milieu Aansprakelijkheid, 203-207. Boeve, M.N., Fleurke, F.M. & Wiering, M.A. (2004). Het begrip ‘milieu’ in de Wet Milieubeheer. Tijdschrift voor Milieu en Recht 4, 221-226. Boeve, M.N. & Heijden, G.M.A. van der (2004). Doorwerking van milieukwaliteitsnormen in Gelderland. Handhaving, afspraken, management vanuit juridisch perspectief. Amsterdam: Centrum voor Milieurecht. Borremans, I., Faure, M.G. & Verbruggen, F. (2004). Recente ontwikkelingen inzake het milieu- en stedenbouwstrafrecht. In K. Deketelaere & M. Deketelaere (Eds.), Jaarboek milieurecht (p. 223-298). Brugge: Die Keure. Calster, G. van, Hornois, K. de & Stevens, D. (2003). Afval: Markt of overheid? In M.J. Dresden & R. Uylenburg (Eds.), Afvalstoffen: actuele thema’s rond afval en stoffen (Publicaties van het Centrum voor Milieurecht, p. 39-65). Alphen aan den Rijn: Kluwer. Calster, G. van (2003). De Europese Unie en de ‘opportunity to make oneself acquainted with it: nemo ius ignorare censetur op Brusselse wijze. In L. Wintgen (Ed.), De staatsrechtelijke verplichting tot publicatie van de norm (bewerking van Jonghe, J. de) (p. 97-107). Brugge: Die Keure. * Calster, G. van (2003). Developments in EC Waste Law and Policy – 20002001. In H. Somsen (Ed.), Yearbook of European Environmental Law – 20002001 (vol. 3, p. 433-460). Oxford: Oxford University Press.

180



Calster, G. van (2003). Overzicht Europees Afvalrecht 2002. In K. Deketelaere & M. Deketelaere (Eds.), Jaarboek Milieurecht 2002 (Milieurechtstandpunten, 17, p. 53-73). Brugge: Die Keure. * Calster, G. van (2003). Topsy-turvy: the European Court of Justice and Border (energy) Tax Adjustments – Should the World Trade Organisation follow suit? In L.A. Kreiser (Ed.), Critical issues in international environmental taxation (p. 311-341). London: Richmond Law and Tax. * Calster, G. van (2003). International Trade Law. In A. Schwabach & A. Cockfield (Eds.), The Role of International Law and Institutions Encyclopedia of Life Support Systems (p. 18). Oxford: Ecolss Publishers. . * Calster, G. van (2003). WTO law and contracts for rebuilding Iraq. International law FORUM du droit international, 270-275. * Calster, G. van (2003). Waste incineration cases spark heated debate on waste management priorities. Review of European Community and International Environmental Law, 340-344. Calster, G. van, Lauriks, W., Kelders, L., Bruyninckx, W. & Schurmans, M. (2003). Lawaai. Vademecum voor Gemeentelijk Milieubeleid. Brugge: Vanden Broele, 108 p. Calster, G. van (2004). Brownfields en de Europese reglementering inzake staatssteun. In D. Devos & B. Martens (Eds.), Brownfields in Vlaanderen (p. 5084). Mechelen: Kluwer. Calster, G. van (2004). Overzicht Europees Afvalrecht 2003. In K. Deketelaere (Ed.), Jaarboek Milieurecht (p. 195-221). Brugge: Die Keure. Calster, G. van (2004). Trade in Energy and Energy Services. In C. Cleveland (Ed.), Encyclopedia of Energy (p. 151-162). Oxford: Elsevier Science. Calster, G. van (2004). Milieurampen gaan over grenzen. Karakter : tijdschrift van wetenschap 8, 25-27. * Calster, G. van (2004). Will the EC get a finger in each pie? EC law and policy developments in soil protection and brownfields redevelopment. Journal of Environmental Law, 3-17. * Calster, G. van & Delvaux, B. (2004). Recent developments in International environmental law: Biodiversity, Desertification, World Cultural and natural heritage, Climate Change, Transfrontier pollution, trade and environment. European Environmental Law Review, 162-169. Grensoverschrijdend milieurecht

181


* Calster, G. van & Lee, M. (2004). Developments in European Court of Justice case-law – 2002. In G. Ulfstein & J. Werksman (Eds.), Yearbook of International Environmental Law – 2002 (Yearbook of International Environmental Law, 13) (p. 659-673). Oxford: Oxford University Press. * Calster, G. van & Prevost, D. (2004). The EU legislation regarding GMOs and its implications for trade. In Challenges and risks of genetically engineerd organisms (p. 51-59). Parijs: OECD. * Calster, G. van & Vos, E.I.L. (Eds.). (2004). Risico en Voorzorg in de Rechtsmaatschappij (Ius Commune Europaeum, 48). Antwerpen: Intersentia. (255 p.) Cock, K. de (2004). Arresten van de Raad van State in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 1, 45-54. Cock, K. de (2004). Arresten van de Raad van State in milieuzaken januarifebruari 2004. Milieu- en Energierecht 2, 138-142. Cock, K. de (2004). Arresten van de Raad van State in milieuzaken maart-mei 2004. Milieu- en Energierecht 3, 216-224. Cock, K. de (2004). Arresten van de Raad van State in milieuzaken juniaugustus 2004 ( milieuvergunningen, muziekvergunning en afvalstoffenheffing). Milieu- en Energierecht 4, 313-316. Deketelaere, K. (2003). Vlaanderen. Buitenlandse inspiratie voor de Wet milieubeheer (p. 103-135). Den Haag: ECWM. Deketelaere, K., Jonckheere, M. & Plets, N. (2003). Handboek Lokale en Regionale Belastingen. Brugge: Die Keure, 214 p. + 100 p. adendum. Deketelaere, K. & Schram, F. (2003). Milieurechten van het publiek in de participatiedemocratie – Toegang tot milieu-informatie, inspraak in de milieubesluitvorming, en toegang tot de rechter in milieuzaken. Brugge: Vandenbroele Uitgeverijen, 384 p. * Deketelaere, K. (2003). The division of fiscal competencies in Belgium and its influence on the use of environmental taxes. In K. Deketelaere, J. Milne, K. Kreiser & H. Ashiabor (Eds.), Critical Issues in Environmental Taxation – Volume 1: International and Comparative Perspectives (p. 91-109). London: Richmond Law & Tax. * Deketelaere, K. & Vanheusden, B. (2003). Belgium. In G. Ulfstein & J. Werksman (Eds.), Yearbook of International Environmental Law (vol. 12, p. 480-487). Oxford: Oxford University Press.

182



* Deketelaere, K. (Ed.). (2003). Comparative Environmental Law & Policy Series. The Hague/London/Boston: Kluwer Law International. * Deketelaere, K. (Ed.). (2003). International encyclopedia of energy law. The Hague/London/Boston: Kluwer Law International. * Deketelaere, K. (Ed.). (2003). International encyclopedia of environmental law. The Hague/London/Boston: Kluwer Law International. Deketelaere, K. (Ed.). (2003). Jaarboek Energierecht 2002. Antwerpen: Intersentia. * Deketelaere, K., Ashiabor, H., Kreiser, L. & Milne, J. (Eds.). (2003). Critical Issues in Environmental Taxation – Volume 1: International and Comparative Perspectives. London: Richmond and Law Taxation. Deketelaere, K. & Dejonckheere, M. (Eds.). (2003). Jaarboek Lokale en Regionale Belastingen 2001-2003. Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. & Deketelaere, M. (Eds.). (2003). Jaarboek Milieurecht 2002. Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (2003). EU Energy taxation. Oil, Gas & Energy Law Intelligence 1 (5), 23 p. * Deketelaere, K. & Vanheusden, B. (2003). Country Report Belgium. European Environmental Law Review, 66-69; 130-133; 194-197 en 322-325. Deketelaere, K. (2004). Gewestelijke belastingen: enkele bedenkingen bij het verleden, het heden en de toekomst... In K. Deketelaere & M. de Jonckheere (Eds.), Jaarboek Lokale en Regionale Belastingen (p. 135-168). Brugge: Die Keure. * Deketelaere, K. (2004). The integration of environment and energy considerations in EC transport policy trough tax instruments. In D. Heremans, S. Proost, S. Stuyck & E. Terryn (Eds.), Current Developments in European Integration (Financial Services-Transport Policy) (Leuven Law Series) (p. 193-258). Leuven: Leuven University Press. Deketelaere, K. & Deketelaere, M. (Eds.). (2004). Jaarboek Milieurecht 2003 (LeuVeM Milieurechtstandpunten, 18). Brugge: Die Keure. (420 p.) Deketelaere, K. , Seerden, R.J.G.H. & Heldeweg, M.A., (2004). Public environmental law in Europe: a comparative search of a Ius Commune. European Environmental Law Review, 13, 78-89.


183


Deketelaere, K., Jonckheere, M. & Plets, N. (2004). Lokale en Regionale Belastingen. Brugge: Die Keure. (214 p.) * Deketelaere, K. & Vanheusden, B. (2004). Belgium. In T. Etty & H. Somsen (Eds.), Yearbook of European Environmental Law (Vol. 4) (p. 537-556). Oxford: Oxford University Press. * Deketelaere, K. & Vanheusden, B. (2004). Belgium. In G. Ulfstein & J. Werksman (Eds.), Yearbook of International Environmental Law (p. 546-557). Oxford: Oxford University Press. Delnoy, M. (2003). Indemnisation des atteintes au droit de propriété: decription et appréciation des régimes de compensation du CWATUP et du décret ‘Natura 2000’. Bruxelles: Bruylant. Delnoy, M. (2003). Le décret relatif au permis d’environnement (recueil législatif et réglementaire. Liège: Editions de la chambre de commerce et d’industrie. Delnoy, M., Barnich, L., Bellefroid, M. & Haenen, V. (2003). Le permis d’environnement expliqué. Liège: Editions de la chambre de commerce et d’industrie. Delnoy, M. (2004). Le CWATUP. Recueil législatif et règlementaire. Liège: Editions de la Chambre de Commerce et d’Industrie, 295 p. * De Smedt, K. (2004). Is Harmonization of Environmental Liability Rules needed in an Enlarged European Union? Review of European Community and International Environmental Law, 13(2), 164-174. De Smedt, P., Gonsaeles, G., Heyman, J., Maes, F., Bockstal, P. van & Vanderstraeten, F. (2004). Integraal waterbeleid in Vlaanderen (Info Milieubescherming, 4030). Mechelen: Kluwer. (234 p.) Dimitrov, S., Etty, T., Oomens, M. & Somsen, J. (2004). Regulating Biotechnology: Conference Report. Journal of International Biotechnology Law 4, 174176. Dimitrov, S., Etty, T., Oomens, M. & Somsen, J. (2004). Regulating Biotechnology: Conference Report. Bio-Science Law Review 6, 174-176. Etty, T. (2004). Nieuwe ronde, nieuwe kansen voor GGO’s in Europa? Verordeningen (EG)nrs. 1829/2003 en 1830/2003 inzake GG levensmiddelen en diervoeders & de traceerbaarheid en de etikettering van GGO’s. Nederlands tijdschrift voor Europees recht, 21-31.

184



* Etty, T. (2004). Current Survey: Substantive European Community Environmental Law & Environmental Law in the Member States. In T. Etty & J. Somsen (Eds.), The Yearbook of European Environmental Law (p. 377-678). Oxford: Oxford University Press. * Etty, T. (2004). Substantive European Community Environmental Law: Biotechnology. In T. Etty & J. Somsen (Eds.), The Yearbook of European Environmental Law. Oxford: Oxford University Press. Etty, T. & Somsen, J. (2004). Case C-236/01: Monsanto Agricoltura SpA and Others v. Prezidenza del Consiglio dei Ministeri and Others. European Environmental Law Review 1, 3-18. * Etty, T., Somsen, J. & Sevenster, H.G. (Eds.). (2004). The Yearbook of European Environmental Law. Oxford: Oxford University Press, 881 p. * Faure, M.G. (Ed.). (2003). Deterrence, insurability and compensation in environmental liability. Future developments in the European Union. Wenen: Springer, 405 p. * Faure, M.G. (2003). Editorial foreword and introduction. In M.G. Faure (Ed.), Deterrence, insurability, and compensation in environmental liability. Future developments in the European Union (p. 1-5). Wenen: Springer. * Faure, M.G. (2003). Concluding remarks. In M.G. Faure (Ed.), Deterrence, insurability, and compensation in environmental liability. Future developments in the European Union (p. 332-343). Wenen: Springer. * Faure, M.G. (2003). Milieustrafrecht in Europa: een reactie.In G.A. Biezeveld et al. (Eds.), Handhaving van Milieurecht vanuit Europees perspectief (p. 125144). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Faure, M.G. (2003). Milieustrafrecht. Delikt en Delinkwent, 322-329. * Faure, M.G. & Grimeaud, D.J. (2003). Financial Assurance Issues of Environmental Liability. In M.G. Faure (Ed.), Deterrence, Insurability and Compensation in Environmental Liability – Future Developments in the European Union (p. 7-255). Wien/New York: Springer. Faure, M.G., Gupta, J. & Nentjes, A. (Eds.). (2003). Climate change and the Kyoto Protocol. The role of institutions and instruments to control global change. Cheltenham: Edward Elgar, XI + 361 p. * Faure, M.G., Gupta, J. & Nentjes, A. (2003). Key instrumental and institutional design issues in climate change policy. In M.G. Faure, J. Gupta & A. Nentjes (Eds.), Climate change and the Kyoto Protocol. The role of institutions and instruments to control global change (p. 3-24). Cheltenham: Edward Elgar. Grensoverschrijdend milieurecht

185


* Faure, M.G., Koopmans, I.M. & Visser, M.J.C. (2003). Ontwikkelingen in het milieustrafrecht mede vanuit Europees perspectief. Delikt en Delinkwent, 905917. * Faure, M.G. & Skogh, G. (2003). The economic analysis of environmental policy and law. Cheltenham: Edward Elgar, 354 p. * Faure, M.G. & Smedt, K De (2003). Harmonisation of environmental liability legislation in the European Union. In A. Marciano & J.M. Josselin (Eds.), From economic to legal competition. New perspectives on law and institutions in Europe (p. 45-86). Cheltenham: Edward Elgar. * Faure, M.G. & Ubachs, S.J.P. (2003). Comparative benefits and optimal use of Environmental Taxes. In J. Milne, K. Deketelaere, L. Kreiser & H. Ashiabor (Eds.), Critical Issues in Environmental Taxation. International and Comparative Perspectives (p. 27-49). Richmond: Richmond Law and Tax. * Faure, M.G. & Wang, Hui (2003). The international regimes for the compensation of oil pollution damage: are they effective? Review of European Community and International Environmental Law, 242-253. Faure, M.G. (2004). Economische analyse van het strafrecht toegepast op milieudelicten. Nederlands Juristenblad, 1930-1940. * Faure, M.G. (2004). European Environmental Criminal Law: do we really need it? European Environmental Law Review, 18-29. * Faure, M.G. (2004). La responsabilité pénale des personnes morales: regard sur la jurisprudence. Aménagement-Environnement, 129-163. Faure, M.G., Deketelaere, K. & Ubachs, S.J.P. (2004). Schets van een nieuw Vlaams milieustrafrecht. Brugge: Die Keure, 404 p. Faure, M.G., Koopmans, I.M. & Visser, M.J.C. (2004). Milieustrafrecht, enkele recente ontwikkelingen. Delikt en Delinkwent, 842-850. Faure, M.G., Koopmans, I.M. & Visser, M.J.C. (2004). Ontwikkelingen in het milieustrafrecht. Delikt en Delinkwent, 326-335. * Faure, M.G. & Lefevere, J.G.J. (2004). Compliance with global enviromental policy. In R.S. Axelrod & et al. (Eds.), The global environment. Institutions, law and policy (2e druk) (p. 163-180). Washington: CQ Press. * Faure, M.G. & Vig, N.J. (2004). Introduction. In M.G. Faure & N.J. Vig (Eds.), Green Giants? Environmental policies of the United States and the European Union (p. 1-14). Cambridge: The MIT Press. 186



* Faure, M.G. & Vig, N.J. (2004). Conclusion: the necessary dialogue. In M.G. Faure & N.J. Vig (Eds.), Green Giants? Environmental policies of the United States and the European Union (p. 347-375). Cambridge: The MIT Press. * Faure, M.G. & Visser, M.J.C. (2004). Law and economics of environmental crime. In H. Sjögren & G. Skogh (Eds.), New perspectives on economic crime (p. 57-75). Cheltenham: Edward Elgar. Faure, M.G. & Waeterinckx, P. (2004). De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van de rechtspersoon: een blik op de rechtspraak en enkele knelpunten uit de praktijk. Tijdschrift voor Strafrecht, 318-345. * Faure, M.G. & Wang, Hui (2004). Liability for oil pollution – the EU approach. Environmental Liability, 55-67. * Grimeaud, D.J. (2003). A Critical examination of the new integrated European water protection regime. In P. Koundouri, P. Pashardes, T.M. Swanson & A. Xepapadeas (Eds.), The Economics of Water Resource Management in Developing Countries – Problems, Principles and Policies (p. 237-269). Cheltenham/Northampton: Edward Elgar. * Grimeaud, D.J. (2003). Le droit international et la participation des organisations non gouvernementales à l’élaboration du droit de l’environnement: Une participation en voie de formalisation? La Protection de l’environnement au coeur du système juridique international et du droit interne – Acteurs, valeurs et efficacité (p. 87-167). Brussel: Bruylant. * Grimeaud, D.J. (2003). The precautionary principle in international environmental and trade law. In M.G. Faure & E.I.L. Vos (Eds.), Juridische afbakening van het voorzorgsbeginsel: mogelijkheden en grenzen (p. 41-110). Zoetermeer: Gezondheidsraad. * Grimeaud, D.J. (2003). To design and implement climate change measures and the need to strike a balance between environmental protection and international trade law. In M. Faure, J. Gupta & A. Nentjes (Eds.), Climate change and the Kyoto Protocol – The Role of Institutions and Instruments to Control Global Change (p. 68-107). Cheltyenham/Northampton: Edward Elgar Publishing. Grimeaud, D.J. (2003). Preface. L’homme face aux effets néfastes des changements climatiques Lomé, Togo: Centre d’Etude, de Recherche et de Doc. sur les Inst. Afr. * Grimeaud, D.J., Kuik, O.J. & Tol, R.S.J. (2003). Linkages between the climate change regime and the international trade regime. In E.C. van Ierland, J. Gupta & M.T.J. Kok (Eds.), Issues in International Climate Policy – Theory and Policy (p. 201-222). Cheltenham/Northampton: Edward Elgar Publishing. Grensoverschrijdend milieurecht

187


Hertoghs, M.W.J.A. & Gestel, R. van (2003). Bondsrepubliek Duitsland. Buitenlandse inspiratie voor de wet milieubeheer: advies van de Evaluatiecommissie Wet Milieubeheer over een onderzoek naar integratie van milieuwetgeving in enkele andere EU-lidstaten en de inspiratie daaruit voor de wet milieubeheer (p. 38-70). Den Haag: ECWM. Heyman, J. & Smout, L. (2003). Milieuwetboek Afval & Water: band 1. Basiswetgeving; band 2. Water; band 3. Vast afval. Mechelen: Kluwer. Heyman, J. & Smout, L. (2003). Millieuwetboek Vlarem I. Mechelen: Kluwer. Heyman, J. & Smout, L. (2003). Milieuwetboek Vlarem II: band 1. Vlarem II/band 2. Bijlagen/band 3. Codes van goede praktijk. Mechelen: Kluwer. Heyman, J. (2003). Inspraak en planvorming in het integraal waterbeleid. Reflectie over de opmaak van de waterbeheersplannen in het Decreet betreffende het integraal waterbeleid. In F. Maes & L. Lavrysen (Eds.), Integraal waterbeleid in Vlaanderen en Nederland (p. 71-112). Brugge: die Keure. Heyman, J., Gonsaeles, G. de, Maes, F. & Smedt, P. (2003). Anders omgaan met water. De krachtlijnen van het decreet van 18 juli 2003 betreffende het integraal waterbeleid. Tijdschrift voor Milieurecht 5, 450-484. Heyman, J., Mulder, J. de, Descamps, J., Martens, B. & Eylen, L. van (2003). ‘De Vijfde Pan-Europese Ministeriële Milieu Conferentie ‘Environment for Europe’, Kiev 21-23 mei 2003: proces, resultaten en bedenkingen. Tijdschrift voor Milieurecht 4, 330-352. Heyman, J. (2004). Naar een nieuwe visie op het waterbeleid in Vlaanderen – Titel I van het decreet van 18 juli 2003 betreffende het integraal waterbeleid. In K. Deketelaere & M. Deketelaere (Eds.), Jaarboek Milieurecht 2003 (p. 1-100). Brugge: Die Keure. Heyman, J. & Smout, L. (Eds.). (2004). Milieuwetboek Afval & Water: band 1. Basiswetgeving; band 2. Water; band 3. Vast afval (15e uitgave). Mechelen: Kluwer. (1452 p.) Heyman, J. & Smout, L. (Eds.). (2004). Milieuwetboek Vlarem I (12e uitgave). Mechelen: Kluwer. (425 p.) Heyman, J. & Smout, L. (Eds.). (2004). Milieuwetboek Vlarem II: band1. Valerm II / band 2. Bijlagen / band 3. Codes van goede praktijk (11e uitgave). Mechelen: Kluwer. (1537 p.) Janssen, J.M.P. (Ed.). (2004). Handhaving van het omgevingsrecht. Groningen: Europa Law Publishing, 99 p. 188



Janssen, J.M.P. (2004). Case Law of the Court of Justice. In J. Somsen & T.F.M. Etty (Eds.), Yearbook of European Environmental Law (p. 511-528). Oxford: Oxford University Press. Janssen, J.M.P. (2004). Europees Milieurecht laat zijn tanden zien. Nederlands tijdschrift voor Europees recht 4, 92-97. Klap, A. (2004). Hoofdstuk Advisering. In N.S.J. Koeman & J.E.M. Polak (Eds.), Praktijkboek Bestuursrecht (supplement 84). Deventer: Kluwer. Klap, A. & Olivier, B.K. (2004). Kroniek Bestuurshandelingen. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 1, 21-34. Koeman, N.S.J. (2004) Overheidsaansprakelijkheid ingeval van niet-handelen, onder meer bij niet-handhaven. In J.M.P. Janssen (Ed.), Handhaving van het Omgevingsrecht (p. 39-48) Groningen: Europa Law Publishing. Koeman, N.S.J. (2004). Gemengde gevoelens over herijking. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht 2, 46. Koeman, N.S.J. & De Jong, J. (2004). Ontwikkelingsplanologie: mogelijkheden naar geldend recht. Overheid en Markt, 85-93. Koeman, N.S.J., Brenninkmeijer, A.F.M., Drupsteen, Th.G. & Konijnenbelt, W. (Eds.). (2004). Handboek Algemene Wet bestuursrecht, deel II. Commentaar op de artikelen 3:1-3:3 (supplement) Alphen aan den Rijn: Samsom. Konijnenbelt, W. (2004). Chronique de la vie administrative aux Pays-Bas 2002/2003. In Annuaire européen d’administration publique XXVI (2003) (p. 515-537). Marseille: Presses Universitaires d’Aix-Marseille. Konijnenbelt, W. (2004). L’évolution de la fonction publique aux Pays-Bas. In Annuaire européen d’administration publique XXVI (2003) (p. 199-224). Marseille: Presses Universitaires d’Aix-Marseille. Konijnenbelt, W. (2004). Franse lessen. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht 6, 37-42. Konijnenbelt, W. (2004). De drie O’s van de bezwaarschriftprocedure. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht 19, 126-127. Konijnenbelt, W. (2004). Kinderopvang. De Gemeentestem 98, 340. Konijnenbelt, W. (2004). Uniformiteit en pluriformiteit in het gemeentelijk bestel. De Gemeentestem 182, 629-631.


189


Konijnenbelt, W. (2004). Christofori en de gemeentelijke verordeningen. De Gemeentestem 205, 708. Konijnenbelt, W. & Roorda, C. (2004). Advisering van de Raad van State over initiatiefvoorstellen. Regelmaat 6, 211-213. Konijnenbelt, W. & Verschuren, M.M. (Eds.). (2004). Algemene wet bestuursrecht. Deventer: Kluwer. * Lammers, J.G. (2004). Compensation for Nuclear Damage under the Paris, Brussels and Vienna Conventions. In J.G. Lammers & A.Ch. Kiss (Eds.), Hague Yearbook of International Law 2003 (p. 47-79). Den Haag: Nijhoff. Lammers, J.G. (2004). Interventie inzake preadviezen van N.J. Schrijver en E. Heij over Volkenrecht en Duurzame Ontwikkeling. Verslag van de Algemene Ledenvergadering NVIR van 7 november 2003. Mededelingen van de NVIR no. 128. Den Haag: T.M.C. Asser Press. * Lammers, J.G. & Kiss, A.Ch. (Eds.). (2004). Hague Yearbook of International Law 2003. Den Haag: Martinus Nijhoff, 279 p. Martens, I. (Ed.). (2003). Ruimtelijke Ordening en Stedenbouw in het Vlaamse Gewest. Deel I, Wetgeving. Heule: UGA. Martens, I. (2003). Geur- en lichthinder in het Vlaamse Gewest. Milieu- en Energierecht, 66-84. Martens, I. (2004). Onteigening. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek bouwrecht (p. 216-227). Schoten/Brugge: Intersentia/die Keure. Martens, I. (2004). Het oppervlaktedelfstoffendecreet en de bescherming van het eigendomsrecht. Milieu- en Energierecht, 75-92. Mellenbergh, R. & Sievers, F.A. (2004). Actio Pauliana en de activatransactie: een andere beschouwing. Ondernemingsrecht 9, 341-346. * Oemrawsingh, S. (2004). European Community. In G. Ulfstein & J. Werksman (Eds.), Yearbook of International Environmental Law (p. 704-721). New York: Oxford University Press. * Ogus, A.I. (2003). Comprendre le rôle du droit dans la protection de l’environnement: le caractère indispensable de la perspective économique. In M. Faure & M. Paques (Eds.), La protection de l’environnement au coeur du système juridique international et du droit interne. Acteurs, valeurs et efficacité (p. 47-55). Brussel: Bruylant. 190



* Ogus, A.I. (2004). Enforcing Regulation: Do We Need the Criminal Law? In H. Sjögren & G. Skögh (Eds.), New Perspectives on Economic Crime (p. 42-56). Cheltenham: Edward Elgar. * Ogus, A.I. (2004). Risk Management from an Economic Perspective. In E. Vos & G. van Calster (Eds.), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij (p. 229238). Antwerpen: Intersentia. Pâques, M.M.L.L. (2003). Cadre de vie, révision et identité du droit de l’aménagement du territoire. Ouverture. In Association belge pour le droit de l’aménagement du territoire et de l’urbanisme (Ed.), Actualité du cadre de vie en Région wallonne (l’Association belge francophone pour le droit de l’aménagement du territoire et de l’urbanisme) (p. 5-14). Bruxelles: Bruylant. Pâques, M.M.L.L. (2003). Chapitre du Rapport belge sur les aspects constitutionnels et Conclusions générales. In M. Prieur (Ed.), La mise en oeuvre nationale du droit international de l’environnement, Réseau droit de l’environnement de l’Agence universitaire de la Francophonie (p. 45-51 en 563-567). Limoges: Presses universitaires de Limoges. * Pâques, M.M.L.L. (2003). Fédéralisme et politique intégrée de l’environnement. In M. Faure & M.M.L.L. Pâques (Eds.), La protection de l’environnement au coeur du système juridique international et du droit interne (p. 213-256). Bruxelles: Bruylant. Pâques, M.M.L.L. (2003). La récente révision du code wallon de l’aménagement du territoire sonne-t-elle le glas de la politique régionale d’urbanisme?, Mélanges Philippe Gérard (p. 335-349). Bruxelles: Bruylant. * Pâques, M.M.L.L. (2003). Le système d’échange de quotas d’émissions de gaz à effet de serre dans la Communauté européenne. Aménagement-Environnement L’énergie, 40-56. Pâques, M.M.L.L. & Faure, M.G. (Eds.). (2003). La protection de l’environnement au coeur du système juridique international et du droit interne. Acteurs, valeurs et efficacité. Brussel: Bruylant, 482 p. * Pâques, M.M.L.L. & Faure, M.G. (2003). Avant-propos. In M.M.L.L. Pâques & M.G. Faure (Eds.), La protection de l’environnement au coeur du système juridique international et du droit interne. Acteurs, valeurs et efficacité (p. vvii). Brussel: Bruylant. Pâques, M.M.L.L. (2004). Risicobeheersing en de rechtspraak van de Belgische Raad van State: de opkomst van het voorzorgbeginsel. In E. Vos & G. van Calster (Eds.), Risico en voorzorg in de rechtsmaatschappij (p. 137-168). Antwerpen: Intersentia. Grensoverschrijdend milieurecht

191


Pâques, M.M.L.L. (2004). Actualité du permis d’environnement, du permis unique et un mot du CWATUP. Actualité législative en droit immobilier, 97118. * Pâques, M.M.L.L. (2004). La directive 2003/87/CE et le système d’échange de quotas d’émission de gas à effet de serre dans la Communauté européenne. Revue trimestrielle de droit européen, 249-282. * Pâques, M.M.L.L. (2004). Le Conseil d’Etat et le principe de précaution. Chronique d’une naissance annoncée. Journal des Tribunaux, 169-179. * Pâques, M.M.L.L. & Charneux, S. (2004). Le droit européen de l’environnement à l’heure de l’emission trading. Cahier du Juriste 2, 134-141. Pâques, M.M.L.L. & Charneux, S. (2004). Du quota d’émission de gaz à effet de serre. Revue Européenne de Droit de l’Environnement 2, 266-278. Pâques, M.M.L.L., Delnoy, M., Leprince, S. & et al. (2004). Aménagement du territoire, urbanisme, patrimoine et questions diverses de droit administratif notarial. Chronique de droit à l’usage du notariat, XXXIX, 171-319. Peeters, M.G.W.M. (2003). Het voorzorgsbeginsel in het Nederlandse milieurecht. In M. Faure & E. Vos (Eds.), Juridische afbakening van het voorzorgsbeginsel: mogelijkheden en grenzen (p. 187-234). Den Haag: Gezondheidsraad. * Peeters, M.G.W.M. (2003). Hoofdstukken 1, 5, 8. In Buitenlandse inspiratie voor de Wet milieubeheer: (advies van de Evaluatiecommissie Wet Milieubeheer over een onderzoek naar integratie van milieuwetgeving in enkele andere EU-lidstaten en de inspiratie daaruit voor de wet milieubeheer, p. 7-13; 87-102 en 150-173. Den Haag: ECWM. * Peeters, M.G.W.M. (2003). Legal feasibility of emissions trading: learning points from emissions trading for ozone-depleting substances. In M. Faure & J. Gupta (Eds.), The Role of Institutions and Instruments to Control Global Change (p. 147-170). Cheltenham: Edward Elgar. * Peeters, M.G.W.M. (2003). Emissions trading as a new dimension to European Environmental Law. The political agreement of the European Council on greenhouse gas allowance trading. European Environmental Law Review 12, 82-92. Peeters, M.G.W.M. (2003). Internationale klimaatafspraken en Europese Emissiehandel. Een onwaarschijnlijk kort implementatietraject voor een nieuw fenomeen. Nederlands tijdschrift voor Europees recht 10, 280-286.

192



Peeters, M.G.W.M., Seerden, R.J.G.H. & Rongen, M.J. (2003). De (bewegende) contouren van het Nederlands ruimtelijke ordeningsrecht. Tijdschrift voor Ruimtelijke Ordening & Stedenbouw, 229-248. * Peeters, M.G.W.M. (2004). Emissions Trading: A Matter of Learning and Earning. Environmental Law Network International 2, 12-19. Peeters, M.G.W.M. (2004). Emissiehandel, reactie vanuit de wetenschap. In F. van Brenk, H. Klein Lankhorst, M. Mensink & M. Peeters (Eds.), Emissiehandel, Vereniging voor milieurecht, Verslag van de 81e ledenvergadering van de Vereniging voor Milieurecht op 18-09-2003 (p. 37-48). Utrecht: Boom Juridische uitgevers. Peeters, M.G.W.M. (2004). Risicobeheer, milieuvergunningen en de rechtspraak van de Nederlandse Raad van State ‘Koersen in de mist, wie staat er aan het roer?’. In G. van Calster & E. Vos (Eds.), Risico en Voorzorg in de Rechtsmaatschappij (p. 113-136). Antwerpen: Intersentia. Peeters, M.G.W.M. (2004). WRR rapport: Naar nieuwe wegen in het milieubeleid (rapporten aan de regering, nr. 67) [Bespreking van het boek WRR rapport: Naar nieuwe wegen in het milieubeleid (rapporten aan de regering, nr. 67)]. Tijdschrift voor Milieu en Recht, 365-366. * Roef, D. (2003). Strafbare overheden in rechtsvergelijkend perspectief. In C.J.M. Klaassen, R.J.N. Schlössel, G. Solinge van & L. Timmerman (Eds.), Aansprakelijkheid in beroep, bedrijf of ambt (Onderneming en Recht, 25, p. 571-602). Deventer: Kluwer. Roef, D. & Faure, M.G. (2003). De strafrechtelijke consequenties van gedogen. In D. Lindemans (Ed.), Administratieve rechtsbibliotheek studies nr. 3: Gedogen en bemiddelen in bestuursrecht (p. 87-140). Brugge: die Keure. * Roef, D. (2003). De strafbaarheid van overheden in rechtsvergelijkend perspectief. Overheid en Aansprakelijkheid, 13-26. Roef, D. (2003). Strafbare overheden. Tijdschrift voor onderneming en strafrecht, 12-21. Roef, D. (2004). Strafrechtelijke verantwoordelijkheid in de risicomaatschappij. In E. Vos & G. van Calster (Eds.), Risico en voorzorg in de risicomaatschappij (Ius Commune Europaeum, 48, p. 201-228). Antwerpen/Groningen: Intersentia. Roos, Th.A. de (2003). Strafrechtelijke sancties in academisch en politiek perspectief. Beschouwingen over het droeve lot van beoefenaren van het penitentiair recht. In M.S. Groenhuijsen & J.B.H.M. Simmelink (Eds.), Glijdende schalen : Liber amicorum J. de Hullu (p. 501-511). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Grensoverschrijdend milieurecht

193


Roos, Th.A. de (2003). De dynamiek van minimumstraffen. Trema: tijdschrift voor de rechterlijke macht 26, 32-38. Roos, Th.A. de (2003). De zaak-Rodney King. Ars Aequi 52 (11), 823-830. Roos, Th.A. de (2003). Ondervragingsrecht van de verdachte en kwetsbare getuigen. Delikt en Delinkwent, 427-429. Roos, Th.A. de (2003). Recht op rechtsbijstand na vertrouwensbreuk. Delikt en Delinkwent, 1052-1056. * Roos, Th.A. de (2003). Victims of Crime in 22 European Criminal Justice Systems. The implementation of recommendation (85)11 of the Council of Europeon the Position of the Victim in the Framework of Criminal Law and procedure (Brienen, M.E.I.; Hoegen, E.H.). Delikt en Delinkwent 33 (4), 402409. Schueler, B.J. (2004). Algemene bepalingen over besluiten. In N.S.J. Koeman, A.F.M. Brenninkmeijer, Th.G. Drupsteen & W. Konijnenbelt (Eds.), Algemene Wet Bestuursrecht , deel II. Commentaar op de artikelen 3:1-3:3 (suppl.). Alphen aan den Rijn: Samsom. Schueler, B.J. (2004). Marktautoriteiten in een democratische rechtsstaat. In F.B. Falkena & M.E. Koppenol-Laforce (Eds.), Markten onder toezicht (p. 1329). Deventer: Kluwer. Schueler, B.J. (2004). Schadevergoeding na vernietiging of herroeping. In N.S.J. Koeman & J.E.M. Polak (Eds.), Praktijkboek Bestuursrecht (p. vw1-vw28). Deventer: Kluwer. Schueler, B.J. (2004). Het labyrint rond de schatkist. De verhouding tussen de burgerlijke rehter en de bestuursrechter. Jurisprudentie Bestuursrecht Plus 6, 83-102. Schueler, B.J., Ottow, A.T., Eijk, N.A.M.N. van & Konert, M.J. (2004). De telecommunicatiewet en handhaving. Amsterdam: Otto Cramwinckel. (178 p.) Seerden, R.J.G.H. (2003). Hoofdlijnen bodembeschermingsrecht. Den Haag: SDU, 195 p. Sevenster, H.G. & Wenneras, P.E. (2004). The legality of national deposit and return systems and refill obligations under EC Law. Amsterdam: Centrum voor Milieurecht.

194



* Smorenburg-van Middelkoop, L. (2004). European Environmental Principles in Dutch case Law. In R. Macrory, I. Havercroft & R. Purdy (Eds.), Principles of European Environmental Law (The Avosetta Series, 4, p. 133-160). Groningen: Europa Law Publishing. Somsen, J. (2004). Implementatie van het 1998 Verdrag van Aarhus in het Europees en nationaal milieurecht. Tijdschrift voor Milieu aansprakelijkheid 3, 103-110. Staercke, J. de (Ed.). (2003). Ruimtelijke ordening en stedenbouw in het Vlaamse Gewest. IV Commentaar. Heule: UGA. Staercke, J. de (2003). Inleiding. In J. de Staercke (Ed.), Ruimtelijke ordening en stedenbouw in het Vlaamse Gewest. IV Commentaar (p. 1-23). Heule: UGA. Staercke, J. de (2003). Overgangsrecht. In J. de Staercke (Ed.), Ruimtelijke ordening en stedenbouw in het Vlaamse Gewest. IV Commentaar (p. 1-22). Heule: UGA. Staercke, J. de (2003). Het Vlaams decreet van 19 juli 2002 inzake zonevreemde woningen en gebouwen. In K. Deketelaere & M. Deketelaere (Eds.), Jaarboek Milieurecht 2002 (LeuVem, 17, p. 115-192). Brugge: Die Keure. Staercke, J. de (2004). De beginselen van behoorlijk bestuur en de hiërarchie der normen. Nieuw Juridisch Weekblad, 1406-1415. Staercke, J. de (2004). Een Algemeen Decreet Bestuursrecht in Vlaanderen? Een terreinverkenning bij wijze van inleiding. In J. de Staercke & J. van Steelandt (Eds.), Een Algemeen Decreet Bestuursrecht in Vlaanderen? (p. 1-42). Antwerpen: Intersentia. Staercke, J. de (2004). Erkenning van aannemers. In K. Deketelaere, A. Verbeke & M. Schoups (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 767-781). Schoten/Brugge: Intersentia/Die Keure. Staercke, J. de (2004). Openbaar en privaat domein. In K. Deketelaere, A. Verbeke & M. Schoups (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 286-292). Schoten/ Brugge: Intersentia/Die Keure. Staercke, J. de (2004). Overheidsopdrachten. In K. Deketelaere, A. Verbeke & M Schoups (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 179-215). Schoten/Brugge: Intersentia/Die Keure. Staercke, J. de (2004). Toegang tot het beroep van architect. In K. Deketelaere, A. Verbeke & M. Schoups (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 824-832). Schoten/Brugge: Intersentia/Die Keure. Grensoverschrijdend milieurecht

195


Staercke, J. de (2004). PPS. In K. Deketelaere, A. Verbeke & M Schoups (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 253-261). Schoten/Brugge: Intersentia/Die Keure. Staercke, J. de (2004). Le principe de bonne citoyenneté et le principe de chercher bon droit (partie I). Publiekrechtelijke Kronieken // Chroniques de droit public, 828-844. Staercke, J. de (2004). principe de bonne citoyenneté et le principe de chercher bon droit (partie II). Publiekrechtelijke Kronieken // Chroniques de droit public, 211-225. Staercke, J. de (2004). Naar een stelsel van integrale milieuvoorwaarden in het Vlaamse Gewest. Milieu en Recht 3, 167-177. Staercke, J. de & Boes, M. (2004). Notarieel bestuursrecht. Leuven: Acco, 303 p. Ubachs, S.J.P. (2003). Milieuheffingen versus andere instrumenten ter voorkoming van milieurisico’s? In M.G. Faure & J. Neethling (Eds.), Aansprakelijkheid, risico en onderneming: Europese en Zuid-Afrikaanse perspectieven (Ius commune europaeum, 44, p. 219-230). Antwerpen: Intersentia. Ubachs, S.J.P. (2003). Wet tot wijziging van de Wet belastingen op milieugrondslag in verband met de invoering van een regulerende energiebelasting. In S. Klosse & L.F.M. Verhey (Eds.), Op zoek naar kwaliteit. Een onderzoek naar de toepassing en operationalisering van wetgevingskwaliteitseisen (Publiekrechtelijke reeks Universiteit Maastricht, 12, p. 129-145). ‘s-Gravenhage: Sdu Uitgevers B.V. Ubachs, S.J.P. (2004). Milieuvriendelijker kunnen we het niet maken. Actuele fiscale ontwikkelingen en mogelijkheden. Milieu en Recht 3, 150-154. Uylenburg, R. (2004). Handhaving van het milieurecht. Tijdschrift voor Milieu en Recht 5 (31), 273-280. Uylenburg, R. (2004). Rechtsbescherming en de VROM-vergunning. Tijdschrift voor Milieu en Recht 9 (31), 529. Uylenburg, R. & Smorenburg-van Middelkoop, L. (2004). De afdeling bestuursrechtspraak als milieurechter. Tijdschrift voor Milieu en Recht 31, 541-547. * Vanheusden, B. (2003). Brownfields Redevelopment: a Comparative Survey of the Legal Framework. In H. Klapperich, V. Franzius & D. Medearis (Eds.), Green Brownfields II (p. 33-41). Essen: Verlag Glückauf Essen.

196



Vanheusden, B. (2003). Overzicht van energierechtsleer 2002. In K. Deketelaere (Ed.), Jaarboek Energierecht 2002 (p. 243-248). Antwerpen/Groningen/Oxford: Intersentia. Vanheusden, B. (2003). Overzicht van rechtsleer 2002. In K. Deketelaere & M. Deketelaere (Eds.), Jaarboek Milieurecht 2002 (LeuVeM Milieurechtstandpunten, 17, p. 193-220). Brugge: die Keure. * Vanheusden, B. (2003). Towards a Legal Framework in the EU for Brownfield Redevelopment. European Environmental Law Review, 178-186. * Vanheusden, B. (2003). Access to Justice in Environmental Mattes in the EU/Accès à la justice en matière d’environnement dans l’UE. European Environmental Law Review, 120-123. Vanheusden, B. (2004). Overzicht van rechtsleer 2003. In K. Deketelaere & L. Lavrysen (Eds.), Codex Milieurecht – Vlaams Gewest Deel 1 (p. 1467-1487). Brugge: Die Keure. Vanheusden, B. (2004). Overzicht van rechtsleer 2003. In K. Deketelaere (Ed.), Jaarboek energierecht (p. 171-176). Antwerpen: Intersentia. Vanheusden, B. (2004). Overzicht van rechtsleer 2003. In K. Deketelaere & M. Deketelaere (Eds.), Jaarboek Milieurecht (LeuVeM Milieurechtstandpunten, 18, p. 299-331). Brugge: Die Keure. Vanheusden, B. (2004). Werkgelegenheid in de milieusector (in Limburg) – een juridische analyse. In J. Heeren & K. Milis (Eds.), Staten-generaal van de Limburgse economie en werkgelegenheid (p. 275-294). Tielt: Lannoo. Vanheusden, B. & Deketelaere, K. (2004). Country Report Belgium. European Environmental Law Review, 34-37 en 258-263. Vanheusden, B. (2004). Overzicht van rechtsleer. Milieu- en Energierecht, 6468; 152-155; 249-251 en 330-334. * Vig, N.J. & Faure, M.G. (2004). Green Giants? Environmental policies of the United States and the European Union. Cambridge: The MIT Press, 398 p. Vogelezang-Stoute, M. (2004). Het College van Beroep voor het Bedrijfsleven als milieurechter op het gebied van de bestrijdingsmiddelenwet. Tijdschrift voor Milieu en Recht 9, 548-556. * Vos, E.I.L. (2004). Inleiding. In G. van Calster & E. Vos (Eds.), Risico en Voorzorg in de Rechtsmaatschappij (Ius Commune Europaeum, 48, p. 9-18). Antwerpen: Intersentia. Grensoverschrijdend milieurecht

197


* Vos, E.I.L. (2004). Risicobeheersing door de EU: het nieuwe beleid op het gebied van voedselveiligheid. In G. van Calster & E. Vos (Eds.), Risico en Voorzorg in de Rechtsmaatschappij (Ius Commune Europaeum, 48, p. 69-93). Antwerpen: Intersentia. * Vos, E.I.L. (2004). Antibiotics, the Precautionary Principle and the Cout in First Instance. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 187-200. * Wang, Hui (2004). The EU Marine Oil Pollution Prevention Regime- Recent Developments. European Environmental Law Review 13 (11), 292-303. * Wenneras, P.E. (2004). State Liability for Decisions of Courts of Last Instance in Environmental Cases. Journal of Environmental Law, 329-340. * Wenneras, P.E. (2004). The European Convention and the Future of European Environmental law [Bespreking van het boek The European Convention and the Future of European Environmental law]. Legal Issues of Economic Integration 31, 305-306. * Zander, J. (2004). The Green Guarantee in the EU Treaty: Two Recent Cases – Germany vs. Commission; Denmark vs. Commission. Journal of Environmental Law 16 (1), 65-79.

II. Vakpublicaties * Betlem, G. (2004). Review of Mark Wilde, Civil Liability for Environmental Damage – A Comparative Analysis of Law and Policy in Europe and the United States [Bespreking van het boek Civil Liability for Environmental Damage – A Comparative Analysis of Law and Policy in Europe and the United States]. RECIEL 13 (3), 358-359. * Calster, G. van (2003). Trade and Environment from a comparative perspective. [Bespreking van het boek Trade and environment in the EC and the WTO: a legal analysis]. International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics, 93-95. * Calster, G. van (2003). Trade and Environment from a comparative perspective. [Bespreking van het boek Trade and environment in the EC and the WTO: a legal analysis]. Journal of International Economic Law, 540-542. Calster, G. van (2004). Competition law and the environment, review of Hans Vedder [Bespreking van het boek Competition Law and Environmental Protection in Europe; towards sustainability]. M en R, 161-162. Cock, K. de (2003). Recente arresten van de Raad van State in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 2, 102-126. 198



Cock, K. de (2003). Recente arresten van het Arbitragehof in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 2, 127-132. Cock, K. de (2003). Recente arresten van het Hof van Cassatie in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 2, 133-134. Cock, K. de (2003). Recente rechtspraak van hoven en rechtbanken in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 2, 135. Cock, K. de (2003). Arresten van de Raad van State in milieuzaken mei 2003 – augustus 2003. Milieu- en Energierecht 3, 242-258. Cock, K. de (2003). Arresten van het Arbitragehof in milieuzaken mei 2003 – september 2003. Milieu- en Energierecht 3, 259-265. Cock, K. de (2003). Arresten van het Hof van Cassatie in milieuzaken mei 2003 – september 2003. Milieu- en Energierecht 3, 266. Cock, K. de (2003). Arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 3, 271-272. Cock, K. de (2003). Arresten van de Raad van State in milieuzaken september 2003 – oktober 2003. Milieu- en Energierecht 4, 339-344. Cock, K. de (2003). Arresten van het Arbitragehof in milieuzaken oktober 2003 – november 2003. Milieu- en Energierecht 4, 345-348. Cock, K. de (2003). Arresten van het Hof van Cassatie in milieuzaken oktober 2003 – november 2003. Milieu- en Energierecht 4, 349. Cock, K. de (2004). Milieueffecten- en veiligheidsrapportering in het Vlaams Gewest. Brugge: Die Keure, 458 p. Cock, K. de (2004). Arresten van het Arbitragehof in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 1, 44. Cock, K. de (2004). Recente arresten van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 1, 37. Cock, K. de (2004). Leefmilieu en democratie: op zoek naar de groene draad. Milieu- en Energierecht 2, 74. Cock, K. de (2004). Recente arresten van het Europees Hof van de Rechten van de Mens in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 3, 202-203.


199


Deketelaere, K. (2003). Commentaar artikel 19 Milieuvergunningsdecreet. Commentaar Milieuvergunningsdecreet. (losbladig). Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (2003). Commentaar artikel 19bis Milieuvergunningsdecreet. Commentaar Milieuvergunningsdecreet. (losbladig). Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (2003). Commentaar artikel 19ter Milieuvergunningsdecreet. Commentaar Milieuvergunningsdecreet. (losbladig). Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (2003). Commentaar artikel 28 Milieuvergunningsdecreet. Commentaar Milieuvergunningsdecreet. (losbladig). Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (2003). Codex Milieurecht, Algemeen Deel. Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (2003). Codex Milieurecht, Deel Afval. Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (2003). Codex Milieurecht, Deel Water. Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (2003). Codex Milieurecht, Europees deel. Brugge: Die Keure. Deketelaere, K. (Ed.). (2004). Jaarboek Energierecht 2003. Antwerpen: Intersentia Uitgevers, 196 p. Deketelaere, K. & Jonckheere, M. (Eds.). (2004). Jaarboek Lokale en Regionale Belastingen 2003-2004. Brugge: Die Keure, 325 p. Deketelaere, K. & Lavrysen, L. (Eds.). (2004). Codex Milieurecht Vlaams Gewest 2004 Deel I. Brugge: Die Keure, 1510 p. Deketelaere, K. & Lavrysen, L. (Eds.). (2004). Codex Milieurecht Vlaams Gewest 2004 Deel II. Brugge: Die Keure, 808 p. Delnoy, M. (2003). CWATUP: les arrêtés d’exécution du 17 juillet 2003. Immobilier 19, 4. Delnoy, M. (2003). CWATUP: les certificat de conformité. Immobilier 21, 3. Faure, M.G. (2003). Nieuwe taken voor de ‘groene reuzen’? Milieu en Recht, 167-168. Faure, M.G., Koopmans, I.M. & Visser, M.J.C. (2003). Ontwikkelingen in het milieustrafrecht. Delikt en Delinkwent, 322-329. Faure, M.G. (2004). Implementatie en handhaving van emissiehandel. Milieu en Recht, 213.

200



Hazewindus, W.G.A. (2004). Measures other than criminal ones in cases where environmental Community Law has not been respected in the EU member states. Brussel: European Commission. Heijden, G.M.A. van der & Schrijver, J. (2004). Interactieve beleidsvorming. In A. Stoppelenburg & L. de Caluwé (Eds.), Handboek Management in overheidsorganisaties (p. A4150-1-A4150-18). Deventer: Kluwer. Heijden, G.M.A. van der (2004). Slimme sturing. Integraal werken en evalueren. In L. Klinkers, T. Liebregs & L. Meuleman (Eds.), Democratische vernieuwing, een verkenning van nieuwe vormen, Jaarboek 2003/2004 (p. 38-41). Den Haag: Vereniging voor Overheidsmanagement. Heijden, G.M.A. van der, Alkema, L., Gomart, E., Hajer, M.A. & Poorter, M.F. (2004). Naar een Plan dat Werkt! Project Planning in Praktijken. Den Haag: Ministerie van VROM. Konijnenbelt, W. (2004). Recensie van G.A. Biezeveld, Duurzame milieuwetgeving. Milieu en Recht, 291-293. Leprince, S., Pâques, M.M.L.L. & Damme, N (2003). Droit de logement: questions choisies. Réglementation applicable en Région wallonne. Cahiers de la Chronique de droit à l’usage des juges de paix et de police. Oemrawsingh, S. & Fleurke, F.M. (2004). Interventies en verslag van de discussies. In J.M.P. Janssen (Ed.), Handhaving van het omgevingsrecht (p. 8195). Groningen: Europa Law Publishing. Pâques, M.M.L.L. (2003). Du dommage et de la perturbation environnementale dans la loi belge sur la protection du milieu marin. Revista Românâ de Drept al Mediului – Revue roumaine de droit de’l’environnement 1, 99-118. Pâques, M.M.L.L. (2003). Les effets juridiques de l’enquête publique. Cahiers de l’Urbanisme hors série (avril), 12-24. Pâques, M.M.L.L. (2003). Moins-values et plus-values d’urbanisme : La révision de l’article 70 du CWATUP. Revue du notariat belge, 428-445. Pâques, M.M.L.L. (2003). La réquisition d’immeubles et le logement. Quelques points de repère. Cahiers de la Chronique de droit à l’usage des juges de paix et de police, 20 p. * Peeters, M.G.W.M. (2003). Netherlands. Vers un nouveau droit de l’environnement? (p. 491-504). Reunion mondiale des juristes et associations de droit de l’environnement. Limoges: Centre international de Droit Compare de l’Environnement. Grensoverschrijdend milieurecht

201


* Peeters, M.G.W.M. & Hertoghs, M.W.J.A. (2003). Country report: The Netherlands. In G. Ulfstein & J. Werksman (Eds.), Yearbook of international environmental law (p. 460-467). Oxford: Oxford University Press. * Peeters, M.G.W.M. (2004). National Environmental Legislation and the International Dimension. IHDP Update 2, 4-5. Roef, D. (2003). Rubriek Corporatief daderschap. Tijdschrift voor onderneming en strafrecht 3, 97-99. Roos, Th.A. de (2003). Burger en strafrechtspleging: is het strafrechtelijk discours passé? Justitiële Verkenningen 29 (1), 62-73. Roos, Th.A. de (2003). De woorden godsdienst of levensovertuiging in artikel 137c Sr dienen geschrapt te worden. Nederlands Juristenblad 78 (16), 829-833. Roos, Th.A. de (2003). Plaats en taak van de strafrechtspraak – is er behoefte aan een ander strafrechtelijk discours? Juridisch up to date 2, 20-22. Roos, Th.A. de (2003). Horen van getuigen buiten aanwezigheid van de verdachte. Juridisch up to date 5, 11-12. Roos, Th.A. de (2003). Onderneming en strafrecht. Juridisch up to date 9, 2224. Roos, Th.A. de (2003). Debatsverslag. In Instituut E.M. Meijers (Ed.), Symposium Vogelvrij? (p. 48-49). Boon. Roos, Th.A. de (2003). Het strafrecht als ultimum remedium. In Instituut E.M. Meijers (Ed.), Symposium Vogelvrij? (p. 37-40). Boon. Schueler, B.J. (2004). Gemeenschappelijk recht. Wisselwerking tussen publieken privaatrecht [Bespreking van het boek Gemeenschappelijk recht. Wisselwerking tussen publieken privaatrecht]. Overheid en Aansprakelijkheid 4, 128-131. Smorenburg-van Middelkoop, L. (2004). Verslag van de vergadering van de Nederlandse Vereniging voor Europees recht. Sociaal-economische Wetgeving: Tijdschrift voor Europees en economisch recht 6, 258-269. * Somsen, J. (2004). Handhaving in Europees Perspectief. Of: waarom de dagen van een Nederlands handhavingsbeleid geteld zijn. In J.M.P. Janssen (Ed.), Handhaving van het Omgevingsrecht (p. 51-58). Groningen: Europa Law Publishing.

202



Staercke, J. de (2003). Evenementen toegankelijk voor publiek en onderworpen aan vergunningen. Welke ruimte hebben onze gemeenten? Nieuwsbrief stad en gemeenten Brussel-Hoofdstad 1, 4-9. Staercke, J. de (2003). Geeft een (milieu)vergunning carte blanche om overlast bij sportactiviteiten te veroorzaken? Nieuwsbrief Sport en recht 8 (70), 798-801. Staercke, J. de (2003). Het decreet betreffende publiek-private samenwerking. Tijdschrift voor Bouwrecht en onroerend goed 1 (3-4), 140-155. Staercke, J. de (2003). Het voorontwerp van decreet tot wijziging van de regelgeving betreffende het meedelen van milieu-informatie en tot vervanging van het systeem van de stilzwijgende milieuvergunning. Milieu- en Energierecht 4, 306-316. Staercke, J. de (2003). Overzicht van wetgeving. Milieu- en Energierecht 4, 350-369. Staercke, J. de (2003). Overzicht rechtsleer. Tijdschrift voor Bouwrecht en onroerend goed 1 (3-4), 189-191. Staercke, J. de (2003). Overzicht rechtsleer. Tijdschrift voor Bouwrecht en onroerend goed 1 (1), 64-68. Staercke, J. de (2003). Recente rechtspraak van hoven en rechtbanken in milieuzaken. Milieu- en Energierecht 3, 266. Staercke, J. de & Deketelaere, M. (2003). Overzicht van wetgeving. Milieu- en Energierecht 3, 273-294. Staercke, J. de (2004). Overzicht milieuwetgeving 2003. In K. Deketelaere (Ed.), Jaarboek energierecht 2003 (p. 177-192). Antwerpen: Intersentia. Staercke, J. de (2004). Overzicht rechtsleer 2003. In K. Deketelaere & A. Verbeke (Eds.), Jaarboek Bouwrecht 2003-2004 (p. 263-279). Brugge: die Keure. Staercke, J. de (2004). Overzicht rechtsleer. Tijdschrift voor Bouwrecht 1, 5759. Staercke, J. de (2004). Overzicht rechtsleer. Tijdschrift voor Bouwrecht 2, 105. Staercke, J. de (2004). Overzicht rechtsleer. Tijdschrift voor Bouwrecht 3, 165168. Staercke, J. de (2004). Overzicht van wetgeving. Milieu en Recht 1, 53-63. Grensoverschrijdend milieurecht

203


Staercke, J. de (2004). Overzicht van wetgeving. Milieu en Recht 2, 143-151. Staercke, J. de (2004). Overzicht van wetgeving. Milieu en Recht 3, 225-248. Staercke, J. de (2004). Overzicht van wetgeving. Milieu en Recht 4, 318-329. Staercke, J. de (2004). De discriminatie inzake aansprakelijkheid van (turn)leraars weggewerkt. Nieuwsbrief Sport en recht, 909-911. Staercke, J. de (2004). Sport & Overheidsopdrachten: een inleiding (deel I). Nieuwsbrief Sport en recht, 948-951. Staercke, J. de (2004). Sport & Overheidsopdrachten: een inleiding (deel II). Nieuwsbrief Sport en recht, 1006-1008. Staercke, J. de (2004). Sportverenigingen en de Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening (Gecoro) (Deel 1). Nieuwsbrief Sport en recht, 885-887. Staercke, J. de (2004). Sportverenigingen en de Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening (Gecoro) (Deel 2). Nieuwsbrief Sport en recht, 898-899. Staercke, J. de (2004). Zonevreemde sportterreinen: een oplossing mogelijk? (Deel 1). Nieuwsbrief Sport en recht, 856-859. Staercke, J. de (2004). Zonevreemde sportterreinen: een oplossing mogelijk? (Deel 2). Nieuwsbrief Sport en recht, 862-865. Staercke, J. de & Steelandt, J. van (Eds.). (2004). Een Algemeen Decreet Bestuursrecht in Vlaanderen? Antwerpen: Intersentia, 140 p. Vanheusden, B. (2003). Overzicht van rechtsleer. Milieu- en Energierecht, 5760; 152-156; 295-300 en 370-374. Vanheusden, B. (2004). Naar een herwaardering van de afdeling wetgeving van de Raad van State. Milieu- en Energierecht, 166. Visser, M.J.C. & Hoeven, R. van der (2003). Identificatie- en meldplicht van de advocaat. Een frontale aanval op de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht. Nederlands Juristenblad, 1124-1131. Visser, M.J.C. & Hoeven, R. van der (2003). Praktische gevolgen van de invoering van identificatie- en meldingsplicht. Advocatenblad, 608-613.

204



* Vogelezang-Stoute, M., Goldenman, G., Pozo Vera, E. & Wattiez, C. (2004). Integration of the objectives of the pending Thematic Strategy on sustainable use of pesticides into Directive 91/414/EEC. Brussel: Milieu, Environmental Law & Policy. * Vogelezang-Stoute, M., Goldenman, G., Pozo Vera, E. & Wattiez, C. (2004). Resolving difficulties related to the ‘proper use’ concept in current article 3(3) of Directive 91/414/EEC. Brussel: Milieu, Environmental Law & Policy. Wenneras, P.E., Sevenster, H.G. & Oemrawsingh, S. (2004). Annual survey of EC Environmental Law. In G. Ulfstein & J. Werksman (Eds.), Yearbook of International Environmental Law – 2002 (Yearbook of International Environmental Law, 13) (p. 661-676). Oxford: Oxford University Press.

III. Annotaties Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (21-01-2003), C-512/99, (Germany v Commission). MER, p. 39-40. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (05-12-2002), C-324/01, (Commission v Belgium). MER, p. 42. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (13-02-2003), C-458/00, (Commission v Luxembourg). MER, p. 136. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (13-02-2003), C-228/00, (Commission v Germany,). MER, p. 136-137. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (03-04-2003), C-116/01, (Sita EcoService Nederland BV v VROM). MER, p. 137-138. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (20-03-2003), C-3/00, (Denmark v Commission). MER, p. 138-140. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (12-12-2002), C-281/01, (Commission v Council). MER, p. 140. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (27-02-2003), C-389/00, (Commission v Germany). MER, p. 140. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (09-09-2003), C-236/01, (Monsanto e.a. v Presidenza del Consiglio dei Ministri e.a.). MER, p. 268. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (30-07-2003), C-320/03, (Commission v Austria). MER, p. 270. Grensoverschrijdend milieurecht

205


Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (11-09-2003), C-445/00, (Austria v Council). MER, p. 270. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (26-09-2002), C-351/98, (Spain v Commission). MER, p. 400-402. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (26-09-2002), C-351/98, (Spain v Commission). RECIEL, p. 111-112. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (18-06-2002), C-314/99, (The Netherlands v Commission). RECIEL, p. 112-114. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (11-09-2002), C-246/99, (Commission v Denmark). RECIEL, p. 114. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (21-01-2003), C-512/99, (Germany v Commission,). RECIEL, p. 209-210. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (20-03-2003), C-3/00, (Denmark v Commission). RECIEL, p. 336-337. Calster, G. van (2003). Noot bij: European Court of Justice (26-09-2002), C-351/98, (Spain v Commission). SEW, p. 39-40. Calster, G. van & Lee, M. (2003). Noot bij: European Court of Justice (17-092002), C-513/99, (Concordia Bus Finland Oy). MER, p. 40-42. Calster, G. van & Lee, M. (2003). Noot bij: European Court of Justice (19-062003), C-444/00, (The Queen ex parte Mayer Parry Recycling v Environment Agency e.a.). MER, p. 267. Calster, G. van & Lee, M. (2003). Noot bij: European Court of Justice (11-092003), C-114/01, (AvestaPolarit Chrome Oy). MER, p. 267-268. Calster, G. van & Lee, M. (2003). Noot bij: European Court of Justice (27-022003), C-415/01, (06-03-2003), C-240/00, (20-03-2003), C-378/01 en (20-032003), C-143/02, (Commission v Belgium e.a.). MER, p. 269. Calster, G. van & Lee, M. (2003). Noot bij: European Court of Justice (09-092003), C-361/01, (Eva Glawischnig v Bundesminister für Sicherheit und Generationen). MER, p. 269-270. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-1/03, (Openbaar Ministerie t. Paul Vande Walle ea). MER, p. 134.

206



Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-126/01, (Ministere de l’economie, des finances et de l’industrie t. GEMO SA). MER, p. 134-135. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-182/02, (Ligue pour la protection des oiseaux e.a. v. Eerste Minister). MER, p. 42-43. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-182/02, (Ligue pour la protection des oiseaux e.a. v. Eerste Minister). RECIEL, p. 226. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-235/02, (Criminal proceedings against Mario Antonio Saetti and Andrea Frediani). MER, p. 133134. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-235/02, (Criminal proceedings against Mario Antonio Saetti and Andrea Frediani). RECIEL, p. 223. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-236/01, (Monsanto ea v. Presidenza del Consiglio dei Ministri ea). RECIEL, p. 106-107. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-278/01, (Commission v. Spain). MER, p. 43. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-296/01, (Commission v. France). MER, p. 135. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Jusititie, C-296/01, (Commission v. France). RECIEL, p. 223-224. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-444/00, (The Queen ex parte Mayer Parry Recycling v Environment Agency e.a.). RECIEL, p. 104-105. Calster, G. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-448/01, (EVN AG and Wienstrom GmbH v. Austria/Stadtwerke klagerfurt AG). RECIEL, p. 225. Calster, G. van & Lee, M. (2004). Noot bij: Europees Hof van Jusitite, C-201/02, (The Queen ex parte Delena Wells v Secretary of State for Transport, Local Government and the Regions). RECIEL, p. 224. Calster, G. van & Lee, M. (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-444/00, (The Queen ex parte Mayer Parry Recycling v. Environment Agency e.a.). MER, p. 267.


207


Calster, G. van & Lee, M. (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-114/01, (AvestaPolarit Chrome Oy). RECIEL, p. 105-106. Calster, G. van & Lee, M. (2004). Noot bij: Europees Hof van Jusitite, C-201/02, (The Queen ex parte Delena Wells v Secretary of State for Transport, Local Government and the Regions). MER, p. 38-41. Calster, G. van & Lee, M. (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-114/01, (AvestaPolarit Chrome Oy). MER, p. 267-268. Cock, K. de (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie, C-201/02, (Wells v. Secretary of State for Transport, Local Government and the Regions). EELR 13, p. 132-139. Cock, K. de (2004). Noot bij: Arbitragehof (14-07-2004), 130/2004, (Arresten van het Arbitragehof in milieuzaken juni-september 2004). MER 4, p. 306. Cock, K. de (2004). Noot bij: Arbitragehof (15-09-2004), 150/2004, (Arresten van het Arbitragehof in milieuzaken juni-september 2004). MER 4, p. 306. Cock, K. de (2004). Noot bij: B.S. (19-10-2004), 72.660, (Arresten van het Arbitragehof in milieuzaken juni-september 2004). MER 4, p. 306. Delnoy, M. (2004). Noot bij: Corr. Neufchâteau (19-01-2004), (Ministère public et fonctionnaire délégué de l’urbanisme c/Léonard et Lempereur), Am-Env. 3, p. 190-191. Delnoy, M. (2004). Noot bij: Cour d’appel de Bruxelles (23-04-2004), (Région Wallonne c/ SA Cogexim), Am-Env. 4, p. 261. Etty, T. (2004). Noot bij: Hof van Justitie van de EG (09-09-2003), C-236/01, (zaak C-236/01: Monsanto Agricoltura SpA en anderen t. Prezidenza del Consiglio dei Ministerie en anderen). SEW 10, p. 437-441. Janssen, J.M.P. (2004). Noot bij: HvJEG (25-11-2003), EELR, p. 130-132. Klap, A. (2004). Noot bij: ABRvS (17-12-2003), 81, De Gemeentestem, p. 287290. Klap, A. (2004). Noot bij: CBB (26-05-2004), 162, De Gemeentestem, p. 568572. Klap, A. (2004). Noot bij: CBB (26-05-2004), 185, (Naschrift). De Gemeentestem, p. 648.

208



Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrecht (16-10-2003), 4, (Aanwijzingsbesluit Schiphol; belanghebbende). JB 1, p. 56-57. Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrecht Raad van State (13-11-2002), 33, (Bestemmingsplan Swalmen inzake A-73 Zuid; SGR, EHS, PES, Verdrag van Bern, Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn). JB 2, p. 195-197. Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Hoge Raad (Civiele Kamer) (24-01-2003), 65, (Inwerkingtreding bestuurlijke dwangsom; formele rechtskracht). JB 4, p. 374-375. Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrecht Raad van State (05-03-2003), 105 en 106, (Oprichtingsvergunning en veranderingsvergunning voor pluimverbrandingscentrale annex energiecentrale: goedkeuring van rechtswege op basis van vergunningvoorschrift in strijd me systeem Wet milieubeheer en rechtszekerheidsbeginsel; grondslag veranderingsvergunnig is komen te vervallen). JB 5, p. 572-573. Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Voorzitter Afdeling Bestuursrecht Raad van State (18-03-2003), 127, (Voorzorgsbeginsel; handhaving vergunning). JB 7, p. 718-720. Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrecht Raad van State (09-04-2003), 141, (Windpark in Noordzee; planologische kernbeslissing; concrete beleidsbeslissing; verstrijken geldigheidsduur PKB, onzeker risico). JB 8, p. 788-790. Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrecht Raad van State (28-05-2003), 189, (Besluit: verzoek om handhaving; informatieve mededelingen; bevoegdheid; rioleringsplan en overstort). JB 8, p. 969-970. Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrecht Raad van State (14-05-2003), (‘Algemene’ nadere eis, lozingenbesluit open teelt en veehouderij). JB 12, p. 1109. Peeters, M.G.W.M. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (29-10-2003), 346, (Goedkeuring bestemmingsplan. Habitatrichtlijn, hamsters.). JB 16, p. 1594-1595. Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Hof van Justitie EG (07-01-2004), 115, (beroep van particulier jegens overheid op rechtstreekse werking richtlijnen in driehoekssituaties mogelijk ook al wordt derde hierdoor benadeeld). JB 5, p. 590-592.


209


Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Rechtbank ‘s-Gravenhage (sector civiel -> voorzieningenrechter) (04-02-2004), 109, (Vordering tot uitvoering wetgeving; Niet uitvoerbare norm; bewijslast eisende partij). JB 3, p. 514-515. Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (07-04-2004), 187, (Richtlijnconforme interpretatie, IPPC-richtlijn, art 8.11 Wm). JB, p. 897-898. Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Afdeling bestuurdrechtspraak van de Raad van State (14-05-2004), 253, (Doorzending verzoek om handhaving is besluit, gelet op oordeel omtrent bevoegdheid). JB, p. 1176-1177. Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (14-07-2004), 227, (Moratorium op vergunningverlening Wbr op basis van beleidsregels). JB, p. 1085-1086. Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (28-07-2004), 338, (Richtlijn conforme interpretatie Wms; gmo). JB, p. 1486-1488. Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Hof van Justitie EG (07-09-2004), 384, (Onderzoeksplicht, voorzorgsbeginsel – kokkelvissers). JB, p. 1662-1665. Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (29-10-2004), 22, (Onvolledige aanvraag; niet-tijdige besluitvorming; door Europese verordening – EVOA – geharmoniseerde procedure). JB 1, p. 8589. Peeters, M.G.W.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (26-11-2003), 44, (Onverbindendheid instructie-AMvB met betrekking tot bevoegdheid voor nadere eisen; Beperking van uitvoer en Gemeenschapsrecht). JB 2, p. 201-206. Roos, Th.A. de (2003). Noot bij: Hoge Raad (24-06-2003), 01513/02, (HIVarresten. Voorwaardelijk opzet bij poging tot doodslag door HIV-virus besmette man van twee vrouwen met wie hij onbeschermd seksueel verkeer heft gehad?). AA 52, p. 859-866. Schueler, B.J. (2004). Noot bij: Rechtbank Almelo (07-10-2003), 16, AB, p. 7982. Schueler, B.J. (2004). Noot bij: ABRvS (29-10-2003), 62, AB, p. 434-435. Schueler, B.J. (2004). Noot bij: ABRvS (12-11-2003), 244, AB, p. 1271-1274. Staercke, J. de (2003). Noot bij: Hof van Cassatie (25-09-2000), (Vliegen op automatische piloot?). TBO, p. 101-106. 210



Staercke, J. de (2003). Noot bij: Hof van Cassatie (06-09-2002), (Wat is een administratieve overheid? De cassatiearresten van 6 september 2002). TBP 58, p. 62-66. Vanheusden, B. (2004). Noot bij: Arbitragehof (31-03-2004), 61/2004, (De bevoegdheidsverdeling tussen de federale overheid en de gewesten inzake leefmilieu verder uitgeklaard door het Arbitragehof?). MER, p. 210-214.


211


I.4.A Rechtspersonen in Europa A. VOLLEDIGE TITEL Rechtspersonen in Europa


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof. Mr. C.A. Schwarz (UM)

onderzoeksleiders Dhr. Prof. Dr. K. Geens (KUL) Dhr. Prof. Mr. H.J. de Kluiver (UvA)

emeritus lid Dhr. Prof. Mr. P. van Schilfgaarde (UU)

senior onderzoekers Dhr. Prof. Mr. A.F.M. Dorresteijn (UU) Dhr. Mr. S.F.G. Rammeloo (UM) Dhr. Prof. Mr. B.T.M. Steins Bisschop (Nyenrode) Dhr. Prof. Dr. B. Tilleman (KUL)

onderzoekers Mw. Mr. M.N. Boon (UU) Dhr. Mr. J.J.A. Hamers (UM) Dhr. F. Hellemans (KUL) Dhr. Mr. J. Israel (UM) Mw. Mr. M. Koelemeijer (UM) Mw. Mr. M.S. Koppert-van Beek (UU) Mw. Mr. S.A. Kruisinga (UU)

promovendi Dhr. Mr. E. Bos (UM) Mw. Mr. S.M. van den Braak (UU) Mw. M. Denef (KUL) Mw. Mr. M.I. Jap-A-Joe-Blagrove (UM) Mw. Mr. A.J.M. Klein Wassink (UU) Dhr. Mr. A. Krans (UU) Rechtspersonen in Europa

213


Mw. Mr. Meinema (UM) Mw. Mr. M. Olaerts (UM) Dhr. R. Tas (KUL) Dhr. J. Vananroye (KUL) Mw. Mr. I. Wagenaar (UU)

D. TREFWOORDEN Harmonisatie, Implementatie, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO)



Het programma Rechtspersonen in Europa wordt geleid door de coördinerend onderzoeksleider, tezamen met de onderzoeksleiders, verbonden aan de participerende instellingen. Op dit moment is geen onderzoeksleider van de Utrechtse faculteit in het programma opgenomen, samenhangend met de vervulling van een vacature aldaar op het terrein van het onderzoek naar Europees vennootschapsrecht. Met de inmiddels in dienst getreden nieuwe hoogleraar wordt door de coördinator thans overleg gevoerd over de invulling van haar rol in het project. De contacten tussen coördinator, onderzoeksleiders, senior onderzoekers en onderzoekers kennen een hoge frequentie, waarbij de betrokkenheid van andere dan onderzoeksleiders bij vormgeving en management van het project groot is. De intensiteit van feitelijke samenwerking binnen het project leidt tot een bottom-up management structuur, waarbij het management veeleer een coachend- dan een sturend karakter draagt. De coördinerend onderzoeksleider zorgt er voor dat bijstellingen in onderzoeksfocus en -aanpak helder worden gepresenteerd aan de onderzoeksgemeenschap, welke presentatie ten minste één maal per jaar ter discussie wordt voorgelegd op het projecttreffen tijdens het jaarcongres.

II. Programmaopzet a. Oorspronkelijke probleemstelling en doelstellingen De in oorsprong geconcipieerde programmaopzet is nog steeds goed herkenbaar in de huidige opzet. De toenmalige structuur focuste, zoals nog steeds, vooral op problemen van harmonisatie en implementatie. Ten opzichte van de eerste versie is het onderzoeksaccent minder komen te liggen op het (Europees) recht der vrijwillige organisaties (verenigingen en stichtingenrecht), zij het dat in de komende onderzoeksperiode dit topic weer hoog op de onderzoeksagenda staat in het kader van het geplande onderzoek naar groepsacties en de positie van ‘maatschappelijke organisaties’ (NGO’s) en hun aangeslotenen in het kader van mogelijke beïnvloeding van maatschappelijk verantwoord ondernemingsbeleid. De onderzoeksagen214

Rechtspersonen in Europa


da is in significante mate beïnvloed door de Europese en zelfs mondiale discussie over Corporate Governance, waarbij vooral wordt gefocusseerd op aspecten van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Bijstelling van de onderzoeksagenda heeft enerzijds te maken met de urgentie van het onderwerp en anderzijds met het feit dat het Nederlands Verenigingen- en Stichtingenrecht, ook in vergelijkend perspectief, in hoge mate is uitgekristalliseerd, terwijl Europese initiatieven te komen tot bovenstatelijke regulering al geruime tijd geen sprankeling vertonen.

b. Actualisering; huidige programmaopzet Als boven opgemerkt speelt de actualisering van de onderzoeksagenda vooral op het stuk van Corporate Governance, en meer in het bijzonder Corporate Social Responsibility. De kern van de agenda is gehandhaafd en vormt ook in de toekomst het uitgangspunt van onderzoek binnen dit project. Het onderzoeksprogramma valt thans uiteen in een drietal grotere onderzoekslijnen, die hieronder kort zullen worden beschreven. Het betreft (1) formele harmonisatie van het ondernemingsrecht, (2) materiële harmonisatie en (3) Corporate Governance en (4) Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). 1. Aspecten van formele harmonisatie Eén van de belangrijkste onderzoekslijnen in dit programma is de bestudering van de wijze van implementatie van Europese regelgeving op het terrein van het ondernemingsrecht in ruime zin in de nationale rechtstelsels van de lidstaten. Onverminderd dwingen de stormachtige ontwikkelingen op dit dynamisch rechtsgebied tot definiëring van gemeenschappelijke grondslagen en algemene beginselen in en tussen de verschillende rechtssystemen. Het harmonisatieproces op het terrein van het vennootschapsrecht is sinds de eerste harmonisatierichtlijn, die in 1968 het licht zag, krachtig op gang gekomen. In deze ontwikkeling zijn ook duidelijke tendensen waarneembaar om de eigen rechtscultuur van lidstaten, ook op dit gebied van het recht, te beschermen, waarbij gebruik gemaakt wordt van de vrijheid tot nationale inkleuring van Europese uitgangspunten, die de richtlijnen regelmatig bieden. Ook vanuit deze invalshoek manifesteert zich de noodzaak onderzoek te doen naar gemeenschappelijkheid van rechtsculturen en rechtsbeginselen. In dit kader valt veel interessants waar te nemen. Zo kan bemerkt worden dat er landen zijn die van nature een terughoudende positie innemen wanneer het gaat om aanpassing van nationaal recht, terwijl andere landen steeds een gulle houding innemen waar het betreft de wijze van implementatie van richtlijnuitgangspunten. Een fraai voorbeeld wordt getroffen in de wijze van implementatie van het verbod van financiële assistentie zijdens de vennootschap bij verkrijging van aandelen in haar kapitaal door derden, zoals dat in de tweede richtlijn handelend over kapitaalbescherming is opgenomen. De richtlijn spreekt in artikel 23 van het verkrijgen van aandelen. In Nederland, waar een traditie van brede implementatie van richtlijnen op het terrein van het ondernemingsrecht bestaat, oordeelt men dat, gegeven de ratio van de regeling (kapitaalrealiteit), ook het nemen van nieuwe aandelen bij een emissie onder het bereik van het verbod dient te vallen, en zo Rechtspersonen in Europa

215


wordt, in de Nederlandse wetgeving, financiële assistentie door de vennootschap verboden bij het nemen of verkrijgen van aandelen door derden. Andere landen, zoals Frankrijk, voorzagen de problemen die het verbod in de praktijk met zich zou meebrengen, bijvoorbeeld in termen van het realiseren van overnames, en gaan over tot een stringente tekstuele uitleg en beperkte implementatie, zodat aldaar het nemen van aandelen niet wordt geraakt door het verbod. Over deze boeiende thema’s handelden de workshops ondernemingsrecht op de Corsendonckcongressen van 2000, 2001 en 2002, waar presentaties werden verzorgd door een groot aantal onderzoekers van de participerende instellingen alsook andere Universiteiten als Leiden, uitmondend in een stevig aantal publicaties en de aanzet vormend voor initiatieven als het project “Fusie en Overname, een serie van 22 boeken over het M&A-proces, uitgegeven door Reed Business Information te Den Haag, onder redactie van Steins Bisschop (Nyenrode) en Schwarz (Maastricht), in welke serie inmiddels 6 delen verschenen, en het project European Company Law, waarover hieronder meer. De Maastrichtse promotie van Martha Meinema binnen het deelproject (Dwingend recht voor de besloten vennootschap. Een beschouwing over de contractsvrijheid van aandeelhouders in rechtsvergelijkend perspectief, Deventer: Kluwer, 2003, promotores Schwarz en De Kluiver) heeft het denken over het hanteren van dwingendrechtelijk vennootschapsrecht in Nederland krachtig beïnvloed. Inmiddels heeft de politieke wens om te komen tot flexibilisering van het BV-recht geleid tot instelling van de Commissie De Kluiver en zijn rapport Flexibilisering en Vereenvoudiging van het BV-recht (2004) op basis van welk rapport thans de eerste tranche van een wetsvoorstel op dit terrein wordt bediscussieerd. Deze operatie, gericht op een genuanceerder toepassing van het Richtlijnenstelsel van kapitaalbescherming (2e EG-Richtlijn en de aanpassing daarvan in de SLIM-operatie) op vennootschappen met een besloten karakter, vergt veel Europees- en transnationaal georiënteerd onderzoek. Een andere, in dit kader boeiende, observatie is het feit dat een min of meer volledige harmonisatie slechts bereikt lijkt te kunnen worden wanneer het gaat over onderwerpen die geen nationaal historische of culturele lading hebben, terwijl harmonisatie rond gevoeliger thema’s in de praktijk toch buitengewoon lastig blijkt te zijn, hetgeen leidt tot een relatief grote vrijheid voor nationale wetgevers om de eigen karakteristieken van het nationale recht te laten doorklinken bij implementatie van het richtlijnenrecht. Zo bleek het jaarrekeningenrecht eenvoudig en in ver gaande mate harmoniseerbaar, terwijl zulks bijvoorbeeld absoluut niet geldt voor onderwerpen als overname van kapitaalvennootschappen tegen de wens van het zittend bestuur in. In dit kader werd, in samenwerking met collegae van de Utrechtse en Leidse zusterfaculteiten werd het initiatief genomen tot de start van een ‘losdelige’ serie European Company Law, in welke serie vennootschapsrechtelijke onderwerpen in Europees vergelijkend perspectief zullen worden behandeld, waarbij het accent in belangrijke mate zal komen te liggen op bestudering van de wijze van implementatie van richtlijnenrecht binnen de verschillende lidstaten. Op dit moment zijn de eerste vier delen in de serie gedefinieerd, welke delen naar verwachting in de loop van 2006 zullen verschijnen. Kluwer heeft zich verbonden als uitgever van de 216



serie. De redactie wordt gevormd door Prof. A. Dorresteijn (UU), Prof. S. Bartman (UL) en Prof. C.A. Schwarz (UM). Door de zelfde personen is het initiatief genomen tot organisatie van een prestigieus internationaal congres rond het thema European Corporate Law, op 23 september 2005 te organiseren te Leiden. Het is de bedoeling de onderzoekschool Ius Commune aan dit initiatief te koppelen, waarbij wordt bezien in hoeverre de mogelijkheid bestaat een aantal leden van de sectie Ondernemingsrecht van de UL toe te laten treden tot de onderzoekschool. Deze mogelijkheden worden begin november in overleg verkend. Inmiddels vormden Leiden, Utrecht en Maastricht, met financiële steun van de drie faculteiten, het Center for European Company Law, in welk kader het tijdschrift European Company Law wordt geredigeerd (Kluwer). 2. Aspecten van materiële harmonisatie. Naast harmonisatie van vennootschapsrecht in formele zin, heeft de internationaliserende praktijk ook een zeker harmoniserend effect, in welk kader verschillende uitgangspunten in het juridisch denken tot buitengemeen boeiende vraagstukken kan leiden. Men denke bijvoorbeeld aan de problemen die de verschillende opvattingen over het karakter van de rechtspersoon met zich brengen. In bijvoorbeeld de Angelsaksische wereld wordt de rechtspersoon gezien als (de resultante van) een overeenkomst, terwijl in andere landen als bijvoorbeeld Nederland een institutionele zienswijze wordt gehanteerd, waarin de rechtspersoon bij de oprichting als instituut ontstaat en is losgezongen van oprichters of aandeelhouders. In die laatste opvatting wordt de rechtspersoon veelal dwingendrechtelijke regelingen geregeerd en is er, bijvoorbeeld, nauwelijks ruimte voor overeenkomsten tussen aandeelhouders, dat terwijl in de contractuele opvatting de basering van de rechtspersoon op (deel)overeenkomsten het uitgangspunt is. Juist de rechtsvergelijkende verdieping schept hier fraaie vergezichten, die niet alleen wetenschappelijk hoogst interessant zijn, maar ook voor de praktijk van groot belang zijn. Men denke bijvoorbeeld aan mogelijke acceptatie van ‘Incorporation by reference’ in de Nederlandse vennootschapspraktijk. 3. Corporate Governance Daarnaast richt de onderzoeksgroep zich niet alleen op bestudering van het recht binnen de EG, maar wordt ook sterk gekeken naar het Amerikaans recht, dat het Europees vennootschapsrecht steeds krachtiger doordesemt, en dan wordt niet alleen gedoeld op het Engels vennootschapsrecht, maar ook op continentaal Europese rechtstelsels. Zo kennen wij bijvoorbeeld sinds kort het ‘record-date-system’ in het Nederlands vennootschapsrecht en spelen Amerikaanse uitgangspunten een belangrijke rol in belangwekkende discussies als die over corporate governance en het creëren van een level-playing field op het terrein van de overnemingenmarkt, thema’s waarover binnen de onderzoeksgroep zeer regelmatig is gediscussieerd en gepubliceerd. Tenslotte zijn in het kader van materiële harmonisatie Europees rechtelijke ontwikkelingen op het terrein van het ‘Ondernemingsrechtelijk IPR in Europa’ van groot belang. Met name dient hier te worden gewezen op de recente baanbrekende jurisprudentie op het terrein van vestigingsvrijheid van rechtspersonen in Europa van het Europees Hof en de consequenties daarvan voor de internaRechtspersonen in Europa

217


tionaal privaatrechtelijke benadering van buitenlandse rechtspersonen in de verschillende Europese jurisdicties. 4. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Tenslotte heeft de onderzoekssamenwerking geleid tot het inzetten van een nieuwe onderzoekslijn binnen dit deelproject. De discussie over Corporate Governance zoals die binnen Europa wordt gevoerd, besteedt, zo menen de initiatiefnemers, te weinig aandacht aan het element van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), een begrip dat ook wel wordt aangeduid met de Engelse term Corporate Social Responsibility (CSR). Aan het thema MVO werd in 2003 een workshop op het Corsendonckcongres gewijd, waarin met name de rechtsvergelijkende benadering van MVO centraal stond. Presentaties werden verzorgd vanuit Nyenrode, Maastricht, Utrecht en Stellenbosch. Deze workshop leidde tot de in 2005 verschenen bundel ‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen; Corporate Social Responsibility in a Transnational Perspective’, onder redactie van Hamers, Schwarz en Steins Bisschop. Intussen werd een onderzoeksvoorstel geschreven rond het thema ‘MVO, juridisering van een relatief vaag normenkader’, in welk voorstel de vraag centraal staat of uitgangspunten van MVO, zoals neergelegd in Europese- en Internationale standaards, reeds nu een in rechte afdwingbaar normenkader bieden. Dit onderzoeksvoorstel werd door het Ministerie van Economische Zaken omarmd en ontving een stevige subsidie voor de periode 2003/2004. Afronding van het onderzoek vond plaats tegen het einde van 2004 en heeft, in de onderzoekssamenwerking, geleid tot een fors aantal artikelen alsmede het boek van Steins Bisschop, ‘Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en het Ondernemingsrecht’ (2004) en de bundel ‘Noodzaak, plicht of wenselijkheid van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (2005), onder redactie van Hamers, Schwarz en Steins Bisschop. Laatstgenoemde onderzoekers schreven ook een uitgebreid Engelstalig artikel rond dit thema dat inmiddels door de redactie van de Stellenbosch Law Review werd geaccepteerd. De afgelopen twee jaar is een groot aantal presentaties op CSR-seminars gegeven. Een belangrijke workshop werd georganiseerd tijdens het internationale congres ‘Managing on the Edge’ te Nijmegen, waarin Schwarz en Steins Bisschop het thema ‘Statutory or other legal obligations to conduct ‘social responsible corporate strategies’. An contribution from the legal perspective’ adresseerden. Een aantal recente publicaties alsook overige informatie over dit deelonderzoek wordt aangetroffen op de Website: . De leiding van de onderzoeksgroep is voornemens de lijn van onderzoek naar normering van MVO ook in de komende jaren te volgen.

c. Methodiek en beoogde resultaten Uit de actuele opzet van het onderzoeksprogramma blijkt dat de insteek van het onderzoek is om, door positiefrechtelijk fundamenteel onderzoek als via rechts218



vergelijking onderzoek te verrichten aan de grondslagen van (aspecten van) het nationaal en transnationaal ondernemingsrecht. Deze methodes worden eveneens benut in het kader van het onderzoek naar Corporate Governance, meer in het bijzonder naar Corporate Social Responsibility, bij welk laatste onderdeel ook een krachtig accent wordt gelegd op de multidisciplinaire benadering. De onderzoeksgroep streeft, zeker ten aanzien van het CSR-onderzoek, naar een positie als leader of discussion in het nationaal en Europees debat. Als gezegd worden regelmatig cursussen en lezingen verzorgd op dit terrein, terwijl er daarnaast gestreefd wordt naar mogelijkheden om de nationale politiek op dit onderwerp te ‘belehren’ en te beïnvloeden. Zo is er regelmatig contact met de ambtelijke staf van de Ministeries van EZ en Justitie, en werd het onderwerp Corporate Governance en MVO geïntroduceerd op het landelijk congres van D66 te Maastricht in 2003 (Schwarz).

d. Relatie tot de onderzoekschool Het streven is in dit deelproject een bijdrage te leveren aan de centrale probleemstelling van de Onderzoekschool Ius Commune. Naast het verrichten van onderzoek als geprogrammeerd, vinden met zekere regelmaat projectgrenzen overschrijdende onderzoeksactiviteiten plaats, bijvoorbeeld op het terrein van het milieurecht in relatie tot de aansprakelijkheid van bestuurders. De relatie met de centrale leiding van de onderzoekschool is sterk ontwikkeld, ook veroorzaakt door het feit dat de coördinerend onderzoeksleider van het project tevens voorzitter is van het bestuur van de onderzoekschool, en uit dien hoofde veel in contact staat en samenwerkt met de directeur van de onderzoekschool en met de overige coördinerend onderzoeksleiders. Voor de toekomst zijn projecten gepland op het snijvlak van rechtshistorie, rechtsvergelijking en ondernemingsrecht naar het verschijnsel ‘Trusts’ in Europa, alsook op het stuk van het vergelijkend goederenrecht in relatie tot de eigendom van, en vruchtgebruik op aandelen. In dit kader is verheugend dat in het najaar van 2005 de promotie is gepland van mr. E. Bos op het onderwerp ‘vruchtgebruik op aandelen’.

e. Academische reputatie en effecten van de samenwerking Het effect van samenwerking binnen de onderzoekschool is krachtenbundeling rond goed geformuleerde projecten en de daaruit voortvloeiende intense samenwerking tussen onderzoekers, als vanzelve het focus verleggend naar vakgebied overschrijdend- en multidisciplinair onderzoek. Hoewel de projectgroep Rechtspersonen in Europa een relatief geringe omvang heeft, is de output in termen van kwaliteit en omvang, zeer bevredigend. De academische erkenning komt tot uitdrukking in de uitnodigingen aan diverse onderzoekers binnen het verband om deel te nemen aan nationale- en internationale congressen, om toe te treden tot redacties van boekenseries en tijdschriften en om bijdragen te leveren aan bundels in buiten de onderzoekschool gelegen kaders ontwikkeld. Een andere blijk van erkenning van activiteiten is de betrokkenheid bij netwerken op het terrein van CSR en uitnodigingen te participeren in multidisciplinaire projecten die voor subsidiëring in aanmerking wensen te komen. In het kader van de verkenning van het vereenvoudigen en flexibiliseren van het BV-recht is veel werk verricht. Prof.mr. Rechtspersonen in Europa

219


H.J. de Kluiver werd benoemd tot voorzitter van de Commissie Vereenvoudiging en Flexibilisering van het BV-recht en was co-auteur van het rapport van deze commissie dat de basis vormt voor het thans in werking gezette wetgevingsproces op dit thema.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Rechtspersonen in Europa Hoogleraar

1.75 Fte


0.6 Fte

Universitair docent

1.95 Fte

Postdocs

0.0 Fte


3.05 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 De lijst van publicaties als bijgevoegd geeft een goede indruk van de activiteiten van de onderzoeksgroep. Begin 2003 ontving de onderzoeksgroep een subsidie van de Stichting Sterfhuis Boskalis op basis van een onderzoeksvoorstel rond het thema Reorganisatie en doorstart (Schwarz/Steins Bisschop). Deze subsidie (€. 50.000,-), die door de Juridische Faculteit UM werd gematched, maakte de start van het Promotieproject over Reorganisatie en Doorstart (Olaerts) voor een periode van 4 jaren mogelijk. Daarnaast ontving de onderzoeksgroep een omvangrijke subsidie (€ 220.000,-) van het Ministerie van Economische Zaken op basis van een onderzoeksvoorstel getiteld ‘MVO, juridisering van een relatief vaag normenkader’ (Schwarz/Steins Bisschop). Deze subsidie maakte ruimte voor onderzoek naar MVO binnen het project, met name in de samenwerking Maastricht/Nyenrode. Dit onderzoek vormde een deelonderzoek binnen een groot onderzoeksgeheel waarin Economen, Sociologen, Filosofen etc. deelnamen, en was het enige juridische project. De evaluatie door de wetenschappelijke begeleidingscommissie was, ten aanzien van dit juridische project, uiterst positief, hetgeen goede vooruitzichten biedt in het kader van voortgezette subsidiëring vanaf 2006. Inmiddels is een aanvullend projectvoorstel geformuleerd, binnen welk kader vooral ook samenwerking met onderzoekers uit de wereld van het publieke- en internationale recht wordt gezocht, deels binnen de onderzoekschool Ius Commune, deels binnen de onderzoekschool Rechten van de Mens (UM/Utrecht). In de verslagperiode werd, als opgemerkt, regelmatig geparticipeerd in nationale en internationale conferenties en werden op grote schaal lezingen verzorgd op 220



congressen alsook op bijeenkomsten met praktizijns als advocaten, notarissen, fiscaal adviseurs en accountants. Onderstaand enkele voorbeelden. -

Workshop Ius Commune Congres 2003 (Thema CSR) 28 november 2003 Maastricht;

-

Workshop Ius Commune Congres 2004 (Thema Aansprakelijkheid bestuurders in vergelijkend perspectief , 26 November 2004 Leuven

-

Conference Managing on the Edge, 25/26 september 2003, Session Statutory or other Legal Obligations to conduct Social Responsible Corporate Strategies (Schwarz/Steins Bisschop)

-

22 november 2003, Landelijk D66 Congres Maastricht, presentatie Corporate Governance Schwarz.

-

European Congress on Corporate Social Responsibility: Competing for a sustainable future, 8 november 2004, Maastricht. Presentatie; The legal aspects of the implementation of CSR: an exploration of the existing legal means to enforce CSR available to various stakeholders (Steins Bisschop/Hamers);

-

MVO, het stadium van de vrijblijvendheid voorbij, Slotconferentie MVOproject Nyenrode, 12 mei 2005, presentaties Schwarz/Steins Bisschop.

Als gezegd werd tevens een groot aantal lezingen verzorgd rond de thematiek van MVO en CSR, onder meer bij Houthoff, Baker/Mckenzie, Nauta, AKD Prinssen van Wijmen, SRA-conferenties, NeVOAA-bijeenkomsten etc.

H. VOORTZETTING De actuele onderzoeksprogrammering is hierboven toegelicht.


Rammeloo, S.F.G. (2003). The long and winding road towards freedom of establishment for legal persons in Europe. ECJ Case C-208/00, Überseering BV v Nordic Construction Company Baumanagement GmbH (NCC). Maastricht Journal of European and Comparative Law, 169-197.

-

Hamers, J.J.A, Schwarz, C.A., Steins Bisschop, B.T.M. (2005). Maatschappelijk verantwoord ondernemen, Corporate Social Responsibility in a transnational perspective, Antwerpen, Intersentia 2005, XII en 147 p.


221



Meinema, M. (2003). Dwingend recht voor de besloten vennootschap. Een beschouwing over de contractsvrijheid van aandeelhouders in rechtsvergelijkend perspectief. Deventer: Kluwer 2003, p. 307.

-

Vananroye, J. (2004). Toerekening aan rechtspersonen en andere organisaties, T.P.R. – Liber Amicorum Tijdschrift voor Privaatrecht en Marcel Storme, p. 753-793.

-

Steins Bisschop, B.T.M. (2004). Maatschappelijk verantwoord ondernemen en het ondernemingsrecht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, p. 97.

-

Hamers, J.J.A., Schwarz, C.A. & Steins Bisschop, B.T.M. (Eds.) (2005). Noodzaak, plicht of wenselijkheid van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen; Een multidisciplinaire verkenning, Den Haag, Boom Juridische uitgevers 2005, XIII + 250 p.

-

Kluiver, H.J. de et al. (2004). SE: een vennootschap in wording, in: H.J. de Kluiver et al. (Eds.), De Europese Vennootschap (Societas Europeae: SE) (p. 3-86). Deventer: Kluwer Publishers.

K. DISSERTATIES -

Jap-A-Joe Blagrove, M.I. (09/03/2003). Beursfraude effectief aangepakt, en onderzoek naar het toezicht en de regulering van de Nederlandse en Amerikaanse effectenwetgeving. Universiteit Maastricht (380 p.). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Promotores C.A. Schwarz (UM), G. van den Heuvel (UM) en Th.A. de Roos (UL).

-

Koppert-van Beek, M.S. (26/11/2003). Handelen namens een op te richten vennootschap. Universiteit Utrecht (178 p.). (Deventer: Kluwer). Promotores W.J. Oostwouder (UU) en H.J. de Kluiver (UM).

-

Meinema, M. (14/11/2003). Dwingend recht voor de besloten vennootschap. Een beschouwing over de contractsvrijheid van aandeelhouders in rechtsvergelijkend perspectief. Universiteit Maastricht (307 p.). Deventer: Kluwer. Promotores H.J. de Kluiver (UM) en C.A. Schwarz (UM).

-

Israel, J. (30-08-2004). European Cross-border Insolvency Regulation. A critical appraisal of Council Regulation 1346/2000 on Insolvency Proceedings in the light of a paradigm of cooperation and a comitas Europaea. European University Institute (XVI+396 p.). Antwerpen: Intersentia (gepubliceerd in 2005). Promotor: Chr. Joerges.

222



-

Kruisinga, S.A. (Non) conformity in the 1980 UN Convention on Contracts for the International Sale of Goods: a uniform concept? Universiteit Utrecht (299 p.). Antwerpen: Intersentia). Promotor: Ph.H.J.G. van Huizen.


Wetenschappelijke publicaties Bos, E.C. (2003). Bedrijfsopvolging en vruchtgebruik op aandelen. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 3, 106-113.

* Braak, S.M. van den & Oostwouder, W.J. (2004). The amended position of shareholders in a Dutch public limited company. European Company Law Review, 166-171. Denef, M. (2003). Verenigingen en stichtingen ‘nieuwe stijl’. De wet van 2 mei 2002: repareren, kopiëren en innoveren? Nieuw Juridisch Weekblad 44, 10261036. Denef, M. & Hellemans, F. (2003). Kroniek verenigingen 2002. Tijdschrift voor Rechtspersoon en Vennootschap, 526-540. Denef, M. (2004). De statuten van VZW’s ná 1 juli 2003 (dossier Praktijkgids VZW). Mechelen: Kluwer, 94 p. Denef, M. (2004). Economische activiteiten van VZW en stichting. Juridische doorlichting van hun relatie met concurrenten, schuldeisers en begunstigde doelgroep (Reeks Rechtspersonen- en Vennootschapsrecht Jan Ronse Instituut K.U. Leuven, 17). Kalmthout: Biblo, 602 p. Denef, M. (2004). Beschouwingen bij het normencomplex dat de economische activiteiten van VZW en stichting reguleert, getoetst aan de belangen van enkele bijzondere stakeholders (concurrenten, schuldeisers en begunstigde doelgrop. In: L. Cornelis, D. de Marez & Y-H. Leleu (Eds.), Liber Amicorum Tijdschrift voor Privaatrecht en Marcel Storme (p. 145-176). Gent: Story-Scientia. * Denef, M. (2004). Le rôle économique des ASBL: le regard de Michel Coipel face à la méthodologie du ‘Grundtypus’. In: Y. Poullet, P. Wynants, P. Wery & et al. (Eds.), Liber Amicorum Michel Coipel (p. 561-586). Mechelen: Kluwer. * Denef, M. (2004). Modèle d’acte de constitution d’une ASBL. In: Association et fondation (p. 571-586). Brugge: Die Keure.


223


Denef, M., Geens, K. & Tas, R. (2004). Recente ontwikkelingen van vennootschaps- en verenigingsrecht. De wet van 2 mei 2002 inzake vzw’s en stichtingen en de wet van 2 augustus 2002 inzake corporate governance. In: Recht in beweging. Verslagboek 11de VRG-Alumnidag (p. 449-477). Antwerpen: Maklu. * Dorresteijn, A.F.M. & Groot, C. de (2004). Corporate Governance Codes: Origins and Perspectives. European Company Law Review 2, 43-56. Geens, K. (2003). Cession forcée dans les sociétés publiques et privées. In Actualités en droit des affaires (p. 365-397). Bruxelles: Vanham & Vanham. Geens, K. (2003). Over veinzing, stromannen en tussenpersonen. Tijdschrift voor fiscaal recht 241, 407-414. Geens, K. & Jenné, F. (2003). Het beroepsgeheim van de bedrijfsrevisor, soms te delen met de notaris? In C. Balestra & et al. (Eds.), 50 jaar revisoraat (p. 191214). Brugge: Die Keure. Geens, K. (2004). Brief van een secretaris. In: P. van Orshoven, K. Geens, R. Lesaffer & B. Steen (Eds.), Liber Amicorum, Vriendenboek Raf Verstegen (p. 117-122). Brugge: Die Keure. Geens, K. (2004). De advocaat: een onafhankelijke vriend. In: Liber Amicorum Jean-Pierre de Bandt (p. 81-95). Brussel: Bruylant. Geens, K. (2004). Deontologie en discipline in justitieland: omdat het moet of omdat het hoort? In: E. Brems, K. Broeckx, G. Debersaques, B. De Smet, D. D’Hooghe, K. Geens, M. Gelders, J. Laenens, S. Lust, S. Mosselmans, K. Piteus, P. Taelman, P. Thion, P. Traest, I. Verougstraete & K. Wagner (Eds.), Goed procesrecht, goed procederen Gandaius PUC Delva XXIX (p. 703-728). Deventer: Kluwer. Geens, K. (2004). Een onderwijsleerplan vennootschapsrecht: horizontaal of vertikaal? In: Liber Amicorum Coipel (p. 81-95). Brussel: Bruylant. * Geens, K. (2004). Le conseil d’administration dans le systéme moniste Belge. In: Université de Liège & Faculté de droit (Eds.), Hommage à Madame BenoitMoury, L’organisation du pouvoir dans la société anonyme (p. 25-52). Brussel: Bruylant. Geens, K. (2004). Tien voorstellen voor hervorming van het vennootschapsrecht. In: Liber Amicorum G. Horsmans (p. 471-485). Brussel: Bruylant. Geens, K. (2004). Vrij beroep en mededinging: deontologie is een remedie tegen, tucht dikwijls een gevolg van marktfalen. In: L. Cornelis, D. de Marez & Y.-H. Leleu (Eds.), Liber Amicorum M. Storme (p. 283-296). Gent: StoryIntersentia. 224



Hamers, J.J.A. & Olaerts, M. (2003). Van schuldeiser tot kapitaalverschaffer: meerdere wegen leiden naar Rome. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 4, 140-153. Hamers, J.J.A. & Schwarz, C.A. (2003). Milieuschade en aansprakelijkheid; de positie van bestuurders van kapitaalvennootschappen. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 1, 21-32. Klein Wassink, A.J.M. (2004). Toetsing van besluiten; ontwikkelingen sinds 1992. Onderneming & Financiering, 45-50. Klein Wassink, A.J.M., Huizink, J.B. & Zijlstra, S.E. (2004). De Nederlandse Corporate Governance Code in de wet: statisch, dynamisch of problematisch? Nederlands Juristenblad, 425-430. Kluiver, J.J. de (2003). Corporate governance en bestuur van privaatrechtelijke organisaties: principes en praktijk: preadvies voor de Vergadering van de Christen Juristenvereniging op 23 mei 2003. Utrecht: Lema, 103 p. Kluiver, J.J. de (2003). Het verplichte bod bij ondernemingen met beursnoteringen in verschillende landen. In L.J. Hĳmans van den Bergh, et al. (Eds), Nederlands ondernemingsrecht in grensoverschrijdend perspectief (Uitgaven vanwege het Instituut voor Ondernemingsrecht, Rĳksuniversiteit Groningen ; 40). (p. 93-110). Deventer: Kluwer. Kluiver, J.J. de (2003). Titel 7.13: een ‘missing link’ gelegd, WPNR, p. 205-213. Kluiver, J.J. de (2003). Overnamecontracten, letters of intent en garanties, Onderneming en Financiering 58, p. 36-45. Kluiver, J.J. de, et al. (Eds.). (2004). Corporate Governance in Nederland: een praktische handleiding bĳ de beginselen van deugdelĳk ondernemingsbestuur en best practice bepalingen. (Boom juridische praktijkboeken). Den Haag: Boom Juridische uitgevers, IV + 309 p. * Kluiver, H.J. de, et al. (2004). SE: een vennootschap in wording. In: H.J. de Kluiver et al. (Eds.), De Europese Vennootschap (Societas Europeae: SE, p. 386). Deventer: Kluwer Publishers. * Kluiver, H.J. de (2004). Inspiring a New European Company Law? Observations on the ECJ’s Decision in Inspire Art from Dutch Perspective and the Imminent Competition for Corporate Charters between EC Member States. European Company and Financial Law Review, 121-134. Kluiver, H.J. de & Grimme, A. (2004). Herstructurering en Divestments: juridische aspecten van waardecreatie. In: R.A.I. van Frederikslust (Eds.), Herstructurering van Ondernemingen (p. 64-81). Amsterdam: LexisNexis. Rechtspersonen in Europa

225


Koelemeijer, M. (2003). Enige beschouwingen over het referendum. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap, 65-70. Koppert-van Beek, M.S. van & Leijdesdorff, F.L. (2003). (Voorkoming van) geschillen met betrekking tot additionele financiering van joint ventures. Onderneming & Financiering 56, 36-43. Koppert-van Beek, M.S. van (2004). Vereenvoudiging en flexibilisering van het Nederlandse BV-recht. Juridisch up to date 14, 16-19. Koppert-van Beek, M.S. van & Koppert, W.J. (2004). De omgang met RvC en OR bij afstoting van bedrijfsactiviteiten. Onderneming & Financiering 63, 2-8. Krans, A. van der & Oostwouder, W.J. (2004). Financial Service Action Plan: Is Europa klaar voor Olympisch goud? Onderneming & Financiering 61, 22-40. * Kruisinga, S.A. & Dokter, D. (2003). The application of the CISG in the Netherlands: a Dutch treat for the CISG? Internationales Handelsrecht, 105115. Kruisinga, S.A. (2004). Commerciële koop over de grenzen: over het gebruik van algemene voorwaarden in internationale verhoudingen. Nederlands Tijdschrift voor Handelsrecht 3, 60-68. Olaerts, M. (2003). Van aansprakelijkheid tot voorzorg. Enige beschouwingen omtrent de toenemende betekenis van het voorzorgsbeginsel in verhouding tot het aansprakelijkheidsrecht. Aansprakelijkheid, Verzekering & Schade 4, 114122. Olaerts, M. (2003). Wetgevings- en beleidsoverzicht civiel recht. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 5, 204-210. Olaerts, M. (2003). De omzetting van vorderingen in aandelenkapitaal: een metamorfose in het licht van de tweede richtlijn. Winnend artikel Ius Commune Prize 2003 (). Olaerts, M. (2004). Regresverhaal? Enige beschouwingen omtrent de uit concernfinanciering voortvloeiende regresproblematiek. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 2, 71-81. * Rammeloo, S.F.G. (2003). HvJ EG Zaak 208/00 Überseering: de ‘long and winding road’ naar vestigingsvrijheid voor rechtspersonen in de Europese Unie. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6521, 153-154.

226



* Rammeloo, S.F.G. (2003). The long and winding road towards freedom of establishment for legal persons in Europe. ECJ Case C-208/00, Überseering BV v Nordic Construction Company Baumanagement GmbH (NCC). Maastricht Journal of European and Comparative Law, 169-197. * Rammeloo, S.F.G. (2003). Toepassing van de Nederlandse enquêterechtprocedure op buitenlandse rechtspersonen? Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap, 2. * Rammeloo, S.F.G. (2003). Vrij verkeer van rechtspersonen in Europa na HvJ EG Überseering (HvJ EG 5 november 2002, C-208/00). IPR-zetelleercontroverse beslecht? Nederlands Internationaal Privaatrecht, 134-144. * Rammeloo, S.F.G. (2004). At Long Last: Freedom of Establishment for Legal Persons in Europe Accomplished. ECJ Case C-167/01 Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Amsterdam v. Inspire Art Ltd. [2003] ECR not yet reported. Maastricht Journal of European and Comparative Law 4, 379-413. * Rammeloo, S.F.G. (2004). Vrij verkeer van rechtspersonen in Europa na HvJ EG Inspire Art Ltd.: Zetelleercontroverse beslecht! Voortgang harmonisatieproces grensoverschrijdende migratie rechtspersonen onontbeerlijk (HvJ EG 30 september 2003, C-167/01 Inspire Art Ltd.). Nederlands Internationaal Privaatrecht 3, 283-295. Schwarz, C.A. (2003). Stemmen op afstand en de record-date; Angelsaksische toestanden in het vennootschapsrecht. Accounting 1/2, 16-21. Schwarz, C.A. & Hamers, J.J.A. (2003). Vereniging en Stichting. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers, 110 p. * Schwarz, C.A. (2004). Maatschappelijke verantwoordelijkheid, stemrecht en stemplicht; enkele observaties naar aanleiding van de oratie van A.F. Verdam. Stemmen van institutionele beleggers en tegenstrijdig belang. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 4, 179-182. Schwarz, C.A. (2004). Certificering als beschermingsconstructie; bruikbaarheid in een veranderend tijdsgewricht. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 5, 220225. Schwarz, C.A. (2004). De BV zonder wettelijke verplichte blokkering. Ondernemingsrecht 1/2, 30-35. Schwarz, C.A. & Hamers, J.J.A. (2004). De verjaring van de vordering tot volstorting van aandelen. Enige beschouwingen omtrent de verjaring van de volstortingsplicht in het licht van de kapitaalbescherming en bestuurdersaansprakelijkheid. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 3, 128-136. Rechtspersonen in Europa

227


* Schwarz, C.A. & Steins Bisschop, B.T.M. (2004). MVO en institutionele beleggers; De Nederlandse corporate governance Code en de positie van de institutionele beleggers. Accounting 7/8, 4-10. * Steins Bisschop, B.T.M. (2004). Maatschappelijk verantwoord ondernemen en het ondernemingsrecht. Den Haag: Boom Juridische Uitgeverij, 97 p. Steins Bisschop, B.T.M. (2004). Actualiteiten Corporate Governance. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 4, 198-199. Steins Bisschop, B.T.M. (2004). Certificering blijft een draak. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 5, 238-240. Steins Bisschop, B.T.M. (2004). Hoe bindend is de Nederlandse Corporate Governance Code. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 3, 152-153. Steins Bisschop, B.T.M. (2004). Wat betekent Corporate Governance. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 1, 54-59. Tas, R. (2004). De algemene vergadering, de boekhouding en jaarrekening en het inzagerecht van de leden. In: K. Byttebier, E. de Batselier & E. Janssens (Eds.), Een analyse van de nieuwe Vzw-Wet (p. 119-156). Antwerpen: Maklu. Tas, R. (2004). De buis van promotie 1992-1993. In: K. Geens, R. Lesaffer & B. Steen (Eds.), Ad amicissimum amici scripsimus. Vriendenboek Raf Verstegen (p. 285-288). Brugge: die Keure. Tas, R. (2004). Onbeperkte en hoofdelijke aansprakelijkheid in de maatschap en de stille handelsvennootschap. In: A. Verbeke, H. Derycke & D. van Gerven (Eds.), Vermogensplanning met Effect bij leven. Rechtspersoon (p. 115-120). Brussel: Larcier. Tas, R. (2004). De private stichting en de certificering van aandelen. In: P. Wéry & P. Wynants (Eds.), Liber Amicorum Michel Coipel (p. 733-763). Brussel: Kluwer. Tas, R. (2004). De private stichting en de certificering van aandelen. In: themanummer, VZW, stichting en internationale vereniging nà de Wet van 2 mei 2002 Tijdschrift voor Rechtspersoon en Vennootschap, 436-456. Tas, R. & Hellemans, F. (2004). Verkrijging van eigen effecten. In: De N.V. in de praktijk. Antwerpen: Kluwer. Tilleman, B. (Ed.). (2003). De aansprakelijkheid van de bedrijfsrevisor: burgerrechtelijke, strafrechtelijke en tuchtrechtelijke aspecten. Brugge: Die Keure. Tilleman, B. (Ed.). (2003). De banksluisovereenkomst. Brugge: Die Keure. 228



Tilleman, B. (2003). De Banksluisovereenkomst. In B. Tilleman & B. Dulaing (Eds.), De banksluisovereenkomst (p. 523-545). Brugge: Die keure. Tilleman, B. (2003). De bedrijfsrevisor en het tuchtrecht. In B. Tilleman (Ed.), De aansprakelijkheid van de bedrijfsrevisor: burgerrechtelijke, strafrechtelijke en tuchtrechtelijke aspecten (Recht en onderneming, 6, p. 95-185). Brugge: Die Keure. Tilleman, B. (2003). De uittreding en uitsluiting. In Orde van Advocaten Kortrijk (Ed.), Sancties en nietigheden (p. 67-196). Brussel: Larcier. Tilleman, B. (2003). Volmacht en sterkmaking bij de oprichting van vennootschappen. In A. Benoit-Moury, Caprasse, N. Thirion & B. Tilleman (Eds.), De oprichting van vennootschappen en de opstartfase van ondernemingen (Recht en onderneming, 8, p. 319-372). Brugge: Die keure. Tilleman, B. Benoit-Moury, A., Caprasse, O. & Thirion, N. (Eds.). (2003). De oprichting van vennootschappen en de opstartfase van ondernemingen. Brugge: Die keure. Tilleman, B. & Leval, G. de (Eds.). (2003). Gerechtelijk deskundigenonderzoek: de rol van de accountant en de belastingconsulent. Brugge: Die Keure, 593 p. * Wagenaar, I. (2004). De gevolgen van de invoering van de Sarbanes-Oxley Act voor Nederlandse Vennootschappen in het licht van de Tabaksblat Code. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie, 6563, 92-98.

II. Vakpublicaties Braak, S.M. van den (2004). Wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op de formeel buitenlandse vennootschappen: een adequate reactie op Inspire Art? Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6595, 825-826. Denef, M. (2003). De nieuwe VZW-wet: begeleiders wachten. Juristenkrant, 2. Denef, M. (2003). Over de jetlag, het Chinees, de kus en het maatpak van de jurist. In I. Adriaenssens (Ed.), Van advies gediend. Kwalitieitsbevordering in het erfgoedbeheer (p. 58-60). Brussel: Koning Boudewijnstichting. Denef, M. (2003). Juridische vormgeving en fiscaliteit van VZW en stichting ná de Wet van 2 mei 2002. Algemeen Fiscaal Tijdschrift, 184-207. Geens, K. (2003). Ten geleide. In Jan Ronse Instituut (Ed.), Nieuw vennootschapsrecht 2002: Wet Corporate Governance (p. 9-13). Kalmthout: Biblo.


229


Geens, K. (2004). Voorwoord. In: Economische activiteiten van VZW en stichting (p. 25-28). Kalmthout: Biblo. Geens, K. (2004). Voorwoord en dankwoord. In: R. Tas (Ed)., Winstuitkering, kapitaalvermindering en -verlies in NV en BVBA (p. 19-22). (Rechtspersonenen vennootschapsrecht, 16). Kalmthout: Biblo. Hamers, J.J.A. (2003). Hoofdstuk 1 Inleiding. In J.J.A. Hamers, C.A. Schwarz & D.F.M.M. Zaman (Eds.), Almanak voor de Stichting en de Vereniging (vierde herziene druk, p. 11-26). Zutphen: Uitgeverij Paris. Hamers, J.J.A. (2003). Hoofdstuk 8 Het bestuur van de stichting. In J.J.A. Hamers, C.A. Schwarz & D.F.M.M Zaman (Eds.), Almanak voor de Stichting en de Vereniging (vierde herziene druk, p. 89-108). Zutphen: Uitgeverij Paris. Hamers, J.J.A. (2003). Hoofdstuk 9 Het bestuur van de vereniging. In J.J.A. Hamers, C.A. Schwarz & D.F.M.M. Zaman (Eds.), Almanak voor de Stichting en de Vereniging (vierde herziene druk, p. 109-129). Zutphen: Uitgeverij Paris. Hamers, J.J.A. & Schwarz, C.A. (2003). BoomBasic Naamloze en besloten vennootschap (tweede druk). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Hamers, J.J.A., Schwarz, C.A. & Zaman, D.F.M.M. (Eds.). (2003). Almanak voor de Stichting en de Vereniging. Zutphen: Uitgeverij Paris. Hamers, J.J.A. & Vliet, L.P.W. van (2004). Inleiding personenvennootschappen. Naar huidig recht en volgens het wetsvoorstel titel 13 van Boek 7 BW (2e druk). Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 263 p. Koelemeijer, M. (2003). Rechtspraakoverzicht civiel recht, SV&V, p. 46-50. Koelemeijer, M. (2003). Rechtspraakoverzicht civiel recht, SV&V, p. 81-84. Koelemeijer, M. (2003). Rechtspraakoverzicht civiel recht, SV&V, p. 249-254. Koelemeijer, M. (2003). Kenmerken van de stichting. In J.J.A. Hamers & et al. (Eds.), Almanak voor de Stichting en Vereniging (p. 39-42). Zutphen: Paris. Koelemeijer, M. (2003). Kenmerken van de vereniging. In J.J.A. Hamers & et al. (Eds.), Almanak voor de Stichting en Vereniging (p. 43-47). Zutphen: Paris. Koelemeijer, M. (2003). De organisatie van de stichting. In J.J.A. Hamers & et al. (Eds.), Almanak voor de Stichting en Vereniging (p. 67-75). Zutphen: Paris.

230



Koelemeijer, M. (2003). De organisatie van de vereniging. In J.J.A. Hamers & et al. (Eds.), Almanak voor de Stichting en Vereniging (p. 75-87). Zutphen: Paris. Koelemeijer, M. (2003). Stichting in concernverhoudingen. In J.J.A. Hamers & et al. (Eds.), Almanak voor de Stichting en Vereniging (p. 205-208). Zutphen: Paris. Olaerts, M. (2003). Wetgevings- en beleidsoverzicht civiel recht. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 2, 77-79. Olaerts, M. (2004). Regelgevings- en beleidsoverzicht civiel recht. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 1, 60-62. Olaerts, M. (2004). Regelgevings- en beleidsoverzicht civiel recht. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 2, 110-111. Olaerts, M. (2004). Regelgevings- en beleidsoverzicht civiel recht. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 3, 154-156. Olaerts, M. (2004). Regelgevings- en beleidsoverzicht civiel recht. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 4, 200-201. Olaerts, M. (2004). Regelsgevings- en beleidsoverzicht civiel recht. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 5, 241-242. Olaerts, M. (2004). Regelgevings- en beleidsoverzicht civiel recht. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur 6, 283-285. Schwarz, C.A. (2003). Bewerking hfdst. 8, 9, 10 en 11. In C.A. Schwarz, J.J.A. Hamers & D.F.M.M. Zaman (Eds.), Almanak voor de Stichting en de Vereniging (p. 91-147). Zutphen: Paris. Schwarz, C.A. (16-06-2003). Nieuw structuurregime voor familievennootschappen onaanvaardbaar vaag. Het Financiële Dagblad, p. 5. Schwarz, C.A. (2003). Personenvennootschappen in beweging. Column Accounting 12, 2. Schwarz, C.A., Hamers, J.J.A. & Koelemeijer, M. (2004). Kapitaalbescherming bij de BV ter discussie. Accounting 11, 14-18. Schwarz, C.A. & Steins Bisschop, B.T.M. (2004). Transparantie en de corporate governance discussie. Accounting 9, 2-5.


231


Schwarz, C.A. & Steins Bisschop, B.T.M. (2004). De Nederlandse corporate governance code; enige juridische aantekeningen. Accounting 9, 6-12. Tas, R. (2003). Beslag op aandelen. De N.V. in de praktijk. Antwerpen: Kluwer. Tas, R. (2003). Beslag op aandelen. De B.V.B.A. in de praktijk. Antwerpen: Kluwer. Vananroye, J. & Dyck, S. van (2003). Burgerrechtelijke aansprakelijkheid van rechtspersoon en natuurlijke persoon bij de ‘decumul’ van art. 5 tweede lid SW. Tijdschrift voor Rechtspersoon en Vennootschap, 441-466.

III. Annotaties Hamers, J.J.A. (2004). Noot bij: HR (17-10-2003), RvdW 2003/162, (De Rijke qq/Van Roy). NTBR 4, p. 196-199. Olaerts, M. (2003). Noot bij: HR (18-04-2003), JOR 2003, 160, (Onroerend Goed Maatschappij c.s./D. van de Wetering BV). NTBR 10, p. 599-601. Tas, R. (2004). Noot bij: Antwerpen (12-03-2001), (Handelen voor een venootschap in oprichting: niet alleen aansprakelijk voor de verplichtingen, maar ook titularis van de rechten). T.B.B.R., p. 432-437. Tas, R. (2003). Noot bij: Hof van Cassatie (23-01-2003), (Een dividend voor elk seizoen: over de mogelijkheid van tussentijdse dividenduitkeringen). TRV, p. 497-519. Vananroye, J. (2003). Noot bij: Correctionele Rechtbank Hassselt (25-06-2002), TRV, p. 85. Vananroye, J. (2003). Noot bij: Hof van Beroep Gent (02-06-2002), TRV, p. 597-598. Vananroye, J. (2003). Noot bij: Rechtbank van Koophandel Kortrijk (19-022003), (De minderheidsvordering: onterecht bemind?). TRV, p. 425-427.

232



I.4.B Fiscale vraagstukken in de interne markt (geassocieerd programma)

A. VOLLEDIGE TITEL Fiscale vraagstukken in de interne markt


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleiders Dhr. Prof.Dr. R. Prokisch (UM)

senior onderzoekers Dhr. Prof. Mr. A.H.R.M. Denie (UM) Dhr. Prof. Dr. R.E.C.M. Niessen (UM) Dhr. Prof. Dr. F. Vanistendael (KUL) Mw. Mr. M. Weerepas (UM)

onderzoekers Mw. Mr. A. Bollen (UM) Dhr. Mr. Dr. R.H.C. Luja (UM)

promovendi Mw. Mr. N.H.A. Gorissen (UM) Mw. Mr. K. Lubina (UM)

D. TREFWOORDEN Belastingrecht in Europees en internationaal verband, fiscale rechtsvergelijking, discriminatieverboden, harmonisatie van belastingstelsels, belastingconcurrentie


Programmaopzet

Het programma “Fiscale vraagstukken” staat centraal in de onderzoeksschool “Ius Commune”. De afgelopen jaren zijn verschillende ontwikkelingen zichtbaar in de richting van integratie van belastingrecht op internationaal en Europees gebied. Wij zien het als onze taak deze ontwikkelingen kritisch te begeleiden. Het programma heeft zich in de relatief korte tijd van zijn bestaan goed verder ontwikkeld en leidt nu jaarlijks tot opmerkelijk resultaten. Fiscale vraagstukken in de interne markt

233


Het programma had in de afgelopen twee jaar meerdere zwaartepunten. Mijn oratie met de titel ‘About the Future Fiscal Constitution of the United States of Europe’ (december 2002) is in zoverre ook binnen het onderzoeksprogramma te begrijpen. Ze laat zien dat onze onderzoeksinteresse niet alleen naar belastingrechtsvragen gaat maar interdisciplinair is opgezet. Voor de multidisciplinaire benadering zij ook verwezen naar F. Vanistendaels belangrijke artikel: ‘A la recherche d’un modèle de l’enseignement du droit: utopie … ou but à atteindre?’, in: Liber Amicorum Guy Horsmans, Brussel Bruylant 2004, p. 1125-1138. Wij organiseren elk jaar tijdens het Ius Commune Congres een workshop. De workshop dient niet alleen voor wetenschappelijke discussies maar is ook een samenkomst waar wij informatie uitwisselen over lopende onderzoeksprojecten en nieuwe afspraken maken. Daarnaast ontmoeten wij elkaar door het jaar heen bij verschillende gelegenheden, zoals b.v. tijdens het fiscaalrechtelijke mootcourt in Leuven. De onderzoeksgroep publiceert in vier talen: Engels, Frans, Duits en Nederlands.

II. Programma gedetailleerd a. Invloed van het Europees recht op het nationale belastingrecht Gezien het feit dat het Europees recht ten dele door rechtsregeling maar nog meer door de rechtspraak van het Hof van Justitie invloed krijgt op het nationale belastingrecht zien wij het als een van onze voornaamste taken aan deze ontwikkelingen aandacht te besteden. Bijzonder uitdrukking heeft dit gevonden in Prof. Niessens bewerking van het standaardwerk van Hofstra (nu Hofstra/Niessen, Inleiding in het belastingrecht, 2002). Dit in Nederland maar ook in het buitenland maatgevende boek over het algemene belastingrecht is doordat Europese ontwikkelingen en rechtstraditie sterk in acht werden genomen en door de grotere ruimte voor rechtsvergelijking moderner en internationaler geworden. In het jaar 2003 stond de nieuwe bewerking van het standaardwerk over belastingverdragen op de voorgrond (Lehner/Vogel, DBA, 4. Aufl. 2004, Beck-Verlag München). De nieuwe bewerking was sterk beïnvloed door de grotere inachtneming van Europees recht. Het commentaar is een coproductie van verschillende auteurs onder de leiding van de ‘Forschungsstelle für internationales Steuerrecht an der Universität München’. In het geheel moesten door Prof. Prokisch zeven artikelen worden behandeld. In detail ging het o.a. om: emigratie van ondernemingen in Europa, belasting van samenwerkingsverbanden, misbruik op het gebied van belastingrecht met Europese of internationale raakvlakken, belasting van vervreemdingswinsten, verhuizing van individuen naar andere lidstaten met het (neven)doel belastingen te sparen, de belasting van zelfstandig werkende personen in internationaal verband, belasting van internationaal werkzame werknemers en grensarbeiders, belastingvragen in samenhang met hoogleraren en studenten, belastingen van pensioenen in Europa, 234

Fiscale vraagstukken in de interne markt


bijzonder vraagstukken in verband met activiteiten van bestuurders en commissarissen, etc. In November 2002 hebben wij een symposium georganiseerd over het nieuwe belastingverdrag tussen Nederland en België. Prof. Prokisch heeft bij deze gelegenheid een voordracht gehouden over het begrip “‘beneficial owner’ in Europees en internationaal perspectief” (gepubliceerd in: Einde Fiscale Emigratie?, Maastrichtse fiscale symposia No. 12, Gouda Quint, Deventer, 2003, p. 49-67). In 2003 hebben wij de workshop tijdens het Ius Commune Congres onder het motto ‘De nieuwe Europese spaarrenterichtlijn’ gegeven. Daaruit zijn drie publicaties voorgekomen: -

R. Prokisch, ‘The bank secrecy and its implications on tax evasion’, TFBR, 2004, 8-13;

-

M. Weerepas, ‘Implementatie spaarrenterichtlijn: totstandkoming en de stand van zaken’, TFBR, 2004, 14-20;

-

R. Luja, ‘Renseignering onder de Spaarrenterichtlijn’, TFBR, 2005, 17-21.

b. Concurrentie en Fiscale staatssteun in Europa Vragen van belastingconcurrentie tussen lidstaten en de toepassing van de staatssteunregelingen op fiscaalrecht zijn in de afgelopen jaren in Europa maar ook internationaal in betekenis enorm toegenomen. R.H.C. Luja heeft zijn onderzoeksresultaten in zijn proefschrift Assessment and Recovery of Tax Incentives in the EC and the WTO beschreven. Bijzonder vermeldenswaardig is dat dit proefschrift voor het eerst EG-Recht en WTO recht naast elkaar behandelt en daarmee voor zowel theorie als praktijk van bijzonder belang kan zijn. RHC Luja’s werk heeft later tot enige andere publicaties geleid (bijv. R. Luja, ‘Tax Treaties and State Aid: Some Thoughts’, in: NOB (ed.), Alle wegen leiden naar Brussel, Reed Business Inf. Amsterdam 2004) en hij wordt regelmatig uitgenodigd om op topconferenties te presenteren en te discussiëren. De belangrijkste functies waren: -

‘The future of international financial centres in the Netherlands and continental Europe’, UK Chartered Institute of Taxation/European Branch, Amsterdam, 13 juni 2003;

-

‘Fiscal (export) subsidies and the WTO’, EU High Level Scientific Conference, Wirtschaftsuniversität Wien, Wenen, 10 juli 2004;

-

Panellid wetenschappelijke conferentie ‘De VPB op de sofa’, Universiteit Leiden/Ministerie van Financiën, Leiden, 16 september 2004


235


Onderzoek op dit gebied gaat verder. Een van onze nieuwe junioronderzoekers gaat een proefschrift schrijven met de werktitel ‘Energy efficiency, Tax and Trade: Irreconcilably Incompatible?’. Dit zal gaan over WTO regelingen voor staatssteun in hun verhouding tot energiebelastingen.

c. Relatie tussen belastingrecht en vennootschapsrecht in Europa Een andere zwaartepunt van ons onderzoek is de relatie tussen belastingrecht en vennootschapsrecht in Europa. Hierbij gaat het vooral om vragen over reorganisaties van ondernemingen in Europa die uit belastingrechtelijk oogpunt in de zogenoemde fusierichtlijn geregeld zijn. In 2004 werkte Prof. Prokisch in opdracht van de International Fiscal Association aan een rechtsvergelijkend onderzoek over ondernemingsverkopen en ondernemingsfusies in internationaal verband. Een rapport over het Duitse systeem is gepubliceerd in Cahiers de Droit Fiscal International, vol. 90b (2005). Verdere publicaties volgen.

d. Omzetbelasting De omzetbelasting is de Europees belasting par excellence. De grondslagen zijn omvangrijk geharmoniseerd en het nationale recht is sterk afhankelijk van het Europees recht en de rechtsspraak van het Hof van Justitie. In het kader van Ius Commune trachten wij deze afhankelijkheden nader te belichten wat tot een grotere aantal publicaties van de hand van A.H.R.M. Denie en A.M.M. Thomassen leidde. Al in 2001 konden wij een uitstekend proefschrift van Mevr. Stevens, thans lid van de onderzoeksschool, onder de titel ‘Het verrichten van diensten onder bezwarende titel als belastbaar feit in de omzetbelasting’ voorleggen. De promotor van deze dissertatie, Prof. Denie, vervolgt het onderzoek op dit gebied verder. Tegenwoordig zijn twee proefschriften in bewerking, waaronder een met al werktitel ‘De doorwerking van de Gemeenschap bindende beginselen in de BTW’. Bijzonders te benoemen zijn ook de bewerkingen in de losbladige editie ‘BTW en EG-transacties (bewerkingen)’ (Kluwer, Deventer), waarvoor Prof. A.H.R.M. Denie als hoofdredacteur verantwoordelijk is. Het boek heeft in Nederland een uitstekend positie. Een andere boek over omzetbelasting in Europees verband is in voorbereiding. Prof. Denie is regelmatig spreker en/of voorzitter van workshops en conferenties.

e. Vergelijkende belasting van inkomsten uit arbeid (incl. grensarbeiders en pensioenen) Het project grensoverschrijdende arbeid is al sinds jaren een van ons kernprogramma’s. Omdat in de Euregio de problematiek van grensarbeiders een grote rol 236



speelt hebben alle ontwikkelingen op dit gebied sterk onze aandacht. Als voorbeeld van een wetenschappelijk artikel zij genoemd: M. Weerepas, ‘Inkomsten uit niet-zelfstandige arbeid en bestuurdersbeloningen in het belastingverdrag Nederland-België’, Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap, 2003, 192ff. In de periode 2003 en 2004 stond het onderwerp pensioenen op de voorgrond. Prof. Prokisch heeft uitgebreid onderzoek gedaan. De resultaten zijn opgegaan in het commentaar op belastingverdragen. M. Weerepas heeft zich bezig gehouden met de vragen van onverzekerde situaties in Europa. En A. Bollen-Vandenboorn heeft haar proefschrift ‘De fiscale aspecten van pensioendeling bij echtscheiding’, Amersfoort 2004, SDU voorgelegd. A. Bollen-Vandenboorn zal zich ook in toekomst met dit onderwerp bezig houden en dan de internationale en Europese vragen op de voorgrond stellen.

f. Belastingen op schenkingen en successies De leden van het programma hebben in 2002 met ondersteuning van de onderzoeksschool in opdracht van de European Association of Tax Law Professors (EATLP) een congres over ‘International Aspects of inheritance tax’ georganiseerd. Wij willen de resultaten van dit congres benutten om op dit gebied sterker onderzoek te doen. Tegenwoordig werken meerdere studenten aan scripties over het onderwerp en vanaf september 2005 gaat een van ons nieuwe junioronderzoekers een proefschrift schrijven over het voorkomen van dubbele belasting bij successies, in het bijzonder van onroerend goed.

III. Beoogde resultaten Ondanks het feit dat de omstandigheden in de afgelopen jaren voor het programma niet optimaal waren (Prof. Vanistendael was decaan in Leuven, in Maastricht hadden wij met grote onderwijslast en onderbezetting van de capgroep te doen, in Utrecht duurde het veel langer dan gedacht tot de hoogleraarplaats belastingrecht was ingevuld, etc.) kunnen wij toch met trots op een groot aantal uitstekende publicaties terugkijken. Bijzonder trots zijn wij ook op de twee dissertaties in deze tijdsspanne. Ons doel moet zijn elk jaar een proefschrift te kunnen voorleggen. Verder willen wij in de toekomst de betere omstandigheden benutten om tot een groter aantal publicaties te komen, ten dele ook in samenwerking met de verbonden universiteiten.

IV. Academische reputatie De academische reputatie van de leden van het onderzoeksprogramma staat buiten twijfel. ‘Fiscale vraagstukken’ is in de hele wereld bekend als een van de beste onderzoeksgroepen op het gebied van belastingrecht. Het moet onze taak zijn deze reputatie te behouden en nog verder te ontwikkelen.


237


F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Fiscale vraagstukken in de interne markt Hoogleraar

1.12 Fte


0.0 Fte

Universitair docent

1.2 Fte

Postdocs

0.0 Fte


1.4 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 Zie onder E.

H. VOORTZETTING De samenwerking tussen de verbonden universiteiten verloopt goed en is winstgevend. In een geval heeft de samenwerking tot een bundel van publicaties geleid. Voor de toekomst zijn wij heel optimistisch op grond van ontwikkelingen in Utrecht en de uitbreiding van de onderzoeksschool om nog meer gemeenschappelijke projecten te kunnen realiseren. Met de universiteit Luik hebben wij al afspraken gemaakt over nauwe samenwerking en gaan we een gemeenschappelijk onderzoeksproject realiseren. Amsterdam gaat nu waarschijnlijk toetreden en zo krijgen wij er enige uitstekende onderzoekers bij. In Utrecht is de nieuwe hoogleraarplaats bezet. Met deze hoogleraar hebben wij al sinds jaren goede contacten en dus zal in toekomst een nauwere samenwerking plaatsvinden. Tijdens het congres in Edinburgh willen wij contacten leggen met onze collegae daar.


Prokisch, in: Vogel/Lehner, Doppelbesteuerungsabkommen, 4. Aufl. 2004, Beck-Verlag, München.

-

Luja, Assessment and Recovery of Tax Incentives in the EC and the WTO, Antwerpen 2003.


Bollen-Vandenboorn, De fiscale aspecten van pensioendeling bij echtscheiding, Amersfoort, 2004, SDU.

238



-

Prokisch, ‘Uiteindelijk gerechtigde’, in: Einde Fiscale Emigratie?, Maastrichtse fiscale symposia No. 12, Gouda Quint, Deventer, 2003, p. 49-67.

-

Prokisch, ‘The bank secrecy and its implications on tax evasion’, TFBR, 2004, 8-13.

-

Weerepas, ‘Implementatie spaarrenterichtlijn: totstandkoming en de stand van zaken’,TFBR, 2004, 14-20.

-

Luja, ‘Renseignering onder de Spaarrenterichtlijn’, TFBR, 2005, 17-21.

K. DISSERTATIES -

Bollen-Vandenboorn, A.H.H. (01-12-2004). De fiscale aspecten van pensioendeling bij echtscheiding. Universiteit Maastricht (392 p.) (Amersfoort: Sdu fiscale & financiële uitgevers) Prom./coprom.: R.E.C.M. Niessen & E. Lutjens.

-

Luja, R.H.C. (22-01-2003). Assessment and Recovery of Tax Incentives in the EC and the WTO; A View on State Aids, Trade Subsidies and Direct Taxation. Universiteit Maastricht (315 p.). (Antwerpen: Intersentia). Prom.: R.G. Prokisch.


Wetenschappelijke publicaties Devroe, W. & Vanistendael, F. (2003). Belasting op toegevoegde waarde. Leuven: Acco, X + 101 + 62 p.

* Devroe, W. & Vanistendael, F. (2003). De ontwikkelingen in het Europees belastingrecht. In F. Vanistendael (Ed.), Fiscaal recht (Themis school voor postacademische vorming, 17, p. 83-102). Brugge: Die Keure. Lubina, K. (2004). Literatuur over juridisering en regulering rondom de cultuurnotaprocedure. In C. Smithuijsen & I.C. van der Vlies (Eds.), Gepaste afstand – De ‘cultuurnotaprocedure’ tussen kunst, het recht en het openbaar bestuur (p. 93-105). Amsterdam: Boekmanstudies. Luja, R.H.C. (2003). Fiscale staatssteun; recente ontwikkelingen (slot). Weekblad voor Fiscaal Recht 6521, 461-464. * Luja, R.H.C. (2003). Harmful Tax Policy: When Political Objectives Interfere with State Aid Rules. Intertax 31 (12), 484-488.


239


* Luja, R.H.C. (2004). Tax Treaties and State Aid: Some Thoughts. European Taxation 5, 234-238. Niessen, R.E.C.M. (2003). Beperking van rente-aftrek in de vennootschapsbelasting. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 3, 95-105. * Niessen, R.E.C.M. (2003). Historische grondslagen voor belastingheffing in Europa. Fiscaal Weekblad Fed 618, 3295-3315. * Niessen, R.E.C.M. (2003). Invloed van het Europese recht op de Nederlandse vennootschapsbelasting. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 6, 223-227. Prokisch, R.G. (2003). Artikel 104a GG: Verteilung der Finanzierungskompetenzen im Bundesstaat. In R. Dolzer, K. Vogel & K. Graßhof (Eds.), Bonner Kommentar zum Grundgesetz (p. 1-214). Heidelberg: Müller Verlag. Prokisch, R.G. (2003). Artikel 1: Unter das Abkommen fallende Personen. In K. Vogel & M. Lehner (Eds.), Doppelbesteurungsabkommen, 4. Aufl. 2003 (p. 209-302). Munchen: C.H. Beck. Prokisch, R.G. (2003). Artikel 13: Gewinne aus der Veräußerung von Vermögen. In K. Vogel & M. Lehner (Eds.), Doppelbesteurungsabkommen, 4. Aufl. 2003 (p. 1201-1257). Munchen: C.H. Beck. Prokisch, R.G. (2003). Artikel 14: Selbständige Arbeit. In K. Vogel & M. Lehner (Eds.), Doppelbesteurungsabkommen, 4. Aufl. 2003 (p. 1259-1290). Munchen: C.H. Beck. Prokisch, R.G. (2003). Artikel 15: Einkünfte aus unselberständiger Arbeit. In K. Vogel & M. Lehner (Eds.), Doppelbesteurungsabkommen, 4. Aufl. 2003 (p. 1291-1394). Munchen: C.H. Beck. Prokisch, R.G. (2003). Artikel 16: Aufsichtsrats- und Verwaltungsratsvergütungen. In K. Vogel & M. Lehner (Eds.), Doppelbesteurungsabkommen, 4. Aufl. 2003 (p. 1395-1410). Munchen: C.H. Beck. Prokisch, R.G. (2003). Artikel 18: Ruhegehälter. In K. Vogel & M. Lehner (Eds.), Doppelbesteurungsabkommen, 4. Aufl. 2003 (p. 1471-1502). Munchen: C.H. Beck. Prokisch, R.G. (2003). Artikel 20: Studenten. In K. Vogel & M. Lehner (Eds.), Doppelbesteurungsabkommen, 4. Aufl. 2003 (p. 1551-1566). Munchen: C.H. Beck.

240



* Prokisch, R.G. (2004). Teaching international tax law in a foreign language. In R. Wilkinson (Ed.), Integrating Content and Language: Meeting the challenge of a mutilingual higher education (p. 345-353). Maastricht: Universitaire Pers Maastricht. * Prokisch, R.G. (2004). Afscheid van het woonstaatbeginsel in Europa? In A. Denie (Ed.), Snel recht (p.23-24). Amersfoort: SDU. * Prokisch, R.G. (2004). Der deutsche Nationalbericht zum IFA-Kongress 2005 in Buenos Aires, Generalthema II: Die steuerliche Behandlung des internationalen Unternehmensverkauf. Internationales Steuerrecht, 819. Prokisch, R.G. (2004). The bank secrecy and its implications on tax evasion. Tijdschrift voor Formeel Belastingrecht 8, 8-13. * Vanistendael, F. (2004). A la recherche d’un modèle mondial de l’enseignement du droit: utopie... ou but à atteindre? In Liber Amicorum Guy Horsmans (p. 1125-1138). Brussel: Bruylant. Vanistendael, F. (2004). La réforme du régime fiscal des distributions. In D. Gutman (Ed.), L’année fiscale (p. 9-14). Paris: Daniel Gutman éditeur. * Vanistendael, F. (2004). Le principe d’égalité et les dispositions en matière de pensions dans la nouvelle convention belgo – néerlandaise. In Mélanges John Kirkpatrick (p. 977-992). Brussel: Bruylant. Vanistendael, F. (2004). Over bolhoeden, hoofddoeken en integratie. In L. Cornelis, D. de Marez & Y.-H. Leleu (Eds.), Liber Amicorum Marcel Storme (p. 879-889). Gent: Story Scientia. Vanistendael, F. (2004). Raf Verstegen, een leven in de faculteit. In K. Geens, R. Lesaffer, B. Steen & P. van Orshoven (Eds.), Liber Amicorum Raf Verstegen (pp. 1-4). Brugge: Die Keure. Vanistendael, F. (2004). Wanneer barst België? In C. Bevernage, R.O. Dalq & et al. (Eds.), Liber Amicorum Jean-Pierre De Bandt (p. 951-957). Brussel: Bruylant. * Weerepas, M.J.G.A.M. (2003). Inkomsten uit niet-zelfstandige arbeid en bestuurdersbeloningen in het belastingverdrag Nederland – Belgie. Tijdschrift voor Stichting, Vereniging en Vennootschap 5, 192-198. * Weerepas, M.J.G.A.M. (2003). Co-ordination of Tax Law and Social Insurance. In Gesellschaft für Versicherungswissenschaft und gestaltung (Ed.), Social Security for Frontier Workers in Europe (p. 181-199). Berlin: Akademische Verlagsgesellschaft Aka GmbH. Fiscale vraagstukken in de interne markt

241


* Weerepas, M.J.G.A.M. (2004). Implementatie Spaarrenterichtlijn: totstandkoming en de stand van zaken. Tijdschrift voor Formeel Belastingrecht 8, 1420. Weerepas, M.J.G.A.M. (2004). Internationale detachering gevolgde door emigratie, een (on)verzekerde situatie? Tijdschrift voor Pensioenvraagstukken 6, 197-201.

II. Vakpublicaties Arts, J.H.M. (2004). Zijn afkoopsommen van stamrechten van vóór 1992 deel van het Nederlands inkomen? In A. Denie (Ed.), Snel recht (p. 9-10). Amersfoort: Sdu. Bollen-Vandenboorn, A.H.H. (2004). Het begrip lijfrente in de inkomstenbelasting. In A. Denie (Ed.), Snel recht (p. 11-12). Amersfoort: Sdu. Bollen-Vandenboorn, A.H.H. (2004). Bevordering van bedrijfsoverdracht. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 8, 9-11. Denie, A.H.R.M. (2003). E-comerce:BTW-evenwicht tussen Eu- en andere aanbieders. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 3, 7-10. Denie, A.H.R.M. (2004). Slechts het bestemmingslandbeginsel. In A. Denie (Ed.), Snel recht (p. 13-14). Amersfoort: Sdu. Gorissen, N.H.A. (2003). Hypotheekrenteaftrek voor een binnenlands belastingplichtige met een woning in het buitenland? Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 4, 3-4. Gorissen, N.H.A. (2003). Hypotheekrenteaftrek voor een buitenlands belastingplichtige? Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 5, 9-10. Gorissen, N.H.A. (2004). Vertrouwen gewekt door informatie op de website van de Belastingdienst? In A. Denie (Ed.), Snel recht (p. 15-16). Amersfoort: Sdu. Linssen, J.P.M. (2004). Aftrek van BTW bij de verkoop van een deelneming. In A. Denie (Ed.), Snel recht (p. 17-18). Amersfoort: Sdu. Luja, R.H.C. (2003). Correspondent. EU Tax Alert, 13-19. Luja, R.H.C. (2003). Monti’s belastingplan lijkt vruchten af te werpen. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 3, 4-5. Luja, R.H.C. (2003). Het Belgische coördinatiecentrumregime gehandhaafd? Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 5, 10-10. 242



Luja, R.H.C. (2003). De promovendus aan het woord. Weekblad voor Fiscaal Recht 6511, 22-23. Luja, R.H.C. (2004). Het contra-legem rapport: over staatssteun, technolease en carnaval. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 8, 7-8. * Luja, R.H.C. (2004). Hoe het HvJ de fiscale les te lezen? In A. Denie (Ed.), Snel recht (p.19-20). Amersfoort: Sdu. Niessen, R.E.C.M. (2003). Pre-Europees belastingrecht. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 6, 3-6. Niessen-Cobben, R.M.P.G. (2004). Meezenden van bijlagen verdient de voorkeur. Rubriek ‘en wel daarom’. Weekblad voor Fiscaal Recht 6565, 295295. Prokisch, R.G. (Ed.). (2004). Betriebsstättenbesteuerung 2004, Dokumentation mit Einführung. Nürnberg: Steuern und Recht, 576 p. Prokisch, R.G. (2003). De zaak X en Y en de mogelijke consequenties voor het Nederlandse belastingrecht. Firm 10 (3), 7-11. Prokisch, R.G. (2004). Nieuw aanvullende protocol bij het belastingverdrag tussen Nederland en Duitsland. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 8, 4-5. Vanistendael, F. (2003). Onteigende belastingen. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 1, 1. Vanistendael, F. (2003). Betaling voor overlast: belasting, boete of prijs? Algemeen Fiscaal Tijdschrift 3, 127-128. Vanistendael, F. (2003). De olifant in de porseleinwinkel. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 4, 161-163. Vanistendael, F. (2003). Van het fiscale front geen nieuws. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 5, 227-228. Vanistendael, F. (2003). De examenregeling is klaar, eindelijk! Algemeen Fiscaal Tijdschrift 6-7, 281-282. Vanistendael, F. (2003). De haas en de schildpad. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 8-9, 323-324. Vanistendael, F. (2003). Après nous le déluge. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 10, 357-358. Fiscale vraagstukken in de interne markt

243


Vanistendael, F. (2003). Fiscal Amnesty International. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 11, 393-394. Vanistendael, F. (2003). De toekomst van het beroep van belastingconsulent. Tijdschrift van de Vlaamse Kamer van het Instituut van Belastingconsulenten van België 63, 7-10. Vanistendael, F. & Bosal, F. (2003). Hoe lang tot het barst. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 12, 434-444. Vanistendael, F. (2003). A window of opportunity for the making of Europe: Member-States cannot have their national cake and eat the European one. Ec Tax Review 1, 2. Vanistendael, F. (2003). A window of opportunity for the making of Europe. Ec Tax Review 12, 2-3. Vanistendael, F. (2004). Vanwaar blijft het geld komen? Algemeen Fiscaal Tijdschrift 1, 1-2. Vanistendael, F. (2004). Het fiscale vagevuur. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 2, 1-2. Vanistendael, F. (2004). Fiscale amnestie op eigen verantwoordelijkheid. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 3, 1-3. Vanistendael, F. (2004). Van fiscale amnestie naar vermogensbelasting? Algemeen Fiscaal Tijdschrift 4, 1-3. Vanistendael, F. (2004). Niet aftrekbare beroepskosten. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 5, 1-3. Vanistendael, F. (2004). Weg met het huwelijksquotient. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 6-7, 1-2. Vanistendael, F. (2004). De concurrentiestroom. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 89, 1-2. Vanistendael, F. (2004). Herverdeling van post-moderne kapitalisme. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 10, 1-3. Vanistendael, F. (2004). De laatste maal (?) fiscale amnestie. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 11, 1. Vanistendael, F. (2004). Een fiscaal jointje. Algemeen Fiscaal Tijdschrift 12, 12. 244



Weerepas, M.J.G.A.M. (2003). RVA-uitkering en compensatieregeling artikel 27 Verdrag Nederland-België. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 3, 4. Weerepas, M.J.G.A.M. (2003). Behoud van de werkloosheidsuitkering volledige werkloze grensarbeiders bij werkzoeken in een andere staat. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 4, 4-5. Weerepas, M.J.G.A.M. (2003). Toepassing van het vast tarief voor nietingezetenen in tegenstelling tot ingezetenen onder voorwaarden toegestaan. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 5, 8-8. Weerepas, M.J.G.A.M. (2003). Relatie belastingverdragen en Verordering 1408/71 betreffende het internationale beroepsgoederenvervoer. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 6, 9. Weerepas, M.J.G.A.M. (2003). Behoud van werkloosheidsuitkering bij zoeken naar werk in het buitenland. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 7, 9-9. Weerepas, M.J.G.A.M. (2004). Premieheffing. In Fiscaal zakboek (Herziening) (1-1 t/m 1-8, 2-7 t/m 2-8-12, 2-19 t/m 3-8-12, 4-1 t/m 5-4-6, 6-1 t/m 7-20-24, 819 t/m 8-22-24, 8-37 t/m 9-4-6, (afl. 106). Deventer: Kluwer. Weerepas, M.J.G.A.M. (2004). Detachering in Europa; voldoende duidelijkheid? Firm 3, 13-16. * Weerepas, M.J.G.A.M. (2004). Nieuwe Europese Verordening betreffende de Cöordinatie van Sociale Zekerheidsstelsels op komst. Maas & Roer (Fiscale Berichten Uit de Euregio) 8, 5-7. Weerepas, M.J.G.A.M. (2004). Rechtspraak Fiscaal recht. Tijdschrift voor ondernemingsbestuur, 290-294. Weerepas, M.J.G.A.M. (2004). Premieheffing: wijzigingen in losbladig Fiscaal Zakboek. In Fiscaal Zakboek. Deventer: Kluwer.

III. Annotaties Bollen-Vandenboorn, A.H.H. (2004). Noot bij: Hoge Raad (12-03-2004), 37 801, (Premievrijstelling bij volledige arbeidsongeschiktheid leidt niet tot verrekening, waardoor premies die vanwege premievrijstelling niet voldaan zijn, niet geacht kunnen worden onderdeel van de waarde van de prestatie uit te maken; lijfrentetermijnen volledig belast). FED 3028, p. 2049-2077.


245


Bollen-Vandenboorn, A.H.H. (2004). Noot bij: HR (05-09-2003), 38 113, (Geen algemene aftrek verhuiskosten wegens ontbreken van ‘verhuizing’). FED 29, p. 166-171. Niessen, R.E.C.M. (2003). Noot bij: Hof ‘s Hertogenbosch (10-10-2002), 00.1212, (Overdracht pensioenreserve naar Belgische verzekeraar onbelast). PJ 26, p. 124-128. Niessen, R.E.C.M. (2003). Noot bij: HvJ EG (26-06-2003), C-422.01 (Skandia), (Discriminatie niet-ingezeten pensioenverzekeraar). PJ 106, p. 724-733. Niessen-Cobben, R.M.P.G. (2004). Noot bij: HR (04-10-2002), 37 090, (Kwade trouw door opzettelijk onjuiste inlichtingen in de aangifte op te nemen). FED 92, p. 624-633. Niessen-Cobben, R.M.P.G. (2004). Noot bij: HR (25-04-2003), 37 683, (Jaar van aftrek premie stakingswinst lijfrente). FED 77, p. 505-528. Prokisch, R.G. (2004). Noot bij: Hoge Raad (11-06-2004), 38 112, (Heffingsbevoegdheid over ontslagvergoedingen). BNB 345c, p. 3548-3549. Prokisch, R.G. (2004). Noot bij: Hoge Raad (11-06-2004), 37 714, (Heffingsbevoegdheid over ontslagvergoedingen). BNB 344c, p. 3530-3535. Weerepas, M.J.G.A.M. (2004). Noot bij: Hoge Raad (18-06-2004), 38 747, (Kinderopvangkosten (onderscheid beroepsmatige en niet-beroepsmatige crèche)). FED 3049, 724, p. 3734-3743.

246



I.7

Vergelijkend bouwrecht

(geassocieerd programma)

A. VOLLEDIGE TITEL Vergelijkend bouwrecht


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof. Dr. K. Deketelaere (KUL)

emeritus lid Dhr. Prof. Dr. J. Herbots (KUL)

onderzoeksleider Dhr. Prof. Mr. C.A. Adriaansens (UM)

senior onderzoekers Dhr. Prof. Dr. D. D’Hooghe (KUL) Dhr. Mr. H. Nijholt (UM) Dhr. Prof.Dr. A. Verbeke (KUL)

onderzoekers Dhr. Dr. W. Goossens (KUL) Dhr. Dr. K. Uytterhoeven (KUL)

D. TREFWOORDEN Bouwen; Gebouwen; Grond; Rechtsvergelijking; Publiek- en privaatrechtelijke aspecten

E. SAMENVATTING PROGRAMMAOPZET De vastgoedsector speelt een belangrijke rol in het economisch leven van vandaag. Alleen al praktisch gezien bestaat er, vanuit verschillende hoeken, een groeiende behoefte aan kennis en dieper inzicht omtrent de vastgoedmarkt, de bouwtechnische, financiële en juridische aspecten van vastgoed, alsmede de ontwikkeling en het beheer daarvan. Ook vanuit een wetenschappelijke invalshoek vormt het onroerend goed traditioneel een belangrijk en interessant onderzoeksdomein. Daarbij Vergelijkend bouwrecht

247


valt op dat de juridische aspecten van (de ontwikkeling van) onroerend goed de laatste jaren meer en meer in een transnationaal perspectief staan. Het onderzoek met betrekking tot het onroerend goedrecht te Maastricht is gericht op het gehele terrein van het onroerend goedrecht, waartoe in ieder geval het bouwen huurrecht, het volkshuisvestingsrecht, het (voor de bouw relevante) milieurecht en het ruimtelijk ordeningsrecht worden gerekend. Samenhangend met het gekozen profielkenmerk voor het Maastrichtse onderzoek, wordt het onderzoek gekenmerkt door een krachtige focus op de transnationale aspecten van dit rechtsgebied. De Maastrichtse onderzoeksgroep heeft de volgende doelstellingen: het verrichten van wetenschappelijk onderzoek op genoemde terreinen (waaronder contractonderzoek, post doc research); het onderhouden en uitbreiden van een landelijk netwerk met de rechtspraktijk; het inrichten van een informatie- en documentatiecentrum op het terrein van het onroerend goedrecht; het geven van eerstelijns adviezen voor de (Euregionale) onroerend goedpraktijk; het aanbieden van (post-)academisch onderwijs. In dat verband wordt aan de Universiteit Maastricht een vakthematische studierichting onroerend goedrecht voorbereid. Het onderzoek naar de transnationale aspecten van het vastgoedrecht aan de K.U.Leuven is, net als in Maastricht, gericht op onder meer het private bouwrecht en het openbaar (Europees) aanbestedingsrecht, terwijl er daarnaast onderzoek werd verricht naar de aansprakelijkheidsproblematiek, zowel in Nederland (Wet Ketenaansprakelijkheid [Nijholt, H., ‘De aannemer en zijn regres volgens de Wet op de Ketenaansprakelijkheid’, Bouwrecht, 1986, 502-505; Van den Ingh, Van der Ploeg en Schwarz, C.A., Aansprakelijkheid van bestuurders en commissarissen, W.E.J. Tjeenk Willink, Zwolle, 1988, 187 p.]), als grensoverschrijdend. Bovendien wordt het thema benaderd vanuit de economische analyse van het recht. Gezamenlijke aandacht gaat ook uit naar aspecten van zaken- en contractenrecht; ruimtelijke ordening en volkshuisvesting, milieurecht en het onteigeningsrecht. De transnationale samenwerking op het gebied van de wetenschap is noodzakelijk, gelet op de toenemende internationalisering van de vastgoedsector. In concreto is de onderzoeksgroep, met het oog op het realiseren van het hierboven geschetste programma dan ook overeengekomen: actieve informatie-uitwisseling door te voeren met betrekking tot de onderzoeksresultaten, omtrent elks eigen recht, maar zeker ook betreffende andere landen; gemeenschappelijk onderzoek te doen op domeinen waarvoor een supranationale regeling bestaat of in voorbereiding is. Hierbij wordt in het bijzonder gedacht aan het monitoren van de voorbereiding en de implementatie van Europese regelgeving die direct, of indirect, met de vastgoed sector verbonden is (bijv. inzake de aansprakelijkheid in de bouwsector). In concreto worden de volgende themata in verdere transnationale onderzoeksprojecten onderzocht: de aansprakelijkheid van de diverse bouwparticipanten (zoals de opdrachtgever/bouwpromotor en de architect) in de bouwsector in Nederland en België, waarbij ook gedacht wordt aan rechtsvergelijkend onderzoek naar de 248



bouwtechnische regelgeving; onteigeningsrecht in rechtsvergelijkend perspectief; nationaal aanbestedingsrecht en -beleid in Europees verband; eigendomsvormen en transactietypen in Nederland en België; huurrecht (zoals de rechtsvergelijking van het Nederlandse en Belgische huurprijzenstelsel); volkshuisvestingsrecht.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Vergelijkend Bouwrecht Hoogleraar

0.95 Fte


0.0 Fte

Universitair docent

0.7 Fte

Postdocs

0.0 Fte


0.0 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 Op 20 oktober 2004 vond er te Leuven een lunch seminar Bouwrecht plaats, waar Prof. P. Wautelet (IPR en Bouwrecht) als gastspreker fungeerde. Tijdens het 9de Ius Commune congres (Leuven 26 november 2004) werd er een workshop georganiseerd en werden aldaar door de aanwezigen goede intenties geformuleerd inzake eentoekomstige samenwerking.

H. VOORTZETTING Het is de bedoeling van de instituten/onderzoeksgroepen, de traditie van (gemeenschappelijke) seminars krachtig voort te zetten, terwijl wordt gestudeerd op een vergaande samenwerking.

I. KERNPUBLICATIES - Deketelaere, K., Schoups, M. & Verbeke, A. (Eds.). (2004). Handboek Bouwrecht. Antwerpen: Intersentia, iv + 1093 p. - Deketelaere, K. & Verbeke, A. (Eds.). (2004). Jaarboek Bouwrecht 2003-2004. Brugge: Die Keure, 286 p.


249


J. UITSTEKENDE PUBLICATIES - Herbots, J. (2004). Rechtsvergelijkende variaties op het thema opdrachtgever contra onderaannemer. In L. Cornelis, D. de Marez, Y-H Leleu & et al. (Eds.), Liber Amicorum Tijdschrift voor Privaatrecht en Marcel Storme (p. 323-340). Gent: Story-Scientia. - Nijholt, H. (2004). Environmental Provisions in Public Procurement Directive 2004/18/EC. The International Construction Law Review, July, 268-290. - Uytterhoeven, K. (2004). De aansprakelijkheid van de architect. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 850858). Antwerpen: Intersentia. - Verbeke, A. & Vanhove, K. (2003). Naar een derde tranche van de Belgische Woningbouwwet [Towards a third amendment of the Belgian Construction Act]. In M.A.M.C. van den Berg & et al. (Eds.), Aangenomen werk Liber amicorum Prof.mr. M.A. Van Wijngaarden (p. 283-296). Deventer: Tjeenk Willink.

K. DISSERTATIES In de periode 2003-2004 zijn er geen promotieprojecten afgerond.


Wetenschappelijke publicaties Deketelaere, K., Schoups, M. & Verbeke, A. (Eds.). (2004). Handboek Bouwrecht. Antwerpen: Intersentia, iv + 1093 p. Deketelaere, K. & Verbeke, A. (Eds.). (2004). Jaarboek Bouwrecht 2003-2004. Brugge: Die Keure, 286 p. Herbots, J. (2004). Rechtsvergelijkende variaties op het thema opdrachtgever contra onderaannemer. In L. Cornelis, D. de Marez, Y-H Leleu & et al. (Eds.), Liber Amicorum Tijdschrift voor Privaatrecht en Marcel Storme (p. 323-340). Gent: Story-Scientia. Nijholt, H. (2003). Raamovereenkomst: uitzicht op een nieuwe aankooptechniek. In M.A.M.C. van den Berg et al. (Eds.), Aangenomen werk. Liber Amicorum M.A. van Wijngaarden (p. 105-121). Deventer: Tjeenk Willink. Nijholt, H. (2003). Raad van Arbitrage niet langer bevoegd in aanbestedingsgeschillen?! De gevolgen van de Alcatel-jurisprudentie voor het Nederlandse aanbestedingsrecht. Bouwrecht, 382-392.

250



Nijholt, H. (2004). Aanbestedings- en mededingingsrecht. In M.A.M.C. van den Berg (Ed.), Bouwrecht in kort bestek (p. 306-357). Deventer: Kluwer. * Nijholt, H. (2004). Environmental Provisions in Public Procurement Directive 2004/18/EC. The International Construction Law Review, July, 268-290. Uytterhoeven, K. (2003). Aspecten van recht. Leuven: Acco, 150 p. Uytterhoeven, K. (2004). De aansprakelijkheid van de architect. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 850858). Antwerpen: Intersentia. Uytterhoeven, K. (2004). De aansprakelijkheid van de bouwheer. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 929936). Antwerpen: Intersentia. Uytterhoeven, K. (2004). De aansprakelijkheid van de promotor. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 937945). Antwerpen: Intersentia. Uytterhoeven, K. (2004). De architectenovereenkomst. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 387-445). Antwerpen: Intersentia. Uytterhoeven, K. & Goossens, W. (2004). De bouwovereenkomst. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 446473). Antwerpen: Intersentia. Uytterhoeven, K. (2004). De promotieovereenkomst. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 488-496). Antwerpen: Intersentia. Uytterhoeven, K. (2004). Woningbouwwet. In K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek Bouwrecht (p. 497-520). Antwerpen: Intersentia. Uytterhoeven, K. (2004). De aansprakelijkheid van de architect die zijn beroep uitoefent in het kader van een professionele of multiprofessionele vennootschap of associatie. Tijdschrift voor Bouwrecht, 188-201. Uytterhoeven, K. (2004). De architect en de bouwpromotor: een verboden liefde of een bijzonder huwelijk? Tijdschrift voor Bouwrecht, 170-187. Verbeke, A. & Vanhove, K. (2003). De Wet Breyne Sans Gêne. Bibliotheek Burgerlijk Recht. Brussel: Larcier, 144 p.


251


Verbeke, A. & Vanhove, K. (2003). Naar een derde tranche van de Belgische Woningbouwwet [Towards a third amendment of the Belgian Construction Act]. In M.A.M.C. van den Berg & et al. (Eds.), Aangenomen werk Liber amicorum Prof.mr. M.A. Van Wijngaarden (p. 283-296). Deventer: Tjeenk Willink. Verbeke, A., & Meert, C. (2004). Opdracht en aansprakelijkheid van de architect. In H. Vanderberghe (Ed.), De professionele aansprakelijkheid (p. 227286). Brugge: Die Keure.

II. Vakpublicaties Deketelaere, K., Verbeke, A., Dujardin, J. & Uytterhoeven, K. (Eds.). (2004). Codex Bouwrecht. Brugge: Die Keure, 864 p. Nijholt, H. (2003). Kroniek arbitrale uitspraken in 2002 op het gebied van het aanbestedingsrecht. Bouwrecht, 109-115.

III. Annotaties Adriaansens, C.A. (2004). Noot bij: Arbitrage Instituut Bouwkunst (11-102002), 19, Bouwrecht, p. 75. Adriaansens, C.A. (2004). Noot bij: Hoge Raad (06-02-2004), 79, Bouwrecht, p. 437. Nijholt, H. (2003). Noot bij: Vzngr. Rb. Amsterdam (24-12-2002), (Onaanvaardbare inschrijving). Bouwrecht, p. 535-540. Nijholt, H. (2003). Noot bij: RvA (29-04-2002), No. 23.035, (Beletten tijdige inschrijving). Bouwrecht, p. 59-63. Nijholt, H. (2003). Noot bij: RvA (18-08-2003), 25.593, Bouwrecht, p. 9991001. Nijholt, H. (2003). Noot bij: HR (04-04-2003), C01/169HR, (RZG/ComforMed). Bouwrecht, p. 833-836. Nijholt, H. (2003). Noot bij: CBB (27-08-2003), JB, p. 329-329.

252



I.6

Grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in Europa

(Geassocieerd proramma)

A. VOLLEDIGE TITEL Grondslagen en Beginselen van Burgerlijk Procesrecht in Europa


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA onderzoeksleiders Dhr. Prof. Mr. A.W. Jongbloed (UU) Dhr. Prof. Mr. C.H. van Rhee (UM) Dhr. Prof. Dr. P. van Orshoven (KUL)

senior onderzoeker Mw. Mr. M. Freudenthal (UU)

onderzoekers Mw. Mr. A.A.H. van Hoek (UU) Mw. Dr. S. Lust (KUL)

promovendi Dhr. B. Allemeersch (KUL) Dhr. P. Schollen (KUL) Dhr. B. Sujecki (UU) Dhr. Mr. R. Verkerk (UM) Dhr. Mr. R. Verkijk (UM) Dhr. K. Wagner (KUL)

D. TREFWOORDEN Burgerlijk procesrecht, grondslagen burgerlijk procesrecht, beginselen burgerlijk procesrecht, rechtsvergelijking, harmonisering


253



Leiding

De leiding van het onderzoeksprogramma ligt bij drie hoogleraren (programmaleiders) die verbonden zijn aan respectievelijk de Utrechtse, Leuvense en Maastrichtse rechtenfaculteit (Jongbloed, Van Orshoven en Van Rhee). Zij zijn belast met de initiatie van onderzoek en de bewaking van de kwaliteit van de in het kader van het programma geleverde onderzoeksoutput. Hiertoe en om de verdere gang van zaken binnen het programma in goede banen te leiden, plegen zij regelmatig overleg, hetzij d.m.v. een vergadering hetzij d.m.v. e-mailcontact. Ook tijdens de jaarlijkse congressen van de Onderzoekschool wordt overleg gepleegd. Tijdens dit overleg legt elke programmaleider verantwoording af over de inbreng vanuit zijn eigen faculteit. Bovendien zijn de programmaleiders gezamenlijk verantwoordelijk voor de externe onderzoeksinbreng, d.w.z. inbreng van buiten de participerende faculteiten. De drie programmaleiders zijn verantwoordelijk voor de interne communicatie binnen het programma, waarbij elke programmaleider de verantwoording heeft voor de aansturing van de in het programma participerende onderzoekers van de eigen instelling. Hierover wordt verantwoording afgelegd in het kader van het hierboven genoemde overleg van de programmaleiders. Voor de externe verspreiding van de onderzoeksresultaten van de onderzoeksgroep wordt gezorgd door publicatie van deze resultaten in internationale tijdschriften en internationale boekenseries. Bovendien wordt door het organiseren van internationale conferenties voor verdere verspreiding van de onderzoeksresultaten zorg gedragen.

II. Missie en doelstellingen Zowel op wereldwijde schaal als binnen Europa, in het bijzonder binnen de Europese Unie, is de belangstelling voor een zekere mate van toenadering of eenmaking van burgerlijk procesrecht groeiende. Ongeacht nu wanneer precies of van welke zijde formele besluiten hieromtrent te verwachten zijn, lijkt de tijd gekomen om door fundamenteel, systematisch onderzoek dit proces van toenadering en eenmaking van burgerlijk procesrecht te ondersteunen en te bevorderen. Het programma sluit hiermee uitstekend aan op de missie van de Onderzoekschool in haar geheel, namelijk bestudering van de mogelijkheid en de vormgeving van een Europees Ius Commune. Het onderzoeksprogramma richt zich op grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in Europa. Deze naam wijkt enigszins af van de oorspronkelijke naam van het programma. Hiermee wordt niet zozeer een inhoudelijk wijziging beoogd, als wel een nauwkeuriger beschrijving van de inhoud van het programma. Hoewel de geografische begrenzing van het project in eerste instantie de lidstaten van de 254



Europese Unie betreft, is niet een rigide, waterdichte grens bedoeld, maar gaat het er veeleer om om voorshands aan te sluiten bij concrete, al bestaande ontwikkelingen. Waar relevant voor de Europese ontwikkelingen zal echter ook kennis worden genomen van ontwikkelingen buiten een Europese context. Bovendien zal waar relevant en incidenteel aandacht worden besteed aan ontwikkelingen op procesrechtelijk vlak buiten het eigenlijke burgerlijke proces, bijvoorbeeld op het vlak van het administratieve (bestuurs-) procesrecht. Het gaat dan om het faciliteren van rechtsvergelijking tussen de verschillende soorten procesrecht die binnen een land zijn te onderscheiden. De onderzoeksgroep is dan ook zeer gelukkig met de omstandigheid dat Mevr. Mr. Lust (Leuven) bereid is bevonden in het onderhavige programma te participeren. De keuze valt op grondslagen en beginselen omdat bij toenadering en eenmaking van procesrecht de aandacht allereerst zal (moeten) uitgaan naar de basisfilosofie op onderdelen van procesrecht in de verschillende lidstaten. Allerlei details in uitwerking mogen niet aanstonds het zicht op de hoofdzaken belemmeren. Vervolgens rijst de vraag wat in deze context onder ‘grondslagen en beginselen’ zal worden verstaan. Volgens de onderzoeksgroep is het beter niet van te voren te zoeken naar een alomvattende werkdefinitie, maar het onderzoek te richten op vraagstukken die relevant zijn in alle of in de meerderheid van de jurisdicties binnen de Europese Unie. Doel van het onderzoek (en daarmee is ook de missie van de onderzoeksgroep gegeven) is het zichtbaar maken van grondpatronen die bruikbaar zijn voor de toenadering/eenmaking. Het gaat om rechtsvergelijkend onderzoek op basis van de gebruikelijke rechtsvergelijkende methodiek gericht op het identificeren en analyseren van gemeenschappelijke dan wel verwante leerstukken in de procesrechten van de lidstaten van de Europese Unie, en op het blootleggen en nader duiden van gemeenschappelijke evoluties in deze procesrechten (bijvoorbeeld, de versterking van de rol van de rechter in het burgerlijk proces). Ook kan worden gedacht aan het duiden van gemeenschappelijke organisatorische dan wel praktische karaktertrekken van de verschillende Europese stelsels van burgerlijk procesrecht die aan de basis liggen van de nog altijd actuele problematiek van, bijvoorbeeld, de gerechtelijke achterstanden, de hoge kosten van het procederen en de moeizame positie van de materiële waarheid in het burgerlijk geding. Daarbij zijn case-studies die zich op slechts één jurisdictie richten overigens niet onmiddellijk uit te sluiten, omdat rechtsvergelijkend onderzoek mede mogelijk wordt gemaakt door het voorhanden zijn van dit soort studies. Dit soort studies kan bovendien een goede voorbereiding en verkenning vormen voor toekomstige rechtsvergelijkende projecten. Het programma is gericht op de actualiteit en op verwachte toekomstige ontwikkelingen met betrekking tot toenadering of eenmaking van burgerlijk procesrecht. Desalniettemin zal een ruime plaats worden geboden aan rechtshistorisch onderzoek. Weliswaar verkeren wij in de gelukkige omstandigheid dat binnen de Onderzoekschool Ius Commune reeds een deelprogramma bestaat getiteld ‘Grondslagen van het Privaatrecht’, waarbinnen onder meer studie wordt gemaakt van de geschiedenis van het procesrecht in de verschillende Europese landen, maar Grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in Europa

255


binnen het onderhavige project is behoefte aan aanvullend onderzoek. De rechtshistorische poot in het onderhavige programma is erop gericht informatie te verschaffen over de achtergronden van bestaande procesrechtelijke regelingen en bovendien actuele verschillen tussen de stelsels van procesrecht in Europa te verklaren. Dientengevolge zal binnen het onderhavige programma tevens onderzoek worden gedaan naar deze historische wortels, waarbij ongetwijfeld kan worden aangeknoopt bij en geprofiteerd van de resultaten die in dit opzicht binnen het andere genoemde programma zijn of zullen worden bereikt.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Beginselen van Europees burgerlijk procesrecht Hoogleraar

1.0 Fte


0.33 Fte

Universitair docent

1.3 Fte

Postdocs

0.0 Fte


3.45 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 Vooropgesteld kan worden dat tussen de deelnemers aan het geassocieerde programma ‘Grondslagen en Beginselen van Burgerlijk Procesrecht’ nauw contact bestaat. Dit uit zich in gezamenlijke publicaties alsook in deelname aan congressen en symposia, en tevens in het feit dat de onderzoekers elkaar enkele malen per jaar treffen en elkaar op de hoogte houden van elkaars publicaties (veelal ook door toezending daarvan). Het gaat om een relatief kleine groep met een output die aan de maat is, in aanmerking genomen de beperkte omvang van de groep. De deelnemers aan het geassocieerde programma hebben gedurende de afgelopen jaren gewerkt aan versterking van de samenwerking en aan uitbreiding van de onderzoeksgroep. Dit heeft geleid tot het op de rails zetten van een aantal projecten, waarin samenwerking gestalte wordt gegeven.

256



I.

Lopende projecten

De academische reputatie van de onderzoeksgroep mag blijken uit het grote aantal vooraanstaande (ook externe) onderzoekers1 dat bij de diverse onderdelen van het onderzoek betrokken is, alsmede uit het feit dat naast nationale ook internationale geldbronnen worden aangeboord voor de uitvoering van het onderzoek. In dit kader is het programma naar het oordeel van de programmaleiders aan de maat en kan het zich meten met de andere programma’s binnen de Onderzoekschool. Wat betreft lopend onderzoek is er in de eerste plaats de serie Civil Procedure in Europe. Van Rhee zit in de algemene redactie van deze serie, die bij Kluwer Law International verschijnt. Samen met J.A. Jolowicz publiceerde hij het deel over Recourse against Judgments in the European Union, Kluwer Law International 1999. A.W. Jongbloed bereidt een deel voor over de dwangsom (m.m.v. o.a. Kris Wagner uit Leuven). M. Freudenthal trad op als Nederlands rapporteur voor het deel Orders for Payment in the European Union. Verder kan worden gewezen op het Casebook Civil Procedure in de serie Ius Commune Casebooks for the Common Law of Europe. Bij dit project, dat onder algemene leiding van C.H. van Rhee wordt uitgevoerd, is een groot aantal wetenschappers uit binnen- en buitenland betrokken. Per onderwerp is een algemeen rapporteur aangesteld (de algemene rapporteurs zijn vermeld op de volgende website: ). Deze algemene rapporteurs treden in contact met nationale rapporteurs voor informatie over de in het Casebook behandelde jurisdicties. Voor Nederland treden A.W. Jongbloed en M. Freudenthal als nationaal rapporteur op, terwijl voor België een beroep kan worden gedaan op P. van Orshoven. P. van Orshoven is bovendien verantwoordelijk voor het hoofdstuk Principal Characters. In het kader van het Casebook staan de grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in de Europese Unie centraal.

1

Een lijst van externe onderzoekers die betrokken zijn bij het programma kan worden gevonden in C.H. van Rhee (ed.), The Law’s Delay, Antwerpen: Intersentia, 2004, p. XVII-XXII, en C.H. van Rhee (ed.), European Traditions in Civil Procedure, Antwerpen: Intersentia, 2005. Wat betreft het Casebook Civil Procedure: zie infra.


257


Er hebben twee plenaire vergaderingen van de leden van de Casebookgroep te Maastricht plaatsgevonden en er is een intranetomgeving opgezet waar de leden van de groep informatie kunnen uitwisselen. Van samenwerking is ook sprake in het kader van een door NWO (SARO) gefinancierd project met als titel ‘European Traditions in Civil Procedural Law’ (externe deelnemers o.a. L. Cadiet (Parijs), P. Oberhammer (Zürich), A. Wijffels (Louvain-la-Neuve) en N. Andrews (Cambridge)). C.H. van Rhee en A.W. Jongbloed hebben de voor het project benodigde gelden aangevraagd. Zij hebben ook een substantieel deel van het boek geschreven. P. van Orshoven heeft het hoofdstuk over België voor zijn rekening genomen. In december 2004 vond te Zürich een ronde-tafelconferentie plaats, waaraan vanuit de onderzoeksgroep Van Orshoven, Jongbloed en Van Rhee hebben deelgenomen. Van Rhee werkt met subsidie van de Duitse Gerda Henkel Stiftung aan een boek over de geschiedenis van het burgerlijk procesrecht in Europa in de serie Comparative Studies in Continental and Anglo-American Legal History. Van Rhee is lid van de begeleidingscommissie gidsen procesrecht Hogere Hoven van Justitie in de Nederlanden. Verkerk en Van Rhee werken mee aan een rechtsvergelijkende encyclopedie (red. J.M. Smits), waarin zij het burgerlijk procesrecht voor hun rekening nemen.

II. Te organiseren congressen en symposia M. Freudenthal en A.W. Jongbloed organiseren op 14 oktober 2005 een symposium omtrent incasso in internationaal verband. P. Van Orshoven zal op dit congres spreken over de situatie in België, terwijl B. Sujecki het gebruik van ICT in incassoprocedures bespreekt. Publicatie van de handelingen van het congres is voorzien. In 2005 zal te Maastricht een bijeenkomst plaatsvinden van de door de Gerda Henkel Stiftung gefinancierde onderzoeksgroep die zich bezighoudt met het schrijven van een handboek over de geschiedenis van het burgerlijk procesrecht in Europa. Tevens zal in Maastricht eind 2005 een bijeenkomst van de Casebookgroep plaatsvinden. In Edinburgh zal in december 2005 een workshop vergelijkend procesrecht plaatsvinden. Onderwerp zullen de case-management powers van de rechter zijn. De handelingen zullen worden gepubliceerd. Sprekers: - D. Parrat: Scotland (20th c) - J. Blackie, Scotland (19th c) - P. van Orshoven/B. Allemeersch: Belgium 258



- A.W. Jongbloed: Netherlands - C.H. van Rhee: European developments (19th and 20th c.) - R. Verkerk and R. Verkijk: Transnational Rules & Principles

III. Samenwerking in het verleden a. Congressen en symposia In November 2004 heeft zoals gewoonlijk tijdens het jaarlijkse Ius Commune Congres een workshop procesrecht plaatsgevonden. Centraal stond Mediation in Nederland, België en Europa. De handelingen van deze bijeenkomst zijn gepubliceerd in Tijdschrift voor Civiele Rechtspleging 2/2005, p. 32-51. Op 2 april 2004 organiseerden A.W. Jongbloed en M. Hendrikse een congres met als titel ‘De toekomst van het Nederlandse Burgerlijk Procesrecht’. Sprekers waren o.a. A.W. Jongbloed, M. Hendrikse, J. Ekelmans, E.P. van Unen, H.J. Snijders, C. van Nispen en H. Groen. In het kader van een in 2003 door C.H. van Rhee te Maastricht georganiseerd congres met als titel The History of Delay in Civil Procedure: A Lesson for the Future? trad A.W. Jongbloed op als spreker. Jongbloed heeft ook een lijvige bijdrage geleverd aan de congresbundel: C.H. van Rhee (red.), The Law’s Delay; Essays on Undue Delay in Civil Litigation, Intersentia/Metro/CEC 2004 (met bijdragen van 26 experten uit de Europese Unie, Noord-Amerika en Zuid-Afrika). In dit boek worden de grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht bestudeerd vanuit het perspectief van de duur van burgerlijke procedures. Van Rhee organiseerde in 2003 tijdens een congres van de Onderzoekschool te Edinburgh een workshop over het burgerlijk procesrecht. Als sprekers traden op M. Freudenthal (Utrecht), N. Whitty (Edinburgh), M. Godfrey (Glasgow) en J. Finlay (Glasgow). Van Rhee organiseerde in 2002 tijdens een congres van de Onderzoekschool te Stellenbosch een workshop over het burgerlijk procesrecht. Als sprekers traden op W. de Vos en C.H. van Rhee. De bijdrage van Van Rhee is gepubliceerd in J. Smits e.a., Remedies in Zuid-Afrika en Europa, Antwerpen/Groningen 2003. De bijdrage van De Vos, die ook ten gehore werd gebracht tijdens een gastcollege in Maastricht, werd gepubliceerd in Pro Memorie, 2002, p. 130-147. In 2001 organiseerde Van Orshoven een congres met als titel ‘Amicus Curiae, quo vadis? Het openbaar ministerie in privaatrechtelijke, administratieve en sociale zaken’. Tijdens dit congres trad C.H. van Rhee als spreker op. De handelingen van het congres, waarin o.a. de bijdrage van Van Rhee is opgenomen, werden gepubliceerd in: P. van Orshoven en M. Storme, ‘Amice Curiae, quo vadis? Het openbaar ministerie in privaatrechtelijke, administratieve en sociale zaken’, Brussel 2002.


259


Van Rhee organiseerde in 2001 tijdens het congres waarop het 20-jarig jubileum van de Maastrichtse juridische faculteit werd gevierd een workshop over het burgerlijk procesrecht. Als sprekers traden op: W.D.H. Asser, K.W. Nörr en A.A. Wijffels. De handelingen van dit congres werden gepubliceerd: M. Faure et al. (eds.), Towards a European Ius Commune in Legal Education and Research, Antwerpen/Groningen 2002. Op 15 september 2000 organiseerde A.W. Jongbloed een seminar over het (uiteindelijk op 1 januari 2002 ingevoerde) nieuwe Nederlandse burgerlijk procesrecht in eerste aanleg. Sprekers waren: L.M. Coenraad, M. Freudenthal, A.W. Jongbloed, L.J.H. Mölenberg, P. van Orshoven en C.H. van Rhee. De teksten verschenen in A.W. Jongbloed (red.), Beschouwingen over het nieuwe procesrecht, Boom Juridische Uitgevers, Den Haag 2001, 107 p.

b. Overige publicaties waaraan twee of meer leden van de onderzoeksgroep hebben bijgedragen A.W. Jongbloed (red.), Samen sterk; over het optreden in rechte door groeperingen, Boom Juridische Uitgevers, Den Haag 2002 (174 p.). De vijf bijdragen komen van onderzoekers verbonden aan de drie faculteiten. Achtereenvolgens: A.W. Jongbloed, A.A.H. van Hoek, L.J.H. Mölenberg, R.J.N. Schlössels en K. Wagner. E.H. Hondius, A.W. Jongbloed en R.Ch. Verschuur (red.), Van Nederlands naar Europees procesrecht?!, Liber amicorum Paul Meijknecht, Kluwer, Deventer 2000, waarin bijdragen van onder meer L.M. Coenraad, M. Freudenthal, A.W. Jongbloed, C.H. van Rhee en M. de Tombe-Grootenhuis.

IV. Verdere activiteiten in het kader van het programma Tijdens de jaarlijkse congressen van de Onderzoekschool wordt telkens een workshop op het gebied van het burgerlijk procesrecht georganiseerd. Jaarlijks stellen A.W. Jongbloed en C.H. van Rhee een Ars Aequi Wettenbundel Burgerlijk Procesrecht samen. Dit voorjaar verscheen de tiende editie: Ars Aequi Wettenbundel Burgerlijk Procesrecht 05/06, Nijmegen 2005 (700 p.). Toen de Vereniging voor de Vergelijkende Studie van het Recht van België en Nederland in november 2001 in Leuven vergaderde over het preadvies ‘De onafhankelijkheid van de rechter’ waren Jongbloed en Van Rhee daarbij aanwezig op uitnodiging van Van Orshoven.

H. VOORTZETTING (INCLUSIEF PERSONELE WIJZIGINGEN) Het programma Grondslagen en Beginselen van Burgerlijk Procesrecht in Europa is een klein maar vruchtbaar programma. Mede gezien het feit dat de onderzoeksgroep regelmatig samenwerkt met onderzoekers van andere Europese faculteiten 260



kan een voldoende output worden gegarandeerd. De rechtshistorische component garandeert dat eigentijdse ontwikkelingen op adequate wijze kunnen worden geduid. De onderzoeksgroep is van oordeel dat op de ingeslagen weg moet worden voortgegaan. Juist door de beperkte omvang van de groep kan slagvaardig worden opgetreden, terwijl het uitgebreide netwerk aan contacten garandeert dat zowel voldoende expertise als voldoende output geleverd kan worden. Personele wijzigingen betreffen opname van Prof. H.A. Groen (Maastricht) en Prof. I. Giesen (Utrecht) in het onderzoeksprogramma (deze laatste in 2005). Op termijn is een uitstroom van de thans bij het project betrokken promovendi te voorzien (zij zullen immers hun proefschrift afronden), maar gestreefd wordt naar het invullen van de vrijgekomen plaatsen door nieuwe onderzoekers.


Rhee, C.H. van, (Ed.), (2005). European Traditions in Civil Procedure, Antwerp/Oxford/New York: Intersentia. Het betreft hier een boek waarin de ontwikkeling van het burgerlijk procesrecht in een groot aantal Europese landen wordt geschetst vanaf de 19e eeuw tot heden. De rechtsvergelijking staat ook centraal in de uitgebreide introductie. Gepoogd wordt gemeenschappelijke tradities en ontwikkelingstendensen bloot te leggen. Het boek bevat tevens veel informatie die voor het eerst in de Engelse taal beschikbaar wordt gesteld.

-

Jongbloed, A.W. & Hendrikse, M.L., (Eds.), (2004). De toekomst van het Nederlands burgerlijk Procesrecht, Deventer: Kluwer. Dit boek belicht het Nederlands burgerlijk procesrecht mede vanuit rechtsvergelijkend perspectief. Daarbij wordt het Nederlandse procesrecht in Europese context geplaatst.


Freudenthal, M. & Langbroek, P.M., (2004). International comparitive study on allocation of cases to and within courts. In: Toedeling van zaken en binnen gerechten, Den Haag: WODC, p. 177-205.

-

Groen, H.A., Asser, W.D.H. & Vranken, J.B.M. (m.m.v. Tzankova, I.N.), (2003). Een nieuwe balans. Interimrapport Fundamentele Herbezinning Nederlands Burgerlijk Procesrecht, Den Haag, Boom Juridische uitgevers.


261


-

Orshoven, P. van, (2004). ‘Je n’aime pas mon sujet. De bevoegdheid van de hoven en rechtbanken in burgerlijke zaken’, Tijdschrift voor privaatrecht, p. 1085-1162.

-

Rhee, C.H. van, (2004). The Law’s Delay: An Introduction. In: C.H. van Rhee (Ed.), The Law’s Delay. Essays on Undue Delay in Civil Litigation, (Ius Commune Europaeum, 47, p. 1-21). Antwerp/Oxford/New York: Intersentia.




* Allemeersch, B. (2003). Bemiddeling en verzoening in het burgerlijk proces. Proeve van een beginselenleer in een Belgisch en Europees perspectief. Tijdschrift voor Privaatrecht, 409-499. Allemeersch, B. (2003). De procedure voor de Verzoeningscommissie Bouw. Een kritische commentaar. Tijdschrift voor Bouwrecht, 77-94. Allemeersch, B. (2003). Het toepassingsgebied van art. 458 Strafwetboek. Over het succes van het beroepsgeheim en het geheim van dat succes. Rechtskundig Weekblad, 1-19. Allemeersch, B. & Wagner, K. (2003). Het geding. Stand van zaken en actuele ontwikkelingen. In: P. van Orshoven (Ed.), Gerechtelijk privaatrecht (Themis Cahiers, p. 53-84). Brugge: Die Keure. Allemeersch, B. (2004). Valsheid en leugen in burgerlijk proces en bewijs. In: L. Cornelis, D. de Marez & Y-H. Leleu (Eds.), Liber Amicorum Tijdschrift voor Privaatrecht en Marcel Storme (p. 29-68). Gent: Story-Scientia. Allemeersch, B., Coster, S. de, Franck, I., Quintelier, C., Verhaert, I. & Tengrootenhuysen, K. (2004). Bouwen en procesrecht. In: K. Deketelaere, M. Schoups & A. Verbeke (Eds.), Handboek bouwrecht (p. 1019-1093). Antwerpen: Intersentia. Allemeersch, B. & Schollen, P. (2004). De nieuwe bemiddelingswet. Rechtskundig Weekblad, 05, 481-494.

262



* Freudenthal, M. (2003). The simplification of cross-border debt collection – Vereenvoudiging van grensoverschrijdende incasso. In: M. Storme (Ed.), Procedural Laws in Europe. Towards harmonisation (p. 363-370). AntwerpenApeldoorn: Maklu. * Freudenthal, M. (2003). Incasso in Europa. In: N.J.M. Derks et al. (Eds.), Loont wanbetaling? (p. 29-32). Alkmaar: Vereniging van Incasso-advocaten. Freudenthal, M. (2003). The future of European civil procedure. Electronic Journal of Comparative Law 7 (5). * Freudenthal, M. (2003). Internationale bevoegdheid in erfrechtelijke zaken. Nieuw Erfrecht, 57-62. * Freudenthal, M. & Van der Velden, F.J.A. (2003). Europese rechtsmaatregelen en hun uitlegging door de nationale rechter. In: D.L.M.Th. Dankers-Hagenaars & P.A.W. Piepers (Eds.), Aan Wil Besteed/Bundel opstellen aangeboden op 22 mei 2003 aan prof.mr. W.G.Ph.E. Wedekind ter gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag op 26 mei 2003 (p. 361-379). Deventer: Kluwer. * Freudenthal, M. & Van der Velden, F.J.A. (2003). Europese rechtsmaatregelen en hun uitlegging door de nationale rechter. Nederlands Internationaal Privaatrecht, 117-126. * Freudenthal, M. (2004). De Europese Exetoriale Titel en de Europese Betalingsbevelprocedure: afstemming van Europese rechtsmaatregelen. Nederlands Internationaal Privaatrecht, 393-401. * Freudenthal, M. (2004). Europese betalingsbevelprocedure: op weg naar een Europees burgerlijk procesrecht. Tijdschrift voor procesrecht en bewijsrecht, 225-237. * Freudenthal, M. (2004). Ontwikkelingen op weg naar een geharmoniseerd Europees civiel procesrecht. Tijdschrift voor Civiele Rechtspleging, 24-37. * Freudenthal, M. & Langbroek, P.M. (2004). Assignment of cases tot the courts in the Netherlands, Enhancing flexible casemanagement. In: P. Langbroek & M. Fabri (Eds.), Case assignment to courts and within courts (p. 167-193). Maastricht: Shaker Publishing. * Freudenthal, M. & Langbroek, P.M. (2004). International comparitive study on allocation of cases to and within courts. In: Toedeling van zaken en binnen gerechten (p. 177-205). Den Haag: WODC. Hoek, A.A.H. van (2003). Erkenning van vonnissen in het privaatrecht: een studie naar de grenzen van wederzijdse erkenning. Nederlands Internationaal Privaatrecht, 337-350. Grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in Europa

263


Hoek, A.A.H. van (2003). Het toepasselijk recht op arbeidsovereenkomsten – een reactie op het Groenboek EVO. Sociaal Recht, 365-379. Jongbloed, A.W. (2003). Beslag op kredietruimte. Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie 6526, 292-298. Jongbloed, A.W. (2003). Bijzondere beslagen. Rede in verkorte vorm uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar Executie- en beslagrecht vanwege de mr.dr. M. Teekensstichting aan de Universiteit Utrecht op 25 september 2002. Kluwer: Deventer, 65 p. * Jongbloed, A.W. (2003). De dwangsom als een speciale sanctie in het Europese privaatrecht. In: M. Storme (Ed.), Procedural Laws in Europe: Towards Harmonisation (p. 193-255). Antwerpen/Apeldoorn: Maklu. Jongbloed, A.W. (2003). Executie- en beslagrecht. In: A.W. Jongbloed & M.L. Hendrikse (Eds.), Het vernieuwde Procesrecht Praktisch belicht (p. 265-292). Deventer: Kluwer. * Jongbloed, A.W. (2003). Incasso over de oostgrens. In: N.J.M. Derks et al. (Eds.), Loont wanbetaling? (p. 21-25). Alkmaar: Vereniging van Incassoadvocaten. * Jongbloed, A.W. (2003). Las acciones colectivas en Holanda. In: A. Gidi & E. Ferrer MacGregor (Eds.), Procesos colectivos; la tutela de los derechos difusos, colectivos e individuales en una perspectiva comparada (p. 167-199). Mexico: Porrúa. * Jongbloed, A.W. (2003). Obligation de faire: l’astreinte saurait-elle être le seul instrument communautaire? In: J. Isnard & J. Normand (Eds.), L’aménagement du droit de l’exécution dans l’espace communautaire: bientôt les premiers instruments; colloque international des 17 et 18 octobre 2002 (p. 37-44). Paris: Editions Juridiques et Techniques. * Jongbloed, A.W. & Hendrikse, M.L. (2003). De bevoegdheid van de rechter. Over internationale, absolute en relatieve bevoegdheid. In: A.W. Jongbloed & M.L. & Hendrikse, M.L. (Eds.). Burgerlijk Procesrecht Praktisch belicht (p. 2541). Deventer: Kluwer. Jongbloed, A.W. & Hendrikse, M.L. (Eds.). (2003). Burgerlijk Procesrecht Praktisch belicht. Deventer: Kluwer, tweede druk, xviii + 307 p. * Jongbloed, A.W. (2004). Attempts to accelerate Dutch civil procedure in the nineteenth and twentieth centuries. In: C.H. van Rhee (Ed.), The Law’s Delay; Essays on Undue Delay in Civil Litigation (Ius Commune Europaeum, 47, p. 141-170). Antwerpen/Oxford/New York: Intersentia/Metro/CEC. 264



Jongbloed, A.W. (2004). Procesrecht(er) op maat. Executief, 20-25. Lust, S. (2003). De bestuursgeschillen. Stand van zaken en actuele ontwikkelingen. In: P. van Orshoven (Ed.), Gerechtelijk recht (p. 85-120). Brugge: Die Keure. Lust, S. (2003). Het kennelijk onrechtmatig beroep bij de Raad van State. Nieuw Juridisch Weekblad, 1390-1396. Lust, S. & Steen, B. (2003). Welles, nietes. Over vrije onderwijsinstellingen, administratieve overheden en rechtsbescherming. Tijdschrift voor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid, 315-353. Lust, S. (2004). De dwangsom voor de Raad van State. In: E. Brems, K. Broeckx & G. Debersaques (Eds.), Goed procesrecht – goed procederen (p. 139-195). Antwerpen: Kluwer Rechtswetenschappen. Lust, S. (2004). De gewone procedure in het administratief kort geding. In: G. Debersaques, M. van Damme, S. van Clerq & G. Laenen (Eds.), Rechtsbescherming door de Raad van State (p. 87-156). Brugge: Die Keure. Lust, S. (2004). Tussen objectief en subjectief beroep: belang en hoedanigheid voor de Raad van State. In: E. Brems, K. Broeckx & G. Debersaques (Eds.), Goed procesrecht – goed procederen (p. 621-701). Antwerpen: Kluwer rechtswetenschappen. Lust, S. (2004). Rechtsbescherming inzake overheidsopdrachten versterkt. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 1050-1053. Orshoven, P. van (2003). Wat we zelf beslechten, beslechten we beter. Krachtlijnen voor een Vlaams Gerechtelijk Decreetboek. In: M. Taeymans (Ed.), De defederalisering van de justitie Brussel: Larcier. Orshoven, P. van (2004). Mutualisering van de rechtshulp door advocaten. Bevoegdheidsrechtelijke aspecten. Ad rem, 2, 19-23. Orshoven, P. van (2004). De bevoegdheid van de hoven en rechtbanken in burgerlijke zaken. Stand van zaken en actuele ontwikkelingen. In: P. Orshoven (Ed.), Gerechtelijk privaatrecht (Themis Cahier, 19) (p. 15-51). Brugge: Die Keure. Orshoven, P. van (2004). Jozef K. was geen Romein. In: P. van Orshoven, K. Geens, R. Lesaffer & B. Steen (Eds.), Ad amicissimum amici scripsimus, Vriendenboek Raf Verstegen (p. 326-330). Brugge: Die Keure. Orshoven, P. van, Dirix, E. & Tilleman, B. (2004). De Valk’s Juridisch Woordenboek. Antwerpen: Intersentia. Grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in Europa

265


Orshoven, P. van, Geens, K., Lesaffer, R. & Steen, B. (Eds.). (2004). Ad amicissimum amici scripsimus, Vriendenboek Raf Verstegen. Brugge: Die Keure. * Rhee, C.H. van (2003). Charles V, civil procedure and the Low Countries. In: M. Storme & B. Hess (Eds.), Discretionaire bevoegdheid van de rechter: Grenzen en controle (p. 9-22). Mechelen: Kluwer. * Rhee, C.H. van (2003). Towards a procedural ius commune? In: J.M. Smits & G. Lubbe (Eds.), Remedies in Zuid-Afrika en Europa (Ius Commune Europaeum, 43, p. 217-232). Antwerpen: Intersentia. * Rhee, C.H. van (2003). Het burgerlijk procesrecht: een historisch fenomeen met toekomstperspectief. Tijdschrift voor Privaatrecht, 841-869. Rhee, C.H. van (2004). Het Interim-rapport in historisch perspectief. In: P. Ingelse (Ed.), Commentaren op fundamentele herbezinning (Prinsengrachtreeks, 1, p. 99-135). Nijmegen: Ars Aequi. * Rhee, C.H. van (2004). The Law’s delay: An introduction. In: C.H. van Rhee (Ed.), The Law’s delay. Essays on Undue Delay in Civil Litigation (Ius Commune Europaeum, 47,p. 1-21). Antwerpen/Oxford/New York: Intersentia. * Rhee, C.H. van (2004). Measures to Speed Up Civil Litigation in the Sixteenth Century Low Countries. In: C.H. van Rhee (Ed.), The Law’s delay. Essays on Undue Delay in Civil Litigation (Ius Commune Europaeum, 47, p. 247-256). Antwerpen/Oxford/New York: Intersentia. Sujecki, B. (2004). Das ICT-proeflokaal – Der elektronische Rechtsverkehr in den Niederlanden. In: E. Schweighofer & et al. (Eds.), Informationstechnik in der juristischen Realität (Jahrbuch Rechtsinformatik) (p. 323-331). Wien. Verstappen, J.M.P. & Rinkes, J.G.J. (2004). De toekomstige vormgeving van het civiele procesrecht. In M.L. Hendrikse & A.W. Jongbloed (Eds.), De Toekomst van het Nederlands burgerlijk procesrecht (pp. 81-100). Deventer: Kluwer. Wagner, K. (2004). Derdenverzet. Mechelen: Kluwer. Wagner, K. & Orshoven, P. van (2004). De sancties: terug naar af? In: P. Taelman & M. Storme (Eds.), Tien jaar toepassing van de wet van 3 augustus 1992 en haar reparatiewetgeving. Evaluatie en toekomstperspectieven (p. 93129). Brugge: Die Keure.

266



II. Vakpublicaties Allemeersch, B. (2003). [Bespreking van het boek L’expertise]. Rechtskundig Weekblad, 1599. Allemeersch, B. (2003). Het medisch dossier. Nog steeds geen volwaardig recht op bewijs voor de nabestaanden? Rechtskundig Weekblad, 278-279. Allemeersch, B. (2004). Commentaar bij de artikelen 992 tot 1004 Ger. W. (losbladig). In: P. Depuydt, J. Laenens, D. Lindemans & S. Raes (Eds.), Gerechtelijk Recht: Artikelsgewijze commentaar met overzicht van rechtspraak en rechtsleer. Mechelen: Kluwer. Allemeersch, B., (2004). Het medisch dossier. Nog steeds geen volwaardig recht op bewijs voor de nabestaanden?, Rechtskundig Weekblad 2003-04, p. 278. Ernes, A.L.H. (2004). De procesrechtelijke kant van het wetsvoorstel Collectieve Afwikkeling massaschade. Praktisch Procederen 6, 148-152. Ernes, A.L.H. & Sijmonsma, J.R. (2004). Enkele opmerkingen over de bewijslastverdeling m.b.t de artikelen 6:89 en 7:23 BW ( klachtplicht schuldeiser cq. koper). Praktisch Procederen 2, 38-41. Freudenthal, M. (2003). Waarom niet verzending per post, Europese betekeningsverordening. Advocatenblad, 472-475. Freudenthal, M. (2003). Naschrift bij: Daarom geen verzending per post. Advocatenblad, 627-628. * Freudenthal, M. (2003). Europese richtlijn betreffende rechtsbijstand bij grensoverschrijdende geschillen. Rechtshulp 12, 17-22. * Freudenthal, M. (2003). Internationale handelstransacties: de Richtlijn betalingsachterstand en onredelijk bezwarende bedingen in algemene voorwaarden. Contracteren, 94-95. Freudenthal, M. (2004). Baylonisch civiel procederen; Praktische belemmeringen bij grensoverschrijdend procederen in civiele zaken; een conferentie. Advocatenblad, 797. * Freudenthal, M. (2004). Harmonisatie van Europees Procesrecht: Een voorstel voor een verordening voor een Europese betalingsbevelprocedure. Jurisprudentie Burgerlijk Procesrecht, 532-540.


267

Wetenschappelijk verslag Wetenschappelijk verslag 2003-2004 t.b.v. de midterm review2003 * Freudenthal, M. (2004). Verordening voor Europese betalingsbevelprocedure. Advocatenblad, 448-453. Freudenthal, M. (2004). Les Pays Bas: Dictionnaire de la justice. In: L. Cadiet (Ed.), Dictionnaire de la justice (p. 967-971). Parijs: Presses Universitaires de France. * Freudenthal, M. (2004). The future of European civil procedure. In: Diploma Materials (p. 228-235). Edinburgh: Green & Maxwell. * Freudenthal, M. (2004). Vittorul Procedurii Civile Europene. In: Drept procesual civil (p. 30-50). Boekarest: Editura Universitara "Carol Davila". Hoek, A.A.H. van (2003). Australia’s High Court upholds local (private law) jurisdiction in case of defamation over the Internet: Dow Jones & Company v. Gutnick [2002] HCA 52 (10 December 2002). International Enforcement Law Reporter, 167-170. Hoek, A.A.H. van (2003). De collectieve actie en het internationale bevoegdheidsrecht. Sociaal Recht, 62-64. Hoek, A.A.H. van (2003). Interventie op de vergadering van de NVIR november 2002. Mededelingen NVIR 126, 19-22. Hoek, A.A.H. van (2003). Weg met het arbitragebeding in de algemene voorwaarden voor de bouw?! Nederlands Juristenblad, 20-21. Hoek, A.A.H. van (2003). [Bespreking van het boek Les efets des jugements nationaux dans les autres Etats membres de l’Union Européenne, Colloque du vendredi 14 mars 2000 organisé par le Centre d’Etudes Européennes]. C.M.L.Rev. 1. 229-233 Hoek, A.A.H. van (2003). Inleiding bevoegdheidsrecht. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Commentaar Arbeidsovereenkomst (supplement 216). Deventer: Kluwer. Hoek, A.A.H. van (2003). Internationaal privaatrecht, EVO art. 8 e.v. In: G.J.J. Heerma van Voss (Ed.), Commentaar Arbeidsovereenkomst (supplement 214). Deventer: Kluwer. Jongbloed, A.W. (2003). Een volgende stap op weg naar een fundamenteel vernieuwd procesrecht? Praktisch Procederen, 118-121. Jongbloed, A.W. (2003). Nakosten en executiekosten. Jurisprudentie Burgerlijk Procesrecht, 436-442.

268



Jongbloed, A.W. (2003). De omkeringsregel nader beschouwd. [Bespreking van het boek De ‘omkeringsregel’ bij het bewijs van causaal verband]. Executief, 116-117. Jongbloed, A.W. (2003). Op hellend vlak? Executief, 124-127. Jongbloed, A.W. (2003). XII Wereldcongres voor procesrecht. Executief, 153. Jongbloed, A.W. (2004). Actualiteiten huurrecht. Praktisch Procederen, 27-29. Jongbloed, A.W. (2004). Actualiteiten huurrecht. Praktisch Procederen, 81-83. Jongbloed, A.W. (2004). Actualiteiten huurrecht. Praktisch Procederen, 109112. Jongbloed, A.W. (2004). Actualiteiten huurrecht. Praktisch Procederen, 140142. Jongbloed, A.W. (2004). Actualiteiten huurrecht. Praktisch Procederen, 175176. Jongbloed, A.W. (2004). Arbitraal executierecht. Bouwrecht, 202-210. Jongbloed, A.W. (2004). Procesrecht(er) op maat. In: A.W. Jongbloed & M.L. Hendrikse (Eds.), De toekomst van het Nederlands burgerlijk Procesrecht (p. 227-241). Deventer: Kluwer. * Jongbloed, A.W. (Ed.). (2004). De gerechtsdeurwaarder in Europa, utopie of werkelijkheid? The bailiff in Europe, utopia or reality? L’huissier de justice en Europe, utopie ou réalité? Deventer: Kluwer. Jongbloed, A.W. (2004). Boekaankondiging [Bespreking van het boek Mobiel op juridische golflengte]. Executief, 153. Jongbloed, A.W. (2004). Boekaankondiging [Bespreking van de boeken Bewijs & De gedwongen ontruiming]. Executief, 77. Jongbloed, A.W. & Eeken, N. (2004). Jurisprudentie. Tijdschrift voor huurrecht bedrijfsruimte, 20-24,(53-60,), 81-89,-116-125. Jongbloed, A.W. & Eeken, N. (2004). Jurisprudentie. Tijdschrift voor huurrecht bedrijfsruimte, 143-153 en 180-189. Jongbloed, A.W., Nispen, C.J.J.C. van & Meijer, G.J. (2004). Rechtspraak Burgerlijk Procesrecht. Den Haag: SDU.


269


Orshoven, P. van (2003). Beginselen van gerechtelijk recht. Geillustreerde leidraad. Leuven: Acco. Orshoven, P. van (2004). Beginselen van gerechtelijk recht. Geïllustreerde leidraad. Leuven: Acco. Orshoven, P. van (2004). Het verschil tussen ‘vragen’ en ‘inroepen’. Over het beschikkingsbeginsel of de macht van de rechter in fiscalibus. Tijdschrift voor fiscaal recht 256, 155-156. Orshoven, P. van (2004). The loser’s standing small? Over de verhaalbaarheid van advocatenhonoraria. Juristenkrant, 8. Orshoven, P. van (2004). Het verschil tussen ‘vragen’ en ‘inroepen’. Over het beschikkingsbeginsel of de macht van de rechter in fiscalibus. In: Liber amicorum J. Van Compernolle (p. 821-843). Brussel: Bruylant. Rhee, C.H. van & Jongbloed, A.W. (2004). Ars Aequi Wetseditie Burgerlijk Procesrecht 2004/2005. Nijmegen: Ars Aequi. Wagner, K. & Allemeersch, B. (2004). Stand van zaken en actuele ontwikkelingen inzake het geding. Rechtskundig Weekblad, 1121. Wagner, K. (2004). Actuele problemen inzake de dwangsom. In: E. Brems, K. Broeckx, G. Debersaques, B. De Smet, D. D’Hooghe, M. Gelders, K. Geens, J. Laenens, S. Lust, S. Mosselmans, K. Piteus, P. Taelman, P. Thion, P. Traest, I. Verougstraete & K. Wagner (Eds.), Goed procesrecht – goed procederen 2002 – 2003 (p. 85). Mechelen: Kluwer.

III. Annotaties - Allemeersch, B. (2004). Noot bij: Rb. Brugge (10-06-2003), (De voorlegging ‘in extremis’ van een nieuw stuk en het recht op repliek). R.W., p. 1068-1070. - Allemeersch, B. (2004). Noot bij: Rechtbank van Eerste Aanleg Tongeren (1912-2003), (De vaststelling van overspel en de kosten van betekening). E.J., p. 154-156. Ernes, A.L.H. (2004). Noot bij: Hoge Raad (26-09-2003), 152, (Regiopolitie Gelderland-Zuid/Hovax B.V.). NTBR 2, p. 112-113. Ernes, A.L.H. (2004). Noot bij: Hoge Raad (20-02-2004), 254, (Vreeswijk/Van Heeckeren Van Kell). NTBR 6, p. 287-288.

270



- Freudenthal, M. (2004). Noot bij: HR (12-03-2004), C02/275HR, (Gezag van gewijsde buitenlands vonnis). Jurisprudentie Burgerlijk Procesrecht, p. 401412. Freudenthal, M. (2003). Noot bij: HR (11-07-2003), C01/358 HR, Jurisprudentie Burgerlijk Procesrecht, p. 449-457. - Jongbloed, A.W. (2004). Noot bij: Raad voor Arbitrage voor de bouw (01-102003), 112, Bouwrecht, p. 609-611. - Jongbloed, A.W. (2004). Noot bij: HR (03-10-2003), Jurisprudentie Burgerlijk Procesrecht, 11, p. 66-75. - Jongbloed, A.W. (2004). Noot bij: HR (29-10-2004), Jurisprudentie Burgerlijk Procesrecht, 68, p. 579-611. Lust, S. (2003). Noot bij: Raad van State (27-05-2003), 108 540, (Omtrent stilzwijgende vergunningen, legaliteitstoezicht en bevoegdheid van de Raad van State). R.A.B.G., p. 196-202. Lust, S. (2003). Noot bij: Raad van State (27-05-2003), 120 004, (Formaliteiten als struikelblok bij het nastreven van rechtsherstel). R.A.B.G., p. 998-1001. Lust, S. (2003). Noot bij: Hof van Cassatie 06-09-2002 en Raad van State 0810-2002, nr. 111 088, (Is het loef of is het lij? Omtrent de bevoegdheid van de Raad van State voor examenbeslissingen van vrije onderwijsinstellingen). R.A.B.G., p. 63-68. Lust, S. (2003). Noot bij: Raad van State (29-10-2002), 112 014, (Over de beroepstermijn voor derden-belanghebbenden tegen stedenbouwkundige vergunningen, de verenigbaarheid met de onmiddellijke omgeving van nietresidentiële gebouwen in woongebieden, en het gezag van gewijsde van een burgerlijk vonnis door de Raad van State). C.D.P.K., p. 129-138. - Lust, S. (2004). Noot bij: R.v.St. (15-05-2003), 119 453, (Waarom moeilijk doen als het makkelijk kan? Enkele beschouwingen over de geldboete wegens kennelij onrechtmatig beroep en de gerechtelijke achterstand). R.A.B.G., p. 973980. - Lust, S. (2004). Noot bij: Cass. (30-10-2003), C.02.0192.N., (De verplichte verzoeningspoging in de wet van 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake de bescherming van het leefmilieu: een dode mus die beter kan worden begraven?). R.A.B.G., p. 1010-1014. - Orshoven, P. van (2004). Noot bij: Cass. (28-02-2003). (De objectieve onpartijdigheid van de rechter die opnieuw rechtspreekt of non bis in idem). E.J. 7, p. 117-121. Grondslagen en beginselen van burgerlijk procesrecht in Europa

271


- Wagner, K. (2004). Noot bij: Cass. (28-03-2003), (Dwangsom en de januskop van de uitvoerings- en respijttermijn). R.W., p. 137. - Wagner, K. (2004). Noot bij: Cass. (28-03-2003), (Dwangsom en het betekeningsvereiste bij cassatie in strafzaken). R.W., p. 382. - Wagner, K. (2004). Noot bij: voorz kh. Kortrijk (12-09-2003), (De exceptie van gewijsde is een onbestaande klip in de latere procedure gericht op het bekomen van een bevel onder verbeurte van een dwangsom om zich te gedragen conform een vroegere veroordeling). TRV, p. 358.

272



I.7

Intellectuele eigendom

(geassocieerd programma)

A. VOLLEDIGE TITEL Intellectuele eigendom


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleiders Dhr. Prof.Dr. Mr. F.W. Grosheide (UU) Dhr. Prof.Mr. A.W.J. Kamperman Sanders PhD (Lond.) (UM)

onderzoeker Mw. Mr. Drs M. de Cock Buning (UU)

promovendi Dhr. Mr. R. Bakels (UU) Mw. Mr. L. Belder (UU) Dhr. Mr. D. Bosscher (UU) Mw. Mr. F. Claessens (UM) Dhr. Mr. J. Koopman (UU) Dhr. Mr. D. Peeperkorn (UU) Dhr. Mr. R. de Vrey (UU)

D. TREFWOORDEN Intellectuele en Industriële Eigendom, Octrooi-, Auteurs- en Merkenrecht, Oneerlijke Mededinging, Media en Communicatierecht



Het programma wordt geleid door de aan de Universiteit Utrecht verbonden onderzoeksleider Frederik Willem Grosheide en de aan de Universiteit Maastricht verbonden onderzoeksleider Anselm Kamperman Sanders, die de coördinatie van de werkzaamheden binnen het programma voor hun rekening nemen.


273


Vanuit de coördinatoren wordt regelmatig via e-mailcorrespondentie met andere onderzoekers overlegd over te ondernemen activiteiten, bijvoorbeeld gezamenlijke congressen of de te organiseren workshop op de jaarlijkse Ius Commune conferentie. Daarnaast vinden regelmatig workshops plaats waaraan een groot deel van de bij het programma betrokken onderzoekers deelnemen. Alle onderzoekers binnen het programma treffen zich derhalve minstens éénmaal per jaar tijdens de jaarlijkse Ius Commune conferentie. Daarnaast wordt ook in het kader van vele onderzoeksprojecten samengewerkt, in welk kader ook workshops worden georganiseerd.

II. Programmaopzet a. Summary and Contents of the research programme Ever since its emergence in the later 19th century (Paris Convention 1883; Berne Convention 1886) intellectual property in today’s Information Society is by its very nature international in character. International in this respect means both transnational, reflected in new legal instruments such as the TRIPS Agreement 1994 and the WIPO Copyright Treaty 1996, and European, evidenced in a host of legislation and court decisions within the EU/EC Treaty (Regulations and Directives), the CE (ECHR) and ad hoc bonds (European Patent Convention 1975). However, on the international as well as on the European front the coherence and consistency of ipr-law is lacking. This is in particular detrimental to the furthering of the international market within the EU. The research programme aims to acquire a clear view of the feasibility and desirability of the harmonisation and unification of ipr-law in Europe, more particularly the EU, taking account of the international agenda of WIPO and WTO in this respect. Proper attention will also be given to cultural constraints in general and the effect of the subsidiary principle in the EU in particular. Intellectual property law in this respect has to be considered in a broad sense, not only referring to the domains of copyright law and patent law in particular but also encompassing communication and media law. The research programme will contribute by means of Ph.D. theses, monographs, articles and conference papers to furthering and elaborating the study both the foundations and the technical set-up of intellectual property law in general and copyright law and patent law and communication and media law in particular, all this within the perspective of a possible harmonisation and unification of substantive law. In doing so, the following steps will be taken: -

selecting on the basis of an overview of substantive national intellectual property law in the EU and the US, a number of sub-themes that are most appropriate in this respect, bearing in mind determining factors in the EU, such as differences in national legal cultures and legal techniques;

274



-

indication whether and how harmonisation or unification with regard to the selected sub-themes can be attained, leading to proposals concerning issues where harmonisation or unification appears to be within reach.

Teaching and dissemination of research is a strong feature of the programme. Many participants in the programme teach and lecture in advanced courses for professionals and post-graduate students in international networks in Europe and Asia, such as the European Intellectual Property Institutes Network and the IEEM Intellectual Property Law School (see under point 5 below). The programme also has strong links with teaching at master level at Utrecht University and Maastricht University. This strengthens the research in this programme in the sense that dissemination, teaching and discussion in the classroom provides the participants in the programme with the opportunity to revisit, re-assess and fine-tune their research. Course taught in Utrecht and Maastricht: -

Intellectuele Eigendom 1 (Industriële eigendom) The aim of this course is to provide an introduction to Dutch industrial property law from a EU perspective. The course is based upon Dutch national law, EU law (Regulations and Directives) and other European legal instruments (EPC among others), and international law (Paris Convention among others).

-

Intellectuele Eigendom 2 (Auteursrecht 1) The aim of this course is to provide an introduction into Dutch Copyright law from a EU perspective. The course is based upon Dutch national copyright law, EU law (Directives), and international law (Berne Convention, WIPO CT among others).

-

Intellectuele Eigendom 3 (Mediarecht) The aim of this course is to provide an insight into the structure and cohesion of media and communication law, in particular the private law aspects of the free flow of information.

-

Intellectuele Eigendom 4 (Octrooirecht) The aim of this course is to provide a broad insight into patent law, both in the EU context and on worldwide.

-

Intellectuele Eigendom (Comparative Copyright) The aim of this course is to provide an insight into the world’s major copyrights traditions: the European authors’s right (droit d’auteur; Urheberrecht) tradition and the Anglo-American (copyright) tradition. The course is based on the study and comparison of Dutch, French, German, English, and American copyright law within the international framework of the Berne


275


Convention, the Universal Copyright Convention, the WIPO Copyright Treaty, the TRIPS Agreement and the Treaty of Rome on Neighbouring Rights. After a general introduction to the historical background, ideology and structure of the different national legal systems, attention will focus on the work of authorship concept (idea/expression dichotomy, publisher’s interests) exploitation contracts and databases. -

European and International Intellectual Property Law The aim of this course is to provide a comprehensive overview of industrial and intellectual property rights in a globalised trade environment. As such issues of regional integration and harmonisation of national ipr-law in the EU is juxtaposed with international developments in the WTO and WIPO. Special emphasis is placed on the challenges that globalisation of trade and information infrastructures present for the legitimacy and balance of the iprregime.

b. Actualisering Since 2003 a common focus for this research programme on the role of ipr in regional and international integration processes has been found in the relation between intellectual property law and human rights. Preparatory work was carried out to highlight this theme at future conferences and a special issue of the Molengrafica Series. Furthermore at least two dissertations are written in this area. The dissertations by Thomas Hays and Bart Lenselink.

III. Beoogde resultaten a. General nature Modern ipr-law is an invention of the 19th century. It gained its actual shape not later than 1883 and 1886 when the Paris Convention and the Berne Convention were established. In those days ipr-law was part of the public debate and figured on the political agenda all over Europe. Ipr-law was no longer a limited concept, relevant only to certain interest groups, as it had been for a long time previously. The explosion of mass culture coinciding with a rapid emergence of new technologies had thrust ipr-law into an environment where immense political, social, cultural and economic forces were operating. And although it was considered from the outset to be in the public interest that ipr-law should balance the interests of rights owners and society at large, this objective has not always been attained. Since these early days things did not change very much during the largest part of the 20th century. The same issues still inflamed the public debate and dominated the political agenda, albeit in a more articulate way. An articulation that found its origin mainly in societal and technological developments leading to the transformation of the Industrial Society, into the Information Society. The societal developments that merit attention here are the advent of the welfare state, the increase in 276



cultural participation and the establishment of new forms of entrepreneurial activities. The technological developments once and for all concern the exponential growth of the possibilities to produce ipr-protected material driven and dominated by the computer or biotechnology. From the ipr-point of view, the advent of the information era within the ‘epistemic communities’ of ipr-law is seen as being at the roots of challenges facing ipr-law, there being basically three main problems: -

problems with respect tot the societal acceptance of the law of ipr (consumerism; enforcement problems; ethics); problems with regard to legal concepts of the law of ipr (elasticity and consistency of the available legal conceptual terms; problems with regard to existing differences in legal technique.

A reply to these challenges is the development of a new field of legal comparative activity: the comparative research-based drafting of European principles on different fields of private law, Dutch as an intellectual property law. Communication and media law comes into play here in as far as the interaction between copyright law and the freedom of expression is concerned.

b. Research subject chosen The following fields of international property law will be the subjects of the research. 1. General a. Monograph on the enforcement of intellectual property law in the Netherlands from a EU perspective; b. Monograph on the relationship between Dutch private law and Dutch intellectual property law for a EU perspective; c. Molengrafica-series, Issue 2001, Congress Papers on Protection of cultural expression and indigenous knowledge; d. PhD thesis on the transfer of technology between developed and developing nations. 2. Copyright law a. Various studies with regard to aspects of harmonisation and unification of European and international copyright; b. Loose-leaf commentary on the Dutch Copyright Act; c. PhD thesis on the legal status of the licensing contract. 3. Patent law a. Various studies with regard to aspects of harmonisation and unification of European and international patent law; b. Loose-leaf commentary on the Dutch Patent Act. Intellectuele eigendom

277


4. Unfair competition law a. Ph.D. thesis with regard to harmonisation and the unification of unfair competition law in the EU. 5. Communication and Media law a. Second edition of the Commentary on Dutch Communication and Media Law (2000).

IV. Relatie tot de onderzoeksschool As is clear from the description, this programme contributes to the central theme of the Ius Commune Research School in that it focuses on the role of ipr in regional and international integration processes thus highlighting its social and scientific relevance in relation to: -

EU Although the general law of ipr has not been affected in all sectors of EU legislation, nevertheless there are by now several specific fields of law concerning ipr in which relevant EU legislation applies. The scope of this legislation is constantly developing as part of the gradual evolution of European Community Law.

-

International The need, and as a consequence, the social and scientific relevance of the harmonisation and unification of intellectual property law in an international setting speaks for itself, taking into account the observations made above. It is particularly reflected in the drafting of inter-governmental and non-governmental legislative instruments such as EC Regulations and Directives or the WIPO Dispute Settlement Regulation as well as the case law of the European Court of Human Rights, the European Court of Justice and the WTO Dispute Settlement Body.

Furthermore the programme’s innovative aspect is to approach the planning of iprlaw within the perspective of European integration with an integral approach. Iprlaw is seen as a coherent subsection of private law as regards to the underlying principles into which ipr-law is bound. A less frequented and more general view of the various bodies of ipr-law is therefore required. In a more practical context all participating researchers are actively involved in the research programme of the Ius Commune Research School. Seminars have and will be organised on a regular basis so as to inform each other and other researchers about the developments in the research field. Reporting on the activities of the research group (publications) takes place according the capabilities of the faculty, the university and the research school.

278



V.


Many researchers in this programme participate in international networks and publish in English language and peer reviewed journals or book series. Members of the programme have acted as rapporteur for various EC Commission Expert Group reports (see under l. below). Furthermore there is cooperation and active participation in the European Intellectual Property Institutes Network (Queen Mary London, CEIPI Strasbourg, ETH Zurich, Magister Lucentinus Alicante, Max-Planck Institut Munich), the AHRB Copyright Research Network, Birkbeck University School of Law London, the AHRC Research Centre for Studies in Intellectual Property and Technology Law Edinburgh, and the Institute of European Studies of Macau Intellectual Property Law School. Prof. A. Kamperman Sanders has acted as Appraiser/Consultant for the EC Multilateral Trade Assistance for Cambodia on two projects in 2003 and 2004 carried out by the Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ); the training at the Royal School of Judges and Prosecutors and training and curriculum development at the Royal School of Law and Economics of Cambodia. Prof. F.W. Grosheide acted as specialist for the World Intellectual Property Organisation in Dubai.

VI. Effecten van de samenwerking As can be seen from the achievements (listed under g. below), cooperation has led to many projects, publications and conferences that would otherwise not have been possible, especially where it concerns access to and the ability to build international networks. Prof. F.W. Grosheide is serving both as a member of the Executive Committee of the International Association for the Advancement of Teaching and Research in Intellectual Property (ATRIP) and as a member of the Executive Committee of the Association Litteraire et Artistique Internationale (ALAI), in that capacity contributing to the organisation of several seminars and conferences worldwide. Over the course of several years cooperation with the Institute of European Studies of Macau (IEEM), China, with Prof. A. Kamperman Sanders acting as initiator, academic director and convenor of the annual IEEM Intellectual Property Seminar, has enabled participants to the programme to attend and act as speaker at the seminar. A book series published by Kluwer Law International and subsequently Hart Publishing has been firmly established as a result. This cooperation furthermore led to the inception of the IEEM Intellectual Property Law School in 2004. The aim of the IEEM IPLS is to provide advanced postIntellectuele eigendom

279


graduate teaching in European and International Intellectual Property Law, student and researcher exchange between Asia and Europe, and funding for PhD research. To this end the IEEM now acts as sponsor to a chair of European and International Intellectual Property Law at Maastricht University. The CIER and the Faculty of Law at Maastricht University participate in a consortium on a European Commission project on the effect of software patents. The MERIT (Maastricht Economic Research Institute on Innovation and Technology) is the consortium’s administrative beehive.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: intellectuele eigendom Hoogleraar

0.3 Fte


0.4 Fte

Universitair docent

0.3 Fte

Postdocs

0.0 Fte


4.5 Fte


Consequenties en effecten van de informationering van het privaatrecht; aansprakelijkheid voor geautomatiseerde informatiesystemen

A joint Utrecht/Maastricht Reob/NWO project “Consequenties en effecten van de informationering van het privaatrecht; Aansprakelijkheid voor geautomatiseerde informatiesystemen” was completed in 2004 and closed in 2005. A publication: Kamperman Sanders A.W.J., Liability for Automated Information Systems is foreseen in 2006.

II. Conferences and Seminars organised -

29-30 January 2004: Fourth Annual IEEM Intellectual Property Law Seminar on Accumulation and Enforcement of Intellectual Property Rights, organized by the Institute of European Studies of Macau (IEEM), under directorship of Prof. A. Kamperman Sanders (UM) and Dr. C. Heath (Max Planck Institute/European Patent Office, Munich)

280



-

1-2 July 2004: Fifth Annual IEEM Intellectual Property Law Seminar on the Protection of Intellectual Property in Entertainment, organized by the Institute of European Studies of Macau (IEEM), under directorship of Prof. A. Kamperman Sanders (UM) and Dr. C. Heath (Max Planck Institute/European Patent Office, Munich)

-

26-29 July 2004: Annual Conference Association for the Advancement of Teaching and Research in Intellectual Property (ATRIP), organized by the Centrum voor Intellectueel Eigendomsrecht (CIER), Utrecht (financed by KNAW)

III. Gemeenschappelijke activiteiten en publicaties -

In 2004 the annual conference of ATRIP was organised by the Center for Intellectual Property Law in Utrecht attended by more than one hundred scholars from all over the world. The research outcome of this conference will be published in the fall 2005 in the CIER’s Molengrafica series.

-

A book series emanating from the annual IEEM IP seminars is edited by Prof. A. Kamperman Sanders (UM) and Dr. C. Heath (European Patent Office, Munich). Two books have been published so far by Kluwer Law International (Intellectual Property in the Digital Age (2001) and Industrial Property in the Bio-medical Age (2003). A further book compiled from the 2004 seminars, New Frontiers in Intellectual Property Law (2005) has been published by Hart Publishing. The next two books in the series are slated for publication by Hart in 2006 (International Intellectual Property Enforcement and Competition, and International Intellectual Property and Free Trade Agreements). The volumes contain contributions by several members of the programme.

IV. Contractonderzoek Asian Development Bank J. Mataram University School of Law Indonesia (PhD research L.M. Hayyan ul Haq)

H. VOORTZETTING As indicated above a common focus for this research programme on the role of ipr in regional and international integration processes has been found in the relation between intellectual property law and human rights. In 2006 this will result in a conference on the relation between intellectual property law and human rights law. The results of this conference will be published in the Molengrafica series. Furthermore the Seventh Annual IEEM IP Seminar will be held in Macau towards the end of June 2006, which will again result in a book.


281


Three PhD defences in Utrecht are scheduled for the autumn and winter of 2005: -

B.J. Lenselink, Overdracht en licentiering van auteursrecht; R. W. de Vrey, Unfair competition law within the European Union: towards a uniform regulation; Th. Hays, The Effects of Electronic Commerce on Certain Intellectual Property Rights.


Grosheide, F.W. (2004). A German Revolution That Deserves Support – some reflections on the introduction of the iustum pretium rule in the German Copyright Contract Law 2002. In F. Nordemann (Ed.), Urheberrecht im Informationszeitalter (pp. 447-467). München: Beck.

-

Kamperman Sanders, A.W.J. & Heath, C. (Eds.). (2005). New Frontiers of Intellectual Property Law – IP and Cultural Heritage – Geographical Indications – Enforcement – Overprotection. Oxford/Portland Oregon: Hart, 356 p.


Grosheide, F.W., Globalisation, Convergence and Divergence in International Copyright Law: A Question of Expediency or of Right? (paper presented at the AHRB Birkbeck Conference London 2004), in Fiona Mac Millan (ed.), New Directions in Copyright Law (Edward Elgar Publishing 2005)

-

Koopman, J., The patentability of transgenic animals in the United States of America and the European Union: A Proposal for Harmonization, FIPMELJ Conference 2002 (published in 2003), 103-204




* Bakels, R.B. (2004). Softwareoctrooien. Een testcase voor het democratische gehalte van Europa. Javi: Juridische Aspecten van Internet : Juridisch Tijdschrift voor Internet en E-Business, 128-134.

282



* Bostyn, S.J.R. (2003). A Test too Far? A Critical Analysis of the (Non)Patentability of Diagnostic Methods and Consequences for BRCA1 Gene Type Patents in Europe. Bio-Science Law Review, 111-121. * Bostyn, S.J.R. (2003). International Harmonization of the Patent System (Part III). A.I.P.P.I. Journal of the Japane Group of Aippi, 29-37. * Bostyn, S.J.R. (2003). The Prodigal Son: The Relationship Between Patent Law and Health Care. Medical Law Review, 67-120. * Cock Buning, M. de (2004). De nieuwe Antipiraterij Verordening. Bijblad bij de Industriële Eigendom, 6, 235-243. * Grosheide, F.W. (2003). Eigendom in de informatiemaatschappij. In J.M. Smits & G. Lubbe (Eds.), Remedies in Zuid-Afrika en Europa (Ius Commune Europaeum, 43, p. 93-117). Antwerpen: Intersentia. * Grosheide, F.W. (2003). General Introduction. In F.W. Grosheide & J.J. Brinkhof (Eds.), Intellectual property law: articles on cultural expressions and indigenous knowledge (Molengrafica 2002, p. 1-33). Antwerpen, Oxford: Intersentia. * Grosheide, F.W. & Brinkhof, J.J. (Eds.). (2003). Intellectual property law: articles on cultural expressions and indigenous knowledge. Antwerpen, Oxford: Intersentia, 268 p. * Grosheide, F.W. (2004). A German Revolution That Deserves Support – some reflections on the introduction of the iustum pretium rule in the German Copyright Contract Law 2002. In F. Nordemann (Ed.), Urheberrecht im Informationszeitalter (p. 447-467). München: Beck. * Grosheide, F.W. (2004). The missing link: repairing the chain from Industry to Customer- the Online Use of Music and Text. In S.K. Verma (Ed.), Raman Mittal, Intellectual Property Rights – A global vision (p. 259-277). New Delhi: Indian Law Institute. * Kamperman Sanders, A.W.J. (2003). Patents – Antitrust, Compulsory Licensing and Research Exemptions. In A.W.J. Kamperman Sanders & C. Heath (Eds.), Industrial Property in the Bio-Medical Age (p. 163-184). The Hague/London/ New York: Kluwer Law International. * Kamperman Sanders, A.W.J. & Heath, C. (Eds.). (2003). Industrial Property in the Bio-Medical Age. The Hague/London/New York: Kluwer Law International, 284 p. * Kamperman Sanders, A.W.J. (2004). Compulsory Licensing and Public Health. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 4, 337-346. Intellectuele eigendom

283


* Kamperman Sanders, A.W.J. (2004). Intellectuele Eigendom na HvJEG IMS Health/NDC Health: de dwanglicentie in opmars? Ami: Tijdschrift voor Auteurs-, Media- & Informatierecht 4, 124-132. Koopman, J. (2003). Merken in de zin van artikel 2 van de merkenrichtlijn. Het Europese Hof van Justitie in geuren en kleuren. Nederlands tijdschrift voor Europees recht 7/8, 205-211. Koopman, J. (2003). Biotechnology, patent law, and piracy. Mirroring the interests in resources of life and culture. Electronic Journal of Comparative Law 7/5, 1-20. . Overwalle, G. van (2003). Academische kennis, octrooirecht en ethiek: een netelige verkenning. Ethische Perspectieven, 8-20. * Overwalle, G. van (2003). Bio-Patents, Law and Ethics. Critical Analysis of the EU Biotechnology Directive. Revista de Derecho y Genoma Humano – Law and the Human Genome Review, 187-203. * Overwalle, G. van (2003). De Belgische implementatie van de Biotechnologierichtlijn: het parlement is aan zet. Tijdschrift voor Europees en economisch recht, 311-313. * Overwalle, G. van (2003). Legal and Ethical Aspects of Bio-Patenting. A Critical Analysis of the EU Biotechnology Directive. In C. Baumgartner & D. Mieth (Eds.), Patente am Leben?: ethische, rechtliche und politische Aspekte der Biopatentierung (p. 145-158). Paderborn: Mentis. Overwalle, G. van (2003). Ethical Aspects of Bio-Patenting. A Critical Commentary. Grenzen der Patentierung biotechnologischer Erfindungen, Berlin. . Overwalle, G. van (2003). Holder and User Perspectives in the Traditional Knowledge Debate. Biodiversity and Biotechnology. Washington University and St. Louis. . Vrey, R.W. de (2004). Eerlijk is eerlijk: de consument voorop? Tijdschrift voor Consumentenrecht 1, 2-11.

II. Vakpublicaties * Bakels, R.B. (2004). EU stimuleert foute octrooien. Intellectuele Eigendom & Reclamerecht, 311. Bakels, R.B. (2004). Een nog nét niet gemiste kans voor minister Brinkhorst. Openmagazine, oktober, 14. 284



Bakels, R.B. (2004). Octrooibeleid vraagt om groot onderhoud. Computable, november, 35. Cock Buning, M. de (2003). Bibliotheek als Napster: Government funded piracy? Informatie Professional, 26-29. Cock Buning, M. de (2003). Van de brug af gezien. Kroniek van wetgeving, jurisprudentie en literatuur 2002. Intellectuele Eigendom & Reclamerecht 2, 7576. Cock Buning, M. de (2004). Van de brug af gezien, Hoofdstuk III Databanken. Intellectuele Eigendom & Reclamerecht 2, 79-81. Grosheide, F.W. (2003). Van de brug af gezien. Kroniek van wetgeving, jurisprudentie en literatuur 2002. Intellectuele Eigendom & Reclamerecht 2, 7375. Grosheide, F.W. (2003). Intellectual Property Rights Issues of Digital Publishing- Presence and Perspectives. Figaro Internationale Workshop Hamburg, p. 34-40. Grosheide, F.W. (2004). AD Rem. Contracteren 4, 92-94. Grosheide, F.W. (2004). Digitalisering van het privaatrecht (Redactioneel). Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 7, 207. Grosheide, F.W. (2004). Van de brug af gezien – Kroniek van wetgeving, jurisprudentie en literatuur 2003. Intellectuele Eigendom & Reclamerecht 2, 75-79.

III. Annotaties Bosscher, D. (2004). Noot bij: Gerechthof ‘s Hertogenbosch (25-07-2002), (Rutloh/Concept ICT). Javi: Juridische Aspecten van Internet: Juridisch Tijdschrift voor Internet en E-Business 1, p. 29-31. Bosscher, D. (2004). Noot bij: Rechtbank ‘s-Gravenhage (23-04-2003), (Faco Haley). Computerrecht 5, p. 244-247. Bosscher, D. (2004). Noot bij: Voorzieningenrechter Haarlem (11-09-2003), (Lycos/Pessers). Javi: Juridische Aspecten van Internet: Juridisch Tijdschrift voor Internet en E-Business, p. 29-31. Cock Buning, M. de (2003). Noot bij: Reclame Code Commissie (14-01-2002), (Basiq Air). IER, p. 188-189.


285


Cock Buning, M. de (2003). Noot bij: Rechtbank ‘s-Gravenhage (19-03-2003), (Flügel/W&S). IER, p. 298. Cock Buning, M. de (2003). Noot bij: Voorz. Rechtbank Amsterdam (03-042003), (Rowlings/Byblos). IER, p. 227. Cock Buning, M. de (2003). Noot bij: Voorz. Rechtbank Breda (16-07-2003), (Parklaan/Den Turck). IER, p. 374. Cock Buning, M. de (2004). Noot bij: Rb. Utrecht Voorzieningenrechter (16-072003), (prinsesmaxima.com). IER 1, p. 41-42. Cock Buning, M. de (2004). Noot bij: Hof Amsterdam (06-11-2003), (Byblos/Rowling). IER 2, p. 129-130. Cock Buning, M. de (2004). Noot bij: Hof ‘s-Hertogenbosch (08-06-2004), (Trésor). IER 5, p. 325-326. Grosheide, F.W. (2003). Noot bij: Rb Amsterdam 04-09-2002 en Hof Leeuwarden 27-09-2002, IER 1, p. 28-29. Grosheide, F.W. (2003). Noot bij: Hoge Raad (29-11-2002), IER 2, p. 100-101. Grosheide, F.W. (2003). Noot bij: Hoge Raad (23-05-2003), IER 4, p. 268-269. Grosheide, F.W. (2003). Noot bij: Hof Den Haag (04-09-2003), IER 6, p. 358359. Grosheide, F.W. (2004). Noot bij: Hoge Raad (06-02-2004), (Jelles/Gemeente Zwolle). IER 3, p. 116-117. Klomp, R.J.Q. (2004). Noot bij: Rb. Amsterdam, Voorzieningenrechter (03-042003), AN7646, (Rowling c.s./Byblos). Ami: Tijdschrift voor Auteurs-, Media& Informatierecht 1, p. 36-42.

286



II.

Ius Commune en publiekrecht

A. VOLLEDIGE TITEL Ius Commune en publiekrecht

B. DEELPROGRAMMA’S -

Publiekrechtelijke rechtsvergelijking Constitutionele processen in Europa Constitutionele processen in de internationale rechtsorde

C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA Zie desbetreffende deelprogramma’s

D. TREFWOORDEN Constitutionalisering, democratie, publieke verantwoording, grondrechten, rechtsbescherming, verhouding nationaal – internationaal (Europees) recht


Doelstellingen, onderzoeksobjecten

Het programma concentreert zich rond constitutionele processen op nationaal, Europees en internationaal niveau en de constitutionele interacties tussen deze niveaus. Het denken over constitutionele structuren in de Europese Unie en in andere internationale organisaties heeft in de loop der jaren een grote vlucht genomen. Voor een deel lopen ontwikkelingen op deze terreinen parallel met constitutionele processen die in het verleden op nationaalrechtelijk gebied hebben plaatsgevonden. In de westerse wereld zijn gedurende de negentiende en twintigste eeuw op constitutioneel gebied gemeenschappelijke tradities ontstaan terzake van democratie, grondrechten en de ‘rule of law’. In deze context is het doel van het Ius Commune en publiekrecht-programma tweeledig. In de eerste plaats wordt door middel van rechtsvergelijkend onderzoek de gemeenschappelijke tradities, beginselen en rechtsfiguren op constitutioneel gebied opgespoord, geanalyseerd en beschreven en wordt vervolgens nagegaan of en zo ja, op welke wijze de toekomstige institutionele vormgeving van de Europese Unie alsmede andere relevante internationale organisaties, op deze tradities kunnen worden gebaseerd. Dit komt onder meer aan de orde als het gaat om de constitutionele verhouding tussen de organen van de Europese Unie, in het bijzonder het Europese Parlement, de Raad van Ministers en de Europese Commissie. Een belangrijke vraag is hoe deze verhouding vanuit beginselen van democratie en Ius Commune en publiekrecht

287


machtenscheiding zich verder moet ontwikkelen en in hoeverre daarbij kan worden voortgebouwd op de gebruikelijke patronen in de parlementaire stelsels van de lidstaten. Vergelijkbare vragen spelen binnen andere internationale organisaties, zoals bijvoorbeeld de VN en de WTO. In de tweede plaats wordt aandacht besteed aan het verschijnsel van de vervlechting van constitutionele structuren. In toenemende mate raken de internationale, Europese en nationale rechtsordes met elkaar verweven. Dat komt ook op constitutioneel gebied tot uitdrukking. Publieke taken worden door de instituties op de diverse niveaus (internationaal, Europees, nationaal) in gezamenlijkheid voorbereid, geregeld en uitgevoerd (‘multilevel governance’). Nationale organen krijgen bevoegdheden toebedeeld op Europees niveau en omgekeerd. De vraag is wat deze vervlechting in constitutioneel opzicht betekent. Welke gevolgen moeten aan de toenemende vervlechting worden verbonden voor de traditionele constitutionele structuren en op welke wijze moet publieke verantwoording worden afgelegd over beslissingen die op deze wijze worden genomen en uitgevoerd? In brede zin is de vraag hoe in een situatie van toenemende vervlechting van overheden invulling moet worden gegeven aan beginselen van democratie, grondrechten en ‘rule of law’.

II. Beoogde resultaten; effecten van de samenwerking Beoogd wordt om vanuit de deelnemende faculteiten te komen tot gezamenlijke activiteiten (congressen, workshops, publicaties). Een belangrijke toegevoegde waarde is dat samenwerking plaatsvindt door beoefenaars van verschillende deeldisciplines: nationaal constitutioneel recht, Europees recht en internationaal recht. Daarnaast is er incidenteel inbreng van andere disciplines dan de rechtswetenschap (politicologie, bestuurskunde). Met deze multidisciplinaire benadering wordt de kans op een vruchtbare bestudering van de centrale thematiek van het onderzoeksprogramma vergroot. Essentieel is voorts dat binnen de onderzoeksgroepen gewerkt wordt aan individuele publicaties waarin de thematiek van het onderzoeksprogramma in belangrijke mate doorwerkt. Bij de deelnemende faculteiten worden met steun van de onderzoekschool dissertaties voorbereid op onderwerpen vallend binnen een van de deelprogramma’s. De onderzoekschool organiseert een aantal intensieve cursussen en seminars waaraan door de promovendi van de diverse faculteiten gezamenlijk wordt deelgenomen. Een belangrijk winstpunt hiervan is dat hierdoor een netwerk van jonge onderzoekers ontstaat dat door betrokkenen als zeer stimulerend wordt ervaren. Wat de inhoud betreft zijn deze cursussen en seminars sinds de toetreding van Ius Commune en Publiekrecht (september 2003) sterker op de behoeftes van de publiekrechtelijke promovendi afgestemd.

III. Academische reputatie Vele onderzoeksleiders en andere onderzoekers die deelnemen aan het onderzoeksprogramma hebben een omvangrijk internationaal netwerk en participeren in 288



internationale samenwerkingsverbanden. Een voorbeeld daarvan is het CONNEXprogramma; een multidisciplinair, door de Europese Commissie gefinancierd netwerk van onderzoekers dat gecoördineerd wordt door de Universiteit Mannheim. Een aantal onderzoekers uit het onderzoeksprogramma heeft via de tweedegeldstroom grotere onderzoeksprojecten gefinancierd gekregen. In 2003 is onder leiding van prof. mr. Sacha Prechal (UU) en mr. Bert van Roermund (UvT) het SARO-project Binding Unity and Divergent Concepts in EU-Law: Empirical, Conceptual and Normative Explorations van start gegaan. In 2004 is het SAROproject Political control in a European and Comparative Perspective gestart. Het laatste betreft een samenwerkingsproject van de Universiteiten van Amsterdam, Utrecht en Maastricht en staat onder leiding van prof. mr. Luc Verhey (UM), prof. mr. Deirdre Curtin (UU) en prof. mr. Jit Peters (UvA). Verder kan worden gewezen op het Pionier-project bij de Universiteit van Amsterdam dat door NWO wordt gefinancierd. In het kader daarvan is onder leiding van de prof. mr. Andre Nollkaemper (UvA) een onderzoeksgroep gevormd met de verhouding tussen nationaal en internationaal recht als centrale thematiek. Bovendien werd in opdracht van de Nationale Ombudsman onderzoek verricht naar zogenoemde Ombudsprudentie (Utrecht), werden in opdracht van zowel het WODC als de Raad voor de Rechtspraak rechtsvergelijkend onderzoeken gedaan naar de allocatie van zaken binnen de gerechten (Utrecht). In 2005 zal in Utrecht derde geldstroomonderzoek worden gedaan naar Rights of Defence under Investigation against Fraud (in opdracht van OLAF-Europese Commissie) en naar de invoering van twee feitelijke instanties in belastingzaken (in opdracht van de Raad voor de Rechtspraak). Ten slotte zijn vele onderzoekers betrokken bij redacties van tijdschriften en wordt een aantal van hen herhaaldelijk gevraagd voor het uitvoeren van derdegeldstroomonderzoek. Voorbeelden hiervan zijn in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties uitgevoerd rechtsvergelijkend onderzoek naar de positie van de minister-president (Universiteit Maastricht) en een onderzoek in opdracht van de Raad voor de rechtspraak over de gevolgen van de Europeanisering voor de organisatie van de rechtspraak (Universiteiten Utrecht en Amsterdam).

IV. Organisatie en management Het onderzoeksprogramma Ius Commune en publiekrecht is pas gedurende de verslagperiode (september 2003) officieel tot de onderzoekschool toegetreden. De deelprogramma’s worden geleid door Luc Verhey (Publiekrechtelijke rechtsvergelijking), Deirdre Curtin (Constitutionele processen in Europa)1 en Jan Wouters (Constitutionele processen in de internationale rechtsorde). Binnen de deelpro1

Tot 1 juni 2005.


289


gramma’s dragen vanuit de deelnemende faculteiten meerdere onderzoeksleiders de dagelijkse verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het programma2. Luc Verhey (UM) is coördinerend programmaleider. Met name via e-mailcorrespondentie wordt regelmatig overlegd tussen de onderzoeksleiders over te ondernemen activiteiten, bijvoorbeeld over de te organiseren workshops tijdens het jaarlijkse Ius Commune congres. Eens per twee jaar (laatstelijk in juni 2005) wordt een afzonderlijke bijeenkomst belegd van alle onderzoeksleiders waarin het programma wordt geëvalueerd en wordt gesproken over gezamenlijke activiteiten in de toekomst.

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Zie desbetreffende deelprogramma’s

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 Zie desbetreffende deelprogramma’s

H. VOORTZETTING De komende tijd zal de uitvoering van het programma in beginsel langs dezelfde lijnen worden voortgezet. Verschillende gezamenlijke activiteiten, onder meer in SARO-verband, staan voor 2005 en 2006 op stapel. In 2006 zal nagedacht worden over nieuwe gezamenlijke projecten. In de tussentijd zullen de volgende aspecten nadere aandacht krijgen. In de eerste plaats wordt her en der gewerkt aan een herprogrammering van het facultaire onderzoek. Mogelijkerwijs zal dit de komende tijd leiden tot wijzigingen van de bestaande programmatekst en in enkele opzichten ook tot andere accenten in de onderzoeksthematiek. Op dit moment is nog niet te voorzien in welke richting een eventuele aanpassing zich zal ontwikkelen. In de tweede plaats zal gestreefd worden naar versterking van de bestuursrechtelijke component van het programma. Getracht zal worden om met name de bijdrage op dit terrein vanuit de Leuvense en de Amsterdamse faculteit te vergroten. Daarover zal op korte termijn nog nader contact zijn. Ten slotte is het voornemen om vanaf 2006, naast het jaarlijkse Ius Communecongres, op jaarbasis een afzonderlijke onderzoeksdag te organiseren voor de 2

De onderzoeksleiders staan vermeld onder c.

290



deelnemers aan het programma Ius Commune en publiekrecht. Deze zal in beginsel in juni gaan plaatsvinden en worden georganiseerd door een van de deelnemende faculteiten. Langs deze weg wordt getracht de samenhang van het publiekrechtelijke onderzoek binnen de onderzoekschool verder te vergroten. Nog nader zal worden bezien op welke wijze deze dag inhoudelijk zal worden ingevuld. Een van de gedachten is om senior- en/of junioronderzoekers te vragen om onderzoeksthema’s te presenteren die voor een groot aantal aangesloten onderzoekers interessant zijn. Indien gewenst kunnen hieruit initiatieven groeien voor nieuwe gezamenlijke projecten. Ook kan worden gewerkt met gastsprekers van buiten de school.

I. KERNPUBLICATIES Zie desbetreffende deelprogramma’s

J. UITSTEKENDE PUBLICATIES Zie desbetreffende deelprogramma’s

K. DISSERTATIES -

H.L. Janssen, Constitutionele interpretatie. Een rechtsvergelijkend onderzoek naar de vaststelling van de reikwijdte van het recht op persoonlijkheid, diss. UM, Den Haag 2003, 495 p.

-

P.P. van der Lee, Legitimiteit en onpartijdigheid bij vervolging. Een vergelijking van de verhouding tussen het openbaar ministerie en de minister van Justitie in Frankrijk, Italië, diss. UM, Den Haag 2003, 307 p.

L. OVERZICHT VAN ALLE OVERIGE PUBLICATIES 2003-2004 Zie desbetreffende deelprogramma’s


291


II.1

Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

A. VOLLEDIGE TITEL Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

B. DEELPROGRAMMA’S Dit onderdeel is zelf deelprogramma binnen het overkoepelende programma Ius Commune en Publiekrecht

C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof.Mr. L.F.M. Verhey (UM)

onderzoeksleiders Dhr. Prof. Mr. A.W. Heringa (UM) Dhr. Prof. Mr. H.R.B.M. Kummeling (UU) Dhr. Prof. J.A. Peters (UvA) Dhr. Prof. Mr. F.A.M. Stroink (UM) Prof. Mr. R.J.G.M. Widdershoven (UU)

senior onderzoekers Dhr. Mr. G.H. Addink (UU) Dhr. Dr. L.F.M. Besselink (UU) Dhr. Mr. A.M.L. Jansen (UM) Mw. Prof. Mr. G.T.J.M. Jurgens (UU) Dhr. Dr. P.M. Langbroek (UU) Dhr. Prof. Mr. N. Verheij (UM) Mw. Dr. C.M. Zoethout (UvA) Dhr. Dr. T. Zwart (UU)

onderzoekers Mw. Mr. C.L.G.F.H. Albers (UM) Dhr. Prof. Mr. J.B.J.M. ten Berge (UU) Dhr. Mr. J.L.W. Broeksteeg (UM) Mw. Mr. M.L.H.K. Claes (UM) Dhr. Mr. Dr. A.P.W. Duijkersloot (UU) Dhr. Mr. A.W. Hins (UvA) Mw. Mr. E.C.H.J. van der Linden (UM) Mw. Dr. S. Lust (KUL) Mw. Mr. N.J.A.P.B. Niessen (UM) Dhr. Mr. A.J. Nieuwenhuis (UvA) Dhr. Mr. J.L. de Reede (UvA) Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

293


Dhr. Mr. J.H. Reestman (UvA) Dhr. Mr. O. Tans (UvA) Dhr. Mr. R.J.G.H. Seerden (UM) Dhr. Mr. J. van der Velde (UM) Dhr. Mr. A.J.Th. Woltjer (UU)

promovendi Dhr. Mr. L. Dragstra (UvA) Mw. Mr. I. van den Driessche (UM) Mw. Mr. E. Geurink (UM) Mw. Mr. M. Gijzen (UM) Mw. Mr. W.M. Guns (UvA) Mw. Mr. J.A.E. van der Jagt (UU) Mw. Mr. A. Keessen (UU) Dhr. P. Kiiver (UM) Dhr. P. Kort (UU) Mw. Gar Yein Ng (UU) Dhr. Mr. J.W. de Visser (UU) Mw. Mr. D. Wenders (UM) Mw. Mr. F. Wijdekop (UvA) Dhr. Mr. M. Zwiers (UM)

D. TREFWOORDEN Zie desbetreffend Ius Commune en publiekrecht

E. SAMENVATTING PROGRAMMAOPZET Zie desbetreffend Ius Commune en publiekrecht

F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Publiekrechtelijke rechtsvergelijking Hoogleraar

2.5 Fte


2.15 Fte

Universitair docent

5.5 Fte

Postdocs

0.0 Fte


7.3 Fte

294



G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 Zoals eerder opgemerkt is op 1 januari 2004 gestart het door SARO gefinancierd programma ‘Political control in a European and Comparative Perspective’. Het betreft een samenwerkingsproject van de Universiteiten van Amsterdam, Utrecht en Maastricht en staat onder leiding van prof. mr. Luc Verhey (UM), prof. mr. Deirdre Curtin (UU) en prof. mr. Jit Peters (UvA). De centrale probleemstelling van het project is op welke wijze de politieke controle als constitutioneel concept binnen de Europese Unie verder gestalte moet krijgen. Daarbij gaat het vooral om de totstandkoming en verdere ontwikkeling van constitutionele controle- en verantwoordingsmechanismen in de relaties tussen de EU-instellingen en -organen alsmede tussen de Unie en de lidstaten. In het bijzonder is het de bedoeling om, waar mogelijk, door middel van rechtsvergelijkend onderzoek inspiratie te putten uit ervaringen die gedurende vele decennia met concepten als politieke controle en ministeriele verantwoordelijkheid in een aantal lidstaten zijn opgedaan. De aldus geformuleerde probleemstelling wordt uitgewerkt voor drie deelthema’s: de rol van nationale parlementen, politieke verantwoordelijkheid en politiek-ambtelijke verhoudingen. In maart, juni en november 2004 hebben drie bijeenkomsten van de aan het SARO-project deelnemende onderzoeksgroepen plaatsgevonden omtrent de verdere uitwerking. Inmiddels zijn op grond van ‘position papers’ auteurs uit een groot aantal EU-lidstaten gevraagd om een bijdrage te leveren voor een tweetal rechtsvergelijkende onderzoeken. Er zijn workshops gepland voor 9 en 10 februari 2006. Een internationaal congres staat gepland voor 2007. Een en ander zal moeten uitmonden in drie monografieën en een congresbundel. In voorjaar 2003 is de bundel Agencies in a European and Comparative Perspective verschenen bij Intersentia onder redactie van dr. Tom Zwart en prof. mr. Luc Verhey. Het betreft een rechtsvergelijkend onderzoek naar de positie van agencies in een aantal Europese lidstaten en de Europese Unie. Het betreft de uitkomst van een samenwerkingsproject van een aantal Utrechtse en Maastrichtse auteurs. Tijdens het Ius Commune-congres van 2004 in Leuven is op dit thema voortgebouwd in een workshop die was georganiseerd door prof. mr. Deirdre Curtin (UU) en prof. mr. Ellen Vos (UM). In een vergevorderd stadium is een bundel over Rechtsvorming door de rechter onder redactie van prof. mr. Stroink en mw. mr. E. van der Linden (UM). Het gaat om een aantal grotendeels rechtsvergelijkende of Europeesrechtelijke bijdrages van met name Amsterdamse, Utrechtse en Maastrichtse auteurs. Publicatie is voorzien in september 2005. De bundel vloeit voort uit een tijdens het Ius Commune-congres in 2002 in Amsterdam georganiseerde workshop. Tijdens het Ius Commune-congres van 2003 in Maastricht werd een gezamenlijke workshop georganiseerd door dr. Tom Zwart (UU) en prof. mr. Luc Verhey (UM) naar aanleiding van het in 2003 verschenen boek van prof. mr. Tim Koopmans Courts and Political Institutions. A Comparative View. Op onze uitnodiging heeft Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

295


de auteur een korte inleiding verzorgd over de inhoud en totstandkoming van het boek waarna een gedachtewisseling volgde naar aanleiding van vragen van aanwezigen. In een tweede workshop werden naar aanleiding van het WRR-rapport De toekomst van de nationale rechtsstaat inleidingen verzorgd door prof. mr. Rob Widdershoven (UU) en prof. mr. Andre Nollkaemper (UvA). In het najaar van 2003 en het begin van 2004 is onder leiding van prof. mr. Luc Verhey een rechtsvergelijkend onderzoek gedaan naar de constitutionele positie van de minister-president (J.L.W. Broeksteeg, E.T.C. Knippenberg, L.F.M. Verhey, De minister-president in vergelijkend perspectief, Den Haag 2004,103 p.). Naar aanleiding van dit onderzoek is op 3 november 2004 in Maastricht een congres gehouden waaraan verschillende onderzoekers van de deelnemende faculteiten hebben bijgedragen. Ten slotte werden in Utrecht in 2004 twee internationale onderzoeksseminars gehouden in het kader van twee derde geldstroomprojecten, te weten: op 6 en7 februari, International Research Seminar on Allocation of Cases to Courts met deelnemers uit Engeland, Wales, Italië, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Portugal en Quebec en op 22 oktober, International Research Seminar on Rights of Defence during Administrative Investigations, met deelnemers uit Duitsland, Engeland, Wales, Italië, Nederland, Roemenië, Zwitserland en Zweden.

H. VOORTZETTING Zie desbetreffend Ius Commune en publiekrecht


L. Verhey & T. Zwart (eds.), Agencies in a Comparative and Comparative Perspective. (Ius Commune Europaeum, 42). Antwerpen: Intersentia, 2003, 188 p.

-

M. Claes, The National Courts’ Mandate in the European Constitution, Maastricht 2004, 685 p. (te verschijnen bij Hart Publishing).


A.M.L. Jansen, Constitutionalisering van het bestuursprocesrecht. Preadvies voor de Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking. Deventer 2004.

-

H.R.B.M. Kummeling, H. van der Kolk & M. Lourijsen, Gemengde kiesstelsels, in: Het nieuwe kiesstelsel onderzocht. Drie onderzoeksrapporten bij de hoofdlijnennotitie ‘Naar een sterker parlement’, Den Haag 2004, p. 5-70.

296



-

A.J. Nieuwenhuis, Tussen laïcite en AWGB. Hoofddoek en openbaar onderwijs in Frankrijk, Duitsland, Nederland en onder het EVRM, NJB, 2004, p. 937-943.

-

R.J.G.M. Widdershoven, Europese invloed op de rechtsbescherming door de Centrale Raad van Beroep, in: R.M. van Male e.a. (red.), Centrale Raad van Beroep 1903-2003, Den Haag 2003, p. 197-220.

K. DISSERTATIES -

J.L.W. Broeksteeg, Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid in het staatsrecht, Deventer 2004, diss. RUG, 461 p.

-

M. Claes, The National Courts’ Mandate in the European Constitution, diss. UM, Maastricht 2004, 685 p. (te verschijnen bij Hart Publishing).


Wetenschappelijke publicaties Addink, G.H. (2003). Climate change policy in changing contexts: globalizetion, political modernization and legal innovation. In E.C. van Ierland & et al. (Eds.), Issues in International Climate Policy (p. 75-94). Cheltenham: Edward Elgar.

* Addink, G.H. (2003). Principles of Good Governance. The Supreme Audit Institutions in a Good Governance Comparative Perspective: Costa Rica, El Salvador, Honduras, Nicaragua (The Netherlands and the European Union, p. 342-365). Urecht. Albers, C.L.G.F.H. (2003). De onschuldpresumptie in het bestuursstrafrecht: het schemergebied tussen waarborg en instrumentaliteit. In R.J.N. Schlossels & A.J. Bok (Eds.), Dimensies van beginselen. Bestuursrechtelijke opstellen. Deventer, Kluwer, 267-293. Albers, C.L.G.F.H. & Schlossels, R.J.N. (2003). Verdichting van de rechtsstrijd en de kunst van het appeleren. De Gemeente-Stem 7197 (192), 647-658. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Handhaving. In E.C.H.J. van der Linden & F.A.M. Stroink (Eds.), JB Select (p. 385-408). Den Haag: Sdu uitgevers. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Overheidsaansprakelijkheid voor gebrekkig toezicht en ontoereikende handhaving. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, 6(32), 201-212.


297


* Berge, J.B.J.M. ten (2003). Independent government institutions and social organisations. In L. Verhey & T. Zwart (Eds.), Agencies in European and Comparative Law (Ius Commune Europaeum, 42, p. 149-154). Antwerpen: Intersentia. Besselink, L.F.M. (2003). Aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid van de diocesane bisschop in het licht van de grondrechten. In K. Martens (Ed.), Verantwoordelijkheid en Aansprakelijkheid van de Diocesane Bisschop (p. 125138). Leuven: Uitgeverij Peeters. Besselink, L.F.M. (2003). Censuur in Nederland: het publiceren uit bij de overheid berustende stukken. In A.W. Hins & A.J. Nieuwenhuis (Eds.), Van Ontvanger naar Zender: Opstellen aangeboden aan Prof.mr. J.M. de Meij (p. 15-33). Amsterdam: Otto Cramwinckel. * Besselink, L.F.M. (2003). Chapter 9: Military Law in the Netherlands. In G. Nolte (Ed.), European Military Law Systems (p. 547-646). Berlijn: De Gruyter Rechtswissenschaften Verlags GmbH. Besselink, L.F.M. (2003). Constitutionele aspecten van de discussie over modernisering van de strafvordering. In C.H. Brants, P.A.M. Mevis, E. Prakken & J.M. Reijntjes (Eds.), Op zoek naar grondslagen: Strafvordering 2001 ter discussie (p. 43-54). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Besselink, L.F.M. (2003). De publieke taak en sociale grondrechten: de betrekkelijke waarde van sociale grondrechten. In J.W. Sap, B.P. Vermeulen & C.M. Zoethout (Eds.), De publieke taak (Publikaties van de StaatsrechtkringStaatsrechtconferenties, 7, p. 95-111). Deventer: Kluwer. Besselink, L.F.M. (2003). Tweeërlei constitutie. In J.L. de Reede & J.H. Reestman (Eds.), Op het snijvlak van recht & politiek. Opstellen aangeboden aan Prof.mr. L. Prakke (p. 13-26). Deventer: Kluwer. * Besselink, L.F.M. (2003). Voetangels en klemmen: de horizontale werking van burgerlijke en politieke rechten. In C. Flinterman & W. van Genugten (Eds.), Niet-statelijke actoren en de rechten van de mens; gevestigde waarden, nieuwe wegen (p. 3-18). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Besselink, L.F.M. (2003). Becoming a party to treaties which diverge from the Constitution. European Public Law 4, 471-480. * Besselink, L.F.M. (2003). Constitutionele toetsing in internationaal perspectief. Ars Aequi 2, 89-95. * Besselink, L.F.M. (2004). Cynism, Scepticism and Stoicism. A Stoic Distinction in Grotius’ Concept of Law. In H. Blom & L. Winkel (Eds.), Grotius and the Stoa (p. 177-196). Assen: Gorcum. 298



* Besselink, L.F.M. (2004). Memorandum. Written evidence to the House of Lords European Union. In House of Lords. European Union Committee. 6th Report of Session 2003-04. The Future Role of the European Court of Justice. Report with Evidence (p. 59-67). Londen: The Stationery Office Limited. * Besselink, L.F.M. (2004). Old problems in a new guise? Defence in the EU constitution. European constitutional law review, 2005 (1), 21-27. Broeksteeg, J.L.W. (Ed.). (2003). Rechtswetenschappelijk onderzoek, over objecten en methode. Den Haag: Boom. Broeksteeg, J.L.W. (2004). Rechtmatigheidstoetsing door de gemeenteraad. Openbaar Bestuur 10, 32-36. * Claes, M.L.H.K. (2004). Europees schadevergoedingsrecht. In E.C.H.J. van der Linden & F.A.M. Stroink (Eds.), JB Select (p. 579-610). Den Haag: Sdu Uitgevers. Dragstra, L., Eijk, N.A.M.N. van & Konert, M.J. (2004). Publieke Omroep in de Regio. Onafhankelijkheid en verantwoordelijkheid bij provinciale financiering. Amsterdam: Cramwinckel, 112 p. * Duijkersloot, A.P.W. & Kummeling, H.R.B.M. (2003). Agencies in the Netherlands. In L.F.M. Verhey & T. Zwart (Eds.), Agencies in European and Comparative Perspective (Ius Commune Europaeum, 42, p. 79-112). Antwerpen: Intersentia. Duijkersloot, A.P.W. (2004). Immuniteit voor de staat bij bestuurlijke boeten? Een beschouwing over de bestuurlijke beboetbaarheid van de staat, mede in het licht van de komende boeteregeling in de vierde tranche van de Awb. Militair rechtelijk tijdschrift 10, 429-442. * Gevers, J.C.M., Hendriks, A.C., Gerards, J.H., Janssen, H.L. & Heringa, A.W. (Eds.). (2004). Bescherming tegen genetische discriminatie, een juridische analyse. Leiden: Stichting NJCM-Boekerij. (137 p.) Gijzen, M.H.S. (2003). Het nieuwe gelijkebehandelingsrecht voor gehandicapten en chronisch zieken. In D.J.B. de Wolff & et al. (Eds.), Gelijke Behandeling: Oordelen en commentaar (p. 97-108). Kluwer. Heldeweg, M.A. & Harmsen, M. (2003). Richtsnoeren voor mededingingstoezicht. Een juridische analyse van enkele Richtsnoeren van de Nma. Markt & Mededinging 6, 163-170.


299


Heldeweg, M.A. & Sybesma, J. (2003). Handboek Nederlands-Antilliaans omgevingsrecht, Inleiding tot het recht inzake milieu, natuur en ruimtelijke ontwikkeling op de Nederlandse Antillen (Studiereeks Nederlands-Antilliaans en Arubaans recht, 6). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Heldeweg, M.A. (2004). Beleidsregels. In E.C.H.J. van der Linden & F.A.M. Stroink (Eds.), JB Select (p. 87-106). Den Haag: SDU. Heringa, A.W. & Gerards, J.H. (2003). Wetgeving Gelijke Behandeling. Deventer: Kluwer, XIV + 230 p. * Heringa, A.W. (2003). Affirmative Action. In I. Boerefijn Commans & et al. (Eds.), Temporary Special Measures (p. 143-148). Antwerpen: Intersentia. * Heringa, A.W. (2003). Agencies in France. Autorités Administratives Centrales Indépendantes/National Independent Administrative Authorities. In T. Zwart & L. Verhey (Eds.), Agencies in European and Comparative Law (Ius Commune Europaeum, 42, p. 37-57). Antwerpen: Intersentia. * Heringa, A.W. & Verhey, L.F.M. (2003). Independent Agencies and Political Control. In T. Zwart & L. Verhey (Eds.), Agencies in European and Comparative Law (Ius Commune Europaeum, 42, p. 155-169). Antwerpen: Intersentia. * Heringa, A.W. (2003). Grondrechten in de grondwet: een evaluatie na twintig jaar in het licht van het toetsingsrecht en verdragsontwikkelingen. NjcmBulletin, 276-288. Hins, A.W. (2003). De frequenties verdeeld, de omroep veranderd. In A.W. Hins & A.J. Nieuwenhuis (Eds.), Van ontvanger naar zender. Opstellen aangeboden aan Prof.mr. J.M de Meij (p. 143-156). Amsterdam: Otto Cramwinckel Uitgever. Hins, A.W. (2003). De verziekingen van 2002. In J.L. de Reede & J.H. Reestman (Eds.), Op het snijvlak van recht en politiek. Opstellen aangeboden aan Prof.mr. L. Prakke (p. 81-93). Deventer: Kluwer. * Hins, A..W. (2003). Länderbericht Niederland. In A.W. Hins, R. Ellger & P. Valcke (Eds). (2003). Fernsehen im Breitbandkabel – ein Rechtsvergleich. Die regulierung in Belgien, Grossbrittannien, den Niederlanden und den USA. (p. 121-201). Berlin: Vistas Verlag. * Hins, A.W., Ellger, R. & Valcke, P. (Eds). (2003). Fernsehen im Breitbandkabel – ein Rechtsvergleich. Die regulierung in Belgien, Grossbrittannien, den Niederlanden und den USA. Berlin: Vistas Verlag.

300



Hins, A.W. & Nieuwenhuis, A.J. (Eds.). (2003). Van ontvanger naar zender. Opstellen aangeboden aan Prof.mr. J.M. de Meij. Amsterdam: Otto Cramwinckel Uitgever, 429 p. Jansen, A.M.L. (2003). Anderhalve feitelijke instantie? In R.H. Happe et al. (Eds.), Hoger Beroep in de steigers (p. 27-33). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Jansen, A.M.L. (2003). Het EVRM en het Nederlandse bestuursrecht. In J.B.J.M. Berge ten (Ed.), Commentaar op de Awb (p. C 4.4.1-C 4.4.38). Den Haag: Elsevier. Jansen, A.M.L. (2003). Formele rechtskracht na stilzitten: de CRvB als leading judge. Nederlands Juristenblad, 1752-1756. Jansen, A.M.L. (2003). Het sociale-zekerheidsrecht en de redelijke termijn: Nederland weer te traag. Njcm-Bulletin, 1001-1010. Jansen, A.M.L. (2003). Sloom bestuur onder vuur. Enige beschouwingen over niet tijdige bestuurlijke besluitvorming. Jurisprudentie Bestuursrecht Plus, 152169. Jansen, A.M.L. & Barkhuysen, T. (2003). Actuele ontwikkelingen in de redelijke-termijnjurisprudentie; over Nederlandse termijnoverschrijdingen en ontbrekende nationale rechtsmiddelen. Njcm-Bulletin, 586-600. * Jansen, A.M.L. (2004). Constitutionalisering van het bestuursprocesrecht, preadvies voor de Nederlandse Vereniging voor Rechtsvergelijking. Deventer: Kluwer, 108 p. Jansen, A.M.L. (2004). Niet tijdig beslissen. In E.C.H.J. van der Linden & F.A.M. Stroink (Eds.), JB Select (p. 163-177). Den Haag: Sdu. Jurgens, G.T.J.M. (2003). De uitvoering van overeenkomsten. In A.A. van Rossum (Ed.), Van contact naar contract: de bijzondere positie van gemeenten in het contractenrecht (Reeks privaatrecht decentrale overheden, p. 150-176). Den Haag: VNG uitgeverij. Jurgens, G.T.J.M. (2003). Regulering voor het irreguliere? In Noodsituaties in het milieurecht (Evaluatiecommissie Wet Milieubeheer, 18). Den Haag: ECWM. Kiiver, P. (2003). Wet op het Staatsburgerschap der Russische Federatie: vertaling en toelichting. In A.R.E.M. van Erp, G.R. de Groot et al. (Ed.), NW Nationaliteitswetgeving (losbladig) Den Haag: Elsevier Overheid.


301


Kummeling, H.R.B.M. (2004). De parlementaire enquête onder de loep. In Verslag van het symposium over de wet op de parlementaire enquête op 26 januari 2004 (p. 13-19). Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken. Kummeling, H.R.B.M., Kolk, H. & Lourijsen, M. (2004). Gemengde kiesstelsels. In Het nieuwe kiesstelsel onderzocht (p. 5-70). Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken. Langbroek, P.M., Berge, J.B.J.M. ten, Rijpkema, P. & Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Ombudsprudentie, over de behoorlijkheidsnorm en zijn toepassing. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers, 390 p. * Langbroek, P.M. & Fabri, M. (2004). I ritardi nei procedimenti giudiziari in Europa: uno studio preliminare. Diritto e Giustizia, 101-112. * Langbroek, P.M. & Fabri, M. (2004). Assignment of cases to courts and within courts, in six European Judicial Administrations and in Québec: a comparative analysis. In P.M. Langbroek & M. Fabri (Eds.), Case Assignment to and within courts, a comparative study in 7 countries (p. 9-37). Maastricht: Shaker Publishing. * Langbroek, P.M. & Fabri, M. (Eds.). (2004). Case Assignment to and within Courts, a comparative study in 7 countries. Maastricht: Shaker Publishing, 253 p. Linden, E.C.H.J. van der (2003). De eenmalige regeling en het algemeen bestuursrecht. Journaal Vreemdelingenrecht 8, 363-377. Linden, E.C.H.J. van der (2003). De eenmalige beleidsregel en het algemeen bestuursrecht. Journaal Vreemdelingenrecht 9, 448-455. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Een vreemdeling in het bestuursrecht? Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht 3, 76-82. Lust, S. (2004). Wat is een administratieve overheid? De Wet Motivering Bestuurshandelingen. Nieuw Juridisch Weekblad, 1046-1050. Lust, S., Orshoven, P. van, Allemeersch, B., Schollen, P. & Wagner, K. (2004). Recente ontwikkelingen in het gerechtelijk recht. In Recht in beweging – 11de VRG-alumnidag 2004 (p. 503-520). Antwerpen: Maklu. * Ng, Gar Yein (2003). Quality of Justice in the Netherlands. In M. Fabri, P. Langbroek & H. Pauliat (Eds.), The Administration of Justice in Europe: Towards the development of quality standards (p. 305-347). Bologna: Lo Scarabeo.

302



Niessen, N.J.A.P.B. (2004). Nationale Ombudsman en de Awb. In E.C.H.J. van der Linden & F.A.M. Stroink (Eds.), JB Select (p. 651-684). Den Haag: Sdu Uitgevers. Nieuwenhuis, A.J. (2003). Partijverbod en supra-constitutionalisme in rechtsvergelijkend perspectief: een drieluik. In J.L. de Reede & J.H. Reestman (Eds.), Op het snijvlak van recht en politiek. Opstellen aangeboden aan Prof.mr. L. Prakke (p. 199-213). Deventer: Kluwer. Nieuwenhuis, A.J. (2003). Een nieuw kiesstelsel? Nederlands Juristenblad 42, 2204-2205. Nieuwenhuis, A.J. (2004). De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten in het licht van artikel 8 EVRM. Tijdschrift voor bestuurswetenschappen en publiekrecht, 707-712. * Nieuwenhuis, A.J. (2004). Tussen laïcité en AWGB. Hoofddoek en openbaar onderwijs in Frankrijk, Duitsland, Nederlnad en onder het EVRM. Nederlands Juristenblad, 937-943. * Peters, J.A. (2003). Over ‘Public Speech’ en ‘Public Figure’: Amerikaanse invloed op ‘onze’ jurisprudentie. In A.W. Hins & A.J. Nieuwenhuis (Eds.), Van ontvanger naar zender. Opstellen aangeboden aan Prof.Mr. de Meij (p. 257273). Amsterdam: Otto Cramwinckel Uitgever. Peters, J.A. (14-03-2003). Wie beschermt onze grondwet? (Inaugurele rede) Amsterdam: Vossiuspers, 40 p. * Reede, J.L. de (2003). ‘The basic structure of the Constitution’ een vervolg. India en omliggende landen sedert 1982. In J.L. de Reede & J.H. Reestman (Eds.), Op het snijvlak van recht en politiek. Opstellen aangeboden aan Prof.mr. L. Prakke (p. 215-227). Deventer: Kluwer. Reede, J.L. de (2003). Minachting van rechter en parlement als beperking van de persvrijheid in India. In A.W. Hins & A.J. Nieuwenhuis (Eds.), Van ontvanger naar zender: opstellen aangeboden aan Prof.Mr. J.M. de Meij (p. 307-323). Amsterdam: Otto Cramwinckel Uitgever. Reede, J.L. de & Reestman, J.H. (Eds.). (2003). Op het snijvlak van recht en politiek. Opstellen aangeboden aan Prof.mr. L. Prakke. Deventer: Kluwer. * Reestman, J.H. (2003). Septennats, quinquennats, het constitutionele bestel en de politieke systemen van de vijfde Franse republiek. In J.L. de Reede & J.H. Reestman (Eds.), Op het snijvlak van recht en politiek. Opstellen aangeboden aan Prof.mr. L. Prakke (p. 229-243). Deventer: Kluwer.


303


* Reestman, J.H. (2004). Drie modellen voor een parlementaire republiek. In H.U. Jessurun Oliviera, M.H. Klijnsma, J.H. Reestman, P. Vinken & W. Voermans (Eds.), Grondwet van de Republiek Nederland (p. 49-86). Amsterdam: Prometheus. * Reestman, J.H. (2004). Nationale minderheidstalen in bestuurszaken en rechtsverkeer. In J.H. Reestman, M. Montfrans & A. van Heerikhuizen (Eds.), Het Babylonische Europa. OPstellen van veeltaligheid (p. 181-199). Amsterdam: Amsterdam University Press. Storme, M.E. (2003). De defederalisering van het gerecht in België: een model voor bevoegdheidsverdeling. In M. Taeymans (Ed.), Defederalisering van justitie (p. 53-101). Brussel: Larcier. * Stroink, F.A.M. (2003). Onrechtmatige overheidsdaad en schadevergoeding. In M. Faure & J. Neethling (Eds.), Aansprakelijkheid, risico en onderneming: Europese en Zuid-Afrikaanse perspectieven. (Ius Commune Europaeum, 44, p. 23-35). Antwerpen: Intersentia. Stroink, F.A.M. (2003). Besluitvorming zonder vooringenomenheid. In Capra (Ed.), Gedachten over bestuurlijke en ambtelijke integriteit (p. 58-64). Den Haag: Elsevier Juridisch Stroink, F.A.M. (2003). Het object van appel in het bestuursrecht. In R.H. Happe (Ed.), Hoger beroep in de steigers (p. 95-99). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Stroink, F.A.M. (2004). Iets over rechtsbeginselen en wat daarop lijkt in het bestuursprocesrecht. In R.J.N Schlössels (Ed.), In beginsel. Over aard, inhoud en samenhang van rechtsbeginselen in bestuursrecht (p. 129-140). Deventer: Kluwer. Stroink, F.A.M. (2004). Toetsingsintensiteit. In F.A.M. Stroink & E.C.H.J. van der Linden (Eds.), JB Select (p. 257-266). Den Haag: Sdu. Stroink, F.A.M. (2004). Zelf in de zaak voorzien. In F.A.M. Stroink & E.C.H.J. van der Linden (Eds.), JB Select (p. 267-275). Den Haag: Sdu. Stroink, F.A.M. (2004). Overheid en privaatrecht. In F.A.M. Stroink & E.C.H.J. van der Linden (Eds.), JB Select (p. 457-488). Den Haag: Sdu. Stroink, F.A.M. (2004). Rechtsmachtverdeling en art. 8:73 Awb bij zuiver schadebesluit. In F.A.M. Stroink & E.C.H.J. van der Linden (Eds.), JB Select (p. 355-383). Den Haag: Sdu. Tans, GMH (2004). De discursieve constructie van recht. Bijdrage aan een evolutietheorie van juridische kennis. Recht der Werkelijkheid, 43-57. 304



Velde, J. van der (2004). Een eerlijk proces voor de rechter. In E.C.H.J. van der Linden & F.A.M. Stroink (Eds.), JB Select (p. 630-647). Den Haag: SDU. Verheij, N (2003). Subsidierecht. Deventer: Kluwer, 262 p. Verheij, N (2003). Snoeien in subsidies. De Gemeente-Stem 7198/203, 679-685. Verheij, N (2003). Tussen toen en nu. Het relevante tijdstip voor besluitvorming in bezwaar en toetsing in beroep. Jurisprudentie Bestuursrecht Plus 1, 26-47. Verheij, N (2004). De toekomst van de rechtsbescherming tegen de overheid. Van toetsing naar geschilbeslechting. Rapport van de commissie rechtsbescherming van de Vereniging voor Bestuursrecht VAR. Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Verhey, L.F.M. (2003). British Agencies: Surveying the Quango State. In T. Zwart & L. Verhey (Eds.), Agencies in European and Comparative Law (Ius Commune Europaeum, 42, p. 19-36). Antwerpen: Intersentia. Verhey, L.F.M. (2003). Publieke taak en ministeriële verantwoordelijkheid. In J.W. Sap, B.P. Vermeulen en C.M. Zoethout (eds.), De publieke taak, Publicaties van de Staatsrechtkring-Staatsrechtconferenties 7, p. 113-124. Deventer: Kluwer. Verhey, L.F.M. (2003). Het grondwettelijke beperkingssysteem: handhaving of herbezinning? Njcm-Bulletin 3a, 216-232. Verhey, L.F.M., Klosse, S. & Peeters, M.G.W.M. (2003). Op zoek naar kwaliteit. Een onderzoek naar de toepassing en operationalisering van wetgevingskwaliteitseisen. Publiekrechtelijke Reeks Universiteit Maastricht, 12. Den Haag: Sdu Uitgevers, 283 p. * Verhey, L. & Zwart, T. (Eds.), Agencies in European and Comparative Law (Ius Commune Europaeum, 42). Antwerpen: Intersentia, VII + 179 p. Verhey, L.F.M. (2004). Het nieuwe kiesstelsel en het functioneren van de Tweede Kamer. In Nieuw kiesstelsel. Verslag van de discussiebijeenkomst over de hoofdlijnennotitie ‘Naar een sterker parlement’ op 22 januari 2004 (p. 1926). Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Verhey, L.F.M., Broeksteeg, J.L.W. & Knippenberg, E.T.C. (2004). De minister-president in vergelijkend perspectief. Den Haag: Sdu, 103 p. Visser, J.W. de (2003). Realising the right of access to water: pipe-dream or watershed? Law, Democracy and Development 7 (1), 27-53.


305


Visser, J.W. de, Woltjer, A.J.Th. & Tappeiner, I.U. (2003). Preventief fouilleren: op zoek naar rechtsbescherming. Nederlands Juristenblad, 19031904. * Visser, J.W. de (2004). A perspective on local government’s role in realising the right to housing and the answer of the Grootboom judgment. Law, Democracy and Development 8(2), 201-215. * Visser, J.W. de (2004). Constitutional Law / Droit constitutionnel, The Netherlands / Pays Bas. European Review of Private Law 16(2), 505-516. * Visser, J.W. de (2004). Power over liquor matters, A case study of provincial and local powers over liquor retail. Local Government Bulletin 6(4), 6-10. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Geploeter bij de ambtshalve toepassing van EG-recht. Tijdschrift voor Omgevingsrecht, 178-186. Widdershoven, R.J.G.M., Rijkswick, H.F.M.W. van, Freriks, A.A. & Backes, C.W. (2003). EG-recht en de praktijk van het waterbeheer (STOWA-Boekenreeksnummer, 18). Utrecht: STOWA. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). EHRM 21 februari 1984, Vol. A.73 (Öztürk). In P.J.J. van Buuren, J.E.M. Polak & R.J.G.M. Widdershoven (Eds.), AB Klassiek (p. 137-149). Deventer: Kluwer. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). HvJEG 24 oktober 1996, zaak C-72/95 (Kraaijeveld). In P.J.J. van Buuren, J.E.M. Polak & R.J.G.M. Widdershoven (Eds.), AB Klassiek (p. 388-400). Deventer: Kluwer. * Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Europese invloed op de rechtsbescherming door de Centrale Raad van Beroep. In R.M. van Male & et al. (Eds.), Centrale Raad van Beroep 1903-2003 (p. 197-220). Den Haag: Sdu uitgevers. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Systeem van rechtsbescherming’, ‘Bestuursprocesrecht’ en ‘Burgerlijke rechter, overheidsaansprakelijkheid en klachtrecht. In F.C.M.A. Michiels (Ed.), Staats- en bestuursrecht, Tekst en Materiaal (p. 367-490). Deventer: Kluwer. * Widdershoven, R.J.G.M. & Veldkamp, A.M.E. (2003). Transnationale bestuursrechtelijke handhaving in het milieurecht. In G.A. Biezeveld & et al. (Eds.), Handhaving van milieurecht vanuit Europees perspectief (Publicaties van de Vereniging voor Milieurecht, 2003-4, p. 29-58). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. * Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Rechtsbescherming in het milieurecht in Europees perspectief. Milieu en Recht 9, 530-540. 306



* Widdershoven, R.J.G.M. & Ortlep, R. (2004). Schendingen van het EG-recht door rechters. Overheid en Aansprakelijkheid, 2, 34-48. Wijdekop, F. (2003). Towards a ‘Bankruptcy Procedure’ for Insolvent Countries? Griffin’s view on international and comparative law 4 (1), 222-227. Woltjer, A.J.Th. (2003). De AC-procedure en de Straatsburgse beugel. In A.B. Terlouw (Ed.), Binnen 48 uur. Snelle of zorgvuldige behandeling van asielverzoeken? (p. 205-219). Nijmegen: Wolf Legal Publishers. Woltjer, A.J.Th. (2003). Overzicht Ras & Nationaliteit. In D.J.B. de Wolff & et.al. (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2002 (Oordelenbundel CGB) (p. 15-26). Deventer: Kluwer. Woltjer, A.J.Th. (2003). De CGB en onderscheid naar ras of nationaliteit: waar haalt ze het vandaan? In D.J.B. de Wolff & et al. (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2002 (Oordelenbundel CGB) (p. 121-127). Deventer: Kluwer. Woltjer, A.J.Th. (2003). Het bereik van artikel 1 GW: hoe meer, hoe beter? In J.P. Loof (Ed.), Het discriminatieverbod van artikel 1 Grondwet: nationale en internationale perspectieven (p. 15-17). Leiden: Stichting NJCM-boekerij. * Woltjer, A.J.Th. (2004). Onderscheid naar nationaliteit: een blik over de grenzen. In D.J.B. de Wolff & et al. (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2003 (p. 129-135). Deventer: Kluwer. Woltjer, A.J.Th. (2004). De hoofddoek als halszaak: Over hoofddoeken en de scheiding van kerk en staat. Ars Aequi 4, 246-252. * Zoethout, C.M. (2004). Does the Multicultural Society Require New Human Rights? An appeal to the Ideal of Constitutional Democracy. In A. Soeteman (Ed.), Global Problems (Beiheft ARSP) (p. 44-52). Stuttgart: Franz Steiner Verlag. Zoethout, C.M. (2004). H. Krabbe (1857-1936). In C.J.H. Jansen, J.M. Smits & L.C. Winkel (Eds.), 16 Juristen en hun filosofische inspiratie (p. 17-27). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Zoethout, C.M. & Vermeulen, B.P. (2004). Godsdienst, levensovertuiging en politieke gezindheid. In D.J.B. de Wolff & et al. (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2003 (p. 77-88). Deventer: Kluwer. * Zwart, T. (2003). Independent Regulatory Agencies in the US. In L. Verhey & T. Zwart (Eds.), Agencies in European and Comparative Law (Ius Commune Europaeum, 42, p. 3-17). Antwerpen: Intersentia. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

307


* Zwart, T. (2003). Judicial Review of Agency Action. In L. Verhey & T. Zwart (Eds.), Agencies in European and Comparative Law (Ius Commune Europaeum, 42, p. 171-178). Antwerpen: Intersentia. * Zwart, T. (2003). Comparing Standing Regimes from a Separation of Powers Perspective. Northern Ireland Legal Quarterly 4, 391-407. * Zwart, T. (2003). The General Administrative Law Act Put to the Test. European Law Review 2, 1173-1181. * Zwart, T. (2004). The Emergence of Personality Rights. European Review of Public Law 2003(15), 919-925.

II. Vakpublicaties Addink, G.H. (2003). Verhouding Awb met het strafrecht. Elsevier-commentaar Algemene wet bestuursrecht, onderdeel verhouding tot andere rechtsgebieden (losbladig). Den Haag: Elsevier, 21 p. Addink, G.H. (2003). Algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Procedures in het Bestuursrecht, 1ste + 2e editie. Eindhoven: Euroforum. Addink, G.H. (2003). Bestuursdwang. Handhaving van bestuursrecht, 6e herziene editie. Eindhoven: Euroforum. Albers, C.L.G.F.H., Schlossels, R.J.N. & Stroink, F.A.M. (2003). Kern van het bestuursrecht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 406 p. Albers, C.L.G.F.H., Linden, E.C.H.J. van der & Schlossels, R.J.N. (2003). Hoofdstuk 6, Bestuursrecht. In J. Hage & R. Wolleswinkel (Eds.), Recht, Vaardig en Zeker, (p. 291-319). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Berge, J.B.J.M. ten & et al. (2003). Ter sprake: Wel of geen status aparte voor St. Maarten? AB, 257-259. Berge, J.B.J.M. ten (2004). Toezicht op markten; interventie. In Verslag Vergadering VAR 2003 (VAR-reeks, 131, p. 35-36). Den Haag: VAR. Berge, J.B.J.M. ten (2004). De wetgever en gedragscodes. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht, 19-20. Besselink, L.F.M. (2003). Normering van overheidshandelen. In F.C.M.A. Michiels (Ed.), Staats- en bestuursrecht: Tekst en Materiaal (p. 285-334). Deventer: Kluwer.

308



Besselink, L.F.M. (2004). Constitutional law of the Netherlands. An Introduction with Text, Cases and Materials. Nijmegen: Ars Aequi Libri, 208 p. Besselink, L.F.M. (2004). The Kingdom of the Netherlands: the Charter and Constitution. Nijmegen: Ars Aequi Libri, 35 p. Besselink, L.F.M. (2004). Normering van overheidshandelen. In F.C.M.A. Michiels (Ed.), Staats- en bestuursrecht: Tekst en Materiaal (p. 187-255). Deventer: Kluwer. Besselink, L.F.M. (2004). [Bespreking van het boek Human Rights and the End of the Empire: Britain and the Genesis of the European Convention]. C.M.L.Rev. 41, 261-263. Besselink, L.F.M. & Mertens, Th. (2004). Een christelijke Europa: mosterd na de maaltijd? In J.H.H. Weiler (Ed.), Een christelijk Europa – een verkennend essay (p. 1-8). Deventer: Kluwer. Besselink, L.F.M. & Prechal, S. (2004). Kroniek Europees en Nederlands Constitutioneel Recht. Nederlands Juristenblad 10, 504-512. Claes, M.L.H.K. & Schneider, H.E.G.S. (2003). Het recht van de Europese Unie en de Europese Gemeenschap. In J.C. Hage & R. Wolleswinkel (Eds.), Recht, vaardig en zeker (p. 349-366). Den Haag: Boom Juridische uitgevers. Driessche, I Van den & Coppens, C. (2004). Over staatsrechtelijke kwesties en compromissen, interview met Robert Senelle. In T. Veen, C. Coppens, G. Donker & S. Faber (Eds.), Prominenten kijken om. Achttien rechtsgeleerden uit de Lage Landen over leven, werk en recht (Pro Memorie, 6) (p. 18-33). Hilversum: Uitgeverij Verloren. Duijkersloot, A.P.W. & Meulen, B.M.J. van der (2003). Handhaving van bestuursrecht: Bestuurlijke boete, 6de druk. Eindhoven: Euroforum Uitgeverij BV. Duijkersloot, A.P.W. & Meulen, B.M.J. van der (2003). Handhaving van bestuursrecht: Bestuurlijke boete, 7de druk. Eindhoven: Euroforum Uitgeverij BV. Duijkersloot, A.P.W. & Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Kroniek Europees bestuursrecht. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, 140-150. Duijkersloot, A.P.W. & Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Kroniek Europees bestuursrecht. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, 350-359. Duijkersloot, A.P.W. & Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Kroniek Europees bestuursrecht. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, 365-374. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

309


Duijkersloot, A.P.W. (2004). Hoofdstuk 3 Formeel Recht. In J.A. van Schagen, A.P.W. Duijkersloot & M.L.M. van der Loop (Eds.), Openbaarheid van bestuur (p. 1-54). Den Haag: Koninklijke Vermande. Duijkersloot, A.P.W., Schagen, J.A. van & Loop, M.L.M. van der (Eds.). (2004). Kaderpocket Openbaarheid van bestuur 2004. Den Haag: SDU Uitgevers, 98 p. Gijzen, M.H.S. (2003). [Bespreking van het boek Anti-Discrimination Law and the European Union]. Maastricht Journal of European and Comparative Law 10, 215-220. Heldeweg, M.A. (2003). Commentaar art. 20.1 t/m 20.17 Wet Milieubeheer. In Th.G. Drupsteen, P.C. Gilhuis, M.G. Hordijk & F.C.M.A. Michiels (Eds.), Commentaar Wet Milieubeheer. ‘s-Gravenhage: Vuga. Heringa, A.W. (2003). Staatsrecht. Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 118 p. Heringa, A.W. (2004). Burgerlijke rechten en verplichtingen. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.3) (p. 1-15). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W. (2004). Het vermoeden van onschuld. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.8) (p. 1-12). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W. (2004). Onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.5) (p. 1-17). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W. (2004). Redelijke termijn. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.6) (p. 1-16). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W. (2004). Toegang tot de rechter. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.1) (p. 1-15). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W. (2004). Goede raad over rechtsvorming. Njcm-Bulletin, 942-944. Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Artikel 5, vrijheidsontneming. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (p. 1-85). Den Haag: Sdu.

310



Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Artikel 6; Eerlijk proces: Algemeen. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.0) (p. 1-6). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Eerlijke en openbare behandeling. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.4) (p. 1-41). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Gegrondheid ingestelde vervolging. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.2) (p. 1-20). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Kosteloze bijstand door tolk. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.13) (p. 1-6). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Oproepen en ondervragen van getuigen. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.12) (p. 1-13). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Rechtsbijstand. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.10) (p. 18). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Reden en aard beschuldiging. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.9) (p. 1-5). Den Haag: Sdu. Heringa, A.W., Schokkenbroek, J.G.C. & Velde, J. van der (2004). Voorbereiding verdediging. In A.W. Heringa, J.G.C. Schokkenbroek & J. van der Velde (Eds.), EVRM Rechtspraak en Commentaar (Onderdeel 3.6.10) (p. 1-9). Den Haag: Sdu. Hins, A.W. (2003). Geschillen over geschillen. Mediaforum 6, 185. Hins, A.W. (2003). Het Wob-dossier van de kabinetsformatie. Mediaforum 10, 317. Hins, A.W. & Peters, J.A. (2003). Kroniek van het Nederlands en Europees staats- en institutioneel recht. Nederlands Juristenblad 10, 491-500. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

311


Hins, A.W. & Schuijt, G.A.I. (2003). Mediarecht. Ars Aequi Katern 86, 46694670. Hins, A.W. & Schuijt, G.A.I. (2003). Mediarecht. Ars Aequi Katern 87, 47364737. Hins, A.W. & Schuijt, G.A.I. (2003). Mediarecht. Ars Aequi Katern 88, 48054806. Hins, A.W. & Schuijt, G.A.I. (2003). Mediarecht. Ars Aequi Katern 89, 48644865. Jagt, J.A.E. van der (2003). Elaborating an international compliance regime under the Kyoto Protocol. In J. Gupta, E.C. van Ierland & M.J.T. Kok (Eds.), Issues in International Climate Policy. Theory and Policy (p. 223-241). Cheltenham: Edward Elgar Publishing. Jansen, A.M.L. (2003). Algemene Vereisten en termijnen van bezwaar en (hoger) beroep (hoofdstuk 6 Awb). E.J. de Valk & G.H. Addink (Eds.), Procedures in het bestuursrecht (p. 1-37). Eindhoven Euroforum. Jansen, A.M.L. (2004). Algemene Vereisten en termijnen van bezwaar en (hoger) beroep (hoofdstuk 6 Awb). In E.J. de Valk & G.H. Addink (Eds.), Procedures in het Bestuursrecht (p. 1-42). Eindhoven: Euroforum. Jansen, A.M.L. (2004). Commentaar op artikel 4:13 Awb. In B.W.N. de Waard (Ed.), Het Burgerlijke Ambtenarenrecht (p. 1-10). Den Haag: Elsevier. Jansen, A.M.L. (2004). Commentaar op artikel 4:14 Awb. In B.W.N de Waard & et al. (Eds.), Het Burgerlijke Ambtenarenrecht (p. 1-3). Den Haag: Elsevier. Jansen, A.M.L. (2004). Commentaar op artikel 4:15 Awb. In B.W.N de Waard & et al. (Eds.), Het Burgerlijke Ambtenarenrecht (p. 1-3). Den Haag: Elsevier. Jansen, A.M.L. (2004). Bestuurshandelen. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht, 232-241. Jansen, A.M.L. (2004). EHRM: geef meer wenken! Njcm-Bulletin, 945-947. Kummeling, H.R.B.M. (2003). In F.C.M.A. Michiels (Ed.), Staats- en Bestuursrecht: tekst en materiaal (p. 1-9 en 48-53). Deventer: Kluwer. Kummeling, H.R.B.M. (2004). Ook democratie behoeft onderhoud. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 127-128.

312



Kummeling, H.R.B.M. (2004). Overdaad schaadt: waarom artikel 58 Vw 2000 moet worden geschrapt. Migrantenrecht, 1, 4-11. Kummeling, H.R.B.M. & Bovend’Eert, P.P.T. (2004). Het Nederlandse Parlement. Deventer: Kluwer, 473 p. Kummeling, H.R.B.M. & Modderkolk, A.J. (Eds.). (2004). Tekst & Commentaar, Gemeentewet en Provinciewet. Deventer: Kluwer, 505 p. * Langbroek, P.M. & Fabri, M. (2004). The research project: case assignment to courts and within courts. In P.M. Langbroek & M. Fabri (Eds.), Case Assignment to and within Courts, a comparative study in 7 countries (p. 3-7). Maastricht: Shaker Publishing. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Keten in Kaart. Journaal Vreemdelingenrecht 7, 343-345. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Hoofdstuk 2, paragraaf 2.1, aanvulling 10. In P.M.B. Schrijvers, E.C.H.J. van der Linden, J.M.H.F. Teunissen & et al. (Eds.), Bestuursprocesrecht, losbladig (p. 5-22). Lelystad: Vermande. Lust, S. (2003). Filip Dewinter niet benadeeld door verplichte verhuis Blokcongres. Juristenkrant 64, 16. Lust, S. (2003). Raad van State beboet kennelijk onrechtmatig administratief kort geding. Juristenkrant 67, 1. Lust, S. (2003). Drie keer begraven. Juristenkrant 67, 13. Lust, S. (2003). Gemeente kan geen belasting heffen op kadastraal inkomen. Juristenkrant 67, 13. Lust, S. (2003). Enkel eigenaar kan in stand houden. Juristenkrant 70, 5. Lust, S. (2003). Onwettige afstand doet herstelvordering niet herleven. Juristenkrant 71, 5-7. Lust, S. (2003). Brussels taalhoffelijkheidsakkoord in strijd met taalwetgeving. Juristenkrant 71, 6-7. Lust, S. (2003). Geen bestraffing zonder klare taal. Juristenkrant 72, 1 en 5. Lust, S. (2003). Arbitragehof vernietigt deeltje van regeling voor zonevreemde gebouwen. Juristenkrant 72, 8.


313


Lust, S. (2003). Raad van State buigt zich over motorcrossers en modelvliegtuigjes. Juristenkrant 75, 6. Lust, S. (2004). Recente ontwikkelingen in het ruimtelijke ordeningsrecht. Handhaving door de rechter. In M. Boes (Ed.), Administratief recht (Cahier Themis) (p. 5-34). Brugge: Die Keure. Lust, S. (2004). Administratieve vereenvoudiging en afschaffing stilzwijgende vergunning in het Vlaamse milieurecht. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 519-521. Lust, S. (2004). De legaliteit van de decretale validatie van het besluit omtrent de vergunningsplichtige functiewijzigingen in vraag gesteld. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 703-705. Lust, S. (2004). Energieprestaties en binnenklimaat voor gebouwen opnieuw gedefinieerd. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 923-925. Lust, S. (2004). Formele motiveringsplicht geldt ook voor administratief optreden van wetgevende en rechterlijke organen. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 323-325. Lust, S. (2004). Functiewijzigingen voor gebouwen, gelegen buiten de geëigende bestemmingszone: toegelaten en grenzen bepaald. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 319-320. Lust, S. (2004). Het Arbitragehof buigt zich over de decreetswijziging inzake de ‘verjaring’ van het stedenbouwkundig instandhoudingsmisdrijf en inzake de stedenbouwundige herstelvordering. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 580582. Lust, S. (2004). Het Grootschalig Referentie Bestand. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 1041-1042. * Lust, S. (2004). Het Protocol van Kyoto en de strijd tegen de uitstoot van broeikassen. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 1046-1049. Lust, S. (2004). Het decreet met betrekking tot de ‘verjaring’ van het stedenbouwkundig instandhoudingsmisdrijf is ongrondwettig. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 927-932. Lust, S. (2004). Het integrale milieujaarverslag. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 917-918. Lust, S. (2004). Nieuw Brussels Wetboek van Ruimtelijke ordening. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 1044-1045. 314



Lust, S. (2004). Nieuw decreet op de begraafplaatsen en de lijkbezorging uitgevoerd. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 918-919. Lust, S. (2004). Nieuwe beleidsondersteunende organen voor aangelegenheden met betrekking tot ruimtelijke ordening, huisvesting en erfgoed. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 1042-1044. Lust, S. (2004). Nieuwe openbaarheidswetgeving in Vlaanderen. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 919-922. Lust, S. (2004). Nieuwe waarborgen tegen vernietiging van magistratenbenoemingen. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 925-926. Lust, S. (2004). Nog een prejudiciële vraag over de decreetswijziging inzake de ‘verjaring’ van de stedenbouwkundig instandhoudingsmisdrijf. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 702-703. Lust, S. (2004). Participatie in het lager en middelbaar onderwijs opnieuw geregeld. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 1049-1050. Lust, S. (2004). Twaalfde wijziging van het Decreet Ruimtelijke Ordening. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 1046. Lust, S. (2004). Uitvoeringsbesluit Kamerdecreet vernietigd. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 705-706. Lust, S. (2004). Wetgeving op begraafplaatsen en lijkbezorging in het Vlaamse Gewest verbeterd. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 385-387. Lust, S. (2004). gemeentelijk stemrecht voor niet EU-burgers. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 637-639. Lust, S., Lindemans, B. & Loix, Y. (2004). Stedenbouwkundige vergunningen. In B. Hubeau & W. Vandevyvere (Eds.), Handboek ruimtelijke ordening en stedenbouw (p. 517-652). Brugge: Die Keure. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Bestuursrecht, 2e herziene druk. Den Haag: Boom juridische uitgevers. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Bijzondere procedures, katern 8Q, Bestuursprocesrecht (losbladig). Lelystad: Koninklijke Vermande. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Commentaar artikelen 9:10 t/m 9:16, VUGA Algemene Wet Bestuursrecht. Algemene Wet Bestuursrecht Jurisprudentie Bestuursrecht (p. 69-106).


315


Niessen, N.J.A.P.B. (2004). Actualisering Commentaar artikelen 9:10 t/m 9:16 Awb, VUGA Algmene Wet Bestuursrecht. In J.B.J.M. ten Berge, P.C. Gilhuis, M. Scheltema, F.A.M. Stroink & R.M. van Male (Eds.), Commentaar Algemene wet Bestuursrecht (ABR, 61) (p. 107-148). Den Haag: Reed Business Information. Niessen, N.J.A.P.B. (2004). Commentaar artikelen 9:10-9:16 Awb (losbladig). In Burgerlijk ambtenarenrecht (aanvulling 43) (p. 101-144). Den Haag: Elsevier Juridisch. Nieuwenhuis, A.J. (2003). [Bespreking van het boek Het algemeen persoonlijkheidsrecht: een rechtsvergelijkende studie naar het algemeen persoonlijkheidsrecht in Duitsland en Nederland]. Rechtsgeleerd Magazijn Themis 4, 235-237. Nieuwenhuis, A.J. (2004). Decentralisatie. In J.M. de Meij & I.C. van der Vlies (Eds.), Inleiding tot het staatsrecht en het bestuursrecht (p. 215-243). Deventer: Kluwer. Nieuwenhuis, A.J. (2004). Grondrechten. In J.M. de Meij & I.C. van der Vlies (Eds.), Inleiding tot het staatsrecht en het bestuursrecht (p. 264-302). Deventer: Kluwer. Peters, J.A. (2003). Het Wassenaarse fotografieverbod. Mediaforum 9, 273. Peters, J.A. (2003). Het kabinet Balkenende II en bestuurlijke vernieuwing. Regelmaat 5, 184-196. Peters, J.A. (2004). Naar een normatieve grondwet. In Raad voor het openbaar bestuur (Ed.), Grondwet en openbaar bestuur. Verslag middagconferentie 28 februari 2003 (p. 19-25). Den Haag: Raad voor het openbaar bestuur. Peters, J.A. (2004). Politiek advies? Nederlands Juristenblad, 124-125. Reede, J.L. de (2003). [Bespreking van het boek De Nederlandse Grondwet en de Europese Unie]. C.M.L.Rev. 40, 791-793. Reestman, J.H., Montfrans, M. & Heerikhuizen, A. van (Eds.). (2004). Het babylonische Europa. Opstellen over veeltaligheid. Amterdam: Amsterdam University Press. (336 p.) Storme, M.E. (2003). Geef de grondwet terug aan het volk. De Juristenkrant, 68, 6. Storme, M.E. (2003). Naschrift (‘herziening grondwet’). De Juristenkrant 71, 2.

316



Stroink, F.A.M. (2004). Kern van de bestuursrechtspraak (3de druk). Den Haag: Sdu, 235 p. Verheij, N (2004). "The making of" the Awb. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 5, 148-154. Verheij, N (2004). Weg met de actio popularis. Tijdschrift voor Omgevingsrecht 4, 145. Verhey, L.F.M. (2003). Kroniek van de grondrechten. Nederlands Juristenblad, 524-533. Visser, J.W. de & Woltjer, A.J.Th. (2004). Bestuursrechtspraak. In M.M. Henket (Ed.), Grondslagen van het Recht: Vaardigheden (p. 80-92). Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). [Bespreking van de boeken Bestuurlijke sanctietoepassing en strafrechtelijke waarborgen in de sociale zekerheid en Rechtsbescherming bij bestuurlijke boeten]. Rechtsgeleerd Magazijn Themis, 152-158. Woltjer, A.J.Th. (2003). Commentaar/ Over TBV 2003/13, volksgezondheid (SARS) en het legaliteitsvereiste. Migrantenrecht 6, 197-198. Woltjer, A.J.Th. & Terlouw, A.B. (Eds.). (2003). Rechtspraak Vreemdelingenrecht 2002. Nijmegen: Ars Aequi Libri. Woltjer, A.J.Th. et al. (Eds.). (2003). Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2002 (Oordelenbundel CGB). Deventer: Kluwer. Zwart, T. (2003). [Bespreking van het boek Judicial activism in India]. Journal of Law and Society 30, 2, 332-337.

III. Annotaties Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Rechtbank Den Haag (01-07-2003), (Niet schriftelijke beslissing tot toepassing bestuursdwang, geen besluit ex art. 1:3 Awb). De Gemeente-Stem, 562-563. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Rechtbank Den Haag (28-07-2003), (Verwijdering huisvuil van de openbare weg, kostenverhaal, privaatrechtelijke weg, vergelijkbaar resultaat). De Gemeente-Stem, 564-565. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: EHRM (09-10-2003), 90, (Berperkingen vervroegde invrijheidsstelling. Criminal Charge.). EHRC, p. 831-863.


317


Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: ABRS (20-11-2002), 18, (Overschrijding huursubsidie-uitgavennorm, punitieve sanctie, legaliteitsbeginsel). JB, p. 98102. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: CRvB (22-01-2003), 55, (Omvang geding). JB, p. 287-293. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Rechtbank Leeuwarden (30-01-2003), 73, (bestuurlijke boete, proceskostenveroordeling). JB, p. 395-399. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: CRvB (07-02-2003), 88, (Punitieve sanctie, criminal charge, evenredigheid). JB, p. 460-466. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: ABRS (19-02-2003), 100, (Dwangsom, bestuursdwang). JB, p. 554-557. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: ABRS (12-03-2003), 108, (Bestuursdwang, rechthebbende, geadresserde, procesbelang). JB, p. 578-583. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: CRvB (25-02-2003), 115, (beslissing op bezwaar, terugwijzen, (opnieuw) horen in bezwaar). JB, p. 599-603. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: ABRS (12-03-2003), 124, (Rechtsgrond, aanvulling). JB, p. 707-709. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: ABRS (02-04-2003), 129, (Omvang geschil, ambtshalve toetsing). JB, p. 720-724. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Gerechtshof Leeuwarden (26-03-2003), 159, (bestuurlijke boete, horen in administratief beroep, toegang tot de rechter). JB, p. 838-843. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Gerechtshof Leeuwarden (04-06-2003), 198, (herziening, toegang tot de rechter). JB, p. 1001-1003. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter rechtbank Leeuwarden (11-06-2003), 201, (Bevoegdheid rechtbank, mandaat aan gedupeerde, niet verenigbaar met stelsel van de wet, kortsluiting). JB, p. 1014-1019. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Rechtbank Rotterdam (20-05-2003), 204, (bestuurlijke boete, wettelijk gefixeerde boete, evenredigheid). JB, p. 10361043. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: ABRS (18-06-2003), 215, ((formeel) zorgvuldigheidsbeginsel, bestuursdwang, legaliteitsbeginsel, lex certa beginsel). JB, p. 1073-1075. 318



Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Rechtbank Leeuwarden (05-06-2003), 220, (Subsidie, aan subsidie verbonden verplichting). JB, p. 1086-1093. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: ABRS (23-07-2003), 259, (Besluit; appellabel, rechtsoordeel). JB, 1253-1254. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Gerechtshof Leeuwarden (02-07-2003), 276, (invordering bestuurlijke boete, vordering incassokosten bij dwangbevel). JB, 1304-1305. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Rechtbank Utrecht, sector strafrecht (0907-2003), 280, (dood door schuld, strafrechtelijke vervolging decentraal openbaar lichaam). JB 13, 1327-1331. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (17-09-2003), 299, (Omvang, geschil. Bepalingen van openbare orde). JB 14, p. 1421-1422. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter Rechtbank Utrecht (26-08-2003), 304, (Onrechtmatige daad. Civielrechtelijke aansprakelijkheid gemeente. Gebrekkig toezicht. Gebrekkige handhaving). JB 14, p. 1448-1454. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Voorzitter Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (22-07-2003), 308, (Last onder dwangsom. Verdaging besluit op bezwaar. Opschorting begunstigingstermijn. Mogelijke legalisering?). JB 15, p. 1482-1485. Albers, C.L.G.F.H. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (29-10-2003), 344, (Schade. Besluit. Zelfstandig schadebesluit. Feitelijk handelen.). JB 16, p. 1584-1586. Albers, C.L.G.F.H. & Schlossels, R.J.N. (2003). Noot bij: ABRS (06-08-2003), 216, (Vernietigen en opnieuw voorzien, verworpen gronden, omvang geding). JB, p. 1075-1080. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (06-11-2003), 61, (Procesorde. Bij rechtbank aangevoerde stellingen. Ten onrechte buiten behandeling gelaten. Ambtshalve aanvulling rechtsgronden). JB 2, p. 251-253. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Rechtbank ‘s-Gravenhage, sector civiel (24-12-2003), 69, (Onrechtmatige overheidsdaad. Vuurwerkramp Enschede. Aansprakelijkheid Staat. Aansprakelijkheid gemeente Enschede). JB 2, p. 299316. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (24-12-2003), 84, (Last onder dwangsom. Herroeping. Punitieve sanctie.). JB 3, p. 392-394. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

319


Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: College van Beroep voor het bedrijfsleven (07-11-2003), 7209, (Last onder dwangsom, herstelsanctie, evenredigheid, marginale toetsing). De Gemeente-Stem 101, p. 349-355. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (14-01-2004), 101, (Gedogen, weigering. Besluit). JB 4, p. 485-490. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (02-03-2004), 152, (Geen ambtshalve toetsing aan rechtstreeks werkende bepaling van EG-recht. Verbod van ultra petita gaan. Gelijkwaardigheidsbeginsel. Effectiviteitsbeginsel. Geen schending.). JB 6, p. 716-724. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (17-03-2004), 180, (Last onder dwangsom. Verbod van willekeur. Formele zorgvuldigheid. Materiële zorgvuldigheid.). JB 7, p. 848-854. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (18-03-2004), 192, (Bestuurlijke boete. Punitieve sanctie. Criminal charge. Verbod van ultra petita gaan.). JB 7, p. 906-909. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (28-04-2004), 213, (Argumentatieve fuik, doorbreking. Effectieve rechtsbescherming.). JB 8, p. 1026-1031. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (30-06-2004), 293, (Handhaving. Beginselplicht tot). JB 12, p. 13201323. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (07-09-2004), 365, (Argumentatieve fuik, bezwaar. Argumentatieve fuik, beroep). JB 15, p. 1583-1585. Albers, C.L.G.F.H. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (08-09-2004), 378, (Argumentatieve fuik, bezwaar. Argumentatieve fuik, beroep). JB 15, p. 1622-1627. Besselink, L.F.M. (2004). Noot bij: Hoge Raad (21-03-2003), C01/327HR, (Separation of Powers versus EC Law (Stichting Waterpakt, Stichting Natuur en Milieu, Vereniging Consumentenbond and three others v. State of the Netherlands)). C.M.L.Rev. 41, p. 1429-1455. Besselink, L.F.M. (2004). Noot bij: HR (21-03-2003), C01/327HR, (Stichting Waterpakt, Stichting Natuur en Milieu, Vereniging Consumentenbond en drie anderen tegen de Staat der Nederlanden). SEW mei, p. 232-238.

320



Bollen, C.J.M. (2004). Noot bij: Hoge raad (07-05-2004), C03/014HR, (eiseres/Gemeente Den Haag). NTBR, p. 338-340. Broeksteeg, J.L.W. (2003). Noot bij: Rechtbank Roermond (14-10-2003), 360, (Ontslag, burgemeenster. Ontslag eervol. Ontslag, recht op uitkering. Verhoudingen, verstoord. Verhoudingen, tussen burgemeester en raad.). JB 16, p. 16431645. Broeksteeg, J.L.W. (2203). Noot bij: EHRM (17-12-2002) (Parlementaire immuniteit). EHRC 16, p. 123-138. Broeksteeg, J.L.W. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (28-04-2004), 233, (Amsterdamse referendumverordening). JB, p. 1100-1105. Broeksteeg, J.L.W. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (09-06-2004), 263, (Noodbevel Castricum). JB, p. 1210-1212. Broeksteeg, J.L.W. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de raad van State (13-09-2004), 357, (Nieuwegeinse referendumverordening). JB, p. 1537-1541. Broeksteeg, J.L.W. (2004). Noot bij: EHRM (05-10-2004), 101, (Registratie politieke partij). EHRC, p. 1020-1023. Broeksteeg, J.L.W. (2004). Noot bij: EHRM (19-10-2004), 109, (Registratie kandidaat parlementsverkiezingen). EHRC, p. 1074-1083. Claes, M.L.H.K. (2004). Noot bij: HvJ (30-09-2003), C-224/01, (Köbler t. Oostenrijk). JB 41, p. 185-189. Claes, M.L.H.K. (2004). Noot bij: HvJ (09-12-2003), C-129/00, (Commissie t. Italië). JB 71, p. 354-356. Geurink, E. (2003). Noot bij: EHRM (28-11-2002), (Marziano tegen Italie). EHRC 7, p. 47-48. Geurink, E. (2003). Noot bij: EHRC (11-03-2003), (Lesnik tegen Slowakije). EHRC 41, p. 390-392. Geurink, E. (2003). Noot bij: EHRM (27-05-2003), (Skatka tegen Polen). EHRC 59, p. 547-550. Hardy, E (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (21-07-2001), 298, (Subsidie. Interpretatie, professioneel kunstenaar). JB 12, p. 1336-1340. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

321


Heldeweg, M.A. (2003). Noot bij: HR (23-05-2003), (Algemeen bestuursrecht; i.h.b. beleidsregels). De Gemeentestem 7191, p. 461-464. Heldeweg, M.A. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (06-08-2003), 114, (Bekendmaking en verschoonbaarheid). De Gemeentestem 7210, p. 397-400. Heldeweg, M.A. (2004). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (09-07-2004), 305, (Zorgvuldige bekendmaking (over wijziging van beleid)). JB, 2004, p. 13681371. Heldeweg, M.A. & Harmsen, M. (2004). Noot bij: Gerechtshof Arnhem (14-102003), 92, (Beleidsregelgeving). De Gemeentestem 7208, p. 323-328. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: EHRC (03-12-2002), 9, (Debbasch tegen Frankrijk. Redelijke termijn.). EHRC 1, p. 55. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: EHRC (13-02-2003), 32, (Bertuzzi tegen Frankrijk. Toegang tot de rechter. Rechtsbijstand.). EHRC 4, p. 285. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: EHRC (13-02-2003), 34, (Chevrol tegen Frankrijk. Civil Rights and obligations. Bindende beslissing door de rechter.). EHRC 4, p. 305-306. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: EHRC (24-04-2003), 49, (Yvon tegen Frankrijk Equality of arms. Eerlijk proces). EHRC 6, p. 449. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (04-12-2002), 35, (Toetsing. Grondweg. EVRM. Sociale grondrechten). JB 2, p. 204. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (19-02-2003), 82, (Competentie, administratief beroep. Competentie, examen. Examen, administratief beroep.). JB 5, p. 448. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (14-03-2003), 89, (Exporteerbaarheid toeslag. Wel of geen niet-contributieve uitkering. Rechtstreekse werking art. 5 lid 1 ILO-conventie 118.). JB 5, p. 472-474. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: Europees Hof voor de Rechten van de Mens (06-05-2003), 119, (Objectieve onpartijdigheid.). JB 7, p. 644-646. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (09-04-2003), 142, (Geheimhouding. Mandaat. Rechtsgevolg(en), instandlaten.). JB 8, p. 793-793.

322



Heringa, A.W. (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter Rechtbank Amsterdam (08-05-2003), 200, (Onrechtmatige wetgeving. Opdracht tot aanpassen van avv. Besluit Overgangsjaar Schiphol (BOS)). JB 10, p. 1014. Heringa, A.W. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (05-06-2003), 208, (Wraking.). JB 11, p. 1060-1061. Hins, A.W. (2003). Noot bij: Rechtbank ‘s-Gravenhage (02-07-2003), (KPN Telecom vs. OPTA). Mediaforum 9-39, p. 304-305. Hins, A.W. (2003). Noot bij: ABRvS (16-07-2003), (KPN Telecom vs. OPTA). Mediaforum 9-43, p. 315. Hins, A.W. (2003). Noot bij: Voorzitter Rechtbank ‘s-Gravenhage (04-072003), (Kranenburg vs. Minister van Algemene zaken). Mediaforum 10-46, p. 343-344. Hins, A.W. (2003). Noot bij: Voorzitter Rechtbank ‘s-Gravenhage (04-072003), (Kranenburg vs. Minister van Algemene zaken). Mediaforum 10-47, p. 346. Hins, A.W. (2003). Noot bij: Voorzitter Rechtbank ‘s-Gravenhage (16-072003), (Kranenburg vs. Minister van Economische Zaken, Kranenburg vs. Minister van Algemene zaken). Mediaforum 10-48, p. 348. Hins, A.W. (2003). Noot bij: Voorzitter Rechtbank Assen (03-04-2003), (Raadslid X vs. B&W Emmen). Mediaforum 6-31, p. 218-219. Hins, A.W. (2003). Noot bij: Voorzitter Rechtbank Rotterdam (13-05-2003), (Vereniging NLCR e.a. vs. Staatssecretarissen van EZ en OCW). Mediaforum 7/8-37, p. 270-271. Hins, A.W. (2003). Noot bij: Voorzitter Rechtbank Rotterdam (12-02-2003), (Yarosa vs. OPTA). Mediaforum 5-26, p. 177-179. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Rechtbank Zutphen (31-01-2003), 94, (Na te trage besluitvorming zelf in de zaak voorzien). JB, p. 50. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Vzr Centrale Raad van Beroep (11-01-2002), 16, (Analoge toepassing art. 21a Beroepswet). AB, p. 65. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State (04-12-2002), 36, (Heroverweging en dictum in bezwaar). JB, p. 206-207. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (15-11-2002), 42, (Aanvrager moet juistheid gegevens aannemelijk maken). JB, p. 224-225. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

323


Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State (07-01-2003), 66, (Aanvrager dient ook vertrouwelijke gegevens te verschaffen). JB, p. 378. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (11-04-2002), 92, (Bij terugvordering incalculeren onredelijke vertraging). AB, p. 434-435. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State (20-02-2003), 84, (Evenredigheidstoets bij dwangsom). JB, p. 452-453. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (27-11-2002), 146, (Hulpfonds Bijlmerramp is bestuursorgaan). AB, p. 727-728. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (27-03-2002), 149, (Bewijs en art. 3:2 Awb). AB, p. 737-738. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (29-10-2002), 179, (Gevolgen niet indienen verweerschrift). AB, p. 863-865. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter College van Beroep voor het bedrijfsleven (10-04-2003), 175, (Fictief besluit en fictieve weigering). JB, p. 916-918. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State (21-05-2003), 186, (Alleen aanvrager bij weigering bouwvergunning belanghebbende). JB, p. 963. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (14-02-2002), 224, (Geen proceskostenvergoeding naast art. 8:75; art. 41 EVRM niet voor nationale rechter). AB, p. 1077-1078. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Rechtbank Leeuwarden (24-06-2003), 221, (Verlengingsbesluit aanstelling trouwambtenaar). JB, p. 1097-1098. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (04-07-2003), 249, (Effectief rechtsmiddel na schending redelijke-termijnvereiste bestuursrechter?). JB, p. 1196-1197. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (09-07-2003), 254, (Hoor en wederhoor. Geheimhouding. Procesorde. Openbaarmaking.). JB, 13, p. 1231-1232. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State (10-04-2002), 255, (Effectieve toegang tot rechter impliceert geen gratis rechtsbijstand). AB, p. 1236-1237.

324



Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (22-08-2003), 273, (Recht op bijwonen zitting; botsing mensenrechten.). JB 13, p. 1291-1292. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (17-09-2003), 298, (Zelf in de zaak voorzien. Huursubsidie, advies. Huursubsidie, afwijking.). JB 14, p. 1418-1419. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (25-09-2003), 348, (Boete. Redelijke termijn. Talmen. Matiging.). JB 16, p. 1601-1602. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Rechtbank Den Haag (21-11-2002), 353, (Onjuiste rechtsmiddelvermelding en termijnoverschrijding, lacune in Awb). AB, p. 1710-1711. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Hoge Raad (08-08-2003), 400, (Verplichte ziekenfondsverzekering en art. 6 EVRM; onredelijke termijn geen reden voor vernietiging.). AB, p. 1974-1975. Jansen, A.M.L. (2003). Noot bij: Europees Hof voor de Rechten van de Mens (10-04-2003), 47, (EHRM bevoegd ter zake van klacht n.a.v. eerdere uitspraak). EHRC, p. 434-436. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (18-07-2003), 3, (Gevolgen overschrijding wettelijke termijn rechter). AB, p. 1114. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (13-11-2003), 62, (Matiging bestuurlijke boete). JB, p. 255-256. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (19-11-2003), 27, (Onbenut laten rechtsmiddel, toch reductie boete). AB, 2004, p. 156-158. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (11-12-2003), 88, (Ambtenaar en EVRM; uitspraaktermijn, goede procesorde, bevoegdheid en doorzending). JB, p. 412-413. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (22-01-2004), 148, (Na werkelijk besluit niet meer mogelijk rechtsmiddel tegen niet besluiten). AB, 2004, p. 823-824. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: EHRM (27-01-2004), 30, (Recht op stukken en informatie; fair hearing). EHRC, p. 243-244. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (18-02-2004), 283, (Weigering kentekenbewijsteruggave is besluit; opdracht tot nemen van nieuw besluit). AB, 2004, p. 1483-1485. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

325


Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (24-03-2004), 225, (Schadevergoeding; artikel 35 Grondwaterwet niet exclusief). JB, p. 1078-1080. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (24-03-2004), 430, (Toepassing recherlijke uitspraakbevoegdheid voor andere behandeling dan besluit). AB, p. 2163-2164. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (21-04-2004), 212, (Dubbele competentie College Beroep Examens en rechtbank). JB, p. 1025-1026. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (27-04-2004), 282, (Niet nakomen rechterlijke beslistermijn aanleiding voor termijnstelling en dwangsom). AB, p. 1481-1482. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: EHRM (22-06-2004), 78, (Combinatie parlementslid en rechter geen onpartijdigheidsincompatibiliteit). EHRC, p. 724-725. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (23-06-2004), 404, (Geen proceskostenvergoeding bezwaar bij gegrond beroep stilzitten). AB, p. 2051-2052. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (30-06-2004), 381, (Geen vrijstelling griffierecht, geen strijd met toegang rechter). AB, p. 1951-1952. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (13-07-2004), 327, (Criteria en gevolgen (on)redelijke termijn en moment en wijze van grief). JB, p. 1439-1440. Jansen, A.M.L. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (06-10-2004), 370, (Zelf in de zaak voorzien). JB, p. 1606-1607. Kiiver, P. (2003). Noot bij: EHRM (26-11-2002), (Boc t. Roemenie). EHRC 5, p. 28-34. Kiiver, P. (2004). Noot bij: Europees Hof voor de Rechten van de Mens (01-072004), 36681/97, (Santoro v. Italië). EHRC 9, p. 795-802. Kummeling, H.R.B.M. (2003). Pikmeer II. In P.J.J. van Buuren, J.E.M. Polak & R.J.G.M. Widdershoven (Eds.), AB klassiek: standaarduitspraken bestuursrecht, opnieuw geannoteerd (p. 414-424). Deventer: Kluwer. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: ABRS (18-09-2003), (Verweerschrift; -termijn indienen. Stukken; – termijn indienen. Verweerschrift; stukken.). JB, 1503. 326



Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: HR (12-09-2003), (Vrijwarende werking). JB, p. 1370-1374. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Rechtbank Den Haag zp Maastricht (23-07-2003), (Zorgvuldigheid. Motivering. Vertrouwen.). JB, 1319-1320. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter rechtbank Haarlem (27-02-2003), 118, (Bestuursorgaan; – b-orgaan. Besluit; -meeromvattende beslissing.). JB, 624-625. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak (04-042003), 139, (Aanvraag; -herhaalde. Aanvraag; ne bis in idem. Beginsel; ne bis in idem. Formele rechtskracht.). JB, 780-781. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak (04-042003), 140, (Gemachtigde; – toezending stukken.). JB, 783. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: rechtbank Utrecht (04-04-2003), 161, (Gemachtigde; – geen ontvangen stukken. Stukken; -zenden aan gemachtigde. Termijnoverschrijding; -verschoonbaar.). JB, 846-847. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Rechtbank Zutphen (27-03-2003), 162, (Verzet; -verwijtbaar geen bezwaar). JB, 848. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Hoge Raad (18-04-2003), 164, (Formele rechtskracht. Gezag van gewijsde; -werking van een uitspraak. Competentie; -afbakening. Executoriale titel.). JB, 873-875. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter Rechtbank Maastricht (24-03-2003), 180, (Termijnoverschrijding; – verschoonbaar. Bekendmaking; -huis-aan-huisblad. Bezwaarschrift; -herstel verzuim.). JB, 939940. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (17-042003), 190, (Procesregeling Bestuursrecht. Algemene beginselen van behoorlijke rechtspleging.). JB, 976-977. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Rechtbank Rotterdam (14-04-2003), 203, (Belanghebbende; rechtstreeks. Belanghebbende; -afgeleid. Omvang geding. Formele rechtskracht; van rechtshandeling. Formele rechtskracht; -van rechtsgevolg.). JB, 1035. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: ABRS (23-06-2003), 224, (Geheimhouding; -gevolge. Bewijslast; -verdeling. Grondslag; -van de uitspraak.). JB, 1138-1140.


327


Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Voorzitter ABRS (15-07-2003), 236, (Voorlopige voorziening. Planschade. Goedkeuring. Rechtskracht; formele. Rechtskracht; -rechtens onaantastbaar.). JB, 1166-1167. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: ABRS (16-07-2003), 237, (Parafenbesluit. Bevoegdheid. Besluit). JB, 1169-1170. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (20-08-2003), 266, (Dwangsom, overtreding.). JB 13, noot staat echter in JB 2003-14, 1340-1341. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter Rechtbank ‘s Gravenhage (23-07-2003), 279, (Zorgvuldigheid. Motiveringsbeginsel.). JB 13, p. 1319-1320. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Hoge Raad (12-09-2003), 282, (Onrechtmatige daad, overheidsdaad. Rechtmatige daad, overheidsdaad. Formele rechtskracht. Appel, devolutieve werking. Vrijwarende werking, van rechtmatige vergunning.). JB 14, p. 1370-1374. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (18-09-2003), 315, (Verweerschrift, termijn indienen. Stukken termijn indienen. Verweerschrift, stukken.). JB 15, p. 1503-1503. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (23-10-2003), 321, (Adviseur. Zorgvuldigheid.). JB 15, p. 15161517. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (21-10-2003), 337, (Toetsing, ambthalve. Beroepschrift, stelbrief). JB 16, p. 1568-1569. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (22-10-2003), 342, (Appelverbod, doorbreking. Vervallen, verklaren, van eerdere uitspraak.). JB 16, p. 1579-1580. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Hoge Raad (24-01-2003), 44, (Formele rechtskracht; – hoofdregel. Formele rechtskracht; -uitzondering. Formele rechtskracht; en communautair recht. Onverschuldigde betaling). JB, p. 260-261. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Rechtbank Den Haag (31-01-2003), 60, (Misbruik van procesrecht. AC-procedure; asielaanvraag; tijdstip van. Aanvraag; horen aanvrager. Zorgvuldigheidsbeginsel; voorbereiding. Beslistermijn. Ddp.). JB, p. 342-343.

328



Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter Rechtbank Leeuwarden, sector bestuursrecht (27-01-2003), 61, (Besluit; belanghebbenden. Besluit; verplaatsing. Besluit; meeromvattende beschikking. Opvang; aanvullende asiellocaties. Horen; – belanghebbenden. Rechtstreekse werking. Motivering. Belangenafweging. Descretionaire bevoegdheid.). JB, p. 349. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Voorzieningenrechter Rechtbank Leeuwarden, sector civiel (06-02-2003), 62, (Onrechtmatige daad; ontruiming asielzoekerscentra. Bevoegdheid; bestuursdwang. Doorkruising?). JB, p. 352354. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Nationale ombudsman (17-12-2002), 74, (Advies; deskundig. Rechtspraak; effectiviteit. Zorgvuldige besluitvorming.). JB, p. 405-407. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Nationale ombudsman (31-01-2002), 76, (Aanvraag). JB, p. 428-429. Linden, E.C.H.J. van der (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak (19-022003), 83, (Bewijsmiddel; proces-verbaal. Procesverbaal; herziening.). JB, p. 449-450. Lust, S. (2003). Noot bij: Hof van Beroep Gent (20-12-2002), (De aansprakelijkheid van de overheid voor foutieve informatie in een stedenbouwkundig attest). R.A.B.G., p. 871-876. Lust, S. (2003). Noot bij: Hof van Cassatie (08-11-2002), (De aansprakelijkheid van de overheid voor het niet in acht nemen van een beslissingstermijn). R.A.B.G., p. 856-862. Lust, S. (2003). Noot bij: Raad van State 03-12-2001, nr. 101 449 en Raad van State 15-07-2002, nr. 109 353, (De koppeling van de stedenbouwkundige en de milieuvergunning: wanneer wordt een vergunning definitief geweigerd?). R.A.B.G., p. 181-186. Lust, S. (2003). Noot bij: Raad van State 25-10-2001, nr. 100 287 en Raad van State 31-07-2002, nr. 109 616, (De regularisatievergunning: beoordeling nu of toen?). R.A.B.G., p. 78-82. Lust, S. (2003). Noot bij: Hof van Cassatie 24-06-2002 en Antwerpen 24-062002, (Over plannen van aanleg, functiewijzigingen en asielcentra). R.A.B.G., p. 165-169. Lust, S. (2003). Noot bij: Raad van State (30-07-2002), 109 563, (Apers en cons.). T.R.O.S., p. 152.


329


Lust, S. (2004). Noot bij: Hof van Beroep Brussel (13-10-2003), (Over de afstand en het verval van stedenbouwkundige en verkavelingsvergunningen). R.A.B.G., p. 990-998. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (11-04-2003), 181, (Wegbeheer. Schadevergoeding. terughoudende toetsing). JB 9, p. 943-944. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (24-04-2003), 205, (Ontslagvergunning. Bedrijfseconomische redenen. Ancienniteitsbeginsel. Privacybescherming.). JB 10, p. 1047-1048. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (12-05-2003), 222, (Gemeentelijke klachtenregeling. Posterieure en anterieure verordening. Samenloop klacht en bezwaar. Niet tijdig beslissen. Aanbeveling N.o.). JB 11, p. 11011102. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (10-10-2002), 30, (Storing op rechtsgeldig uitgesloten rekeningnummer. Verrijking). JB 1, p. 142. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (23-10-2002), 43, (Bestuursdwang. Bestuursrechtelijke voorziening. Klachtbehandelig. Termijnoverschrijding). JB 2, p. 230-231. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (06-11-2002), 63, (Voortijdige indiening. Doorzendplicht. Samenloop. Klaagschrift. Bezwaarschrift. Beroepschrift. Termijnoverschrijding. Afstemming intern en extern klachtrecht). JB 3, p. 358-360. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (07-07-2003), 281, (Hoorplicht. Kennelijk ongegronde klacht.). JB 13, p. 1334-1336. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (17-07-2003), 306, (Referendum, raadplegend. Politieke binding. Vaststellen vraagstelling. Inspraak. Oproepingskaart. Informatieve tekst. Opkomstprognose. Zorgvuldige klachtbehandeling. Motivering bevinden klachtenonderzoek). JB 14, p. 14701471. Niessen, N.J.A.P.B. (2003). Noot bij: Nationale Ombudsman (30-09-2003), 361, (Voortvarendheid. Tussentijdse informatieverstrekking. Onderzoek uit eigen beweging). JB 16, p. 1659-1661. Niessen, N.J.A.P.B. (2004). Noot bij: Nationale Ombudsman (19-11-2003), 71, (Bestuursdwang. Uitstel van effectuering. Motivering. Samenloop klachtbehandeling en rechterlijke procedure). JB 2, p. 323-325.

330



Niessen, N.J.A.P.B. (2004). Noot bij: Nationale Ombudsman (22-12-2003), 111, (Klachtrecht. Tuchtrecht. Rol deken van de Orde van Advocaten). JB 4, p. 524526. Niessen, N.J.A.P.B. (2004). Noot bij: Nationale Ombudsman (12-02-2004), 171, (Onjuiste informatie gemeente, Schadevergoeding. Marginale toetsing. Aanbeveling Nationale Ombudsman). JB 6, p. 796-797. Niessen, N.J.A.P.B. (2004). Noot bij: Nationale Ombudsman (01-07-2004), 363, (Hoor en wederhoor. Verslaglegging. Inzage. Privacy). JB 14, p. 1572-1574. Reestman, J.H. (2004). Noot bij: EHRM (06-05-2003), Njcm-Bulletin, p. 736744. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Centrale Raad van Beroep (21-02-2003), 113, (Goede procesorde. Verdedigingsbeginsel. Motiveringsbeginsel). JB 6, p. 594595. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Hoge Raad (21-03-2003), 133, (Evenredigheidsbeginsel. Marginale toetsing. Willekeurverbod. Ongeoorloofde concurrentie). JB 8, p. 745-745. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (23-04-2003), 148, (Declaratie. Besluit, bestuursorgaan. Besluit, appellabel. Heroverweging). JB 8, p. 816-817. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (29-04-2003), 149, (Uitbaggeren ligplaatsen. Besluit, rechtsgevolg). JB 8, p. 818-819. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (07-05-2003), 152, (Beleidsregel, afwijkingsbevoegdheid). JB 8, p. 824825. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Hoge Raad (26-08-2003), 253, (Faillissement. Schadeverzekering. Interpretatie (wettelijke term)). JB 13, p. 1224-1225. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (07-08-2003), 284, (Bestuursorgaan). JB 14, p. 1377-1378. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (27-08-2003), 289, (Evenredigheidsbeginsel, belangenafweging. Motiveringsbeginsel. Nadeelcompensatie). JB, p. 1394-1395. Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (29-10-2003), 345, (Verweer, stukken). JB 16, p. 1589-1590. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

331


Stroink, F.A.M. (2003). Noot bij: Rechtbank Almelo (07-10-2003), 358, (Nadeelcompensatie. Verkeersbesluit. Nadeelcompensatie, geen normale maatschappelijke ontwikkeling). JB 16, p. 1635-1635. Stroink, F.A.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (14-01-2004), 117, (Gang van zaken tijdens de zitting). JB 5, p. 596. Stroink, F.A.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (19-02-2004), 148, (Voorlopige voorziening). JB, p. 710-711. Stroink, F.A.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (14-04-2004), 209, (Besluit). JB, p. 1011-1012. Stroink, F.A.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (28-04-2004), 236, (Beleidsvrijheid). JB, p. 1115-1116. Stroink, F.A.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (02-06-2004), 261, (Beleidsregel). JB, p. 1206. Stroink, F.A.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (28-10-2004), 397, (Omvang geding). JB, p. 1717-1718. Stroink, F.A.M. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (03-11-2004), 394, (Rechtsgevolg). JB, p. 1710. Velde, J. van der (2003). Noot bij: EHRM (09-01-2003), 18, (L. en V. tegen Oostenrijk – Recht op prive-leven. Verbod van discriminatie. Homoseksualiteit. ‘Age of Consent’). EHRC, p. 151-153. Velde, J. van der (2003). Noot bij: EHRM (20-02-2003), 35, (Hutchinson Reid tegen het Verenigd Koninkrijk – Vrijheidsontneming. Geesteszieke. Habeas Corpus. Bewijslast. Spoedige beslissing.). EHRC, p. 316-317. Velde, J. van der (2003). Noot bij: EHRM (03-04-2003), 35, (Voorarrest. Rechter of andere magistraat die door de wet bevoegd verklaard is rechterlijke macht uit te oefenen. Berechtiging binnen redelijke termijn. Procedure op tegenspraak. Eerbiediging correspondentievrijheid. Eerbiediging familie- en gezinsleven.). EHRC 2, p. 409-410. Velde, J. van der (2003). Noot bij: EHRM (06-05-2003), 53, (Schrapping van de rol. Minnelijke schikking. Voortzetting behandeling verzoekschrift. Eenzijdige verklaring Staat.). EHRC, p. 485-487. Velde, J. van der (2003). Noot bij: EHRM (25-09-2003), 88, (Vasileva tegen Denemarken – Vrijheidsontneming. Nakoming van een door de wet voorgeschreven verplichting. Identificatieplicht.). EHRC, p. 821. 332



Velde, J. van der (2004). Noot bij: EHRM (28-04-2004), 59, (Azinas tegen Cyprus). EHRC, p. 525-527. Velde, J. van der (2004). Noot bij: EHRM (22-06-2004), 77, (Broniowski tegen Polen). EHRC, p. 719-720. Velde, J. van der (2004). Noot bij: EHRM (29-07-2004), 94, (Scordino tegen Italie (no. 1)). EHRC, p. 965-967. Velde, J. van der (2004). Noot bij: EHRM (05-10-2004), 100, (H.L. tegen het Verenigd Koninkrijk). EHRC, p. 1019-1020. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (21-05-2003), AB, p. 346. Verheij, N (2003). Noot bij: HR (24-05-2002), Njcm-Bulletin, p. 765. Verheij, N (2003). Noot bij: EHRM (18-06-2002), Njcm-Bulletin, p. 787-789. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (20-11-2002), 104, AB, p. 518-519. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (10-07-2002), 123, AB, p. 631-632. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (05-06-2002), 124, AB, p. 634-636. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (13-11-2002), 135, AB, p. 683-684. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (31-07-2002), 136, AB, p. 687-689. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (08-05-2002), 137, AB, p. 691-692. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (10-07-2002), 148, AB, p. 734. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (08-01-2003), 157, AB, p. 774. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (05-03-2003), 166, AB, p. 804-805. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (26-02-2003), 172, AB, p. 838-839. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (20-11-2002), 173, AB, p. 842-843. Verheij, N (2003). Noot bij: ABRS (18-06-2003), 368, AB, p. 1807-1808. Verheij, N (2004). Noot bij: EHRM (16-04-2002), 75, (Dangeville). AB, p. 512518.


333


Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2904-2003), 203, AB, p.1077-1078. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2307-2003), 275, AB, p. 1440-1442. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2708-2003), 10, AB, p. 46-48. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (1911-2003), 384, AB, p. 1964-1966. Verheij, N (2004). Noot bij: HvJ EG (13-01-2004), C-453/00, (Kühne & Heitz). JB, 42, p. 194-198. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2101-2004), 253, AB, p. 1325-1327. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2801-2004), 382, AB, p. 1956-1958. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2502-2004), 216, AB, p. 1138. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (0303-2004), 252, AB, p. 1322-1323. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (3103-2004), 215, AB, p 1136. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2804-2004), 239, JB, p. 1252-1253. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (0206-2004), 397, AB, p. 2007-2009. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (0906-2004), 408, AB, p. 2065. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (1606-2004), 396, AB, p. 2003-2005. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (3006-2004), 407, AB, p. 2063-2064.

334



Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (0207-2003), 80, AB, p. 533-534. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2807-2004), 417, AB, p. 2116-2118. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (1808-2004), 395, AB, p. 1998-2000. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (1808-2004), 416, AB, p. 2114. Verheij, N (2004). Noot bij: HvJ EG (09-09-2003), C-198/01, (CIF). JB, 113, p. 561-563. Verheij, N (2004). Noot bij: CBb (20-09-2004), 382, JB, p. 1641-1644. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2909-2004), 415, AB p. 2111-2112. Verheij, N (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (2412-2004), 383, AB, p. 1961-1962. Verhey, L.F.M. (2003). Noot bij: Europese Hof voor de rechten van de mens (06-05-2003), 211, (Eis van onafhankelijke en onpartijdige rechtspraak; ‘Procola-risico’s’ bij Nederlandse Raad van State: combinatie van adviserende en rechtsprekende taken.). AB 24, p. 1017-1025. Verhey, L.F.M. (2003). Noot bij: EHRM (07-11-2000), 25, (Onpartijdigheid; full jurisdiction). AB 4, p. 121-124. Verhey, L.F.M. (2003). Noot bij: Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen (06-11-2003), 92, (Persoonsgegevens op internetsite. Privacy-richtlijn.). EHRC 11, p. 903-904. Verhey, L.F.M. (2003). Noot bij: Hoge Raad (28-03-2003), 134, (Informatieplicht. Ministeriële verantwoordelijkheid). JB, p. 745-768. Verhey, L.F.M. (2004). Noot bij: ABRS (29-10-2003), (Kiesrecht, curatele). JB, 1, p. 3. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Noot bij: ABRvS (09-01-2003), AB 111, p. 548-552. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Noot bij: ABRvS (20-08-2003), AB 391, p. 1927-1933. Publiekrechtelijke rechtsvergelijking

335


Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Noot bij: CRvB (23-12-2002), AB 209, p. 976978. Widdershoven, R.J.G.M. & Willemsen, P.A. (2003). Noot bij: ABRvS (06-082003), AB 355, p. 1729-1733. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Noot bij: HR (24-01-2003), (Maple Tree). AB 120, p. 595-621. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Noot bij: HvJEG (26-11-2002), C-275/00, (First en Franex). AB 218, p. 1043-1052. Widdershoven, R.J.G.M. (2003). Noot bij: HvJEG (30-09-2003), C-224/01, (Köbler). AB 429, p. 2119-2141. Widdershoven, R.J.G.M. & Willemsen, P.A. (2003). Noot bij: ABRvS (23-102002), AB 303, p. 1441-1445. Widdershoven, R.J.G.M. & Willemsen, P.A. (2004). Noot bij: CRvB (12-112003), 206, AB, p. 1083-1090. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: Hoge Raad (28-11-2003), 339, AB, p. 1763-1767. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: Hoge Raad (23-01-2004), 258, AB, p. 1345-1369. Widdershoven, R.J.G.M. & Vermeulen, B.P. (2004). Noot bij: ABRS (02-032004), 152, AB, p. 843-852. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: Rechtbank ‘s-Gravenhage (22-042004), 364, AB, p. 1867-1873. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: ABRS (26-04-2004), 276, AB, p. 1442-1448. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: Hoge Raad (07-05-2004), 347, AB, p. 1789-1808. Widdershoven, R.J.G.M. & Jansen, O.J.D.M.L. (2004). Noot bij: ABRS (02-062004), 340, AB, p. 1767-1770. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: ABRS (10-09-2004), 4, AB, p. 14-19. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: Hoge Raad (22-10-2004), 423, AB, p. 2131-2133. 336



Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: ABRS (27-10-2004), 427, AB, p. 2152-2155. Visser, J.W. de (2003). Noot bij: CC (03-04-2003), Swarbooi/Brink, LGB 5, p. 1-4. Woltjer, A.J.Th. (2003). Annotatie bij Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State 28 augustus 2002. In A.J.Th. Woltjer & A.B. Terlouw (Eds.), Rechtspraak Vreemdelingenrecht 2002 (p. 258-259). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Woltjer, A.J.Th. (2003). Annotatie bij Nationale ombudsman 24 oktober 2002. In A.J.Th. Woltjer & A.B. Terlouw (Eds.), Rechtspraak Vreemdelingenrecht 2002 (p. 479-485). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Woltjer, A.J.Th. (2003). Annotatie bij Oordeel CGB 02-158. In D.J.B. de Wolff & et al. (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2002 (Oordelenbundel CGB) (p. 258-259). Deventer: Kluwer. Woltjer, A.J.Th. (2003). Annotatie bij Oordeel CGB 02-87. In D.J.B. de Wolff & et al. (Eds.), Gelijke behandeling: oordelen en commentaar 2002 (Oordelenbundel CGB) (p. 219-220). Deventer: Kluwer. Woltjer, A.J.Th. (2003). Noot bij: EHRM (08-07-2003), (Hatton e.a.v. VK). AB 46, p. 5. Woltjer, A.J.Th. (2003). Noot bij: EHRM (04-06-2002), (Wessels-Bergervoets v. Nederland). Nemesis 2, p. 18-19. Woltjer, A.J.Th. (2003). Noot bij: EHRM (06-02-2003), (Jakupovic v. Oostenrijk). EHRC 27, p. 214. Woltjer, A.J.Th. (2003). Noot bij: EHRM (17-04-2003), (Yilmaz v. Duitsland). EHRC 48, p. 440-442. Woltjer, A.J.Th. (2003). Noot bij: HvJ EG (12-06-2003), (Schmidberger v. Oostenrijk). EHRC 64, p. 595-597. Woltjer, A.J.Th. (2003). Noot bij: EHRM (10-07-2003), (Benhebba v. Frankrijk). EHRC 73, p. 687-688. Woltjer, A.J.Th. (2003). Noot bij: HvJ EG (23-09-2003), (Akrich v. VK). EHRC 85, p. 799-802. Woltjer, A.J.Th. (2003). Noot bij: EHRM (30-09-2003), (Poirrez v. Frankrijk). EHRC 89, p. 830-831.


337


Woltjer, A.J.Th. (2004). Annotatie bij Afdeling bestuursrechtspraak Raad van State, 25 september 2003. In P.E. Minderhoud & A.J.Th. Woltjer (Eds.), Rechtspraak Vreemdelingenrecht 2003 (p. 241-243). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Woltjer, A.J.Th. (2004). Annotatie bij HvJEG, 2 oktober 2003, zaak C-148/02 (Garcia Avello t. België). In P.E. Minderhoud & A.J.Th. Woltjer (Eds.), Rechtspraak Vreemdelingenrecht 2003 (p. 451-456). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Woltjer, A.J.Th. (2004). Annotatie bij Commissie Gelijke Behandeling, 15 december 2003, oordeel 2003-153 (preflightcontroles). In P.E. Minderhoud & A.J.Th. Woltjer (Eds.), Rechtspraak Vreemdelingenrecht 2003 (p. 489-498). Nijmegen: Ars Aequi Libri. Woltjer, A.J.Th. (2004). Noot bij: EHRM (27-11-2003), (Shamsa t. Polen). EHRC 1, p. 13-19. Woltjer, A.J.Th. (2004). Noot bij: EHRM (17-02-2004), (Venkadajalasarma t. Nederland). EHRC 4, p. 274-279. Woltjer, A.J.Th. (2004). Noot bij: HvJEG (29-04-2004), (Orfanopoulos/Oliveri t. Land Baden-Württemberg). EHRC 6, p. 447-449. Woltjer, A.J.Th. (2004). Noot bij: EHRM (22-04-2004), (Radovanovic t. Oostenrijk). EHRC 6, p. 488-492. Woltjer, A.J.Th. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State (21-04-2004), 214, AB 27, p. 1133-1135. Zwart, T. (2004). Noot bij: Hoge Raad (28-03-2003), AB 20, p. 123-126. Zwart, T. (2004). Noot bij: Hoge Raad (12-12-2003), AB 93, p. 617-619.

338



II.2

Constitutionele processen in Europa

A. VOLLEDIGE TITEL Constitutionele processen in Europa


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Mw. Prof. Dr. D. Curtin (UU)

onderzoeksleiders Mw. Prof. Mr. S. Prechal (UU) Mw. Prof. Dr. H.E.G.S. Schneider (UM) Mw. Prof. Dr. E.I.L. Vos (UM) Dhr. Prof. Dr. B.E.F.M. de Witte (UM) Dhr. Prof. Dr. J. Wouters (KUL)

senior onderzoekers Dhr. Prof. Mr. R. Barents (UM) Dhr. Mr. I. Dekker (UU) Dhr. Prof. Dr. W. Devroe (UM/KUL) Dhr. Prof. Mr. J.H. Jans (UvA) Dhr. Mr. Dr. R.H. van Ooik (UU/UvA) Mw. Dr. L.B. Waddington (UM)

geassocieerde onderzoeker Dhr. Prof. Dr. R.A. Wessel (UT)

onderzoekers Dhr. Mr. S. van den Bogaert (UM) Dhr. Dr. N. Lavranos (UvA) Mw. Mr. M. de Leeuw (UU) Dhr. Dr. A.P. van der Mei (UM) Mw. Dr. J.M. Prinssen (UvA) Mw. Mr. E. van Sliedregt (UU)


339


promovendi Dhr. Mr.Drs. T.W.B. Beukers (UvA) Dhr. Mr. S. Carrera Nuñez (UM) Dhr. Mr. S.J.F.J. Claessens (UM) Mw. M. Eliantonio (UM) Mw. T. Takacs (UU) Dhr. Mr. A.A.J.A. Vandamme (UU) Dhr. M. J. Verhoogt (UU) Mw. I. Wendt (UM)



F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Constitutionele processen in Europa Hoogleraar

2.9 Fte


1.05 Fte

Universitair docent

1.9 Fte

Postdocs

0.0 Fte


3.8 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 In 2003 is onder leiding van prof. mr. Sacha Prechal (UU) en mr. Bert van Roermund (UvT) het SARO-project Binding Unity and Divergent Concepts in EULaw: Empirical, Conceptual and Normative Explorations’ van start gegaan. In dit project staat het verhoogd risico van divergentie die het Europees Gemeenschapsof Unierecht, in vergelijking met nationale rechtsordes, centraal. Factoren die tot de divergentie bijdragen, zijn o.a.: de rechtsmacht voor het toepassen en afdwingen van regels is gedelegeerd aan nationale organen; het EU recht heeft een ‘eigen’ terminologie, verschillend van die in de lidstaten; de veeltaligheid in EG wetgeving leidt tot vertaalproblemen (incorrecte, soms zelf onmogelijke verta340



ling); de gemeenschappelijke opleiding in en gemeenschappelijke cultuur rond EU-recht zijn in statu nascendi; de sociaal-politieke constellaties, aspiraties en ideologieën in de lidstaten lopen sterk uiteen en voeden tegenstellingen tussen lidstaten. Vanuit deze achtergrond gezien rijst de vraag of er ‘gemeenschappelijke begrippen’ bestaan en überhaupt kunnen bestaan die bijdragen tot een bindende eenheid. Of zijn zij – al dan niet verkapt – bron van divergentie? En, gesteld dat er inderdaad geen gemeenschappelijke kern is, dan rijst de vraag of en eventueel hoe men, niettemin, via het gebruik van divergente rechtsbegrippen de noodzakelijke eenheid en coherentie van het Gemeenschapsrecht kan articuleren, versterken en zelfs afdwingen. In april 2004 heeft in het kader van dit project een eerste seminar bijeenkomst plaatsgehad in Tilburg en zijn verdere werkafspraken gemaakt met de deelnemende onderzoekers (uit meerdere Eu lidstaten). Begin 2005 verscheen een gezamenlijke bundel onder redactie van prof. mr. Deirdre Curtin (UU) en mr. Ramses Wessel (Universiteit Twente) onder de titel Good Governance and the European Union. Reflections on concepts, institutions and substance: Lessons from National and International Law (Intersentia 2005, 276 p.). Het bevat een aantal bijdragen van met name Utrechtse, Amsterdamse, Leuvense en Maastrichtse auteurs mede naar aanleiding van de door de Europese Commissie uitgebrachte White Paper European Governance en ontwikkelingen die daarmee samenhangen. De bundel vloeit voort uit een in 2002 in Utrecht georganiseerde workshop. Tijdens het Ius Commune-congres van 2003 in Maastricht werden gezamenlijke workshops georganiseerd over de Europese Grondwet door prof. mr. Jan Wouters (KUL), prof. mr. Sacha Prechal (UU) en prof. mr. Tom Eijsbouts (UvA). Uiteenlopende constitutionele aspecten van de Europese Grondwet, onder meer de betekenis van de grondrechten, de rol van de rechter en de nieuwe institutionele verhoudingen, werden naar aanleiding van een aantal inleidingen besproken. In maart 2004 werd in Utrecht een workshop georganiseerd onder leiding van prof. mr. Sacha Prechal en Thomas Vandamme (beiden UU) over het Waterpaktarrest van de Hoge Raad. Aan deze workshop werd door verschillende leden van de onderzoeksschool deelgenomen. In juni 2004 vond in Amsterdam een internationale conferentie plaats onder de titel Rule of Reason; rethinking another classic of EC legal doctrine. Tijdens het Ius Commune congres van 2004 in Leuven werd een gezamenlijke workshop georganiseerd door Prof. Mr. Sacha Prechal (UU) en Prof. Mr. Rob Widdershoven (UU) over de amtshalve toepassing van het Europees recht door de Nederlandse rechter. Een deel van deze bijeenkomst werd ook bijgewoond door Ius Commune leden uit het privaatrecht. Evens werd tijdens het Ius Commune congres 2004 in Leuven een gezamenlijke workshop georganiseerd door Prof. Dr. Deirdre Curtin (UU) en Prof. Dr. Ellen Vos (UM), getiteld: Accountability and EU Non-Majoritarian Agencies. De work-


341


shop werd voorgezeten door Em. Prof. Dr. Walter van Gerven (Leuven/UM) en werd ingeleid door Em. Prof. Dr. Carol Harlow (LSE, London). Een groep onderzoekers uit Utrecht en Amsterdam heeft, in opdracht van de Raad voor de rechtspraak, in 2004 gewerkt aan een rapport gewerkt over de gevolgen van de Europeanisering van het recht voor de organisatie van de Nederlandse rechtspraak. Het rapport zal – in het Engels – in de loop van 2005 gepubliceerd worden. Ten slotte dient te worden vermeld dat in 2004 vanuit de Universiteit van Amsterdam met bijdragen van medewerkers van andere deelnemende faculteiten een nieuw internationaal tijdschrift is opgezet onder leiding van prof. mr. Tom Eijsbouts: de European Constitutional Law Review. Het tijdschrift wordt uitgegeven door T.M.C. Asser en gedistribueerd door de Cambridge University Press.



D.M. Curtin, Ramses & A. Wessel (eds.), Good Governance and the European Union. Reflections on concepts, institutions and substance, Antwerpen 2004, 276 p.

-

S. Prechal, Rights v. Principles or How to Remove Fundamental Rights from the Jurisdiction of the Courts, in: J.W. de Zwaan, J.H. Jams & F.A. Nelissen (eds.), The European Union. An Ongoing Process of Integration, Liber Amicorum Alfred E. Kellermann, Den Haag: T.C. Asser Press, 2004, p. 177-185.


D. Curtin, Mind the gap: the Evolving EU Executive and the Constitution, Third Walter van Gerven Lecture, Groningen 2004, 27 p.

-

S. Prechal, Preliminary procedure: a role for legal scholarship? In The Uncertain Future of the Preliminary Procedure, Symposium Council of State, the Netherlands, Den Haag 2004, p. 17-30.

-

R.H. van Ooik, Betekenis van het Europese burgerschap voor Nederland: studiefinanciering en bijstand, in: T.M.C. Asser Instituut (Ed.), Europees Burgerschap en de rechtsgevolgen voor de burgers in de EU, Den Haag 2004, p. 127-142.

342



-

B. de Witte, The Institutional Balance in the European Union: Is there a Need for a New Horizontal Division of Powers? In R. Herzog & S. Hobe (Eds.), Die Europäische Union auf dem Weg zum verfassten Staatenverbund: Perspektiven der europäischen Verfassungsordnung, Munchen 2004, p. 5765.

K. DISSERTATIES J.M. Prinssen, Doorwerking van Europees recht. De verhouding tussen directe werking, conforme interpretatie en overheidsaansprakelijkheid, diss. UvA, Deventer 2004, 279 p. -

S. van den Bogaert, From Wembley to San Siro: Regulation of the mobility of sportsmen in the EU post Bosman, diss. EUI Florence, 457 p.



* Bogaert, S. van den (2004). .... And another uppercut from the Court of Justice to nationality requirements in sports regulations. European Law Review 29, 267. Carrera, S. (2004). What does Free Movement mean in Theory and Practice in an Enlarged EU? CEPS Working Document 208, 28 p. Carrera, S. (2004). What does Free Movement mean in an Enlarged EU? Enlargement Research Bulletin 34, 28 p. * Carrera, S. & Apap, J. (2004). Family Reunification. A Case for Annulment before the ECJ? CEPS Commentary, . * Carrera, S. & Apap, J. (2004). Judicial Cooperation in Criminal Matters: The European Arrest Warrant. CEPS Commentary, . * Carrera, S. & Apap, J. (2004). Maintaining Security within Borders: Towards a Permanent State of Emergency in the EU? Alternatives: Global, Local, Political Journal 29(4), 399-416. Carrera, S. & Apap, J. (2004). The European Arrest Warrant: A good Testing Ground for Mutual Recognition in the Enlarged EU? CEPS Policy Brief 46, 26 p.


343


Carrera, S., Apap, J., Bigo, D., Guittet, E. & Walker, R (2004). The Aftermath of 11 March in Madrid, ELISE Declaration. CEPS Commentary, . Carrera, S., Apap, J. & Kirisci, K. (2004). Turkey in the European Area of Freedom, Security and Justice. CEPS EU-Turkey Working Paper, 3, 55 p. * Carrera, S. & Bigo, D. (2004). From New York to Madrid: Technology as the Ultra-solution to the Permanent State of Fear and Emergency in the EU. CEPS Commentary, . Carrera, S. & Turmann, A. (2004). Towards a Free Movement of Workers in an Enlarged EU? CEPS Commentary, . * Curtin, D.M. (2003). Digitial Governance in the European Union Anno 2002Freedom of Information Trumped by Internal Security. Irish Criminal Law Journal 12 (4), 17-24. * Curtin, D.M. (2003). From Governing the Eu to Guarding the Governors? Some reflections on mechanisms of accountability of executive power in the EU. Collegium 26, 61-74. * Curtin, D.M. (2003). El Gobierno de la UE: Como controlar a los gobernantes. Revista Vasca de Administración Pública, 23-35. * Curtin, D.M. (2003). Private Interest Representation or Civil Society Deliberation? Social & Legal Studies: an International Journal, 55-76. * Curtin, D.M. (2003). Digital Government in the European Union: Freedom of Information Trumped by ‘Internal Security’. In A. Roberts (Ed.), National Security and Open Government: Striking the Right Balance (p. 101-122). New York: Campbell Public Affairs Institute. . Curtin, D.M. & Princen, S. (2003). Beleidsuitvoering en verantwoording in Europees beleid. De gevolgen van de Europese Conventie. In Ministerie van BZK (Ed.), Europese grondwet: de doorwerking van de ontwerp-Europese grondwet op beleidsterreinen van BZK (p. 57-69). Den Haag: Directie Coordinatie Internationaal Beleid. * Curtin, D.M. (2004). Mind the Gap? The Evolving Executive and the Constitutional Treaty, (Walter van Gerven Public Lecture, 3). Groningen: Europa Law Publishing, 27 p.

344



* Curtin, D.M. (2004). European Union Executive Actors Evolving in the Shade? In J.W. de Zwaan, J.H. Jans, F.A. Nelissen & S. Blockmans (Eds.), The European Union. An Ongoing Process of European Integration. Liber Amicorum Alfred E. Kellerman (p. 97-110). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Dekker, I.F. (2004). Declaration on the fight against terrorism and the protection of human rights: A resolvable conflict. Helsinki Monitor, 321-327. * Dekker, I.F. & Werner, W.G. (Eds.). (2004). Governance and International Legal Theory. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff, 384 p. * Devroe, W. (2003). Chapitre V. L’accès aux services financiers: analyse sur base du concept ‘service universel’. In J. Vandamme & S. Rodrigues (Eds.), L’accès aux services d’intérêt économique général (p. 109-143). Parijs: Editions Aspe Europe. Devroe, W. & Berghe, A. van den (2003). Inleiding tot de rechtsvergelijking. Leuven: Acco, 150 pp (+ 83 p documentatie). Devroe, W. (2004). Bouw en mededinging. In K. Deketelaere & A. Verbeke (Eds.), Jaarboek bouwrecht 2003-2004 (p. 135/173-174/236). Brugge: Die Keure. Devroe, W. & Cousy, H. (2004). Met recht en rede, de reden van het recht: interview met Walter van Gerven. Pro memorie: bijdragen tot de rechtsgeschiedenis der Nederlanden 6, 89-102. * Gijzen, M.H.S. & Waddington, L.B. (2004). Dutch Report on the Implementation of the Disability Provisions of the Framework Employment Directive. Brussel: Europese Commissie, 36 p. * Gijzen, M.H.S. & Waddington, L.B. (2004). Dutch Summary Report on the Implementation of the Disability Provisions of the Framework Employment Directive. Brussel: Europese Commissie, 7 p. * Jans, J.H. & Heide, A.K. von der (2003). Europäisches Umweltrecht. Groningen: Europa Law Publishing, XVI + 558 p. Jans, J.H. (2003). Beyond direct effect: some observations on article 6 of the Habitats Directive. In C. Lambers & et al. (Eds.), Trilateral or European Protection of the Wadden Sea? (p. 143-147). Den Haag: Sdu Uitgevers. * Jans, J.H. (2003). EU Environmental Policy and the Civil Society. In J.H. Jans (Ed.), The European Convention and the Future of European Environmental Law (The Avosetta series, 1, p. 53-66). Groningen: Europa Law Publishing.


345


* Jans, J.H. (2003). The Rule of Law and European Environmental Policy. In L. Krämer (Ed.), Recht und Um-Welt; Essays in Honour of Prof. dr. Gerd Winter (p. 301-312). Groningen: Europa Law Publishing. * Jans, J.H. (2003). Veiligheid in het Europees recht: een overzicht. In T.M.C. Asser Instituut (Ed.), ‘Veiligheid’ en het recht van de Europese Unie (p. 1-7). Den Haag: T.M.C. Asser Press. * Jans, J.H. (Ed.). (2003). The European Convention and the Future of European Environmental Law. Groningen: Europa Law Publishing, X + 136 p. * Jans, J.H. & Heide, A.K. von der (2003). Lückenhafter Individualrechtsschutz im Europäischen Umweltrecht. Zeitschrift für Umweltrecht 6, 390-394. * Jans, J.H. & Scott, J. (2003). The Convention of the Future of Europe: An environmental perspective. Journal of Environmental Law 15 (3), 323-339. * Jans, J.H. (2004). State Liability and Infringements Attributable to National Courts; a Dutch Perspective on the Köbler Case. In J.W. de Zwaan, J.H. Jans, F.A. Nelissen & S. Blockmans (Eds.), The European Union: An Ongoing Process of Integration. Liber Amicorum Alfred E. Kellerman (p. 165-176). Den Haag: T.M.C. Asser Instituut. * Jans, J.H. (2004). The Rule of Law and Stability in the Eurozone? Legal Issues of Economic Integration 4, 239-241. * Jans, J.H., Eijsbouts, W.T. & Vogelaar, F.O.W. (2004). Europees Recht Algemeen Deel. Groningen: Europa Law Publishing, 390 p. * Lavranos, N. (2003). Europol en de oorlog tegen terrorisme – een eerste analyse. In Asser Instituut Europees Recht (Ed.), ‘Veiligheid’ en het recht van de Europese Unie (p. 123-131). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Lavranos, N. (2003). Die begrenzte, funktionelle Unabhängigkeit der EZB – Anmerkung zum Urteil. Europarecht Heft 5, 878-887. * Lavranos, N. (2003). Europol and the Fight Against Terrorism. European Foreign Affairs Review 8, 259-275. * Lavranos, N. (2004). Die EG darf WTO-Recht weiterhin ignorieren. Europäisches Wirtschafts- & Steuerrecht 7, 293-297. * Lavranos, N. (2004). Die begrenzte Immunität der Mitglieder des Europäischen Parlements. Europarecht 5, 775-784. * Lavranos, N. (2004). The limited, functional independance of the ECB. European Law Review 29, 115-123. 346



Leeuw, M de (2004). [Bespreking van het boek Increasing Transparency in the European Union?]. Maastricht Journal of European and Comparative Law 11, p. 211-214. * Mei, A.P. van der (2003). Cross-Border Access to Health Care within the European Union: Recent Developments in Law and Policy. European Journal of Health Law, 369-380. * Mei, A.P. van der (2003). De Juridische Meerwaarde van het Burgerschap van de Europese Unie (1). Migrantenrecht, 268-275. * Mei, A.P. van der (2003). Freedom of Movement for the Unemployed and Coordination of Unemployment Benefit Schemes. European Journal of Social Security. Mei, A.P. van der (2003). Recht op Export voor Werkloosheidsuitkering voor Volledige Werkloze Grensarbeiders. Nederlands tijdschrift voor Europees recht, 6-9. Ooik, R.H. van & Mortelmans, K.J.M. (2003). Europees recht en Nederlandse studiefinanciering. (Europese Monografiën, 71). Deventer: Kluwer, 143 p. Ooik, R.H. van (2003). Betekenis van het Europese burgerschap voor Nederland: studiefinanciering en bijstand. In T.M.C. Asser Instituut (Ed.), Europees Burgerschap en de rechtsgevolgen voor de burgers in de EU (p. 127-142). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Ooik, R.H. van, Gronden, J.W. van de & Mortelmans, K.J.M. (2003). Stelsel van studieleningen: Inventarisatie van Europeesrechtelijke aandachtspunten. In W.A. Vermeend (Ed.), Leren investeren; investeren in leren. Een verkenning naar stelsels van studiefinanciering, Bijlagen bij het rapport van de Commissie Uitgangspunten Nieuw Studiefinancieringsstelsel (CUNS) (p. 85-100). Den Haag: SdU: Commissie Uitgangspunten Nieuw Studiefinancieringsstelsel. Ooik, R.H. van & Middeldorp, G. (2003). Van verdeelde Open Skies naar een uniform Europees extern luchtvaartbeleid. Nederlands tijdschrift voor Europees recht, 1-10. * Ooik, R.H. van (2004). Betekenis van het Europese burgerschap voor Nederland: studiefinanciering en bijstand. In T.M.C. Asser Instituut (Ed.), Europees Burgerschap en de rechtsgevolgen voor de burgers in de EU (p. 127142). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Ooik, R.H. van (2004). Libertatea de miscare a liber-profesionistilor si Acordurile Europene. Pregatirea Formatorilor Dreptul Uniunii Europene nov., 183-199. Constitutionele processen in Europa

347


Ooik, R.H. van & Schrauwen, A.A.M. (2004). Nederlands Hoger onderwijs en de Europese Unie. Ars Aequi mei, 369-374. * Ooik, R.H. van, Mortelmans, K.J.M. & Prechal, S. (2004). Europees Recht en de Nederlandse rechter. Verworvenheden en uitdagingen. Deventer: Kluwer, 151 p. * Prechal, S. (2003). Reformando la Unión Europea: el debate jurídico en los Países Bajos. Revista española de Derecho Europeo, 317-339. * Prechal, S. & Masselot, A. (2003). Legal Impact Assesment of the equality Directives. Report to the European Commission, Tilburg/Leeds, August 2003, 83 p. * Prechal, S. & Ooik, R.H. van (2003). Het institutionele recht van de Europese Unie en de Nederlandse rechter: het acquis in een notendop. SEW, Tijdschrift voor Europees en economisch recht, 328-352. * Prechal, S. (2004). Administration of Justice in the Eu – who should do what. In La Cour de justice des Communautés européennes 1952-2002: Bilan et perspectives, Actes de la conferénce organisé dans le cadre du ciquantiéme anniversaire de la Cour de Justice (p. 61-83). Brussel: Bruylant. * Prechal, S. (2004). Preliminary procedure: a role for legal scholarship? In The Uncertain Future of the Preliminary Procedure, Symposium Council of State, the Netherlands (p. 17-30). Den Haag: Raad van State. * Prechal, S. (2004). Rights v. Principles, or How to Remove Fundamental Rights from the Jurisdiction of the Courts. In J.W. de Zwaan, J.H. Jans, F.A. Nelissen & S. Blockmans (Eds.), The European Union. An Ongoing Process of Integration, Liber Amicorum Alfred E. Kellerman (p. 177-185). Den Haag: T.M.C. Asser Press. * Prechal, S. & Shelkoplyas, N. (2004). National Procedures, Public Policy and EC Law. From Van Schijndel to Eco Swiss and beyond. European Review of Private Law, 589-611. * Prechal, S. (2004). Treatment, Non- Discrimination and Social Policy: Achievements in Three Themes. Common Market Law Review, 533-551. * Prinssen, J.M. (2004). Doorwerking van Europees Recht. De verhouding tussen direct werking, conforme interpretatie en overheidsaansprakelijkheid. Deventer: Kluwer Juridische Uitgevers, 279 p. Sliedregt, E. van (2004). Inleiding Oorlogstrafrecht. In Th.W. van den Bosch (Ed.), Militair straf- en tuchtrecht (Band III) (p. 1-51). Deventer: Kluwer. 348



Sliedregt, E. van & Herik, H.J. van den (2004). Ten Years Later: The Rwanda Tribunal Still Faces Legal Complexities. Some Comments on the Vagueness of the Indictment, Complicity in Genocide and the Nexus Requirement for War Crimes. Leiden Journal of International Law, 537-557. Storme, M.E. (2003). Juridisering van sociale verhoudingen. Ad-Vocare 3, 4353. Storme, M.E. (2003). Juridisering van sociale verhoudingen. Ad-Vocare 4, 6374. Takacs, T. (2004). How to become a European? On the doorstep of the European Union – from a Hungarian Perspective. Merkouris 57, 24-31. Verhey, L.F.M. (2004). Varkensmesters. In E.C.H.J. van der Linden & F.A.M. Stroink (Eds.), JB Select (p. 552-563). Den Haag: Sdu. * Vos, E.I.L. (2003). Agencies and the European Union. In T. Zwart & L. Verhey (Eds.), Agencies in European and Comparative Law (Ius Commune Europaeum, 42, p. 113-147). Antwerpen: Intersentia Publishing. * Vos, E.I.L. (2003). Het voorzorgsbeginsel in EU recht. In M.G. Faure & E.I.L. Vos (Eds.), Juridische afbakening van het voorzorgsbeginsel: mogelijkheden en grenzen (p. 119-186). Zoetermeer: Gezondheidsraad. * Vos, E.I.L. (2003). Naar een Europese FDA? De nieuwe Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid. Nederlands tijdschrift voor Europees recht 7/8, 177186. * Vos, E.I.L. (2004). Overcoming the Crisis of Confidence: Risk Regulation in an Enlarged European Union. Maastricht: Maastricht University, Unigraphic, 28 p. * Vos, E.I.L. (2004). The Fall of Committees? In J.W. de Zwaan, J.H. Jans, F.A. Nelissen & S. Blockmans (Eds.), The European Union – an ongoing Process of Integration, Liber Amicorum Alfred E. Kellerman (p. 111-121). De Haag: T.M.C. Asser Press. Vos, E.I.L. (2004). Verzelfstandiging van bestuurstaken op Europees niveau. Bestuurskunde 7, 318-327. * Waddington, L.B. (2003). The Expanding Role of the Equality Principle in European Union Law. In EUI Working Paper Robert Schuman Centre. * Waddington, L.B. (2003), Reflecting on Inequalities in European Equality Law. European Law Review 28, 349-369.


349


* Waddington, L.B. (2004). Taking Stock and Lokking Forward: The Commission Green Paper on Equality and non-discrimination in an enlarged European Union. Industrial Law Journal 33(4), 367-373. Wessel, R.A. & Ginkel, B.T. van (2003). Collectieve veiligheid vs. Unilateralisme: de toekomst van de VN-Veiligheidsraad. In R.A. Wessel, B. Bomert & Th. van den Hoogen (Eds.), Jaarboek Vrede en Veiligheid 2003 (p. 47-70). Nijmegen: Center for International Conflict Analysis and Management. Wessel, R.A., Bomert, B. & Hoogen, Th. van den (Eds.). (2003). Jaarboek Vrede en Veiligheid 2003. Nijmegen: Center for International Conflict Analysis and Management. * Wessel, R.A. (2003). The State of Affairs in European Security and Defence Policy: The Breakthrough in the Treaty of Nice. Journal of Conflict & Security Law 8 (2), 265-288. * Wessel, R.A. (2004). Fragmentation in the Governance of the EU External Relations: Legal Institutional Dillemas and the New Constitution for Europe. In J.W. de Zwaan, J.H. Jans, F.A. Nelissen & S. Blockmans (Eds.), The European Union – An ongoing Process of Integration. Liber Amicorum AlFred E. Kellerman (p. 123-140). Den Haag: T.M.C. Asser Press. * Wessel, R.A. (2004). De externe betrekkingen van de EU: van versnippering naar constitutionele eenheid? Sociaal-economische Wetgeving: Tijdschrift voor Europees en economisch recht, 412-420. Wessel, R.A. & Werner, W.G. (2004). Internationaal en Europees Recht: een verkenning van grondslagen en kenmerken. Groningen: Europa Law Publishing, 342 p. * Widdershoven, R.J.G.M. & Rijswick, H.F.M.W. van (2004). Rechtstreekse werking van richtlijnen in driehoeksverhoudingen. Nederlands tijdschrift voor Europees recht 3, 42-47. * Witte, B. de (2003). The European Constitutional Treaty: Towards an Exit Strategy for Recalcitrant Member States? (Guest Editorial). Maastricht Journal of European and Comparative Law 10 (1), 3-8. Witte, B. de (2003). Besluitvormen en besluitvorming. In P.J.G. Kapteyn & P. VerLoren van Themaat (Eds.), Inleiding tot het recht van de Europese Unie en van de Europese Gemeenschappen (p. 229-270 en 317-343). Deventer: Kluwer. * Witte, B. de (2003). Do Not Mention the Word: Sovereignty in Two Europhile Countries, Belgium and the Netherlands. In N. Walker (Ed.), Sovereignty in Transition (p. 351-366). Oxford: Hart Publishing. 350



* Witte, B. de (2003). Entry into Force and Revision. In B. de Witte (Ed.), Ten Reflections on the Constitutional Treaty for Europe (p. 203-219). Florence: Robert Schuman Centre at the European University Institute. * Witte, B. de (2003). The Impact of Enlargement on the Constitution of the European Union. In M. Cremona (Ed.), The Enlargement of the European Union (p. 209-252). Oxford: Oxford University Press. * Witte, B. de (Ed.). (2003). Ten Reflections on the Constitutional Treaty for Europe. Florence: Robert Schuman Centre at the European University Institute. * Witte, B. de (2004). The National Constitutional Dimension of European Treaty Revision. Groningen: Europa Law Publishing, 21 p. * Witte, B. de (2004). Entrata in vigore e revisione del trattato costituzionale. In L.S. Rossi (Ed.), Il progetto di Tratatto-Costituzione. Verso una nouva architettura dell ‘Unione europea (p. 101-122). Milaan: Giuffrè. * Witte, B. de (2004). The Constitutional Law of External Relations. In I. Pernice & M. Poiares Maduro (Eds.), A Constitution for the European Union: First Comments on the 2003-Draft of the European Convention (p. 95-106). Baden Baden: Nomos. * Witte, B. de (2004). The Institutional Balance in the European Union: Is there a Need for a New Horizontal Division of Powers? In R. Herzog & S. Hobe (Eds.), Die Europäische Union auf dem Weg zum verfassten Staatenverbund: Perpektiven der europäischen Verfassungsordnung (p. 57-65). München: Verlag C.H. beck. * Witte, B. de & Toggenburg, G.N. (2004). Human Rights and Membership of the European Union. In S. Peers & A. Ward (Eds.), The Eu Charter of Fundamental Rights (p. 59-82). Oxford: Hart Publishing. Wouters, J. (2003). ‘Sources and Types of Legal Instruments in the EU’ en ‘Supremacy, Direct and Indirect Effect, and Interpretation of EU Law’, in C. Baudenbacher (ed.), Internationales und Europäisches Wirtschaftsrecht, I, (p. 229-255 en p. 257-287). St. Gallen: Norderstedt, 2003. Wouters, J. (2003). ‘Corporate Law’, in M. Van Empel (ed.), ‘From Paris to Nice’: Fifty Years of Legal Integration in Europe (p. 33-74). Den Haag: Kluwer Law International. Wouters, J. (2003). ‘The EU and Space Policy: Constitutional and Institutional Aspects’, in S. Hobe, B. Schmidt-Tedd & K.-U. Schrogl (eds.), Legal Aspects of the Future Institutional Relationship between the European Union and the European Space Agency (p. 17-33). Keulen: Institute for Air and Space Law. Constitutionele processen in Europa

351


Wouters, J. (2003). ‘Exit the Convention, Come the IGC. Some Reflections on the Convention as a Method for Constitutional Change in the EU’, Maastricht Journal of European and Comparative Law, 225-232. * Wouters, J. (2004). Conflict Prevention: Legal and Policy Analyses. In A. Michalski (Ed.), The Political Dynamics of Constitutional Reform: Reflections on the Convention on the Future of Europe (p. 101-109). Den Haag: Netherlands Institute of International Relations Clingendael. * Wouters, J. (2004). The Union Minister for Foreign Affairs: European Single Voice or Trojan Horse? In J.W. de Zwaan, J.H. Jans, F.A. Nelissen & S. Blockmans (Eds.), The European Union. An Ongoing Process of Integration. Liber Amicorum Alfred E. Kellermann (p. 77-86). Den Haag: T.M.C. Asser Press. J.W. de Zwaan, J.H. Jans, F.A. Nelissen & S. Blockmans (Eds.). (2004). The RU: An Ongoing Process of Integration. Liber Amicorum Alfred E. Kellerman. Den Haag: T.M.C. Asser Press, 366 p.

II. Vakpublicaties Claessens, S. (2003). Minder controle op instromende advocaten. Advocatenblad 4, 148. Claessens, S. (2003). Vrije vestiging niet voor procureurs. Advocatenblad 20, 881. Curtin, D.M. & Peers, S. (2003). Joint suggested amendments to the Draft Constitutional Articles on Justice and Home Affairs to the Convention on the Future of Europe, on behalf of the Standing Committee of Experts on International, Immigration, Refugee and Criminal Law, and Statewatch. Statewatch march, 1-9, . * Dekker, I.F. (2004). Remarks. In W.P. Heere (Ed.), From Government to Governance; The Growing Impact of Non-State Actors on the International and European Legal System, Proceedings of the 6th Hague Joint Conference on Contemporary Issues of International Law (p. 391/433-434). Den Haag: Asser Press. Dekker, I.F. & schrijver, N.J. (2004). Volkenrecht. Ars Aequi Katern 91, 50195022. Dekker, I.F. & Schrijver, N.J. (2004). Volkenrecht. Ars Aequi Katern 93, 55505552. Devroe, W. (2003). Belasting over de toegevoegde waarde. Redactioneel. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 395-396. 352



Devroe, W. (2003). Ondernemingsfiscaliteit. Redactioneel. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 1023. Devroe, W. (2003). Codex fiscaal recht. Leuven: Acco. Devroe, W. (2003). Fiscaal recht. Leuven: Acco. Devroe, W. (2004). Fiscaal Recht. Leuven: Acco, VI+132 p. Devroe, W. (2004). Intelligentie en integriteit. Pleidooi voor meer Verstegen in het economisch publiekrecht. In K. Geens, R. Lesaffer, B. Steen & P. van Orshoven (Eds.), Ad amicissimum amici scripsimus, Vriendenboek Raf Verstegen (p. 74-77). Brugge: Die Keure. Devroe, W. (2004). Fiscaal Recht, Programmawet: een amalgaan van wijzigingen. Rechtspraak Antwerpen Brussel Gent, 190, 193-194. Devroe, W. & Vervoort, M. (2004). Codex Fiscaal Recht. Leuven: Acco. (246 p.) * Jans, J.H. (2003). Richtlijnconforme interpretatie van burgerlijk recht. Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht 4, 217-218. Jans, J.H. (2004). Naschrift. Nederlands Juristenblad 36, 1890-1891. Jans, J.H. (2004). Recht en vreemdelingenrecht. Nederlands Juristenblad 22, 1126. * Lavranos, N. (2004). Decisions of International Organisations in the European and Domestic Legal Orders of Selected EU Member States. Groningen: Europa Law Publishing, 309 p. * Lavranos, N. (2004). Binding Decisions of International Organisations and their Legitimacy: No Love at First Sight? In W.P. Heere (Ed.), From Government to Governance. The Growing Impact of Non-State Actors on the International and European Legal System, Proceedings of the Sixth Hague Joint Conference held in the Hague (p. 490-493). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Lavranos, N. (2004). Europa toch "best" belangrijk! Openbaar Bestuur, December, 8-12. Lavranos, N. (2004). [Bespreking van het boek The WTO case law 2001]. C.M.L.Rev., 1742-1743.


353


Mei, A.P. van der (2003). [Bespreking van het boek Free Movement of Persons within the European Community]. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 221-222. Sliedregt, E. van (2004). De Wet Internationale Misdrijven en het ICC Statuut. In Seminarium ‘Van Hamel’ (Ed.), Vergelding, waarheidsbevinding, Verzoening Over de Mogelijkheden en de Grenzen van Strafrecht (p. 77-84). Amsterdam: UvA. Takacs, T. (2004). [Bespreking van het boek The Government and Politics of the European Union]. Európai Tükor, 141-142. Verhey, L.F.M. & Lawson, R.A. (2004). Kroniek van de grondrechten. Nederlands Juristenblad 10, 520-531. Verhoogt, J.C. (2003). De Europese grondwet ter discussie. [Bespreking van het boek Nederland en de Europese Grondwet. Internationale Spectator 57/12, 632634. Vos, E.I.L. (2004). White and Black Smoke Coming from the Justus Lipsius Building (editorial). Maastricht Journal of European and Comparative Law 11 (3), 225-232. Waddington, L.B. & Gijzen, M.H.S. (2003). Dutch report on the implementation of the framework employment directive 2003. Brussel: Report for the European Commission. Wendt, I.E.L.E. (2003). [Bespreking van de boeken Blackstone’s UK & EC Competition Documents & Competition Law of the UK and EC]. Maastricht Journal of European and Comparative Law 10 (1), 103-108. * Widdershoven, R.J.G.M. & Duijkersloot, A.P.W. (2004). Kroniek Europees Bestuursrecht. Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht 6, 222-231. Widdershoven, R.J.G.M. & Rijswick, H.F.M.W. van (2004). Kroniek Europees milieurecht, Doorwerking van het EG-recht, in het bijzonder in het waterbeheer. Tijdschrift voor Milieuschade en Aansprakelijkheidsrecht 1, 21-26. Witte, B. de (Ed.), Editor of a special issue of European Law Journal, ‘The Legal Construction of the Wider Europe’, vol. 9, 3 (July 2003). * Witte, B. de (2004). Guest Editorial – The Revival of the Pioneer Group Idea. EU Constitution Project Newsletter, March, 1-3. Wouters, J. & Madders, K. (2003) ‘Finding a ‘genuine’ space policy for Europe: the European Space Policy Workshop Series’, Space Policy, 41-46. 354



III. Annotaties Devroe, W. (2003). Noot bij: Hof van Justitie (18-09-2003), (Bosal versus Bachmann: nationale fiscale restricties onder Europees vuur). R.A.B.G., p. 10641068. Devroe, W. (2003). Noot bij: Europees Hof van Justitie (16-01-2003), C315/00 Maierhofer, (Over demontabele gebouwen en een onwrikbaar Hof). R.A.B.G., p. 447-449. Devroe, W. (2004). Noot bij: Arbitragehof (28-01-2003), (Arbitragehof en BTW (F.L./Belgische Staat)). R.A.B.G., p. 533-539. Jans, J.H. (2003). Noot bij: Hof van Justitie EG (17-09-2002), C-513/99, (Concordia Bus Finland). M en R 1, p. 6. Jans, J.H. (2003). Noot bij: ABRvS (06-11-2002), (Tweede woningen Veere). M en R 1, p. 16-17. Jans, J.H. (2003). Noot bij: Hoge Raad (20-09-2002), M en R 2, p. 34. Jans, J.H. (2003). Noot bij: Hof van Justitie (12-12-2002), C-281/01, M en R 4, p. 103. Jans, J.H. (2003). Noot bij: ABRvS (13-11-2002), (IPPC en directe werking). M en R 4, p. 113. Jans, J.H. (2003). Noot bij: Hof van Justitie EG (21-01-2003), C-512/99, (IPPC en directe werking). M en R 5, p. 142, nr. 49. Jans, J.H. (2003). Noot bij: Hof van Justitie EG (10-04-2003), (C-382/99). M en R 9, p. 249. Jans, J.H. (2003). Noot bij: ABRvS (26-02-2003), M en R 9, p. 259. Jans, J.H. (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie (30-09-2003), SE 6, p. 270-274. Jans, J.H. (2004). Noot bij: Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (26-11-2003), M en R 39, p. 259-261. Jans, J.H. (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie (29-04-2004), M en R 76, p. 510. Lavranos, N. (2003). Case-note: C-466/98 et al. (open skies agreements). Legal Issues of Economic Integration 30 (1), p. 81-91. Constitutionele processen in Europa

355


Lavranos, N. & Ooik, R.H. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie (2303-2004), (Franse Republiek t. Commissie van de Europese Gemeenschappen (EG-VS Richtsnoeren)). SEW, p. 544-547. Ooik, R.H. van & Mortelmans, K.J.M. (2003). Noot bij European Court of Justice (20-09-2001), ECR I-6117, (H.J. Banks & Co. Limited v. The Coal Authority, Secretary of State for Trade and Industry (‘Banks II’)). C.M.L.Rev., p. 503-516. Ooik, R.H. van (2004). Noot bij: Europees Hof van Justitie (10-12-2002), (British American Tobacco Ltd. en Imperial Tobacco Ltd. (Tabaksrichtlijn)). SEW 4, p. 168-174. Prechal, S. & Parret, L. (2003). Noot bij: Europees Hof van Justitie (25-072002), C-50/00 P, (Unión de Pequeños Agricultores). SEW, p. 35-39. Prechal, S. (2004). Noot bij: HvJEG (13-01-2004), C-453/00, (Hühne & Heitz NV). SEW, p. 278-281. Vandamme, A.A.J.A. (2003). Noot bij: Europees Hof van Justitie (22-10-2002), C-241/01, (National Farmers Union t. Secrétariat général du gouvernement (BSE Besluit)). SEW, p. 181-184. Vandamme, A.A.J.A. (2003). Noot bij: Europees Hof van Justitie (12-12-2002), C-281/01, (Commissie t. Raad (‘Energy Star’)). SEW, p. 186-189. Vandamme, A.A.J.A. (2003). Noot bij: Europees Hof van Justitie (07-05-2002), C-487/99, (Commissie t. Koninkrijk Zweden). SEW, p. 105. Verhey, L.F.M. (2004). Noot bij: EHRM (29-06-2004), 80, (Leyla Sahin tegen Turkije). EHRC, p. 749-753. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: HvJEG (13-01-2004), C-453/00, (Kühne & Heitz). AB 58, p. 401-410. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: HvJEG (09-12-2003), C-129/00, (Commissie v. Italië). AB 59, p. 410-420. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: HvJEG (23-03-2004), C-234/02P, (Lamberts). AB 199, p. 1051-1062. Widdershoven, R.J.G.M. (2004). Noot bij: HvJEG (01-04-2004), C-263/02, (Jégo-Quéré). AB 210, p. 1111-1121.

356



II.3

Constitutionele processen in de internationale rechtsorde

A. VOLLEDIGE TITEL Constitutionele processen in de internationale rechtsorde


C. ONDERZOEKSLEDEN PROGRAMMA coördinerend onderzoeksleider Dhr. Prof. Dr. J. Wouters (KUL)

onderzoeksleiders Dhr. Prof. Mr. P. van den Bossche (UM) Dhr. Prof. Dr. A. Nollkaemper (UvA)

senior onderzoekers Mw. Prof. Dr. E. de Wet (UvA)

geassocieerde onderzoeker Dhr. Prof. Dr. R.A. Wessel (UT)

onderzoekers Dhr. Dr. N. Lavranos (UvA) Mw. Mr. A. Ott (UM) Dhr. A. Vandaele (KUL)

promovendi Mw. Mr. C.M. Brölmann (UvA) Dhr. D. van Eeckhoutte (KUL) Mw. Mr. M.E. Footer (UvA) Mw. Mr. G.E.T. Lautenbach (UvA) Dhr. F. Naert (KUL) Mw. D. Prevost (UU) Mw. I. Rossi (KUL) Dhr. C. Ryngaert (KUL)


357




F. OPBOUW ONDERZOEKSINPUT WETENSCHAPPELIJK PERSONEEL IN 2004 Programma: Constitutionele processen in de internationale rechtsorde Hoogleraar

1.2 Fte


0.2 Fte

Universitair docent

0.7 Fte

Postdocs

0.0 Fte


3.31 Fte

G. INHOUDELIJK OVERZICHT RESULTATEN 2003-2004 In 2003 is in het kader van het door NWO gefinancierd Pioneer-project in Amsterdam een drietal seminars georganiseerd over de verschillende theoretische perspectieven inzake de verhouding tussen het internationale publiekrecht en het nationale recht. Tijdens deze seminars was steeds sprake van een internationale gastspreker en een referent. Deze seminars dienden mede als voorbereiding op een internationale conferentie getiteld ‘New perspective on the divide between international and national law’ die werd gehouden op 9 en 10 juli 2004. De proceedings hiervan zullen verschijnen in 2005. In november 2003 werd in Amsterdam eveneens in het kader van het Pionierproject een internationaal seminar georganiseerd onder leiding van prof. mr. Andre Nollkaemper en mr. Erika de Wet (beiden UvA) over ‘The future of International Constitutional Law’. Met bijdragen van eminente internationale wetenschappers werden vragen behandeld inzake de opkomst van de internationale gemeenschap als juridische entiteit, de ontwikkeling van waarden en beginselen binnen de internationale gemeenschap en het ontstaan van een hiërarchie van normen in het internationale recht. De proceedings hiervan zijn inmiddels gepubliceerd. Eerder in 2003 werd een seminar georganiseerd over de doorwerking van het internationale publiekrecht in de rechtspraak van het Zuidafrikaanse Constitutionele Hof. 358



In 2004 is een SARO-aanvraag van prof. mr. Peter Van den Bossche (UM, hoofdaanvrager), prof. mr. Ad Geelhoed (UU), prof. mr. Jan Wouters (KUL) en mr. M. Footer (UvA) voor financiering voor een research seminar in het kader van het onderzoeksproject ‘Effective Global Economic Governance: the Case of the WTO’ gehonoreerd. Dit seminar heeft begin februari 2005 in Maastricht plaatsgevonden. Tijdens het Ius Commune-congres van 2004 te Leuven is onder leiding van prof mr. Peter van den Bossche ter voorbereiding hiervan een workshop georganiseerd onder de titel ‘Effective Global Economic Governance: what can the World Trade Organization learn from other International Economic Organizations and the European Union?’



P.A. Nollkaemper & G. Betlem, ‘Giving Effect to Public International Law and European Community Law before Domestic Courts. A Comparative Analysis of the Practice of Consistent Interpretation’, EJIL (14) 2003-3, p. 569-589.

-

J. Wouters, B. de Meester & C. Ryngaert, Democracy and International Law, in: D.M. Curtin & P.A. Nollkaemper (Eds.), Netherlands Yearbook of International Law, 2004, p. 137-198. Cambridge: Cambridge University Press.


E. de Wet, ‘The Prohibition of Torture as an International Norm of Ius Cogens and its Implications for National and Customary Law’, European Journal of International Law (15) 2004-1, p. 97-122.

-

P.A. Nollkaemper, ‘Compliance Control in International Environmental Law: Traversing the Limits of the National Legal Order’, in: Ulfstein & Werksmann (ed.), Yearbook of International Environmental Law, Oxford: Oxford University Press (13) 2002, p. 165-186

-

R.A. Wessel, Debating the ‘Smartness’ of Anti-Terrorism Sanctions: The UN Security Council and the Citizen, in C. Fijnaut, J. Wouters and F. Naert (Eds.), Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantic Dialogue, Boston/Leiden: Martinus Nijhoff Publishers, 2004, p. 633-660.

-

J. Wouters, L. de Smet, & C. Ryngaert , Tort Claims Against Multinational Companies for Foreign Human Rights Violations Committed Abroad: Les-


359


sons from the Alien Tort Claims Act? In P.J. Slot & M. Bulterman (Eds.), Globalisation and Jurisdiction, Den Haag 2004, p. 183-200.

K. DISSERTATIES - A. Vandaele , International labour rights and the social clause: friends or foes? A theoretical and legal analysis with particular attention to GATT Article XX, diss. KU Leuven, 597 p. -- N. Lavranos, Decisions of International Organizations in the European and Domestic Legal Orders of Selected EU Member States, diss. UM, Groningen 2004, 309 p.


Wetenschappelijke publicaties Bossche, P.L.H. van den (2003). The Doha Development Round Negotiations on the Dispute Settlement Understanding. Leuven, Belgium: Catholic University of Leuven, 21 p. Bossche, P.L.H. van den (2003). World Trade Organization Panels. New York: United Nations, 50 p. Bossche, P.L.H. van den (2003). World Trade Organization: An Overview. UNCTAD Course on Dispute Settlement. New York: United Nations, 71 p. Bossche, P.L.H. van den (2003). The WTO Dispute Settlement System and Arab and Islamic Countries. In International Bureau of PCA (Ed.), Strengthening Relations with Arab and Islamic Countries through International Law: E-Commerce, The WTO Dispute Settlement Mechanism and Foreign Investment (p. 185-206). The Hague: Kluwer Law International.

* Bossche, P.L.H. van den (2004). Geschillenbeslechting door de Wereldhandelsorganisatie: een kennismaking, evaluatie en vooruitblik. Sociaal-economische Wetgeving: Tijdschrift voor Europees en economisch recht 52(3), 108-125. Eeckhoutte, D. van & Wouters, J. (2003). Het nabuurschapsrecht. Analyse van het snel evoluerend juridisch kader voor publiekrechtelijke grensoverschrijdende samenwerking tussen territoriaal gedecentraliseerde besturen. Publiekrechtelijke Kronieken // Chroniques de droit public, p. 443-484 en p. 633-662.

360



Footer, M.E. (2003). Comment: Some Thoughts on Managing the Interface between Intellectual Property, Genetic Engineering and Sustainable Development. In Th. Cottier & P.C. Mavroidis (Eds.), Intellectual Property: Trade, Competition, and Sustainable Development (World Trade Forum, 3, p. 505510). Ann Arbor: University of Michigan Press. Footer, M.E. (2003). Technical Assistance and Trade-Law Reform, Post-Doha: Brave New World. In J. Hatchard & A. Perry-Kessaris (Eds.), Law and Development; Facing Complexity: Law and Development in the 21st Century (p. 108-131). London: Cavendish Press. * Footer, M.E. (2004). Our Agricultural Heritage: Sustainability, Common Heritage and Intergenerational Equity. In N. Schrijver & J.F. Weiss (Eds.), International Law and Sustainable Development. Principles and Practice (p. 433-466). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Naert, F. (2003). De inwerkingtreding van het Statuut van het Internationaal Strafgerechtshof en de gevolgen daarvan voor België. In Interuniversitair Centrum Mensenrechten (Ed.), Mensenrechten Jaarboek 2001-2002 (p. 325334). Antwerpen: Maklu. Naert, F. & Wouters, J. (2003). The European Union and ‘September 11’. Indiana International & Comparative Law Review 13 (3), 719-775. Naert, F. & Wouters, J. (2003). Internationale immuniteiten in de Belgische rechtspraktijk. Publiekrechtelijke Kronieken // Chroniques de droit public 4, 503-533. Naert, F. & Smet, L. de (2003). Making or Breaking International Law? An International Law Analysis of Belgium’s Act Concerning the Punishment of Grave Breaches of International Humanitarian Law. Belgisch Tijdschrift voor internationaal recht 35 (1-2), 471-511. Naert, F. (2004). The Impact of the Fight Against Terrorism on the ius ad bellum. Ethical Perspectives 10, 144-161. Naert, F. & Wouters, J. (Eds.). (2004). Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantic Dialogue. Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. (XIIV + 744 p.) Naert, F. & Wouters, J. (2004). Police and Judicial Cooperation in the European. In F. Naert, J. Wouters & C. Fijnaut (Eds.), Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantic Dialogue. (p. 101-152). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers.


361


Naert, F. & Wouters, J. (2004). Shockwaves trough International Law after 11 September: Finding the Right Responses to the Challenges of International Terrorism. In F. Naert, J. Wouters & C. Fijnaut (Eds.), Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantic Dialogue. (p. 411-545). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Naert, F. & Wouters, J. (2004). Of Arrest Warrants, Terrorist Offences and Extradiction Deals. An Appraisal of the EU’s Main Criminal Law Measures against Terrorism after ‘11 September’. Common Market Law Review, 909-935. Naert, F., Wouters, J. & Fijnaut, C. (2004). Introduction. In F. Naert, J. Wouters & C. Fijnaut (Eds.), Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantich Dialogue. (p. 1-11). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Naert, F., Wouters, J. & Fijnaut, C. (2004). Epilogue – Deepening the Transatlantic Dialogue. In F. Naert, J. Wouters & C. Fijnaut (Eds.), Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantic Dialogue. (p. 667-682). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. Nollkaemper, A. (2003). Criminal Law – Conclusions. In W.P. Heere (Ed.), Terrorism and the Military, International Legal Implications (p. 207-208). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Nollkaemper, A. (2003). Decisions of National Courts as Sources of International Law: An Analysis of the Practice of the ICTY. In G. Boas & W.A. Schabas (Eds.), International Criminal Law Developments in the Case Law of the ICTY (International humanitarian law series, 6, p. 277-296). Leiden: Martinus Nijhoff. Nollkaemper, A. (2003). Some Observations on the Consequences of the Termination of Treaties and the Reach of Article 70 of the Vienna Convention on the Law of Treaties. In I.F. Dekker & H.G. Post (Eds.), On the Foundations and Sources of International Law (p. 187-192). Den Haag: T.M.C. Asser Press. Nollkaemper, A. & Wet, E. de (2003). Review of Security Council Decisions by National Courts. In Law.at.the Univ. of Kiel Institute for International (Ed.), German Yearbook of International Law (German Yearbook of International Law, 45, p. 166-202). Berlin: Duncker & Humblot. Nollkaemper, A. & Wet, E. de (Eds.). (2003). Review of the Security Council by Member States. Antwerpen: Intersentia, 615-640. Nollkaemper, A. (2003). Concurrence between individual responsibility and state responsibility in international law. International and comparative law quarterly 52, 615-640. 362



Nollkaemper, A. & Romano, C. (2003). The Arrest Warrant Against the Liberian President, Charles Tayler. ASIL Insights June. Available on: [30-06-2003]. * Nollkaemper, A. (2004). Translating Public International Law into Corporate Liability. In W.P. Heere (Ed.), From Government to Governance. The Growing Impact of Non-State Actors on the International and European Legal System, Proceedings of the Sixth Hague Joint Conference held in the Hague (p. 224227). Den Haag: T.M.C. Asser Press. * Nollkaemper, A., Kleffner, J.K. & Romano, C. (Eds.). (2004). Internationalized Criminal Courts and Tribunals. Sierro Leone, East-Timor, Kosovo and Cambodia. Oxford: Oxford Univrsity Press, 491 p. * Nollkaemper, A. & Kleffner, J.K. (2004). The Relationship Between Internationalized Courts and National Courts. In C.P.R. Romano, P.A. Nollkaemper & J.K. Kleffner (Eds.), Internationalized Criminal Courts and Tribunals. Sierra Leone, East-Timor, Kosovo and Cambodia (p. 359-378). Oxford: Oxford University Press. Ott, A (2003). The European Union, its constitution and institunational future. In N. Neuwahl (Ed.), EU Enlargement: Law and socioeconomic perspectives (p. 237-254). Montreal: Themis. Ott, A (2003). Der EuGH und das WTO-Recht: Die Entdeckung der politischen Gegenseitigkeit – altes Phänomen oder neuer Ansatz? (The ECJ and WTO law: the discovery of political reciprocity – old phenomenon or new approach? Europarecht, 504. * Ott, A (2004). The European Union, its constitution and institutional future. In N. Neuwahl (Ed.), EU Enlargement; Law and socioeconomic perspectives (p. 237-254). Montreal: Themis. * Ott, A (2004). Case Note on Kolpak case (involving Europe Agreements and free movement of persons). Columbia Journal of European Law. * Ott, A & Inglis, K. (2004). EU uitbreiding en Toetredingverdrag: verzoening van droom en werkelijkheid. Sociaal-economische Wetgeving: Tijdschrift voor Europees en economisch recht, 146-157. Panken, H., Ryngaert, C. & Eeckhoutte, D. van (2004). Het arrest Sharon van het Hof van Cassatie: bouwstenen voor de verdere rol van universele jurisdictie, internatioanle immuniteiten en de doorwerking van het internationaal gewoonterecht. Belgisch Tijdschrift voor internationaal recht, 211-254.


363


* Ryngaert, C. (2004). Foreign-to-Foreign Claims: the US Supreme Court’s Decision (2004) v. the English High Court’s Decision (2003) in the Vitamins Case. European competition Law Review, 611-616. Ryngaert, C. (2004). Het Europees aanhoudingsbevel lastens Moreno-Garcia. Nieuw Juridisch Weekblad, 1226-1233. * Ryngaert, C. (2004). De verenigbaarheid van de Amerikaanse Sarbanes-Oxley Act met internationaal en Belgisch recht. Tijdschrift voor Rechtspersoon en Vennootschap, 3-21. Ryngaert, C. & Wouters, J. (2004). Drijven de continenten uit elkaar? Transatlantische spanningen over uni- en multilateralisme. Internationale Spectator, 361-367. Ryngaert, C. & Wouters, J. (2004). Democratie en internationaal recht. In P. Popelier & M. Adams (Eds.), Democratie en recht (p. 575-608). Antwerpen: Intersentia. Vandaele, A. (2003). Working children and international labour law: a critical analysis. The International Journal of Children’s Rights 11 (1), 73-146. Vandaele, A. (2003). De directe werking van een capita selecta uit het internationaal verdrag inzake de rechten van het kind. Centrum voor Beroepsvervolmaking in de rechten (Ed.), Jongeren en recht (p. 235-266). Antwerpen: Intersentia. Vandaele, A. (2003). De wet van 27 februari 2002 ter bevordering van sociaal verantwoorde productie: een blauwdruk voor een internationale regelgeving? In E. Brems & P. vanden Heede (Eds.), Bedrijven en mensenrechten: verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid (p. 107-140). Antwerpen, Apeldoorn: Maklu. Vandaele, A. & Claes, E. (2003). L’effet direct des traités internationaux: une analyse en droit positif et en théorie du droit axée sur les droits de l’homme. Belgisch Tijdschrift voor internationaal recht 2, 411-491. Wessel, R.A. (2003). The Constitutional Relationship between the European Union and the European Community: Consequences for the Relationship with the Member States. Harvard Jean Monnet Working Paper No. 9/03. * Wessel, R.A. (2004). Debating the "Smartness’ of Anti-Terrorism Sanctions: The UN Security Council and the Citizen. In C. Fijnaut, J. Wouters & F. Naert (Eds.), Legal Instruments in the Fight Against International Terrorism. A Transatlantic Dialogue (p. 633-660). Boston/Leiden: Martinus Nijhoff Publishers. 364



Wessel, R.A., Bomert, B. & Hoogen, Th. van den (Eds.). (2004). Jaarboek Vrede en Veiligheid 2004. Nijmegen: Center for International Conflict Analysis and Management. (241 p.) * Wessel, R.A. & Dekker, I.F. (2004). De constitutionalisering van internationale organisaties: over bevoegdheden en democratische legitimiteit. Vrede en veiligheid 1, 61-81. Wessel, R.A. & Dekker, I.F. (2004). Governance by International Organisations: Rethinking the Source and Normative Force of International Decisions. In I.F. Dekker & W. Werner (Eds.), Governance and International Legal Theory (p. 215-236). Leiden/Boston: Kluwer Law International/Martinus Nijhoff Publishers. Wessel, R.A. & Ginkel, B.T. van (2004). Bestuurlijke vernieuwing van de VNVeiligheidsraad. Wereldwetgever of achterhaald instituut? In B. Bomert, Th. van den Hoogen & R.A. Wessel (Eds.), Jaarboek Vrede en Veiligheid 2004 (p. 1-31). Nijmegen: Center for Inernational Conflict Analysis and Management. Wet, E. de (2003). The Role of Human Rights in Limiting the Enforcement Power of the Security Council: A Principled View. In P.A. Nollkaemper & E. de Wet (Eds.), Review of the Security Council by Member States (p. 7-29). Antwerpen: Intersentia. * Wet, E. de (2004). The Chapter VII Powers of the United Nations Security Council. Oxford: Hart Publishing, 413 p. * Wet, E. de (2004). The Direct Administration of Territories by the United Nations and its Member States in the Post Cold-War Era. In A. von Bogdandy & R. Wolfrum (Eds.), Max Planck Yearbook of United Nations Law (p. 291-340). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. * Wet, E. de (2004). The Prohibition of Torture as an International Norm of Ius Cogens and its Implications for International and Customary Law. European Journal of International Law 15, 97-122. * Wet, E. de & Nollkaemper, A. (2004). The application of customary international law by national courts: Introduction. Non-State Actors and International Law 1, 1-2. Wouters, J., Naert, F. & Smet, L. de (2003). Bronnenboek Internationaal Recht 2002-2003. (Supplement) Leuven: s.n.


365


Wouters, J. & Smet, L. de (2003). ‘De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen voor ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht in het licht van de Belgische Genocidewet’, in E. Brems & P. Vanden Heede (eds.), Bedrijven en mensenrechten. Verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid (p. 309-338) Anwerpen: Maklu, 2003. Wouters, J. (2003). ‘The Judgement of the International Court of Justice in the Arrest Warrant Case: Some Critical Remarks’, Leiden Journal of International Law 16, 253-267. Wouters, J. (2003). ‘Tien jaar experimenteren met internationaal recht: van de Wet van 16 juni 1993 tot de Wet van 5 augustus 2003’, Jura Falconis, 3-20. Wouters, J. & Panken, H. (2003). ‘Waar naartoe met de Genocidewet?’, Rechtskundig Weekblad, 241-256. Wouters, J. & Smet, L. de (2003). ‘Civielrechtelijke schadeclaims tegen multinationale ondernemingen wegens mensenrechtenschendingen elders in de wereld: lessen van de Alien Tort Claims Act?’, NJCM-Bulletin, 979-993. Wouters, J. & Meester, B. de (2003). The Role of International Law in Protecting Global Public Goods. Regional and Global Challenges, Lirgiad Working Paper Nr. 1, December 2003, . Wouters, J. (2004). Bronnen van Internationaal Recht. Schoten: Intersentia, 962 p. Wouters, J. (2004). Het Belgische experiment met de Genocidewet en de oprichting van het Internationaal Strafhof. In Wetenschappelijk denken: een laboratorium voor morgen? Lessen voor de eenentwintigste eeuw (p. 321-346). Leuven: Universitaire pers. * Wouters, J. (2004). Sustaining Humanity on a Global Scale: Some Reflections from an International Lawyer¿s Perspective. In J. Verstraeten & M. Duffy (Eds.), Sustaining Humanity. An Ethics Agenda for European Leaders Today (p. 125-134). Leuven: European Ethics Network. * Wouters, J. & Kronenberger, V. (2004). Conflict Prevention: Legal and Policy Analyses. Den Haag: Asser Press. (XXIX+614 p.) * Wouters, J. & Madders, K. (2004). Customary International Law Before National Courts: Some Reflections From a Continental European Perspective. Non-State Actors and International Law, 25-38. * Wouters, J. & Meester, B. de (2004). De Wereldhandelsorganisatie in vogelvlucht. Rechtskundig Weekblad, 281-298. 366



* Wouters, J., Meester, B. de & Ryngaert, C. (2004). Democracy and International Law. In D.M. Curtin & P.A. Nollkaemper (Eds.), Netherlands Yearbook of International Law (p. 137-198). Cambridge: Cambridge University Press. * Wouters, J., Smet, L. de & Ryngaert, C. (2004). Tort Claims Against Multinational Companies for Foreign Human Rights Violations Committed Abroad: Lessons from the Alien Tort Claims Act? In P.J. Slot & M. Bulterman (Eds.), Globalisation and Jurisdiction (p. 183-200). Den Haag: Kluwer.

II. Vakpublicaties Bossche, P.L.H. van den (16-09-2003). De ontwikkelingslanden zijn de grootste verliezers. De Financieel-Economische Tijd. Brölmann, C.M. (2002). Introduction (Editorial). Non-State Actors and International Law 2, 211-212. Brölmann, C.M. (2002). [Bespreking van het boek Beliefs, and International Human Rights]. International journal on minority and group rights 9, 295-298. Brölmann, C.M. (2002). [Bespreking van het boek Indigenous Peoples and Human Rights, Manchester]. International journal on minority and group rights 9, 377-379. Brölmann, C.M., Footer, M.E., Wielink, J.P.J., Nollkaemper, A. & et al. (Eds.). (2004). Jurisprudentie en documentatie internationaal publiekrecht. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers, 815 p. Eeckhoutte, D. van. (2003). Militaire transporten en geheime akkoorden. De Standaard, 05-02-2003. Eeckhoutte, D. van & Vidal, M. (2004). Er zijn nog 258 verdragen voor u. De Tijd, 20-09-2004, 2. Eeckhoutte, D. van & Vidal, M. (2004). Hoeveel stof kunnen verdragen verdragen? Juristenkrant 97, 3. Lesaffer, R. (2003). België kan Europees hoofdkwartier best op sterk water zetten. De Tijd, 21-11-2003, 2. Lesaffer, R. (2003). België moet afstand nemen van zijn Franse retoriek. De Financieel-Economische Tijd, 23-07-2003, 2. Lesaffer, R. (2003). De budgettaire consequenties van een Europese defensie. De Financieel-Economische Tijd, 26-02-2003, 2.


367


Lesaffer, R. (2003). Europa moet korte metten maken met zijn besluiteloosheid over Irak. De Financieel-Economische Tijd, 23-01-2003, 2. Lesaffer, R. (2003). Regimewissel moet inzet zijn van conflict over Irak. De Financieel-Economische Tijd, 07-02-2003, 2. Lesaffer, R. (2003). Strijd tegen atoomwapens heeft nood aan nieuwe agenda. De Tijd, 29-12-2003, 2. Lesaffer, R. (2003). Wereldvrede begint bij Atlantische samenwerking. De Financieel-Economische Tijd, 18-04-2003, 2. Naert, F. (2003). De impact van de strijd tegen het terrorisme op het ius ad bellum: evolutie of revolutie?. In recht.en Oorlogsrecht Studiecentrum voor Militair (Ed.), Het terrorrimse en het internationaal recht / Le terrorisme et le droit international (p. 15-45). Evere: Studiecentrum voor Militair recht en Oorlogsrecht. Naert, F. (2003). De impact van de strijd tegen het terrorisme op het ius ad bellum: evolutie of revolutie? Ethische Perspectieven 13, 210-235. * Nollkaemper, A. (2004). Kern van het internationale publiekrecht. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers, 453 p. * Nollkaemper, A. (2004). Forging the Public and the Private Sector in the Legal International Order. Legal Issues of Economic Integration 2, 77-79. Ott, A (2003). Die ausschlieblichen Kompetenzen der Europäischen Gemeinschaft im System des EG-Vertrags. [Bespreking van het boek Common Market Law Review]. C.M.L.Rev., 531. Ott, A (2003). In Search of Europe’s Borders. [Bespreking van het boek In Search of Europe’s Borders]. European Law Review. Ryngaert, C. (2003). De doodstraf in internationaal perspectief. Een transatlantische dialoog [The Death Penalty in International Perspective. A Transatlantic Dialogue]. Ethische Perspectieven 4, 244-251. Ryngaert, C. (2003). Het einde van de Genocidewet [The Demise of the Belgian Genocide Act]. Zoeklicht 37, 23-25. Ryngaert, C. (2003). Oproep tot zelfverklaarde pacifisten en vredesidealisten [Appeal to Pacifists and Peace Idealists]. Tijdschrift voor geestelijk leven, 259261. Ryngaert, C. (2004). Openbaarheid van bestuur in internationale financiële instellingen. Wereldbeeld 1, 6-11. 368



Ryngaert, C. (2004). Book review L. Reydams [Bespreking van het boek Universal Jurisdiction: Municipal and International Legal Perspectives]. journal of international humanitarian law 3, 205-206. Ryngaert, C. (2004). Book review S. Macedo [Bespreking van het boek Universal Jurisdiction: National Courts and the Prosecution of Serious Crimes Under International Law]. Journal of international humanitarian law 3, 206208. Wessel, R.A. (2003). Europees Veiligheids- en Defensiebeleid na het Verdrag van Nice. Militair rechtelijk tijdschrift 8, 281-288. Wessel, R.A. (2004). Redactioneel. Vrede en veiligheid 1, 5-6. Wessel, R.A. & Blokker, N.M. (2004). Editorial; Introducing a New Internationnal Law Journal. International organizations law review 1, 1-3. * Wessel, R.A. & Ginkel, B.T. van (2004). Besluiten internationale veiligheidsorganisaties. Vrede en veiligheid 1, 134-143. Wessel, R.A. & Ginkel, B.T. van (2004). Besluiten internationale veiligheidsorganisaties. Vrede en veiligheid 2, 276-287. * Wessel, R.A. & Ginkel, B.T. van (2004). Besluiten internationale veiligheidsorganisaties. Vrede en veiligheid 3, 435-443. Wessel, R.A. & Ginkel, B.T. van (2004). Besluiten internationale veiligheidsorganisaties. Vrede en veiligheid 4, 575-582. Wet, E. de (2003). The Illegality of the Use of Force Against Iraq Subsequent to the Adoption of Resolution 687 (1991). Humanitäres Völkerrecht 3, 125-132. Wouters, J. (2003). ‘De VVN, een grote uitdaging’, VVN-Berichten nr. 118-119, 5-8. Wouters, J. (2003). ‘Het Internationaal Strafhof: hoop in donkere tijden’, De Juristenkrant, 26 maart 2003, nr. 66, 10. Wouters, J. (2003). ‘Juridische argumentatie Irak-oorlog in strijd met het internationaal recht’, De Juristenkrant, 26 maart 2003, nr. 66, p. 11. Wouters, J. (2003). ‘De Verenigde Naties hervormen, nu of nooit?’, De Juristenkrant, 8 oktober 2003, nr. 75, 4. Wouters, J. & Naert, F. (03-01-2003). De ontsporing van het zelfverdedigingsrecht. De Morgen, p. 31. Constitutionele processen in de internationale rechtsorde

369


Wouters, J. & Naert, F. (22-03-2003). Oorlog tegen Irak schendt internationaal recht. De Financieel-Economische Tijd, p. 2.

III. Annotaties Eeckhoutte, D. van (2003). Noot bij: E.H.R.M. (12-07-2001), (Malhous t. Tjsechië). R.W., p. 1516-1518. Ryngaert, C. (2004). The European Commission’s Amicus Curiae rief in the Alvarez-Machain Case. International law FORUM du droit international, 6, p. 55-60. * Ryngaert, C. & Eeckhoutte, D. van (2004). The U.S. Supreme Court’s Decision in Sosa v. Alvarez-Machain. International law FORUM du droit international, p. 116-121.

370



Bijlage: Aanwijzing van de programmaleiders Materiaal aan te leveren door de programmaleiders (einde juni 2005) van ieder afzonderlijk onderzoeksprogramma a. volledige titel; b. deelprogramma’s; c. onderzoeksleden programma/deelprogramma. Vermelding van de leden van de wetenschappelijke staf in vaste en tijdelijke dienst die gedurende de periode januari 2003- januari 2005 hebben deelgenomen aan het onderzoeksprogramma, inclusief de inzet van iedere wetenschappelijk medewerker t.b.v. onderzoek uitgedrukt in Fte. Indien het programma is opgesplitst in deelprogramma’s dient aangegeven te worden welk lid aan welke deelprogramma’s heeft deelgenomen. NB. De secretaris zal i.c. allereerst een concept lijst aanleveren aan de programmaleiders. d. trefwoorden. Karakterisering van het onderzoeksprogramma met behulp van 5 a 10 trefwoorden, zoals deze gebruikelijk zijn in wetenschappelijke publicaties in het onderzoeksveld. e. samenvatting programma opzet inclusief deelprogramma’s. Aandacht dient besteed te worden (SEP vereisten) aan: leiderschap, managementstijl, communicatie, de “missie”, probleemstelling, doelstellingen, onderzoeksobjecten, methodiek en beoogde resultaten, de relatie tot de onderzoekschool, academische reputatie afgezet tegen de reputatie van de school als geheel, effecten van samenwerking en verspreiding van onderzoeksresultaten buiten de school, onderzoeksfaciliteiten, middelentoewijzing inclusief contractonderzoek op programmaniveau (NB. Zie tevens hierboven onder ‘4. Evaluatiecriteria’!); f. opbouw onderzoeksinput wetenschappelijk personeel in 2004: Programma:

Fte:

Hoogleraar Universitair hoofddocent Universitair docent Postdocs Junior onderzoekers (AIO/OIO)

Bijlage: Aanwijzing aan programmaleiders

371


g.

inhoudelijk overzicht resultaten periode 2003-2004 (inclusief conferenties, workshops, 2e en 3e geldstroomactiviteiten);

h.

voortzetting. Een korte en globale toelichting op de voortzetting van het programma en welke wijzigingen in het programma doorgevoerd worden (inclusief personele wijzigingen).

i.

kernpublicaties per programma, die dus de kern van het onderzoeksprogramma dienen te betreffen (2 stuks per programma). 5 exemplaren van deze publicaties bijvoegen. Deze worden nadien aangeleverd aan de commissie. Toelichting bij de kernpublicaties in inhoudelijk overzicht.

j.

uitstekende publicaties per programma (niet meer dan 4). Het betreft hier uitstekende publicaties die niet per definitie de kern van het onderzoeksprogramma betreffen maar wel zijn geschreven door leden van het programma.

k.

dissertaties, uitgesplitst naar voorbereiding intern/extern;

l.

overzicht van alle overige publicaties (wetenschappelijke- en vakpublicaties, alsmede annotaties) over de periode 2003-2004 (administratief verwerkingsproces reeds gestart in januari 2004) NB. Boeken/bundels samengesteld in 2004 als uitvloeisel van wetenschappelijke bijeenkomsten, maar pas uitgebracht in 2005 (mits uiteraard daadwerkelijk verschenen op moment van aanleveren documentatie aan commissie) kunnen meegenomen worden.

372

Bijlage: Aanwijzing aan programmaleiders

Onderzoekschool Ius Commune. Wetenschappelijk verslag t.b.v. de midterm review

Recommend Documents