Onderzoek FM en AM etherradio
Eindrapportage
Door Stratix Consulting BV
Hilversum, september 2008
Management samenvatting Dit is de eindrapportage van het onderzoek Marktsituatie en bedrijfsmodellen commerciële FM/AM-radio. EZ stelde voor deze studie vier hoofdvragen: 1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? 2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit? 3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde? 4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen / infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio? Het antwoord op deze vier vragen is via een desk research studie bereikt. Het startpunt daarbij was het jaar 2003, het jaar waarin de Zero Base verdeling werd gehouden. De inhoudelijke vragen naar bedrijfsmodellen, de belangrijkste marktontwikkelingen en invloed van radio via concurrerende distributiekanalen / infrastructuren zijn via "issue-analyses" uitgewerkt door het Stratix team. Na presentatie van het concept rapport zijn er door het Ministerie nog een aantal nadere vragen gesteld, in het bijzonder gericht op het marktaandeel van (commerciële) radio in de totale advertentiemix en de kostenkant van de business cases, zowel de operationele kosten als de betaling van staf (diskjockeys) en auteursrechten. De belangrijkste bevindingen van dit rapport zijn: 1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? De markt voor commerciële FM en AM-etherradio groeit de laatste paar jaar in financiële zin in zeer beperkte mate. Het meest kenmerkende is dat de marktaandelen tussen commerciële omroepen, landelijke en regionale publieke omroepen sinds 2003 nagenoeg stabiel zijn. Wijzigingen in de verhoudingen qua marktaandeel spelen zich vooral af tussen commerciële omroepen onderling. De omzet die de commerciële omroepen uit de markt halen hebben wij bepaald op ca. € 185 miljoen in 2007. Het grootste deel daarvan, € 140 miljoen, is terechtgekomen bij de drie marktleidende commerciële concerns: • RTL Nederland (na de overname van Radio 538) • Sienna Holding BV (voorheen Sky Radio, 85% dochter van de Telegraaf Media Group) • De Persgroep (Q-Music) Onderdeel van deze vraag naar de markt was het uitwerken van 11 profielen van kenmerkende marktpartijen op de markt voor commerciële FM- en AM-etherradio. De partijen zijn in overleg met EZ uitgekozen en de profielen zijn in een uitgebreide Annex I bij dit rapport opgenomen. Hiervoor zijn onder meer KvK gegevens geraadpleegd en dwarsverbanden tussen partijen uitgezocht en in figuren weergegeven.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
2
De belangrijkste ontwikkelingen sinds 2003 zijn het zich terugtrekken van News Corp uit Sky Radio en de verkoop van Radio 538 aan RTL Nederland. De twee marktleiders van de laatste jaren zijn dus verhandeld. Enkele marktpartijen zijn via overnames van frequentiekavels, soms na rechtszaken, in het bezit gekomen van de landelijke vergunningen. Een aantal regionale partijen hebben hun netten bij elkaar gevoegd, maar op die regionale markt was er bij de recente veiling van de restfrequenties ook sprake van nieuwe dan wel hernieuwde toetreding. Bij de AM-frequenties was er na de verdeling in 2003 een periode van leegstand en terugname van kavels vanwege het niet voldoen aan de ingebruiknameverplichting. Sindsdien zijn frequenties verworven door marktpartijen met een religieus profiel: GrootNieuwsRadio en Radio Maria Nederland. Zij financieren zich via donaties uit de achterban. Dit valt op, want men zou dergelijke partijen eerder als toetreders binnen het publieke bestel verwachten. De luistertijd naar radio stijgt in Nederland. De oorzaak hiervan is vooral de snelle groei van het aantal mensen dat over Internet naar de Radio luistert. Het luisteren via de meer klassieke distributieplatformen (ether, kabel) is gestabiliseerd. De bruto advertentieomzet loopt de laatste jaren sterk op bij de commerciële radiostations, de netto omzet groeit echter maar zeer beperkt met in totaal 8% over de periode 2003-2007. Er wordt steeds meer korting gegeven in een vechtmarkt. 2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit? De hoofdinkomsten van de commerciële omroepen komen nog steeds vooral voort uit de spoten non-spot advertentieopbrengst. De praktische stabilisering van de netto reclame-inkomsten dwingt de commerciële omroepen echter om ook om te zien naar andere markten en bedrijfsmodellen. De interessantste poging tot uitbreiding van het bedrijfsmodel is de inspanning van meerdere omroepen om zich een plaats te verwerven in een tweede waardeketen: die van de detailhandel in muziek met het inrichten van downloadshops die concurreert met de fysieke platenzaak. Daarmee gaat een commerciële omroep deels concurreren met fysieke platenwinkels c.q. Bol.com en downloadshops als iTunes. Een andere interessante verschuiving is het ontstaan van luisteren op abonnementsbasis via mobiele telefonie, waarmee tunin.fm experimenteert. Hiermee wordt de geldstroom in de waardeketen verlegd en vervallen de distributiekosten voor een commerciële omroep. De huidige business cases van commerciële omroepen zijn redelijk robuust ten opzichte van het geval dat een gedeelte van de luisteraars overstapt naar andere vormen van (ether)radio. De
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
3
snelle groei van Internet is eenvoudig op te vangen, omdat extra internet streams variabele kosten zijn en consumenten hun eigen breedbandaansluiting al betalen. De belangrijkste behoefte aan een etherfrequentie komt voort uit het vergroten van het bereik onder luisteraars in de auto en op de werkplek. Daar wordt vooral via de ether geluisterd en bereikt een adverteerder meer mensen uit het business-to-business segment en mannen van 2049 jaar. De effecten van de clausulering zijn divers gebleken. De overheid heeft minder geïncasseerd. Sommige partijen lijken toch te hoog te hebben geboden, en draaien zelfs op een geclausuleerd kavel marginaal. Anderen zijn rendabel met het kavel dat zij voor een relatief lage prijs hebben verworven. 3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde? De algemene economische cyclus bepaalt de advertentiemarkt sterk en een neergang lijkt zich voor de komende jaren nu aan te kondigen. Wij zien de commerciële FM- en AM-radiostations niet snel hun afhankelijkheid van deze cyclus verminderen. Het luisteren naar radio via Internet neemt snel toe en is de bron van groeiende luistertijd aan de vraagzijde. Dat gebeurt vooral thuis, achter de PC of met de PDA/Laptop. Luisteren via een mobiel staat nog in de kinderschoenen Men luistert op Internet in hoofdzaak naar dezelfde radiostations als via andere infrastructuren. Een nieuwe distributietechniek als podcasting is nog niet enorm aangeslagen, terwijl zaken als audioboeken en hoorspelen een verrassende comeback maken. Aan de aanbodzijde is de belangrijkste nieuwe trend de poging van commerciële muziekstations om zich met downloadshops ook een positie te verwerven als nieuw detailhandelskanaal voor de muziekindustrie. Een tweede belangrijke ontwikkeling is de poging om radiodistributie via de mobiele telefoon in een abonnementmodel te realiseren door Tunin.fm / Mobilaria. Daarmee veranderen de geldstromen en komt er een vorm van directe afrekening met de luisteraar in zicht. Er ontstaat zo een normalere markt voor commerciële audiocontent. Content-Syndicatie beperkt zich in Nederland in hoofdzaak tot de nieuwsvoorziening bij radio, maar narrowcasting biedt nieuwe mogelijkheden. 4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio? Er is al een aanzienlijk aantal landelijke niet-ether stations actief, met daarbij grote stations met substantiële marktaandelen als Radio 10 Gold en Classic FM. Hun gezamenlijk marktaandeel1 is
1
Tenzij anders vermeld wordt in dit rapport met “marktaandeel” steeds het aandeel in de luistercijfers bedoeld.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
4
bijna 7% en wordt vooral behaald met luisteraars via de kabel en Internet. Ook zijn er nog diverse regionale commerciële omroepen die via de kabel gedistribueerd worden. Sluipenderwijs is digitale radio via TV-decoders in gebruik gekomen. Al 11% van de ruim 3 miljoen bezitters van zo'n digitale TV-decoders geeft aan naar radio via dat apparaat te luisteren. Ook via die digitale platformen worden een aantal niet-etherkanalen verspreid. Het is mogelijk om via de concurrerende distributiekanalen/infrastructuren een radiostation in de markt te exploiteren. De luisterplaatsen "auto/onderweg" en "werk/school" zijn dan echter moeilijk bereikbaar. Een vergelijking van marktaandeelcijfers van het Continue Luisteronderzoek naar luisterplaats maakt duidelijk dat de publieke zenders bovenproportioneel "thuis" worden beluisterd, terwijl de commerciële radiostations het sterkst zijn op de luisterplaatsen "auto" en "werk". Het is voor het bereiken van luisteraars op die plaatsen waar het bezit van een FM/AM vergunning zijn meerwaarde levert. Zolang de toestellen op die locaties nog analoog blijven, zal er een grote druk blijven bestaan op het verwerven van in het bijzonder FM frequenties.
Hilversum, Augustus 2008
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
5
Inhoudsopgave 1
2
3
4
5
Inleiding ................................................................................................................................. 8 1.1
Scope van het onderzoek ............................................................................................... 8
1.2
Vragen ........................................................................................................................... 8
1.3
Aanpak........................................................................................................................... 9
Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? .............................. 10 2.1
Wat is de totale omzet in deze markt? ......................................................................... 10
2.2
Actieve marktpartijen en opbouw marktaandelen ....................................................... 12
2.3
Alleen in radio actief of gediversifieerd? .................................................................... 15
2.4
Belangrijkste veranderingen en ontwikkelingen sinds verdeling 2003 ....................... 16
2.5
De groei- en ontwikkelverwachtingen van deze markt ............................................... 17
2.6
Advertentie-inkomsten en trends................................................................................. 19
Gebruikte bedrijfsmodellen en waardeketens.................................................................. 21 3.1
Gebruikte en mogelijke bedrijfsmodellen en slaagvoorwaarden................................. 21
3.2
Randvoorwaarden om de bedrijfsmodellen te kunnen laten slagen ............................ 24
3.3
Robuustheid van de huidige business cases en waardeketens ..................................... 27
3.4
Effect vergunningvoorwaarden en clausulering op bedrijfsmodellen ......................... 30
3.5
Wat kan digitalisering betekenen voor de bedrijfsmodellen?...................................... 34
Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen ............................................................. 38 4.1
Ontwikkelingen aan de vraagzijde .............................................................................. 38
4.2
Ontwikkelingen aan de aanbodzijde............................................................................ 40
Invloed radiostations via concurrerende distributiekanalen .......................................... 42 5.1
Via welke infrastructuren kan de consument radio-omroep afnemen? ....................... 42
5.2 Hoe verhouden deze distributiekanalen zich onderling en wat is het belang van commerciële FM/AM-etherradio hierin?.............................................................................. 45 6
7
Nadere vragen over kostenstructuur en business cases................................................... 50 6.1
Marktaandelen over diverse media.............................................................................. 50
6.2
Kostenstructuur van een FM-radiostation vs Internetstation....................................... 50
Conclusies ............................................................................................................................ 54
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
6
7.1
Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? ............................ 54
7.2 Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit?............................................................................................................... 54 7.3 Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde? ......................................................................................................................... 56 7.4 Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/ infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio?................ 57 Annex A Begrippenlijst .......................................................................................................... 58 Annex B Literatuurlijst.......................................................................................................... 59 Annex C De informatiepiramide ........................................................................................... 61 Annex D Business model commerciële radio à la Osterwalder........................................... 65 Annex E Overzicht FM marktpartijen ................................................................................. 67 Annex F Overzicht AM marktpartijen................................................................................. 69 Annex G Marktaandelen per provincie juni 2008................................................................ 70 Annex H Marktaandelen per provincie juni 2005................................................................ 71 Annex I
Profielen ................................................................................................................... 72
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
7
1
Inleiding Dit is de rapportage van het onderzoek 'Marktsituatie en bedrijfsmodellen commerciële FM/AM-radio'. Op dit moment is vrijwel het gehele aanbod op FM en AM nog analoog, al wordt er op beperkte schaal met digitale uitzendingen geëxperimenteerd. Er is bij de digitalisering sprake van een nog grote technologische onzekerheid. Hoewel digitalisering een veelvoud van radiodistributie-mogelijkheden opent, is etherradio via de huidige analoge FM- en AMband voor de consument nog steeds een zeer belangrijke vorm van radio. DGET heeft bij de voorbereiding van de voor 2009 geplande vergunningverlening behoefte aan modelmatig inzicht in de markt voor commerciële FM/AM-etherradio en de diverse bedrijfsmodellen die aspirant vergunninghouders kunnen hanteren. Het jaar 2009 is gekozen om de nieuwe vergunningverlening ruim voor het aflopen van de huidige te kunnen laten plaatsvinden om zo huidige en toekomstige vergunninghouders voldoende tijd te geven om te anticiperen op de nieuwe situatie na de (her)verdeling. De resultaten van het onderzoek zullen door DGET worden gebruikt bij de verdere vormgeving van de vergunningverlening (o.a. vergunningduur, eventuele ingebruiknameverplichting).
1.1
Scope van het onderzoek
De scope van het onderzoek betreft de markt voor commerciële FM/AM etherradio. Daarbij is de markt wel onderzocht in de context van de overige etherradio en waar relevant ook radio via vaste infrastructuren. Het onderzoek diende alle relevante spelers van de relevante markt te omvatten, zowel de huidige vergunninghouders als potentiële nieuwkomers op landelijk, regionaal en lokaal niveau. Het bestudeerde tijdvak omvat de periode van de Zero Base verdeling (2003) tot heden.
1.2
Vragen
DGET heeft de volgende vier hoofdvragen geformuleerd: 1. Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? 2. Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit? 3. Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde? 4. Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio? Bij een aantal van deze hoofdvragen zijn additionele subvragen geformuleerd. In deze rapportage wordt aan iedere vraag een eigen hoofdstuk gewijd, daarna worden enkele vervolgvragen op het concept beantwoord, waarna er een hoofdstuk met conclusies volgt.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
8
1.3
Aanpak
Gezien het stadium van de voorbereiding is dit onderzoek via desk research uitgevoerd. Er is wel contact geweest met gegevensverzamelende bureaus, maar daarbij is niet aangegeven welk soort studie er werd verricht. Het was niet de bedoeling dat voor deze studie marktpartijen direct werden benaderd. Een aanzienlijk deel van de vragen en subvragen is daarom beantwoord op basis van de voor de bureaustudie beschikbare marktgegevens. Waar het meer kwalitatieve inzichten in o.a. bedrijfsmodellen betrof is gebruik gemaakt van issue-analyse. Ook is teruggegrepen op eerder onderzoek onzerzijds met betrekking tot bedrijfsmodellen voor nieuwe distributie-infrastructuren, en reeds aanwezige kennis over alternatieve infrastructuren, verrijkt met nadere gegevens en recent uitgekomen studies o.a. naar de opkomst van het luisteren naar Radio via Internet en het belang van luisteren naar Radio via de kabel. Na een inventarisatie is in overleg met DGET een elftal marktpartijen uitgekozen, waarvan detailprofielen zijn gemaakt. Deze marktpartijen zijn uitgekozen om een goede spreiding te realiseren over de verschillende posities in de markt: landelijk vs regionaal/lokaal, inkomsten uit advertentie-omzet vs charitas, deel van een groot mediaconcern of zelfstandige onderneming in hoofdzaak gericht op radio-exploitatie. Deze detailprofielen zijn als een Annex aan dit onderzoek toegevoegd. Voor deze partijen zijn naast de desk research bronnen de gedeponeerde balansen bij de Kamer van Koophandel geraadpleegd en indien aanwezig hun jaarverslagen.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
9
2
Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit? In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de vraag 'Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?' Deze vraag was uitgesplitst in een zestal subvragen: a. Wat is de totale omzet in deze markt? b. Welke partijen (ook gerelateerd aan moederconcerns) zijn er actief en hoe zijn de marktaandelen opgebouwd? c. Zijn de partijen die in het onderzoek participeren alleen actief in de radiobranche of hebben ze een diverse portfolio aan diensten? d. Wat zijn de belangrijkste veranderingen en ontwikkelingen hierin geweest sinds de vorige verdeling van 2003? e. Wat zijn de groei- en ontwikkelverwachtingen van deze markt? Zowel gezien vanuit de vraagkant als de aanbodkant. f. Wat zijn de huidige advertentie-inkomsten, wat zijn de ontwikkelingen en trends sinds de verdeling van 2003 en wat is de verwachting voor de toekomst? Aan ieder van deze subvragen wordt hieronder een aparte paragraaf gewijd.
2.1
Wat is de totale omzet in deze markt?
De markt voor commerciële radio had in 2007 een omvang van ca. € 185 miljoen. Het overgrote deel van de omzet van commerciële omroepen in deze markt is afkomstig van spot en non-spot adverteerders. Spot advertenties zijn de reclames in de programma's. Non-spot is een categorie die onder meer inkomsten omvat uit de samenwerking van een radiostation met marktpartijen in redactionele uitingen, sponsoring van programma's en evenementen, adverteren op de websites etc. Het marktaandeel in omzet van de commerciële zenders bedraagt ongeveer 62% van de netto advertentie-inkomsten voor radiostations. De rest van de netto advertentie omzet kwam terecht bij de landelijke en regionale publieke omroepen. Van de commerciële omzet nemen de drie grootste drie partijen het leeuwendeel voor hun rekening, zoals zichtbaar wordt uit ons onderzoek van de jaarverslagen: Tabel 1 Netto omzet en bruto advertentie-inkomsten grote marktpartijen met openbare cijfers Marktpartij
Netto Omzet 2007
Bruto advertentieomzet
korting%
(zie profielen Annex)
2007 (Nielsen Media)
en fee's
Luisterdicht heid 2007
RTL Nederland (Radio 538)
€ 65,- mln
€ 157,1 mln
59%
10,8%
Sienna Holding BV (Sky Radio Group)
€ 53,071 mln
€ 130,291 mln
59%
17,9%
De Persgroep (Q-Music)
€ 22,398 mln
€ 50,927 mln
56%
7,3%
Grote drie marktpartijen
€ 140,469 mln
58%
36,0%
n.a.
0,6%
BNR Nieuwsradio (2006 omzet)
© Stratix 2008
€ 10,- mln
AM en FM Etherradio
€ 338,3 mln n.a.
10
Die hierboven gepresenteerde omzetten zijn afkomstig uit openbare jaarverslag, dan wel gedeponeerde bij de KvK. Van de kleinere omroepen qua marktaandeel zijn veelal alleen balansen gedeponeerd of ze maken een ontraceerbaar onderdeel uit van een groter concern. De verwachte omzet van Slam!FM voor 2007 (€ 3,5 mln) is bekend geworden vanwege een rechtszaak2 en bij 100%NL is door Dun & Bradstreet een omzet van 1,9 mln genoteerd. Wij schatten de omzetten van de alleen via de kabel en Internet actieve Talpa Radio stations (Radio 10 Gold, Juize.FM en Radio Digitaal), de zenders van Arrow3 en het regionale cluster rond advertentiewerver E Power in op ca. € 10 miljoen voor elk van hen gezien hun marktaandelen. Tenslotte zijn er op commerciële basis buiten de hiervoor genoemde ondernemingen en clusters nog een aantal regionale en lokale stations actief, evenals AM-, kabel- & internetstations. De bodem van de markt wordt gevormd door een mengsel van religieus geïnspireerde en religieuze uitzendingen (uitgegroeide kerktelefoon), evenementenradio en etherpiraterij. Etherpiraterij spruit tegenwoordig vooral voort uit hobbyisme en het is sinds het openen van de markt voor commerciële radio niet meer de lucratieve onderneming, die het decennialang was. Deze bodem van de markt is samen met publieke lokale radio in totaal nog steeds goed voor een marktaandeel in luisterdichtheid van ca. 6 procent. Nielsen Media Research berekent de bruto advertentieomzet aan de hand van de spots en andere uitingen en de daarvoor gehanteerde officiële tariefkaarten die alle radiostations publiceren. Bruto betekent dat men de tarieven gebruikt zonder de door zenders gegeven kortingen en commissies (fee's) voor mediabureaus. Nielsen Media Research informeert zich bij marktpartijen wel over hun netto omzet aan spot en non-spot advertenties, maar publiceert alleen een geaggregeerd netto getal voor de gehele bedrijfstak (commerciële, publieke en regionale omroepen). Die netto advertentie omzet bedroeg in 2007 € 274 miljoen. De opvallendste uitkomst van ons onderzoek naar omzetcijfers is dat Sienna Holding (Sky Radio, Radio Veronica en Classic FM) het grootste marktaandeel heeft met 17,9% eind 2007, maar toch haalt Radio 538 met 11,2% marktaandeel een hogere bruto advertentieomzet en hogere netto omzet uit de markt. Ook de omzet van € 10 miljoen in 2006 van BNR Nieuwsradio is opmerkelijk, omdat het in 2006 een zeer beperkt marktaandeel had dat zweefde tussen 0,4 en 0,5%. Dat is sindsdien licht gegroeid, maar de hoge omzet van dit station hangt vermoedelijk samen met het type luisteraar en daarmee het soort advertenties en adverteerders dat men aantrekt (veel business-to-business). De percentages voor kortingen en afdrachten aan mediabureaus in Tabel 1 zijn berekend alsof de totale inkomsten van commerciële omroepen alleen uit spot en non-spot advertenties bestaan. Dat is op dit moment nog een redelijke startaanname. Onder deze inkomsten worden ook de opbrengsten van advertentiesop websites geteld en advertenties via het Radio Data System signaal dat de zender uitzendt. 2 3
http://dutchmedia.nl/blog/?p=1173 Hierbij nemen wij niet de banden mee die Arrow heeft met de spin-off, het Arrow Rock festival. Dat trok in de editie 2008 al 27 duizend betalende bezoekers, die bereid waren daarvoor tenminste € 69 voor de entree en een onbepaald bedrag aan bier en maaltijden ter plaatse te spenderen. http://www.arrowrockfestival.nl/
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
11
Er zijn echter ook nog enkele niet aan adverteerders (op de radio of de website) gekoppelde inkomsten, zoals inkomsten uit (commissies op) SMS-messaging diensten, betaalnummers voor verkeersinformatie en flitsers en andere 0900 en 0909-nummers, baten uit het organiseren van manifestaties, drive-in shows tot complete rockfestivals waaraan een radiostation zijn naam en faam leent. BNR Nieuwsradio / FD Mediagroep verhuurt ook het eigen auditorium met aanpalend grand café aan bedrijven voor zakelijke conferenties, waarbij presentatoren van het station de discussies leiden. Een recent opkomende handelsactiviteit van steeds meer commerciële muziekradiostations is het exploiteren van een downloadshop. In hoeverre die andere inkomstenbronnen materieel zijn en bij het radiostation zelf terechtkomen, eventueel via het geven van de merknaamlicenties, of dat het "schnabbels" zijn die bij de direct betrokken medewerkers/presentatoren terechtkomen is lastig na te gaan. De aangetroffen jaarverslagen bevatten daarvoor onvoldoende detail. Een telefoongesprek met Nielsen Media Research maakte duidelijk dat zij wel inzicht hebben in de netto omzetten per groep van aanbieders (NPO, regionale omroepen (ORN) en commercieel), maar die gegevens worden niet naar buiten gebracht. De STER heeft in 2000 één keer in het openbaar een uitsplitsing voor radio en TV afzonderlijk gegeven van hun netto omzet, waaruit kan worden afgeleid dat de publieke omroep indertijd gemiddeld zo'n 30% korting verleende4.
2.2
Actieve marktpartijen en opbouw marktaandelen
De volgende grotere commerciële marktpartijen zijn actief op de FM: Aandeel
Aandeel
1Q2008 •
• •
•
Q-Music
•
Radio 10 Gold, Juize FM, Radio Digitaal
•
•
Arrow Classic Rock, Arrow Jazz FM, Caz!
4,0%
100%NL
1,5%
BNR Nieuwsradio
0,7%
Vereniging Veronica •
3,1%
Arrow Media Group (Mediad BV)
2,0%
FD Mediagroep •
7,4%
Slam!FM
Radiocorp BV •
17,5%
Talpa •
•
•
Sky Radio, Radio Veronica, Classic FM
2Hmedia •
11,2%
De Persgroep •
•
Radio 538
Sienna Holding BV •
•
1Q2008 •
RTL Nederland
Kink FM
0,3%
E Power Radio •
Regionale FM stations
3,3%
Vrijwel al deze partijen opereren met landelijke stations. E Power Radio is een andersoortige partij, omdat dit géén vergunninghouder of radio-exploitant op de kabel is, maar de verkooporganisatie voor advertenties voor een grote groep Regionale FM stations.
4
Radiobestedingen STER Naar Record, http://www.mediamagazine.nl/medianieuws/archief/2000/2000_02_2.html
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
12
De belangrijkste constatering over de opbouw van marktaandelen is de observatie dat in de periode 1e kwartaal 2002 - 1e kwartaal 2008 in de verdeling van marktaandelen tussen de hoofdcategorieën landelijke publieke omroep, regionale publieke omroep en commerciële omroep nauwelijks verandering is opgetreden (zie Figuur 1). Marktaandelen per categorie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10%
m
rt0 ju 2 n02 se p0 de 2 c0 m 2 rt0 ju 3 n0 se 3 p03 de c0 m 3 rt0 ju 4 n04 se p0 de 4 c0 m 4 rt0 ju 5 n0 se 5 p05 de c0 m 5 rt0 ju 6 n0 se 6 p06 de c0 m 6 rt0 ju 7 n07 se p0 de 7 c07 m rt08
0%
Commerciele zenders
Publieke zenders landelijk
Publieke zenders regionaal (ORN)
Overig
Figuur 1 Zero Base in 2003 heeft geen invloed gehad op marktaandeel commerciële radio Winst en verlies van marktaandeel vindt in hoofdzaak plaats binnen de eigen "categorie". De Zero Base verdeling is dus uitgelopen op een onderlinge herverdeling van het marktaandeel tussen de commerciële marktpartijen sinds 2003. Het met Zero Base mogelijk gemaakte grotere bereik in de FM-band heeft echter niet geleid tot bijvoorbeeld een structurele toename van het gezamenlijke marktaandeel van die commerciële zenders. Sterker nog, nadat het publieke Radio 5 in de zomer van 2006 terugkeerde op de FM steeg het marktaandeel van 1% naar 2,7%. Het is dus deze ongekende stabiliteit in marktaandelen, in iedere hoofdcategorie, die het belangrijkste kenmerk is van de hedendaagse radiomarkt. Ook is het opvallend dat een paar stations zoals Radio 10 Gold en Classic FM, die geen etherfrequentie verworven hebben in 2003, zich uiteindelijk goed wisten te handhaven met alleen distributie via de kabel, satelliet en internet. De grotere commerciële zenders hebben uiteindelijk vooral van elkaar luistertijd weten te winnen. Er zijn ca. 20 commerciële stations op landelijke schaal met enig marktaandeel actief (met tenminste een paar tienden procent marktaandeel). Daarbij moet worden opgemerkt dat het bedrijf E Power Radio de advertentiewerving bundelt voor een aantal substantiële commerciële regionale spelers, en de luisterdichtheid / marktaandeel voor die groep als geheel wordt gemeten in het Continue Luisteronderzoek (CLO). De andere regionale stations bevinden zich samen met lokale publieke en commerciële stations en de AM-zenders in de categorie "overig". De © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
13
regionale commerciële stations hebben een relatief klein marktaandeel in vergelijking met hun publiek regionale tegenhangers (ORN). Al sinds de eeuwwisseling voeren de regionale omroepen de lijst met marktaandelen aan, vóór de grootste commerciële omroep (nu Radio538, vroeger SkyRadio) en Radio 2 van de landelijke publieke omroep (zie Annex G en Annex H). Marktaandeel (grootste) publieke, regionale zender 40,0% 35,0% 30,0% apr-08 25,0%
dec-07 jun-07
20,0%
dec-06 jun-06
15,0%
dec-05 10,0%
jun-05
5,0%
Br ab an t Li m bu rg
Ze el an d
N oo rd
on d
R ijn m
W es t
t Fl ev ol an N d oo rd H ol la nd
tre ch U
nd
se l
el de rla
G
O ve rij s
re nt he D
Fr ie sl an d G ro ni ng en
0,0%
Figuur 2 Vooral buiten de randstad heeft de publieke regionale omroep een groot marktaandeel Figuur 2 laat goed zien dat vooral in het Noorden en Zeeland de regionale publieke zenders populair zijn. Alleen in de Randstad en Flevoland zijn de regionale publieke zenders geen marktleider. Q-Music en Veronica blijken de meest succesvolle commerciële toetreders sinds 2003 (zie Figuur 3). Arrow Classic Rock heeft het marktaandeel ook nog flink verbeterd nadat de frequentie van Caz! werd overgenomen) en de zender niet alleen via AM, kabel, satelliet en Internet te horen was. Bij een aantal commerciële radiostations zijn dwarsverbanden ontstaan. Soms zijn die banden duidelijk herkenbaar, zoals bij de zenders Arrow Jazz, Arrow Classic Rock en de nieuw te lanceren AM-zender Arrow Talks. Echter in een aantal gevallen is een dwarsverband maar deels zichtbaar. De vereniging Veronica heeft een participatie in Sienna Holding BV, het door Telegraaf Media Group geleidde cluster van Sky Radio, Radio Veronica, Classic FM en TMF Radio, maar is daarnaast ook zelfstandig nog actief met het eigen kabelstation Kink FM en verschillende internetstations met daarin de naam Kink. E Power, het bedrijf dat de advertentieverkoop uitvoert voor een aantal regionale commerciële partijen, voert die taak ook uit voor de diverse Kink stations van Veronica. Bovendien is de directeur van E Power, Jan Lagrouw, tevens directeur van City FM Noord-Oost. © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
14
Marktaandelen commerciële en overige radiozenders 70,0%
Overige zenders Arrow Jazz FM 100% NL
60,0%
Slam!FM (ID&T) Caz! 50,0%
BNR Nieuwsradio Arrow Classic Rock
40,0%
RTL Radio Classic FM E Power Radio (CRN)
30,0%
Yorin Radio Veronica 20,0%
Radio 10 Gold Noordzee 100.7
10,0%
Q-Music Sky Radio 101 FM Radio 538 03-08
12-07
09-07
06-07
03-07
12-06
09-06
06-06
03-06
12-05
09-05
06-05
03-05
12-04
09-04
06-04
03-04
12-03
09-03
06-03
03-03
12-02
09-02
06-02
03-02
0,0%
Figuur 3 Aandelen in luisterdichtheid tonen vooral interne dynamiek in de commerciële sector Het tweede cluster dwarsverbanden bevindt zich rond Radio 538, RTL Nederland en Talpa. Per 1 oktober 2007 is Radio538 onderdeel van RTL Nederland, terwijl Talpa bij de verkoop aan RTL een minderheidsaandeel in RTL Nederland verwierf. De andere radiostations van Talpa Media - Radio 10 Gold, Juize.FM en Radio Digitaal - bleven echter in Talpa's handen. In Annex E staat een overzicht van de commerciële FM marktpartijen, en in Annex F van de commerciële AM-partijen gegroepeerd per moederconcern. Voor gedetailleerde relaties en dwarsverbanden binnen moederconcerns zie de profielen in Annex I.
2.3
Alleen in radio actief of gediversifieerd?
Het Ministerie is geïnteresseerd of de partijen die in het onderzoek participeren alleen actief zijn in de radiobranche of een diverse portfolio aan diensten hebben. Het merendeel van de radiozenders en dan met name de grotere landelijke spelers als Radio538, Q-Music en Sky Radio en BNR Nieuwsradio, zijn onderdeel van een holdingmaatschappij, die ook activiteiten ontplooien in andere media branches zoals televisie, (dagblad)uitgeverijen, en/of internet. Dit wordt in detail uitgewerkt in de bedrijfsprofielen in Annex I. Ook bij enkele regionale zenders zijn een aantal breder opererende concerns betrokken. Op de meest recente AM/FM-veiling (restfrequenties) bijvoorbeeld was de grote uitgever Noordelijke Dagblad
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
15
Combinatie / Veen Bosch Keuning de meest actieve koper, om op die frequenties RadioNL te gaan verspreiden. Bij een restfrequentie vergunninghouder, de Efteling uit Kaatsheuvel, is het vrij duidelijk dat zij een andere hoofdactiviteit hebben en vanuit die invalshoek de uitzendingen financiert. Een beperkt aantal spelers is aan te merken als een partij die 'alleen' in radio actief is, maar voortbouwend op die positie van het radiostation poogt te diversifiëren. De Arrow Media Group (Classic Rockfestivals), 2Hmedia (na SLAM!FM nu ook muziekclipskanaal SLAM!TV), Vereniging Veronica en Wild FM (DJ en radiotechnicus opleidingen) enkele regionale partijen die via E Power advertenties verkopen en het op Engeland gerichte AM-station Big L. Dergelijke activiteiten van de radiozenders (evenals eventueel diensten als een online webmuziekshop en podcasts van programma's, mobiele content en het organiseren van (muziek)evenementen, dial-in en sms-acties, file- en flitsmeldingen, extra internet spin-off kanalen en merchandising op basis van het radiomerk), zien wij dan als een poging om het 'merk uit te bouwen' met een bredere portfolio aan diensten van radiozenders. Opvallend is het recentere toetreden in de AM-radio van een tweetal religieus georiënteerde groepen: Radio Bloemendaal was al een heel oud voorbeeld op de middengolf, maar nu zijn er ook GrootNieuwsRadio (op de oude frequentie van Radio 10 Gold) en Radio Maria Nederland (op de voormalige frequentie van Arrow Classic Rock) actief. Dit zijn deels van donaties en vrijwilligers afhangende organisaties. Dat is een duidelijk ander zakelijk model (Caritas); deze partijen kunnen hun wensen blijkbaar niet eenvoudig binnen het publieke bestel realiseren. Er is één partij, die nog banden heeft met gidsactiviteiten: Veronica. De vereniging Veronica heeft weliswaar het Veronica Magazine, Nederlands grootste omroepblad, verkocht bij het onderbrengen van haar TV-poot bij SBS6, maar houdt de kruisrelaties via merklicentierechten rondom het merk Veronica nog zakelijk in stand over de domeinen Radio, TV en Gids heen. De nieuwe Duits/Amerikaanse moeder van SBS heeft recent aangekondigd de Veronica Uitgeverij te willen afstoten, en de Telegraaf Media Groep, waar de Vereniging Veronica nu mee samenwerkt in Sienna Holding, gaf aan serieuze interesse te hebben5.
2.4
Belangrijkste veranderingen en ontwikkelingen sinds verdeling 2003
In de overzichten van Annex E wordt aangegeven welke mutaties er zijn geweest op FM-kavels. De twee meest significante veranderingen zijn de terugtrekking van het marktleidende News Corp (het imperium van mediamagnaat Rupert Murdoch) van de Nederlandse radiomarkt, met verkoop van Sky Radio aan een groep rond de Telegraaf. Sky Radio heeft zijn positie als marktleider verloren, maar Radio Veronica heeft dat qua marktaandeel gecompenseerd. 5
http://dutchmedia.nl/blog/?p=1313, David de Jong, 9 mei 2008. ProSiebenSat.1 Media AG wil Veronica Uitgeverij (Veronica Magazine/TotaalTV) verkopen
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
16
Radio 538, het meest beluisterde commerciële zendstation, is via Talpa Media terechtgekomen bij RTL Nederland. Daarnaast vallen ook de verkoop aan PCM en de weer latere terugkoop van Arrow Media Group op, die erg handig onderneemt in uitbreiding van belangen en zenders. Ook valt op dat Radio 10 Gold op de kabel voortbestaat, maar dat Talpa eerst het station flink heeft ingekrompen en daarna zich ook van de AM-frequentie heeft teruggetrokken en een deel van de resterende diskjockeys heeft ontslagen. Het marktaandeel kalfde verder af na het verlaten van de AM-golflengte. Arrow Classic Rock maakte een omgekeerde beweging door na het verwerven van de frequenties van CAZ! in 2007 weer in de FM-band te verschijnen en de AMfrequentie te ontruimen. Zij breidden juist het programmaformaat uit met de introductie van bekende diskjockeys zoals Adam Curry. Bij de AM was de belangrijkste ontwikkeling, na de initiële leegstand van een aanzienlijk aantal aan Quality Radio (een onderneming geleid door de heer Ruud Poeze) gegunde frequenties, die door het Agentschap zijn teruggenomen als niet in gebruik genomen, het verschijnen van de religieus georiënteerde, op donaties drijvende marktpartijen. Zoals al in § 2.2 aangegeven is het totaal effect op marktaandeel (luistercijfers) van deze transacties en advertentie-inkomsten niet erg groot meer. Het is schuiven binnen de commerciële sector.
2.5
De groei- en ontwikkelverwachtingen van deze markt
Gezien de volslagen stabilisering zowel qua marktaandelen als in de groei van de netto advertentieomzetten voorzien wij binnen het huidige zakelijke model (advertentiegedreven omroep) geen serieuze groei meer in de markt. Wij nemen enige consolidatie waar, ook op regionaal niveau, waar bijvoorbeeld City FM consolideerde. Aan de vraagzijde valt ook te merken dat de luisterduur groot is en nog steeds groeit. De oorzaak hiervan is vooral het snel toenemende luisteren via Internet volgens het Radio Advies Bureau en Intomart GfK6. Onderzoek van RAB en Intomart naar dit fenomeen gaf wel aan dat ook bij luisteren via Internet de populairste landelijke radiostations de meest beluisterde zijn. Op Internet is het eenvoudig om nieuwe stations te lanceren. Talpa doet dat o.a. met Radio Digitaal. Maar als men naar populariteit en marktaandeel van stations kijkt, dan is ook daar de markt dus opvallend stabiel.
6
http://www.mediaonderzoek.nl/1157/online-radioluisteren-neemt-verder-toe
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
17
Figuur 4 Groei luistertijd per week vooral vanwege online luisteren, bron; RAB De belangrijkste wijzigingen aan de aanbodzijde zijn de pogingen van enkele stations om bijvoorbeeld online webshops in te richten voor muziek-downloads. Hiervoor worden deels gespecialiseerde (white label) bedrijven ingeschakeld, zoals Digital Media Power7, die bijvoorbeeld ook muziek downloadshops leveren aan enkele kabelexploitanten. Daarnaast zijn de initiatieven van Mobilaria (o.a. Erik de Zwart) interessant, die streaming radioprogramma's via GPRS/UMTS naar de mobiele telefoon brengen. Een belangrijk aspect van dit soort nieuwe aanpak is dat er een klein abonnement wordt gevraagd en er dus een directe betaalstroom gaat lopen van de klant naar de contentprovider / het radiostation. Hiermee is de eerste vorm van 'abonneeradio' geïntroduceerd op de Nederlandse markt. Digitenne zendt digitale radio uit via de DVB-T techniek, maar programmeert vooral de bekendste landelijke en regionale FM stations. De kabelexploitanten voeren ook digitale radiostations die beluisterbaar zijn via hun DVB-C decoders. Ziggo heeft daarbij 25 genre kanalen van het Engelse Musicchoice en 10 kanalen van XLNT Radio opgenomen8. Dit is ook een vorm van abonneeradio. Volgens de jaarlijkse Establishment Survey uitgevoerd door de Stichting Kijk en Luisteronderzoek gebruikt 11% van de bezitters van een digitale decoder het apparaat ook voor het luisteren naar radio-uitzendingen9.
7 8 9
http://www.djpower.nl Zie http://www.ziggo.nl/producten/televisie/z2 SKO, TV in Nederland 2007, pagina 8. http://www.kijkonderzoek.nl/main_kijkonderzoek_rapporten.php?id=1
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
18
2.6
Advertentie-inkomsten en trends
De advertentiemarkt is de hoofdbron van inkomsten van de commerciële omroepen. Deze omroepen hebben vanaf hun toetreding een gestage bruto omzetgroei doorgemaakt. Figuur 5 geeft aan hoe de bruto advertentie inkomsten zijn verdeeld over de commerciële, de publieke en de regionale omroepen in de afgelopen 20 jaar. Er is ook de laatste vijf jaar een flinke groei zichtbaar in bruto advertentieomzet voor de commerciële omroep. Er worden dus veel spots ten gehore gebracht. De publieke en regionale omroepen noteren een aanzienlijk minder sterke bruto groei van het aantal spots en spotomzet. Bruto omzetgroei commerciële advertenties verdampt grotendeels door hoge kortingen 600 500 400 300 200 100 0
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Commerciële zenders
0
0
0
0
14
24
25
34
69
113
134
146
194
189
215
258
306
338
348
Regionale zenders
0
0
0
0
0
0
8
13
15
14
15
14
13
9
9
10
10
12
16
382 24
Publieke zenders
33
43
49
54
66
69
77
74
64
64
66
85
100
86
96
119
112
104
119
130
Figuur 5 Bruto advertentieomzetgroei vooral op conto van de commerciële zenders De groei in de netto advertentieomzet blijkt vanaf het jaar 2000 te stagneren (economische neergang 2001 en 2002) en na 2002 is de radio advertentiemarkt netto nog maar beperkt gegroeid. (Figuur 6). Omdat er ook in de marktaandelen de laatste jaren niet veel meer is veranderd, is er een vechtmarkt ontstaan, waarbij dus de bruto omzetten op basis van de advertentietarieflijsten nog wel oplopen, maar commerciële omroepen nu in plaats van ongeveer 33%, ruim 50% van de bruto-omzet teruggeven via kortingen (die men in natura geeft, dus meer reclame). Hierdoor is de netto omzetgroei (Figuur 6) aanzienlijk minder spectaculair. Die netto advertentieomzet groeide maar met slechts 8% van € 252 miljoen in 2003, het jaar van Zero Base naar € 274 miljoen in 2007. In 2003 ging het bereik van een aantal FM-stations flink omhoog door Zero Base. Dat jaar groeide ten opzichte van 2002 de netto-omzet aan advertenties nog met tot 10%, die toename in dat jaar van introductie van Zero Base was dus groter dan in alle jaren na 2003.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
19
Bruto en netto jaaromzet radio NL advertentiemarkt 600
500
Mln €uro
400
300
200
100
-
bruto
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 33
43
49
54
netto
79
93
110
121
147
191
215
251
315
292
321
375
433
454
477
535
112
134
164
177
194
235
219
228
252
256
260
262
274
Bron: Nielsen Media Research, RAB
Figuur 6 Radioadvertentie markt stabiliseert in netto omzet sinds Zero Base werd doorgevoerd De bruto en netto advertentieomzetten in Figuur 5 en Figuur 6 laten zien dat advertentieinkomsten duidelijk conjunctuurgevoelig zijn (ze zakten in tijdens de dot.com crash jaren 2001 en 2002). Wij schrijven de groei van de netto-omzet in 2003 nu primair toe aan het algemeen economisch herstel en niet zozeer aan de toen gerealiseerde bereiksvergroting. Met de nu snel versomberende economische vooruitzichten is het realistisch om te verwachten dat de komende jaren er geen serieuze groei meer valt te verwachten in de totale netto advertentieomzet op de radiomarkt. De radiomarkt toont duidelijk tekenen van verzadiging, omdat ook bij luisteren via Internet dezelfde stations het populairst zijn. Bovendien vermeldden wij ook al de zich volledig stabiliserende marktverhoudingen tussen commerciële omroep en de landelijk en regionale publieke omroepen sinds het begin van de eeuw. Specifieke commerciële zenders kunnen dus nog wel groeien, maar dat zal dan vooral ten koste gaan van marktaandeel en omzet van andere commerciële zenders. Wij verwachten in geld net als de afgelopen jaren een lichte stijging, d.w.z. een groeitempo van de netto-omzet die ongeveer gelijk opgaat met de inflatie.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
20
3
Gebruikte bedrijfsmodellen en waardeketens De tweede hoofdvraag is een verzoek om uit te werken wat er bekend is over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe de waardeketens eruit zien. Het Ministerie formuleerde daarbij zeven subvragen: a. Wat zijn de gebruikte en mogelijke bedrijfsmodellen? b. Wat zijn de randvoorwaarden waaronder die bedrijfsmodellen kunnen slagen (bv. qua bereik of content)? c. Hoe robuust zijn de business cases (bv. in het geval een gedeelte van de luisteraars overstapt naar andere vormen van (ether)radio)? Wat zijn de kritische elementen in de verschillende business cases? d. Hoe zien de waardeketens van deze markt eruit (m.a.w. uit welke delen en partijen zijn de waardeketens opgebouwd)? e. Wat betekenen de huidige vergunningsvoorwaarden (bv. qua content en te bemachtigen frequentieruimte) voor de bedrijfsmodellen? f. Welk effect heeft clausulering op de bedrijfsmodellen? g. Wat kan digitalisering betekenen voor de bedrijfsmodellen?
3.1
Gebruikte en mogelijke bedrijfsmodellen en slaagvoorwaarden
De business modellen die momenteel worden toegepast in de radio markt zijn vooral gestoeld op advertentie inkomsten. Alleen de religieus georiënteerde stations op de AM GrootNieuwsRadio en Radio Maria Nederland wijken met donaties sterk af qua inkomstenbron. Met de opkomst van het betaald downloaden en afspelen van digitale muziekbestanden via webwinkels als iTunes is nu voor de commerciële stations de online verkoop van muziekbestanden een groeiende secundaire inkomstenbron. Hun vaak prominente rol in het trekken en binden van muziekpubliek met een specifieke smaak maakt het mogelijk om zich binnen de waardeketen van de muziekdistributie te positioneren als alternatief voor de muziekdetailhandel. Worden de downloadshops een succes, dan concurreren de radiostations opeens rechtstreeks met bedrijven als de Free Record Shop, van Leest en BOL.com. Omdat de meeste shops pas recent zijn gelanceerd, is over deze structuurverandering nu nog weinig te zeggen. Het heeft wel de potentie dat muziekradiostations de rol van de muziekdetailhandel voor een deel gaan overnemen. Naast deze twee inkomstenbronnen verkrijgen radiostations ook een beperkt deel van hun inkomsten via de volgende kanalen: • Dial-in en SMS acties, waarbij luisteraars mee kunnen doen aan radioprogramma's, prijsvragen en acties door een (betaald) telefoonnummer te bellen of SMS-en, of via een betaald nummer verkeersinformatie en flitsmeldingen te kunnen beluisteren. • Merchandising op basis van het radiomerk (T-shirts en parafernalia) © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
21
•
Organisatie van evenementen, zoals drive-in shows en podium evenementen10
De downloadshops en de tweede groep inkomstenbronnen zijn niet de primaire drijfveer achter het huidige business model voor (ether) radio. Dit business model voor (ether) radio is vooralsnog voornamelijk advertentie gedreven. In dit model is de consument van de radio-uitzending niet de partij die (direct) betaalt, en dus omzet genereert voor de radio omroepen. De route via advertenties gericht op het luisterend publiek is een blijft een indirecte. Het bereiken van de consumerende doelgroep bepaalt echter wel sterk de toegevoegde waarde voor de betalende partij, de adverteerders. Dit maakt het business model voor (ether) radio tweeledig, waarin de betalende partij (de adverteerder) en de consumerende partij (de luisteraar) beiden als 'klant' aangeduid worden. Binnen dit business model concurreren radiozenders vooral op het gebied van (muziek)programmering om zo een zo groot mogelijk deel van specifieke doelgroep(en) te bereiken. Het marktaandeel en de doelgroep bepalen de aantrekkelijkheid voor adverteerders en daarmee de primaire inkomstenbron. Een samenvatting volgens het modelleringsconcept van Osterwalder is opgenomen in Annex D. Gezien de evidente stagnatie van de netto omzet in radioadvertenties en de realistische verwachting dat dit in de komende jaren zo zal blijven, is de markt nu duidelijk in transitie en op zoek naar nieuwe inkomstenbronnen en bedrijfsmodellen. Het aantal mogelijke bedrijfsmodellen is veel breder dan de huidige staande praktijk. Wij doelen bij mogelijke bedrijfsmodellen niet zozeer op de vele pogingen om de populariteit te kapitaliseren via 'brand extension' en de eveneens vele tot nu toe ontplooide nevenactiviteiten rond bijvoorbeeld evenementen, en zelfs niet aan het geven van (betaalde) opleidingen zoals bij de Vereniging Veronica en Wild FM. De meer cruciale mogelijke bedrijfsmodellen, zijn diegene die ontstaan wanneer de nu indirecte commerciële band tussen radiostations en luisteraar via advertenties deels wordt vervangen door directe geldstromen en commerciële radiomarktpartijen in staat zijn om zich niet alleen met massale publieksinformatie bezig te houden, maar ook te kunnen specialiseren in marktniches en de hogere lagen in de informatiepiramide te gaan bedienen (zie Figuur 7). Dat heeft namelijk een radicale impact, omdat bij directe transacties met de luisteraar het veel effectiever wordt om marktniches onder luisteraars te bedienen met een aanzienlijk lagere elasticiteit. Dan hoeft men zich commercieel ook minder te laten leiden door groepsgrootte en bereik, en vermindert dus de druk om zich qua programmering te richten op de massa's. De markt voor boeken en tijdschriften is tot nu toe veel pluriformer dan de markt voor radioprogramma's, hoewel er ook in de uitgeverij evidente bestsellers en populaire bladen zijn. Maar juist in de hogere lagen van de informatiepiramide wordt in de uitgeverij het meest waarde toegevoegd. 10
Arrow Classic Rock leent zijn naam aan een meerdaags open lucht festival in zijn muziekgenre, RTL gaf bij de overname van Radio 538 in het verslag aan dat evenementen ook daar een kernonderdeel van de strategie is.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
22
Wetenschappelijke informatie Professionele informatie
grotere toegevoegde waarde kleiner advertentievolume kleinere prijselasticiteit afnemende oplage minder cyclisch internationaler hogere marges
Vakinformatie
Publieksinformatie
Persoonlijke kringen informatie
eigen kosten productie
Figuur 7 De 'Informatiepiramide' van Luykx (Elsevier)11 met de non-profit basis daaronder In de jaren tachtig is de informatiepiramide van Luykx is door Elsevier geïntroduceerd als kernconcept voor de bedrijfsstrategie. Deze geeft de Nederlandse uitgeefwereld sindsdien richting en heeft met de expansie van Elsevier gevolgd door Kluwer en VNU ook internationale impact gehad. In Annex C wordt het concept informatiepiramide uitgebreid toegelicht. Voor de bespreking van de 'mogelijke bedrijfsmodellen' hebben wij aan de op 'commerciële transacties' georiënteerde piramide aan de onderzijde de non-profit laag toegevoegd van informatie die vooral in persoonlijke kringen relevant is. In dat segment domineren namelijk niet zozeer de professionele producenten, maar de vrijwilligers. Het is het marktsegment van de ziekenhuisomroep, de kerktelefoon/kerkradio, veel lokale omroepen, maar bijvoorbeeld ook het gros van de hedendaagse etherpiraterij12. In de klassieke papieren uitgeefwereld heeft er ook altijd zo'n basissegment bestaan aan de onderzijde van de publieksinformatie. Dat betrof een mix van zogenaamde vanity-press (schrijvers op eigen kosten) en zaken als het verenigingsblaadje van de lokale sportclub, waar voor men soms advertenties werft onder lokale winkeliers. Het feit dat er een aantal op donaties en meewerkende vrijwilligers drijvende organisaties is toegetreden tot het goedkoopste segment van de ether: de AM-radio, maakt duidelijk dat de huidige markt voor commerciële radio qua bedrijfsmodel ook de bodem van de markt raakt, waar men vooral kosten reduceert door non-profit productie van de informatie en het zelf door de radiomaker meebrengen van geld om te kunnen uitzenden.
11 12
P. Frentrop, Tegen het idealisme, een biografie van Pierre Vinken, pp 403-406 en pp 566 Het Stratix onderzoek voor het Agentschap Telecom in 2007 naar etherpiraterij maakte duidelijk dat het heden ten dage bij de piraterij, nu het gewin bij piraterij door de commerciele radio grotendeels weggevallen is, vooral gaat om hobbyisme, zendingsdrang, en onvrede over de muzikale programmering van professionele zenders.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
23
De poging om een positie te verwerven in de keten van betaalde muziekdistributie met downloadshops is naar ons idee de eerste serieuze inspanning om tot strategische koerswijziging te komen en een directe commerciële relatie aan te gaan met de luisteraar. Het initiatief van Mobilaria voor tunin.fm, waarbij muziek naar de GSM wordt verspreid op abonnementsbasis, is een tweede voorbeeld van een wijziging van bedrijfsmodel in de waardeketen. Bij televisie is zo'n transitie in Nederland al volledig gerealiseerd. Het bedrijfsmodel van Digitenne luidde een omkering in van de betaalrichting: in plaats van de omroep die het zenderbedrijf (distributieplatform) betaalde, ging nu de consument het platform betalen. De essentie was en is dat de consument rechtstreeks betaalt voor elektronische informatie. In het klassieke bedrijfsmodel van de radiosector werd de historische technische onmogelijkheid daarvan gedicht door het mechanisme van of advertenties of publieke belastingheffing en daarna subsidie van de omroepmakers. De huidige radiomarkt is er één die equivalent is aan een krantenmarkt die alleen huis-aan-huis bladen en gratis kranten zoals de Metro of de Spits aanbiedt, omdat betaalmechanismen als abonnementen voor kranten en losse nummerverkoop ontbreken. Net als in de papieren wereld zullen dergelijke massamarkten voor publieksinformatie niet verdwijnen. Echter het herverdelen en herinrichten van de markt, eventueel via specialisatie naar niches met (veel) extra kanalen, mogelijk gemaakt door capaciteitsvergroting met digitale technieken, is een beperkte strategische dynamiek. Daarbij wordt de markt vooral verder gefragmenteerd en verfijnd tot kleinere nichegroepen rond programma's en zenders, in de hoop zo de elasticiteit van de luisteraar te verminderen en voor het bereiken van de scherper geprofileerde groep luisteraars, hogere advertentietarieven te kunnen vragen. Die richting is meer een natuurlijke evolutie van het bestaande bedrijfsmodel.
3.2
Randvoorwaarden om de bedrijfsmodellen te kunnen laten slagen
Binnen het nu klassieke advertentiegedreven model voor commerciële radio is het bereik van de zender, zowel fysiek (waar te ontvangen) als in samenstelling van het luisteraarspubliek, de belangrijkste factor om te bepalen hoeveel de advertentieseconde mag kosten. Daarbij wordt de 'content' van het station, d.w.z. de aanwezigheid van populaire diskjockeys en populaire (muziek)programmering bij de doelgroep ingezet om het bereik zoveel mogelijk te vergroten. Zaken als websites en daaromheen georganiseerde 'communities' en evenementen (drive-in shows, festivals) zijn vooral bedoeld om de doelgroep verder te binden en hun elasticiteit om een andere zender (de concurrent) aan te zetten te reduceren. Omdat de FM vergunningen niet gratis zijn verstrekt is er een bodem in de markt gelegd, die partijen moeten overstijgen om winstgevend te worden. Een vergelijking van de geboden prijzen voor de vergunningen en de behaalde omzetten, maakt duidelijk dat de jaarlijkse afschrijving op de vergunningen (amortisatie) over de looptijd van de vergunning, de © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
24
belangrijkste bepalende factor is of er winst of verlies wordt gedraaid. Alleen op de middengolf, waar weinig is betaald voor de vergunningen, zijn de operationele kosten voor het in bedrijf houden van de zender(s), naast de programmeringskosten om de informatie te produceren, een belangrijke factor. Uit ons onderzoek van de jaarrekeningen voor het opstellen van de bedrijfsprofielen, blijkt dat Q-Music nog niet boven de bodem is uitgekomen die is gelegd door de vergunningkosten. Men verwacht nog voor 2008 verliezen te draaien, maar het bedrijf nadert nu wel break-even. Het cluster zenders van Sienna Holding BV draait ruim een dubbele omzet ten opzichte van QMusic. Echter zij opereren met twee bij de frequentieverdeling verkregen vergunningen: het geclausuleerde 'golden oldies' kavel waar Radio Veronica mee werkt en het ongeclausuleerde kavel van Sky Radio. Radio538 en BNR Nieuwsradio worden in de markt aangemerkt als de enige grote FM stations die structureel winstgevend zijn. Op dat niveau van detail geeft geen van beide bedrijven uitsluitsel in de aanwezige jaarverslagen (i.t.t. Q-Music), waarbij de winstgevendheid van Radio538 werd gemaskeerd door de grote aanloopverliezen die Talpa de afgelopen jaren maakte op haar televisiezender. De door ons uit het RTL jaarverslag voor geheel 2007 berekende omzet van € 70 miljoen is ruimschoots afdoende voor bedrijfskosten als zenderpark, diskjockeys muziekrechten, toegang tot de kabel en advertentieacquisitie. De zender, die RTL consolideert vanaf het laatste kwartaal van 2007, droeg in dat kwartaal al € 10 miljoen bij aan het bedrijfsresultaat voor rente, belasting en amortisatie13. Het is evident uit de omzetcijfers dat BNR Nieuwsradio een luisterpubliek heeft dat haar in staat stelt hogere advertentietarieven te vragen ten opzichte van haar bereik onder luisteraars in de markt, dan de op muziek gerichte zenders. Met de relatief goedkope voor 'nieuws' geclausuleerde FM vergunning kunnen zij hun inkomsten daardoor voor het overgrote deel inzetten voor programmaproductie en is er een relatief beperkte jaarlijkse frequentiekostenpost. Uit de transacties van de Arrow Media Groep in 2006 en 2007 met PCM uitgevers14, wordt direct duidelijk dat deze zender nog vrij marginaal draait. Het nadien verwerven van CAZ! en het daarbij behorende landelijke kavel heeft Arrow Classic Rock nu een landelijk bereik gegeven en een vergroting van het marktaandeel van haar belangrijkste station tot 2,7%. Daarna is men ertoe overgegaan om diskjockeys aan te trekken en is format-programmering via computers verminderd. Door de transacties is en het ontbreken van recente deponeringen van jaarverslagen van Arrow, is er weinig zicht te krijgen op de financiële stand van zaken, maar wij schatten de situatie in als hoogstens marginaal winstgevend.
13
14
NB de post amortisatie bevat onder andere de afschrijving op de vergunning en goodwill. Wie een vergunning aanschafte voor € 40 miljoen voor 8 jaar, boekt daarna jaarlijks € 5 miljoen amortisatie af. Arrow verkocht zijn stations aan PCM in 2006 voor € 1 miljoen, het station was verliesgevend voor PCM en de oorspronkelijke eigenaren kochten het station na een strategieherziening bij PCM terug in 2007 voor € 1, terwijl PCM Arrow Media Group ook nog een achtergestelde lening gaf.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
25
Al deze radiostations betalen ook toegangscommissie aan de kabelexploitanten. Volgens kabelraden.nl bedraagt die gemiddeld 2,5 tot 3 cent per aangesloten abonnee per jaar. Dat komt voor een volledig landelijk bereik in Nederland via de kabel neer op een jaarlijkse kostenpost van ca. € 180 duizend per jaar (6 miljoen kabelabonnees). Voor de grote landelijke zenders, en enkele alleen via de kabel te ontvangen kanalen is toegang tot de kabel een te nemen kostenpost. Dit bleek echter voor het commerciële evangelische kanaal Bright FM een te hoge barrière, zij hadden een bereik gerealiseerd van 1 miljoen luisteraars via de kabel (dat komt dus neer op ca. € 30.000 op jaarbasis), maar hebben zich begin 2008 weer van de kabel teruggetrokken en zenden nu alleen uit via Internet15. Dit laatste voorbeeld maakt duidelijk dat een radiostation via Internet het goedkoopst is, dat is niet verrassend, omdat men daar per stream (dus per luisteraar) betaalt, wat de distributiekosten praktisch volledig variabiliseert en rechtstreeks koppelt aan het succes op de luisteraarsmarkt. Bovendien betalen de luisteraars zelf voor hun breedbandaansluiting. Er ontwikkelt zich nu een soort bedrijfsmodel met een succeshiërarchie. De meest marginale stations draaien op Internet, bedrijven met veel stations zien daar welke stations veel succes hebben en kopen dan toegang tot de kabel (bijvoorbeeld Talpa met Juize.FM). De volgende stap daarna is dan om de ether in te komen. Hier krijgt men te maken met vergunningverlening en de schaarste in de ether. Dat maakt toegang tot de ether prijzig. Opereert men in de ether, dan blijkt dat de meeste muziekzenders ertoe overgaan om niet alleen met geautomatiseerde format-computers te werken, maar ook diskjockeys in te zetten. Dat voegt evident een kostenpost toe, maar maakt ook duidelijk dat uitzendingen met diskjockeys als live-content een toegevoegde waarde hebben. De wijze waarop Talpa zich genoodzaakt zag om meermaals kosten te saneren bij Radio 10 Gold na het niet winnen van een etherfrequentie in 2003, laat de omgekeerde route zien. Zij leverden fors marktaandeel in (zo'n 40% van de luisteraars) door alleen op de kabel actief te zijn, en moesten daarna het aantal diskjockeys verminderen en meer uitzendingen via de format computer realiseren. De meest aantrekkelijke vergunningen zijn daarbij de ongeclausuleerde, echter hier is in 2003 ook het meest voor betaald. De clausulering heeft bij een deel van de vergunningen de veilprijzen verminderd, maar voor zover onze gegevens strekken heeft dat vooral bij BNR Nieuwsradio ervoor gezorgd dat zij aan de positieve kant van de resultaatstreep terecht zijn gekomen. Dat kan vermoedelijk ook worden gesteld over Radio Veronica, maar niet over Arrow Jazz FM (met dat station boekte PCM verliezen) en Slam!FM (de oorspronkelijke koper ID&T was genoodzaakt het station door te verkopen). Doordat vele frequentiekavels via meerdere transacties tussen partijen zijn doorverkocht, is er een situatie ontstaan waarbij de te hoge biedingen in de markt zijn geabsorbeerd en verliezen genomen. De huidige situatie is er nu één waarin een aantal stations marginaal draait en enkele in beperkte mate winstgevend (Sienna Holding, BNR) en één uiterst winstgevend (Radio538). Dit leidt tot het overzicht in Tabel 2 van de landelijke kavels. 15
http://www.radiovisie.eu/nl/nieuws.rvsp?art=00073117
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
26
Tabel 2 Overzicht van frequentiekosten ten opzichte van omzet en luisterdichtheid Kavel Radiostation
Vergunningkosten kosten per jaar
netto omzet
Luisterdichtheid
A1
Sky Radio*
€
56.025.000
€
7.003.125
A2
Radio Veronica*
€
33.600.000
€
4.200.000
A3
Q-Music
€
80.400.000
€
10.050.000
ca. € 22 mln
7,4%
A4
BNR Newsradio
€
1.320.000
€
165.000
ca. € 10 mln
0,7%
A5
Slam! FM
€
2.500.336
€
312.542
ca. € 3,5 mln
2,0%
A6
Radio 538
€
57.000.001
€
7.125.000
ca. € 65 mln
11,2%
A7
Arrow Classic Rock
€
32.892.000
€
4.111.500
A8
Arrow Jazz FM
€
8.000.111
€
1.000.014
A9 ∗
100% NL
€
8.000
€
1.000
ca. € 53 mln*
ca. € 10 mln† ‡
ca. € 1,9 mln
9,1% 6,1%
2,7% 0,8% 1,5%
Sky Radio en Radio Veronica zijn onderdeel van Sienna Holding BV. De gerapporteerde omzet betreft daarom de totale omzet van alle radiostations onder Sienna Holding, inclusief Classic FM en TMF radio. Hetzelfde geldt voor het marktaandeel
†
Dit is een schatting, er zijn in de afgelopen jaren veel transacties rond de Arrow groep geweest (o.a. een verkoop aan PCM en terugkoop) en gedeponeerde jaarverslagen lopen sterk achter.
‡
De bron is hier Dun & Bradstreet (Hoovers.com), D&B vermeldt dollars als munteenheid voor de omzet maar rekent o.a. bij Sienna Holding Euro's 1-op-1 in dollars om.
3.3
Robuustheid van de huidige business cases en waardeketens
Zoals in de vorige paragraaf al duidelijk werd gemaakt, heeft de markt zich aangepast aan de kosten van ethertoegang door met bedrijfsmodellen te werken waarbij nichekanalen vooral via Internet worden verspreid, meer populaire ook via de kabel, en men alleen voor de populairste kanalen toegang tot de ether verwerft. Dit introduceert deels een risico voor de bestaande business cases, die gelden voor toegang tot de ether, mocht een deel van de luisteraars besluiten om over te stappen naar andere vormen van (ether)radio. Indien luisteraars massaal overstappen van luisteren via de ether naar luisteren via de kabel, dan ontstaat er een systematische vloer van ca. € 180 duizend voor een landelijk station. Dat is geen groot praktisch risico voor de nu populaire radiostations. Er zit wel een secundair risico aan, dat in dat geval de kabelexploitanten mogelijk een hogere toegangsprijs gaan vragen per abonnee per jaar. Voor overstappen naar een distributiemodel via Internet is het risico eveneens laag, bij Internet kan men service providers inhuren, die men per stream betaalt. Indien opeens een massale transitie plaatsvindt naar Internet, hebben de huidige stationeigenaren echter volledig de vrijheid om zelf de benodigde IT infrastructuur te gaan installeren, om zo grote aantallen luisteraars te bedienen. Daarmee worden variabele kosten in vaste kosten omgezet.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
27
Talpa heeft die slag van variabele naar vaste kosten enkele jaren terug gemaakt. Zij hebben toen eigen infrastructuur neergezet voor Radio538, Radio 10 Gold, Juize.FM en Radio Digitaal. Hun toenmalige station Radio 538 is volgens het Radio-Adviesbureau het best beluisterde online en het projectteam "538 Online" heeft volgens de eigen website ook een aanzienlijke staf. Distributie via mobiele netwerken is voorlopig nog prijzig. Doordat daar echter vergoedingen bij de eindgebruiker worden verkregen (zoals bij de abonnementen op tunin.fm) is voor de radiostations het risico daar beperkt. Zij hoeven in principe alleen maar één stream naar zo'n mobiele service provider te sturen, omdat die zelf zijn distributiekosten dekt. Er is een potentieel lange termijn risico dat ook zo'n partij, net als de kabel enige marktmacht ontwikkelt en vergoedingen gaat vragen. Dat is echter uiterst onwaarschijnlijk, omdat er meerdere mobiele netwerken zijn en die infrastructuur en die netwerken concurreren, terwijl platforms van een service provider als Mobilaria gezien vanuit de content-eigenaar veel eenvoudiger zijn te repliceren. Hoe meer distributienetwerken er komen tussen de content-eigenaren en de luisteraar, des te robuuster de business cases worden voor hen, zolang de situatie zo is dat de luisteraars zelf het distributienetwerk financieren. Een situatie die voor vaste breedband Internet al geldt en voor mobiele breedband via de abonnementenstructuur van Mobilaria wordt opgelost. Hier komt dan ook direct het pijnpunt naar voren bij sommige bedrijfsmodellen voor audio via TDAB, waar de content-industrie geacht wordt om het distributieplatform zelf te gaan betalen. Alleen in modellen waarbij die infrastructuur via andere bronnen wordt betaald (abonneeradio, directe betaling van bijvoorbeeld adverteerders aan TDAB-multiplex exploitanten) of variabel worden gemaakt met het behaalde bereik via dat platform zijn de huidige business cases door te zetten. Ethertoegang nu nog cruciaal element in robuustheid Binnen de huidige vergunningsvoorwaarden voor radio in de ether is slechts voor een beperkt aantal partijen frequentieruimte te bemachtigen in de ether. Aangezien op basis van luistercijfers geconcludeerd kan worden dat zenders die (landelijk) in de ether te ontvangen zijn over het geheel genomen de grootste marktaandelen hebben, is bemachtiging van een etherfrequentie cruciaal voor het verkrijgen van een aanzienlijk marktaandeel. Het verkrijgen van een etherfrequentie is grotendeels bepalend voor het vergaren van advertentiestromen en daarmee ook het succes van het business model zoals het hierboven is beschreven. Daarnaast is in de vergunningvoorwaarden ook voor bepaalde (landelijke) frequentiekavels clausulering opgenomen over de uit te zenden content. Hiermee wordt voor een radiozender de vrije keuze voor een doelgroep sterk beperkt, maar wordt er wel een divers radio aanbod gegarandeerd. Dit zou indirect ook moeten leiden tot spreiding en scheiding van doelgroepen per radiozender en daarmee ook spreiding van de marktaandelen. Tenslotte is het volgens de vergunningsvoorwaarden niet mogelijk om meer dan 2 landelijke frequentiekavels te bemachtigen, waardoor er altijd concurrentie is tussen de aanwezige partijen. Op regionaal niveau is een vergelijkbare clausule van maximaal 30% bereik een rem op het bij elkaar kopen van lokale zenders.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
28
In principe is het business model robuust tegen het overstappen van luisteraars naar een ander medium indien het marktaandeel en de doelgroep stabiel blijven en daarmee ook de advertentiestromen. Echter voor een grootschalige overstap leert de situatie van na de Zero Base verdeling, toen Radio 10 Gold en Classic FM alleen via de kabel, Internet, Satelliet en Digitenne in de markt zijn gebleven, dat het marktaandeel voor beide zenders wel is teruggelopen. Er is vooral bij Radio 10 flink ingegrepen in de bedrijfsomvang (Classic FM was net als Sky al een zeer sterk geautomatiseerd station). De beperking aan het aantal etherfrequenties dat beschikbaar is, leidt er toe dat de markt ook grotendeels wordt verdeeld tussen een beperkt aantal partijen. Bij grootschalige overstap naar andere media, zoals internet, welke geen beperking stellen aan het aantal partijen dat toegang krijgt tot de markt, is er een breder, uitgespreid radio aanbod. Hierdoor is het waarschijnlijk dat luisteraars zich ook meer spreiden en marktaandelen ook meer gespreid en dus kleiner worden. Onderstaande schema’s (Figuur 8 en Figuur 9) geven een overzicht van de waardeketens van de ‘totale’ radiomarkt en de markt voor etherradio met de daarbij behorende geldstromen.
Figuur 8 Waardeketen Radiomarkt, in principe steeds meer fysieke distributiemogelijkheden Een belangrijk bijkomend aspect is echter wel dat het huidige broadcastmodel directe financiële interactie met de eindgebruikers blokkeert en er ook in de ether geen abonneeradio in de Nederlandse markt is. In de verenigde Staten is via abonneeradio door Sirius en XM radio grootschalig ingebroken op de bestaande structuur van de radiomarkt. Eén van de eigenaren van
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
29
XM Radio, Worldspace, doet op dit moment proeven met satellietradio via Eutelsat. Het bedrijf heeft zich eerst gericht (AfriSAT en AsiaSAT) op andere continenten, maar van de plannen zoals nu te zien op de website, gaat men zich op de Europese markten richten met 40 miljoen of meer sprekers van een taal. D.w.z. het Nederlandse taalgebied wordt door hen als te klein beschouwd. In Nederland is een abonneemodel bij de TV ook gelukt met Digitenne. Het is mogelijk om digitale radio via Digitenne te ontvangen, de meest populaire zenders, inclusief enkele cableonly stations worden zo digitaal verspreid. Digitenne verkoopt zich echter vooral op de TVdienst.
Figuur 9 De ether radiomarkt legt restricties op aan inkomstenbronnen, die altijd indirect zijn
3.4
Effect vergunningvoorwaarden en clausulering op bedrijfsmodellen
De huidige ether radiomarkt is nog maar een deelverzameling van de distributiemogelijkheden, maar voor veel partijen bepaalt het toch een flink deel van het marktsucces. Uitzending via de ether maakt het mogelijk om bijvoorbeeld luisteraars in het dagelijkse autoverkeer te bereiken. Een beperkt segment qua luistertijdverdeling, maar cruciaal omdat vooral de uren rond de ochtendspits de piekuren qua luisterdichtheid zijn. Figuur 10 maakt echter duidelijk dat de auto als luisterplaats lang niet zo groot aandeel heeft als velen denken. De belangrijkste reden om © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
30
toegang tot de ether te willen verwerven is het bereiken van luisteraars tijdens werktijd. Dat is overdag, samen met de luisterplaats thuis, de belangrijkste bijdrager voor het marktaandeel. Volgens het RAB/Intomart wordt op het werk vooral via de ether naar radio geluisterd. Luisteren naar radio via Internet streams op het werk is daarbij wel in opkomst. In een onderzoek daarnaar van RAB/Intomart uit september 2007, werd echter duidelijk dat er bij een deel onzekerheid heerst of dat wel door de werkgever is toegestaan. Bij ons advieswerk over de inrichting van grote corporate networks zijn wij de afgelopen jaren enkele keren de situatie tegengekomen dat de bedrijfsfirewalls tegen hun capaciteitsgrenzen opliepen door het verkeer dat werd veroorzaakt door naar Internet radio luisterende medewerkers. Er zijn veel bedrijven die als reactie deze vorm van radio luisteren centraal in de firewall blokkeren. Daardoor verschuift de vraag weer naar de ether.
Figuur 10 In de auto en op het werk wordt vooral via de ether geluisterd naar radio Enige studie van de details van het Continue Luister Onderzoek via het tool op de website van het Radio Adviesbureau16, maakt duidelijk dat thuis naar andere zenders wordt geluisterd dan in de auto en op het werk. Het zijn vooral de ouderen in de categorie 50+ die overdag thuis luisteren en hun favoriete zenders zijn vooral de publieke regionale zenders, Radio 2 en Radio 1, Radio 10 gold en Classic FM. Wat daarbij ook opvalt is dat Radio 10 Gold, ondanks het dalende marktaandeel, nog steeds de zender is met de langste gemeten luisterduur.
16
http://www.rab.fm
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
31
De kern van ethertoegang is dan vooral gekoppeld aan een ander publiek (namelijk het publiek dat overdag thuis wordt aangetroffen) dan op het werk en daarmee ontstaan allerlei interacties met zaken als doelgroep segmentering en de waarde van een vergunning. Er bestaat een aanzienlijke kans dat bijvoorbeeld Radio Veronica in staat is geweest om via de verworven vergunning een deel van het "werkend radiopubliek" binnen te halen dat Radio 10 Gold had voor de verdeling van 2003. Het belang van ethertoegang zal voor de verschillende radiostations iets verschillen naar gelang de doelgroep die zij willen bereiken. Het is niet moeilijk om met de analyse-tools van het CLO naar boven te halen dat het zogenaamde Business-to-Business luisterpubliek aanzienlijk meer in de auto luistert, dan de boodschappers.
Bron: Continue Luisteronderzoek april-mei 2002: maandag-vrijdag
Figuur 11 Doelgroep business-to-business luistert vooral in de auto en op het werk Een zender als BNR nieuwsradio, die in dat segment een beduidend groter publiek heeft, heeft dus een ander belang bij een frequentie. Echter, men moet hier niet teveel in lezen. Selecteren op die kenmerken maakt duidelijk dat ook het Business-to-Business publiek veel naar Radio 538 luistert. En ook in dit zakelijk segment wordt nog veel thuis naar de radio geluisterd. Aan de hand van de profielen van luisterpublieken en omzetten van Radio 538 en BNR, kan wel worden ingeschat dat adverteerders voor het bereiken van het B-t-B publiek en mannen in de categorie 20-49 jaar een premie betalen. Dat soort verschillen voor advertentietarieven tussen doelgroepen en hun luisterplaats maakt ook duidelijk dat bijvoorbeeld een zender als Arrow Classic Rock een groter belang hecht aan het verwerven van een etherfrequentie dan een zender die gericht is op een vooral thuis luisterend publiek. Hun doelgroep luistert meer via de ether.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
32
Luisterplaats Radio
Allen 10+
10-19 jr
BtB
Boodschappers
man 20-49 jr
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Bron: CLO Intomart GfK mrt-apr 2007 week 0700-2400 hr
70%
Thuis
80%
Auto
90%
100%
Werk
Figuur 12 Thuis is al jaren de belangrijkste luisterplaats, zelfs voor de zakelijke luisteraar De vergunningvoorwaarden bij de ongeclausuleerde FM-kavels waren niet bijster complex, partijen hebben vooral hun marktpositie en toekomstige kasstroom verkeerd ingeschat en vermoedelijk op het winnen van marktaandeel (van bijvoorbeeld de publieke omroepen) gerekend. De vergunningvoorwaarden waren in ieder geval dusdanig soepel dat er massaal frequenties en zenders zijn doorverhandeld, wat heeft geresulteerd in het kunnen absorberen van de te hoge veilprijzen van sommige kavels. Partijen als Arrow Classic Rock zijn zo via secundaire handel weer aan een FM-frequentie gekomen. Toetreden en uittreden is dus op die wijze mogelijk geworden. Bij de regionale FM-kavels waren er beperkingen. De vergunningvoorwaarden stelden niet alleen dat programma's op een station regionaal gericht moesten zijn, maar ook dat zo'n regionale vergunninghouder niet meer dan 30% dekkingsgraad mocht verwerven. De meeste regionale partijen reiken niet zo ver, echter deze vergunningvoorwaarde legde wel beperkingen op aan City FM, die nu een West-editie en een Noord-Oost-editie hanteert met operationele samenwerking, maar juridische scheiding tussen beide entiteiten. Bij de AM-kavels is de ingebruiknameverplichting ingezet om kavels voor afgegeven vergunningen, die bleven leegstaan, terug te halen. Op die kavels draaien nu uiteindelijk wel zenders, echter ze zijn nu vooral bezet door kleine marktpartijen, die drijven op donaties en charitas. De AM is commercieel een marginale band geworden. Interessant is wel dat deze religieus gedreven marktpartijen niet meer met het publieke bestel aan de slag gaan. De effecten van de clausulering op de verschillende kavels zijn divers gebleken. Het belangrijkste was een prijsdrukkend effect bij het financieel bod. De geclausuleerde kavels zijn allen voor een lager bedrag verdeeld dan de ongeclausuleerde. Voor de verkrijger van het
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
33
'Nieuws' kavel is clausulering evident positief geweest. Het verminderde het aantal concurrente bieders. Het is echter ook duidelijk dat ID&T de populariteit voor 'alternatieve popmuziek' heeft overschat en teveel geld heeft neergeteld. Zij hebben hun frequentie doorverkocht. Ook Arrow lijkt uiteindelijk voor het 'klassiek/jazz' kavel bij de tweede verdeling toch nog teveel te hebben betaald. Het marktaandeel van Classic FM, alleen via kabel, satelliet en Internet te beluisteren, is nog steeds het viervoudige van Arrow Jazz FM. Arrow was verliesgevend toen PCM het in handen kreeg en men nog geen eigen FM vergunning voor het Classic Rock station bezat. Het kavel voor 'Nederlandse muziek' is uiteindelijk na een rechtbankprocedure terecht gekomen bij 100% NL, die het uiteindelijk voor een bod met een grote hoeveelheid Nederlandstalige muziek en een beperkt financieel bod verwierf. Wij verwachten dat dit station winstgevend kan worden, ondanks het nog geringe marktaandeel van 1,5%. Daarbij moet worden opgemerkt dat RTL FM met een minder 'Nederlandse' programmering in de periode 2003-2006 marktaandelen wist te verwerven die regelmatig boven de 3% lagen. 100% NL wordt in het genre Nederlandse muziek nu in het Noorden, Oosten en deel van het Zuiden sinds de verdeling van de restfrequenties ook beconcurreerd door de zender RadioNL van de Noordelijke Dagblad Combinatie. De Sky Radio group en Radio Veronica lijken met hun bod op het geclausuleerde 'Gouwe Ouwe' kavel en het terugtrekken van Classic FM uit de ether handig zaken te hebben gedaan. Radio Veronica heeft een landelijk station voor een lagere kavelprijs verworven dan de grote landelijke kavels, maar men behaalt nu een marktaandeel van ruim 6%. Dat is nog steeds wel iets lager dan Radio 10 Gold had voor 2003. Radio Veronica is de kleinste van de 7 meest beluisterde zenders in Nederland met een marktaandeel van 6,2%, echter daarna volgt Radio 10 Gold met maar 3,1% de grootste van de grote groep radiostations met een veel kleiner marktaandeel. Clausulering heeft een effect gehad bij een aantal partijen op de bedrijfsmodellen. Voor de meesten van hen, heeft het vooral de kavels goedkoper gemaakt. De partij die het meeste inhoudelijk moeite had met de clausulering was initieel ID&T, dat op een gegeven moment, om publiek te trekken steeds meer naar een standaard popmuziek programmering opschoof. Wij hebben de indruk dat ID&T zich enigszins verslikt heeft. Met een koerswijziging in 2005 en de komst van radioveteranen als Lex Harding, Ruud Hendriks en Marcel Dijkhuizen als investeerders, is de zender in rustiger vaarwater terechtgekomen en het marktaandeel gegroeid naar 2%. Dit lijkt meer op een initieel markttaxatie en managementprobleem dan een structureel probleem. Om een vergelijkbare redenen denken wij dat Arrow de markt voor Arrow Jazz ook overschat heeft.
3.5
Wat kan digitalisering betekenen voor de bedrijfsmodellen?
In principe kunnen de digitaliseringtechnieken voor radio grofweg worden onderverdeeld in twee categorieën: © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
34
• •
Digitale broadcast (DAB, DVB, FMeXtra, Satelliet etc.) Internet radio (en ander toekomstig interactieve radio)
Deze digitaliseringtechnieken hebben enkele vergelijkbare mogelijkheden of voordelen ten opzicht van analoge radio. De belangrijkste is vooral de veel grotere capaciteit, waardoor de uitzendkosten per kanaal gaan dalen. Als dat echter binnen de huidige marktmodellen gebeurt, moet niet verwacht worden dat er structureel veel meer advertentieopbrengsten binnengehaald gaan worden met de extra kanalen. Internet radio, zowel via vaste aansluitingen als mobiele, heeft echter wel, omdat het een twoway medium betreft, nog mogelijkheden die niet gelden voor digitale broadcasting technieken. Voor zowel digitale broadcast als internet radio is de geluidskwaliteit (in potentie) beter dan in het geval van analoge radio. In het geval van analoge radio is er, afhankelijk van de ontvangstkwaliteit, een zeker ruisniveau op het signaal dat hoorbaar is. Bij digitale radio daarentegen speelt ruis geen directe rol voor de geluidskwaliteit. Bij digitale radio geldt een alles of niets principe: of de ontvangstkwaliteit is zo slecht dat het (digitale) signaal niet kan worden omgezet naar geluid, of de ontvangst is voldoende waarbij direct een vaste (maximale) geluidskwaliteit wordt geleverd. Dit kan bij slechte ontvangst echter leiden tot haperingen in het radio geluid. Digitalisering heeft daarbij vooral een positief effect op de geluidskwaliteit in de middengolf en kortegolfband. Dat kan de stations in deze banden, die steeds minder luisteraars trekken ten opzichte van FM, nieuw leven inblazen. Daarnaast is het voor digitale broadcast en internet radio mogelijk om naast geluid additionele digitale informatie te sturen. Hierbij kan dan gedacht worden praktische, actuele informatie maar ook aan een visuele toevoeging aan het radio aanbod. Dit laatste maakt het ook mogelijk om naast radio advertenties ook visuele advertenties te ondersteunen. Of met visuele advertenties in dit verband werkelijk geld verdiend kan worden is echter de vraag. Een ander voordeel van digitale broadcast en internet radio is dat het mogelijk wordt om een veel groter radio aanbod te bieden (in de ether). In het geval van digitale broadcast kunnen er met dezelfde frequentieruimte in de AM-band twee keer en in de FM-band ongeveer 5 keer zo veel radiozenders verzonden worden per kHz spectrum en in het geval van (mobiele) internet radio is het aanbod in principe zelfs volledig onbeperkt. Daarnaast is het met van digitale broadcast en internet radio mogelijk om bepaalde kanalen te versleutelen en toegang tot deze kanalen te leveren tegen betaling. Hierbij kan gedacht worden aan bepaalde 'premium' kanalen zonder enige vorm van advertenties of live verslagen van evenementen, zoals concerten. Er moet wel aangemerkt worden dat in het geval van internet radio er op dit gebied meer mogelijk is, zoals later wordt toegelicht. Digitale broadcast heeft echter wel het nadeel dat het voor de luisteraar nieuwe, relatief dure hardware vereist. Zeker aangezien analoge hardware zeer breed verspreid is, met volgens het
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
35
RAB/Intomart 2,6 analoge radio's per huishouden17, levert dit een sterke drempel op om over te stappen van analoog naar digitale broadcast technieken. Voor internet radio geldt dit nadeel in veel mindere mate, aangezien elke PC met internetverbinding en veel moderne mobiele telefoons al voldoen aan de vereisten voor internet radio. Voor een mobiele toepassing is er echter wel een behoorlijk breedbandige mobiele internet aansluiting (GPRS met voldoende bandbreedte of UMTS) noodzakelijk, Een flat rate data abonnement is daarbij zeker gewenst , of een zakelijk model waarbij de leverancier van een mobiele radiodienst over mobiele data met de operator van het netwerk een wholesale deal maakt, die ook bij een verkeersexplosie financieel aantrekkelijk blijft. Die toestand is nu in de Nederlandse markt al bereikt, mede door het zakelijk werk van Mobilaria. Internet radio heeft naast de eerder genoemde voordelen nog enkele mogelijkheden. Zo kan door middel van aantal clicks en IP-adres de luisteraar beter worden gevolgd en geïdentificeerd. In combinatie met het feit dat internet een two-way medium is zijn hiermee de mogelijkheden tot verdere focussering legio. Zo wordt het mogelijk om sterk gepersonaliseerde diensten aan te bieden. Dit betekent bijvoorbeeld dat naast eerder genoemde toegang tot 'premium' kanalen het mogelijk wordt om gebruikersinterface en advertenties volledig op de persoon af te stemmen en on-demand diensten te bieden. Hierbij zijn luisteraars ook nog slechts een klik verwijderd van een adverteerders site. Gevolgen digitalisering voor business model Zoals eerder vermeld, worden radio marktaandelen momenteel vooral bepaald door een distributie medium, namelijk het bezit van een etherfrequentie en de onmogelijkheid met analoge FM om daarover een abonneemodel te introduceren waarbij de klant zelf betaalt en bepaalt. Vanwege de beperking van het aantal beschikbare etherfrequenties is er slechts een beperkt aantal partijen dat de markt beheerst. Men moet echter niet verwachten dat door verbreding en massale toetreding de marktaandelen van die grote partijen opeens gaan instorten. Digitalisering via Internet en digitale broadcast modellen met ruimte voor vele tientallen programma's zal vooral iets worden voor marktniches, nog meer geautomatiseerde stations etc. Digitalisering van de radio heeft de potentie om andere media, zoals (mobiel) internet, volwaardig te laten concurreren met de ether en maakt het bovendien mogelijk om aanzienlijk meer radiozenders aan te bieden via diezelfde ether. Dit betekent dat de huidige partijen op de radiomarkt worden geconfronteerd met veel nieuwe concurrenten: vooral vanuit de categorie radiohobbyist, een deel van de huidige etherpiraten en de non-profit segmenten, die vanwege de krimpende productie- en platformkosten nu ook de markt inkomen. Men kan al een deel van die beweging zien aan bijvoorbeeld de religieuze organisaties die de afgelopen twee jaar enkele sterke AM zenders hebben overgenomen en werken op basis van donaties.
17
Voorzover wij kunnen nagaan is hierbij nog geen rekening gehouden met analoge ontvangers in persoonlijke apparatuur zoals mobiele telefoons en MP3-spelers
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
36
In deze situatie wordt het moeilijker voor radiozenders om zich te onderscheiden puur op muziekaanbod en programmering, aangezien concurrerende partijen tegen dezelfde kosten hetzelfde muziekaanbod kunnen leveren. Radiostations zullen zich vooral moeten onderscheiden met zelf geproduceerde, unieke content en ondersteunende diensten. Hierbij lijkt het voor de hand liggend dat radiostations zich meer op gaan stellen als 'communities', in de trend van Hyves en Last.fm, om zo luisteraars te binden. Het effect van digitalisering is de mogelijkheid om niet alleen sterk te gaan personaliseren, maar om ook, vanwege het ontstaan van andere mogelijkheden tot verrekenen, met een radiostation omhoog te gaan in de informatiepiramide. Daarmee wordt op termijn een fundamentele financieel-economische reden, die ooit (in de jaren twintig) met de schaarste aan frequenties heeft geleid tot overheidsregulering van (radio) omroep en het creëren van de publieke omroep, ondergraven. Dan resulteert als grondargument voor omroepbeleid alleen het pluriformiteitsprincipe. Het doorbreken van de frequentieschaarste, de historische raison-d'être, en de andere betalingswijzen zullen op termijn leiden tot politieke druk op het publieke bestel.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
37
4
Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen In dit hoofdstuk gaan wij in op de belangrijkste marktontwikkelingen in meer algemene zin op het gebied van elektronische audiodistributie. Veel van deze ontwikkelingen zijn al genoemd, kernwoorden zijn: internet, interactiviteit en het leveren over en op vele media.
4.1
Ontwikkelingen aan de vraagzijde
Een belangrijke korte-termijntrend aan de vraagzijde is de toegenomen economische onzekerheid. Uit de ervaringen in de periode 2001-2003 is al te zien dat een economische vertraging forse gevolgen heeft voor de advertentiemarkt. Zoals geschetst in het vorige hoofdstuk bij de informatiepiramide is een contentmarkt met publieksinformatie zeer gevoelig voor de economische cyclus vanwege het zwaar leunen op advertenties. Wij zien de FM- en AM-radio om technologische redenen niet snel uit de markt voor publieksinformatie wegkomen. De kans is gezien het huidige algemeen economisch klimaat aanzienlijk dat de vraag naar advertentieseconden de komende jaren inzakt. De belangrijkste marktontwikkelingen aan de vraagzijde bij de luisteraars is het veranderend gedrag van gebruikersgroepen en de opkomst van user generated content en de 'clipjescultuur' die men nu probeert naar mobiele telefoons te verplaatsen. In Azië lukt dat goed, hier in het Westen tot nu toe minder. Dit snijdt potentieel in het luisterpubliek, die liever gaat browsen op de mobiel. Een tweede belangrijke ontwikkeling is de nu snelle opkomst van Internet als distributiemiddel om naar radioprogramma's te luisteren. Dit is de radiosector ook opgevallen en Intomart GfK heeft in September 2007 een omvangrijk onderzoek gedaan18, dat in deze periode wordt herhaald (bron:RAB).
Figuur 13 FM scoort beter op geluidskwaliteit, Internet radio op aantal zenders. Waar de geluidskwaliteit van FM bij de geënquêteerden nog duidelijk 'beter scoort' dan radio over Internet, is het voor wat het aantal zenders betreft duidelijk dat Internetradio op dat aspect hoger wordt gewaardeerd, in het bijzonder door de jongere generaties luisteraars.
18
http://www.rab.fm/Onderzoek/radio-onderzoek/radio-luisteren-via-internet/
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
38
Figuur 14 Podcasten heeft nog lang niet de bekendheid die optimisten vaak schetsen De vragen over de bekendheid en ervaring met Podcasting maakt duidelijk, dat deze vorm van audiodistributie tot nu toe vooral iets is dat een groot enthousiasme bij een relatief beperkte groep teweeg heeft gebracht. Wat dat betreft is de ontwikkeling en integratie van muziekspelers en radio met de mobiele telefoon of de PDA een interessantere ontwikkeling. In veel mobiele telefoons is al een analoge FM-ontvanger ingebouwd, echter in toenemende mate wordt het ook mogelijk om Internet Radiostations te beluisteren via een mobieltje. Daarvoor kan men een bestaand toestel gebruiken met wat extra software, zoals Mobilaria voor haar diensten levert voor diverse toestellen. Een deel van de geënquêteerden gebruikten dat. Maar uit de figuren is ook duidelijk dat luisteren naar Internet Radio nu nog vooral een activiteit is die thuis en via de PC gebeurt.
Figuur 15 Internet radio wordt vooral thuis beluisterd en via de PC en de PDA/laptop We vermelden ook de vrij onverwachte opkomst in Nederland van het audioboek en de verrassende terugkeer van het hoorspel in die vorm. Dit gaat samen met de populariteit van MP3-spelers zoals de iPod. Een audioboek is eigenlijk gewoon een variant op een betaalde Podcast. In de Verenigde Staten was er al vele jaren een forse markt voor audioboeken, in Nederland heerste echter eerder een leescultuur19 en ontstaat die markt pas de laatste jaren. De digitalisering van de radio met digitale ontvangers lijkt zich tot nu toe veel meer te richten op een soort klassieke directe vervanger van het huidige ontvangsttoestel. Dat is in zoverre verrassend, omdat men eigenlijk verwacht dat er steeds meer apparaten komen met bijvoorbeeld 19
Men kan dat onder meer zien aan de veel hogere dagbladconsumptie per hoofd van de bevolking dan in veel andere landen. Japan is het land met de grootste dagbladconsumptie, maar in het algemeen is in Europa het lezen van dagbladen een veel omvangrijker activiteit dan in de VS, en Nederland scoort erg hoog binnen Europa.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
39
ingebouwd geheugen en daarmee een mengvorm van digitale ontvanger en MP3-speler ontstaat. Waarschijnlijk is het feit dat deze markt nog in de kinderschoenen staat er de oorzaak van dat de nu op de markt gezette apparaten zoals TDAB-tuners vrij conventioneel overkomen. Het is maar de vraag of de consument voor digitalisering van radio op dat soort tuners zit te wachten en de markt zich op die wijze doorontwikkelt.
4.2
Ontwikkelingen aan de aanbodzijde
De belangrijkste ontwikkelingen die wij aan de aanbodzijde ontwaren zijn de pogingen van meerdere radioaanbieders om zich strategisch te herpositioneren van een radiostation, dat draait op advertenties voor de doelgroep, naar een partij met een intermediërende rol in de detailhandel van muziek onder de bevolking. In dat geval worden de radiokanalen de elektronische tegenhangers van de etalage van een klassieke winkel. Vanuit historisch perspectief gezien heeft Veronica en Radio538 sinds de jaren zestig met de Stichting Top 40 al een sterk sturende rol gehad in het maken en benoemen van 'hits'. Veel winkeliers met wat minder verstand van popmuziek en de smaak van de jeugd gingen vanaf de jaren zestig vooral af op de hitparade, tipparade en alarmschijf in hun inkoop. De tweede majeure verschuiving is het al enkele keren genoemde ontstaan van abonneeradio via de mobiele telefoon, dat is vooral van belang, omdat hiermee een andere kasstroom de sector kan worden binnengebracht en het ook mogelijk wordt om nichekanalen en content tegen betaling te introduceren. In het RAB/Intomart onderzoek naar Internet Radio gaf 39% aan geen bezwaar te hebben tegen advertenties in podcasts om zo de productie ervan te kunnen betalen. Wij zien op termijn een gemengde en veel normalere uitgeefmarkt ontstaan voor audiocontent waarbij er zowel op transactiebasis content wordt verkocht, op abonnementsbasis alsook gesponsord door adverteerders. De ontwikkeling die wij nog niet zien is de handel in meer gespecialiseerde audio-informatie, vakinformatie etc. of zelfs professionele informatie. Wij vermoeden dat hier deels een combinatie van cultuur speelt (veel lezen) en een startende markt. Elektronische vakinformatie wordt in Nederland vooral via professionele websites geleverd en diverse gespecialiseerde weblogs, die zich nu snel professionaliseren. Dat betekent vooral dat in Nederland voorlopig BNR Nieuwsradio het radiostation zal zijn dat het dichtst tegen de vakinformatielaag uit de informatiepiramide aanschurkt. Historisch gezien werd vakinformatie, zoals bijvoorbeeld de waterstanden voor binnenvaartschippers, via de radio verspreid. Een deel van deze informatie wordt sinds de jaren tachtig verspreid via 0900-nummers, zoals bijvoorbeeld gedetailleerde weersinformatie, de sneeuwlijnen, de beurstips van Rienk Kamer etc. Echter ook daar is snel aangetoond dat 'community gedreven zaken' zoals bijvoorbeeld babbelboxen een nog grotere omzetpotentie hadden dan contentdiensten. Tenslotte willen wij enige aandacht geven aan "Syndicatie" als trend in samenhang met narrowcasting. Radiozenders hebben deels een rol vervuld in achtergrondmuziek. Echter in die © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
40
markt bevinden zich ook veel gespecialiseerde bedrijven. Met het massaal aanleggen van breedbandaansluitingen naar winkelcentra kunnen daar rollen bij gaan verschuiven en radioomroepen hun programma's syndiceren en daarbij hun 'programma' specialiseren per winkelcentrum, waarbij men bijvoorbeeld advertenties injecteert per winkelcentrum/stad. Dit is één van de routes om alsnog weer de advertentiemarkt te verdiepen. In Nederland is content-syndicatie tussen informatie-uitgevers vooral een fenomeen van nieuws en persbureaus. In de radiosector ziet men het bij de radionieuwsberichten, waar de nieuwslezers bulletins van persbureaus op één of meer zenders tegelijk voordragen. In de Verenigde Staten worden ook inhoudelijke radioprogramma's veel gesyndiceerd naar lokale zenders. Daar speelt deels ook een tijdzone effect mee. Gezien het feit dat veel programma's gewoon van een computer komen en deels al herhaald worden, is de beperkte aanwezigheid in Nederland van content-syndicatie binnen de radiosector zelf verrassend. Mogelijk is dit vanwege de beperkte geografische omvang en daardoor weinig lokale markten. Content-syndicatie is een breed begrip. Men kan hierbij ook denken aan bijvoorbeeld een universiteit, die een wekelijks wetenschapsprogramma gaat maken voor een zender en haar eigen website met die programma's vult om zich zo beter te positioneren voor aankomende studenten.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
41
5
Invloed radiostations via concurrerende distributiekanalen In dit hoofdstuk gaan we in op de invloed van radiostations via concurrerende distributiekanalen c.q. infrastructuren op de bestaande FM- en AM-radio business cases. De belangrijkste daarvan zijn: kabel, satelliet, vast breedband Internet, mobiel breedband Internet en de digitale ether infrastructuren (TDAB, DRM, FMeXtra, DVB-T),.
5.1
Via welke infrastructuren kan de consument radio-omroep afnemen?
Naast de FM en AM-etherradio wordt er in Nederland radio geconsumeerd via andere infrastructuren. Hieronder volgt een overzicht met kort commentaar Kabel analoog De tuner in een hifi installatie is in veel huishoudens aangesloten op de kabel. Op de kabel bevinden zich een aantal zenders die niet in de ether te ontvangen zijn en enkele van die stations: Radio 10 Gold, Classic FM, hebben substantiële marktaandelen. Ook zenders als Kink FM, TMF Radio, Caz! en Juize.FM bevinden zich op veel plaatsen op de kabel. Kabelexploitanten geven veelal ook de lokale omroepen door en er kunnen dus bij een nieuwe verdeling van regionale frequenties nog wel een paar regionale of lokale spelers opduiken die op de kabel actief zijn. De meeste lokale omroepen zijn echter niet commercieel. Kabel digitaal Via de DVB-tuner worden ook radioprogramma's door kabelexploitanten verspreid. Hierin bevinden zich alle programma's die men analoog verspreid en ook nog speciale pakketten. Ziggo heeft van DVB-C gebruik gemaakt om naast een omvangrijk pakket radiozenders commercievrije genrekanalen aan te bieden: Musicchoice en XLnt Excellent Radio. Dat is dus abonneeradio! Een interessant vraagstuk wordt wat er op termijn gaat gebeuren met de regionale, maar vooral de vele lokale omroepen en digitale kabelradio. Die lokale omroepen zitten nu niet in de digitale pakketten, maar veelal wel in de analoge FM op de kabel. Internet (vast) Radio luisteren tijdens het werken op de PC wordt steeds vaker luisteren naar Internet Radio. Het meest wordt Internet radio thuis geluisterd. In mindere mate op het werk. De laatste twee jaar is Internetradio vrijwel geheel verantwoordelijk voor de groei van de luistertijd. Alle legale radiostations, die hier in de ether en op de kabel actief zijn streamen ook via internet. De meeste mensen luisteren naar een station door naar de website van het station te gaan. Men luistert ook vooral naar de bekende zenders. Dat blijkt vooral als men kijkt naar waar mensen © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
42
naar luisteren als men op Internet naar de Radio luistert. [Bron: RAB / GfK Intomart onderzoek Internet Radio, september 2007]. In die enquête werden een aantal stations genoemd, zoals Caz! die op dat moment net uit de ether waren en alleen via Internet en de kabel te horen waren, maar ook stations als TMF radio, Kink FM, Radio 10 Gold en Classic FM. Men ziet in de tabel ook goed de diversiteit onder de verschillende leeftijdsgroepen.
Figuur 16 Populairste Internet radiostations voor verschillende leeftijdsgroepen in 2007 Internet (mobiel) In Nederland wordt het product Tunin.fm aangeboden door Mobilaria. Hiermee kan men een flink aantal kanalen via de GPRS/UMTS horen, na installatie van een softwarespeler. Daarbij wordt gebruikers wel aangeraden om een flat rate data-abonnement te nemen. Een tweede vorm van abonneeradio. Satelliet: Canal Digitaal Radio-omroep via de satelliet loopt in Nederland vooral via de decoder van Canal Digitaal. Luisteraars die hun satellietontvanger op de hifi-installatie hebben aangesloten kunnen naar veel radioprogramma's luisteren. Daaronder alle grotere marktpartijen, de publieke regionale zenders en een aantal Nederlandse programma's die niet via de ether uitzenden, zoals Radio 10 Gold, Classic FM, Caz!, Kink FM, Juize.FM etc. Dat is dus praktisch wat men ook aantreft op de kabel, behalve dat er geen lokale radio-omroep bij zit. Satelliet: Worldspace Satellite Radio Er is ook een marktpartij Worldspace Satellite Radio, het bedrijf dat in de VS abonneeradio via de satelliet lanceerde (XM Satellite Radio) en vergelijkbare diensten in Afrika en Azië levert. Worldspace is recent gestopt met het verkopen van abonnementen in Europa op hun AfriSAT radiodienst, omdat zij in 2009 een op Europa en het Midden-Oosten gericht aanbod wordt gelanceerd. Sinds 3 december 2007 worden technische proeven gehouden met de nieuwe ETSIstandaard en is Italië als proefmarkt uitgekozen voor 40-50 programma's. Men verwacht in
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
43
Europa op termijn een penetratie vergelijkbaar met de VS (waar men 18 miljoen abonnees verspreid over het continent heeft). De doellanden van Worldspace zijn aangekondigd als: Italië, Duitsland, Zwitserland, Spanje, het VK, Frankrijk, Turkije en Polen. Wij leiden hieruit af dat Nederlands een te klein taalgebied is voor abonneeradio via de satelliet, alle andere doellanden omvatten tenminste 40 miljoen inwoners/sprekers van de taal. Digitale ether: Digitenne Digitenne biedt naast TV-signalen ook digitale radio. In de praktijk komt dat er op neer dat zij de publieke radio-omroepen in het onversleutelde signaal van de publieke TV omroepen meestuurt. Dit verschilt per provincie vanwege regionale TV-zenders en kan daarom ook het publieke regionale station meesturen. De commerciële omroepen bevinden zich bij Digitenne in het versleutelde deel. Het pakket zenders is relatief beperkt, maar bevat alle populaire kanalen, plus de meest beluisterde commerciële radioprogramma's die geen etherfrequentie hebben: Radio 10 Gold, Classic FM, etc. recent is Caz! door Digitenne uit het digitale aanbod verwijderd. Digitale ether: TDAB Alleen de publieke omroep zendt op dit moment in delen van het land uit via TDAB. Men wacht op de veiling van de frequenties. De publieke omroep heeft aangekondigd dat men naar DAB+ wil overschakelen. Er staan op dit moment ca. 10,000 TDAB ontvangers in Nederland. Het aantal DAB+ ontvangers dat in de markt wordt aangeboden is nog beperkt. De grootste markt voor TDAB is de Engelse markt en die werkt net als de huidige opstelling van de publieke omroep, nog met de oude codecs die veel minder radiokanalen per multiplex mogelijk maken. Digitale ether: FMeXtra Een aantal commerciële omroepen dat samenwerkt met Broadcast Partners heeft sinds mei 200720 de techniek FMeXtra geactiveerd op een deel van hun analoge FM-radiozenders. Tussen november 2007 en januari 2008 is deze techniek bij de grote commerciële stations echter weer enige tijd afgeschakeld geweest. Enkele commerciële omroepen zenden nu met behulp van FMeXtra via de ether digitaal programma's uit die tot dan toe alleen via de kabel en Internet werden verspreid (o.a. Radio 10 Gold, Juize FM, Classic FM, TMF Radio). In hoeverre FMeXtra als techniek in de toekomst een belangrijke factor zal zijn, is echter nog steeds enigszins onduidelijk. Met FMeXtra worden één of twee extra digitale kanalen met het analoge signaal meegezonden. Hiervoor is de volle kanaalbreedte (100 kHz frequentiezwaai) van een FM-signaal nodig. Er is een speciale ontvanger nodig, de Aruba van Digital Radio Express Inc, die door Broadcast 20
Landelijk: Radio 538, SkyRadio, Q-Music, BNR Nieuwsradio, Arrow Classic Rock. Regionaal: Wild FM Hitradio, Megastad FM, Delta FM, Zaanradio, Smart FM (aangekondigd). Bron Broadcast Partners website
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
44
Partners wordt verkocht à € 126,05. De techniek achter FMeXtra is fabrikantspecifiek, andere toestelfabrikanten dan DRE zijn niet bekend. Een transitie naar digitale ether via FMeXtra vereist het continueren van analoge FM vergunningen en het blijven toestaan van het meezenden van digitale subcarriers met andere signalen. Digitale ether: DRM Op dit moment kunnen consumenten met een geschikte ontvanger vooral een aantal kortegolf uitzendingen ontvangen die zijn gecodeerd in met het DRM formaat. Digital Radio Mondiale (DRM) is een techniek voor digitalisering van de middengolf en kortegolf (AM modulatie), waarvan de ontwikkeling in 1998 is opgestart en vooral wordt bevordert door korte golf omroepen als de Wereldomroep, Deutsche Welle en BBC World Service. Zij kunnen hiermee een aanzienlijke kwaliteitsverbetering in geluid en ontvangst realiseren (bijna FM geluidskwaliteit) ten opzichte van de huidige AM-radio. Vanwege de grote bereiken van middengolf en kortegolf radiostations is de standaardisatie en introductie van DRM een wereldwijd fenomeen en sterk gericht op de ether. De DRM standaard is bij de ITU ingebracht. Via de website van de DRM standaardisatie kan men lijsten vinden van stations die met deze techniek (een deel van de tijd) uitzenden. Er wordt sinds 2003 ook gewerkt aan de DRM+ een versie van de standaard geschikt voor inzet in de FM-band. Het DRM Consortium meldde eind mei 2008 dat er met succes een veldproef is gehouden van maart tot mei door de Bundesnetzagentur en de universiteit van Kaiserslautern. Er zijn dus nog geen reguliere uitzendingen met de DRM+ techniek.
5.2
Hoe verhouden deze distributiekanalen zich onderling en wat is het belang van commerciële FM/AM-etherradio hierin?
Gezien de marktaandelen van Radio 10 Gold (3,1%) en Classic FM (2,3%) is het zeker mogelijk om een commercieel station alleen via de kabel en Internet te verspreiden. Echter de historie van saneringen door Talpa van Radio 10 Gold heeft ook duidelijk gemaakt dat wanneer men via die distributiekanalen gaat werken en niet in de ether present is er toch dusdanig veel marktaandeel wordt ingeleverd, dat men geen groot station met diskjockeys etc. kan exploiteren. Een belangrijke reden daarvoor is het voor een groot deel missen van de luisteraars die onderweg zijn en/of op hun werk luisteren. Luisteren via Internet op het werk is vooral mogelijk voor mensen in een kantooromgeving en niet voor diegenen die in een productielijn staan of op een bouwwerkplaats en zelfs in dat geval is bij een deel van de bedrijven op de firewall een blokkade gezet op het beluisteren van radiostreams via Internet.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
45
Wie kijkt naar de diverse distributiekanalen constateert dat de kabel en CanalDigitaal redelijk sterk met elkaar concurreren in breedte van het radioaanbod. Beiden bieden naast veel Nederlandse landelijke en regionale omroepen ook buitenlandse omroepen. Bij die laatste categorie is de satelliet logischerwijs veel uitgebreider. Het onderscheid is echter vooral gelegen in de aanwezigheid van de lokale radio omroep op de kabel. Daar spiegelt de kabelexploitant zich aan de ether en kan een satellietexploitant de kabel niet matchen. Digitenne concurreert in beperkte mate met de kabel. In de praktijk ontbreken daar de buitenlandse radioprogramma's. Digitenne biedt wel de meest populaire landelijke commerciële kanalen qua marktaandeel, inclusief een aantal populaire stations zonder FM vergunning. Via breedband Internet kan men in principe elk willekeurig radiostation dat zijn uitzendingen ook streamt over Internet beluisteren. Er wordt soms nog gesproken over slechtere kwaliteit geluid, maar dit is bij de Nederlandse vaste Internettoegang bandbreedtes naar Nederlandse radiostations veelal een verhaal dat de ervaring van de kwaliteit van de PC-geluidsboxen betreft. Radio via Internet over een mobiel/PDA met tunin.fm biedt toegang tot alle populaire zenders en kanalen. Hier speelt geluidskwaliteit iets meer een issue, bijvoorbeeld op lokaties met slechte mobiele ontvangst. Het is geen hifi, maar het kwaliteitsissue en de stabiliteit van de datastroom wordt veelal overdreven. In tunnels ontvangt men ook veelal de FM-zenders niet meer. Het belang van commerciële FM- en AM-etherradio is bij deze distributiekanalen dat zij in bijna alle gevallen de marktpartijen met (landelijke) vergunningen ook over hun infrastructuur beleveren. De kabel biedt ook alle relevante regionale en lokale etheromroepen over zijn infrastructuur aan. Ook via Internet kan men in principe bij elk radiostation dat een stream uitzend komen. De digitale distributie via TV-decoders heeft vooral als handicap dat die lokale/regionale omroepen ontbreken. Landelijke niet-etheromroepen als Radio 10 Gold, Classic FM, Kink FM, TMF radio, Juize.FM, Caz! en Radio BemBem (van de Persgroep) hebben al aanzienlijke landelijke dekking via de kabel, satelliet en soms Digitenne gerealiseerd. De effecten van de aanwezigheid van andere radiostations dan de etherpartijen over de alternatieve infrastructuren op de van de markt voor FM- en AM-zenders is vooral een kleiner marktaandeel. Het gezamenlijke marktaandeel van alle door het Continue Luisteronderzoek gemeten radiostations zonder ethervergunning bedraagt op dit moment bijna 7%. In dat percentage zitten nog geen lokale commerciële omroepen, die wel aanwezig zijn op de kabel, maar niet in de ether. Bij een steekproef op de analoge radiolijsten voor een aantal kabelnetten, doken af en toe namen op van regionale commerciële omroepen, die niet in de ether vertegenwoordigd zijn. Partijen als Happy Radio (Noord-Holland) of Het Gelders Geluid (Nederlands en Duitstalige muziek). Daar kunnen soms dus verrassingen uit voortkomen, wanneer een nieuwe verdeling wordt georganiseerd.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
46
Het Radio Advies Bureau heeft bij zijn basisondervraging enkele keren laten uitzoeken hoe het luistergedrag zich spreidt over de diverse infrastructuren: ether, kabel en Internet. Helaas is in 2007 alleen nog het Internet gepeild en is de vraag naar de andere infrastructuren geschrapt. Over luisteren via mobiel en satelliet zijn geen gegevens voorhanden. Tabel 3 Spreiding van luisteren naar radio over verschillende transmissiewegen21 Wel eens luisteren via:-
2005
2006
2007
- FM
2002
81,9%
82,1%
Geschrapt
- AM
20,3%
19,1%
Geschrapt
67,8%
64,4%
Geschrapt
19,3%
23,4%
27,9%
- Kabel
76%
- Internet
7,2%
2003
9%
Thuis wordt relatief veel via de kabel en Internet geluisterd, maar een aanzienlijk deel van de apparaten in huis ontvangt het signaal via de ether. Een uitsplitsing van het marktaandeel naar luisterplaats (thuis, werk, auto) is wel te geven. Deze cijfers zijn met het CLO-analysetool op de website van het Radio Advies Bureau eenvoudig aan te maken. Tabel 4 Luisterdichtheid en marktaandeel per luisterplaats RAB.FM - Radio Advies Bureau Continu Luisteronderzoek (CLO) Periode: 2008 mei - juni Doelgroep: Totaal 10+
Radiostation Aandeel luisterplaats Onderverdeling
Gesorteerd op: Marktaandeel, aflopend voor thuis
21
Auto / onderweg
Werk / school
16,0%
26,4%
%
ORN Radio Radio 2 Radio 1 Sky Radio 101 FM Radio 538 Q-Music Radio 3FM Radio 10 Gold Radio 5 Radio Veronica Classic FM E Power Radio Radio 4 Arrow Classic Rock 100%NL Slam!FM BNR Nieuwsradio Arrow Jazz FM Caz! Kink FM TMF Radio Totaal
Thuis
56,4% % 19,5 11,4 9,7 8,5 7,0 5,0 4,3 4,2 3,6 3,4 3,3 3,1 2,7 2,1 2,0 1,5 0,6 0,6 0,4 0,4 0,3 100.0
1,2%
% 7,8 10,1 6,9 8,9 15,9 10,0 10,0 0,7 0,9 7,2 0,3 4,1 1,4 2,7 3,3 3,3 1,9 0,7 0,1 0,0 0,1
100.0
Elders / weet niet
% 2,7 5,4 1,2 9,3 20,4 12,8 15,2 1,2 0,4 10,6 0,4 5,6 0,2 2,8 2,5 2,7 0,2 0,6 0,4 0,3 0,2
100.0
20,2 5,6 6,2 9,7 5,3 4,5 2,4 3,0 1,9 1,9 0,4 4,1 1,9 2,8 5,0 1,7 0,2 0,1 0,6 0,0 0,5 100.0
Radio Advies Bureau, Radio in Beeld, Trends & Ontwikkelingen 2007, presentatie RAB over Radio basisondervraging 2005-2006 Intomart GfK, Gegevens 2002-2003 uit broodtekst GfK Intomart jaargidsen 2003 en 2004 http://www.gfk.nl/data/publicat/subjects/jaargids/gfkjaargids.htm
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
47
Verdonck, Klooster & Associates stellen in hun onderzoek MARKTONTWIKKELINGEN 2007-2010, blz 60, dat minimaal 60% van de radio via de ether wordt beluisterd. Dat lijkt gebaseerd op de situatie dat nagenoeg alle radio onderweg en op het werk via de ether wordt beluisterd. Doordat via de ether nog steeds een aanzienlijk deel van de luisteraars wordt bereikt hechten adverteerders daar indirect wel aan. Wij zijn echter geen gegevens tegengekomen over een expliciete voorkeur, die is meer gebonden aan doelgroepen etc. De tabel maakt echter wel duidelijk dat thuis de publieke zenders veel meer worden beluisterd en de commerciële zenders veel hoger scoren in de auto en op werk/school. Dat betekent dus dat de commerciële zenders voor een hoog marktaandeel zelfs meer waarde zullen hechten aan toegang tot de ether dan publieke omroepen. Classic FM is mogelijk een wat a-typisch geval De omzetten van de kabelstations Radio 10 en Classic FM zijn niet openbaar. Zij maken deel uit van grotere concerns. Daardoor is het niet mogelijk om een met getallen onderbouwde empirische analyse te maken van het alleen uitzenden via kabel- en Internet in vergelijking met de FM-stations met vergelijkbare marktaandelen in luisterdichtheid. Op basis van die marktaandelen schatten wij in dat de totaal omzet van de radiostations, die alleen op de kabelen Internet uitzenden tussen de € 15 en 20 miljoen ligt. Het bepalen van de extra advertentieomzet, die wordt behaald via de kabel- en Internetdistributie door de radiostations met een FM/AM frequentie is praktisch ondoenlijk. Wel kan uit de gang van zaken bij Radio 10 Gold, waar twee bezuinigingsronden zijn gehouden en de diskjockeys uiteindelijk zijn afgeschaft, worden afgeleid dat hun huidige marktaandeel hen niet meer veroorlooft om met presentatoren te werken. Classic FM is, net als bijvoorbeeld Sky Radio, een station waar nooit met presentatoren is gewerkt. Classic FM heeft echter een duidelijk afwijkend profiel van luisteraars (ouderen; vaker thuis, luisteraars die klasssiek graag via de HiFi-installatie horen). Nieuwsbulletins zijn op de kabelzenders wel actueel, maar worden vooral via syndicatie verkregen (ANP, Novum). Dezelfde bulletintekst wordt wel hoorbaar door verschillende nieuwslezers voorgedragen. Bij de recente verdeling van AM en FM-restfrequenties werd de markt verrast door de biedingen van RadioNL van de Noordelijke Dagblad Combinatie. NDC had zich daarvoor juist uit Radio Rebecca teruggetrokken en die regionale zender was omgevormd tot de Classic Rock zender City FM Noord-Oost, maar nu keerde men weer terug op de regionale etherradiomarkt. In het algemeen zijn potentiële toetreders die al actief zijn op de lokale kabel vrij eenvoudig te traceren. Radio via Internet is ook vrij eenvoudig te realiseren en de lokale en regionale stations, die nu al actief zijn, hebben praktisch allemaal websites met daarop een live-stream. Ons onderzoek maakte echter duidelijk dat de meeste potentiële toetredingskansen komen van partijen die nu al een flink aantal programma's via Internet in de markt zetten en her en der op de kabel al actief zijn en dan bij een volgende verdeling proberen met een station in de ether te komen. Wie als commerciële partij op de kabel actief is, betaalt al een vergoeding per abonnee
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
48
per jaar en is het niveau "radiohobbyisme" ontstegen en kan een redelijke inschatting maken van het potentieel aan luisteraars. Het kernbelang voor een partij om vooral een commerciële ethervergunning te willen bemachtigen is daarmee dat men hiermee een beter bereik heeft op de werkplek en onderweg, dan mogelijk is via de alternatieve infrastructuren. Het is daarmee eenvoudiger voor hen om een hoger marktaandeel te realiseren, omdat vooral de commerciële zenders het juist op die luisterplaatsen beter doen dan de publieke zenders. Alleen Radio 3FM haalt zijn hoogste marktaandelen in de auto en op het werk c.q. school. Zolang de toestellen op die locaties nog analoog blijven, zal er een grote druk blijven bestaan op het verwerven van vooral FM frequenties. Het belang van de commerciële AM is veel lager, ondanks dat er voor deze zenders weinig is betaald tijdens de Zero Base verdeling, worden zij nu doorgestoten naar marginale partijen, die zich financieren via donaties en charitatieve fondsen. In hoeverre speciale op radio gerichte digitale radiotechnieken nog een aparte alternatieve infrastructuur gaan vereisen is vooral een kwestie van ontvangstapparatuur. De snelle opmars van de digitale TV-decoder heeft al zonder bijzonder veel ophef ruim 3 miljoen digitale radioontvangers in woningen gebracht en 11% geeft aan die apparaten te gebruiken voor het luisteren naar radio. Mogelijk komen de digitale technieken zo ook sluipend de auto in via DVB-T ontvangers, terwijl radio-ondernemers als Erik de Zwart voor draagbare radio al hun kaarten inzetten op streaming audio via de mobiele telefoon. Omdat een beperkt aantal populaire radiostations het overgrote deel van de luisterdichtheid naar zich toetrekken, zelfs op het Internet met concurrentie van nichespelers met goedkope toegang, is niet te stellen dat een specifieke digitale broadcast-infrastructuur voor de belangrijkste radiostations een vanuit maatschappelijk oogpunt inefficiënte investering is. Betaalmodellen kunnen de dynamiek in de branche en ook de meest lucratieve infrastructuur dramatisch veranderen22.
22
Dat heeft in de VS vooral de Home Box Office dat werkt via de kabel aangetoond. HBO maakt tegenwoordig meer winst dan de grote "networks" ABC, NBC, CBS en FOX tezamen. De Amerikaanse satellietradio (ca.18 miljoen abonnementhouders US$10 per maand, dus ruim 2 miljard dollar jaaromzet) is ook omvangrijk.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
49
6
Nadere vragen over kostenstructuur en business cases Naar aanleiding van het concept rapport en de presentaties bij DGET zijn er nog een aantal nadere vragen gesteld. Eén deel van die vragen is als verduidelijking in de hoofdtekst verwerkt, echter enkele vragen verdienen een aparte behandeling.
6.1
Marktaandelen over diverse media
Waar het de reclame-inkomsten betreft is er geen direct effect te zien van de opkomst van Internet op de radio-omzet. Internet snoept vooral marktaandeel van uitgeverijen en ongeadresseerd drukwerk: Tabel 5 Marktaandeel radio stabiel, internet groeit vooral ten koste van drukwerk
Marktaandeel netto mediabestedingen per medium
TV Dagbladen Huis-aan-huis- & nieuwsbladen Publiekstijdschriften Vak- & Managementbladen
Uitgeverijen totaal Radio Bioscoop Out-of-Home Internet Ongeadresseerd drukwerk Adresboeken Vak- & Publieksbeurzen Totaal
6.2
2003 17,5%
2004 17,9%
2005 18,1%
2006 18,1%
2007 18,1%
2008 18,1%
21,2% 13,7% 8,4% 10,3%
20,3% 13,8% 8,1% 10,0%
19,6% 13,7% 8,1% 10,0%
19,2% 13,7% 7,7% 10,1%
19,4% 14,0% 7,6% 10,0%
19,5% 14,1% 7,5% 10,0%
53,7% 5,7% 0,2% 2,9% 0,9% 4,7% 6,7% 7,8% 100,0%
52,1% 5,9% 0,1% 3,3% 1,6% 4,6% 6,8% 7,8% 100,0%
51,4% 5,9% 0,2% 3,5% 2,3% 4,3% 6,8% 7,7% 100,0%
50,8% 5,9% 0,1% 3,7% 3,1% 3,7% 6,8% 8,0% 100,0%
51,0% 5,7% 0,1% 3,7% 3,3% 3,5% 6,9% 7,8% 100,0%
51,0% 5,7% 0,1% 3,7% 3,5% 3,3% 6,9% 7,7% 100,0%
Kostenstructuur van een FM-radiostation vs Internetstation
In deze paragraaf schetsen we de typische kostenstructuur van een etherradiostation en vergelijken dat met een Internetstation en kabelstation. Daarbij wordt ook ingegaan op zaken als auteursrechten. De praktische casus van een etherradiostation in de FM-band bestaat uit het gelijktijdig uitzenden via Internet, de kabel en de ether. Voor luisteren via Internet betaalt men zowel de partij die via servers de streamingdienst aanbiedt, als de rechtenorganisaties (BUMA en SENA). Wil men de kabel op, dan moet er ook een vergoeding worden betaald aan de kabelmaatschappijen (ca. €0,03 per aansluiting per jaar). De meeste kabelmaatschappijen
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
50
pikken dat signaal centraal op bij de Mediagateway in Hilversum en hebben ook decentrale injectiepunten voor de lokale radiostations. Voor uitzending via de ether hebben de lokale radiostations het voordeel dat zij veelal maar één zender met een laag vermogen hebben. De regionale, maar vooral de landelijke partijen kenmerken zich door hogere vermogens en vele opstelpunten. Dat betekent ook dat zij een distributienet vanuit hun studio's naar de zenders moeten bekostigen. Bovendien zorgen de hoge uitzendvermogens voor een relatief aanzienlijke elektriciteitsrekening. Hieronder wordt de situatie voor de landelijke zenders uitgewerkt. Kosten Internet audiostreaming De goedkoopste casus bij kleine aantallen luisteraars is het uitzenden via Internet. Vrijwel alle radiostations, zelfs de vele kleine lokale zenders, bieden de mogelijkheid om hun stream te beluisteren vanaf hun website. Voor zo'n station bestaat de opstelling veelal uit een server, waarop de diverse muziekbestanden en programma's zijn opgeslagen, een audio-encoder die de digitale streams produceert (typische kosten van een professionele encoder: ca. € 3000) en een streaming server, die de enkelvoudige audiostroom voor meerdere luisteraars tegelijk toegankelijk maakt. Afhankelijk van de omvang van het luisterpubliek staan die laatste servers bij Internet hostingbedrijven, en wordt er capaciteit ingehuurd op zo'n server, of hebben partijen eigen machines. Enkele grote partijen zijn zelf aangesloten op de Ams-IX en hebben peering overeenkomsten met vrijwel alle Nederlandse ISPs. Buiten de eigen (of ingehuurde) infrastructuur en systemen zijn er voor streaming weinig extra kosten. Wij schatten in dat een eenvoudige professionele opstelling met redundantie ca. € 20.000 aan investering vereist. Het grootste deel van de kosten zit bij streaming vooral in de salariskosten van het operationeel beheer. Het in de lucht houden van een paar Internet-servers kost al snel ca. €50.000 per jaar voor het beheer. Dit zijn dan kosten voor de streaming server, automatiseringssoftware, de website en hosting van de stream en site. Hobbyisten en kleine organisaties kunnen concessies aan het beheer doen en daarmee vermoedelijk ook aan de beschikbaarheid door zelf met open source software aan de slag te gaan (bijvoorbeeld met Shoutcast). De bedrijven die streaming services bieden zorgen er vooral voor dat professionele partijen een beslissing tussen make en buy kunnen maken. Zij rekenen veelal af in aantallen gelijktijdige audiostreams in piekuren, die vanuit hun machinepark het Internet op gaan. Bedragen die wij wel eens gezien hebben in contracten liggen in de orde van € 0,25 per stream per maand. De belangrijkste tweede kostenpost in dit domein zijn de auteursrechten. Die worden op twee verschillende manieren afgerekend. De BUMA heeft een online licentiecalculator23, hun tarieven zijn 13% van de omzet die met webcasting wordt verdiend met een minimum van €780 per jaar. De SENA heft een tarief van € 0,00089 per luisteraar per track. Men vraagt een minimum van € 558 per kanaal voor Nederland en voor internationale verspreiding rekent men € 526 per jaar plus € 26,50 per land (met een maximum van € 265).
23
http://www.bumastemra.nl/nl-NL/MuziekgebruikOpgeven/Licentiecalculator.htm
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
51
Gaat men dan rekenen, dan wordt het echter al snel duidelijk dat een partij met een radiokanaal met gemiddeld 5000 luisteraars en 15 tracks per uur op jaarbasis een rechten rekening tegemoet kan zien van € 580.000. Dergelijke aantallen gelijktijdige luisteraars ziet men alleen voor de grootste zenders, een zender als Radio538 claimt al meer dan 60 duizend gelijktijdige luisteraars te bedienen.
Kosten kabeltoegang Wie een zender op de kabel wil hebben is genoodzaakt om in te kopen bij de kabel. Dat kost ca. € 0,03 per aansluiting per jaar. Voor een partij die alle ca. 6 miljoen kabelabonnees in Nederland wil bereiken is dat een extra jaarlijkse kostenpost van € 180.000. Omdat kabelexploitanten dit signaal veelal zelf ophalen in Hilversum, zijn de verdere kosten vooral die van het al hebben van een professionele opstelling (gehuurd of in eigendom). Die opstelling kan met de Internet streaming dienst gedeeld worden. Kosten ethertoegang Het is duidelijk dat bij ethertoegang er niet alleen een veel prijzigere zenderinfrastructuur moet worden opgetuigd, maar dat daarmee ook aanzienlijke kostenposten zoals elektriciteit optreden, die een Internetstation en een kabelstation niet hebben. Wij hebben een snelle vergelijking gemaakt van de zendvermogens van de grotere landelijke stations. De twee grootste zenders hebben in Nederland een totaal opgesteld zendvermogen dat oploopt tot ca. 500 kilowatt Met de vermogensdissipatie in de apparatuur komt dat neer op een verbruik van 1MW, en een elektriciteitsrekening van ca. € 640.000 per jaar. Daarnaast moet het signaal worden gedistribueerd naar de zenders, wat veelal gebeurt via digitale huurlijnen. Bij ruim 15 - 20 zenders24 verspreid over het land loopt die rekening op tot ca. € 200.000 per jaar. Tenslotte worden de zenders veelal niet in eigendom gehouden, maar gehuurd van partijen als KPN Broadcast (voorheen Nozema) en Broadcast Partners. Deze bedrijven vragen onderhoudsen beheervergoedingen die afhangen van de omvang van het zenderpark. Veelal incasseren zij ook de bedragen voor elektriciteit en het huren van de ruimte en opstelpunten op de masten, en nemen zij ook het distributienet naar de zenders voor hun rekening. Op grond van de omzetten van Nozema in 2005 (€ 58 miljoen voor Radio en 11 miljoen voor analoge TV) en aantallen klanten en zenders, schatten wij in dat landelijke radiostations jaarlijks in de orde van € 2 - 3 miljoen voor hun zenderpark betalen aan Broadcast Partners of KPN, enigszins afhankelijk van het opgestelde vermogen, antennehoogte en aantallen locaties. Auteursrechten voor grote landelijke radiostations worden op een andere kostenbasis geïnd dan bijvoorbeeld Internetrechten. Volgens de BUMA/STEMRA vragen zij € 0,1180 per seconde muziek25. Voor een landelijk muziekstation komt dat al snel neer op ca. € 3 miljoen per jaar, 24 25
http://www.radiozenders.org/fm3.html http://www.bumastemra.nl/nl-NL/MuziekrechtenVastleggen/WatLeverenRechtenOp.htm
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
52
wanneer ongeveer 80% van de tijd muziek wordt uitgezonden. De BUMA heeft voor de kleinere commerciële stations een price-cap die is gekoppeld aan de omzet. Die ligt tegenwoordig op 13,33% van de omzet. Het is niet duidelijk of die price-cap ook wordt gehanteerd voor de landelijke radiostations. Voor regionale zenders vraagt de BUMA € 0,02 per luisteraar per jaar met een maximaal tarief voor een commerciële zender van 13,33% van de omzet per jaar. De SENA hanteert voor regionale stations een minimale vergoeding van € 2500 en een extra vergoeding die is gestaffeld aan de hand van de commerciële inkomsten, 4,3% voor de eerste 90 duizend Euro omzet, 4,1% voor de volgende 90 duizend enz. Er gaat dus in de praktijk zo'n 17,5% van de commerciële radio-omzet naar BUMA en SENA voor vergoeding van rechten.
Minimale kosten voor een landelijk station Een landelijk station heeft typisch zowel internettoegang, als kabeltoegang en kosten om de ether te betreden. Uit de bovenstaande paragrafen wordt ook duidelijk dat de kosten voor auteursrechten etc. worden gerelateerd aan de behaalde omzet en oplopen tot ca. 17,5% van de omzet. Het is relatief lastig om de kosten van de grote radiostations, met aanzienlijke staven met diskjockeys en enkele bekende "ster-diskjockeys", waarvoor jaarsalarissen van vele honderdduizenden euro's worden neergeteld, te vergelijken met de kleinere, waar een groter deel van de muziek uit de format-computer komt. Echter de rechtszaak tussen Ruud Hendriks en Lodewijk den Hengst (Lex Harding) over de herfinanciering buiten 2H Media om van Slam!FM Radio biedt wel enig inzicht in de kosten van een landelijkstation aan de onderzijde van de markt26, omdat Slam!FM geen al te hoog bedrag tijdens de zerobase verdeling heeft betaald. Hun break-even punt lag volgens die rechtszaak medio 2007 rond de € 4,2 miljoen, terwijl zij dat jaar met een marktaandeel van 1,8% in luisterdichtheid een omzet van € 3,5 miljoen verwachtten. Het is naar onze indruk realistisch om te stellen dat een landelijke FM-etherzender, afgezien van kosten voor het verwerven van frequentievergunningen, zo'n € 5 miljoen per jaar moet omzetten om robuust te kunnen blijven draaien. Zenders als BNR met een grote nieuwsredactie en de grotere commerciële zenders kennen een ander, hoger kostenprofiel vanwege bijv. populaire diskjockeys en veel hogere afdrachten aan auteursrechten.
26
http://dutchmedia.nl/blog/?p=1173
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
53
7
Conclusies Dit onderzoek behandelde 4 hoofdvragen en daarop zijn de volgende hoofdbevindingen gedaan en conclusies gekomen:
7.1
Hoe ziet de markt voor commerciële FM en AM-etherradio eruit?
De markt voor commerciële FM en AM-etherradio is qua omzet en marktaandelen praktisch gestabiliseerd sinds 2003. De gezamenlijke omzet bedraagt nu € 190 miljoen. Daarbij zijn de drie grootste marktpartijen: RTL Nederland (Radio 538), Sienna Holding BV (Sky Radio Group) en de Persgroep (Q-Music) al goed voor € 146 miljoen. Veranderingen in marktaandeel zijn vooral ten koste gegaan van concurrenten uit de eigen categorie omroepen. Commerciële omroepen halen luisteraars weg bij andere Commerciëlen. Veel commerciële radio omroepen opereren marginaal vanwege de hoge Zero Base veilprijzen. Q-Music opereert nog met aanloopverliezen, maar nadert break-even. RTL Nederland behaalt met Radio 538 (bijna 11% marktaandeel) een beduidend hogere omzet dan Sienna Holding met drie grote radiostations (Sky Radio, Veronica en Classic FM) en bijna 18% marktaandeel. BNR Nieuwsradio heeft een bovenproportionele omzet in vergelijking met het geringe marktaandeel. Dat heeft te maken met het marktsegment dat via die zender wordt bediend, waarvoor adverteerders een premie betalen. De luistertijd naar radio stijgt in Nederland. De oorzaak hiervan is vooral de snelle groei van het aantal mensen dat over Internet naar de Radio luistert. Het luisteren via de meer klassieke distributieplatformen (ether, kabel) is gestabiliseerd. De bruto advertentie-omzet loopt de laatste jaren sterk op bij de commerciële radiostations, de netto omzet groeit echter maar zeer beperkt met in totaal 8% over de periode 2003-2007.
7.2
Wat is er bekend over de op deze markt gebruikte bedrijfsmodellen en hoe zien de waardeketens eruit?
De hoofdinkomsten van de commerciële omroepen komen nog steeds vooral voort uit de spoten non-spot advertentieopbrengst. De praktische stabilisering van de netto reclame-inkomsten dwingt de commerciële omroepen echter om ook om te zien naar andere markten en bedrijfsmodellen. De interessantste pogingen tot een uitbreiding van het bedrijfsmodel is de inspanning van meerdere omroepen om zich een plaats te verwerven in een tweede waardeketen: die van de © Stratix 2008
AM en FM Etherradio
54
detailhandel in muziek met het inrichten van downloadshops. Daarmee gaat een commerciële omroep deels concurreren met fysieke platenwinkels c.q. Bol.com en downloadshops als iTunes. Een andere interessante verschuiving is het ontstaan van luisteren op abonnementsbasis via mobiele telefonie, waarmee tunin.fm experimenteert. Hiermee wordt de geldstroom in de waardeketen verlegd en vervallen de distributiekosten voor een commerciële omroep. De meeste commerciële omroepen blijven zich tot nu toe bewegen in het domein van publieksinformatie, dat is de onderste laag in de informatiepiramide, alleen BNR Nieuwsradio schurkte vooral in het verleden wat meer tegen de laag van vakinformatie met een hogere toegevoegde waarde aan. De commerciële omroepen lijken het vooral te zoeken in het creëren van meer stations gespecialiseerd in marktniches. Of die strategie veel extra advertentieomzet naar binnen gaat brengen is de vraag. De huidige business cases van commerciële omroepen zijn redelijk robuust ten opzichte van het geval dat een gedeelte van de luisteraars overstapt naar andere vormen van (ether)radio. De snelle groei van Internet is eenvoudig op te vangen, omdat extra internet streams variabele kosten zijn en consumenten hun eigen breedbandaansluiting al betalen. Een massale overstap van consumenten naar de kabel, satelliet of mobiele technologie raakt de grotere omroepen niet sterk in hun portemonnee. Het overstappen naar TDAB zal hen echter wel geld gaan kosten, wanneer zij de kosten van de infrastructuur moeten gaan betalen en dat niet kunnen variabiliseren (d.w.z. een bedrag per luisteraar via dat medium vergoeden). De belangrijkste behoefte aan een etherfrequentie komt voort uit het vergroten van het bereik onder luisteraars in de auto en op de werkplek. Thuis wordt het meest geluisterd naar de radio, maar het business-to-business segment en mannen van 20-49 jaar luisteren juist meer buitenshuis. De vergunningvoorwaarden waren dusdanig soepel dat er massaal frequenties zijn doorverhandeld, wat heeft geresulteerd in het kunnen absorberen van de hoge veilprijzen van sommige kavels. De effecten van de clausulering zijn divers gebleken. De biedingen zijn hierdoor lager uitgevallen. Sommige partijen lijken toch te hoog te hebben geboden, en draaien zelfs op een geclausuleerd kavel marginaal. Anderen zijn rendabel met het kavel dat zij voor een relatief lage prijs hebben verworven.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
55
7.3
Wat zijn de belangrijkste marktontwikkelingen aan resp. de vraagzijde en de aanbodzijde?
De algemene economische cyclus bepaalt de advertentiemarkt sterk en een neergang lijkt zich voor de komende jaren nu aan te kondigen. Wij zien de commerciële FM- en AM-radiostations niet snel hun afhankelijkheid van deze cyclus verminderen. Aan de vraagzijde zijn de belangrijkste ontwikkelingen het ontstaan van zaken op Internet als user generated content en weblogs, die plotseling aanslaan en professionaliseren. Daardoor is er veel toetreding vanaf de bodem van de informatie piramide waar amateurs en hobbyisten actief zijn en ontstaat er een kans dat de aandacht verplaatst gaat worden van luisteren naar browsen. Marktpartijen reageren daarop door 'communities' te creëren rondom een programma of zender. Het luisteren naar radio via Internet neemt snel toe en is de bron van groeiende luistertijd aan de vraagzijde. Dat gebeurt vooral thuis, achter de PC of met de PDA/Laptop, luisteren via een mobiel staat nog in de kinderschoenen Men luistert op Internet in hoofdzaak naar dezelfde radiostations als via andere infrastructuren. Een nieuwe distributietechniek als podcasting is nog niet enorm aangeslagen, terwijl zaken als audioboeken en hoorspelen een verrassende comeback maken. Het is een grote vraag of de consument wel vraagt naar het nogal conventionele aanbod van digitale tuners. Integratie met MP3-spelers en inbouw (software) in mobiele telefoons lijken meer voor de hand te liggen als eerste digitale ontvangstapparaten. Aan de aanbodzijde is de belangrijkste trend de poging van commerciële muziekstations om met downloadshops zichzelf een positie te verwerven als detailhandelskanaal voor de muziekindustrie. Een tweede trend is de poging om radiodistributie via de mobiele telefoon in een abonnementmodel te brengen. Daarmee veranderen de geldstromen en komt ook daar directe afrekening met de luisteraar in zicht. Er ontstaat zo een normalere markt voor commerciële audiocontent. Aan de aanbodzijde zien we voorlopig geen verschuiving omhoog in de informatiepiramide naar de minder cyclische vakinformatie, via Internet wordt dat eventueel wel mogelijk. Syndicatie van content is op Internet voor tekst al erg gewoon en rukt op, een combinatie van het aanleveren van programmasignalen aan bijvoorbeeld winkelcentra als achtergrond met op de lokatie gerichte advertenties is een nog vrijwel onontgonnen markt. Syndicatie beperkt zich in Nederland in hoofdzaak tot de nieuwsvoorziening. Gesponsorde programma's (advertorials) staan op de tarieflijst als non-spot mogelijkheid, maar je hoort ze vrijwel niet.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
56
7.4
Welke invloed heeft radio via concurrerende distributiekanalen/ infrastructuren (zowel ether als niet-ether) op de business cases van commerciële FM/AM-etherradio?
Er is een veelheid van distributiekanalen ontstaan waarlangs radioprogramma's ook verspreid kunnen worden: kabel analoog en digitaal, satelliet, vast Internet, mobiel Internet, en de digitale ether infrastucturen: TDAB, FMeXtra, DRM(+) en DVB-T. Radio luisteren via internet groeit snel, laat de luistertijd toenemen en biedt luisteraars toegang tot stations die uit de ether zijn verdwenen, maar de populairste stations blijven ook dan de bekende stations. De luisterplaats is nu vooral thuis achter de PC. Er is al een aanzienlijk aantal landelijke niet-ether stations actief, hun gezamenlijk marktaandeel is ca. 7% en wordt vooral behaald met luisteraars via de kabel en Internet. Ook zijn er nog diverse regionale commerciële omroepen die alleen via de kabel verspreid worden. Een opvallend fenomeen is dat sluipenderwijs digitale radio via TV-decoders oprukt. Al 11% van de ruim 3 miljoen bezitters van digitale TV-decoders geeft aan radio via dat apparaat te beluisteren. Ook via die platformen worden een aantal niet-etherkanalen verspreid. Digitale radio via de mobiel wordt ontwikkeld met een abonnementenmodel. Met de digitale kabeldecoder zijn sommige exploitanten met advertentievrije genrekanalen actief (Musicchoice en XLNT radio). Worldspace draait proef met Europese abonneeradio via de satelliet, maar die wordt niet op Nederland gericht, voor hen een te klein taalgebied. De digitale etherinfrastructuren die voor radio zijn geoptimaliseerd staan nog het meest in de kinderschoenen. Via TDAB zijn nu alleen de publieke stations te beluisteren en met FMeXtra kunnen een paar radiostations zonder analoge FM-frequentie worden beluisterd. DRM uitzendingen zijn er vooral op de korte golf. Het is al mogelijk om via de alternatieve infrastructuren een radiostation in de markt te exploiteren. De landelijke niet-etherstations hebben een gezamenlijk marktaandeel van 7%. Er bevindt zich dan echter een gat in het bereik naar de luisterplaatsen "auto" en "werk". Het is daar waar het bezit van een FM/AM vergunning zijn meerwaarde levert. Zolang de toestellen op die locaties nog analoog blijven, zal er een grote druk blijven bestaan op het verwerven van vooral FM frequenties. De meerwaarde van een vergunning komt vooral tot uitdrukking bij stations die veel luisteraars hebben die zich vaak in de auto of op het werk bevinden (zoals het business-to-business segment).
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
57
Annex A Begrippenlijst Deze Annex zet een aantal veel gebruikte begrippen uiteen die worden gehanteerd in de (commerciële) radiowereld. Wat is marktaandeel? Het percentage van alle radioluisteraars dat op een bepaalde zender heeft afgestemd. Dus als Radio 10 Gold een marktaandeel van 4,0% heeft, betekent dit dat er van alle 100 radio's 4 op Radio 10 Gold zijn afgestemd.
Wat is bereik? Het percentage van de Nederlandse bevolking dat tenminste een kwartier van een programma heeft gehoord.
Wat is absoluut bereik? Het aantal mensen van de Nederlandse bevolking dat tenminste een kwartier van een programma heeft gehoord.
Wat is publiekssamenstelling? Het percentage van het totale publiek (10 jaar en ouder) van een bepaald programma.
Wat is luisterdichtheid? Het percentage van de Nederlandse bevolking dat een programma in zijn geheel heeft beluisterd.
Wat is een GRP? Gross Rating Point= 1% van de totale doelgroep. 1 GRP is gelijk aan 1% luisterdichtheid.
Wat is effectief bereik (3+ bereik)? Alle mensen in de doelgroep die een commercial 3 keer of meer gehoord hebben.
Wat is gemiddelde contactfrequentie? Het aantal keer dat een luisteraar gemiddeld geconfronteerd wordt met een bepaalde commercial.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
58
Annex B Literatuurlijst Voor dit onderzoek heeft Stratix gebruik gemaakt van een groot aantal bronnen, in het bijzonder ook om de omvangrijke datacompilatie te realiseren: Arbitron, The Infinite Dial 2007: Radio’s Digital Platforms, Arbitron, New York, April 2007 Berenschot & Van Doorne, Op de golven: Evaluatie uitgifte van radiofrequenties voor commerciële radio in 2003, Rapport voor het Ministerie OCW, Utrecht, Februari 2005 Carat Insight, Mediafeitenboekje 2008, Carat Nederland BV, Amsterdam, Mei 2008 Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit de nederlandse media 2001, Commissariaat voor de Media, Hilversum, Maart 2002 Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit de nederlandse media 2002, Commissariaat voor de Media, Hilversum, Mei 2003 Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit de nederlandse media 2003, Commissariaat voor de Media, Hilversum, November 2004 Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit de nederlandse media 2004, Commissariaat voor de Media, Hilversum, Oktober 2005 Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit de nederlandse media 2005, Commissariaat voor de Media, Hilversum, Oktober 2006 Commissariaat voor de Media, Mediaconcentratie in beeld: Concentratie en pluriformiteit de nederlandse media 2006, Commissariaat voor de Media, Hilversum, September 2007
van van van van van van
De Persgroep N.V., Jaarverslag 2007, De Persgroep N.V., Kobbegem, 2008 Moerkerke, D., Radio Renaissance - Een miljoen nieuwe concurrenten, RadioConsultancy, Amsterdam, 2006 Ministerie OCW, Uitslag verdeling radiofrequenties, Ministerie OCW, Den Haag, Mei 2003 NDC|VBK de Uitgevers, Jaarverslag 2007, NDC Houdstermaatschappij B.V., Amersfoort, 2008 Nielsen Media Research, Jaarboek Bruto Mediabestedingen 2007, Nielsen Media Reserach, Amsterdam, Maart 2008 PricewaterhouseCoopers, Digitale infrastructuren voor distributie van omroepdiensten; een rondgang langs netwerken, Rapport in opdracht van het Ministerie EZ, in samenwerking met het Ministerie OCW, Den Haag, Mei 2007 Radio Advies Bureau (RAB) & Gfk Intomart, Continu Luister Onderzoek (CLO) Analysetool (2008), http://www.rab.fm/Onderzoek/CLO-Luistercijfers
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
59
Radio Advies Bureau (RAB) & Gfk Intomart, Presentatie Internet Radio, Intomart GfK, Amstelveen, September 2007 Radio Advies Bureau (RAB), Radio in Beeld, Trends & Ontwikkelingen 2007, presentatie RAB over Radio basisondervraging 2005-2006 Intomart GfK, Juli 2007 Radio Advies Bureau (RAB), Radio in beweging, Presentatie Tijdsbestedingonderzoek 2008, Amstelveen, Juni 2008 RAJAR, Podcasting and Radio Listening Via The Internet Survey, RAJAR, Londen, Juni 2008 RTL Group, Annual report 2007, RTL Group, Luxembourg, 2008 TMG, Jaarverslag 2007, Telegraaf Media Groep N.V., Amsterdam, 2008
Wetsartikelen: Ministerie OCW, Regeling aanwijzing en gebruik frequentieruimte commerciële radio-omroep 2003 (geldend op: 16-07-2008) Ministerie OCW, Regeling aanvraag en vergelijkende toets vergunningen commerciële radioomroep 2003 (geldend op: 16-07-2008) Ministerie OCW, Besluit tot uitgifte frequenties voor gebruik niet-landelijke commerciële radioomroep en middengolf (geldend op: 16-07-2008) Ministerie OCW, Regeling aanvraag en vergelijkende toets vergunningen commerciële radioomroep 2007 (geldend op: 16-07-2008) Websites: http://www.rab.fm http://www.radiofreak.nl/ http://www.radio.nl/ http://www.dutchmedia.nl/
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
60
Annex C De informatiepiramide De informatiepiramide is een begrip uit de uitgeefwereld. Het is vooral bekend geworden in de jaren tachtig als strategisch beleidsbepalend instrument van het bedrijf Elsevier, dat toen onder leiding stond van dr P. Vinken. De piramide stond intern bij Elsevier bekend als de Piramide van Luyks, vernoemd naar hun toenmalige directeur corporate strategy die met Vinken deze visie op de uitgeefmarkt uitwerkte. Informatieproducten en -diensten werden onderverdeeld in (natuur)wetenschappelijke-, de professionele (klinisch-medische en juridische) -, de vaktechnische- en de publieksmarkt. Elsevier koos zelf daarbij een strategie waarbij het bedrijf systematisch activiteiten aan de basis van de piramide (de onderste helft) verkocht, om met de zo vrijgekomen middelen overnames en investeringen in de top van de piramide te financieren.
Wetenschappelijke informatie
Professionele informatie
grotere toegevoegde waarde kleiner advertentievolume kleinere prijselasticiteit afnemende oplage minder cyclisch internationaler hogere marges
Vakinformatie
Publieksinformatie
Figuur 17 De 'Informatiepiramide' van Luykx27 Vinken was sinds het eind van de jaren vijftig als redacteur en later directeur betrokken bij de in 1946 opgerichte uitgeverij voor Engelstalige medische publicatie-uittreksels Excerpta Medica. Daarbij automatiseerde hij de uitgeverij als één van de eerste ondernemers in de informatieindustrie en ontwikkelde zo eind jaren zestig de grootste geautomatiseerde databank van Europa. Na de overname door Elsevier hielden hij zich in de jaren zeventig al op grote schaal bezig met IT en computernetwerken als medium bij de uitgeefactiviteiten. Het concept van de informatiepiramide is van begin af aan breder geweest dan alleen de papieren uitgeverij, het sloeg ook op elektronische uitgeefactiviteiten. Door de opkomst van streaming audio via Internet en in toenemende mate zelfs streaming video en de grote rol die de websites van een radio-omroep hierbij speelt, waarbij nu ook allerlei zaken als 'uitzending gemist' en webshops voor muziekdownloads worden geïntroduceerd, is het verstandig om de zich nu transformerende markt voor radio-omroep niet te beperkt te definiëren.
27
P. Frentrop, Tegen het idealisme, een biografie van Pierre Vinken, pp 403-406 en pp 566
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
61
Definieert men radio als informatie in de vorm van real-time en on-demand audiostromen en TV als informatie in de vorm van real-time en on-demand videostromen en kijkt men dan opnieuw naar de gelaagdheid van de informatie piramide, dan wordt direct duidelijk dat de huidige commerciële en publieke omroepen zich aan de basis van de informatiepiramide bevinden. Echter onder die basis bevindt zich eigenlijk nog een segment, dat door commerciële uitgevers niet herkend werd. Een laag van onbetaalde informatieproductie, bestemd voor consumptie in de directe persoonlijke kringen van de producenten. Basale voorbeelden zijn bijvoorbeeld het kerkblad en het nieuwsblad van de lokale sportvereniging.
Wetenschappelijke informatie Professionele informatie
grotere toegevoegde waarde kleiner advertentievolume kleinere prijselasticiteit afnemende oplage minder cyclisch internationaler hogere marges
Vakinformatie
Publieksinformatie
Persoonlijke kringen informatie
eigen kosten productie
Figuur 18 De vrijwilligers en non-profit basis onder de 'Informatiepiramide' van Luykx28 Die onderste laag kennen we ook in de markt voor audiovisuele media. Het is het mengsel van activiteiten van ouders die homevideo's maken van wedstrijden voor de website van de sportclub, de jaarlijkse schoolmusical streamen over Internet, de kerktelefoon bedienen, de vrijwillige diskjockey bij de ziekenhuisomroep etc. Het is de markt vol met amateur radio- en TV-makers, die nu deels hun uitweg vindt naar websites voor user generated content (YouTube, MySpace etc.) en deels hun nieuwe persoonlijke sociale kringen vormen via blogs en profielsites als Hyves in Nederland. In de huidige radiomarkt moet in dit segment ook het grootste deel van de nu nog actieve etherpiraten worden gesitueerd en een flink deel van de vrijwilligers die lokale radiostations overeind houden. Dit is ook de laag waar audiodistributie zoals podcasting opereert. Zij bevinden zich op de rand van de laag met informatie relevant voor persoonlijke kringen en de laag met publieksinformatie. Het is vrij duidelijk dat in Nederland maar ook in andere westerse landen een klein deel van de personen, die uit hobbyisme en interesse op Internet zijn gestart met hun eigen homepage, weblog of podcast, populair worden, doorgroeien en professionaliseren naar een uitgave voor publieksinformatie. Een deel van de meer gespecialiseerde sites wordt uitgevers van 28
P. Frentrop, Tegen het idealisme, een biografie van Pierre Vinken, pp 403-406 en pp 566
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
62
vakinformatie of wordt zelfs actief op het vlak van professionele c.q. wetenschappelijke informatie. Een uitgever als Bloomberg van financiële informatie, die in de jaren '80 startte met eigen terminals met real-time streaming digitale informatie, beeld en geluid is een schoolvoorbeeld van een elektronische informatieleverancier die in het segment van professionele informatie opereert. Andere voorbeelden van professionele streaming audio voor zeer specifieke marktsegmenten hoog in de informatie piramide zijn bijvoorbeeld de teleconferenties en webcasts die bedrijven organiseren voor financieel analisten, of de audiovisuele registraties en webcasts van lezingen en presentaties op wetenschappelijke conferenties. Veel van wat nu wordt aangeduid als narrowcasting, waarbij bijvoorbeeld bedrijven of winkels worden beleverd met streaming audio en videobeelden beweegt zich met het mengsel van product- en dienstvoorlichting en reclame op het snijvlak van vakinformatie en publieksinformatie. Een blik aan de hand van de informatiepiramide op de huidige radiomarkt, maakt echter duidelijk dat vrijwel alle stations zich met name in de laag publieksinformatie bevinden. Alleen de zender BNR Nieuwsradio, met de oorspronkelijk sterke focus op het Business-to-Business segment met zakelijk nieuws, en financieel-economische onderwerpen, bevond zich op het snijvlak van publieksinformatie en vakinformatie. BNR richt zich echter sinds men de landelijke frequentie verwierf als nieuwszender op bredere en algemenere publieksinformatie. Veel omroepen en programmamakers proberen de laatste jaren juist persoonlijke kringen zgn. 'communities' rond hun informatie te creëren. Bijvoorbeeld via discussiefora op websites, die als verlengstuk van hun programma of radiostation zijn gerealiseerd. De commerciële omroepen lijken daarbij meer een 'stationsaanpak' te kiezen, terwijl de publieke omroepen meer nadruk leggen op specifieke programma's. Het organiseren van muziekconcerten en evenementen is daarbij een middel om de binding te versterken en te appelleren aan een levensstijl. Toogdagen en georganiseerde reizen voor de achterban stonden bij omroepen in de jaren dertig ook al op het menu. Het is echter sterk de vraag of dergelijke activiteiten meer dan een marginale verbetering in reclameopbrengsten meebrengt, door een verscherpte segmentatie van de doelgroep. Luisteraars die zich deel voelen van een community reageren minder elastisch en stemmen vooral af op hun favoriete station. Dat weegt echter weinig op tegen de veel hogere inelasticiteit die de hogere lagen van de informatiepiramide brengen. Bij vak-, professionele en wetenschappelijke informatie is er aanzienlijk meer need-to-know en worden ook veel effectiever de zakelijke advertentiesegmenten aangeboord, die de huidige audiovisuele media nog helemaal niet bereiken. Dit zakelijke elektronische uitgeefterrein is echter meer het gebied aan het worden van nieuwe gespecialiseerde weblogs en bestaande vakpublicaties. Het verkopen van muziek aan luisteraars in de downloadshop en zich zo als radiostation van marketingkanaal tot afzetkanaal voor muziek te ontwikkelen voor een bepaald muziekgenre is een nieuw business model. Men kan daarmee een stuk van de kasstroom omleiden, die voorheen in de platenwinkel werd geboekt. Daarmee verandert de rol van het radiostation, van advertentieverkopende informatieleverancier naar etalage voor elektronische muziekverkoop.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
63
Dat is vergelijkbaar met het overschakelen van een gratis krant naar een model van losse nummerverkoop of abonnementsverkoop. Het is echter geen stap naar een andere laag van de informatiepiramide.
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
64
Annex D Business model commerciële radio à la Osterwalder Een vereenvoudigd beeld van het business model van de commerciële radio wordt volgens het modelleringconcept van Osterwalder hieronder gepresenteerd:
Figuur 19 business model concept van Osterwalder Waarde propositie • Vermaak d.m.v. een aantrekkelijke (muziek) programmering voor de doelgroep • Advertentieruimte met grootschalig bereik van bepaalde doelgroep(en) Marktsegmenten • Bepaalde doelgroep(en) radioluisteraars • Adverteerders geïnteresseerd in de doelgroep(en) die worden bereikt Distributiekanalen • Ether (AM/FM, FM-extra), kabel, internet, satelliet, Digitenne • Advertentiebureaus, (sociale) netwerken Klant relaties • Binding met (afstemming op) vaste luisteraars en/of doelgroepen • Langdurige, herhaalde relaties met adverteerders • Gebundelde reclamecontracten (met korting) Inkomstenstromen • Radio advertentie opbrengsten, sponsored programma's • (Her)verkoop van digitale muziekbestanden aan doelgroep
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
65
•
Overige secundaire inkomsten (o.a. mobiele content, opbrengsten muziekevenementen, merchandise, dial-in en sms acties, syndicatie / doorplaatsen nieuwsberichten naar zusterbedrijven (vooral bij BNR Nieuwsradio)
Kern vaardigheden • Identificeren en binden van doelgroepen • Afstemmen van programmering aan doelgroep Voortbrengingsproces • Radioprogrammering Partner netwerken • Content providers (muziek producenten) • Uitgeverijen (gidsinformatie, content syndicatie) • Distributiepartners (kabelexploitanten, KPN e.d.) • Service providers (Media gateway e.d.) Kosten structuur • Personeelskosten • Distributiekosten • Kosten uitzendrechten
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
66
kavel
Zenderprofiel
Luisteraarprofiel
Radio 10 Gold
popmuziek (70, 80 & 90's)
35-49 jaar, overwegend vrouwen, laag of middelbaar opgeleid
Marktaandeel*
Ether Bereik
3,2%
Talpa Media Holding
RTL Nederland Holding BV
Radio (inclusief digitaal)
internet
Talpa Digitaal Talpa Music
kabel, internet, satelliet, FMeXtra
13-45 jaar, werken, staan volop in leven, veel activiteiten, meer dan gemiddeld open voor (commerciele) impulsen
ether, kabel, internet, satelliet, RTL NL Sales BV digitenne, FM-eXtra
popmuziek
n.v.t.
(RTL FM)
popmuziek
n.v.t.
(Yorin FM)
Zie Caz!
Sky Radio
non-stop popmuziek
Radio Veronica
popmuziek (80 & 90's)
Classic FM
klassiek
Sienna Holding B.V.
TMF radio
Talpa Radio International
10-25 jaar, urban lifestyle
Radio 538
A2
Activiteiten
hip-hop & R&B
A6
A1
Onderdelen
kabel, internet, digitenne, FMeXtra
(overig 5,4%)
Radio Digitaal Juize.FM
Distributiekanaal
popmuziek
11,8%
68,0%
(overig 5,4%)
Zie Caz!
20-49 jarigen, shoppers en vrouwen 20-49 jaar, voornamelijk mannen 35 jaar en ouder, hoge welstandsklasse, business-2-business, boodschappers 10+
15-25 jaar, scholieren en studenten, uitgaan, internet, gevoelig voor nieuwste trends
John de Mol (80%) Rabo Participaties (20%) Crossmedia ontwikkeling/investment (internet)
RTL FM in 2003 opgestart, maar moest juli 2006 de frequentie Talpa Media Holding (26%) afstaan aan nieuwkomer 100%NL. De kabelfrequenties van RTL FM zijn momenteel in handen van TMF radio
omgedoopt tot Caz!
RTL NL Interactief BV
Websites/Teletekst
RTL NL Productions Blue Circle BV
Productie maatschappij Productie maatschappij
Yorin FM verkocht aan SBS broadcasting in 2006, waarna deze werd omgedoopt tot Caz! Die de zender doorverkocht aan Arrow Media Group
Telegraaf Media Groep (85%)
in Augustus 2005 verkocht News Corporation Sky Radio Groep (incl. Radio Veronica en Classic FM) aan de Telegraaf, ING en Veronica. Medio 2007 kocht Telegraaf ING uit
ether, kabel, internet, satelliet, digitenne
Vereniging Veronica (10%)
Radio Veronica samenvoeging van Sky 103 (gouw-ouwe) en kabelzender radio veronica in 2003
kabel, internet, satelliet, digitenne, FM-eXtra
Management (5%)
Verlies FM frequenties Classic FM ten gunste van Sky Radio en Radio Veronica
ether, kabel, internet, satelliet, digitenne, FM-eXtra
6,1%
58,0%
Radio
(aandeelhouders: uitgeverij, crossmedia, evenementen, internet, videoproductie)
TMF Radio startte op 27 december 2006 haar uitzendingen op de kabelfrequenties van het voormalige RTL FM, waar even daarvoor nog Sky Radio - The Christmas Station te horen was. TMF Radio is een samenwerkingsverband tussen Sky Radio Groep (Telegraaf Media Groep) en MTV Networks Benelux (TMF) en zendt voornamelijk hits uit op de kabelfrequentie van Hitradio BV. Eerst heette Hitradio BV nog RTL FM BV, ooit was dit Holland FM BV.
kabel, internet, FM-eXtra
Radio en Televisie
De Persgroep NV
Dagblad Het Parool
A3
Q-music (VL, NL)
popmuziek
Slam!FM
popmuziek (housemusic)
20-49 jaar, actieve jong volwassen luisteraar
7,6%
68,0%
ether, kabel, internet, digitenne, FM-eXtra
(aandeelhouders: uitgeverij)
Investeringsmaatschappij
2HMedia (eigenaar Slam!FM BV)
A5
16-24 jaar
2,1%
59,0%
ether, kabel, internet, digitenne
Radiocorp BV
A9
100%NL
hoofdzakelijk Nederlandstalig
25-45 jaar, vrouwen, boodschappers
1,9%
59,0%
ether, kabel, internet, satelliet
Radio (investeringen)
A4
BNR newsradio
nieuws
20-49 jaar; mannen, zakelijke beslisser, business-2-business, hoog opgeleid, bovengemiddeld inkomen
0,8%
60,0%
BNR newsradio fd.nl, bnr.nl, (inveztor.nl), ether, kabel, internet, digitenne (z24.nl)
Radio
FD Holding B.V.
Veronica Vereniging
Lex Harding (Ruud Hendriks) (Marcel Dijkhuizen) Lex Harding B.V. Lecram N.V.
Kink FM
V-radio
popmuziek (progressief en alternatief)
20-34 jaar, hoger of universitair opgeleid, mannen, business-2business
Financieel Dagblad
0,3%
Radio 538 in dec. 2003 verkocht aan een investeringsmaatschappij Advent int. In mei 2005 overgenomen door Talpa (waardoor deze radio Noordzee moest verkopen aan de Pergroep welk het omdoopte naar Qmusic). In Juni 2007 samen met TV zender Tien weer verkocht aan RTL Nederland
RTL Group (74%)
Radio en Televisie
4FM (Belgie)
De Persgroep
Radio 10 gold in 2003 naar Talpa. Echter verloor Talpa juni 2003 de veiling voor etherfrequenties van Sky, waardoor Radio 10 niet mmer beschikbaar was op FM. Overname door Sky liep ook op klippen.
Reclame verkoop Radio en Televisie
RTL NL Broadcast Operations BV
67,0%
0,2%
Veranderingen vanaf 2003
Muziek productie
kabel, internet, satelliet
9,1%
2,2%
Aandeelhouders
Internet
Uitgeverij
kabel, internet, satelliet
Radio en Televisie
internet
Uitgeverij
Op 1 juli 2005 overname van de ether- en kabelfrequenties va Noordzee 100.7 FM van Talpa Radio door De Persgroep voor symbolische bedrag van 1 euro. Laatstgenoemde startte op 31 augustus 2005 omstreeks 20.30 uur een in Vlaanderen al behoorlijk succesvol radioformat, onder de noemer Q-music. Sindsdien kent het marktaandeel aanzienlijke stijgingen en is anno 2008 het derde commerciële radiostation met een gemiddeld aandeel van 7,4%.
Begonnen als New Dance Radio, in 2000 overgenomen door ID&T --> ID&T Radio. Vanaf 2003 na de veiling in de ether. In januari 2005 (grotendeels) verkocht aan 2HMedia, waarna de zender weer Slam!FM heet.
Nederlandse en buitenlandse privé investeerders en een Amerikaanse investeringsmaatschappij
Anderhalf jaar geleden (juli 2006) verwierf 100%NL na een rechtszaak voor slechts 8000 euro de vergunning voor de landelijke frequentie van het station. RTL, die 23 miljoen euro voor de frequentie betaalde, moest toen een radiozender inleveren. Bedrijf met basis in Finland (maar naar eigen zeggen 100% in handen van Herbert Visser). Radiocorp was eerder (onder ander namen) onderdeel van MetroMedia International Group en vervolgens van CommuniCorp Group Ltd. , maar is nu zelfstandig. Sinds maart 2008 zet 100%NL een nieuwe koers in. De zender richt zich tegenwoordig vooral op vrouwen en daarbij geassocieerd worden met lezers van Linda, Libelle en Margriet.
HAL Investments 48,6% Willem Sijthof 39,9%
Begonnen als privaat station in 1997: TakRadio. De naam veranderde in Business Nieuws Radio en het werd in maart 2003 overgenomen door Financieel Dagblad. Kwam vervolgens in het bezit van een FM frequentie bij de veiling en wijzigde de formule enigszins naar BNR Nieuwsradio Vereniging Veronica heeft een rijke radio historie (begonnen als zeezender radio veronica). Commercieel geworden onder HMG (momenteel RTL Nederland) in 1995. Toen Veronica uit HMG stapte (2000), doopte de laatste de zender(s) in 2001 om in Yorin. In 2003 ging de televisietak van Veronica naar SBS braodcasting voor 10% belang in SBS. Radio Veronica (kabel) ging toen voor een belang naar Sky
Annex E Overzicht FM marktpartijen
Radiozender(s)
kavel
Zenderprofiel
Marktaandeel*
Arrow Classic Rock
non-stop popmuziek (60 - 90's)
25-49 jaar, voornamelijk mannen, hoger opgeleiden, zakkelijke beslissers
2,6%
Caz!
popmuziek
13-24 jaar, jong volwassenen met open, sociale en outgoing levensstijl
0,4%
Arrow Media Group
A8
Luisteraarprofiel
Arrow Jazz FM
jazzmuziek
25-49 jaar; hoger opgeleiden, zakelijke beslissers
Ether Bereik
65,0%
Distributiekanaal
Onderdelen
Activiteiten
Aandeelhouders
Veranderingen vanaf 2003
Willem van Kooten
Caz! begon op 18 april 2006 met uitzenden op de voormalige frequenties van Yorin FM. Het station was op dat moment in handen van SBS Broadcasting. Enkele maanden ervoor werd het station nog overgenomen van RTL Nederland. Op 1 juli 2007, 14 maanden na de start, werd Caz! verkocht aan Arrow. Op dat moment verdween Caz! uit de ether om plaats te maken voor Arrow Classic Rock. Caz! wordt voortgezet via kabel, satelliet en internet. Voorheen was Caz! ook nog een tijd te ontvangen via Digitenne maar de KPN heeft per 1 april 2008 de doorgifte gestaakt.
ether, kabel, internet, digitenne
Ad Ossendrijver kabel, internet Radio
0,7%
49,0%
In Februari 2006 is Arrow Media Group verkocht aan PCM Uitgevers. Directeur Ossendrijver bleef echter wel aan. Op 7 maart 2007 is de group weer zelfstandig verdergegaan en uit PCM teruggekocht.
ether, kabel, internet
e-Power BV (voormalig CRN) E Power Radio (CRN) Stichting Commerciële Omroep Exploitatie Zuid-Holland B5
verschillend
20-49 jaar
Verkoopmaatschappij (advertentie)
3,7%
Fresh FM
10,8%
ether, internet
City FM won in 2003 enkele lokale kavels en heeft ook de frequenties van het voormalige Rebecca radio nu in handen. Sinds december 2006 is Rebecca radio veranderd in City FM Noordoost. Het zou hierbij uitsluitend gaan om een naamswijziging. De aandeelhouders in Rebecca Beheer benadrukten in een persbericht dat het bedrijf in alle opzichten volledig zelfstandig blijft, er zijn geen veranderingen in de organisatie of de programmering.
CityFM
classic rock
20-49 jaar
35,4%
ether, kabel, internet
NDC / VBK de uitgevers
B25
Star FM (RadioNL)
Nederlandstalig
30-60 jaar
1,6%
ether, kabel
NDC / VBK de uitgevers
B10, 13
Waterstad FM
popmuziek
15-40 jaar
3,2%
ether, kabel, internet
verschillende bedrijven
uitgeverij, evenementen, nieuwsarchieven, radio
Oerlemans Media Holding B.V.
B3
Radio Decibel
popmuziek 80 & 90's
20-50 jaar
3,5%
ether, internet
Weijmans Studio Weijmans Weekbladen Weijmans RTV Weijmans Publishers
uitgeverij, studio, rtv
B20
Keizerstad FM
popmuziek
jongeren
2,4%
ether, internet
Hotradio
dance en popmuziek
jongeren en 30+
1,6%
ether, internet
B22, 24
XFM
dance
20-34 jaar
B21
Radio 8 FM
popmuziek
B12, 15
RadioNL
Nederlandstalig
NDC / VBK de uitgevers
B19
20-49 jaar
ether, internet
30-60 jaar
16,2%
ether, kabel, internet
Optimaal FM
popmuziek
20-55 jaar
lokaal
ether, internet
Sleutelstad Media B.V. B8
Hofstad Radio
popmuziek 80 & 90's
volwassenen
4,6%
ether, internet
Veronica Vereniging
(Kink FM advo)
alternatief
overwegend 18-49 jaar
n.v.t.
kabel, internet, satelliet
Erik de Vlieger
B2
Wild FM
popmuziek
13-35 jaar
(overige 5,4%)
5,5%
Stichting Je Maintiendrai Beheer, Heidehuis B.V., Friesland Bank Investments
zie RadioNL
H. Kokkeel
ether, internet
3,5% 4,3%
Stichting Optimaal FM lokaal
n.v.t.
De individuele zenders zijn vaak ontstaan vanuit een amateur of piraat. De zenders zijn of in handen van een lokale partij (zoals Sleutelstad Media -> Hofstad Radio) of op zichzelf staand. Ze verkopen hun advertentieruimte gezamenlijk onder de noemer E-power radio
Raoul Wedel
Media Management & B1, 6, 9, 16, Projects B.V. 17, 18
Beretta B.V. Trend-Deco Design B.V. Commerciële Radio Zuid Nederland B.V. Nucobo B.V.
Géén eigenaar van de stations
Zes maanden na de mislukte veiling van kavel A08 (klassiek en/of jazz) in 2003 probeerde de overheid opnieuw het klassieke frequentiepakket te veilen. Daarbij kwam Arrow Classic Rock Radio BV als winnaar uit de bus voor een radiostation met de werktitel Arrow Classic Jazz FM. Op 13 februari 2004 startte Arrow's tweede radiostation met testuitzendingen onder de naam Arrow 90.7 FM. Op 25 maart 2004 was de echte aftrap van het station. In juni 2005 werd de naam gewijzigd in Arrow Jazz FM.
ether, kabel, internet
uitgeverij, evenementen, nieuwsarchieven
Stichting Je Maintiendrai Beheer, Heidehuis B.V., Friesland Bank Investments
Waterstad FM en RadioNL zijn in 2007 overgenomen door NDC Mediagroep, mede vanwege binding met het Noorden. Bij de recente veiling van de (rest)kavels in 2007, kreeg RadioNL maarliefst 11 van de 12 FM frequenties in bezit.
Erik de Vlieger verkocht Wild FM medio 2005 aan de Argo Mediagroep. Middels Gallerythema BV heeft De Vlieger de controle volledig herkregen over de Noordhollandse commerciele radiozender in 2006. Tot voor kort viel de reclame-exploitatie van Wild-FM onder E-power. Nu Wild FM Erik de Vlieger (90%) Dave dit in eigen beheer heeft is er sinds begin 2008 een conflict me Leusink (10%) RAB, E-power en Gfk/Intomart over aansluiting op het Radioonderzoek (CLO) van RAB en Gfk.Wild FM is van mening dat de vaste prijstelling hiervoor leidt tot kartelvorming, aangezien het bijna noodzakelijk wordt om met E-power in zee te gaan om tot continue luistercijfers te komen.
Annex E Overzicht FM marktpartijen
A7
Radiozender(s)
Radiozender(s)
Zenderprofiel
C1
Grootnieuws Radio
Orthodox-Calvinistisch
90,0%
overgenomen van Dorpsbode BV, eigenaar van drukkerij de Groot, kavel was oorspronkelijk Radio 10 Gold
Radio Maria Nederland
C2
Radio Maria
Katholieke informatie en diensten
85,0%
Kavel overgenomen van Arrow Classic Rock
Radion Media
C3
BigL
73,0%
Arrow Media Group
C4
Caz! (Arrow Talks aangekondigd)
61,0%
Stichting Radika
C5
Amor FM
68,0%
RTL Nederland Holding BV
C6
Radio 538
Telecom Vision International
C7
Hot Radio
12,0%
Willem Rense Post C11
Radio Marina
16,0%
Stichting BKB3
Radio Decibel
13,7%
* per april 2008
C12
Zie FM
Luisteraarprofiel
Marktaandeel*
Bereik
Distributiekanaal
Onderdelen
Activiteiten
Aandeelhouders
Veranderingen vanaf 2003
Verworven op Restfrequentie veiling
12,0%
Verworven op Restfrequentie veiling
Willem Rense Post (oa. Eiland Urk Automatisering & Multimedia)
Verworven op Restfrequentie veiling
Annex F overzicht AM marktpartijen
kavel GrootNieuwsMedia BV
Annex G Marktaandelen per provincie juni 2008
n la
t
d on
es
rg bu m Li nt ba ra B d
rd oo N
e Ze
W
an sl
m ijn R
nd la ol -H rd nd oo la N o ev Fl ht ec tr U nd rla de el G el ss rij ve O he nt re D en ng ni ro d G
ie Fr
Omrop Fryslân Radio Noord Radio Drenthe Radio Oost Radio Gelderland Radio M Utrecht Omroep Flevoland Radio Noord-Holland Radio West Radio Rijnmond Omroep Zeeland Omroep Brabant L1 Radio Regionaal publiek
24,3 0,2 0,3 0,3 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 25,2
0,3 22,1 0,4 0,2 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 23,1
0,6 1,2 17,7 0,6 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 20,1
0,2 0,1 0,5 17,2 0,2 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 18,3
0,0 0,0 0,0 0,9 11,5 0,2 0,1 0,0 0,0 0,1 0,0 0,6 0,0 13,4
0,0 0,0 0,0 0,0 1,2 6,5 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0 0,0 0,0 8,1
0,2 0,0 0,0 0,1 0,7 0,1 2,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,3
0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,3 0,0 11,5 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 12,0
0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,2 7,4 0,7 0,0 0,0 0,0 8,4
0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,0 0,0 0,4 11,4 0,3 0,4 0,0 12,7
0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 17,6 0,3 0,0 18,3
0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 12,1 0,3 12,7
0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 0,4 15,5 16,2
14 1,6 0 0 0 0 0 0 0 0 8,7 0 3,8 0 14
5,6 1,9 0 0 0 0 0 0 0 0 2,9 0 0,8 0 5,6
6,2 0,5 0 0 0 0,1 0 0 0 0 5,6 0 0 0 6,2
8,9 1,2 0 0 0 1 0 0 0 0 6,6 0 0 0 8,9
4,7 0,3 0 0 0 0,4 0,9 0,5 0 0,2 2,3 0 0 0 4,7
3 0,4 0,7 0,4 0 0 0 0 0 0 1,5 0 0 0 3
0,4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,3 0 0,1 0 0,4
2,8 0 1,2 0,2 0 0 0 0 0,1 0 1,3 0 0 0 2,8
2,5 0 0,6 1,2 0,3 0 0 0 0 0 0,4 0 0 0 2,5
0,6 0 0,6 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,6
0,3 0 0,1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,2 0,3
4,6 0 0 0 0 0 0 0 0 3,4 0,4 0 0 0,9 4,6
0,8 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,6 0 0 0,1 0,8
Overige zenders Reg. Commercieel + overig
1,5 15,5
7,9 13,5
7,1 13,3
6,7 15,6
4,4 9,1
4,6 7,6
0,8 1,2
4,5 7,3
3,7 6,2
3,2 3,8
5,1 5,4
4,9 9,5
11,8 12,6
Radio 1 Radio 2 Radio 3FM Radio 4 Radio 5 Landelijk publiek
4 5,4 7,2 1,3 1,6 19,5
6,7 4,5 7,2 3,4 0,5 22,3
5,9 11,2 5,5 1,8 2,2 26,6
3,9 9,6 11,7 0,6 1 26,8
6 9,3 10,4 1,9 1,1 28,7
6,9 8,4 6,6 2,5 3,5 27,9
3,4 7 4,4 0,8 7 22,6
8,5 10,6 4,8 1,7 2,1 27,7
8,2 10,8 5,3 3,4 4,9 32,6
6,7 10,5 4,4 1,2 3,2 26
7,1 8,4 7,1 1,9 2,8 27,3
5,1 9,5 10,3 1,5 2,5 28,9
4 11,3 19,1 0,8 1,4 36,6
100%NL Arrow Classic Rock Arrow Jazz FM BNR Nieuwsradio Classic FM Kink FM Q-Music Radio 10 Gold Radio 538 Radio Veronica Sky Radio 101 FM Slam!FM TMF Radio Landelijk commercieel
0,6 2 0,3 0,4 3,2 0 7,9 1,7 7,9 5,5 6,5 3 0,4 39,4
1,2 1,5 0,4 0,3 1,8 0,1 11,8 1,5 4,9 8,8 5,1 3 0 40,4
1,8 2,6 0,1 0,6 1,8 0,4 10,2 1 7,6 3,9 7,5 1,9 0,1 39,5
1,2 1,5 0,1 0,2 1,3 0,2 4,9 1,9 7,8 5,9 9,3 3,9 0,7 38,9
3,5 3,4 0,3 0,3 1 0,4 8,1 2,5 11,7 6,3 9 1,6 0,2 48,3
1,7 2,1 0,9 0,7 2,5 0,7 10,6 2,5 16,8 7,2 9,5 0,7 0,1 56
2,3 1,4 0,3 4,6 0,7 0 6,7 1,5 26,2 11,9 13,6 2 0,1 71,3
2,8 1,8 1 1,3 1,9 0,3 6,4 2,7 13,9 7,2 11,2 1,7 0,2 52,4
2,4 2,1 0,8 0,8 2,3 0,2 8,4 3,8 13,2 8,1 8,7 1,6 0,1 52,5
2,1 1,6 1,2 0,7 1,9 0,5 8,4 3 19 5,8 9,5 2,6 0,2 56,5
1,2 4,8 0 0,3 1,1 0 4,3 3,9 11,5 5,6 13,1 2,3 0,1 48,2
2,1 2,9 0,5 0,4 1,6 0,1 10,4 3 12,1 4,6 7,6 2,6 0,3 48,2
4,5 1,7 0,2 0,6 2,1 0,1 3,7 6,2 6,4 0,5 6,9 1,1 0,2 34,2
E Power Radio City FM [Noord] City FM [Randstad] Fresh FM Hofstad Radio 99.4 FM Hot-Radio Keizerstad FM Optimaal FM Radio Decibel Amsterdam Radio 8 FM RadioNL Star FM Waterstad FM XFM Regionaal commercieel
Grootste regionale zender Grootste landelijke zenders Marktleider *Overige zenders zijn voornamelijk kleine, lokale zenders die als regionaal commercieel kunnen worden aangemerkt en in beperkte mate buitenlandse zenders
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
70
Annex H Marktaandelen per provincie juni 2005
nd la
d on
t es
rg bu m Li nt ba ra B
rd oo N
e Ze
W
d an sl
m ijn R
nd la ol -H rd nd oo la N o ev Fl ht ec tr U nd rla de el G el ss rij ve O he nt re D en ng ni ro
G
ie Fr
Omrop Fryslân Radio Noord Radio Drenthe Radio Oost Radio Gelderland Radio M Utrecht Radio Flevoland Radio Noord-Holland Radio West Radio Rijnmond Omroep Zeeland Omroep Brabant L1 Radio Regionaal publiek
24,3 0,3 1,1 0,2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 25,9
0,2 35,7 0,3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 36,2
0,3 3,4 18,2 0,3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 22,2
0,2 0,1 0,8 17,4 0,4 0 0,1 0 0 0 0 0 0 19
0 0 0 0,7 16,5 0,1 0 0 0 0 0 0,1 0,3 17,7
0 0 0 0 1,1 4,8 0 0,2 0 0 0 0 0 6,1
0,4 0 0 1,6 0,2 0 6,1 1,1 0 0 0 0 0 9,4
0 0 0 0 0 0,2 0,1 11,4 0,1 0 0 0 0 11,8
0 0 0 0 0 0,1 0 0,2 7,9 0,7 0 0 0 8,9
0 0 0 0 0,2 0 0 0 0,4 13,1 0,2 0,1 0 14
0 0 0 0 0 0,1 0 0 0,1 0,5 19,1 0 0 19,8
0 0 0 0 0,2 0 0 0 0 0,2 0,1 14,6 0,2 15,3
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0,1 0,3 13,2 13,6
City FM Classic Rock Freez FM Fresh FM Hot-Radio Keizerstad FM Radio 8FM Rebecca FM Classic Rock Stads Radio Den Haag Stads Radio Rotterdam Star FM Waterstad FM XFM Regionaal commercieel
0 2,2 0 0 0 0 1,2 0 0 0 3,9 0 7,3
0 0,7 0 0 0 0 0,9 0 0 0 0,9 0 2,5
0 0 0 0 0 0 2,1 0 0 0 0,1 0 2,2
0 0 0 1,2 0 0 3 0 0 0 0 0 4,2
0 0 0 0,1 0,9 0,1 0,3 0 0 0 0 0 1,4
1,1 0 0,2 0 0,1 0 0 0 0 0 0 0 1,4
0,1 0 0 0 0 0 1,8 0 0 0 0,1 0 2
2,4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2,4
0,8 0 1,1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1,9
1,6 0 0,1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1,7
0 0 0,1 0 0 0,1 0 0 0 0 0 0 0,2
0 0 0 0 0 2,4 0 0 0 0 0 0,5 2,9
0 0 0 0 0 0,3 0 0 0 2,2 0 0,2 2,7
Overige zenders Reg. Commercieel + overig*
4,9 12,2
8,5 11
12,8 15
10,9 15,1
6,9 8,3
4,2 5,6
4 6
3,5 5,9
5,6 7,5
3,6 5,3
3,7 3,9
7,9 10,8
13,7 16,4
Radio 1 Radio 2 Radio 3FM Radio 4 Radio 5 (747 AM) Landelijk publiek
6,9 6,6 3,6 1,1 1,1 19,3
5,7 4 5,5 2,4 1,5 19,1
4,7 9 3,2 1 0,3 18,2
5,4 11,4 8,5 0,9 0,4 26,6
7,3 9,2 10,6 1,3 0,9 29,3
8 13,7 9,8 1,3 0,7 33,5
6,8 6,8 4,3 0,8 0,6 19,3
10,7 10,7 4 2,3 0,9 28,6
10,6 10,8 3,5 2,8 1,4 29,1
9,2 11,2 3,1 1,6 1,3 26,4
8,4 9,7 5,7 0,8 1,3 25,9
5 9,9 9,6 1,2 0,3 26
4,2 14,1 17,2 1,3 0,5 37,3
Arrow Classic Rock Arrow Jazz FM BNR Nieuwsradio Caz! Classic FM Kink FM Q-Music Radio 10 Gold Radio 538 Radio Veronica RTL FM Sky Radio 101 FM Slam FM Landelijk commercieel
1,2 0,4 0,3 2,6 1,1 0 4,6 3,3 11,1 6 0,5 9,8 1,5 42,4
0,3 0,5 0 0,6 1,2 0 7,1 2,6 8,9 4 1,1 6,4 0,9 33,6
0,4 0,1 0,1 1,7 0,8 0 7,6 1,4 8,2 6,5 1 15,3 1,7 44,8
1,1 0,8 0,1 0,7 1,4 0 2,7 2,8 10 7 0,7 11 1 39,3
2,8 0,2 0,2 3 1,7 0 4,2 4,4 10,5 5,3 2,2 9,2 1 44,7
2 1,1 0,7 2,2 1,8 0 5,9 5,2 17,6 4,2 2,2 11,4 0,2 54,5
1,8 0,5 0,5 2,5 1 0 2,4 11,4 15,1 12,7 1,3 13 3,1 65,3
2,2 1 0,3 1,9 2,5 0 4,2 7,9 14,6 5,8 2 9,3 1,5 53,2
2,4 1 0,4 4,6 2,5 0 4,8 5,1 13,5 5,7 2,7 10,3 1,4 54,4
1,2 1,5 0,7 4 3 0 5 6,8 13 3,2 5,7 9,8 0,4 54,3
2,1 0,3 0 3,8 1,2 0 2,7 6,6 9,4 3,7 1,9 17,3 1,4 50,4
1,9 0,4 0,3 4,1 1,3 0 7,2 5,5 12,2 3,6 2,1 8 1 47,6
0,9 0,2 0,4 3,9 1,9 0 0,7 4,2 7,7 1,1 7,7 4,1 0,1 32,9
Grootste regionale zender Grootste landelijke zenders Marktleider *Overige zenders zijn voornamelijk kleine, lokale zenders die als regionaal commercieel kunnen worden aangemerkt en in beperkte mate buitenlandse zenders
© Stratix 2008
AM en FM Etherradio
71
Annex I
Profielen ANNEX I PROFIELEN ................................................................................................................. 72 BESCHIKBAARHEID FINANCIËLE GEGEVENS ........................................................................... 73 1
RTL NEDERLAND ................................................................................................................ 74
2
SIENNA HOLDING BV .......................................................................................................... 79
3
TALPA MEDIA HOLDING NV .............................................................................................. 85
4
DE PERSGROEP NV ............................................................................................................. 90
5
E-POWER ADVERTISTING BV............................................................................................. 93
6
WILD FM BV ..................................................................................................................... 101
7
MEDIAD BV........................................................................................................................ 104
8
FD MEDIAGROEP BV ........................................................................................................ 108
9
RADIOCORP BV................................................................................................................. 112
10
BIG L LTD. ....................................................................................................................... 115
11
RADIO MARIA NEDERLAND ............................................................................................ 118
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
72
Beschikbaarheid Financiële gegevens (openbaar) KvK winst- KvK balans Netto omzet Jaarverslag en verlies
RTL Nederland
X
408 mln
Radio 538
bruto radio omzet (Nielsen) 157 mln
ca. 65 mln
Telegraaf Media groep
X
739 mln
Sienna Holding BV
130 mln
53 mln
Talpa Media Holding NV
X
X
X
X
134 mln
Talpa Radio BV
De Persgroep NV
X
Q-music Nederland BV
534 mln
CRN Management BV
23 mln
51 mln
X
E-Power Advertising BV
X
Aangesloten radio BV's: Media Management & Projects BV
X
Radio 4U BV
X
Rebecca beheer BV
X
Noordelijk Radio Sales
X
NDC/VKB de Uitgevers BV
X
NDC Radio BV
305 mln X
X
-
Stichting Adm. Youtoo Holding Wedel Communications BV Oerlemans Media Holding BV
X
Dutch Media Investments BV Beretta BV
X
Keizerstad FM exploitatie BV
X
Trend Deco-Design BV
X
Trend Media Groep BV Commerciële Radio Zuid-Nederland BV
X
Nuboco BV
X
TiDa BV
X
Stichting Optimaal FM Sleutelstad BV
X
Sleutelstad Media BV
X
GalleryThema BV
X
Wild FM BV
X
Mediad BV
ca 10 mln
SBS Radio BV
X
X
FD Mediagroep BV
X
X
Business News Holding BV
2007: 59 mln 2006: 10 mln
RadioCorp BV 100% NL
1,9 mln
Big L Ltd.
X
Radio Maria Nederland BV
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
73
1 RTL Nederland Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
1.1
RTL Nederland Holding BV Sumatralaan 47, 1217GP Hilversum 32126634
[email protected] www.rtl.nl 035 - 671 87 11 035 - 623 68 92
Korte omschrijving
Met vier televisiezenders is RTL Nederland marktleider in de Nederlandse mediawereld. CLTUFA, een dochterbedrijf van Europa’s grootste radio-, tv- en productiebedrijf RTL Group, is verantwoordelijk voor de uitzendactiviteiten van RTL 4, RTL 5, RTL 7 en RTL 8. CLT-UFA maakt ten behoeve van de door haar verzorgde zenders gebruik van diensten van RTL Nederland BV Naast de (staf)afdelingen is RTL Nederland opgebouwd uit de volgende onderdelen: RTL Nederland Sales, RTL Nederland Broadcast Operations, RTL Nederland Interactief, RTL Nederland Productions en de radiozender Radio 538. Daarnaast heeft RTL Nederland belangen in Grundy / Endemol Nederland (50%), Z24 Media (minderheidsbelang) en Digitenne Holding (2,5%). Verder is RTL Nederland voor 100 procent eigenaar van Freemantle Nederland Produkties en Blue Circle. De visie van RTL Nederland is zich te ontwikkelen van broadcaster tot een multimedia contentplatform, met een gediversifieerd aanbod en gediversifieerde distributievormen1.
1.2
Eigenaren
Talpa Media Holding ontving door de verkoop van de Zender Tien en Radio 538 en belang van 26,3% in RTL Nederland Holding BV. De overige 73,7% is in handen van de moedermaatschappij RTL Group. Deze laatste is in handen van Bertelsmann, die een meerderheid belang heeft van 90.3%. De overige 9.7% van de aandelen wordt vrij verhandeld op de Brusselse en Luxemburgse aandelenbeurs.
1.3
Omzet
De totale omzet van RTL Nederland bedroeg over het jaar 2007 bruto € 408 miljoen, waarvan € 19 miljoen valt toe te schrijven aan inkomsten uit radio. Dit is een groei van 17 miljoen ten
1
http://www.rtl.nl/service/rtlnederland/corporate/
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
74
opzichte van de € 2 miljoen radio-omzet in 2006. Uit het jaarverslag blijkt dat deze groei afkomstig is van het consolideren van het van Talpa overgenomen, marktleidende station Radio 538 in het laatste kwartaal van 2007. In het eerste kwartaal van 2007 had RTL Nederland juist de transactie afgerond waarmee haar radioactiviteit RTL FM als kabelstation was verkocht aan Sky Radio en MTV Networks, die er TMF Radio van maakten. Van de overheid kreeg RTL Nederland daarbij begin 2007 een teruggave van 6 miljoen2. Uit het eind augustus gepubliceerde halfjaarverslag voor 2008 met deels vergelijkende cijfers met 2007 kan zo een goede reconstructie worden gemaakt van de omzetten van Radio 538 (3e kwartaal 2007 is ingeschat): Radio 538
2007
2008
(mln)
Q1
Q2
H1
Q3
Q4
FY
Q1
Q2
H1
Omzet
15
14
29
17
19
65
15
14
31
Kosten
9
9
18
9
9
36
9
9
18
EBITDA Radio 538
6
5
11
8
10
29
6
5
13
- Amortisatie frequentie
1,8
1,8
3,6
1,8
1,8
7,125
1,8
1,8
3,6
EBITD
4,2
3,2
7,4
6,2
8,2
21,875
5,2
4,2
9,4
6
6
EBITDA teruggave aan RTL FM
6
6
Omdat bij radiostations de eigen kapitaalgoederen op de balans relatief beperkt zijn (zenders, kantoor- en studioruimte en veel bedrijfsmiddelen worden gehuurd) is de EBITD beperkt hoger dan het bedrijfsresultaat (winst voor rente en belastingen). Radio 538 is gezien de reconstructie van 2007 en de cijfers over het eerste halfjaar van 2008 duidelijk een lucratieve onderneming. Volgens het Jaarboek Bruto Mediabestedingen 2007 van Nielsen Media bedroegen de bruto radio opbrengsten van RTL Nederland over het jaar 2007 € 157,1 miljoen van de totale omzet van RTL Nederland. In het Nielsen Media boek worden echter al de omzetten van alle zenders over het gehele jaar toegerekend aan RTL Nederland. Dat betekent dat zij in de bruto omzet de 2007 inkomsten van Radio 538 (Talpa) aan RTL toerekenen. De netto-omzet van Radio 538 gerekend over geheel 2007 zal ongeveer € 70 miljoen groot zijn geweest3. Er wordt dus ongeveer 55% aan kortingen gegeven en afdrachten aan mediaplanningbureaus.
1.4
Activiteiten
De activiteiten van RTL Nederland beslaan de volgende: • Televisie • Radio • Content
2
3
Boekhoudkundig worden reguliere vergunningkosten aan de overheid als kosten genoteerd, terwijl een jaarlijks bedrag op de frequentie wordt afgeschreven via de post Amortisatie Frequentie Dit is een schatting op basis van vier kwartalen à 17 miljoen + 2 miljoen Euro.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
75
1.5
Radioactiviteiten
kavel
Radiozender(s)
Radio 538
A6
Zenderprofiel
Luisteraarprofiel
popmuziek
13-45 jaar, werken, staan volop in leven, veel activiteiten, meer dan gemiddeld open voor (commerciele) impulsen
Marktaandeel*
11,8%
Bereik Ether
68,0%
Distributiekanaal ether, kabel, internet, satelliet, digitenne, FMeXtra
* per mei 2008
1.6
Marktaandelen radio Radio 538
Yorin FM
mrt-02
9,6%
3,9%
sep-02
10,4%
3,3%
mrt-03
10,1%
2,8%
sep-03
10,8%
3,0%
1,0%
mrt-04
11,0%
2,9%
1,7%
sep-04 mrt-05
12,8% 11,5%
3,1% 2,8%
2,5% 2,6%
sep-05
11,3%
2,8%
2,8%
mrt-06
10,5%
2,5%
3,3%
sep-06
11,7%
mrt-07
10,6%
sep-07
11,4%
mrt-08
11,2%
1.7
RTL Radio
1,4%
Historie (radioactiviteiten)
RTL Nederland startte op 1 mei 1991 een kabel- en satellietradiostation RTL 4 Radio. Na het verwerven van een paar restfrequenties in 1992 wordt dit RTL Radio. In 1994 moeten die frequenties weer worden ingeleverd. Als Veronica in 1995 toetreedt tot de toen met RTL gecreëerde Holland Media Groep, wordt het kabelstation per 1 oktober 1995 omgedoopt tot Kink FM. Vrijwel tegelijk wordt op 1 september 1995 Hitradio Veronica op de AM gelanceerd. Wanneer de luistercijfers blijken tegen te vallen wordt Kink FM overgedaan aan Veronica. Bij de frequentieverdeling in 1998 wordt voor Veronica een FM frequentie verworven en de zender omgedoopt in Veronica FM. Nadat Veronica uit HMG opstapte werd deze zender omgedoopt in Yorin FM. RTL Nederland bemachtigde een kavel voor Yorin FM bij de veiling in 2003. Yorin FM werd in 2006 afgestoten aan de groep rond Sky Radio, die het omdoopte tot CAZ! RTL FM werd in 2003 opgestart op een nieuw verworven geclausuleerd frequentiekavel, met als kenmerk Nederlandstalige muziek. Partijen moesten voor een vergelijkende toets percentages aangeven voor de ruimte die zij in de programmering wilden geven aan Nederlandstalige, Europese en muziek ouder dan één jaar. RTL verwierf het kavel met een financieel bod van € 23 miljoen en een bod van 35% Nederlandstalige muziek, maar moest echter in juli 2006 de frequentie afstaan aan 100%NL, nadat die partij een rechtszaak tegen de © Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
76
Staat over de gunning van dat kavel had gewonnen omdat zij een bod uitbracht met 70% Nederlandstalig (en een vergoeding van € 8000). RTL heeft voor deze onterechte vergunningverlening nog een schadevergoeding verkregen. De kabelfrequenties van RTL FM zijn momenteel in handen van TMF radio. Deze zender werd afgestoten aan Sky Radio en MTV Networks, een transactie die in februari 2007 werd afgerond. Over Radio 538 Radio 538 zond voor het eerst uit op 11 december 1992 vanuit een villa in Bussum — hiervoor heette het 'Sky Hitradio' (een non-stop zender opgericht in juli 1992). De eerste jaren zond Radio 538 alleen uit op de kabel. In 1994 werd een verzoek om ook in de ether uit te mogen zenden nog afgewezen ten gunste van een aantal kleinere stations (ook Sky Radio kreeg geen frequentie). Radio 538 begon hierop een mediacampagne. In totaal werden 320.000 handtekeningen verzameld. In 1995 al kreeg Radio 538 de fel verlangde frequentie op de ether, bestaande uit totaal verschillende frequenties per regio. Bij de frequentieveiling van 2003 (de zogenaamde Zerobase) kreeg Radio 538 een nieuw landelijk FM frequentiekavel (A06) met een bod van € 57 miljoen. Radio 538 is ook via de kabel, via Digitenne, op mobiele telefoons via UMTS (op de portals van KPN i-mode en Vodafone Live) en in Limburg op AM 891 kHz, 336 m te ontvangen. Verder is de zender in heel Europa te ontvangen via de satelliet en wereldwijd via het internet. Radio 538 werd in december 2003 verkocht aan de investeringsmaatschappij Advent International. In mei 2005 werd het radiostation overgenomen door Talpa Radio International, onderdeel van Talpa Media Holding. In Juni 2007 werd het station samen met TV zender Tien verkocht aan RTL Nederland Holding. Deze laatste beheert ook de tv zenders RTL 4, 5 en 7.
1.8 • • • •
Business model radio Advertentieverkoop Evenementen Mobile (games, ringtones, sms service) Muziek (downloadshop)
Bij Radio 538 betreffen de evenementen o.a. de drive-in show DJs on Tour en festivals. Marktpartijen mogen die drive-in shows volgens de tariefkaart ook sponsoren, De muziek downloadshop is de nieuwste loot aan de stam. Hiermee wordt een poging gedaan om zich als muziekkanaal in de detailhandelswaardeketen voor muziek te manoeuvreren.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
77
1.9
Eigendomsverhoudingen
Bertelsmann Stiftung
Familie Mohn
23,1%
RTL Nederland Broadcast Operations RTL Nederland Productions
76,9%
RTL Nederland Sales RTL Nederland Interactief
Bertelsmann 100% 89,9%
Televisie (CLT/UFA) - RTL4 - RTL5 - RTL7/RTLZ - RTL8
RTL Group
Radio 538 73,7% Blue Circle 100% Freemantle Nederland 100% Produkties
Talpa Radio: - Vrije Radio Omroep NL - Radio 538 Internet - Radio Digitaal B.V. - Radio 10 Gold B.V. 100%
RTL Nederland
26,3%
Talpa Media
2,5% 50%
Minderheid
Z24 Media
Digitenne Holding
Grundy/Endem ol Nederland
Meerderheid
50%
FD Media Groep
© Stratix 2008
Endemol Nederland
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
78
2 Sienna Holding BV Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
2.1
Sienna Holding BV Naarderpoort 2, 1411 MA Naarden 34241388 n.b. http://www.tmg.nl 035 - 699 0101 035 - 699 1005
Korte omschrijving
Sienna Holding BV is de radiotak van de Telegraaf Media Groep NV (TMG) waaronder de radiozenders Sky Radio, Classic FM en Radio Veronica zijn ondergebracht. Daarnaast is de groep voor 50% procent eigenaar van TMF Radio (TMF Radio V.O.F.), waarvan de overige 50% in handen is van MTV Networks. TMG heeft marktposities heeft in dagbladen, magazines, on- en offline media, radio en televisie. TMG is daarnaast in toenemende mate actief in nieuwe en veelal digitale mediavormen via internet, mobiele telefoon, narrowcasting en in combinaties van mediumtypen (crossmedia). Op internationaal vlak heeft TMG via diverse deelnemingen een positie verworven in beurzen en evenementen via een deelneming in Expomedia Group en heeft het via een optie van 12% van het aandelenkapitaal met stemrecht een belang in een van de grootste Europese radio en televisiebedrijven ProSiebenSat.1 Media.
2.2
Eigenaren
Sienna Holding (Sky Radio Group) is voor 85% in handen van TMG, de overige 10% en 5% zijn respectievelijk in handen van Veronica Holding (Vereniging Veronica) en het management van Sky Radio Group. TMG is een beursgenoteerd bedrijf, waarvan de aandelen zijn genoteerd aan de effectenbeurs van NYSE Euronext (Amsterdam). Grote aandeelhouders in TMG zijn Exploitatiemaatschappij Puijenbroek, Cyrte Investments4 en het Tweedy Brown Fund.
4
Cyrte is in 2000 gestart onder de naam Talpa Capital als Family Office om het kapitaal van de Mol te beheren, na de verkoop van Endemol aan Telefonica. Na toetreding van NIB Capital als 25% medeaandeelhouder, is de naam omgedoopt in Cyrte Investments en zijn er meerdere beleggingsfondsen gecreëerd, waarna de vermogensbeheerder is Cyrte Investments is verkocht aan Delta Lloyd Asset Management.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
79
2.3
Omzet
De totale geconsolideerde bruto jaaromzet van TMG bedroeg over 2007 € 738,8 miljoen. Daarvan valt € 53,071 miljoen (7%) toe te schrijven aan opbrengsten uit radioactiviteiten. Volgens het Jaarboek Bruto Mediabestedingen 2007 van Nielsen Media bedroegen de bruto radio opbrengsten van TMG over het jaar 2007 € 130,2 miljoen. Er wordt dus bijna 60% aan kortingen gegeven en afdrachten aan mediaplanningbureaus.
2.4
Activiteiten
De activiteiten van TMG beslaan de volgende: • Uitgeverij (dagbladen, tijdschriften, puzzels e.a.) • Radio • Distributie • Televisie • Digitale media (o.a. internet, mobiele telefonie, narrowcasting) De activiteiten van de Vereniging Veronica beslaan de volgende: • Licenties verstrekken op de merknaam aan radiostations, TV-omroep en gidsuitgever • Kabelstation Kink FM, Internetzenders: Kink Classics, Kink Aardschok en V-Radio • Opleidingstraject Veronica Radioschool • Opleidingstraject Veronica Filmschool • In september 2008 worden de opleidingen omgezet in de cross-mediale V-Academy Beiden voeren een deel van die activiteiten uit via Sienna Holding BV.
2.5 kavel
Radioactiviteiten Radiozender(s)
Zenderprofiel Luisteraarprofiel
A1
Sky Radio
non-stop popmuziek
A2
Radio Veronica
popmuziek (80 20-49 jaar, & 90's) voornamelijk mannen
n.v.t.
n.v.t.
Classic FM
TMF radio
© Stratix 2008
Marktaandeel*
Bereik ether
Distributiekanaal
9,1%
67%
ether, kabel, internet, satelliet, digitenne, FMeXtra
6,1%
58%
ether, kabel, internet, satelliet, digitenne
klassiek
35 jaar en ouder, hoge welstandsklasse, business-2-business, boodschappers 10+
2,2%
0%
kabel, internet, satelliet, digitenne, FM-eXtra
popmuziek
15-25 jaar, scholieren en studenten, uitgaan, internet, gevoelig voor nieuwste trends
0,2%
0%
kabel, internet, FM-eXtra
20-49 jarigen, shoppers en vrouwen
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
80
2.6 Marktaandelen radio Sky Radio 101 FM
Radio Veronica
Classic FM
mrt-02
13,6%
3,3%
sep-02
13,4%
2,7%
mrt-03
12,4%
sep-03
11,9%
3,2%
2,6%
mrt-04
11,4%
4,8%
2,5%
sep-04 mrt-05
10,8% 9,6%
3,6% 4,6%
2,1% 2,4%
sep-05
8,6%
5,5%
2,1%
mrt-06
9,4%
4,9%
2,4%
sep-06
9,4%
5,5%
1,7%
mrt-07
10,2%
5,7%
1,9%
sep-07
9,3%
5,5%
1,9%
mrt-08
9,0%
6,2%
2,3%
2.7
3,1%
Historie (radioactiviteiten) TMG / Sky Radio / Sienna Holding
Sky Radio werd in 1988 opgericht als onderdeel van Sky Television UK (onderdeel van News Corporation) van Rupert Murdoch. In augustus 2005 verkocht News Corporation, Sky Radio Groep (incl. Radio Veronica en Classic FM) aan een consortium onder leiding van de Telegraaf, die naast hiervoor genoemde bestond uit ING en Veronica. Vanwege de beperkingen opgelegd door de Nederlandse cross ownership regelgeving heeft TMG in 2006 aanvankelijk een belang genomen van ruim 28% in Sky Radio Group. Na een wijziging van deze regelgeving in juni 2007 werd dit belang, door het uitoefenen van een daartoe strekkende optie, uitgebreid tot 85%. De overige 10% en 5% zijn in handen van respectievelijk Veronica Holding en het management van Sky Radio Group (Sienna Holding). Met deze overname kreeg TMG de beschikking over vier populaire radiozenders, met ieder hun eigen doelgroep: Sky Radio 101 FM, Radio Veronica, Classic FM en TMF Radio. Tezamen bereiken zij bijna 5.5 miljoen Nederlanders per week. Classic FM is een Vennootschap onder Firma, langs deze weg is de Engelse partij die het oorspronkelijke Classic FM concept ontwikkelde als minderheidsdeelnemer actief. De Telegraaf Media Groep was een grote minderheidsaandeelhouder in SBS Broadcasting BV, dat in 2005 werd overgenomen door de private equity fondsen KKR en Permira. Hierdoor incasseerde de Telegraaf een omvangrijk bedrag, wat de financiële middelen leverde voor de aanschaf van de Sky Radio Group. SBS Broadcasting BV is door KKR en Permira nadien ondergebracht bij het Duitse ProSieben Sat.1 Media, en voert vanwege transacties in 2003 het TV station Veronica onder licentie van de Vereniging Veronica. Het is ook de eigenaar van Veronica Uitgeverij, Veronica Litho en Veronica Concepts Design. ProSieben kondigde in mei 2008 aan dat men de printactiviteit wilde verkopen, en TMG gaf aan grote interesse te hebben in deze uitgever van het Veronica Magazine, dat in het vierde kwartaal een betaalde oplage kent van 998.835 exemplaren5,6.
5
http://dutchmedia.nl/blog/?p=1313 ProSiebenSat.1 Media AG wil Veronica Uitgeverij verkopen.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
81
De relatie tussen TMG en de mede-aandeelhouder in Sienna Holding, de Vereniging Veronica, is een hoogst ingewikkelde.
2.8
Historie (radioactiviteiten) Vereniging Veronica
Als tweede aandeelhouder in Sienna Holding, en verstrekker van een licentie op de merknaam Radio Veronica neemt Veronica een bijzondere positie in het medialandschap in. Veronica heeft een enerverende historie achter zich van Etherpiraat op de Noordzee in de jaren zestig en begin zeventig. Na toetreding tot het publieke bestel in het 1975, groeide Veronica door tot de grootste publieke omroepvereniging van de jaren '80, waarna het in 1995 weer uit het publieke bestel treedt. In dat jaar wordt door de Vereniging Veronica met RTL een joint venture opgetuigd: de Holland Media Groep. De Vereniging Veronica heeft hiervoor de werkmaatschappij Veronica Holding opgericht. Op radiogebied start men in 1995 samen met HMG Hitradio Veronica op de AM, Veronica Nieuwsradio en Kink FM. In 1998 wordt Hitradio Veronica met het verwerven van een FM frequentie omgedoopt tot Veronica FM. Vanwege een te lage luisterdichtheid wordt Veronica Nieuwsradio beëindigt en Kink FM door HMG aan de Vereniging Veronica terugverkocht. De Vereniging Veronica heeft het alternatieve muziekkanaal Kink FM vanaf eind jaren negentig op de kabel voortgezet. In 2001 verbreekt men het zakelijk verband met HMG en wordt Veronica FM door RTL omgedoopt in Yorin FM, waarna de Vereniging Veronica twee jaar lang op de gids drijft. In 2003 gaat men voor TV en de omroepgids zakelijke banden aan met SBS Broadcasting BV, waarbij licentierechten op de merknaam worden verstrekt en de TV-zender V8 in Veronica wordt omgedoopt. De Telegraaf Media Groep is daar dan een grote minderheidsaandeelhouder van. Een vergelijkbare licentieconstructie en ook een deelneming gaat men aan met de Sky Radio Groep voor radio. Hierbij wordt een 10% belang in de Sky Radio groep verworven, die het door hen verworven geclausuleerde 'Gouwe ouwe' kanaal omdoopt tot Radio Veronica. Sinds men in 2005 de vooral via de Gids en een beetje via de merknaam verworven aandelen in SBS verkocht aan KKR en Permira, concentreert de Vereniging Veronica zich op het vastleggen van haar rijke omroephistorie en op het stimuleren van de Nederlandse radio middels de alternatieve kabelzender Kink FM, het opleidingstraject Veronica Radioschool en sinds kort het opleidingstraject Veronica Filmschool. Kink FM fungeert dus als 'opleidingsstation'.
6
Mocht TMG de uitgeverij verwerven, dan ontstaat er een complex juridisch en strategisch vraagstuk, omdat het Veronica Magazine in de gids ook de gegevens van Nederland 1,2 en 3 publiceert en er jarenlang juridische strijd is gevoerd tussen uitgevers en de publieke omroepen over de rechten op die gegevens. De publieke omroep heeft die willen voor behouden aan uitbaters van TV-zenders. Er kunnen daarom de komende tijd mogelijk strategische zakelijke zetten worden gedaan door TMG, bijv. het lanceren van een TV-kanaal.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
82
In de praktijk zijn er via de licentierechten van de Vereniging nog steeds commerciële dwarsverbanden tussen de Radio, de TV-zenders en de Gidsuitgeverij. Dat valt onder meer te zien aan het via de websites onderling naar elkaar doorverwijzen.
2.9 • • •
Business model radio Advertentieverkoop Muziekverkoop (downloadshop sinds 2008 en in samenwerking met Bol.com cd/dvd verkoop, boekverkoop e.d.) Licentierechten / kruisverkoop onder de merknaam Veronica
Eén van de doelstellingen van TMG is het creëren van synergievoordelen, welke volgens de groep te behalen zijn door het bereiken van dezelfde brede of specifieke publieksgroepen en communities via meerdere mediaplatformen. Daarbij wordt onder andere gedoeld op het integreren van productconcepten en het crosspromoten van sterke merken. Een voorbeeld is het verzorgen van het financiële nieuws door de financiële redactie van dagblad De Telegraaf in uitzendingen van Classic FM. In digitale media draait Sky Radio Group mee op het digitale platform van TMG en ook advertentieverkopen worden gezamenlijk gedaan. ‘Digitale media is een ontwikkeling waar we heel goed naar kijken. De digital director die we net hebben benoemd gaat zich daar volledig op richten. Net als bij radio via de ether blijft ook digitaal vooral merk- en contentgestuurd. Blijven finetunen. Dat is de kern van ons vak’, - Ab Trik7, directeur Sky Radio Group -
7
Bron: Jaarverslag TMG 2007
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
83
Exploitatiemaatschappij Puijenbroek
TMG Distributie B.V. - Telegraaf Distributie B.V. - Regio Distributie B.V. - DistriQ Transport B.V.
Cyrte Investments
Tweedy Brown Fund
30,5%
All Connected Media - Mobillion B.V. - Media Groep West-int.
Licentie rechten
50,0%
Datawire Beheer B.V.
ProSiebenSat.1 Media
10,3%
- MediaPact B.V. - DataWireSport B.V. - PayperNews B.V.
9,2%
Kink FM 5%
Telegraaf Events B.V. - 402Events.com B.V. - VDB Media B.V.
Overig
100%
Management
100% 10%
Telegraaf Drukkerij Groep B.V. - B.V. Rotatiedrukkerij - B.V. Drukkerij N-H
85%
Telegraaf Media ICT B.V.
Vereniging Veronica
Sienna Holding B.V. - Sky Radio Nederland B.V.
50% TMF Radio
(Sky Radio B.V,) (Sky Radio Evenementen B.V.) (Radio 103 B.V.) (Radio Veronica 103FM B.V.)
Telegraaf Nederland Media B.V.
50% MTV Networks
Management
- De Uitgeversmaatschappij - Telegraaf Tijdschriften - Holland Combinatie - BasisMedia - Hollandse Dagbladcombi - Telegraaf Digitale Media - Telegraaf Media Nederland
Keesing Media Group B.V. - Keesing Group B.V.
Management Home 4 Media B.V.
Overig
- Telegraaf facilitair Personeel - Parkmanagement Personeel
- B.V. Beleggingsmaatschappij - Adwire B.V. - B.V. Agentenadministratiekantoor - Telegraaf Media Mgmt B.V. - Telegraaf Finance B.V. - Telegraaf Media Directie B.V. - Weekmedia
Diverse partijen Telegraaf Media Int. - ProSiebenSat..1 (12% optie) - e.a.
Telegraaf Media Groep
2.10 Eigendomsverhoudingen
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
84
3 Talpa Media Holding NV Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Website: Telefoon: Fax:
3.1
Talpa Media Holding NV Zevenend 45 IV, 1251RL Laren 32083875 http://www.talpamedia.nl 035-5333333 035-5333334
Korte omschrijving
Talpa Media Holding is de houdstermaatschappij waarbinnen mediaondernemer John de Mol al zijn media-activiteiten heeft ondergebracht. De Talpa Media Groep is opgebouwd uit verschillende bedrijven die actief zijn op tal van terreinen binnen de audiovisuele wereld. Onder meer betreft dit Talpa Content (televisieontwikkelafdeling), met daaraan verbonden een productiebedrijf voor zelfontwikkelde TV-programma's. Met Endemol, het bedrijf dat ooit mede door de Mol was opgericht en waar recent het beleggingsfonds Cyrte Investments8 weer een grootaandeelhouder is geworden, onderhoudt Talpa nauwe contacten op het gebied van creatie en distributie. Daarnaast is de groep aandeelhouder in RTL Nederland op het gebied van de free-to-air platformen radio en TV. Daarnaast opereren binnen Talpa Media de eigen radiotak www.talparadio.nl, de muziekdivisie Talpa Music en de bedrijven Talpa New Business, Talpa Media Nederland en Talpa TV. Op internationaal niveau bezit Talpa Media sinds de herfst van 2007 een substantieel belang in het Franse Brainbox, dat actief is als bedenker van formats voor televisie en andere platforms. In de Verenigde Staten beschikt Talpa over een creatieve afdeling: Talpa Content USA.
3.2
Eigenaren
De radioactiviteiten in de Talpa Radio tak zijn via Talpa Radio International voor 100% in handen van Talpa Media Holding. De aandelen van Talpa Media Holding BV zijn voor 80% in handen van John de Mol, via Talpa Service II NV, de overige 20% is in handen van Rabo Participaties II BV.
8
Cyrte is in 2000 gestart onder de naam Talpa Capital als Family Office om het kapitaal van de Mol te beheren, na de verkoop van Endemol aan Telefonica. Na toetreding van NIB Capital als 25% medeaandeelhouder, is de naam omgedoopt in Cyrte Investments en zijn er meerdere beleggingsfondsen gecreëerd, waarna de vermogensbeheerder is Cyrte Investments is verkocht aan Delta Lloyd Asset Management.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
85
3.3
Omzet
De netto jaaromzet van Talpa Media Holding (inclusief 14 geconsolideerde dochters) bedroeg aan het einde van het fiscale jaar 2006, zo’n € 134 miljoen. Voor Talpa Radio BV zijn geen recente jaarrekeningen gedeponeerd bij de KvK en ook van de gegevens van de moedermaatschappij is niet te achter halen welk deel van de omzet voortvloeit uit radio activiteiten.
3.4
Activiteiten
De activiteiten van Talpa Media beslaan de volgende: • TV producties • Radio • Muziek (o.a. publishing, copyright, artiestenmarketing)
3.5
Radioactiviteiten
kavel
Radiozender(s)
Zenderprofiel
Luisteraarprofiel
n.v.t.
Radio 10 Gold
popmuziek (70, 80 & 90's)
35-49 jaar, overwegend vrouwen, laag of middelbaar opgeleid
n.v.t.
Radio Digitaal
various
various
n.v.t.
Juize.FM
hip-hop & R&B
10-25 jaar, urban lifestyle
Marktaandeel* Bereik ether
3,2%
(overig 5,4%)
Distributiekanaal
n.v.t.
kabel, internet, digitenne, FMeXtra
n.v.t.
internet
n.v.t.
kabel, internet, satelliet, FM-eXtra
* per mei 2008
3.6
Marktaandelen radio Radio 10 Gold
mrt-02
7,6%
sep-02
7,2%
mrt-03
6,6%
sep-03
4,7%
mrt-04
4,6%
sep-04 mrt-05
5,0% 5,0%
sep-05
5,0%
mrt-06
4,9%
sep-06
4,9%
mrt-07
4,6%
sep-07
4,1%
mrt-08
3,1%
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
86
3.7
Historie (radioactiviteiten)9
Radio 10 Gold begon op 4 april 1988 onder de naam Radio 10 met uitzenden. Op 15 augustus 1990 werd het station omgedoopt tot Radio 10 Gold, een gouwe ouwe station. In 1998 nam uitgever Wegener het entertainmentbedrijf Arcade over, waartoe Radio 10 Gold behoorde. Op 1 januari van dat jaar bemachtigde Radio 10 Gold een FM-frequentie (103 MHz). De naam werd in 1999 gewijzigd in Radio 10 FM, zodoende werd het accent (naast golden oldies) ook gelegd op recente hits en werd de slogan ook 'De grootste hits aller tijden.' In februari 2003 kocht Talpa Radio International, een onderneming van John de Mol, Radio 10 FM. Het station kreeg een nieuw jinglepakket (het 'nieuwe' Radio 10 FM) en de programmering ging op de schop om de kans op het verkrijgen van een FM frequentie zo groot mogelijk te maken. De vernieuwde programmering en vormgeving startten op 5 mei 2003. Enkele weken later verloor Radio 10 FM echter de veiling van de etherfrequenties. De kavel (A3) voor 'gouwe ouwe' muziek ging naar Sky Radio onder de naam 'De Gouwe Ouwe Zender.' Het leek er aanvankelijk op dat Sky Radio de zender zou over nemen, maar zag er uiteindelijk toch van af. Op 1 december 2003 veranderde de zender de naam (opnieuw) in Radio 10 Gold om het accent meer te leggen op golden oldies. In juni 2004 wist Talpa Radio de licentie voor de AM 1008 kHz van Radio London over te nemen waarop het sinds eind juli 2004 te ontvangen was. Op 5 maart 2007 maakt Talpa Radio bekend dat er ingegrepen wordt bij Radio 10 Gold. Vanwege hoge kosten voor de AM frequentie en teruglopende belangstelling van adverteerders besloot Talpa dat er opnieuw bezuinigd moest worden, ondanks het feit dat er ruim 1,3 miljoen luisteraars naar de zender luisterden. Op 2 juli 2007 werd de middengolf-frequentie verkocht aan GrootNieuwsMedia BV. Vanaf mei 2007 worden Radio 10 Gold en Juize FM via FmeXtra op de FM-frequentie (102 MHz) van het analoge station Radio 538 (welke toen nog behoorde bij Talpa Radio) digitaal meegezonden. Op 25 juni 2007 werd bekend dat Radio 538 werd verkocht aan RTL Nederland, maar Radio 10 Gold, Juize FM en Radio Digitaal bleven in handen van Talpa Radio. Radio 10 Gold wordt vooral via de kabel beluisterd, maar is na een onderbreking sinds januari 2008 weer via FMeXtra via de ether te ontvangen. Het station valt ook via internet, de satelliet (ASTRA) en Digitenne te beluisteren. Juize FM dat is voortgekomen uit het radioprogramma Juize bij Radio 538 en zich op de genres hiphop en R&B richt, wordt in een zeer groot deel van de kabelnetten ook via de analoge FM band verspreid. Via Internet biedt Talpa Media ook Juize FM-TV aan, een videoclipstation. Radio Digitaal is het internetstation van Talpa, waarlangs men op dit moment 20 verschillende radio-programma's aanbiedt.
9
Bron: wikipedia
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
87
3.8 • • • • •
Business model Advertenties Gameverkoop (i.s.m. Zylom) Evenementen Nauwe contacten met Radio 538 (verwijzingen op websites) Radio 10 Gold werkt met wielersponsor en aandeelhouder Rabobank samen in Radio-tour
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
88
3.9
Eigendomsverhoudingen
Talpa Producties B.V. onbekend
Talpa Content B.V.
Brainbox TV
Talpa Media Nederland B.V. Talpa New Business B.V.
100%
- Talpa Digital B.V.
Talpa Radio:
John de Mol
- Vrije Radio Omroep NL - Radio 538 Internet - Radio Digitaal B.V. - Radio 10 Gold B.V.
Rabo Participaties
20%
Talpa TV B.V. 80%
Talpa Media Holding N.V.
26,3%
meerderheidsbelang Talpa Music Holding BV
RTL Nederland
minderheidsbelang
Radio 538
73,7%
2P´sW Music
© Stratix 2008
100%
RTL Group
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
89
4 De Persgroep NV Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
4.1
De Persgroep NV Brusselsteenweg 347, 1730 Kobbegem, België 32039594 (Q-music BV)
[email protected] www.persgroep.be, www.q-music.nl 035-6552655 035-6552656
Korte omschrijving
De Persgroep is een vooraanstaande Belgische mediagroep die voornamelijk aanwezig is in het Vlaams landsgedeelte. De Persgroep is zowel actief in de geschreven pers (met kranten als Het Laatste Nieuws en De Morgen, of magazines zoals Dag Allemaal en Goed Gevoel), als in de audiovisuele media (met een 50% deelneming in de Vlaamse Media Maatschappij, uitbaatster van het televisiestation VTM en de radiozenders 4FM en Q-music België). De Persgroep werd de afgelopen jaren ook steeds meer actief in Nederland. In 2003 was De Persgroep grotendeels verantwoordelijk voor de verzelfstandiging van Het Parool, waardoor De Persgroep grootaandeelhouder (58,6%) werd van de krant. Daarnaast neemt De Persgroep in 2005 Noordzee FM over van Talpa en doopt de zender om in Q-music Nederland.
4.2
Eigenaren
De Persgroep is volledig in handen van de familie van Thillo
4.3
Omzet
Uit het jaarverslag blijkt dat De Persgroep in 2007 een omzet had van 534 mln euro, waarvan 177 mln euro uit audiovisuele activiteiten. Uit de jaarrekening opgevraagd bij de Kamer van Koophandel blijkt dat Q-music Nederland BV verantwoordelijk was voor bijna 22,398 mln euro van deze omzet. Het bedrijfsresultaat voor rente en belastingen bedroeg € 3,6 mln negatief en het netto resultaat was een verlies van € 4,149 mln. Volgens de Dutchmediablog was € 18,2 miljoen van de omzet verworven met spot reclame en € 4,19 mln overige omzet. Volgens Nielsen Media was de bruto omzet van Q-music (Nederland) voor 2007 50,927 mln euro. Blijkbaar geeft Q-music 55% aan kortingen en afdrachten aan mediaplanningbureaus.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
90
4.4
Activiteiten
De activiteiten van de Persgroep beslaan de volgende: • Uitgeverij • Televisie • Radio
4.5
Radioactiviteiten
kavel
Radiozender(s)
Zenderprofiel
Radio BemBem
kindermuziek
Luisteraarprofiel 3-9 jaar, Nederlandstalige kinderen
Marktaandeel
Bereik
Distributiekanaal kabel, internet, FMextra
4FM (Belgie) Q-music (VL, NL) popmuziek
A3
4.6
7,6%
ether, kabel, 68,0% internet, digitenne, FM-eXtra
Marktaandelen radio Q-Music
Noordzee 100.7
mrt-02
4,9%
sep-02
4,3%
mrt-03
5,7%
sep-03
5,9%
mrt-04
5,0%
sep-04
5,2% 4,7%
mrt-05 sep-05
4,0%
mrt-06
5,6%
sep-06
6,3%
mrt-07
6,2%
sep-07
6,9%
mrt-08
7,4%
4.7
20-49 jaar, actieve jong volwassen luisteraar
Historie (radioactiviteiten)
In mei 2005 neemt Talpa, de toenmalige eigenaar van Noordzee 100.7 FM en Radio 10 gold, marktleider Radio 538 over. Omdat het niet is toegestaan om meerdere ongeclausuleerde, landelijke frequentiekavels in het bezit te hebben moest Talpa af van Noordzee 100.7 FM. Deze zender is er op dat moment financieel niet best aan toe vanwege slecht aanslaan van een nieuw format en de hoge kosten van het frequentiekavel die lasten met zich meebrengt van ruim 10 mln euro per jaar. Dit alles leidt ertoe dat Talpa de zender voor het symbolische bedrag van 1 euro verkoopt aan De Persgroep NV Deze doopt Noordzee 100.7 FM om tot Q-music Nederland en begint augustus 2005 met uitzenden.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
91
In december 2005 start Q-music in samenwerking met Studio 100 met de kinderzender Radio Bembem, die in Nederland en Vlaanderen op de kabel en via internet te beluisteren is.
4.8 Business model radio • • • •
Advertenties Downloadshop Sterke synergie met overige activiteiten Toetreding tot een buitenlandse markt
4.9
Eigendomsverhoudingen
Fam. van Thillo
De Persgroep Publishing NV -Eco Print Center NV -Het Laatste Nieuws -De Morgen
100% Q-Music Nederland BV
Vlaamse Media Maatschappij NV -Paratel N.V. -Studio-A N.V. -Q-Music België -4FM -VTM -2BE -JIM
50% Antwerpse Televisie Maatschappij NV -ATV
© Stratix 2008
De Persgroep N.V.
50%
50%
33,3%
Mediafin NV -De Tijd -L'Écho
Annex I
Regionale TV Media NV
Profielen FM/AM Etherradio
58,4% Het Parool BV
92
5 E-Power Advertisting BV Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
5.1
E-power Advertising BV Hengeveldstraat 29 2e etage, 3572KH Utrecht 30216830 n.b. http://www.epowersales.nl 030-2753390 030-2753399.
Korte omschrijving
E-Power Advertising BV (voorheen Commerciële Radio Nederland BV, kortweg CRN) is een landelijke verkooporganisatie, handelend onder de naam E Power Sales, voor reclame op radiostations, internetradio, websites en andere vormen van media. Sinds 2000 verzorgt EPower de advertentie activiteiten van 14 commerciële regionale radiostations in Nederland. Men claimt via die kanalen adverteerders een bereik te bieden van meer dan 1.600.000 luisteraars per week. De zenders zijn daarbij inzetbaar als totaalpakket van een landelijke campagne of gesegmenteerd in specifieke regio’s, bijvoorbeeld ter ondersteuning van regionale sales promo’s, een filiaalopening of personeelswerving. De primaire doelgroep waar E-Power zich op richt is 20 tot 34 jarigen en de secundaire doelgroep bestaat uit 35 tot 49 jarigen. Zo’n 80% van de luisteraars van de 14 regionale zenders bevinden zich in de leeftijdscategorie 20 - 49 jaar. Er is bewust gekozen voor deze leeftijdscategorie om complementair te zijn aan de publieke regionale omroepen, die een luisterpubliek van voornamelijk 50 jaar en ouder bereiken. Naast de advertentieacquisitie voor regionale radiostations houdt E Power Advertising zich ook bezig met advertenties via websites en claimt daar 1,1 miljoen unieke bezoekers. Men werkt daarbij niet alleen voor de commerciële regionale omroepen maar ook voor Kink FM, Veronica.nl en Caz.nl. Het bedrijf voert ook de acquisitie voor de Internetzenders Kink Classics, Kink Aardschok en V-Radio.
5.2
Eigenaren
E-Power is geheel in handen van CRN Management BV, een bedrijf dat zich bezig houdt met het leveren van advies en verrichten van werkzaamheden ten behoeve van mediavormen in Nederland. Daarnaast houdt het zich bezig met het bezitten, beheren en vervreemden van aandelen (en andere vermogensbestanddelen) in andere vennootschappen en het beleggen in onroerende zaken. Onbekend is wie de aandeelhouders zijn van CRN Management. Gerrit Rokus Vonk is de zelfstandig bevoegde bestuurder.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
93
De bestuurder van E-Power is Jan Lagrouw. Lagrouw verliet in 1998 het reclameacquisitiebedrijf IP (waar hij voor de Holland Media Group actief was voor Veronica FM/Kink FM) om CRN op te zetten. Dit viel samen met het terugverkopen van Kink FM door HMG aan de Vereniging Veronica.
5.3
Omzet
Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van E-Power gedeponeerd en de verslagen van moeder- maatschappij CRN Management BV zijn ook niet toereikend.
5.4 • • • •
5.5
Activiteiten Advertentieverkoop Internet (radioplein.nl) Bezitten, beheren en vervreemden van aandelen Onroerend goed beleggingen
Radioactiviteiten kavel
Radiozender(s) E Power Radio (CRN)
Zenderprofiel advertentieverkoop
Luisteraarprofiel Marktaandeel* various 3,7%
Bereik 87,1%
e-Power BV (voormalig CRN) Stichting Commerciële Omroep Exploitatie Zuid-Holland Media Management & Projects B.V. NDC / VBK de uitgevers
B5 B1, 6, 9, 16, 17, 18 B25
Fresh FM
verschillend
20-49 jaar
10,8%
CityFM
classic rock
20-49 jaar
35,4%
Star FM (RadioNL)
Nederlandstalig
30-60 jaar
1,6%
NDC / VBK de uitgevers
B10, 13
Waterstad FM
popmuziek
15-40 jaar
Oerlemans Media Holding B.V. Beretta B.V. Trend-Deco Design B.V. Commerciële Radio Zuid Nederland B.V. Nucobo B.V.
B3 B20 B19
Radio Decibel Keizerstad FM Hotradio
popmuziek 80 & 90's 20-50 jaar popmuziek jongeren dance en popmuziek jongeren en 30+
B22, 24
XFM
dance
20-34 jaar
B21
Radio 8 FM
popmuziek
20-49 jaar
3,5% 4,3%
NDC / VBK de uitgevers
B12, 15
RadioNL
Nederlandstalig
30-60 jaar
16,2%
Stichting Optimaal FM Sleutelstad Media B.V.
lokaal B8
Optimaal FM Hofstad Radio
Veronica Vereniging
n.v.t.
20-55 jaar popmuziek popmuziek 80 & 90's volwassenen overwegend 18alternatief 49 jaar
(Kink FM advo)
3,2% 3,5% 2,4% 1,6%
lokaal 4,6% n.v.t.
Distributiekanaal various ether, internet ether, kabel, internet ether, kabel ether, kabel, internet ether, internet ether, internet ether, internet ether, internet ether, internet ether, kabel, internet ether, internet ether, internet kabel, internet, satelliet
* per mei 2008
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
94
5.6
Marktaandelen radio E Power Radio (CRN)
mrt-02
2,8%
sep-02
2,7%
mrt-03
2,7%
sep-03
2,0%
mrt-04
2,4%
sep-04 mrt-05
2,7% 3,1%
sep-05
2,6%
mrt-06
2,7%
sep-06
2,2%
mrt-07
2,6%
sep-07
3,1%
mrt-08
3,3%
5.7
Historie (radioactiviteiten)
Sinds 1 oktober 2007 veranderde CRN haar naam in E-Power Advertising. CRN voerde haar naam sinds de oprichting in 1999. Door de uitbreiding in het portfolio naar radio, televisie en online dekte de naam CRN de lading niet meer en wilde het bedrijf de synergie tussen de verschillende onderdelen onder één merknaam versterken.
5.8 •
Business model radio Commissie over inkomsten uit advertentieverkopen via verschillende media
5.9 5.9.1
Aangesloten radiozenders: City FM regio West: Media Management & Projects BV
Het is onbekend wie de aandeelhouders zijn binnen Media Management & Projects BV Zelfstandig bevoegd bestuurder is Johan Kiekebosch Concernrelaties: ¾ Media Management & Projects BV ¾ Radio 4U BV Æ handelsnaam City FM ¾ Reclame Partners Nederland BV (100%) Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Radio4U BV gedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappij ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
95
5.9.2
City FM Noord-Oost: Rebecca Beheer BV
Het is onbekend wie de aandeelhouders zijn binnen Rebecca Beheer BV Zelfstandig bevoegde bestuurder is Jan Lagrouw Concernrelaties: ¾ Rebecca Beheer BV ¾ Noordelijke Radio Sales (100%) Æ handelsnaam City FM Noord-Oost Nederland Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Noordelijke Radio Sales gedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappij ontbreken of zijn niet voldoende specifiek. City FM Noord-Oost vormt tezamen met City FM West de regionale commerciële zender City FM. Men positioneert zich als CITY FM CLASSIC ROCK. Er wordt een gezamenlijke website gevoerd: http://www.cityfm.nl/ Op de homepage van deze website kan men kiezen tussen de editie Noord-Holland, ZuidHolland, Utrecht en de editie Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel, Flevoland. Uit beluistering van de livestreams blijkt dat de twee edities ieder een ander programma voeren. Er worden naast de twee livestreams ook themakanalen geleverd: Rockballads, Live Rock, Modern Rock, Nederrock, Classic Rock 1000 Voor zover wij kunnen nagaan zijn de twee zenders juridisch gescheiden op het niveau van de rechtspersonen. De aandeelhouders van beide BV's zijn echter niet via de KvK te achterhalen. De twee City FM zenders hanteren deels wel gezamenlijke e-mail adressen op de website voor beide regionale zenders. Deze constructie lijkt er sterk op gericht om zoveel mogelijk gezamenlijke synergie te boeken, terwijl men nog binnen de grenzen van de FM-regelgeving blijft. De gezamenlijke dekking van de twee City FM stations komt namelijk met 35,4% boven het wettelijk maximum van 30% voor een regionale zender uit. 5.9.3
Radio NL, Waterstad FM: Noordelijke Dagblad Combinatie / Veen Keuning en Bosch (NDC/VBK)
Aandeelhouders van NDC/VKB zijn de Stichting Je Maintiendrai Beheer (86,9 %), Heidehuis BV (8,1%) en Houdstermaatschappij Preferente aandelen NDC BV (5%) (Beknopte) Concernrelaties10: ¾ NDC Houdstermaatschappij BV ¾ NDC|VBK de uitgevers BV (100%) ¾ Veen Bosch & Keuning Uitgevers NV (100%) 10
Bron: Jaarverslag NDC/VBK de Uitgevers
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
96
¾ Diverse (lokale) uitgeverijen ¾ NDC mediagroep BV (100%) ¾ NDC Radio BV (100%) Æ omvat Radio NL en Waterstad FM ¾ Diverse dochterconcerns en (meerderheids)belangen Waterstad FM en RadioNL zijn in 2007 overgenomen door NDC Mediagroep, mede vanwege de binding met het Noorden. Met de aankoop van deze zenders maakt NDC een terugkeer in de radiosector, daar het voorheen eigenaar was van Rebecca Radio. Bij de veiling van de (rest)kavels in 2007, kreeg RadioNL 11 van de 12 FM frequenties in bezit. De omzet voor het jaar 2007 was voor NDC/VBK: € 304,9 miljoen11. Omzet afkomstig van radioactiviteiten wordt hierbij niet gespecificeerd en is naar alle waarschijnlijkheid geboekt onder overige omzet, welke € 10,9 miljoen bedraagt. Bij het KvK zijn overigens wel jaarrekeningen gedeponeerd voor NDC Radio BV voor de jaren 2004, 2005 en 2006, echter deze rapporteren geen substantiële omzet. Dit is logisch aangezien NDC in deze jaren geen radiostations bezat. Uit het jaarverslag van 2007 blijkt verder dat er door middel van een nieuw multimediaal redactiesysteem snel en efficiënt nieuws en achtergronden zijn te leveren en dat de nieuwsbulletins voor de Waterstad FM gevoed zullen worden door de dagbladredacties van NDC. Dit sluit aan bij het gerucht dat NDC van plan is de zender om te dopen tot een nieuwszender12. 5.9.4
Fresh FM: Stichting Administratie Youtoo Holding
Zelfstandig bevoegde bestuurder van Stichting Administratiekantoor Youtoo Holding is Raoul Wedel Concernrelaties: ¾ Stichting Administratiekantoor Youtoo Holding BV ¾ Youtoo Holding BV (100%) ¾ Youtoo Management BV (100%) ¾ Wedel Communications BV (100%) Æ handelsnaam Fresh FM ¾ Wedel Software BV (100%) Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Wedel Communications BV gedeponeerd en ook de jaarrekeningen van moedermaatschappijen ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.
5.9.5 Radio Decibel: Oerlemans Media Holding BV Enige aandeelhouder in Oerlemans Media Holding BV is Johan Oerlemans. Concernrelaties: 11
Bron: Jaarverslag NDC/VBK de Uitgevers
12
Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Hazewinkel_Pers
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
97
¾ Oerlemans Media Holding BV ¾ Blue Bopp Advertising BV (100%) ¾ Dutch Media Investments BV (100%) Æ handelsnaam Radio Decibel ¾ Blue Bopp Producties BV Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Dutch Media Investments BV gedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappij ontbreken of zijn niet voldoende specifiek. 5.9.6
Keizerstad FM: Beretta BV
Enig aandeelhouder in Beretta BV is Ignatius Wilhelmus Johannes Kuppens Concernrelaties: ¾ Beretta BV ¾ Oostelijke Media Groep BV (100%) ¾ Keizerstad FM Exploitatie BV Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Keizerstad FM Exploitatie BV gedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappijen ontbreken of zijn niet voldoende specifiek. 5.9.7
Hot Radio: Trend Deco-Design BV
Enig aandeelhouder in Trend Deco-Design BV is Albertine Kokkeel-Willemsen Concernrelaties: ¾ Trend Deco-Design BV (100%) ¾ Telecom Vision International (100%) ¾ Trend Media Groep BV (100%) Æ omvat Hot radio Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Trend Media Groep BV gedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappijen ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.
5.9.8 XFM: Commerciële Radio Zuid Nederland BV Het is onbekend wie de aandeelhouders zijn binnen Commerciële Radio Zuid Nederland BV Zelfstandig bevoegde bestuurder: Petronella Pors-Verkuijlen Geen verdere concernrelaties: ¾ Commerciële Radio Zuid Nederland BV (handelsnaam XFM) Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Commerciële Radio Zuid Nederland BV gedeponeerd.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
98
5.9.9
Radio 8FM: Nucobo BV
Zelfstandig bevoegd bestuurders zijn Richard Damen & Johannes Tiebosch Concernrelaties: ¾ Nucobo BV ¾ TiDa BV Æ handelsnaam Radio 8FM ¾ Beheer- en Beleggingsmaatschappij Betaco B.V ¾ Commerciële Radio Brabant BV ¾ Holding Verkoopbedrijf Noord-Brabant BV Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Trend Media Groep BV gedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappijen ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.
5.9.10
Optimaal FM: Stichting Optimaal FM
Bestuurders van Stichting Optimaal FM zijn Elisabeth Hell-Mennings, Antonius Driessen & Hendrikus Lukassen Geen verdere concernrelaties: ¾ Stichting Optimaal FM Optimaal FM is een commerciële lokale zender. Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Commerciële Radio Zuid Nederland BV gedeponeerd. 5.9.11 Hofstad Radio: Sleutelstad BV Enig aandeelhouder in Sleutelstad BV is Christiaan de Waard Concernrelaties: ¾ Sleutelstad BV (100%) ¾ Sleutelstad Media BV (100%) Æ handelsnaam Hofstad Radio ¾ Stichting Haagse Media ¾ Media Design Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van Sleutelstad Media BV gedeponeerd en ook de jaarrekeningen van de moedermaatschappij ontbreken of zijn niet voldoende specifiek.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
99
5.10 Eigendomsverhoudingen (Verschillend per aangesloten zender)
Fresh FM 100%
City FM NoordOost
Rebecca Beheer B.V. (City FM Noord-Oost)
City FM West Radio NL Waterstad FM
advertentieverkoop
Radio Decibel Keizerstad FM Hotradio XFM
Gerrit Rokus Vonk (zelfstandig bevoegd bestuurder)
Radio 8 FM
CRN Management B.V.
Optimaal FM Hofstad Radio Jan Lagrouw (zelfstandig bevoegd bestuurder)
100%
E-Power Advertising B.V.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
100
6 Wild FM BV Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
6.1
Wild FM BV Stadhouderskade 57, 1072AC Amsterdam 34209637
[email protected] http://www.wildfm.nl 020-4101143 n.b.
Korte omschrijving13
Wild FM Hitradio is een regionaal commercieel radiostation dat te ontvangen is in NoordHolland, een stukje van Zuid-Holland en rond Almere, waarmee het station een potentieel bereik van zo’n 3 miljoen mensen heeft. De zender draait veel R&B, Top40 en in mindere mate rock en dance hits. De zender was reeds een jaar na de start het best beluisterde regionale station in de doelgroep 10 tot en met 29 jaar volgens de Intomart Radiolog meting van februari/maart 200614. De zender richt sinds het begin op mensen in de leeftijd van 15-35 jaar, met een accent op vrouwen van 20-29 jaar. Tegenwoordig is 65% van de luisteraars vrouw en 35% man. Daarmee blijkt de zender een uitzonderlijk geval in het regionale radiolandschap, daar andere regionale commerciële stations veelal mannelijk georiënteerde formats hanteren en vaak op een oudere doelgroep (35+) zijn geënt. Het format is ontwikkeld door de mensen achter Wild FM Hitradio en het gerenommeerde Australische consultancybureau ESP Media15. Deze hebben een uitgebreide muziekstudie uitgevoerd alvorens de zender in de lucht ging. De zender is een van de weinige regionale stations die actief werkt met onderzoek, waarmee de zender zich onderscheidt van haar concurrenten. Inzicht in herkenning en waardering van de gedraaide muziek is belangrijk omdat Wild FM Hitradio het CHR (Contemporary Hit Radio) format hanteert en bij dit format de muziek voor 80% verantwoordelijk is voor wat de zender feitelijk doet.
6.2
Eigenaren
Gallerythema BV en Dave Leusink16 zijn voor respectievelijk 90% en 10% aandeelhouders van Wild FM BV Zelfstandig bevoegd bestuurder van Wild FM is per mei 2008 Albertha Boer, daarvoor was dit Gallerythema BV. 13
Bron: Wikipedia http://www.radio.nl/2003/home/medianieuws/010.archief/2006/03/105224.html 15 http://www.veronicaradioschool.nl/vrs/nieuws/interviews/dave_leusink/index.xml 16 Bron: Wikipedia 14
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
101
Gallerythema BV is een onderneming waarvan Erik de Vlieger enig aandeelhouder is. Gallerythema kent twee volledige dochterbedrijven te weten Havewereld BV en Oudsteen BV
6.3
Omzet
Bij de KvK zijn geen jaarrekeningen van Wild FM gedeponeerd en de verslagen van moedermaatschappijen zijn niet voldoende specifiek.
6.4
Activiteiten
De activiteiten van Wild FM BV beslaan de volgende: • Radio
6.5
Radioactiviteiten
kavel
Radiozender(s)
Zenderprofiel
Luisteraarprofiel
B2
Wild FM
popmuziek
13-35 jaar
Marktaandeel*
(overige 5,4%)
Bereik Ether
5,5%
Distributiekanaal
ether, kabel, internet
* per mei 2008
6.6
Historie (radioactiviteiten)
Het huidige frequentiepakket van Wild FM Hitradio, was tot september 2004 in handen van het inmiddels ter ziele gegane Friese radiostation Freez FM, dat eigendom was van RENN BV. Het frequentiepakket ("kavel B2") kwam na overname van RENN BV in handen van Wild FM BV. Erik de Vlieger verkocht Wild FM medio 2005 aan de Argo Mediagroep. Middels Gallerythema BV herkreeg De Vlieger de volledige controle over de Noordhollandse commerciële radiozender in 2006. Tot voor kort viel de reclame-exploitatie van Wild-FM onder E-power. Nu Wild FM dit in eigen beheer heeft is er sinds begin 2008 een conflict17 met RAB, E-power en Gfk/Intomart over aansluiting op het Radio-onderzoek (CLO) van RAB en Gfk. Wild FM is van mening dat de vaste prijstelling18 leidt tot kartelvorming, aangezien het bijna noodzakelijk wordt om met Epower in zee te gaan om tot continue luistercijfers te komen. Sinds het station in juli 2007 haar oude slogan "Het nieuwe hitmuziekstation" inwisselde voor "Hitradio" is men tegelijkertijd gestart met een eigen DJ-opleiding. Bekend is ook dat Wild FM Hitradio verschillende vaste stageplekken reserveert voor de in Haarlem gevestigde Media en
17 18
http://www.mediaonderzoek.nl/1117/wild-fm-klaagt-luisteronderzoek-aan Radiozenders moeten ongeacht hun bereik evenveel betalen om meegenomen te worden in het continu luisteronderzoek van Gfk/Intomart
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
102
Entertainment Management (MEM) opleiding, onderdeel van InHolland, waardoor een deel van haar doelgroep ook continue feedback geeft en meedenkt.
6.7
Marktaandelen radio
Wild FM wordt niet individueel gerapporteerd in het Continu Luisteronderzoek (CLO) van GfK Intomart, waardoor er geen specifieke marktaandelen bekend zijn van de zender.
6.8 Business model • •
6.9
Advertentieverkoop Mobiele content (ringtones, wallpapers)
Eigendomverhoudingen
Gallerythema B.V.
Dave Leusink
10%
90%
Bestuurder: Albertha Boer
Wild FM B.V.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
103
7 Mediad BV Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
7.1
Mediad BV Westeinde 51, 2275 AC Voorburg 27119920 n.b. http://www.arrow.nl http://www.caz.nl 070-3873538 n.b.
Korte omschrijving
Mediad BV is de investeringsmaatschappij van Ad Ossendrijver. Bij deze investeringsmaatschappij zijn onder andere de radiozenders Arrow Classic Rock, Arrow Jazz FM en Caz! ondergebracht. Ossendrijver en zakenpartner Willem van Kooten onderscheidden zich in het afgelopen decennium met een strategie, waarbij zij in hun streven om de zender Arrow Classic Rock te laten groeien, als een soort bezemwagen de frequenties van wegvallende partijen en restfrequenties op veilingen oppikten, die men vulden met hun initieel volledig geautomatiseerde radiostation. Met het verwerven van de FM zenders met landelijk bereik worden nu in toenemende mate diskjockeys en gastpresentatoren ingezet.
7.2
Eigenaren
Mediad BV lijkt volledig eigendom van Ad Ossendrijver, dit is echter niet eenduidig te herleiden uit de KvK gegevens die zijn opgevraagd19.
7.3
Omzet
De beschikbare financiële informatie voor Mediad BV beperkt zich tot balansgegevens voor de jaren 2001, 2002 en 2003, welke geen relevante inzichten verschaffen. Voor SBS Radio BV, tegenwoordig de handelsnaam Arrow Media Group omvattend, zijn bij de KvK volledige financiële gegevens beschikbaar voor de jaren 2004, 2005 en 2006. Voor deze jaren was de netto omzet respectievelijk 5,0; 8,2 en 3,3 mln euro. Echter, in verband met de vele overnames en verschuivingen rondom de Arrow Media Group is niet precies duidelijk wat deze omzet behelst. Tot november 2006 was de statutaire naam van deze BV nog Yorin FM BV en lijkt het voor de genoemde jaren vooral om omzetten van Yorin FM20, nadien Caz! te gaan.
19
20
Het is onduidelijk of Willem van Kooten sinds Arrow het bedrijf terugkocht van PCM nog de zakenpartner is van Ossendrijver, berichten in de pers hierover spreken elkaar tegen. Yorin FM werd begin 2005 overgenomen door SBS Broadcasting, welke de zender in de loop van 2006 omdoopte tot Caz! Van Yorin FM BV werd hierna ook de naam gewijzigd tot SBS Radio BV
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
104
7.4
Activiteiten
Mediad BV is een investeringsmaatschappij, concrete activiteiten van de dochters omvatten: • Radio
7.5
Radioactiviteiten
kavel
Radiozender(s)
Zenderprofiel
A7
Arrow Classic Rock
25-49 jaar, voornamelijk non-stop popmuziek mannen, hoger (60 - 90's) opgeleiden, zakkelijke beslissers
Caz!
popmuziek
13-24 jaar, jong volwassenen met open, sociale en outgoing levensstijl
0,4%
Arrow Jazz FM
jazzmuziek
25-49 jaar; hoger opgeleiden, zakelijke beslissers
0,7%
A8
7.6
Luisteraarprofiel
2,6%
Bereik
Distributiekanaal
65,0%
ether, kabel, internet, digitenne
kabel, internet
49,0%
ether, kabel, internet
Marktaandelen radio Arrow Classic Rock
Caz!
Arrow Jazz FM
mrt-02
1,8%
sep-02
1,7%
mrt-03
1,6%
sep-03 mrt-04
2,1%
sep-04 mrt-05
1,6% 2,0%
0,7% 0,5%
sep-05
1,9%
0,6%
mrt-06
1,5%
sep-06
1,4%
2,0%
0,5%
1,5%
0,7%
mrt-07
1,4%
2,1%
0,5%
sep-07
2,7%
0,7%
0,6%
mrt-08
2,7%
0,5%
0,8%
7.7
Marktaandeel
Historie (radioactiviteiten)
In het najaar van 1996 begonnen Willem van Kooten en Ad Ossendrijver met Arrow Classic Rock Radio. De zender zond 24 uur per dag non-stop rockmuziek uit via de kabel. De filosofie was: eerst geld verdienen, daarna DJ's aantrekken. Op 15 januari 1998 stopte Hitradio Veronica met uitzenden via de middengolf. Arrow nam één van deze frequenties over: 828 kHz. Hiermee kon een groot deel van Nederland bereikt worden via de ether. In mei 2003 werden de Nederlandse etherfrequenties opnieuw verdeeld. Daarbij bood Arrow op verschillende FM-frequentiekavels. Ze vielen bij alle kavels buiten de boot en stond zo zonder © Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
105
etherfrequentie. Al snel werd een deal gesloten met Quality Radio, de eigenaar van AM kavel C02 (675 kHz). In 2003 werd frequentiekavel A08 (klassiek en/of jazz) opnieuw geveild, omdat de enige gegadigde, Sky Radio Ltd., deze liet vallen ten gunste van zijn 'gouwe ouwe kavel' waarop men Radio Veronica opnieuw ging ontwikkelen. Arrow wint de veiling voor € 8 mln en start een nieuw radiostation met de werktitel Arrow Classic Jazz FM. In juni 2005 werd de naam gewijzigd in Arrow Jazz FM. De Volkskrant meldde dat op februari 2006 de complete Arrow Media Group voor 1 miljoen euro werd overgenomen door de uitgever van de Volkskrant: PCM (Perscombinatie Meulenhoff). De radiostations worden een jaar later in maart 2007 alweer terugverkocht aan Ad Ossendrijver (Mediad BV) voor het symbolische bedrag van 1 euro vanwege 'gebrek aan synergie'. PCM had de zenders gekocht om er nieuws mee te brengen, waarbij de Volkskrant voor content zou zorgen. Echter mocht op de Arrow-zenders volgens de zendvergunning vrijwel alleen muziek gedraaid worden. PCM verloor er over dat jaar ongeveer 1,5 miljoen euro op en heeft daarnaast een achtergestelde lening van 1,3 miljoen aan Arrow toegekend. PCM rekent erop dat die lening wordt terugbetaald, wanneer de zenders winst maken.21 Juni 2007 neemt Mediad BV het radiostation Caz! over van SBS Broadcasting, waarbij de gehele SBS radio BV wordt overgenomen. De financiële achtergrond hiervan wordt niet openbaar gemaakt. Op het frequentiekavel van Caz!, kavel A07, wordt vervolgens Arrow Classic Rock uitgezonden. Het station Caz! blijft alleen te ontvangen via kabel, satelliet en internet. Aangezien licentievoorwaarden bepalen dat op AM en FM niet dezelfde zender tegelijkertijd mag worden uitgezonden wordt het AM kavel afgestoten aan Radio Maria. 22
7.8 • • •
Business model Advertenties Organiseren van Rock festivals onder de naam Arrow Opkopen en opbouwen van noodlijdende radiostations
21
http://www.volkskrant.nl/economie/article404727.ece/PCM_doet_verlieslijdende_Arrowradiozenders_voor_1%A0euro_van_de_hand 22 http://dutchmedia.nl/blog/?p=1178 © Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
106
7.9
Eigendomsverhoudingen
Ad Ossendrijver
Crosspoints B.V.
100%
WBS Projects B.V. -SBS Radio B.V. -Arrow Media group -Caz FM -Arrow Classic Rock -Arrow Jazz FM
100%
Mediad B.V.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
107
8 FD Mediagroep BV Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
8.1
FD Mediagroep BV Prins Bernardplein 173, 1097 BL Amsterdam 33292629 http://www.fdmediagroep.nl
[email protected] 020-5928810 020-5928800
Korte omschrijving
FD Mediagroep houdt zich bezig met het uitgeven van financieel-economische informatie via elektronische en/of grafische media, in het bijzonder het Financieele Dagblad, en via BNR Nieuwsradio. Daarnaast houdt de FD Mediagroep zich bezig met online diensten en nieuws met internetsites fd.nl, Z24.nl en inveztor.nl. Bij de onderneming zijn circa 250 personen werkzaam.
8.2
Eigenaren
FD mediagroep is voor 48,6% eigendom van de investeringsmaatschappij HAL Investments en voor 40% van SWF holding BV (Willem Sijthoff). De overige aandelen zijn in handen van het personeel van FD Mediagroep. HAL Investments heeft september 2007 het belang met ongeveer 9% uitgebreid door aandelen van personeelsleden over te nemen.
8.3
Omzet
De meest recente financiële gegevens van de FD mediagroep bekend bij de KvK dateren uit 2006. In dat jaar had FD mediagroep een omzet van 54 mln euro en een winst van 3,7 mln euro. Daarvan kwam volgens het HAL investments jaarverslag over 2006 10 miljoen voor rekening van BNR Nieuwsradio. De omzet over 2007 is volgens het jaarverslag van de beursgenoteerde moeder HAL Trust met € 5 miljoen gestegen tot € 59 miljoen, als gevolg van zowel hogere inkomsten uit abonnementen als gestegen advertentie-inkomsten. Het bedrijfsresultaat van de onderneming nam eveneens toe maar is niet nader gespecificeerd evenmin als het aandeel in de omzet van BNR Nieuwsradio. Voor Business Nieuwsradio BV zijn geen recente jaarrekeningen gedeponeerd bij de KvK en uit de gegevens van de moedermaatschappij is voor 2007 niet te achter halen welk deel van de omzet voortvloeit uit radio activiteiten. De omzetten voor BNR Nieuwsradio voor 2002, 2003, 2004, 2005 waren resp. € 5,5 mln, € 5,5 mln, € 7,6 mln, € 8,1 mln volgens de HAL Investment jaarverslagen.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
108
8.4
Activiteiten
De activiteiten van de FD mediagroep beslaan de volgende: • Uitgeverij • Radio • Online diensten en nieuws (fd.nl, z24.nl en inveztor.nl)
8.5
Radioactiviteiten
kavel
Radiozender(s)
Zenderprofiel
A4
BNR newsradio
nieuws
8.6
Luisteraarprofiel Marktaandeel 20-49 jaar; mannen, 0,8% zakelijke beslisser, business-2-
Bereik
Distributiekanaal
60,0%
ether, kabel, internet, digitenne
Marktaandelen radio BNR Nieuwsradio
mrt-02
0,2%
sep-02
0,2%
mrt-03
0,2%
sep-03
0,3%
mrt-04
0,4%
sep-04 mrt-05
0,3% 0,3%
sep-05
0,5%
mrt-06
0,5%
sep-06
0,4%
mrt-07
0,5%
sep-07
0,6%
mrt-08
0,7%
8.7
Historie (radioactiviteiten)
De voorgeschiedenis van de zender BNR Nieuwsradio speelt zich af rond de middengolffrequentie 1395 AM. Deze frequentie werd eerst gevuld door Veronica Nieuws Radio. Men kwam er achter dat het bereik en de populariteit van de AM zender erg beperkt waren. Dit leidde ertoe dat mei 1996 de zender werd gestopt en failliet verklaard. De Manaus Investeringsgroep, onder andere eigenaar van de Palthe-stomerijen en Jazz Radio, nam de frequentie over om in eerste instantie Jazz Radio door te geven. Januari 1997 nam een nieuw privaat radiostation deze plaats over: TalkRadio 1395. TalkRadio zond 24 uur per dag amuserende praatradio uit, zonder muzikale onderbreking. September 1998 ging TalkRadio 1395 AM verder als Business Nieuws 1395 AM. De zender werd vanaf die datum geleid door M. Herter van Manaus en journalist/hoofdredacteur M. Bicker Caarten. Er werd dagelijks tussen 06:00 en 20:00 uur nieuws uitgezonden, waarbij veel aandacht was voor financieel nieuws. Juni 1999 werd het FM-pakket van JFK FM (voorheen Jazz Radio) overgenomen en de toevoeging "1395 AM" geschrapt uit de naam. In de nachtelijke uren werd jazzmuziek uitgezonden via het FM- en kabelnetwerk. © Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
109
In maart 2003, kort voor de zero-base veiling, werd Business Nieuws Radio overgenomen door het Financieele Dagblad (FD Mediagroep). Twee maanden later kwam het station, tijdens de herverdeling van etherfrequenties, in het bezit van het FM-frequentiepakket dat was gereserveerd voor een zender voor "nieuws, actualiteiten en informatie". Deze kavel werd vanaf 1 juni gebruikt en kan 60 procent van de Nederlanders bereiken. De middengolffrequentie moest bij de herverdeling worden afgestaan. In februari 2004 veranderde het station van naam en enigermate van formule. De nieuwe naam luidt BNR Nieuwsradio en de zware nadruk op financieel nieuws werd verminderd. Sindsdien worden dag en nacht nieuws en achtergrondrubrieken uitgezonden, met als laatste erfenis van het delen van de frequentie met Jazz Radio een wekelijks twee uur durend middernachtelijk Jazz-programma van de bekende saxofonist Hans Dulfer. Na het afscheid in van oprichter/hoofdredacteur Bicker Caarten is er een nieuwe koers uitgezet in 2007, waarbij het station wat dichter tegen het formaat aankruipt van het publieke Radio 1 met meer op achtergronden gerichte magazines na de ochtendspits en lunchpauze. De zender blijft echter nog steeds een aanzienlijk pakket financieel-economische rubrieken voeren.
8.8 • • • • •
Business model radio Advertenties Inkomsten uit een betaalde telefonische nieuwslijn Enkele servicediensten via SMS (file- en flitsmeldingen) Verhuur van auditorium en faciliteiten café-restaurant voor zakelijke lezingen en bijeenkomsten Sterke synergie met nieuwsactiviteiten uit de FD-groep
Het crossmediale aspect met de FD Mediagroep is bij BNR Nieuwsradio sterk vertegenwoordigd in bijv. een dagelijks bezoek van een FD redacteur aan de redactie om te melden wat er de volgende dag in de krant staat. Ook werd bij de lancering van beleggerswebsite inveztor.nl en de daarbij ook gestarte betaalde nieuwsbrief de Kapitalist, gedurende enige tijd een wekelijkse avondradioshow bij BNR Nieuwsradio gehouden met de oprichter van die website en auteurs/columnisten. BNR Nieuwsradio is stevig geïntegreerd in het geheel van de FD Mediagroep, maar organiseert ook met regelmaat discussieavonden in samenwerking met het actualiteitenprogramma NOVA van de publieke omroep in haar auditorium, die live op de radio worden uitgezonden en op Internet in video, waarbij die via zowel de publieke als private omroep toegankelijk is gemaakt.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
110
8.9
Eigendomsverhoudingen Hall Investments B.V.
SWF Holding B.V. (Willem Sijthoff)
Personeel FD Mediagroep
11%
Het Financieele Dagblad B.V. -F.D. Bezorging B.V.
49%
100%
40%
Business News Holding B.V. (-Talk Radio 1395 A M) -BNR Nieuwsradio B.V. -Business Nieuws Online B.V. -Business Media B.V.
FD Mediagroep B.V.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
111
9 RadioCorp BV Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
9.1
RadioCorp BV Witte Kruislaan 55, 1217 AM Hilversum 32116986
[email protected] http://www.100p.nl http://www.100procentnl.fm 035-6263040 035-6263055
Korte omschrijving:
RadioCorp BV is de houdstermaatschappij van de radiozender 100%NL, welke zo goed als uitsluitend Nederlandse producties uitzendt. Hiervan is 70%, als doelstelling, in het Nederlands en de rest in een andere taal. Het ontstaan van 100%NL kenmerkt zich door vele rechtszaken, waarbij de radiozender uiteindelijk een landelijk FM frequentiekavel wist te bemachtigen. Het station probeert zich van de concurrentie te onderscheiden door een groot aandeel vrouwelijke DJ's en richt zich sinds kort vooral op lezers van Libelle, Margriet en Linda. Radiocorp was eerder (onder andere namen zoals Mediasales OY en Finnpage OY) onderdeel van MetroMedia International Group en vervolgens van CommuniCorp Group Ltd. Tegenwoordig is Radiocorp op papier een zelfstandige onderneming, gedragen door een aantal (hoofdzakelijk buitenlandse) investeerders.
9.2
Eigenaren
De aandelen van RadioCorp zijn in handen van Nederlandse en buitenlandse privé investeerders, waaronder de Amerikaanse investeringsmaatschappij Alta Communications. De percentages van de belangen van de verschillende partijen zijn onbekend.
9.3
Omzet
Bij de KvK zijn geen winst- en verliesrekeningen van RadioCorp BV gedeponeerd. Hoovers (Dun & Bradstreet) meldt 10 employees en een omzet van $1,9 mln. Op grond van een geconstateerde vergelijkbare munteenheid verwisseling van Hoovers bij Sienna Holding BV en het huidige marktaandeel schatten wij de omzet in als € 1,9 mln.
9.4
Activiteiten:
De activiteiten van RadioCorp BV beslaan de volgende: • Radio © Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
112
kavel
Radiozender(s)
Zenderprofiel
A9
100%NL
hoofdzakelijk Nederlandstalig
9.5
Radioactiviteiten:
9.6
Marktaandelen radio
100% NL
Luisteraarprofiel 25-45 jaar, vrouwen, boodschappers
Marktaandeel 1,9%
Bereik 59,0%
Distributiekanaal ether, kabel, internet, satelliet
RTL Radio
mrt-02 sep-02 mrt-03 sep-03
1,0%
mrt-04
1,7%
sep-04 mrt-05
2,5% 2,6%
sep-05
2,8%
mrt-06 sep-06
3,3% 1,4%
mrt-07
0,5%
sep-07
1,1%
mrt-08
1,5%
9.7
Historie (radioactiviteiten)
De voorloper van Radiocorp BV, het Finse Mediasales OY, bood in 2003 mee op de Nederlandse frequentieveiling. Europese bedrijven konden zich aanmelden voor deze frequenties en moesten een bedrijfsplan voor de gewenste frequentie indienen. Voor enkele geclausuleerde kavels, waaraan voorwaarden waren gesteld, moest behalve een bedrijfsplan ook een programmaplan worden ingeleverd. De ingediende plannen werden door een onafhankelijke commissie vergeleken (de vergelijkende toets). Als voor een geclausuleerd pakket geen van de aanvragen er met kop en schouders bovenuit zou steken, zou het financiële bod van de aanvrager de doorslag geven (het veilingelement). Eén van deze kavels werd door de overheid aangewezen voor muziek van Nederlandse en Europese bodem, het zogeheten kavel A9. RTL Nederland bood 35% Nederlandstalige producties, terwijl Mediasales 70% in die categorie opvoerde. De toetsingscommissie oordeelde dat dit verschil "niet significant" was, waarna het financiële bod van 23 miljoen euro van RTL tegen de 8.000 euro van het Finse Mediasales de doorslag gaf. © Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
113
Mediasales, toen nog onder aanvoering van Herbert Visser, stapte daarop naar de rechter. Na een bodemprocedure van twee jaar stelde de rechtbank van Rotterdam het Finse Mediasales in het gelijk. Uiteindelijk kon 100%NL in juli 2006 starten met de eerste uitzending. Recentelijk heeft de radiozender, die nu ook zelfstandig is, een nieuwe koers ingeslagen. Met de nieuwe programmadirecteur Ron Sterrenburg gaat de zender zich meer richten op vrouwen. De zender wil zich associëren met bladen Libelle, Margriet en Linda.
9.8 • •
9.9
Business model Advertenties Goedkoop verkrijgen van een frequentiekavel door in te spelen op clausulering van het kavel
Eigendomsverhoudingen:
Verschillende investeerders o.a. Alta Communications (verhoudingen onbekend)
RadioCorp B.V.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
114
10 Big L Ltd. Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
Big L Limited 33 Lionel Street, Birmingham Birmingham (West Midlands), United Kingdom 5584154
[email protected] http://www.bigl.co.uk +44 8700 273 276 +44 1255 850 528
10.1 Korte omschrijving De radiozender Big L is geïnspireerd door de piratenzender Wonderful Radio London (bijnaam Big L) die furore maakte in de jaren 60. Big L is een commerciëel radiostation met hoofdzakelijk Engelstalige op Groot-Brittannië gerichte programma's. Het programma bestaat vooral uit het draaien van popmuziek uit de vijf decennia vanaf de jaren 50.
10.2 Eigenaren De aandeelhouders van Big L Ltd. zijn Raymond Anderson (10%), Adam Peter Barwell (80%) en Ian Roy MacGregor (10%).
10.3 Omzet Bij de (Nederlandse) KvK zijn geen gegevens beschikbaar voor Big L Ltd. Echter zijn er vanuit het Engelse handelsregister23 wel (beperkte) balansgegevens beschikbaar van maart 2007. De balans laat een zwaar negatief resultaat zien van de winst- en verliesrekening (£ 967.129,tegenover £ 560.181,- aan vaste activa), maar dat is waarschijnlijk het gevolg van een buitengewone aanschaf. Dit zou de aanschaf van het frequentiekavel (C03) kunnen omvatten. Het negatieve resultaat wordt vooral gedekt met langlopende schulden.
10.4 Activiteiten De activiteiten van Big L Ltd. beslaan de volgende: • Radio • Live entertainment (evenementen en inhuur)
23
http://www.companieshouse.gov.uk
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
115
kavel
Radiozender(s)
Zenderprofiel
C3
BigL
Popmuziek (jaren 50-90)
Luisteraarprofiel
onbekend
Marktaandeel*
onbekend
Bereik
73,0%
Distributiekanaal
ether, sattelliet, internet
10.5 Radioactiviteiten
10.6 Marktaandelen radio BigL wordt niet individueel gerapporteerd in het Continu Luisteronderzoek (CLO) van GfK Intomart, waardoor er geen specifieke marktaandelen bekend zijn van de zender. Naar verwachting zijn deze zeer laag (in ieder geval < 1%).
10.7 Historie (radioactiviteiten) Onder andere Raymond Anderson zet met enkele vrienden en investeerders Radlon Media op in 2002. Bij de Nederlandse frequentieveiling van 2003 biedt Radlon Media op twee AM frequentie kavels met de bedoeling om daarmee de Engelse markt te bereiken. Echter alleen het kavel C01 (1008 kHz) wordt gewonnen. Op deze frequentie wordt getest onder de naam 'Radio London', maar de ontvangst in Engeland valt tegen. Na onderhandelingen met Quality Radio BV van Ruud Poeze wordt besloten dat een van de AM kavels van Quality Radio zal worden verhuurd aan Radlon Media. In mei 2005 begint de uitzending onder de naam Radio London International op kavel C03 (1395 kHz), maar binnen een half jaar is dit alweer ten einde vanwege financiële problemen. In 2006 wordt, wederom uit initiatief van Ray Anderson, Big L Ltd. opgericht. Onder de naam Big L wordt er weer uitgezonden op frequentiekavel C03 (1395 kHz), waarvan Big L Ltd. tegenwoordig eigenaar is volgens het vergunningregister van Agentschap Telecom. Details over de overname van het frequentiekavel zijn onbekend
10.8 Business model • • •
Advertenties Evenementen Ondersteuning van bevriende investeerders
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
116
10.9 Eigendomsverhoudingen R. Anderson
I.R. MacGregor
A.P. Barwell
10% 10%
80%
Big L Ltd.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
117
11 Radio Maria Nederland Naam: Adres: Vestigingsplaats: K.v.K.: Email: Website: Telefoon: Fax:
Radio Maria Nederland Eekelhof 17, 5482WH Schijndel 17213378 n.b. http://www.radiomaria.nl 073-5477362 n.b.
11.1 Korte omschrijving Radio Maria Nederland is onderdeel van een wereldwijd katholiek radionetwerk. Radio Maria is in 1983 in Italië ontstaan en heeft zich sindsdien gevestigd in veertig landen (Nederland is nummer 41) en wordt in 15 talen uitgezonden. Het station kent een programmering waarin liturgie, gebed, bezinning en geloofsonderricht centraal staan. De radiozender wil programma's brengen die kerkelijke en maatschappelijke thema's vanuit katholiek standpunt belichten om zo te laten zien hoe je als christen in de huidige maatschappij kunt staan. Radio Maria is een vrijwilligersorganisatie met enkele mensen in vaste dienst, en verkeert in Nederland nog in de opstartfase. Radio Maria Nederland heeft geen commercieel doel, zendt geen reclame uit en is financieel geheel afhankelijk van giften.
11.2 Eigenaren Radio Maria Nederland heeft als rechtsvorm een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid en heeft zodoende geen eigenaar of aandeelhouders. Radio Maria Nederland heeft wel een bestuur, bestaande uit M.G.R.M. Bolsius, D.H.H. van Meeteren en A.C.M. Verest. Bestuurders en leden van een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid zijn in principe niet aansprakelijk voor de verplichtingen van de vereniging, ook niet na ontbinding en faillissement.
11.3 Omzet Er zijn bij de KvK geen financiële gegevens beschikbaar van Radio Maria Nederland. Aangezien de vereniging pas in oktober 2007 is opgericht is dit niet verwonderlijk.
11.4 Activiteiten De activiteiten van Radio Maria Nederland beslaan de volgende: • Radio
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
118
kavel
Radiozender(s)
C2
Radio Maria
Zenderprofiel Religieuze programmering
Luisteraarprofiel
Marktaandeel
tot 40 jaar
Bereik
Distributiekanaal
85,0% ether
11.5 Radioactiviteiten
11.6 Marktaandelen radio Radio Maria Nederland wordt niet individueel gerapporteerd in het Continu Luisteronderzoek (CLO) van GfK Intomart, waardoor er geen specifieke marktaandelen bekend zijn van de zender. Naar verwachting zijn deze zeer laag (in ieder geval < 1%).
11.7 Historie (radioactiviteiten) De oorsprong van Radio Maria ligt in Italië, waar verschillende parochies hun eigen lokale zenders voor religieus nieuws en zingeving beheerden. Deze zenders werden samengevoegd tot één netwerk. Later ging Radio Maria (één van de meest beluisterde zenders in Italië) nationale programma's maken, waarna het werkterrein werd verlegd naar andere landen. De World Family of Radio Maria is inmiddels op alle continenten van deze aardbol actief, in ruim veertig landen. In Nederland zendt Radio Maria Nederland pas uit vanaf februari 2008. De zender kon ontstaan doordat omstandigheden een unieke mogelijkheid boden om tegen een zachte prijs een (landelijke) frequentie te kopen. Mediad BV (moedermaatschappij van de Arrow stations) nam juni 2007 de FM frequentie van Caz! over waardoor AM frequentiekavel C02 (675 kHz) van Arrow Classic Rock overbodig werd. Radio Maria Nederland is nu in het bezit van dit frequentiekavel.
11.8 Business model •
Giften
11.9 Eigendomsverhoudingen Radio Maria Nederland is een vereniging met volledige rechtsbevoegdheid en heeft daarmee geen directe eigendomsrelaties met andere concerns. Wel heeft Radio Maria Nederland sterke (indirecte) banden met de wereldwijde familie van radiozenders onder de naam Radio Maria.
© Stratix 2008
Annex I
Profielen FM/AM Etherradio
119
