ONDERZOEK: HOE KOM JE ERMEE NAAR BUITEN?

ONDERZOEK:

HOE KOM JE ERMEE NAAR BUITEN ? APRIL 2015 • LISA DE HAARDT • HANS VAN DE WATER

Tijdens de studiedag kregen onderzoekers tips over hoe ze meer en beter naar buiten kunnen komen met hun onderzoek (Foto: Jesse Willems)

INHOUD 04

Waarom naar buiten komen met je onderzoek? Vier redenen om het niet te doen, en vijf om wel naar buiten te komen.

06

Het media-onderzoek Welke verhalen komen in welke media? We gingen op onderzoek.

08

‘Er moet een “wauw-factor” in je verhaal zitten’ Koen Wauters (VRT) leert ons denken als een journalist.

12

Hoe kom je in de media? Acht tips om opgemerkt te worden en vier thema’s waarmee je scoort.

19

Draagvlak en steun aan je eigen instelling Wat kan de communicatiedienst doen en hoe benader je die best?

24

De basisingrediënten van effectieve communicatie Het begin van alle communicatie: bepaal je doel, doelgroep en boodschap.

28

Kies je de krant, TV, Facebook of de parochiezaal? Communicatiekanalen en hun eigenschappen.

31

De tien tips van de experten Aan de slag met persberichten, presentaties, interviews, foto’s…

06 / HET MEDIA ONDERZOEK

08 / DENKEN ALS EEN JOURNALIST

28 / KRANT, TV, FACEBOOK OF ... ?

31 / TIEN TIPS VAN EXPERTEN

10

COMMUNICATIELESSEN DIE JE GOED IN JE OREN MOET KNOPEN 1. Dé formule bestaat niet

6. Maak het leuk

2. Begin bij de basics

7. Hou het simpel

3. Samen beter dan alleen

8. Trek de aandacht

4. Leer van anderen

9. Vergeet de regionale media niet

5. Geduld is een schone deugd

10. Doen!

Communicatie is geen exacte wetenschap. We geven je tips mee over wat meestal werkt, maar elke situatie is anders. Dat maakt van communicatie een boeiend avontuur.

Wat wil je bereiken, wie is je doelgroep en wat ga je vertellen? Start telkens met die vragen te beantwoorden. Hoe sterker de basis van je communicatie, hoe meer kans op impact.

Zoek hulp bij professionals en personen die er belang bij hebben dat jouw verhaal in de schijnwerpers komt te staan. Klop zeker aan bij jouw communicatiedienst.

Zoek inspirerende voorbeelden van collega’s die naar buiten komen met hun verhaal. Hoe pakken ze het aan? Wat kan jij daaruit leren? Probeer het zelf ook eens.

Communiceren loont, maar het effect zie je vaak pas op termijn. Verlies daarom de moed niet als Bill Gates je niet onmiddellijk opbelt om jouw onderzoek te financieren.

Naar buiten komen met je verhaal moet voldoening geven. Focus op die dingen uit je onderzoek die je leuk vindt. Passie werkt aanstekelijk. Deel die met jouw publiek.

Mensen moeten je kunnen begrijpen. Zorg voor een heldere taal en beperk jargon. Maak je verhaal concreet en gebruik voorbeelden. Focus op één boodschap.

De meesten liggen niet wakker van jouw onderzoek. Wat maakt het bijzonder of relevant? Hoe maak jij een verschil? Stap uit je comfortzone en zoek manieren om jouw publiek te prikkelen.

Je droomt waarschijnlijk van de nationale pers, maar uit ons onderzoek blijkt dat je in de regionale media veel meer kans maakt om je verhaal te vertellen aan een breed publiek.

Al doende leert men, met vallen en opstaan. Benut elke kans die je krijgt om naar buiten te komen. Lees eerst deze handleiding en ga dan meteen aan de slag.

1

WIJ WILLEN MEER NAAR BUITEN KOMEN. EN JIJ? Waarom zou je investeren in communicatie? Je voelt immers de publicatiedruk en komt tijd tekort om met andere zaken bezig te zijn dan je onderzoek of onderwijs. Of je weet niet goed hoe je eraan moet beginnen en wie jou kan helpen. In deze handleiding tonen we aan dat het wel degelijk de moeite loont om naar buiten te komen met je onderzoek. Je krijgt concrete voorbeelden en praktische tips, zodat ook jij binnenkort kunt scoren met jouw onderzoeksverhaal. We richten ons in de eerste plaats op onderzoekers en betrokkenen bij internationale projecten. Onze cases gaan over samenwerking met partners in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Onder ‘naar buiten komen’ verstaan we communiceren naar een breed publiek en dus niet enkel de vakexperten.

Vanwaar de nood om meer naar buiten te komen? VLIR-UOS ondersteunt partnerschappen tussen universiteiten en hogescholen in Vlaanderen en het Zuiden. Daarmee zoeken we innovatieve antwoorden op globale en lokale uitdagingen. In 2013 kregen we plots te horen dat de overheidsfinanciering wel eens zou kunnen ophouden. De lopende en nog op te starten projecten en beurzen lagen onder vuur. Uiteindelijk kwamen de centen 2

toch. Maar de crisis leerde ons dat de politieke en onderzoekswereld ons nauwelijks kende. Het leek een goed bewaard geheim dat Vlaamse universiteiten en hogescholen zeer relevante dingen doen met partners in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Conclusie: we moesten meer naar buiten komen en tonen dat we wel degelijk een verschil maken, samen met het netwerk van honderden onderzoekers, professoren, docenten en medewerkers die betrokken zijn bij de VLIR-UOS-projecten. Het gaat dan niet enkel om de zichtbaarheid als VLIR-UOS, maar ook om de resultaten en de impact van de samenwerking. In 2014 startten we een onderzoek om na te gaan hoe we onderzoekers kunnen ondersteunen om meer en beter te communiceren over hun onderzoek en de impact daarvan. We stuurden Lisa de Haardt op pad om het onderzoek uit te voeren. We namen interviews af met onderzoekers, communicatiediensten en contactpersonen voor ontwikkelingssamenwerking. In de mediadatabanken gingen we snuffelen naar internationaal onderzoek dat het nieuws haalde. Wat we daaruit leerden vind je terug in deze handleiding, samen met de tips die experten ons hebben meegegeven tijdens de studiedag op 11 maart 2015.

VLIR-UOS voert in 2013 actie tijdens de Staten Generaal van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking (Foto: Jean-Michel Clajot)

Studiedag ‘Onderzoek: hoe kom je ermee naar buiten?’ Op 11 maart organiseerden we in Antwerpen een studiedag voor onderzoekers en projectbetrokkenen van internationale projecten. Het doel was hen te motiveren om meer naar buiten te komen met hun onderzoek en tips en tools aan te reiken om het goed te doen.

De bijna 150 aanwezigen kregen in primeur de resultaten van het onderzoek gepresenteerd; wetenschapsjournalist Koen Wauters dompelde hen onder in de geheimen van de journalistiek en experten gaven workshops over onder meer persberichten, presentaties en sociale media. De onderzoekers konden in contact komen met de communicatieverantwoordelijken van hun eigen instelling.

Het vervolg? Met deze handleiding willen we onderzoekers stimuleren en ondersteunen om meer naar buiten te komen. Met de Engelse versie richten we ons op projectbetrokkenen in het Zuiden en internationale bursalen. We plannen de komende jaren nog studiedagen over communicatie, samen met geïnteresseerde partners. En ondertussen bundelen we de krachten met de communicatiediensten, met de contactpersonen voor ontwikkelingssamenwerking aan de universiteiten en hogescholen en met jou om samen naar buiten te komen. De grote opkomst voor de studiedag toonde aan dat er nood is aan meer communicatieondersteuning voor onderzoekers (Foto: Jesse Willems)

3

WAAROM NAAR BUITEN KOMEN MET JE ONDERZOEK? Vier redenen om niet naar buiten te komen

Waarom communiceren onderzoekers soms niet naar een breder publiek? We vroegen het hen. De antwoorden bundelden we in vier motieven:

1. Niet spectaculair genoeg

3. Communiceren is mijn vak niet

‘We zijn bang dat ons onderzoek niet zo spectaculair is als bijvoorbeeld The Flying Doctors.’ professor Piet Pattyn, Universiteit Gent

‘We willen wel communiceren maar weten niet goed wat we moeten aanleveren en hoe we het moeten aanpakken.’ professor Jean-Pierre Van geertruyden, Universiteit Antwerpen

‘Mijn onderzoek is vrij fundamenteel en specifiek, dit maakt het moeilijk om met een catchy resultaat naar buiten te komen.’ onderzoeker

Het is moeilijk om te anticiperen op simpele vragen waar geen simpel antwoord op bestaat. 2. Geen tijd ‘Als je alle input in communicatie optelt dan is communiceren een zware tijdsinvestering.’ professor Tom Brijs, Universiteit Hasselt ‘Communiceren kost tijd en we werken nu al bijna 200% om onderzoek te doen en fondsen te verzamelen.’ onderzoeker

4

‘Het is moeilijk om te anticiperen op simpele vragen waar geen simpel antwoord voor bestaat.’ onderzoeker

4. Journalisten verdraaien alles wat ik zeg Journalisten hebben een helder verhaal nodig. Als je dat als onderzoeker niet aanreikt gaan ze er zelf naar op zoek. Beter dus dat je het zelf helder leert brengen. ‘Journalisten halen je verhaal soms totaal uit de context en dan komt mijn boodschap verkeerd over.’ professor Miet Maertens, KU Leuven

Vijf redenen om wél naar buiten te komen

Volgens de bevraagde onderzoekers loont het om te communiceren naar een breed publiek. Hun belangrijkste motieven:

1. Meer draagvlak voor je onderzoek (en extra fondsen) ‘Naar buiten komen met je onderzoek heeft altijd een positieve invloed op je netwerk, onderzoek en fondsen. Deze resultaten zie je soms niet direct en vragen een aanzienlijke tijdsinvestering, maar leveren altijd iets op.’ professor Patrick Sorgeloos, Universiteit Gent ‘Degelijke publicaties + media-aandacht = sterke reputatie.’ onderzoeker ‘Als je op een professionele manier communiceert kun je vertrouwen winnen van de burger.’ onderzoeker

2. Je bouwt je netwerk uit ‘We geloven sterk in communicatie omdat het een accelerator kan zijn om je netwerk en fondsenwerving te verbeteren en uit te breiden.’ professor Tom Brijs, Universiteit Hasselt

3. Ter verantwoording Als onderzoeker doe je vaak een beroep op publieke middelen of private fondsen. De betaler heeft recht te weten waartoe de investering dient en wat de impact is.

‘We moeten meer naar buiten treden met ons onderzoek. We maakten vroeger de fout om ons enkel te focussen op onderwijs en onderzoek en niet op dienstverlening. Uiteindelijk is het belangrijk dat we kunnen uitleggen aan de burger wat wij met het belastinggeld doen. Het is onze verantwoordelijkheid om te communiceren naar een breed publiek.’ professor Patrick Sorgeloos, Universiteit Gent

4. Het geeft voldoening Ben je gepassioneerd door je onderzoek? Dan is er toch niets leuker dan daarmee naar buiten te komen? Anderen inspireren geeft erg veel voldoening. ‘Als we een succesvol project hebben afgerond dan geeft het veel voldoening om dit te delen met de buitenwereld.’ professor Seppe Deckers, KU Leuven

5. Je staat er niet alleen voor Gelukkig hoef je het niet allemaal alleen te doen. Zo kan je heel wat hulp krijgen vanuit je eigen instelling. ‘Je kunt het werk ook verdelen over verschillende mensen zodat de druk op één persoon minder zwaar is.’ professor Tom Brijs, Universiteit Hasselt

Professor Patrick Sorgeloos (UGent) staat de pers te woord in Vietnam. (Foto: Christophe Goossens)

5

WELKE VERHALEN KOMEN UITEINDELIJK IN DE KRANT? WE GINGEN OP ONDERZOEK

HET MEDIAONDERZOEK Het brede publiek is over het algemeen weinig geïnteresseerd in wetenschappelijk onderzoek, laat staan wanneer het zich afspeelt in het verre buitenland. Dit vertaalt zich ook in de media. Internationale onderzoeksprojecten geraken vaak niet verder dan een goed bedoeld persbericht. We onderzochten welke verhalen wel in de media komen en wat de succesfactoren zijn. We gingen kijken in de Vlaamse online persdatabank Gopress voor de periode 2009-2014. De databank bevat berichten van 11 Vlaamse kranten en 15 magazines, waaronder Knack, Trends en Humo.

Over de onderzoeksmethode De uitdaging was om tot een selectie van artikels te komen over samenwerkingsprojecten van Vlaamse universiteiten of hogescholen met partners in Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Indien we alle mogelijke combinaties van instellingen, landen, projectnamen en onderzoekers zouden onderzoeken, zou de resultatenlijst enorm zijn. Daarom zochten we naar berichten met de zoektermen ‘VLIR-UOS’, ‘universitaire ontwikkelingssamenwerking’ en ‘Kristien Verbrugghen’. We kwamen uit bij 64 artikels. Deze selectie hebben we gebruikt in onze verdere analyse. Het aantal is beperkt, maar geeft wel een beeld van welke berichten uiteindelijk de krant of tijdschriften halen. Van die 64 artikels gingen er 31 over de werking van VLIR-UOS en dan vooral de financiële onzekerheid in 2013. Als we die artikels weglaten houden we er 33 over die ons iets vertellen over hoe projecten met financiering van VLIR-UOS in de media verschijnen.

6

foto: Dries Luyten

Welke thema’s zijn populair? Vooral de thema’s gezondheid, water en voedsel en bekende personen doen het goed in de kranten en tijdschriften. Onder bekende personen verstaan we ministers, het koningshuis of personen zoals Marleen Temmerman of Bill Gates. Onderwerp

Aantal

Bekende personen

10

Gezondheid

9

Water en voedsel

7

Andere thema’s

7

Waarom verschijnt een artikel niet in de krant? Opvallend is dat het persagentschap Belga heel wat berichten over internationale onderzoekssamenwerking verspreidt, maar dat de kranten en tijdschriften amper 1 op 3 oppikken. Wat leren we uit de artikels die niet worden gepubliceerd? • Te veel boodschappen in één artikel. • Quotes ontbreken, wat zorgt voor abstracte en onpersoonlijke artikels. • De nieuwswaarde is onduidelijk. De focus ligt op structuren, subsidies en de organisatiewerking.

Welke kranten of tijdschriften schrijven over samenwerking met het Zuiden?

Welk soort berichten verschijnen in welke krant of tijdschrift? De Morgen/De Tijd

In de media-analyse hebben we ook vier projecten van dichtbij bekeken om na te gaan in welke media de artikels zijn verschenen.

Projecten van Algemeen professoren VLIR-UOS

Het gaat om de volgende projecten: • Knikkebolziekte (onderzoek naar de oorzaak van de ziekte) • The Walking Egg (over de behandeling van onvruchtbaarheid in ontwikkelingslanden) • Apopo (over de inzet van ratten voor de opsporing van landmijnen en TBC) • Wilcard Tanzania (Vlaamse biologiestudenten op fieldtrip in Tanzania)

De Standaard

In totaal zijn 178 artikels verschenen over de vier projecten in de periode 2009-2014: Bron

%

Regionale kranten

45%

Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad

34%

De Morgen, De Standaard, De Tijd

15%

Overige (Metro, Knack, …)

6%

Veel onderzoekers dromen van een artikel in De Standaard of De Morgen, maar uit ons onderzoek blijkt dat regionale kranten een onderschat kanaal zijn. We merken immers dat de regionale pers heel wat aandacht schenkt aan internationale samenwerking.

Politieke beslissingen

Algemeen VLIR-UOS

Vooral veel korte artikels van max. 300 woorden (informatief)

Artikels van gemiddeld 600 woorden

Regionale kranten, Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad Projecten van StudentenDeze artikels bevatprofessoren projecten (stages, ten vaak een foto en beurs), doctoveel quotes raat: persoonlijke verhalen

Knack Projecten van Journalisten op professoren reportage in het Zuiden

Lange reportages met veel diepgang en beeldmateriaal

“Persaandacht heeft vooral een impact op de zichtbaarheid van je onderzoek. Bedrijven, overheden en de academische wereld leren op die manier je werk kennen en waarderen.” onderzoeker

7

‘ER MOET EEN “WAUW-FACTOR” IN JE VERHAAL ZITTEN’ Wat is nieuws? ‘Er moet een soort “wauw-factor” in je verhaal zitten. Er moet verwondering zijn.’ Koen Wauters toont een stuk uit het Journaal over aardappelen in Texel. Onderzoekers zijn erin geslaagd om aardappelen te laten groeien op zoute grond. Dat biedt mogelijkheden om ook in ontwikkelingslanden verzilte grond te benutten voor landbouw.

We vroegen wetenschapsjournalist Koen Wauters (VRT) om ons in te wijden in de geheimen van de journalistiek. Net zoals ‘wetenschappers’ een containerbegrip is voor heel verschillende soorten mensen, is ook ‘journalist’ er één, verzekert hij. ‘Ik kan dus niet garanderen dat iedereen werkt zoals ik, maar de grote lijnen zijn toch ongeveer dezelfde.’ Koen Wauters wil onderzoekers graag meer leren denken als een journalist en hen enthousiasmeren om hun verhaal te brengen. ‘Want ik ben zeker dat er nog heel veel verhalen zijn die ik graag zou vertellen, maar die niet tot bij mij komen omdat de onderzoeker in kwestie het niet wil, schroom heeft of het misschien niet kan.’

8

Wat is hier het nieuws? ‘Je komt thuis bij je moeder, bij je vader, bij je partner, bij je huisgenoot, en je zegt: moet je nu iets weten: in Texel kunnen ze aardappelen zetten in zoute grond. Dát is het nieuws.’ Of iets in het nieuws komt hangt volgens Koen Wauters ook af van het doelpubliek en het medium. DOELPUBLIEK

‘Als je je boodschap vertelt is het belangrijk dat je weet wie je publiek zal zijn. Als je werkt voor een breed medium, dan moet iedereen jouw boodschap kunnen begrijpen. Voor het Journaal hebben we een algemeen doelpubliek. We willen iedereen in Vlaan-

deren bereiken die geïnteresseerd is in nieuws. Als ik een stukje maak dan denk ik zowel aan mijn zoon van 15 jaar als aan mijn moeder van 75. Die moeten dat allebei interessant vinden en begrijpen.

“Als ik een stukje maak dan denk ik zowel aan mijn zoon van 15 jaar als aan mijn moeder van 75.” Mijn zoon weet veel van technologie, dus aan hem moet ik niet uitleggen wat een app is, maar mijn moeder weet dat niet. Aan haar zal ik het dus wel uitleggen. Je moest zorgen dat iedereen mee is. Voor onderzoekers zijn media die zich tot iedereen richten het meest interessant om hun verhaal verteld te krijgen, want daarmee bereik je het grote publiek en gaat de respons ook het grootst zijn. Onderschat het belang van de regionale media niet. Neem nu Radio 2. Er is geen enkele wetenschapper die mij zegt: ‘ik zou graag eens op Radio 2 komen’. Radio 2 heeft regionale programma’s en een doelpubliek van nog altijd meer dan 30%. Dus als je in Vlaanderen de meeste mensen wil bereiken, dan doe je dat op Radio 2.’ HET MEDIUM

‘TV heeft maar drie dingen nodig: beeld, beeld en beeld. En dat is meteen ook de moeilijkheid voor de meeste wetenschappers. Wat maakt een verhaal

over aardappelen in Texel leuk? Dat er beeld van is. Er is een veld en er zijn aardappelen. Het eerste wat TV-journalisten vragen is dus: wat kunnen we zien? Bij radio ligt het anders. Omdat je niet kunt terugspoelen als je naar de radio luistert, moet je ervoor zorgen dat je jouw boodschap nog meer vereenvoudigt en helder maakt en dat er herhaling in zit, zodat de luisteraar die even afhaakt altijd opnieuw kan inpikken in het verhaal.’

Hoe krijg je een verhaal tot bij de journalist? ‘Mijn eerste raad is: klop aan bij de persdienst van jouw instelling. Persdiensten kunnen je helpen om een persbericht op te stellen en breed toegankelijk te maken. Ze kunnen ook al een eerste inschatting maken of een bepaald bericht kans maakt of niet. Er zijn een paar opties om naar buiten te komen. Je kan een persbericht verspreiden, een persconferentie organiseren of rechtstreeks iemand aanspreken.’ PERSBERICHT

‘Zorg dat het nieuws in de titel en in de eerste zinnen van het persbericht staat. Als je het bericht

“Wil je in Vlaanderen de meeste mensen bereiken, dan doe je dat op Radio 2.”

Koen Wauters (rechts) in de opnamestudio (Foto: Koen Wauters)

9

mailt, let er dan op dat de tekst gemakkelijk te lezen is op alle mobiele apparaten, zonder dat je te veel moet scrollen. Wanneer verstuur je best jouw persbericht? Als iets niet dringend is kan je beter wachten om ermee naar buiten komen tot een luw moment, zoals een vakantie. En welk moment van de dag kies je best? Elk moment heeft zijn voor- en zijn nadelen. Als je iets heel vroeg uitstuurt, ergens tussen 9 en 10 u. ’s morgens, dan kan het TV-journaal van 13 u. dat oppikken. Als je het in de namiddag doet, dan kan de radio het gebruiken, want die hebben tegen de avond echt wel behoefte aan nieuw nieuws.

“Het eerste wat TVjournalisten vragen is: wat kunnen we zien?” 10

Belangrijk is wel dat je beschikbaar bent nadat je een persbericht verstuurt. Zorg dat je telefoon aanstaat, de batterij is opgeladen en dat je tijd hebt. Want niets is zo frustrerend als wanneer een spannend, interessant verhaal binnenkomt en de telefoon niet wordt opgenomen.’

“Mijn eerste raad: klop aan bij de persdienst van jouw instelling.” PERSCONFERENTIE

‘Een persconferentie is een optie, maar dan moet je zeker zijn van je stuk. Zorg dat er nieuws is zodat er volk komt. Voorzie genoeg tijd en weet dat niet iedereen tijdens een half uur of een uur persconferentie zijn werk kan doen. TV- en radiojournalisten hebben heel korte deadlines. TV-journalisten willen snel

beelden. De krantenjournalisten wachten gemakkelijker heel de persconferentie af om dan op hun gemak nog wat vragen te stellen. Voorzie dus voldoende tijd.

gen, met illustratiemateriaal, met foto’s, filmpjes en alles wat je hebt liggen.

En koffie volstaat. Je lokt echt niet meer mensen met koekjes, brunches en andere dingen.’

Ga naar parochiezalen, naar Rotary clubs. Leer praten voor een breed publiek. Leer je verhaal vertalen. Als onderzoeker zit je in een wetenschappelijk jargon. Een journalist kan je wel begeleiden bij de vertaling van dat verhaal, maar als je het al zelf kan, is dat voor ons veel gemakkelijker.

“Wie, wat, waar, hoe en waarom? Dat zijn eigenlijk de enige vragen die een journalist zich stelt.”

Herleid je verhaal tot de essentie. Een journaalstuk duurt tussen negentig seconden en twee minuten. Daar kan je niet alles in krijgen, zoals alle institutionele partners. Dus je gaat altijd naar die essentie moeten gaan. En het is beter dat jij bepaalt wat de essentie is, in plaats van de journalist.

JOURNALIST AANSPREKEN

‘Een derde mogelijkheid is een journalist rechtstreeks aan te spreken, iemand die je kent en waarin je vertrouwen hebt. Als die toehapt weet je dat je bericht op zijn minst in één krant zal staan, in het journaal komt of op de radio. Je kan dan nog combinaties maken. Een klassieker is dat je eerst een primeur geeft aan bijvoorbeeld het TV-journaal en na de uitzending een persbericht verstuurt. Of je gunt een verhaal aan een krantenjournalist, maar belt tegelijk ook naar het radionieuws waarbij je meldt dat er de volgende dag op de voorpagina van de krant een interessant verhaal zal staan. Ze kunnen dan al een interview afnemen om de dag erna uit te zenden. Als je jouw verhaal al in twee media krijgt is de kans ook groter dat andere media volgen.’

Hoe vertel je jouw verhaal? ‘Wie, wat, waar, hoe en waarom? Dat zijn eigenlijk de enige vragen die een journalist zich stelt. Zorg dat je vooraf de antwoorden hebt. Leg het uit met hand en tand, met alles wat je kan, met vergelijkin-

Hoe meer je het doet, hoe beter je er in wordt. Waarom voeren wij vaak dezelfde mensen op? Omdat die dat goed kunnen. En hoe komt het dat ze dat goed kunnen? Omdat ze het vaak doen. Daarom moet je op een gegeven moment starten en het doen.

“Het is beter dat jij bepaalt wat de essentie is, in plaats van de journalist.” Voor wie doe je het? Voor jezelf en voor de gemeenschap. Heel veel onderzoek is gesubsidieerd en wordt betaald vanuit de politiek. Politici zitten in een besparingsmodus. Ik ben ervan overtuigd dat er heel veel kwaliteitsvol, degelijk, wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan. Als politici dat ook begrijpen, gaan ze misschien minder geneigd zijn om te besparen, en dat komt uiteindelijk de onderzoeker ten goede.’

De passie van Koen Wauters Koen Wauters is verslaggever wetenschap en gezondheid voor het Journaal. Zijn passie: wetenschap op een heldere en aantrekkelijke manier tot bij een breed publiek brengen. Dat gaat van robotica, het Brout-Englert-Higgs-deeltje tot de vaginale knip. Voordien was hij verslaggever voor het radionieuws. Zijn eerste stappen in de journalistiek zette hij als wetenschapsredacteur bij De Campuskrant van de KU Leuven.

11

HOE KOM JE IN DE MEDIA?

De klassieke media besteden nauwelijks aandacht aan samenwerking van universiteiten of hogescholen met Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Dat is jammer, want communicatie over internationale projecten, zoals die van VLIR-UOS, kan bijdragen aan een positieve berichtgeving over internationale samenwerking en een beter begrip van de mondiale uitdagingen. De VLIR-UOS-partnerschappen zijn vaak goede voorbeelden van een moderne vorm van ontwikkelingssamenwerking. Door samen te werken vinden we oplossingen voor gezamenlijke uitdagingen, waarbij iedereen wint. Het is dus geen infuus dat het rijke Noorden aan het arme Zuiden geeft.

12

foto: Dries Luyten

Hoe zorg je ervoor dat de media jouw internationaal onderzoeksproject toch oppikken? 1. Benadruk de relevantie en impact van het onderzoek Hoe maakt jouw onderzoek een verschil? Hoe biedt het een antwoord op een maatschappelijk probleem? Lezers, kijkers en luisteraars zijn vooral geïnteresseerd in de relevantie en impact van jouw verhaal. Knack publiceerde een aantal artikels over Ethiopië, met als titel ’30 jaar na de hongersnood: het groene mirakel in Noord-Ethiopië’. Professor Seppe Deckers (KU Leuven) vertelt er hoe wetenschappelijk onderzoek wel degelijk een verschil heeft gemaakt.

2. Geef je bericht nieuwswaarde Wie heeft er geen oren naar een baanbrekende ontdekking? De media smullen er van. Maar onderzoekers durven soms niet naar buiten komen met onderzoeksnieuws. Ze geraken er niet uit wie als woordvoerder moet optreden of vinden dat de onderzoeksresultaten eerst grondig getoetst moeten worden. Zelfs al is het niet dé ontdekking van de eeuw, probeer om in je communicatie steeds aan te geven wat jouw onderzoek vernieuwend maakt. Wanneer is iets nieuw? Als het afwijkt van het bekende.

over verschenen. Ondanks alle media-aandacht blijft het voor de betrokkenen een uitdaging om mensen te overtuigen van de nood aan betaalbare onvruchtbaarheidsbehandelingen in ontwikkelingslanden.

Wat leren we van The Walking Egg? > Begin lokaal Geef lezingen in je eigen regio. Spreek organisaties als Rotary aan en probeer je verhaal zo helder en aantrekkelijk mogelijk aan veel mensen te vertellen. Er is altijd wel iemand die graag wil samenwerken of het project financieel steunen. > Pak het professioneel aan Zoek partners binnen je instelling en daarbuiten die je kunnen adviseren in de communicatie. Professor Ombelet werkt samen met kunstenaar Koen Vanmechelen die verschillende kunstwerken heeft gemaakt om het project te visualiseren. Deze hangen nu onder meer in de gebouwen van de Wereld Gezondheidsorganisatie. > Wees geduldig Je investering in communicatie levert vaak pas op termijn resultaat op. Wees dus geduldig en geraak niet te snel gefrustreerd als het niet van de eerste keer lukt.

Limburgse onvruchtbaarheidsbehandeling verovert de wereld Professor Willem Ombelet van de Universiteit Hasselt ontwikkelde een methode waarmee hij onvruchtbare personen kan behandelen voor € 200, in plaats van enkele duizenden euro’s die je normaal voor zo’n behandeling moet neertellen. Dit biedt heel wat opportuniteiten om ook onvruchtbaarheid in ontwikkelingslanden te behandelen. Om het probleem warm te houden en het onderzoek te kunnen vertalen naar de praktijk, zette professor Ombelet de organisatie The Walking Egg op. De voorbije jaren zijn er al meer dan 600 artikels in kranten en tijdschriften in België en het buitenland

Interview met professor Willem Ombelet in Ghana over onvruchtbaarheid (Foto: The Little Egg)

13

De VRT kwam filmen tijdens een VLIR-UOS-event over samenwerking met Ethiopië (Foto: Hans Van de Water)

3. Kies 1 hoofdboodschap Al te vaak willen we alles vertellen, want kiezen is verliezen. Het kost ons moeite om de hoofdzaken te onderscheiden van de bijzaken. Maar willen we dat het publiek onze boodschap oppikt, dan moet die helder en eenduidig zijn. Kies dus welke boodschap je wilt overbrengen en schrap alle zaken die niet bijdragen tot die ene boodschap. Want beter één vogel in de hand dan tien in de lucht. Tijdens de media-analyse trok een artikel over een samenwerkingsproject met Mozambique onze aandacht. Belga stuurde het bericht uit, maar de andere media pikten het niet op. Waarom niet? Het bevatte nochtans voldoende elementen om journalisten te prikkelen, zoals een bekende Vlaming als projectcoördinator.

4. Maak het thema tastbaar, concreet en nabij Zorg ervoor dat het doelpubliek het thema kan linken aan iets dat voor hen gekend is. Neem het onderzoek naar de impact van intensieve koffieteelt in Ethiopië. Door de titel ‘Drinken we straks ons laatste kopje koffie?’ verbinden we het onderzoek met onze dagelijkse leefwereld. Hoe concreter je verhaal, hoe aantrekkelijker en duidelijker voor de lezer, luisteraar of kijker. Geef voorbeelden die aantonen wat je bedoelt. Maak je onderwerp nabij door het te linken aan België. Wat levert het onderzoek op voor België, of hoe uit het probleem zich bij ons? Wat doen Belgische onderzoekers ter plaatse?

We merkten dat het artikel focuste op verschillende boodschappen:

5. Zorg voor een spannend verhaal

• de samenwerking tussen Vlaanderen en Mozambique • het bezoek van toenmalig Vlaams ministerpresident Kris Peeters aan Mozambique • de gezondheidsproblematiek in Mozambique • het samenwerkingsakkoord tussen Vlaanderen en Mozambique

We denken vaak dat we een Nobelprijsnominatie op zak moeten hebben om naar buiten te kunnen komen met ons onderzoek. Fout. Achter ieder onderzoek schuilt wel een spannend verhaal. Want onderzoek is meestal een weg vol hobbels en verrassingen. De grootste ontdekkingen in de wetenschap zijn ontstaan uit mislukkingen of zijwegen.

Het artikel zou waarschijnlijk meer succes hebben gehad door in te zoomen op het probleem, namelijk dat Mozambique amper 863 artsen telt op een bevolking van 22 miljoen. En de weinig overblijvende artsen worden dan nog eens weggekaapt door internationale organisaties of privéziekenhuizen. Vervolgens zou het artikel een oplossing kunnen aanreiken, via de samenwerking tussen Vlaanderen en Mozambique.

Ga in jouw onderzoek op zoek naar het verhaal achter de data. Wat waren de kantelmomenten, of de meeste hilarische gebeurtenissen? Vertel daarover.

“Kom naar buiten als je een goed verhaal heb. Dat hoeft niet per se op het einde van je onderzoek te zijn. De weg ernaartoe is soms ook al voldoende nieuwswaardig.” onderzoeker

14

6. Breng een persoonlijk verhaal Laat de betrokkenen of begunstigden van het onderzoeksproject aan het woord. Wat zijn hun noden en hoe maakt het onderzoek voor hen een verschil? Gebruik quotes.

DE MOBIELE REVOLUTIE IN AFRIKA De Nederlandse VPRO berichtte over hoe de mobieltjes Afrika veroverden. We zien Emanuel, een invalide verkoper van belminuten die de kost verdient dankzij de mobiele technologie. De getuigenis raakt de kijker veel meer dan een droog onderzoeksverslag. ‘Emo’ werkt. Stop gerust emotie in je verhaal, dat trekt nu eenmaal de aandacht. Beschouw het als een aperitief om de eetlust te bevorderen. Na het bekijken van de video met Emanuel willen we immers graag meer weten over het achterliggende onderzoek.

7. Schrap structuren, subsidies en processen In 2013 verschenen heel wat artikels over VLIRUOS. Dat jaar had de federale overheid laten uitschijnen dat ze de subsidiekraan gedeeltelijk zou dichtdraaien. Daardoor zouden projecten en beurzen vroegtijdig moeten stoppen. De artikels over de crisissituatie bevatten vaak moeilijke termen en informatie over structuren en de financiën van VLIR-UOS. Deze info kan interessant zijn voor lezers die VLIR-UOS al kennen en betrokken zijn bij een project, maar als eerste kennismaking met de organisatie is het weinig aantrekkelijk. Communiceren over de samenwerking met het Zuiden doe je best met concrete cases. In één van de artikels toont een projectbetrokkene uit het Zuiden de impact van een VLIR-UOS-project. Zo krijgt de organisatie een gezicht en een meerwaarde.

Professor Mirjam de Bruijn van het African Studies Centre in Leiden onderzocht de impact van de mobiele telefoon voor Afrika. Het was de VPRO zelf die haar contacteerde. Mirjam de Bruijn: ‘Ze hebben me via de website gevonden.’

Hetzelfde geldt voor ingewikkelde structuren binnen universiteiten of hogescholen. Bepaalde onderverdelingen of afdelingen zijn belangrijk voor de betrokkenen, maar schrikken de lezer af.

Heeft de reportage iets opgeleverd?

Kranten of TV-zenders zijn soms bereid om een fotograaf of cameraman op pad te sturen om beeldmateriaal te verzamelen in Vlaanderen, maar niet in het Zuiden. Zorg ervoor dat je zelf beschikt over foto’s die iets vertellen over de relevantie en impact van het onderzoek. Voor een TV-interview kunnen videobeelden nuttig zijn.

Mirjam de Bruijn: ‘Heel wat mensen spraken me erover aan. Ook studenten contacteerden me voor onderzoeksprojecten. De reportage heeft me geholpen bij het opzetten van een nieuw onderzoeksproject. Die zichtbaarheid ondersteunt je verhaal immers. Maar het is niet zo dat mensen dan zomaar klaarstaan met zakken geld.’

8. Zorg voor beeldmateriaal

Ga je zelf aan de slag? Dan vind je tips voor foto en video verder in deze handleiding. Je kan ook een beroep doen op een professionele fotograaf of cameraman ter plaatse. Handig om te weten is dat je op africa-interactive.com een overzicht vindt van goede lokale professionals in Afrika, Azië en Latijns-Amerika.

Professor de Bruijn: ‘Straatkinderen die we in de hoofdstad van Tsjaad fotografeerden wilden allemaal bellend op de foto.’ (Foto: Mirjam de Bruijn)

15

Thema’s die het goed doen in de media Welke onderwerpen slaan aan in de media? En hoe kunnen we er in onze communicatie iets mee doen? We stelden een lijst op met vier thema’s, op basis van een studie van de Europese Commissie en gesprekken met journalisten en communicatie-experten.

1. Bekende personen In de mediastudie zien we dat ministers en leden van het koningshuis gemakkelijk het nieuws halen, maar ook bepaalde professoren en kunstenaars. Onderzoeksprojecten waarbij er een link is met een bekende persoon doen het goed in de media. Professor Marleen Temmerman kennen we vooral als gynaecologe en voormalige politica. Maar ze krijgt ook heel wat aandacht voor haar onderzoek naar reproductieve gezondheid in Afrika. Kunstenaar Koen Vanmechelen associëren we vooral met de kippen die een centrale plaats innemen in zijn werk. Voor het project The Walking Egg werkt hij samen met onderzoekers van de Universiteit Hasselt om behandeling van onvruchtbaarheid wereldwijd betaalbaar te maken. De link met Koen Vanmechelen zorgt voor bijkomende media-aandacht.

Steun van een bekende persoon kan vleugels geven aan je onderzoek. Dat ondervond Bram Govaerts. In 2013 haalde de Vlaamse bio-ingenieur de wereldpers toen Bill Gates hem prees als ‘de toekomst van de landbouw’. Ook al is er geen bekende persoon betrokken bij je onderzoek, dan nog kan je zo iemand contacteren en vragen naar zijn of haar mening over je onderzoek en de impact ervan. Die quote neem je dan op in je persbericht. Zo kreeg de jonge onderzoeker Ludwin Poppe (UGent) lovende kritiek van een gerenommeerde aardwetenschapper voor zijn thesisonderzoek in Ethiopië. Het woord ‘gerenommeerd’ kan al voldoende zijn om de aandacht te trekken.

Koen Vanmechelen (links) in Suriname (Foto: Johan Swinnen)

Professor Marleen Temmerman (links) is betrokken bij verschillende universitaire samenwerkingsprogramma’s (Foto: Hans Van de Water)

16

Bill Gates (links) in gesprek met Bram Govaerts (midden) (Foto: Bram Govaerts)

De Filipijnse Jovelyn Unay zou naar haar land moeten terugkeren indien de Belgische overheid geen middelen zou vrijmaken voor beurzen (Foto: Hans Van de Water)

2. Sociale problemen en crisis Hoe groter het probleem en hoe urgenter de nood, hoe meer interesse. Oorlogen, overstromingen en overspel doen het erg goed in de media. Past jouw onderzoeksverhaal daarin? Niemand zit te wachten op oplossingen zonder problemen. Toon daarom aan welk probleem jij zou kunnen oplossen met jouw onderzoek. ‘Ja maar, zo eenvoudig is dat niet’, hoor ik je antwoorden, ‘want de toepassing van onderzoek is meestal niet meer de verantwoordelijkheid van de onderzoeker, maar van de overheid, bedrijven of organisaties.’ Dat klopt, maar de lezer of kijker wil weten welke antwoorden jouw onderzoek biedt. Focus dus steeds op het maatschappelijk probleem waar jij met je onderzoek een oplossing voor zoekt, of waarop jouw onderzoek toegepast kan worden.

3. Politiek Als er één thema de kranten vult, dan is het wel de politiek. Opvallend is dat politieke berichtgeving vooral gaat over de impact van bepaalde beslissingen op de burger. Wil je de krant halen met jouw onderzoek, richt je dan op de impact van beleidsbeslissingen. Omdat we hier vooral focussen op internationale onderzoeksprojecten, kan je het beleid van internationale instellingen, zoals de Europese Unie of de Verenigde Naties aanhalen. Of je kunt erop wijzen dat Belgische beleidsmakers ook een impact hebben op de internationale besluitvorming. Toon bijvoor-

beeld aan hoe bepaalde beleidsbeslissingen een negatieve impact hebben op bevolkingsgroepen in het Zuiden. In 2013 haalde VLIR-UOS meermaals de krant met het bericht dat de voorziene overdracht van de universitaire ontwikkelingssamenwerking van de federale naar de Vlaamse overheid niet wenselijk was. Door de Filipijnse bursale Jovelyn Unay aan het woord te laten kreeg de politieke beslissing een concreet gezicht. Ze zou haar studie aan de Vrije Universiteit Brussel en KU Leuven niet kunnen afronden zonder de middelen van de federale overheid.

4. Gezondheid en onderwijs Uit onze media-analyse blijkt dat gezondheid en onderwijs zeer succesvolle thema’s zijn in de geschreven pers. Past jouw onderzoek daarbinnen, dan heb je geluk, want je hebt meteen een voorsprong op concurrenten die het heel wat moeilijker hebben om de aandacht te trekken. Valt jouw thema erbuiten, doe dan extra je best om de nieuwswaarde en de relevantie van je onderzoek te benadrukken en zoek een sterk verhaal. Het onderzoek naar de zebravis haalde de voorbije jaren meermaals de media, omdat het oplossingen aanreikt voor erfelijke ziekten zoals kanker. Ook in Ecuador en Suriname vindt er in samenwerking met Vlaamse universiteiten onderzoek naar plaats. De zebravis is maar interessant omwille van de link met een maatschappelijk probleem zoals kanker.

17

KNIKKEBOLZIEKTE:

minister maakt 1 miljoen vrij na reportage

Dat gezondheid gemakkelijk het nieuws haalt konden we vaststellen met de ebolacrisis. De kranten stonden er vol van. Maar ook een vrijwel onbekende aandoening als de knikkebolziekte wist de aandacht te trekken van heel wat kijkers en lezers in Vlaanderen en Nederland. Nodding syndrome, of de knikkebolziekte, is een neurologische aandoening die gepaard gaat met epileptische aanvallen, cognitieve achteruitgang en onomkeerbare groeistoornissen. De ziekte komt voornamelijk voor bij kinderen tussen de 5 en 15 jaar oud. Al sinds 1960 worden er gevallen van de knikkebolziekte gerapporteerd in Zuid-Soedan, Tanzania en Uganda. Er is nog maar weinig geweten over het verloop van de ziekte.

Waarom sloeg het verhaal over de knikkebolziekte meteen aan in de media? 1. Een mysterieuze ziekte waarvoor een oplossing dichtbij is dankzij Vlaams onderzoek Er is weinig geweten over de ziekte. Vlaamse onderzoekers hebben nu een mogelijke oorzaak ontdekt, wat nieuwswaarde oplevert. Het feit dat een Vlaamse onderzoeker misschien een oplossing kan geven voor een mysterieuze ziekte in Afrika zorgt voor betrokkenheid. Professor Colebunders heeft een mogelijke oorzaak naar knikkebolziekte ontdekt (Foto: Bob Colebunders)

2. Een verhaal van lijdende kinderen en hun families De relevantie van het onderzoek is meteen duidelijk als je de beelden ziet van de kinderen die als zombies rondlopen. Hun ouders getuigen dat ze machteloos staan. Als kijker grijpt het verhaal je naar de keel.

Reportagemaker Chris Michel trok naar Zuid-Soedan om na te gaan hoe ernstig de situatie daar is. We konden zijn schokkende beelden zien in de duidingsprogramma’s Terzake en het Nederlandse Nieuwsuur. Daarin komt onder meer professor Robert Colebunders (UAntwerpen) aan het woord, die onderzoek doet naar de ziekte, in samenwerking met collega’s in Uganda. Een schokkend beeld van een meisje tijdens een epileptische aanval uit de reportage van Chris Michel

3. Schokkende beelden Het verhaal is aangrijpend omdat we de kinderen zien. De impact van videobeelden kan enorm zijn. Overweeg daarom of het voor jouw onderzoeksproject interessant is om een professionele videomaker onder de arm te nemen, of om zelf videobeelden te maken die journalisten kunnen prikkelen om zelf ter plaatse te gaan. De reportages brachten een stroom reacties op gang in Vlaanderen en Nederland. De Nederlandse minister voor ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen stelde 1 miljoen euro ter beschikking voor verder onderzoek. Burgers zetten een steuncomité op om de knikkebolziekte onder de aandacht te houden en de Universiteit Antwerpen zamelde extra fondsen in voor het onderzoek van professor Colebunders.

18

In het geval van de knikkebolziekte heeft Chris Michel verschillende reportageopdrachten gebundeld om zijn reis naar Afrika te bekostigen. Voor VLIR-UOS maakte hij projectvideo’s in DR Congo en Uganda. Ga met de communicatiedienst van je eigen instelling of VLIR-UOS na wat de mogelijkheden zijn om kosten te delen.

DRAAGVLAK EN STEUN AAN JE EIGEN INSTELLING We vergeten vaak hoe belangrijk het is om ook binnen de eigen instelling gekend te zijn en steun te genieten. Want niet iedereen is even overtuigd en enthousiast over internationale samenwerking. Een succesvolle externe communicatie start dus met een gerichte interne communicatie.

‘Interne communicatie is belangrijk. Ze moeten jou en je onderzoek kennen, anders kunnen ze er niet over communiceren.’ Jan Dries, hoofd communicatie Universiteit Antwerpen Daarnaast is het verstandig om de krachten te bundelen. Je eigen instelling heeft er ook zelf belang bij om naar buiten te komen met jouw verhaal. Samen sta je sterker dan alleen.

‘Mijn advies? Leer eerst intern communiceren voordat je extern gaat communiceren.’ onderzoeker

19

DE COMMUNICATIEDIENST Elke universiteit en hogeschool heeft een dienst communicatie en/of wetenschapscommunicatie die voortdurend op zoek is naar interessante verhalen en onderzoeksresultaten om mee naar buiten te komen. Daarnaast heeft de communicatiedienst heel wat expertise in huis over externe communicatie en kan ze advies en opleiding aanbieden. Een ideale partner dus.

Welke steun kan een communicatiedienst bieden? Nadat je de communicatiedienst hebt benaderd met je voorstel om naar buiten te komen zal je samen een communicatieplan opstellen. Je bepaalt hoe, via welke kanalen en wanneer je naar buiten komt. Is er sprake van een persbericht? Dan zal de communicatiedienst vragen om een inhoudelijke voorzet te geven. Gebruik ook de interne mediakanalen. Misschien past jouw verhaal wel in het magazine van jouw instelling of op de sociale media. Op die manier profileer je jezelf intern en zorg je dat collega’s van andere diensten op de hoogte zijn van jouw expertise. Loont het om een journalist uit te nodigen voor een bezoek aan een onderzoeksproject in het Zuiden? De communicatiedienst kan beslissen om financiële ondersteuning te bieden wanneer jouw case het imago van de instelling versterkt. Pols ook bij de communicatiedienst of ze nietfinanciële ondersteuning kan bieden door jouw onderzoek in de kijker te zetten, bijvoorbeeld via een personeelsquiz, een inzamelingsactie of een alumni-event.

MAGAZINES VAN DE VLAAMSE UNIVERSITEITEN Sigrid Somers, chef nieuws KU Leuven, stelt haar dienst voor tijdens de studiedag (Foto: Jesse Willems)

Akademos van de Vrije Universiteit Brussel Magazine Universiteit Antwerpen Campuskrant van de KU Leuven Magazine Universiteit Hasselt

‘De link met de communicatiedienst is belangrijk omdat we op die manier ondersteuning krijgen om naar buiten te komen.’ Professor Gerrit Loots, Vrije Universiteit Brussel In ons onderzoek hebben we vooral gefocust op de communicatiediensten van de universiteiten. Aan de hogescholen zijn de communicatiediensten minder gericht op de ondersteuning van individuele onderzoekers. Die taak ligt eerder bij de onderzoeksdiensten.

20

Durf Denken van de Universiteit Gent

WILDCARD TANZANIA MAAKT BIOLOGIE HOT Professor Herwig Leirs organiseert elke twee jaar een tropische stage voor biologiestudenten aan de Universiteit Antwerpen. De Vlaamse studenten reizen dan voor drie weken naar Tanzania waar ze samen met lokale studenten onderzoek doen. De stage trok in 2008 de aandacht van de communicatiedienst van de Universiteit Antwerpen. Ze wist de bekende dichter Ramsey Nasr te strikken om met een professionele TV-ploeg de groep studenten in Tanzania te volgen. Het resultaat: de vijfdelige serie Wildcard Tanzania op Canvas en het boek Homo Safaricus van Ramsey Nasr. De investering loonde, want de hoge kijkcijfers leverden een opmerkelijke toename van inschrijvingen voor de opleiding biologie op. Professor Leirs vergrootte het draagvlak voor zijn onderzoek, zowel binnen de eigen instelling als daarbuiten. Dichter Ramsey Nasr interviewt een biologiestudente in Tanzania (Foto: Hans Van de Water)

‘Als de lijn met de dienst communicatie niet zo kort was geweest dan hadden we deze kans misschien nooit gekregen’, zegt professor Herwig Leirs.

Hoe benader je best de communicatiedienst? 1. Maak je kenbaar Wil je steun krijgen van de communicatiedienst? Zorg er dan voor dat ze jou en je onderzoek kennen. Bezorg hen een korte en heldere samenvatting van je onderzoek en updates, telkens wanneer er nieuwe resultaten zijn. 2. Toon je ‘drive’ De communicatiedienst heeft vaak geen tijd om alle doctoraten en onderzoekspapers te lezen, dus is het belangrijk dat je jouw project zo aantrekkelijk mogelijk voorstelt, met overtuiging en enthousiasme. Als de ‘drive’ ontbreekt wordt een project niet snel opgepikt.

3. Begin er op tijd aan Breng de communicatiedienst zo vroeg mogelijk op de hoogte van je communicatieplannen, zodat ze er tijd voor kunnen inplannen. 4. Geef niet te snel op Geef niet op na een eerste afwijzing. Soms zijn er hectische periodes op een communicatiedienst of hebben ze zonet geïnvesteerd in een ander project. Neem hun feedback ter harte, verbeter je voorstel en waag een nieuwe kans op een later moment.

21

DE CONTACTPERSONEN VOOR ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Aan de universiteiten en hogescholen zijn er contactpersonen voor ontwikkelingssamenwerking, of kortweg ICOS. Die vormen de brug tussen de onderzoekers en financiers van internationale projecten, zoals VLIR-UOS. Omdat de contactpersonen expertise hebben in internationale projecten, kunnen ze je ondersteunen om naar buiten te komen met je onderzoeksproject dat plaatsvindt in het Zuiden.

Specifiek kunnen ze: • je in contact brengen met de communicatiedienst van je instelling; • helpen met het schrijven van een persbericht; • advies geven over onderzoeksfinanciering. Een overzicht van contactpersonen voor ontwikkelingssamenwerking vind je op: www.vliruos.be/nl/icos.

MET EEN JOURNALIST NAAR ETHIOPIË: ‘JA, HET LOONT’ Professor Seppe Deckers (KU Leuven) nam twee keer een journalist mee naar Ethiopië, dankzij de nauwe samenwerking met de contactpersonen voor ontwikkelingssamenwerking (ICOS) en VLIR-UOS.

Professor Deckers (midden): ‘Er is een spectaculaire vergroening van de streek en de landbouwproductie is serieus toegenomen.’ (Foto: Wannes Verbeeck)

De reiskosten van een journalist betaal je meestal zelf. Naast de kosten voor vliegtuig, visum, hotel en eten komen er ook nog de toestemmingen bij om ter plaatse te mogen fotograferen of filmen en in sommige gevallen aangepast materiaal om bijvoorbeeld te filmen in vochtige omgevingen. Als de journalist zelf ook beelden kan maken bespaar je de kosten van een fotograaf of cameraman. Seppe Deckers: ‘Dankzij de hulp van de ICOS heeft de KU Leuven de journalist mee betaald. Maar de kosten van zo’n artikel wegen niet op tegen het bereik en de impact ervan.’ Over de inhoud van de berichtgeving heb je in principe geen zeggenschap, omdat die onder de journalistieke vrijheid valt. Wat is het resultaat geweest van de samenwerking met de journalist? Seppe Deckers: ‘Uiteindelijk heeft het vier artikels opgeleverd, onder andere in Knack. Dankzij deze persaandacht gaat de organisatie Ondernemers voor Ondernemers nu voor de vierde keer mee naar Ethiopië en sponsoren zij daar lokale spin-offprojecten. Door de berichten in de pers hebben ze ons opgemerkt. Als je het onderwerp op een toegankelijke manier naar het publiek brengt wordt het interessant voor iedereen.’

Journalist Chris De Stoop (midden) op reportage in Ethiopië (Foto: Seppe Deckers)

22

Daarnaast heeft de media-aandacht bijgedragen aan de oprichting van de werkgroep Ethiopië binnen de KU Leuven. En andere partners, zoals Thomas More, zijn over de streep getrokken om projecten op te starten in Ethiopië.

Communicatieverantwoordelijke Hans Van de Water toont het jaarverslag van VLIR-UOS met verhalen van onderzoeksprojecten (Foto: Jesse Willems)

DE COMMUNICATIEDIENST VAN VLIR-UOS VLIR-UOS komt graag naar buiten met verhalen van succesvolle projecten en hoe ze een verschil maken. We zijn voortdurend op zoek naar interessante cases om te publiceren in de nieuwsbrief, op de website of in het jaarverslag. We nodigen ook onderzoekers uit om hun case voor te stellen tijdens events, zoals het jaarlijkse nieuwjaarsevent. Heb je een sterk verhaal van samenwerking met het Zuiden? Laat het ons weten per e-mail aan [email protected]. Zelfs al gaat het nog maar om een idee, stuur het door, zodat wij al kunnen nagaan of we er iets mee kunnen doen.

Op www.vliruos.be/communicatie vind je bijkomende tips voor interviews en foto’s in het Zuiden. Je kan er ook de nodige logo’s vinden, voor als je communiceert over een VLIR-UOS-project. Heb je nood aan communicatieondersteuning of zit je met prangende vragen? Laat het ons weten. Wij kunnen je helpen of doorverwijzen naar de geschikte expert.

23

DE BASISINGREDIËNTEN VAN EFFECTIEVE COMMUNICATIE Stel: je staat ’s morgens op en trekt de kleerkast open. Voor welke outfit ga je? Afhankelijk van wat je die dag plant te doen en wie je zult ontmoeten zal je een keuze maken. Waarschijnlijk haal je niet meteen een gescheurde T-shirt boven wanneer je een onderzoeksvoorstel moet presenteren aan een expertenjury. Met je communicatie werkt het op dezelfde manier. Voordat je een bepaald communicatiekanaal kiest zijn er enkele vragen die je moet beantwoorden: - Wat wil ik bereiken? - Aan wie richt ik mijn boodschap? - Wat wil ik vertellen? Met de antwoorden op zak kan je dan een weloverwogen keuze maken. Want eenzelfde boodschap voor om het even welk publiek en om het even welk doel werkt nu eenmaal niet.

24

DOEL:

hoe vuur jij je pijlen af?

Bezint eer ge begint. Als eerste stap in de voorbereiding van je communicatie vraag je jezelf af wat je wilt bereiken en bij wie. Het antwoord bepaalt immers welke boodschap je zult vertellen en via welk communicatiekanaal. Communiceren zonder doel is zoals Robin Hood die geblinddoekt zijn pijlen afschiet.

Jouw communicatiedoelen kunnen sterk verschillen: wil je bijvoorbeeld informeren, overtuigen of inspireren? Of wil je de doelgroep aanzetten tot een bepaalde actie? Misschien ben je wel op zoek naar bijkomende fondsen. Pas je boodschap aan je doel aan. Zorg ervoor dat het voor je doelgroep duidelijk is wat je verwacht.

DOELGROEP:

schrijf jij een liefdesbrief ‘to whom it may concern’?

Stem jouw communicatie af op de doelgroep die je wilt bereiken. Experten uit jouw vakgebied benader je immers heel anders dan bijvoorbeeld een groep schoolkinderen. Een presentatie uitwerken zonder een duidelijke doelgroep in je hoofd, is volgens Ken Haemer als een liefdesbrief schrijven ‘to whom it may concern’. Weinig effectief dus. Dit geldt voor alle communicatievormen en niet alleen voor presentaties. Eenmaal je jouw doelgroep hebt bepaald zijn de volgende vragen van belang:

1. Wat weten ze al?

Vaak overschatten we onze doelgroep en gaan we ervan uit dat die heel wat voorkennis heeft. Je legt beter te veel dan te weinig uit. Neem nu DNA. Specialisten weten wat het is, maar voor een breed publiek kan je de term best nog even uitleggen, omdat ze anders de rest van je betoog niet kunnen plaatsen.

2. Welke taal spreken ze?

Spreek de taal van je doelgroep. Niet dat je plots moet rappen voor een groep jongeren, maar hou wel rekening met het opleidingsniveau en de leeftijd van de doelgroep. Wees altijd erg voorzichtig met afkortingen en jargon. Laten we het voorbeeld nemen van de VRT-journalist die tijdens de opnamen van een TV-interview aan de wetenschapper vroeg om niet te spreken van ‘PhD’s’, maar van ‘doctoraten’. We vergeten immers dat het brede publiek niet altijd vertrouwd is met bepaalde termen die we zelf dagelijks gebruiken.

3. Waar liggen ze wakker van?

Omdat je de aandacht moet kunnen trekken van de doelgroep, speel je best in op thema’s die de doelgroep relevant vindt. Hoe kan je jouw onderzoek linken aan de leefwereld van jouw doelgroep? Zo kan je onderzoek naar hypertensie in Uganda linken aan de situatie in België. Wat zijn de risico’s van een hoge bloeddruk en welke behandeling krijgen patiënten bij ons? Ligt het aantal personen met hypertensie in Uganda hoger dan in België?

25

BOODSCHAP:

helder en overtuigend

Eenmaal je het doel van je communicatie en de doelgroep kent, kan je de boodschap die je wilt overbrengen uitwerken. Als het publiek slechts één ding zou onthouden, wat zou dat dan moeten zijn? Alles wat je zegt of schrijft richt je op die ene boodschap.

‘We all need to put more time and effort in translating scientific messages in simple words for the larger public.’ onderzoeker

De aandacht trekken en verstaanbaar zijn Omdat de meeste mensen nu eenmaal niet op onze boodschap zitten te wachten, moeten we er alles aan doen om de aandacht van onze doelgroep te trekken en een helder verhaal te brengen.

PRIKKEL JE PUBLIEK Hoe trek je de aandacht? We haalden eerder al aan welke elementen belangrijk zijn om opgepikt te worden door de media, zoals crisissen, bekende personen of nieuwigheden. Probeer telkens om je publiek te prikkelen. Professor Bart Knols in onderbroek en bed tijdens TEDx Maastricht in 2012 (foto: Mirella Boot)

De Nederlandse onderzoeker Bart Knols vond een manier om malariamuggen te vangen. Tijdens TEDxMaastricht presenteerde hij zijn onderzoek in onderbroek en vanuit een bed. Het legde hem geen windeieren, want zijn telefoon stond nadien roodgloeiend van journalisten voor interviews.

DURF HET ANDERS TE DOEN Durf eens anders naar buiten te komen dan de rest. Leg verrassende verbanden bloot of link jouw onderzoek aan populaire termen. Een artikel over ICT-capaciteitsopbouw in Cuba kreeg de titel ‘Wat als Google zwijgt’. Systeembeheerders gebruiken Google vaak om problemen op te lossen. Maar beeld je een situatie in waar er geen internet is gedurende drie dagen, en je moet een server herstellen. Wat doe je dan? Daarover ging het artikel. Het feit dat ‘Google’ in de titel staat maakt dat mensen sneller geneigd zijn het te lezen. Muggenexpert Bart Knols citeert een artikel dat in 2014 in de Volkskrant verscheen met als titel ‘Gezocht: de Nederlandse Bill Gates’. Het artikel zelf hebben we niet kunnen opsporen, maar de titel is een mooi voorbeeld van hoe je de aandacht kan trekken door slim te zijn. Bart Knols was op zoek naar een grote Nederlandse geldschieter, van het kaliber van Bill Gates. En kijk, je hebt meteen een titel die de aandacht trekt.

MAAK HET SIMPEL Albert Einstein zei ooit: ‘If you can’t explain it simply, you don’t understand it well enough.’ Wetenschappers zijn vaak bang om hun complex verhaal op een eenvoudige manier te vertellen. Maar een abstracte boodschap die moeilijk te doorgronden is vervliegt meteen. Een goede oefening is om je onderzoek uit te leggen aan je partner, kind of buur. Ga door tot ze jou begrijpen.

‘Probeer je verhaal zo simpel mogelijk aan zo veel mogelijk mensen te vertellen.’ professor Willem Ombelet, Universiteit Hasselt

26

DE FERRARI VAN BRAM GOVAERTS In een interview op de TV-zender Vier vertelt onderzoeker Bram Govaerts in klare taal wat hij doet: ‘Wij zorgen ervoor dat er geen voedselprobleem is, door te werken op maïs en tarwe (…).’ En in plaats van de moeilijke afkorting van zijn organisatie mee te geven, CIMMYT, zegt hij ‘Ik werk voor het Internationaal Centrum voor Maïs en Tarwe’. Bij CIMMYT kruisen ze zaden. Bram Govaerts: ‘Wij proberen de beste mama en papa te zoeken, zodat daar een schitterend kindje uit voortkomt.’ Simpel en duidelijk. Niet voor een wetenschappelijk congres, maar wel geschikt voor een breed publiek. Maar Bram Govaerts merkt op dat het niet voldoende is om de juiste zaden te hebben. Hij gebruikt daarvoor een metafoor: ‘Het is zoals wanneer je een mooie Ferrari hebt, maar je weet niet hoe je ermee moet rijden. Dan ga je daar niet veel aan hebben. Dus je hebt ook de boeren nodig met voldoende kennis om die zaden te gebruiken.’ Dergelijke quotes zuig je niet zomaar uit je duim. Een goed voorbereid onderzoeker is er twee waard. Hou je metaforen en sterke quotes dus achter de hand tijdens je interview. Bram Govaerts staat de Mexicaanse pers te woord. (Foto: CIMMYT)

Van probleem tot oplossing Wanneer we over ons onderzoek communiceren vergeten we vaak aan te geven waarom we precies dat onderzoek doen. Wat is het probleem waarop we een antwoord zoeken? Het gaat immers om de relevantie van het onderzoek.

Om jouw boodschap vorm te geven is de probleem-oplossingsstructuur nuttig. Aan de hand van een aantal vragen klaren we het probleem uit en de oplossing die voorhanden is:

OVER HET PROBLEEM

OVER DE OPLOSSING

• Wat is het probleem?

• Wat is de oplossing voor het probleem?

• Voor wie is het een probleem?

• Welke bijdrage levert het onderzoeksproject aan de oplossing?

• Waarom is het een probleem? • Wat zijn de oorzaken van het probleem?

• Wat doe je concreet in het onderzoeksproject? • Hoe kunnen we de output uit het onderzoeksproject toepassen als oplossing voor het probleem?

27

KIES JE VOOR DE KRANT, TV, FACEBOOK OF DE PAROCHIEZAAL? Nu je het doel van jouw communicatie kent, weet wie het doelpubliek is en hoe je jouw boodschap kunt aanscherpen, is het tijd om een communicatiemedium te kiezen. Die keuze is belangrijk, want sommige communicatiekanalen zijn geschikter dan andere voor een bepaald doel of een bepaalde doelgroep. Jouw boodschap zal er ook wat anders uitzien afhankelijk van het medium dat je kiest. Wanneer je communiceert over je onderzoek volstaat het in de meeste gevallen niet om je op één kanaal te richten. Je doelpubliek bereik je best via een mix van communicatiekanalen.

28

‘Verzamel je boodschappen en gebruik de kanalen die er intern en extern al zijn. Door je boodschappen op een gerichte manier te versturen creëer je op lange termijn een community. Zorg ervoor dat je boodschappen consistent zijn en focus op kwaliteit.’

Foto: CCAFS-CIMMYT

Jan Dries, hoofd communicatie Universiteit Antwerpen

Elk kanaal anders benaderen Stem je boodschap af op het kanaal. Schrijf niet één persbericht dat je vervolgens via alle mogelijke kanalen verspreidt. Elk kanaal heeft een eigen aanpak nodig. Enkele voorbeelden:

DE KRANT

Zorg dat je boodschap actueel is en bondig. Trek de aandacht.

RADIO- OF TV-INTERVIEW

Laat jouw expertise of onderzoek aansluiten bij de actualiteit.

SOCIALE MEDIA

Voorbeelden zijn Facebook, Twitter, LinkedIn, Pinterest. Ze vragen een persoonlijkere aanpak. Geef mensen een kijkje achter de schermen. Creëer een community en post regelmatig berichten.

LEZINGEN GEVEN VOOR VERENIGINGEN, BEDRIJVEN, … Spreken voor groepen creëert mogelijkheden voor fondsenwerving, participatie en bewustwording. Maak je verhaal concreet, met voorbeelden.

‘Door op Rotaryavonden te gaan spreken vergroten we ons netwerk en motiveren we mogelijk nieuwe sponsors.’ - professor Gerrit Loots, Vrije Universiteit Brussel ‘Ik ben gevraagd om een toelichting te geven over Ethiopië tijdens het Afrikaans Filmfestival. Deze voordrachten over onze projectwerking zijn heel belangrijk voor de bewustwording en uitbreiding van het netwerk.’ - professor Seppe Deckers, KU Leuven. 29

Earned, owned of paid media? EARNED MEDIA Voorbeelden van earned media zijn kranten, TV en radio. Je komt er als onderzoeker aan bod als expert. In een interview verduidelijk je meestal een actueel thema of licht je een uitzonderlijk resultaat toe. > Voordeel: ze zijn gratis en hebben een grote geloofwaardigheid. > Nadeel: je kan de publicatie niet zelf sturen, want de eindredacteur heeft het laatste woord.

OWNED MEDIA Dit zijn de communicatiekanalen van de instelling of onderzoeksgroep, zoals de website, blog, folders, brochures, nieuwsbrieven en sociale media. > Voordeel: je beslist zelf wat en hoe je communiceert. > Nadeel: je bent zelf verantwoordelijk en het kost tijd en geld.

‘We proberen actief te participeren via sociale media. We hebben een Facebookgroep en proberen daar voldoende input te voorzien. Het onderwerp verkeersveiligheid leent zich goed voor dit kanaal.’

Om je boodschap via de communicatiekanalen van je eigen instelling te verspreiden moet je je onderzoek eerst intern profileren.

PAID MEDIA Bij paid media betaal je om de boodschap te verspreiden in de vorm die jij wenst. Dit kan zijn als een artikel of waarbij je een journalist betaalt om bijvoorbeeld een reportage te maken over je onderzoek in het Zuiden. > Voordeel: je krijgt aandacht in de media en je bepaalt grotendeels zelf hoe de boodschap wordt weergegeven. > Nadeel: het succes van je artikel of documentaire is afhankelijk van het succes van het gebruikte medium. De investering is vaak groot.

‘We hebben een betalend artikel geplaatst in International Innovation om het terrein klaar te stomen voor ons onderzoek.’ professor Jean-Pierre Van geertruyden, Universiteit Antwerpen

professor Tom Brijs, Universiteit Hasselt

Interview op de Surinaamse TV over samenwerking met Vlaamse universiteiten (Foto: Wim Van Petegem)

30

DE 10 TIPS VAN DE EXPERTEN

31

Persberichten

TIEN TIPS VAN PETER DE MEYER, PERSWOORDVOERDER VAN DE UNIVERSITEIT ANTWERPEN Een goed persbericht is essentieel om je onderzoek en de resultaten ervan kenbaar te maken aan een groot publiek. Journalisten hebben immers zelden of nooit de tijd noch de expertise om een volledige wetenschappelijke paper of doctoraatsscriptie op eigen houtje te doorworstelen. Gejaagd als ze zijn, is het ook onrealistisch om te verwachten dat ze een volledig congres zullen bijwonen om er vervolgens een artikel of reportage uit te puren. Journalisten schotel je best een hapklaar persbericht voor.

1. Beperk je persbericht tot één A4 (ongeveer 400 woorden)

Een paper of scriptie samenvatten op één enkele pagina is niet vanzelfsprekend, maar het is absoluut noodzakelijk. Beperk je tot de essentie. Maak duidelijke keuzes: zeven of meer verschillende boodschappen meegeven, heeft weinig zin. Een persbericht is dan ook geen feitelijke samenvatting van je onderzoek.

2. Zorg voor een sprekende titel

Journalisten krijgen dagelijks tientallen persberichten binnen. Ze moeten dus selecteren. Cijfers doen het altijd goed. Complexe of nietszeggende titels, daarentegen, doen een journalist vaak meteen naar de delete-knop zoeken.

3. Zorg voor een goede inleiding

Als de titel voldoende ‘catchy’ is en de journalist leest verder, is de inleiding dé gelegenheid om hem/haar helemaal in je persbericht te trekken. Leg in drie of vier zinnen uit wat je onderzocht hebt, wat het resultaat was en waarom dat belangwekkend is.

4. Hou je ver van complexe wetenschappelijke termen

Wetenschappelijke woorden en termen klinken jou vertrouwd in de oren, maar voor de buitenwereld vormen ze vaak onoverkomelijke struikelblokken. Leg je ontwerp van persbericht liever voor aan een niet-expert dan aan een collega.

5. Gebruik geen gecompliceerde zinnen

Vermijd al te complexe zinsconstructies. Een zin met drie bijzinnen kan grammaticaal wel correct zijn, het bevordert de leesbaarheid geenszins. Probeer ook zo actief mogelijk te schrijven: ‘Jan Janssens onderzocht de kwaliteit van het Scheldewater’ is beter dan ‘De kwaliteit van het Scheldewater werd onderzocht door Jan Janssens’.

6. Focus op nieuwswaarde

Een persbericht moet meestal nieuws- of primeurwaarde hebben. Haal dat nieuws ook naar voor in je tekst. Als de nieuwswaarde niet erg groot is, dan kan een persbericht toch nog zin hebben, bijvoorbeeld als de maatschappelijke relevantie van het onderwerp op dat moment groot is.

7. Wees onvolledig

Deze tip klink allicht fout, maar als er veertien argumenten zijn die een bepaalde stelling bewijzen, beperk je tot de vier, vijf belangrijkste argumenten. Lange opsommingen komen de leesbaarheid van een tekst niet ten goede, en een journalist zal ze nooit allemaal opsommen. Als je ze wel alle veertien meegeeft, riskeer je zelfs dat nummer 11 tot 14 opgepikt zullen worden, terwijl je belangrijkste punten misschien genegeerd worden.

32

Peter De Meyer: ‘Wees onvolledig in je persbericht’ (Foto: Jesse Willems) 

8. Probeer de actualiteit in je persbericht binnen te smokkelen

Het lukt natuurlijk niet altijd, maar vaak kan je in de actualiteit een ‘kapstokje’ vinden voor je persbericht. Fictief voorbeeld: je doctoreert over een mysterieuze ziekte en je weet dat een bekende sporter net een tijdje buiten strijd was door die ziekte. Maak er melding van in je tekst, het bezorgt de lezer een aanknopingspunt.

9. Gebruik quotes

Elk artikel, hoe kort ook, bevat één of meerdere quotes. Het komt allicht wat vreemd over, maar citeer jezelf of je collega(’s) één of twee keer in de tekst. Een quote komt het ‘waarheidsgehalte’ van een tekst ten goede. Schrijf je persbericht daarom als een echt krantenartikel.

10. Een illustratie kan meer zeggen dan duizend woorden

Aarzel niet om een sprekende foto of belangrijke tabel bij je persbericht te voegen. Vaak zegt een illustratie immers meer dan een heleboel woorden. Tien richtlijnen helpen je om een goede perstekst te maken. Nog niet helemaal zeker van je stuk? Je mag natuurlijk altijd de hulp inroepen van de communicatiedienst binnen je instelling. Samen zet je de tekst op punt en beslis je wanneer en naar wie je het persbericht uitstuurt. Succes!

33

Presentaties

TIEN TIPS VAN TOON VERLINDEN VAN THE FLOOR IS YOURS

Moeten presentaties saai en onduidelijk zijn? Helemaal niet. Hieronder vind je tips voor onderzoekspresentaties met impact.

1. Gebruik maximum 20 woorden per slide

Dit verplicht je om bondig te zijn. Door minder tekst op je slides te zetten krijg jij als spreker meer aandacht, in plaats van je slides. De tip is gemakkelijk toe te passen en goed te onthouden. Als je maar één tip toepast, zorg dan dat het deze is.

2. Ken je publiek

Wie zijn ze? Waar geven ze om en wat weten ze al? Een presentatie die niet is afgestemd op het publiek, is nutteloos en vaak tijdsverspilling voor presentator én publiek.

3. Ken je hoofdboodschap en herhaal ze

Beslis op voorhand wat je met je presentatie wil bereiken. Wil je informeren? Zo ja: wat wil je overbrengen? Wil je mensen aanzetten tot actie? Zo ja: wat moeten ze doen? Herhaal je hoofdboodschap zeker twee keer tijdens je presentatie.

4. Wees enthousiast

Want als jij al niet enthousiast bent over je presentatie, waarom zou je publiek dat dan moeten zijn?

5. Oefen

Op voorhand oefenen zorgt voor minder zenuwen tijdens de echte presentatie. Je weet meteen ook hoeveel tijd je nodig hebt om je verhaal te vertellen en legt de zwakke plekken bloot. Dat doe je immers beter vooraf dan op het podium.

6. Vermijd bullet points

Veel presentatoren gebruiken bullets om zonder na te denken veel tekst op een slide te plakken. Daardoor wordt je slide snel overvol. En mensen lezen nu eenmaal sneller dan dat jij de tekst kan voorlezen.

7. Gebruik presenter view

Bang dat je dingen vergeet als je te weinig tekst op je slides zet? Gebruik dan presenter view. Zo kan je de tekst in je notities proppen in plaats van op je slides. In PowerPoint ga je daarvoor naar ‘diavoorstelling’ en vink je het vakje ‘weergave voor presentator gebruiken’ aan voor je projectie.

8. Het gaat niet om de data, maar om wat ze betekenen

Laat alleen de gegevens zien die relevant zijn voor je praatje. Heb je een hele tabel waarvan je maar twee items bespreekt? Laat dan die items zien en schrap de rest.

9. Slides en hand-outs zijn niet hetzelfde

Slides dienen om je gesproken verhaal te ondersteunen, terwijl hand-outs zonder toelichting betekenisvol moeten zijn. Als je slides ook zonder jouw presentatie spreken, waarom presenteer je ze dan nog?

10. Vergeet niet: maximum 20 woorden per slide

Ik herhaal tip 1 nog een keer, want het is mijn hoofdboodschap. Zie ook tip 3.

34

Contact: [email protected] Meer presentatietips en een gratis e-book over presenteren op thefloorisyours.be.

 

Leen De Coninck (Arteveldehogeschool) geeft een PechaKuchapresentatie tijdens het Nieuwjaarsevent van VLIR-UOS (foto: Jean-Michel Clajot)

35

TV- of radio-interviews TIEN TIPS VAN JEROEN WILS VAN BEPUBLIC

Een camera of microfoon voor je neus: de meeste onderzoekers gaan het liefst meteen op de vlucht. Dat is jammer, want met een interview op radio of TV kan je vaak een brede doelgroep bereiken. Hoe zorg je ervoor dat jouw boodschap blijft hangen en je een goede indruk maakt? Hier komen de tips.

HET TV-INTERVIEW:

1. Lichaamstaal: kom dynamisch en zelfzeker over

Hou je handen nooit op de rug of gekruist, maar voor je lichaam. Gebruik ze om je woorden kracht bij te zetten. Richt je lichaam en je hoofd naar de interviewer, die vlak naast de lens van de camera staat zodat je mooi frontaal in beeld komt. Probeer ook de non-verbale communicatie (ogen knipperen, glimlachen etc.) onder controle te houden tijdens het interview.

2. Kleding en uiterlijk: passeer vooraf even langs de spiegel

Besteed aandacht aan je kledingkeuze. Zachte kleuren geven een zachte uitstraling en kleine streepjes of ruitjes kunnen storing in het beeld veroorzaken. Controleer altijd je kleding, gezicht en kapsel vooraf.

3. Check de achtergrond, want de camera ziet alles!

Zoek een sobere en zakelijke achtergrond. Een subtiel logo of corporate image op de achtergrond is aanbevolen. Kijk altijd even achterom voordat de camera gaat draaien! Let op logo’s of borden met opschriften van vorige vergaderingen die de verkeerde context kunnen suggereren.

Een journaliste van EURANET interviewt VLIR-UOS-bursale Pauline Kibui (Foto: Hans Van de Water)

36

VOOR TV EN RADIO:

4. Lever afgewerkte quotes af

Quotes duren best nooit langer dan 20 seconden, dus oefen vooraf om je boodschap te brengen in korte, op zichzelf staande quotes. In het beste geval zal de journalist twee quotes in zijn verslag gebruiken. Antwoord daarom nooit met: ‘zoals ik net al zei...’ of ‘ik herhaal nogmaals...’, of ‘inderdaad..’. Als je hapert of stottert herbegin je. Het doel is immers om goede quotes af te leveren.

5. Beperk je boodschap

Bereid elk interview heel nauwgezet voor. Definieer maximum drie boodschappen en blijf die herhalen. Zo vermijd je dat de journalist focust op een minder belangrijk argument of accent. De eerste zorg moet uitgaan naar het afleveren van een mooi afgewerkte quote waarin je kernboodschappen vervat zitten. Hou de regie over je eigen interview!

6. Feiten, opiniëring en duiding

We verwachten van een expert naast feiten ook opiniëring en duiding. Geef naast de naakte cijfers en informatie ook de nodige duiding en – waar mogelijk – je opinie mee.

7. Gebruik geen jargon

Ga er van uit dat de kijker geen voorkennis heeft en praat op het niveau van een 14-jarige. De kijker of luisteraar heeft maar één kans om te begrijpen wat je zegt, dus het moet meteen raak zijn. Probeer niet te snel te praten en puur je boodschap uit tot de essentie overblijft.

8. Formuleer je boodschap helder, nieuwswaardig en eenduidig

Formuleer je boodschap zonder ruimte voor interpretatie. Zorg dat er wat ‘vlees’ aan je argumentatie zit: stoffeer je mening met je expertise en met cijfers. Haal voorbeelden uit je praktijk aan, om het duidelijk, aanschouwelijk en geloofwaardig te maken. Probeer nieuws te bezorgen aan de journalist.

9. Het studio-interview: specifieke regels

Geef je belangrijkste boodschap helemaal aan het begin van het gesprek mee en herhaal je boodschap nog eens naar het einde toe. Een studiogesprek duurt tussen 3 en 5 minuten. Wees voorbereid op onverwachte vragen. Luister goed naar de vragen en antwoord nauwgezet, zodat het tot een echt gesprek komt en niet tot een geforceerde one man/woman show.

HET RADIO-INTERVIEW:

10. Zonder beeld: praat zo helder en duidelijk mogelijk

De luisteraar ziet jou niet en krijgt geen context. Besteed dus extra aandacht aan je boodschap, zodat die helder en duidelijk is. Let ook extra op jouw uitspraak en taal. Gaat het om een interview via de telefoon, hou die dan niet te dicht tegen jouw mond om geplof te vermijden.

Contact: [email protected] Meer info over mediatraining, workshops sociale media en public speaking: www.bepublic.be

37

Foto’s

TIEN TIPS VAN FOTOGRAAF JESSE WILLEMS

Het juiste beeld kan je onderzoek een stuk aantrekkelijker maken en helpt je om de juiste doelgroep te bereiken. Deze tien tips brengen je al een stuk dichter richting goede foto’s.

1. De eerste regel in fotografie: er zijn

Het klinkt een beetje eenvoudig, maar wie niet op tijd is, of niet op het juiste moment zijn camera bovenhaalt, mist misschien dat ene beeld dat jouw onderzoek nodig heeft. Denk er dus op tijd aan om foto’s te maken, en maak ze niet wanneer het onderzoek eigenlijk al afgerond is, of op het laatste moment van dat congres, wanneer iedereen al vertrokken is.

2. Kill you darlings. But only your darlings

Vele beginnende fotografen hebben de neiging om te veel te willen vertellen in één beeld. Het enige wat je hiermee bereikt is dat de boodschap van je foto, dat wat je écht wilde vertellen, verloren gaat. Kies je onderwerp, en ga er zo diep mogelijk op in. Focus op wat belangrijk is en laat de rest achterwege.

3. Zet je onderwerp niet centraal, maar op een ‘sterk beeldpunt’

Zoals elk kind weet, lees je stripverhalen net als teksten. Van links naar rechts. Hetzelfde geldt voor foto’s. Wanneer je je onderwerp te centraal zet (dat geldt zowel voor de horizontale als de verticale as) verliest je foto een groot deel van haar kracht. Zet daarom je onderwerp op twee derde van het beeld, of dat op twee derde boven-of onderaan, of twee derde links of rechts is kan je zelf kiezen.

4. Jij maakt de foto, niet je toestel

Laat je niet ontmoedigen door die collega met zijn grote reflexcamera. De man of vrouw achter de camera is meestal belangrijker dan het toestel in zijn of haar handen. Zelfs met een smartphone neem je tegenwoordig prima beelden. Let er altijd wel op dat je het fotograferen serieus neemt en het toestel optimaal gebruikt. Leer je toestel zoveel mogelijk kennen om niet verrast te worden.

5. Op een duidelijke foto hoeft niet alles scherp te zijn

Wanneer je duidelijk weet wat de invalshoek van je beeld is, moet je de keuze maken om enkel scherp te stellen op je onderwerp. Door een groter diafragma te gebruiken zal enkel dat onderwerp scherp zijn, de achtergrond wordt onscherp waardoor die ook minder aandacht van je onderwerp opeist. Een bijkomend voordeel is dat je bij een kleiner diafragma minder last zal hebben van ruis of bewegingsonscherpte.

6. Kleine onderwerpen worden groter wanneer je je zelf kleiner opstelt

Stel dat je onderzoek naar planten doet. Die planten komen dan veel meer tot hun recht wanneer je foto’s maakt vanuit hun standpunt. Fotografeer dezelfde bloem eens staand en een keer al liggend op de grond. Je zal snel zien dat je een écht indrukwekkende foto kan maken als je je zelf kleiner opstelt dan je onderwerp.

7. Gebruik een statief in donkere omstandigheden

Een groot aantal onderzoeken wordt gevoerd in donkere omstandigheden. Als er weinig natuurlijk licht beschikbaar is, helpt het om je foto’s op een statief te maken. Je hebt zo minder last van de trillingen van je hand, waardoor je je foto langer kan belichten.

38

8. Gebruik het scherm van je fototoestel

De meeste moderne fototoestellen hebben een scherm dat je perfect kan vertellen hoe je foto er zal gaan uitzien. Als je je toestel niet goed kent geeft het scherm een betere indicatie van hoe je foto er zal gaan uitzien dan de viewfinder (waar je doorkijkt) van het apparaat. Hou er wel rekening mee dat je je camera minder stabiel kan houden wanneer je hem voor je uit houdt, dan wanneer je hem tegen je oog houdt.

9. Overdrijf niet met nabewerking

Op dit moment kan die instagramfilter er enorm spectaculair uitzien, maar wanneer je binnen enkele jaren terugkijkt op de beelden bij je onderzoek, zal je merken dat die hippe filter er al heel snel gedateerd uit ziet. Beperk de beeldbewerking tot de basics. Aanscherpen, herkadreren, en eventueel bijlichten kan je al een heel stuk in de goede richting helpen.

10. Als de perfecte foto al bestaat, kopieer dan niet zonder te vragen

Net zoals voor muziek of film zijn foto’s beschermd door auteursrechten. Normaal gezien staan onder elke foto ‘credits’ waarop je de maker van de foto kan contacteren. Als je een foto wil gebruiken, vraag dan even aan de fotograaf of dat oké is, en leg hem of haar uit waarvoor je de foto zou willen gebruiken. Zoals Luc Tuymans heeft ondervonden kan het je heel wat onvoorziene kosten besparen.

Contact: [email protected], www.jessewillems.be, Instagram: @jessewillems, Twitter: @jessewillems, Facebook: jesse.willems

Professor Jean Poesen (KU Leuven) maakt een foto over een onderzoeksproject in Uganda (Foto: Herman Diels)

39

Wetenschappelijke posters TIEN TIPS VAN TOON VERLINDEN VAN THE FLOOR IS YOURS

Iedere onderzoeker maakt wel eens een poster, maar hoe zorg je voor impact? Hieronder enkele tips.

1. Wat is je elevator pitch?

Je moet je verhaal kunnen vertellen in 15 seconden. Oefen daarop. Er staan naast jou in de zaal nog tientallen andere posters. Je moet relevanter, sneller en vlotter zijn dan zij.

2. Ken je hoofdboodschap

Beslis op voorhand wat je wil bereiken met je poster. Wil je informeren? Zo ja: wat ga je overbrengen? Wil je mensen aanzetten tot actie? Zo ja: wat moeten ze doen? Je publiek kan maar één ding van je poster onthouden: wat moet dat zijn? Zet je hoofdboodschap groot en duidelijk op je poster.

Postersessie over de universitaire samenwerking met Jimma University in Ethiopië (Foto: Luc Janssens de Bisthoven) 

40

3. Gebruik grote, aantrekkelijke foto’s

Foto’s trekken als eerste de aandacht. Zorg dat ze in voldoende hoge resolutie zijn en blijf weg van de clichés. Rechtenvrije foto’s kan je vinden op compfight.com. Zoek foto’s met het ‘creative commons’-label of koop er aan via sites als www.snapwi.re of shutterstock.com

4. Kies een aantrekkelijke titel

De titel van je paper is niet de titel van je poster. Een titel moet snel te lezen zijn, de aandacht trekken en als het even kan: kort zijn. Zorg dat de titel groot is en dus goed leesbaar.

5. Maak je boodschap relevant

Je publiek moet inzien waarom ze naar jou luisteren. Anders ben je hun aandacht zo kwijt. Waarom zouden ze eigenlijk naar jou moeten luisteren? Wat is het voordeel voor hen? Als je dat weet, zeg het dan ook tijdens je praatje.

6. Structureer je boodschap

Kies drie ‘zuilen’ voor je poster (twee is nog beter) en schrap alle informatie die je daar niet onder kan zetten. Door met maximum drie delen te werken, blijft je poster overzichtelijk en prop je hem niet te vol.

7. Zet altijd een onderschrift bij je foto’s, figuren en tabellen

Mensen kijken eerst naar de afbeeldingen op een poster en het onderschrift daarbij. Ze lezen zelden de hele postertekst. Zorg dus dat het onderschrift zinvolle informatie geeft.

8. Sta bij je poster

Ga in de mate van het mogelijke bij je poster staan. Een poster hoeft niet beperkt te blijven tot een papier aan de muur. Kan je iets laten zien? Een deel van een experimentele opstelling tonen? Een attribuut dat vragen oproept? Je zal meer aandacht krijgen en je praatje wordt leuker.

9. Gebruik contrasterende kleuren

Gebruik geen zwarte letters op een donkerblauwe achtergrond. Kies een heldere, witte of pastelkleurige achtergrond met zwarte - of een andere donkere kleur - letters voor de hoofdbrok van je tekst.

10. Leer van goede voorbeelden

Kijk hoe anderen het doen en leer ervan. Surf bijvoorbeeld eens naar de website van de Universiteit van Nottingham. Zij organiseren elk jaar de verkiezing van de beste wetenschappelijke poster tijdens hun Research Showcase.

Contact: [email protected] Meer tips in de gratis online cursus over posters op thefloorisyours.be. 41

Sociale media

TIEN TIPS VAN SOFIE VERKEST VAN DE DIENST WETENSCHAPSCOMMUNICATIE VAN DE VRIJE UNIVERSITEIT BRUSSEL Je kent ze wel, de sociale media zoals Facebook, YouTube, LinkedIn en Twitter. Sociale media zijn kanalen waar een hoge mate van interactie plaatsvindt. Groepen mensen komen er samen om te communiceren over onderwerpen die zij belangrijk vinden. Meestal zijn ze daarbij op zoek naar gelijkwaardige personen die dezelfde normen en waarden hebben. Sociale media zijn vaak erg actueel, omdat een grote groep consumenten actief is en er altijd wel iemand als eerste bij een gebeurtenis aanwezig is. De inhoud van sociale media is vrijwel altijd deelbaar en eenvoudig te verspreiden binnen een netwerk. Dit houdt in dat zeer snel een viraal effect ofwel buzz kan plaatsvinden.

‘Vul elke centimeter van je online profiel in.’ (Foto: Johan Swinnen)

42

1. Kwaliteit gaat boven kwantiteit

Begin klein, kies één of twee socialemediakanalen en bouw deze grondig uit met kwaliteitsvolle berichten.

2. Maak een planning op

Maak in het begin van de maand of de week een planning op van wat je wil posten, en je zal routineuzer en tijdbesparender te werk gaan.

3. Vul elke centimeter van je profiel in

Het is professioneel en vertelt meteen aan je potentiële fans/volgers wie je bent, waar je voor staat en waarom zij je moeten ‘liken’ of ‘volgen’.

4. Maak reclame voor je sociale media

Heb je een mooie Facebookpagina of leuke Instagramaccount? Schreeuw het van de daken! Zorg ervoor dat jouw socialmediakanalen op je website, e-mailhandtekening, poster, postkaarten of cursussen staan.

5. Bied iets extra aan

Zorg ervoor dat je volgers of fans een meerwaarde vinden op jouw socialemediakanalen. Ze zijn ideale media om bijvoorbeeld op events of congressen iets weg te geven dat enkel voor de fans toegankelijk is, zoals extra info of een te winnen prijs.

6. Plaats berichten voor je doelgroep, niet voor jezelf

Vraag niet ‘wat wil ik vertellen?’ maar wel ‘wat wil mijn doelgroep weten?’.

7. Gebruik beeldmateriaal

Foto’s en video’s doen het op elk kanaal goed. Post nooit iets op Facebook zonder een beeld erbij.

8. Zorg voor een goede mix van persoonlijke en professionele info

Sociale media zijn persoonlijker van aard dan andere media. Geef via deze weg een blik achter de schermen van jouw labo, vakgroep, lezingen, …

9. Trek zelf op onderzoek uit

Wie in jouw vakgebied doet het goed online? En hoe doen ze dat? Houd best de goede voorbeelden in de gaten en leer ervan!

10. Analyseer je werk

Kijk af en toe eens naar je Facebookstatistieken en analyseer welke berichten het goed deden en welke niet. Ook voor de andere socialemediakanalen zijn er manieren om het aantal bezoekers en hun activiteiten bij te houden.

Contact: [email protected] Het Expertisecentrum Wetenschapscommunicatie Brussel brengt wetenschap naar het brede publiek, via evenementen, blogs, sociale media en educatieve projecten: www.wtnschp.be, Twitter: @WtnschpBXL, Facebook.com/wtnschp

43

Video

TIEN TIPS VAN LUC VERBEECK VAN TROPICAL

Er is helaas maar één manier om te leren een film te maken en dat is het doen. Uiteraard kan iedere filmmaker een dosis creativiteit in zijn werk stoppen, samen met een gezonde hoeveelheid buikgevoel. Hier de tips om een goede video te maken.

1. Beslis wat je wilt vertellen

Je start met de vraag: wat wil ik vertellen? Dat vormt immers de basis van je film.

2. Kies het soort video dat je wilt maken

Ga je voor een informatieve film, een kortfilm, een verslag van een evenement..? Het soort video bepaalt immers hoe je jezelf verder moet voorbereiden.

3. De elevator pitch

Om concreet aan anderen te vertellen wat je wilt maken is de elevator pitch een handige oefening, geleend uit de marketingwereld: vertel in één zin - of de tijd die je in een lift hebt tussen het instappen en het uitstappen - wat je gaat maken.

4. Zoom niet

Zoom niet tijdens het opnemen, let op dat er geen storende elementen (brandblussers etc.) in beeld zijn.

5. Hoofdruimte en kijkrichting

Let op de hoofdruimtes en de kijkrichtingen bij de interviews. Maak je kader voordat je op de recordknop duwt en snij de mensen zoveel mogelijk af op de gewrichten als je ze niet helemaal in beeld kan of wil nemen.

6. De gulden snede

De gulden snede is een eenvoudige regel om uit te leggen, maar tegelijk ook een regel met heel veel ruimte voor interpretatie: deel het beeld in 9 gelijke vlakken door middel van 2 horizontale en 2 verticale lijnen op jouw gekozen beeld in te beelden. Kies de compositie zodanig dat het belangrijkste onderwerp van jouw beeld zich op één van de 4 kruispunten van die lijnen bevindt.

7. Denk in montagevormen

Film te veel shots en verzamel snij- of knipbeelden om onvoorziene montageproblemen op te vangen. En gebruik zoveel mogelijk een statief!

8. De aslijn

Tenzij je kunstenaarsambities hebt, houd je best rekening met de veelbesproken aslijn en het buikgevoel. De regel zegt dat je de opnames aan één en dezelfde kant moet houden bij bewegende objecten of acties. Zo zal een auto altijd van links naar rechts in je beeld rijden als elk shot langs de dezelfde kant van de weg is gedraaid. Doe je dat niet, dan zal diezelfde auto in de montage plots van rechts naar links rijden en zal dat voor de kijker gevoelsmatig fout en bizar aanvoelen. Een ander schoolvoorbeeld is de voetbalmatch waarbij je een denkbeeldige aslijn trekt van de ene goal naar de andere. Wanneer alle camera’s langs eenzelfde kant van die lijn opgesteld staan, zullen de ploegen steeds in hun eigen richting aanvallen, tenminste voor één helft van de wedstrijd. Na de rust draait de richting van het spel uiteraard om. 44

9. Draai bruikbare beelden

Zelfs degelijke videomonteurs zijn geen tovenaars. Je kan van slechte opnames geen goede film maken. Je kan de miserie een beetje inkorten zodat de pijn minder lang duurt, maar je kan geen knap product creëren als de grondstoffen niet deugen.

10. Be aware

Hoe trots je ook mag zijn op jouw kunstwerk, houd er rekening mee dat de bewonderaar alleen maar het resultaat beoordeelt en helemaal geen weet heeft van de afgelegde lijdensweg en de geïnvesteerde tijd. Je bent gewaarschuwd.

Contact: [email protected] Meer informatie: www.tropical.be

‘Voordat je begint te filmen: beslis wat je wil vertellen.’ (Foto: Hans Van de Water)

En nu aan de slag!

Houd ons op de hoogte van hoe jij naar buiten komt met je onderzoek: [email protected]

45

OVER VLIR-UOS VLIR-UOS ondersteunt partnerschappen tussen universiteiten en hogescholen in Vlaanderen en het Zuiden, die innovatieve antwoorden zoeken op globale en lokale uitdagingen. We financieren samenwerkingsprojecten tussen professoren, onderzoekers en docenten. Daarnaast geven we beurzen aan studenten en professionals in Vlaanderen en het Zuiden. Ten slotte werken we mee aan de versterking van het hoger onderwijs in het Zuiden en de internationalisering van het hoger onderwijs in Vlaanderen. VLIR-UOS is onderdeel van de Vlaamse Interuniversitaire Raad en ontvangt financiering van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking. Meer info: www.vliruos.be

Coördinatie en eindredactie: Hans Van de Water Vormgeving: Shortcut Druk: Geers Offset Verantwoordelijke uitgever: Kristien Verbrugghen, VLIR-UOS, Bolwerksquare 1a, 1050 Brussel De digitale en Engelse versie zijn beschikbaar op www.vliruos.be/publicaties D/2015/10.960/1