K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
Onderzoek je eigen buurt Omgevingseducatie op school
LOKV Nederlands Instituut voor Kunsteducatie, Utrecht 2000
t
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
Inhoud
05 Vooraf
06 Zappen in je buurt: lesmateriaal voor de basisvorming
08 Leerlijn onderzoekend leren
11 Netwerk omgevingseducatie
13 Project College De Brink in Laren
19 Achteraf
23 Bijlage: ScholierenPersBuro
3
u
r
t
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
Zappen in je buurt
Het lesmateriaal Zappen in je buurt van de Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek bestaat uit een werkboek, een map met docententoelichting, een onderzoeksschrift en een groot aantal onderzoeksopdrachten. Het materiaal is geschreven voor twee niveaus: voor leerlingen van vmbo en voor leerlingen van havo/vwo. Zappen in je buurt is bedoeld voor vakoverstijgend gebruik en biedt de mogelijkheid tot allerlei combinaties van thema's en vakken. Een school die vakgericht wil beginnen met onderzoekend leren in de eigen omgeving, kan ook met het materiaal aan de slag.
Informatie en bestellingen Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek Lieven de Keylaan 41
Onderzoeksschrift vbo/mavo
1222 LD Hilversum Telefoon/fax 035-685 75 98 E-mail
[email protected]
Website College De Brink Op www.cdb.gsf.nl, de website van College De Brink, wordt een toelichting gegeven op het project.
4
i
g
e
n
b
u
u
r
t
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Vooraf
Het staat er zo mooi, in de kerndoelen en de eindtermen: het omgevingsonderwijs. Maar hoe krijg je leerlingen tegenwoordig geïnteresseerd in hun eigen omgeving? De Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek ging de uitdaging aan. Met medewerking van docenten en diverse instellingen uit de regio
Leerling College De Brink fotografeert monument in Laren.
ontwikkelde zij het project Zappen in je wat de vernieuwingen in de basisvorming ooit
buurt.
beoogden! Bovendien is er nagedacht over doorHet idee van een project omgevingsonderwijs is
lopende leerlijnen. De stichting heeft voor ieder
natuurlijk niet nieuw. Er bestaat immers al veel
leerjaar, dus ook in de bovenbouw, vergelijkbaar
mooi materiaal voor scholen, kant en klaar, met
lesmateriaal ontwikkeld.
opdrachten en handreikingen. Zappen in je buurt
Tot slot is er veel aandacht voor de samenwerking
is echter niet zomaar een lesboekje. Het is haast
tussen allerlei disciplines, van geschiedenis en
een concept, een bijzondere combinatie van
aardrijkskunde tot techniek en de kunstvakken.
producten en diensten voor docenten, leerlingen
De buitenwereld is immers ook niet in hokjes te
én instellingen in de regio. Dankzij het project
verdelen! Voor de kunstvakken betekent het
worden scholen en instellingen gestimuleerd om
bovendien een verbreding naar de historische
zeer nauw samen te werken aan de uitdaging leer-
omgeving en het cultureel erfgoed.
lingen kennis te laten nemen en gebruik te laten
Modellen
maken van hun rijke culturele en historische omgeving. Het materiaal vereist daardoor wel een
Zappen in je buurt is, kortom, niet alleen inhou-
grote betrokkenheid van de deelnemers, maar dat
delijk een goed voorbeeld van hoe omgevings-
vertaalt zich dan ook weer in een grote betrok-
onderwijs vorm kan krijgen, maar biedt ook een
kenheid bij de leerlingen.
model voor andere regio's. Modellen waarvan we er meer zouden kunnen gebruiken.
Levensechte lessen Dat niet over een nacht ijs is gegaan, blijkt wel uit
Marius Snyders
de samenstelling van het materiaal. Er is niet
Erfgoed Actueel
alleen een versie voor havo/vwo-leerlingen ontwikkeld, maar ook voor leerlingen in het vmbo. En dat werkt. Juist ook vmbo-leerlingen zijn blij met de levensechte lessen. Het project stimuleert een actieve manier van lesgeven, en dat is nu ook juist
5
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Zappen in je buurt: lesmateriaal voor de basisvorming Zappen in je buurt is lesmateriaal voor de
een groot scala aan vaardigheden geoefend, zoals
basisvorming aan de hand waarvan leerlin-
goed vragen stellen, juiste gegevens verzamelen
gen zelfstandig, actief en onderzoekend aan
en leren presenteren. Het resultaat van het onder-
de slag kunnen gaan in hun eigen omgeving,
zoek wordt gepresenteerd in de klas, op school of
begeleid door hun docent(en). Het materiaal
op een andere locatie, zoals bijvoorbeeld de raad-
bestaat uit een een werkboek, onderzoeks-
zaal van het gemeentehuis.
schrift, een docententoelichting en een groot
Voor de docent verandert het lesgeven in bege-
aantal onderzoeksopdrachten. Het materiaal
leiden, sturen, coachen: een spannende uitdaging.
is er in twee versies: voor vmbo en voor
De mate van coaching hangt af het niveau van de
havo/vwo. De Stichting Omgevingseducatie
leerling en de ervaring met het zelfstandig doen
Gooi, Vecht- en Eemstreek begeleidt docenten en medewerkers van de instellingen in de werkwijze en methodiek.
Als leerlingen eenmaal bezig zijn met foto's maken van gevelstenen, het interviewen van een ambtenaar in het gemeentehuis of met het ontwerpen van een nieuw park voor hun eigen woonplaats weten ze niet meer dat ze de onderwerpen aanvankelijk niet zo interessant vonden. Met Zappen in je buurt werkt onderzoek doen in de eigen woonplaats aanstekelijk en stimulerend. Levert een interview niet
Leerlingen houden een straatinterview: ’Wat vindt u van de Brink
voldoende informatie op, dan ga je de volgende
als middelpunt van Laren?’
dag weer terug. Foto's die zijn mislukt, worden opnieuw gemaakt. Sta je voor een gesloten deur
van onderzoek. De docent weet van tevoren niet
van het archief, dan maak je een nieuwe afspraak.
precies wat het resultaat van het onderzoek zal zijn. Geregeld zijn docenten verbaasd en verrast
Natuurlijke context
als leerlingen terugkomen en zelf een nieuwe
Zappen in je buurt speelt zich af in een levens-
vindplaats met interessant bronnenmateriaal
echte, natuurlijke context, is maatschappelijk rele-
hebben ontdekt of een eigen interpretatie hebben
vant en doet een beroep op het verantwoordelijk-
gegeven van gevonden materiaal. Dat maakt het
heidsgevoel van de leerling. Ongemerkt is de leer-
werken met Zappen in je buurt leuk en interessant
ling bezig met vakoverstijgend werken, met de
voor alle betrokkenen en onderwijskundig voldoet
samenhang tussen afzonderlijke vakken en wordt
het aan de eisen van de basisvorming.
6
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
Samenwerkingsverband
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
enerzijds en met de culturele instellingen ander-
Sinds haar oprichting in 1994 maakt de Stichting
zijds op te bouwen en in stand te houden.
Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek
Daarvoor kan een netwerk omgevingsonderwijs in
samenwerking tussen school en omgeving
de regio worden gecreëerd.
mogelijk. De stichting is opgericht als reactie op
De Stichting Omgevingseducatie wil haar doel
de basisvorming, waarin het betrekken van de
bereiken door:
omgeving bij de leerstof bij vele vakken staat
- het ontwikkelen van lesmateriaal;
genoemd. Zij werkt vanuit een breed samen-
- kennismaking voor docenten met de omgeving;
werkingsverband tussen alle scholen voor voort-
- informeren en instrueren van betrokken instel-
gezet onderwijs en alle culturele instellingen, alle
lingen over de werkwijze van Zappen in je buurt
natuureducatie-instellingen en andere van belang
en de begeleiding van de leerlingen;
zijnde organisaties en bedrijven.
- het vergroten van de toegankelijkheid van de
Het streven is in dat samenwerkingsverband mate-
instellingen.
riaal voor het ontdekken van de eigen omgeving
Streekreeks
door leerlingen in de basisvorming samen te
Door de stichting gemaakt lesmateriaal wordt gepubliceerd onder de titel Streekreeks. Inmiddels zijn vier delen voor de basisvorming verschenen. De Streekreeks voor de bovenbouw bestaat uit vier praktische opdrachten voor geschiedenis, aardrijkskunde, economie, en culturele en kunstzinnige vorming (CKV). De eerste opdrachten voor de profielwerkstukken verschijnen in het najaar van 2000. Zappen in je buurt is het vierde deel in de Streekreeks en is ‘Het foto’s maken was ook hartstikke leuk. Vooral met een digitale
samengesteld in nauwe samenwerking met de SLO, Stichting Leerplan Ontwikkeling.
camera, want dat is wel heel iets anders dan een gewone.’
Het concept is gebaseerd op de kerndoelen van de stellen. De bedoeling is dat alle instellingen die
basisvorming: zelfstandig, actief, onderzoekend
informatie hebben over het onderzoeksonderwerp
leren en presenteren.
daarbij worden betrokken en dat de stichting als regionaal coördinatiepunt functioneert tussen
De publicatie Onderzoek je eigen buurt.
cultuur en school. Wil je omgevingseducatie en
Omgevingseducatie op school geeft een uitge-
cultuur- en erfgoededucatie een structurele plaats
breide beschrijving van de aanpak en werkwijze
geven in het onderwijs, dan is het volgens de
van Zappen in je buurt, geïllustreerd met de
Stichting Omgevingseducatie noodzakelijk dat een
uitvoering op de vmbo-school College De Brink in
ondersteunende/coördinerende organisatie per
Laren, aangevuld met enkele ervaringen van de
regio de taak krijgt om de relatie met de scholen
vmbo-school Groot Goylant in Hilversum.
7
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Leerlijn onderzoekend leren
De Stichting Omgevingseducatie beoogt een
opdrachten wordt per deelvraag aangegeven
leerlijn omgevingsonderwijs te ontwikkelen
welke gegevens de leerlingen waar kunnen
die loopt van de eerste klas tot en met de
vinden. Ook de onderzoekstechnieken, zoals inter-
laatste klas van het voortgezet onderwijs,
viewen, enquêteren, telefoneren, observeren,
zowel voor vmbo als voor havo/vwo. De leer-
tellen, worden gedeeltelijk voorgestructureerd.
lingen maken in de eerste klas kennis met
Extra hulpbladen geven per onderzoeksactiviteit,
onderzoekend leren in de eigen omgeving op
zoals bijvoorbeeld een museumbezoek, suggesties
voorgestructureerde wijze en eindigen met
en tips. In het onderzoeksschrift schrijven de leer-
zelfstandige uitvoering van praktische
lingen precies wie wat gaat doen, waar en
opdrachten in de bovenbouw en een profiel-
wanneer: ze vullen het onderzoeksplan en het
werkstuk in het eindexamenjaar.
werkplan in. Ook maken ze interview- en enquêteformulieren klaar. Na goedkeuring van de docent
Eerste klas: voorgestructureerd
kunnen de leerlingen de omgeving in om gegevens te verzamelen.
Leerlingen in de eerste klas van het voortgezet onderwijs starten in een groepje van drie met onderzoekend leren in de eigen omgeving met behulp van voorgestructureerde onderzoeksopdrachten en een onderzoeksschrift van Zappen in je buurt. Ze maken kennis met het onderzoeksstappenplan dat uit vijf stappen bestaat. In het schrift beschrijven de leerlingen wat ze bij elke stap moeten doen en leggen dat voor aan de begeleidende docent.
Vijfstappenplan Het onderzoeksstappenplan aan de
Naar de plaatselijke horeca: ‘Ik ben geen kunstenaar, maar ik eet hier graag.’
hand waarvan de leerlingen aan het werk worden gezet, ziet er zo uit:
• Stap 3: Wat is de uitkomst?
• Stap 1: Wat ga je onderzoeken?
Deze stap geeft richtlijnen voor het samenvatten
De hoofdvraag en de deelvragen worden gegeven.
en ordenen van de verzamelde gegevens per deel-
• Stap 2: Hoe ga je onderzoeken?
vraag. De leerlingen beantwoorden elke deel-
Uitgelegd wordt welke onderzoeksactiviteiten
vraag, waarna ze in eigen woorden het antwoord
ondernomen moeten worden om de juiste ge-
geven op de hoofdvraag. Bij deze stap hoort ook
gevens te verzamelen. In de voorgestructureerde
het formuleren van de eigen mening.
8
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
• Stap 4: Hoe presenteer je het onderzoek?
Ook voor CKV havo/vwo zijn praktische opdrach-
In het onderzoeksschrift schrijft de leerling het
ten/activiteiten samengesteld over architectuur,
presentatieplan op: doel, doelgroep, tijdpad,
Laren als kunstenaarsdorp, audiovisuele vorm-
benodigdheden. De leerlingen en/of docent kiezen
geving en computervormgeving, en kunstgaleries.
in welke vorm het onderzoek wordt gepresenteerd
Eindexamenjaar: profielwerkstukken
(poster, brochure, muurkrant, film, Power Point, fotoserie). De leerlingen presenteren aan elkaar of
In het eindexamenjaar kunnen de leerlingen hun
in groter verband in of buiten de school.
profielwerkstuk met een thema uit de regio
• Stap 5: Hoe ging het onderzoek?
maken. Dit jaar worden op twee scholen opdrach-
Na de presentatie kijken de leerlingen terug op
ten voor werkstukken voor het profiel Economie
het verloop van het onderzoek en zeggen wat de
en Maatschappij getest. Getest worden opdrach-
volgende keer anders en beter kan.
ten in gesloten en in open vorm. Vragen als: welke en hoeveel deelvragen geef je, waarom wel of
Tweede en derde leerjaar: zelfstandiger
niet, hoe complex maak je de opdracht, zijn
In de map met onderzoeksopdrachten van Zappen
belangrijke discussiepunten geweest. Ook werd
in je buurt zitten opdrachten voor het tweede en
gebruikgemaakt van de Cultuurhistorische
derde leerjaar. Deze opdrachten hebben een
Waardenkaart Gooi en Vechtstreek, een uitgave
minder gesloten karakter. Ze zijn minder voor-
van de provincie Noord-Holland die ruime educa-
gestructureerd en minder concreet, maar ana-
tieve mogelijkheden biedt als startpunt voor nader
lyserender en complexer. De leerlingen moeten
onderzoek en als encyclopedie.
met minder concrete richtlijnen en zelfstandiger
De Stichting Omgevingseducatie zal de komende
het onderzoeksplan en werkplan invullen en de
jaren een reeks praktische opdrachten en opdrach-
gegevens verzamelen. Er worden meer instellingen
ten voor profielwerkstukken samenstellen, zodat
en andere organisaties in de omgeving bij betrok-
docent en/of leerling het onderwerp dat hen aan-
ken.
spreekt kan kiezen.
Bovenbouw: praktische opdrachten
Opdrachten
Als vervolg op de onderzoeksopdrachten heeft de
Zappen in je buurt bestaat uit een groot aantal
Stichting Omgevingseducatie praktische op-
opdrachten verdeeld over vijf subthema's: wonen,
drachten met regionale onderwerpen ontwikkeld.
werken, voorzieningen, natuur en verkeer. Voor
Bijvoorbeeld: de industrialisatie in de regio, indus-
elk thema is een geschiedenis-, een aardrijks-
trieel erfgoed (geschiedenis) en de landschap-
kunde-, een economieopdracht en een opdracht
pelijke diversiteit in de Gooise Noordflank (aard-
voor beeldende vakken gemaakt. Bij het thema
rijkskunde). De auteur (docent uit de regio) heeft
wonen bijvoorbeeld gaat de geschiedenisopdracht
samen met een medewerker van Omgevings-
over de geschiedenis van de wijk of gemeente
educatie research gedaan naar de onderwerpen,
(historie, cultuurhistorie en cultureel erfgoed).
en bronnen en vindplaatsen worden erbij ge-
De aardrijkskundeopdracht gaat over de inrichting
leverd. Het aantal studielasturen, benodigdheden
van de wijk (ruimtelijke ordening), de economie-
en presentatiesuggesties geven de leerling de
opdracht over de kosten van wonen in de wijk
nodige hulp, waardoor ze met de opdracht geheel
(huur- en koopprijzen, markt) en de beeldende
zelfstandig aan de slag kunnen. Coachings-
opdracht over de vormgeving van de wijk (archi-
momenten worden in de docentenhandleiding
tectuur). De samenhang tussen de vakken is
nauwkeurig aangegeven.
daarbij duidelijk aanwezig.
9
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
De opdrachten zijn landelijk te gebruiken, boven-
het hele onderzoeksproces en de conclusie in de
dien kunnen docenten ze naar behoefte uitbrei-
presentatie. Het onderzoeksschrift biedt een
den of aanpassen, met behulp van een diskette in
heldere weerslag van het proces van het onder-
de map. Voor het project op College De Brink in
zoek en de presentatie toont het inhoudelijke
Laren zijn de opdrachten op de maat van de
resultaat.
school en de locatie toegespitst.
Najaar 2000 verschijnt bij het Cito een beoordelingsmodel voor het doen van onderzoek in de
Vaardigheden
eigen omgeving voor geschiedenis, aardrijkskunde
Veel belangrijke vaardigheden, genoemd in de
en economie. Dit model biedt de mogelijkheid om
kerndoelen van de basisvorming, worden ge-
per onderzoeksstap de leerling te beoordelen en
oefend met Zappen in je buurt, zoals het formu-
te begeleiden in de leerlijn.
leren van vragen die leiden tot meer informatie
Ondersteuning
over het onderwerp; het plannen en samenwerken; gegevens verzamelen uit primaire en
De Stichting Omgevingseducatie biedt uitgebreide
secundaire bronnen; het leren gebruikmaken van
ondersteuning bij het opzetten en uitvoeren van
instellingen in de omgeving; het verwerken, selec-
kennismakingsprojecten in de eerste klas. Na de
teren en ordenen van gegevens; het vormgeven en
eerste klas adviseert zij om de lessen omgevings-
presenteren van het resultaat van het onderzoek;
onderwijs in het tweede en derde leerjaar te inte-
het formuleren en verdedigen van een eigen
greren in het jaarprogramma. Ook daarbij wordt
standpunt; het evalueren.
de gewenste ondersteuning geboden.
Naast deze algemene vaardigheden komen ook de
Essentieel bij de ondersteuning is dat een mede-
vakinhoudelijke vaardigheden aan bod. Enkele
werker van Omgevingseducatie research verricht
voorbeelden: gebruik leren maken van historisch
in de omgeving van de school en de contacten legt
bronmateriaal; leren werken met geografische
met instellingen, organisaties of particulieren die
kaarten; het maken van plattegronden; economie
nodig zijn voor de uitvoering van het project.
en openbaar bestuur beschrijven; economische
Voor de uitvoering van de opdrachten door de
aspecten van wonen.
leerlingen is het van groot belang dat bronnen-
In Zappen in je buurt is de samenhang tussen de
materiaal en vindplaatsen, passend bij de thema's,
vakken een belangrijk didactisch uitgangspunt dat
in kaart zijn gebracht. Ook de medewerkers van
belangrijke meerwaarde biedt ten opzichte van
de betrokken instellingen worden geïnstrueerd
vakgericht lesmateriaal voor omgevingsonderwijs.
over de begeleiding van de leerlingen. Leerlingen
De samenwerking tussen de vakken wordt door dit
moet de weg gewezen worden in het museum of
lesmateriaal gestimuleerd en geconcretiseerd.
het archief, zodat ze zelfstandig aan hun opdracht kunnen werken. De medewerkers geven geen
Beoordeling
oplossingen of antwoorden, wel ondersteuning.
De docenten maken van tevoren aan de leerlingen
De mate van begeleiding hangt ook weer af van
bekend hoe zij het onderzoek zullen beoordelen.
het niveau van de leerling.
De richtlijnen voor beoordeling zijn in het materiaal opgenomen: een planning en werkverdeling maken; keuze maken uit verschillende bronnen; het beantwoorden van deelvragen die samen het antwoord op de hoofdvraag dekken; het formuleren van de eigen mening; het beschrijven van
10
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Netwerk omgevingseducatie
De Stichting Omgevingseducatie is, na enige jaren te hebben gewerkt met individuele, enthousiaste en gemotiveerde docenten, in het schooljaar 1999-2000 begonnen met een pilot voor het opzetten van een netwerk. Zo wil zij meer docenten enthousiast maken en het draagvlak voor omgevingseducatie in de school verbreden; ook docenten van College De Brink namen daaraan deel. Met de evaluatiegegevens van deze pilot zal het netwerk Leerlingen verzamelen op school informatie uit boeken en tijd-
omgevingsonderwijs in de regio verder
schriften.
worden uitgebouwd
element in omgevingsonderwijs te garanderen. In
Rijke schatkamer
juni 2000 is het pilotproject geëvalueerd en een
Doel van het netwerk is dat docenten elkaar
opzet gemaakt voor een vervolg in 2000-2001.
stimuleren en inspireren om de omgeving te
Dankzij subsidie konden de kosten per deel-
gebruiken als rijke schatkamer van gegevens,
nemende school laag gehouden worden: ƒ 2.500
observatiemogelijkheden en voorbeelden. Een
voor de netwerkbijeenkomsten en begeleiding op
andere belangrijke doelstelling is dat de scholen
maat aan de school.
en instellingen elkaar leren kennen en dat de
Onderwijsdoelen
vraag van de school en datgene wat de instellingen te bieden hebben steeds scherper op elkaar
Op het netwerkprogramma stond een toelichting
kunnen worden afgestemd. De Stichting
van de SLO over de didactische waarde van om-
Omgevingseducatie wil hierbij ondersteunen en
gevingsonderwijs en de koppeling met de kern-
coördineren.
doelen basisvorming en de domeinen Tweede
Tussen september 1999 en februari 2000 zijn vier
Fase. Omgevingsonderwijs sluit aan bij de kern van
netwerkbijeenkomsten gehouden waaraan vijf
de basisvorming: Toepassing Vaardigheden
scholen deelnamen. Per school deden twee tot
Samenhang en bij algemene onderwijsdoelen,
drie docenten mee. De auteurs van Zappen in je
vooral bij de vakoverstijgende thema’s: de leerling
buurt leverden met hun kennis en ervaring een
krijgt zicht op relaties met de persoonlijke en
belangrijke bijdrage. Enkele docenten hadden al
maatschappelijke omgeving op het gebied van de
gewerkt met Zappen in je buurt, maar de meesten
kunst- en cultuureducatie, natuureducatie, duur-
niet.
zame ontwikkeling en het functioneren in de
Voorwaarde voor deelname was dat de docenten
eigen omgeving.
per school tenminste twee verschillende vaksecties
Andere algemene onderwijsdoelen waar omge-
vertegenwoordigden: geschiedenis of aardrijks-
vingsonderwijs bij aansluit zijn: leren uitvoeren in
kunde of economie of beeldende vakken. Deze
zoveel mogelijk herkenbare situaties, leren leren,
voorwaarde was gesteld om het vakoverstijgende
leren communiceren, en leren reflecteren op het
11
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
leerproces. (In: Relaties in beeld. Kerndoelen basis-
onderzoekstechniek. De deelnemers konden
vorming, ministerie OCenW 1998)
oefenen met enkele onderzoekstechnieken en
Praktische opdrachten met thema’s uit de regio
presentatievormen: interviewen, beeldopnamen
sluiten aan bij de kern van de Tweede Fase: zelf-
maken, een radio-item maken, en een artikel
standig en onderzoekend leren en bij de vak-
schrijven.
inhoudelijke domeinen.
Werkopdrachten In de regio
Tussen de netwerkbijeenkomsten door moesten de
Enkele culturele instellingen in de regio - het
deelnemers werkopdrachten maken, waarmee ze
Goois Museum, het Streekarchief en het
hun eigen plan voor het werken met Zappen in je
Bezoekerscentrum 's-Graveland van Natuur-
buurt in de klas in kaart konden brengen. In de
monumenten - leverden bijdragen aan het
werkopdrachten werd van de docenten gevraagd
netwerkprogramma. Hun medewerkers vertelden
keuzes te maken voor de vorm, inhoud en organi-
over hun activiteiten en aanbod, speciaal gericht
satie van het project. Zij moesten vragen beant-
op het onderwijs en gekoppeld aan Zappen in je
woorden als: hoe gaat u te werk in de gewone
buurt. Zij maakten duidelijk hoe zij leerlingen
lessen, in projectvorm of in een combinatie
ontvangen en begeleiden. Zij legden uit aan welke
daarvan; met welke vakken werkt u; welk gebied
regels leerlingen zich hebben te houden: zo nodig
of locatie wordt het onderzoeksgebied; hoe pakt u
tijdig een afspraak maken, met een concrete vraag
de coaching aan?
komen die is gecontroleerd door docenten, de
De werkopdrachten werden besproken. De auteurs
opdracht meenemen, voldoende tijd nemen en
van Zappen in je buurt gaven tips en suggesties:
niet pas de dag voordat de opdracht af moet zijn
zorg ervoor dat het onderzoeksschrift strak en
opdagen.
helder wordt ingevuld, dat geeft inzicht in de
De netwerkdeelnemers voerden ook zelf een
planning en de activiteiten van de leerling. Spreek
onderzoeksopdracht uit in het Streekarchief en
duidelijke coachingsmomenten af: nadat stap 1 en
het Goois Museum.
2 zijn ingevuld, kom je langs. De docent contro-
Het netwerk is niet alleen belangrijk voor docen-
leert of er voldoende en juiste gegevens ver-
ten, maar ook voor de betrokken instellingen: zij
zameld zullen worden, zodat de deelvragen en
raken geïnformeerd over de wensen en ideeën van
hoofdvraag beantwoord kunnen worden. Zijn de
de docenten. Wensen van docenten zijn onder
afspraken met de instellingen en/of de geïnter-
andere: geef geen kant-en-klare antwoorden aan
viewden goed geregeld? Vanaf het begin moet
de leerlingen, maar help ze op weg; geef niet te
duidelijk zijn welke presentatievorm is gekozen.
veel informatie; reageer op vragen via de telefoon
Maak groepjes van drie leerlingen per opdracht.
of e-mail; organiseer een klassikaal kennismakings-
Zorg dat alles wat de leerlingen nodig hebben aan
bezoek en maak dat interessant en spannend; laat
opdrachten en hulpbladen tijdig is gekopieerd.
ze het depot van een museum zien en andere
Tussen februari en juni 2000 gingen vier van de
voorwerpen en documenten die tot de verbeel-
vijf scholen aan de slag, begeleid door de Stichting
ding van de leerling spreken. Later kunnen leer-
Omgevingseducatie.
lingen dan een individueel bezoek brengen.
Workshop onderzoekstechniek Een medewerker van stichting Jongeren Onderwijs Media (JOM) gaf aan docenten een workshop
12
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Project College De Brink in Laren
De docenten van College De Brink in Laren hadden geen ervaring met onderzoekend leren. Ze wilden graag beginnen met een klein en overzichtelijk project voor het derde leerjaar, vanuit de vakken geschiedenis en aardrijkskunde en in de zeer directe omgeving van de school. De twee docenten van College De Brink die ook hadden deelgenomen aan het netwerkprogramma maakten samen met drie collega's het programma en de inhoud van het project, met steun van de projectleider en een projectmedewerker (een leraar kunstgeschiedenis in opleiding) van de Stichting Omgevingseducatie.
Keuzes maken De docenten van College De Brink maakten keuzes voor ze met het project begonnen. Ze kozen voor: - de uitvoering van het project met drie derde klassen mavo; - de vakken geschiedenis en aardrijkskunde; - een combinatie van gewone lessen en een uitgeroosterde onderzoeksdag; - de directe omgeving van de school - rondom de Brink in Laren - als onderzoeksgebied;
Leerling in actie in het onderzoeksgebied: de directe omgeving van
- een verdeling van onderzoekstechnieken over de
de school.
verschillende opdrachten: gegevens uit boeken halen, interviewen, enquêteren, fotograferen,
rele instellingen en gemeente op een avond in de
observeren, tellen, telefonische afspraken maken,
aula;
bezoek enkele culturele instellingen en gegevens
- tentoonstelling in de plaatselijke bibliotheek.
verzamelen bij de gemeente; - presentatie van de resultaten van twee klassen in
De docenten regelden ook de inhoud en indeling
de vorm van posters en werkstukken en van de
van de lessenserie, het uitroosteren van lessen en
overige klas in de vorm van een krant;
de planning van de onderzoeksdag, een bericht
- tentoonstelling met presentatie door de leer-
aan de ouders, de planning en organisatie van de
lingen aan ouders en betrokkenen van de cultu-
presentatieavond, de uitnodigingen voor de
13
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
waarde aan deze research en aan voorbereiding van de meewerkende instellingen. Niet alleen voor docenten en leerlingen is onderzoekend leren in de eigen omgeving immers nieuw, ook van de instellingen in de regio wordt een andere wijze van begeleiding en ondersteuning gevraagd dan zij gewend zijn.
De voorzitter van de Historische Kring in Laren gaf de leerlingen een gastles met dia's over de geschiedenis Op bezoek bij de Larense molenaar. Na afloop: ‘Hij doet nog steeds dienst als graanmolen. Het is een
van Laren. Zo werd de
echte bezienswaardigheid geworden voor de toeristen.’
aandacht gericht op het onderzoeksgebied en
presentatieavond, en het inschakelen van van de
gingen de onderwerpen leven bij de leerlingen.
lokale pers.
Met de openbare bibliotheek werd afgesproken dat de door de projectmedewerker geselecteerde
Plaatselijke research
boeken en artikelen in de school zelf zouden
De projectmedewerker ging in Laren op onder-
liggen, ter raadpleging op de gekozen onder-
zoek naar bronnen en vindplaatsen voor de onder-
zoeksdag. Omdat het project toch al zo nieuw en
werpen van de toegespitste opdrachten van
veelzijdig was, is een zelfstandig bezoek aan de
Zappen in je buurt. Er werd contact gelegd met de
bibliotheek niet opgenomen.
Historische Kring Laren, de openbare bibliotheek,
De klassen werden verdeeld in groepjes van drie,
de stichting Oude Landbouwgewassen, het Singer
dat betekende acht opdrachten in een klas van
Museum, de afdeling groen en de afdeling monu-
25 leerlingen.
menten van de gemeente. Zij kregen uitleg over de werkwijze van de opdrachten en over de wijze waarop zij de leerlingen kunnen helpen. Alle instellingen zegden enthousiast hun medewerking toe. Ze zochten passende bronnen en documentatie bij de onderzoeksonderwerpen en ze bereidden hun interview of rondleiding voor. De Stichting Omgevingseducatie hecht veel
14
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Opdrachten geschiedenis en aardrijkskunde • Onderwerp: Monumenten in Laren en hun
• Onderwerp: De Gooische Moordenaar
functie
(openbaar vervoer vroeger en nu)
Onderzoeksvraag: Waarom zijn deze gebouwen
Onderzoeksvraag: Hoe kwam in Laren het open-
monumenten? Welke functie hadden ze vroeger
baar vervoer op gang en hoe is de situatie nu?
en welke functie hebben ze nu?
Methode: Informatie zoeken in boeken op school,
Methode: Informatie zoeken in boeken op school,
foto's van locatie en beeld van het oude station,
monumenten fotograferen, interview met bewo-
plattegrond tekenen van de vroegere route van de
ners/gebruikers: een restaurant, een café en een
tram, straatinterview over het huidige openbaar
buurthuis, interview met afdeling monumenten-
vervoer.
zorg van de gemeente. • Onderwerp: Groen in Laren, vroeger en nu • Onderwerp: Laren en haar bewoners,
Onderzoeksvraag: Hoe groen was Laren honderd
vroeger en nu
jaar geleden en hoe groen is Laren nu?
Onderzoeksvraag: Wie woonden er vroeger in
Methode: Informatie zoeken in boeken op school,
Laren en wie wonen er nu?
fotograferen van cultuurhistorische stukken groen,
Methode: Informatie zoeken in boeken over drie
telefonisch interview afdeling groen gemeente,
huizen, de drie huizen fotograferen, telefonisch
interview stichting Oude Landbouwgewassen
interview Historische Kring, enquête huidige • Onderwerp: Van buurtwinkel tot super-
bewoners.
markt • Onderwerp: Van zandpad naar doorgaande
Onderzoeksvraag: Welke functies hadden de
weg
winkels vroeger en welke functies hebben de
Onderzoeksvraag: Welke functie hadden de
winkels nu in het dorp?
straten vroeger en welke functie hebben de
Methode: Informatie zoeken in boeken op school,
straten nu?
interview bejaardenhuis, inventariseren winkels en
Methode: Informatie zoeken in boeken op school,
enquête winkelstraat
historische en huidige plattegrond vergelijken, • Onderwerp: Voorzieningen in Laren,
foto's maken, interview Historische Kring.
vroeger en nu • Onderwerp: De Brink als middelpunt van
Onderzoeksvraag: Welke voorzieningen waren er
Laren
ongeveer honderd jaar geleden in Laren en welke
Onderzoeksvraag: Wat was de oorspronkelijke
voorzieningen zijn er nu?
functie van de Brink en welke functie heeft de
Methode: Informatie zoeken in boeken op school,
Brink nu?
gemeentegids, interview over enkele speciale
Methode: Informatie zoeken in boeken op school,
voorzieningen, bezoek Singer Museum.
plattegrond van de Brink tekenen, monumenten op de Brink fotograferen en beschrijven, straatinterview.
15
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
Opdrachten beeldende vakken
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Volgend jaar
• Onderwerp: Brink van de Brinkers
De Stichting Omgevingseducatie had per onder-
Opdracht (handvaardigheid): Maak een nieuw
werp sets samengesteld met daarin de opdracht
ontwerp voor de Brink of voor een onderdeel
met de interview- en enquêteformulieren; een lijst
daarvan.
van instellingen met adres, contactpersoon en openingstijden; hulpbladen over de onderzoeks-
• Onderwerp: Naar aanleiding van het portret
technieken (interview, fotograferen enzovoort) en
'Larense boer' door F. Hart Nibbrig.
plattegronden. Op de enquête- en interviewfor-
Opdracht (tekenen): Maak een portret van een van
mulieren waren vier vragen gegeven, die door de
de drie oude inwoners van Laren die komen
leerlingen moesten worden aangevuld tot zes
poseren in de klas.
vragen. Deze sets en het draaiboek dat de docenten
• Onderwerp: Naar aanleiding van het schil-
hebben gemaakt, kunnen na bijstelling volgend
derij 'Uitgang van de R.K. Oude Sint Janskerk
schooljaar zo weer uit de kast worden gehaald en
te Laren' van S.C. Bosch Reitz.
eventueel uitgebreid met nog andere onderwer-
Opdracht (tekenen): Plaats de kerkgangers in de
pen van dezelfde of andere vakken. De stichting
huidige tijd.
begeleidt de docenten bij het ontwerpen van nieuwe opdrachten. De docenten leggen in het tweede jaar - voor zover gewenst met ondersteuning van de stichting - zelf het contact met de instellingen.
Onverwachte onmoeting met een bekende inwoonster van Laren: leerlinge interviewt Mireille Bekooy in het café.
16
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Programma met de klas
Het leerlingenprogramma op College De Brink was gespreid over drie weken.
• Voorbereiding in de klas Aan de hand van het werkboek en onderzoeksschrift van Zappen in je buurt werd met de klas in de eerste week in de geschiedenis- en aardrijkskundelessen geoefend met het doen van onderzoek. Alle onderzoeksstappen werden doorgenomen en besproken. Voor leerlingen is het belangrijk dat ze de logica begrijpen van onderzoek doen, dat verhoogt het inzicht en de zelfstandigheid. Daarna volgde de gastles door de voorzitter van de Historische Kring Laren aan de drie derde Foto’s kiezen voor de leerlingenkrant.
klassen gezamenlijk. Vervolgens werden aan het eind van de eerste week, weer tijdens de geschiedenis- en aardrijkskundelessen, de groepjes samen-
die dag kon worden gemaakt, deed de leerling dat
gesteld, de onderzoeksopdrachten uitgedeeld en
op een andere dag in huiswerktijd. Twee docenten
bestudeerd. Begin tweede week werd stap 1 en 2
stonden op een afgesproken plek in Laren, zodat
van het onderzoeksschrift ingevuld, tot en met het
leerlingen met vragen bij hen terecht konden.
onderzoeksplan en het werkplan. Het interviewen
Overal in het dorp liepen groepjes leerlingen te
en telefonisch afspraken maken werd geoefend.
fotograferen, te interviewen of te enquêteren. Aanvankelijk hier en daar met enige schroom,
• Naar buiten: gegevens verzamelen
maar die verloren de leerlingen snel. Ook werd er
Als de docent het ingevulde onderzoeksplan en
gemopperd: niet iedereen wilde meewerken aan
het werkplan had goedgekeurd, gingen de leer-
een interview. Dat betekende dat ze het opnieuw
lingen op een uitgeroosterde ochtend de om-
moesten proberen bij iemand anders en dat
geving in om de gegevens verzamelen. De docen-
vergde soms doorzettingsvermogen. De vasthou-
ten van College De Brink hadden hiervoor een
dendheid groeide echter, zodat iedereen z'n infor-
heldere en strakke structuur opgezet. Er was een
matie had aan het einde van de dag.
rooster gemaakt voor de drie klassen zodat ze
Zelfs voor de kroegbaas, die het tweede groepje
beurtelings boeken konden bekijken en op pad
leerlingen eigenlijk niet wilde ontvangen, deins-
konden gaan.
den de leerlingen niet terug.
Veel leerlingen hadden al eerder in de week, na paraaf van hun docent, afspraken gemaakt met
• Verwerking
enkele instellingen. Andere leerlingen maakten
Tijdens de lessen zijn in de derde week de gege-
's morgens de afspraak. Als de afspraak niet voor
vens geordend en samengevat, zodat de deelvra-
17
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Publiciteit
gen en de hoofdvraag beantwoord kunnen worden. Stap 3 wordt ingevuld, waarbij ook de
De Stichting Omgevingseducatie coördineerde en
eigen mening moet worden geformuleerd.
stimuleerde publiciteit in lokale en regionale pers,
Bij stap 4 wordt het presentatieplan ingevuld, de
tijdschriften, nieuwsbrieven van musea en der-
taken verdeeld en als de docent het plan goed-
gelijke. In het tijdschrift van de Historische Kring
keurt, kunnen de leerlingen de posters en boekjes
Laren werden meermalen artikeltjes van de leer-
in elkaar zetten. Richtlijnen daarvoor staan aan-
lingen gepubliceerd. In de lokale pers is twee keer
gegeven op de opdrachten en op de extra hulp-
aandacht besteed aan het project. In vier radio-
bladen. Eén klas maakte onder begeleiding van
uitzendingen vertelden leerlingen zelf over het
JOM een eigen krant (zie de bijlage). Deze groep
project en hun ervaringen. De werkstukken
leerlingen was op pad gestuurd met digitale came-
werden tentoongesteld in de plaatselijke biblio-
ra's om foto's te maken voor de krant.
theek. De school heeft het project op zijn website gezet: www.cdb.gsf.nl. Al deze verschillende
• Presentatie
vormen van publiciteit stimuleerden de leerlingen,
Tenslotte werd de presentatieavond gehouden.
docenten en directie en versterkten de status van
Alle werkstukken werden tentoongesteld in de
deze manier van werken. Een docent: 'Leerlingen
aula van de school. Genodigd waren alle ouders en
ervaren dat hun werk serieus wordt genomen, het
collega's, de directie van de school, de betrokken
gaat de maatschappij in.’
instellingen, de drie oude mensen die poseerden
Asielzoekerskinderen
voor de leerlingen, de wethouder van onderwijs. De werkstukken waren aantrekkelijk en overzich-
In één klas op College De Brink zit een relatief
telijk tentoongesteld. De belangstelling van
groot aantal leerlingen uit het asielzoekers-
ouders en betrokkenen op school was groot.
centrum Crailo. Voor deze leerlingen was het
Zes groepjes leerlingen gaven een Power Point-
begin van het project het allermoeilijkst en ze
presentatie, met vaste stem en een goed verhaal.
hadden nogal wat weerstand: de onderwerpen
Opvallendste bijdrage was (in het kader van de
stonden ver van hun bed en hun leefwereld. Dat
beeldende vakken) een voorstel voor een nieuw
veranderde toen ze zelf actief aan de slag gingen,
beeld op de Brink: een wulpse partij water-
waardoor hun eigen ideëen en slagvaardigheid
spuwende borsten. Een maquette ervan werd
werd gestimuleerd. Juist voor deze leerlingen is
aangeboden aan de wethouder.
het belangrijk om bijvoorbeeld eens het
De eindresultaten waren heel verschillend, maar
gemeentehuis in te gaan voor een interview, de
nooit voorspelbaar. De opdrachten voor tekenen
eigenaar van een restaurant vragen te stellen of
en handvaardigheid spraken het meest tot de
met een mijnheer van de Historische Kring door
verbeelding.
het dorp te lopen. Vreemde mensen aanspreken
Het officiële tintje werd verleend door de voorzit-
op straat, terwijl je weet dat je Nederlands nog
ter van de Historische Kring, die zijn grote waar-
niet zo goed is, vraagt moed en durf. Docenten
dering uitsprak voor het verrichte werk. De door
merkten dat het zelfvertrouwen van deze leer-
een van de klassen gemaakte krant werd verstuurd
lingen al doende groeide. Dat geldt ook voor het
naar de achthonderd leden van de Historische
telefonisch afspraken maken voor een interview.
Kring in Laren en Blaricum.
Een goede oefening was het Nederlands spreken in het openbaar tijdens de presentatieavond voor een gevulde schoolaula en meewerken aan een radio-uitzending.
18
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Achteraf
Kroegbazen en koks
Aanvankelijk waren de docenten huiverig voor een project als dit. Een dergelijke
De Stichting Omgevingseducatie heeft voor dit
manier van werken was compleet nieuw. De
project alle contacten gelegd, maar het is de
netwerkbijeenkomsten hebben de docenten
bedoeling dat de docenten dat voor een volgend
van College De Brink de stimulans gegeven
project grotendeels zelf doen. De communicatie
een begin te maken, hoewel het geheel hen
met de instellingen in de omgeving vraagt nog
toen nog lang niet duidelijk voor ogen stond.
wel extra aandacht, daarbij kan de stichting de
Het plan werd concreter tijdens het overleg
gewenste ondersteuning geven. Ook de commer-
op school met medewerkers van de Stichting
ciële openbare bedrijven, zoals de cafés en restau-
Omgevingseducatie. Docenten raakten gedre-
rants, moeten op de hoogte gesteld worden van
vener en zorgden voor een heldere structuur
de activiteiten van de leerlingen, zodat kroegba-
voor de begeleiding van de leerlingen en de
zen en koks weten wat ze te verwachten hebben.
organisatie in de school. Ze werden steeds
Andere talenten
enthousiaster toen bleek dat de verschillende culturele instellingen hun medewerking
In de evaluatie werd als belangrijk aspect gemeld
gaven. Ook hebben ze daar kennis en erva-
dat bij de leerlingen andere talenten en andere
ring opgedaan over wat de omgeving, de
kwaliteiten werden aangeboord dan bij het
plaatselijke instellingen en de gemeente het
gebruikelijke onderwijs. Zij toonden doorzettings-
onderwijs te bieden heeft.
vermogen om de juiste en voldoende gegevens te verzamelen. Leerlingen van wie dat niet werd verwacht, durfden hun werk te presenteren en omgekeerd: leerlingen van wie men het wel verwachtte,
Reacties van docenten
durfden juist niet. Mensen op straat aanspreken en afspraken maken voor
‘Wat ze nu geleerd hebben, vergeten ze niet
een interview waren voor veel leerlin-
meer, maar het vraagt wel een degelijke
gen nieuwe en spannende uitdagingen.
voorbereiding met elkaar in de school.’
Taken verdelen en samenwerken waren leerzame processen.
‘Dit onderzoekend leren is een goede voorbereiding voor de Tweede Fase, zowel voor de leerling als voor de docent.’
Voor veel leerlingen bleef het project in het begin - net als voor de docenten - onduidelijk. Ze waren afwachtend, maar werden enthousiaster tijdens het
‘Leerlingen herkennen hun dagelijkse
verzamelen van de gegevens. De zelf-
omgeving; dat werkt stimulerend.’
standigheid en verantwoordelijkheid die ze daarbij kregen, werkte motiverend. De onderwerpen spraken de leerlingen aanvankelijk niet zo aan,
19
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
maar door er informatie over te verzamelen in het dorp zelf ging bijvoorbeeld een onderwerp als De Gooische Moordenaar of de buurtwinkel wel voor ze leven. Mensen uit hun eigen dorp vertelden erover en dat wekte hun nieuwsgierigheid.
Presenteren De presentatieavond was een succes, voor alle partijen was dat zeer stimulerend. De organisatie van zo'n avond vergt veel tijd. Als onderzoekend leren in de omgeving in het tweede en derde leerjaar in het lesprogramma wordt
Leerlingen houden een Power Point-presentatie.
opgenomen, kan het presenteren aan derden daar ook een onderdeel van worden. Ook kunnen de leerlingen hun werk bijvoorbeeld aan elkaar of aan een ander leerjaar presenteren. Ze nodigen dan zelf ouders en medewerkers van de betrokken instellingen uit.
Bezoekers van de presentatieavond krijgen de door de leerlingen gemaakte krant.
20
t
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Ervaringen in Hilversum
Net zoals de leerlingen van College De Brink in
geven in het museum, hen wegwijs te maken en
Laren zelfstandig en actief aan het onderzoeken
hen te laten oefenen met een visuele analyse
gingen, deden de leerlingen van de vmbo-school
(bronnenonderzoek) van een voorwerp. Leerlingen
Groot Goylant dat in Hilversum ook. De docenten
werden gestimuleerd vragen te stellen, hun
van die school waren ook deelnemers aan het
mening te geven, en te kijken naar voorwerpen,
pilotnetwerk, dus ze hadden zich voorbereid. Zij
hun betekenis, oorsprong, functie en vorm. Op die
kozen ervoor om met de eerste klas te beginnen.
manier maakten ze kennis met voorwerpen die -
De medewerker van Omgevingseducatie gaf de
net als boeken - historische informatie opleveren.
opdrachten voor die doelgroep een strakkere
Stimulerend
structuur, maakte ze minder complex en spitste ze inhoudelijk toe op de Kerkbrink in Hilversum.
Deze manier van 'voorwerk' werkte stimulerend,
Per deelvraag werd aangegeven waar de leer-
de leerlingen waren enigszins vertrouwd geraakt
lingen welke gegevens konden vinden. Er was
met het museum voordat ze daar zelfstandig aan
maar één instelling bij betrokken: het Goois
het werk zouden gaan. Het is dan ook de bedoe-
Museum. Medewerkers van het Gooisch Vervoer-
ling om deze kennismakingsronde uit te breiden
museum en de Historische Kring waren op de
voor archieven, het Dudok Centrum voor architec-
onderzoeksdag aanwezig in het Goois Museum om
tuur en stedenbouw en voor instellingen in de
zich te laten interviewen. Telefonische afspraken
andere plaatsen in het Gooi.
hoefden niet gemaakt te worden. Wel hebben de leerlingen gegevens uit boeken en straatinterviews gehaald. Ook maakte een groepje een film over de Kerkbrink vroeger en nu, begeleid door JOM. De posters en de film die het resultaat waren van dit project worden tentoongesteld in het Goois Museum.
Experiment Het bleek in de vorige jaren dat het best een ingewikkelde klus is voor leerlingen van deze leeftijd om individueel of in een klein groepje op de juiste manier gegevens te verzamelen in bijvoorbeeld een museum. Vooral als je dat nog nooit eerder hebt gedaan en als je het museum helemaal niet kent. Daarom heeft de stichting als experiment, in samenwerking met het Goois Museum en de docent van Groot Goylant, bij dit project een klassikaal kennismakingsbezoek opgezet. De bedoeling daarvan was de leerlingen een introductie te
21
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
Toekomstplannen
De Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek wil het netwerk omgevingsonderwijs voor de basisvorming verder uitbreiden en beginnen met vakbijeenkomsten voor de bovenbouw rondom de praktische opdrachten en de opdrachten voor profielwerkstukken met thema’s uit de regio. In het schooljaar 2000-2001 richt de stichting een website in die moet dienen als platform regionaal omgevingsonderwijs Gooi, Vecht- en Eemstreek. Centraal staat de interactie en communicatie tussen leerlingen onderling en tussen leerlingen en medewerkers van de instellingen. Leerlingen kunnen op de site hun producten zetten die het
Leerlingen: ‘We hadden een opdracht "van buurtwinkel tot super-
resultaat zijn van onderzoeksopdrachten in de
markt". We vonden het een boeiende opdracht omdat we door het
omgeving.
interviewen veel over het onderwerp te weten zijn gekomen. Het
De instellingen in de regio worden, aan de hand
onderwerp lag vooral bij oudere mensen nogal gevoelig.’
van een door de stichting opgesteld format, uitgedaagd zich op de site te presenteren op een manier die leerlingen aanspreekt. Ze zullen een
gerichte studieplek. Leerlingen krijgen daarbij de
vorm moeten vinden die een appel doet op de
gelegenheid begeleide stads-, architectuur- en/of
verbeelding van de leerling, zoals bijvoorbeeld een
parkwandelingen te maken, waarna ze zelf een
interview met een medewerker en/of gebruiker of
korte wandeling kunnen samenstellen. De resul-
een opvallend of gek object.
taten in de vorm van foto's, interviews, werkstuk-
Ook zullen op de site onderwerpen worden gepre-
ken en films worden gepresenteerd bij de studie-
senteerd waarin een verband wordt gelegd tussen
plek in het Dudok Centrum en op de website
een object uit een culturele instelling en wat daar-
(www.omgevingseducatie.nl).
over in de omgeving is te zien. Een voorbeeld: een tekening van een monument uit het archief, een foto van het gebouw in de omgeving en een inter-
De werkzaamheden van de Stichting Omgevings-
view met de architect die het heeft gerestaureerd
educatie in het schooljaar 1999-2000 werden
of de trotse ambtenaar die de restauratie heeft
mede mogelijk gemaakt door financiële bijdragen
begeleid. Vervolgens worden er onderzoeksop-
van Stichting VSB Fonds, Rijksdienst voor de
drachten aan gekoppeld, waarvan het resultaat op
Monumentenzorg, Prins Bernhard Cultuurfonds,
de site wordt gezet.
Atrium Woonpartners Midden-Nederland, ING
De Stichting Omgevingseducatie bereidt met het
Bank Bussum, SAS Institute bv en het LOKV
Dudok Centrum voor architectuur en stedenbouw
Nederlands Instituut voor Kunsteducatie.
in Hilversum een plan voor voor een leerling-
22
K
u
n
s
t
o
n
d
e
r
1
8
O
n
d
Colofon
Onderzoek je eigen buurt. Omgevingseducatie op school is een uitgave in de serie Kunst onder 18 van het LOKV Nederlands Instituut voor Kunsteducatie.
Tekst: Alice Geijsel (Bureau Beeld-Schoon kunst en culturele projecten, Hilversum, Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek) Tekstredactie: Tia Lücker, Amsterdam Foto’s: Frank Dries, Utrecht Vormgeving: Frank Pekaar Eindredactie en productie: LOKV, Utrecht Drukwerk: Grafische bedrijven Anraad
LOKV Nederlands Instituut voor Kunsteducatie Ganzenmarkt 6 Postbus 805 3500 AV Utrecht Telefoon 030-233 23 28 Fax 030-233 40 18 E-mail
[email protected] http://www.lokv.nl
2000.023
e
r
z
o
e
k
j
e
e
i
g
e
n
b
u
u
r
t
