Aan de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap cc. Staatssecretaris Volksgezondheid, Welzijn en Sport Onderwerp: Passend onderwijs nog niet passend voor kinderen met autisme
Den Haag, 10 december 2015 Zeer geachte heer Dekker, De Werkgroep Vanuit autisme bekeken is nu bijna twee jaar bezig om op alle levensterreinen oplossingen aan te reiken om kinderen en volwassenen met autisme zo zelfstandig mogelijk hun eigen plek te helpen vinden in de samenleving. Integraal maatwerk, uitzonderingen en continuïteit staan daarin voorop. We zetten ervaringsdeskundigheid in, delen goede voorbeelden en verspreiden nieuwe inzichten. We kunnen dit echter niet alleen. De werkgroep doet haar werk - met uw steun en dat van uw collega van Volksgezondheid, Welzijn en Sport - in een tijd van grote transities in zorg, ondersteuning en onderwijs. Deze transities bieden nieuwe kansen voor betere oplossingen, maar zorgen helaas ook voor nieuwe drempels. Wij willen die drempels helpen verlagen zodat de beloften van de transities en passend onderwijs ook echt waargemaakt kunnen worden. Als onafhankelijke waarnemer in verschillende regio’s komen wij regelmatig knelpunten tegen die ook uw aandacht vragen. Deze brief bevat een overzicht van de meest actuele knelpunten en oplossingen. We doen hiervoor een dringend beroep op u. Via deze brief vragen wij uw aandacht en actie om te zorgen dat onderwijs en zorg nog beter aansluiten bij de ontwikkelingsbehoefte van ieder kind. Ook reageren wij in deze brief op het advies van de Onderwijsraad ‘Maatwerk binnen wettelijke kaders: eindtoetsing als ijkpunt voor het funderend onderwijs’. De oplossingen en veranderingen die wij aandragen zijn gebaseerd op onze – inmiddels breed gedragen – visie1 op wat autisme is en vraagt. Wij voegen deze visie als bijlage bij deze brief toe. Het kan ook u helpen de maatregelen in perspectief te plaatsen. Samenvatting De belangrijkste conclusie is dat Passend onderwijs nog niet passend is voor kinderen met autisme. Dit is vaak onnodig en zeker onacceptabel. Vanuit autisme bekeken ziet drie oorzaken: gebrek aan kennis over autisme, lef om de ruimte van de wet te benutten en gevoel van urgentie om oplossingen snel door te voeren. Van u vragen we onze visie over wat kan en mag samen uit te dragen en waarnodig financiële prikkels te geven om samenwerking tussen onderwijs en zorg te verbeteren.
1 Onze visie op autisme (bijlage 1)
1
Hieronder beschrijven we het probleem en de onderliggende oorzaken. We doen een voorstel welke veranderingen in het onderwijs en de zorg nodig zijn om de problemen op te lossen en geven concreet aan wat u hierin kunt betekenen. In verband met de grote verbondenheid tussen onderwijs en zorg, willen we u vragen om samen met de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) hierover met ons in het eerste kwartaal van 2016 in gesprek te gaan. HET PROBLEEM Nog geen passend onderwijs voor kinderen met autisme De werkgroep Vanuit autisme bekeken is door u gevraagd om aanbevelingen te doen hoe passend onderwijs kan worden gerealiseerd voor deze groep. Nog steeds komen er bij de werkgroep veel signalen binnen van ouders die geen passend onderwijs voor hun kind met autisme kunnen vinden. Vaak zijn problemen al geëscaleerd en verergerd tot bijvoorbeeld angst voor school, weerstand tegen school, eenzaamheid, overbelasting van ouders, problemen met de leerkracht en de andere kinderen in de groep. Gelukkig zijn veel van de problemen die wij signaleren oplosbaar en hadden met relatief kleine inspanningen voorkomen kunnen worden. Bij maar een heel klein deel van de kinderen voor wie niet direct een oplossing gevonden kan worden, gaat het om zware problematiek, waar specialistische ondersteuning voor nodig is. DE OORZAKEN De belangrijkste redenen waarom problemen toch ontstaan en niet (snel genoeg) worden opgelost: 1. Gebrek aan kennis over wat autisme is en welk ontwikkelingsperspectief kinderen met autisme hebben; 2. Gebrek aan lef om de volledige ruimte van de wet te benutten, om zo voor alle leerlingen een passende leerplek te vinden of te creëren. 3. Onvoldoende gevoel van urgentie om kleine, maar zeer effectieve veranderingen specifiek voor deze leerlingen in het onderwijssysteem mogelijk te maken. OPLOSSINGEN: WAT MOET ER VERANDEREN IN HET ONDERWIJS EN DE ZORG? 1. Uitgaan van verschillen Leerkrachten leren momenteel omgaan met de verschillen in een klas. Dit gaat ervan uit dat verschillen uitzondering zijn. Deze zienswijze is achterhaald, want geen kind is hetzelfde. Daarom zou het mantra moeten worden: uitgaan van verschillen. Alle kinderen hebben daar baat bij, maar zeker kinderen met autisme. Zij voelen zich daardoor niet langer de uitzondering, maar krijgen net als alle andere kinderen een benadering op maat. 2. Kwaliteit van onderwijs begint bij maatwerk Uw streven de kwaliteit van onderwijs hoog te houden delen wij. Kwaliteit van onderwijs is, dat kwaliteiten van ieder kind optimaal benut worden en het onderwijs aansluit bij waar elk kind in zijn ontwikkeling is, ook als deze zich disharmonisch ontwikkelt. Voor een deel van de leerlingen met autisme vergt kwalitatief goed onderwijs verstrekkend maatwerk. Soms betekent dit ruimte voor het deugdelijk onderbouwd uitzonderingen maken op regels en afspraken. Het gaat dan bijvoorbeeld om leeftijdsbeperkingen, doublureregelingen of om de regel dat leerlingen slechts op één school ingeschreven mogen staan. Indien vasthouden aan regels leidt tot uitval, kan er niet
2
langer sprake zijn van kwalitatief goed onderwijs. Dan is het maken van onderbouwde uitzonderingen om ontwikkeling te faciliteren te verkiezen. We merken dat scholen - ingegeven door angst - huiverig zijn om dit te doen. Maatwerk begint al bij de aanmeldprocedure. Dit is op zich goed geregeld in ‘passend onderwijs’, maar scholen schieten nog tekort bij het doen van goed ‘entreeonderzoek’. Dit resulteert er in dat kinderen alsnog worden geweigerd zonder goede onderbouwing en advies, terwijl maatwerkoplossingen beschikbaar zijn. 3. Diagnose autisme: sneller en beter Wanneer scholen niet onderkennen dat een leerling een afwijkende ontwikkelingsbehoefte heeft, worden ouders en kinderen vaak onterecht als ‘lastig’ ervaren. Hierdoor dreigt echt passend onderwijs buiten bereik te raken. De tendens tot demedicalisering in het onderwijs, werkt in dit geval contraproductief. Duidelijkheid over ‘wat er aan de hand is’ vormt voor kinderen met autisme en hun ouders een eerste stap naar erkenning en geeft daarmee handvatten voor ontwikkeling en uiteindelijk een gelukkiger leven. Autisme is niet zonder meer zichtbaar of herkenbaar, zelfs voor GGZ-professionals2, laat staan voor onderwijsprofessionals. Het ligt voor de hand dat dit de reden is dat samenwerkingsverbanden, scholen en leerplichtambtenaren het beeld niet herkennen dat circa 40% van de thuiszitters autisme heeft. Dit is schrijnend, omdat autisme een specifieke (maatwerk)aanpak vraagt. Uit het rapport Autismediagnostiek: eerder, sneller en beter van onze werkgroep (zie bijlage 2) blijkt dat specialistische kennis en ervaring om de diagnose te kunnen stellen ook binnen de GGZ nog onvoldoende voorhanden is. Met uw collega van het ministerie van VWS zijn we in gesprek over het beter vindbaar en toegankelijk maken van specialistische kennis, zowel in zorg maar ook binnen het onderwijs. Immers, verdwijnen of onvoldoende aanwenden van bestaande specialistische expertise heeft als gevolg, dat er met name aan de voorkant (preventie) iets verdwijnt, waardoor er aan de achterkant het thuiszitten toeneemt. 4. Actievere rol Onderwijsinspectie Geef de Onderwijsinspectie een actieve rol om angst bij leerkrachten en samenwerkingsverbanden weg te nemen bij het maken van onderbouwde uitzonderingen en bieden van maatwerk. Naast risicobeheersing zou het toezicht ook een component preventie moeten hebben. Zoek naar indicatoren om te bepalen of scholen voldoende inzet plegen om het onderwijs toegankelijk te maken voor leerlingen met een afwijkend profiel en of zij voldoende maatwerk bieden om kinderen met een (complexere) zorgbehoefte aan boord te houden. Gedacht kan worden aan indicatoren voor maatwerk; een traditioneel georganiseerde school die niet tenminste x% maatwerk maakt biedt waarschijnlijk geen passend onderwijs. Ook bevelen we aan dat de inspectie bij de beoordeling van de ‘dekkendheid’ van het aanbod in regio’s in het ondersteuningsplan, ook toeziet op de werkelijke aanwezigheid van expertise op het terrein van autisme. 5. Snelle, goede en efficiënte preventieprocedure met escalatiemogelijkheid De huidige klachtenregeling van het passend onderwijs werkt te traag en is te weinig preventief. Om verlies van eigenwaarde en schoolritme door uitval te voorkomen is nodig dat er een snelle, goede en efficiënte preventieprocedure is, met escalatiemogelijkheden, waar ouders naar toe kunnen als zij er met de school niet uitkomen. Een snel en onafhankelijk oordeel van een nader te bepalen autoriteit met doorzettingsmacht is in dergelijke situaties gewenst. Die autoriteit in de regio zou in eerste instantie de onderwijs- en/of onderwijs-zorgconsulent kunnen zijn. De consulent kan vervolgens die experts op het gebied van preventie en thuiszitten betrekken en kan indien nodig opschalen naar uw ministerie, de Onderwijsinspectie en samenwerken met het ministerie van VWS ("het juiste loket").
2 Autismediagnostiek: eerder sneller en beter, VAB 2015 (bijlage 2)
3
Voor onafhankelijk advies over preventie-mogelijkheden is er op regionaal niveau vaak al voldoende kennis aanwezig, deze wordt echter vaak onvoldoende benut. Het gaat hier om regionale netwerken met kennis over onderwijs en autisme (de steunpunten autisme) en zorgnetwerken, de regionale convenanten autisme. Het ministerie van VWS heeft initiatief genomen deze expertise te bundelen en te behouden en integrale netwerken te verduurzamen. De steun van het ministerie OCW voor deze beweging is wenselijk; zeker, omdat er ook binnen het onderwijs veel expertise over autisme is ontwikkeld. Het initiatief ‘thuiszitter-experts’ per samenwerkingsverband van LBBO, Ingrado, LECSO en Gedragswerk kan mogelijk bij thuiszittersproblematiek een oplossing bieden, mits onafhankelijkheid en doorzettingsmacht zijn gegarandeerd. 6. Betere samenwerking onderwijs en zorg In onze maatschappelijke businesscase voor een levensbrede aanpak bij autisme3 laten we zien dat er veel te winnen is bij een integrale aanpak, zowel financieel als in termen van toegenomen levensgeluk. Iedere geïnvesteerde euro levert er vier op. Een belangrijke bevinding is daarnaast dat de financiële investeringen vooral gedaan moeten worden door de samenwerkingsverbanden onderwijs en de meeste besparingen te behalen zijn voor gemeenten, doordat deze kinderen in hun verdere maatschappelijke leven niet worden ‘afgeschreven’, maar kansen krijgen. Hiermee hebben de samenwerkingsverbanden een grote verantwoordelijkheid om grotere maatschappelijke problemen in een later stadium te voorkomen. Veel samenwerkingsverbanden nemen deze verantwoordelijkheid op zich. Toch zien we ook dat de lumpsumfinanciering niet altijd op zo’n manier benut wordt dat echt maatwerk wordt geboden. Het budget wordt vaak gelijkmatig over scholen verdeeld, waardoor er geen ruimte meer is om ‘iets meer’ te doen als dat nodig is. Er wordt dan vaak naar zorg gewezen, maar ook daar zitten budgetten ‘vast’. Vaak kunnen onderwijszorgconsulenten alle partijen wel tot een gezamenlijke en goede oplossing brengen. Echter de voorbeelden zijn legio, dat als een goede oplossing in beeld is, een tekort aan geld bij de partijen alsnog de oplossing in de weg staat. Een gerichte financiële, geoormerkte impuls in deze opstartfase in het faciliteren van samenwerking, bieden van maatwerkoplossingen en behoud van werkende oplossingen is nodig en levert, zoals wij hebben berekend, in een latere fase meer op voor de samenleving. Reactie op het advies van de Onderwijsraad: ‘Maatwerk binnen wettelijke kaders: eindtoetsing als ijkpunt voor het funderend onderwijs’ De Onderwijsraad baseert haar advies onder andere op de mening “dat het belangrijk is dat leraren en scholen rekening houden met verschillen tussen leerlingen”. Hiermee bestempelen zij verschillen tussen kinderen als uitzondering. Ons inziens houdt het advies hiermee een traditionele organisatie en zienswijze van het onderwijs in het zadel. Dit is tegenstrijdig met uw ambitie met betrekking tot passend onderwijs en de breedgedragen actuele kennis over wat autisme is en vraagt. Wij delen het advies van de Onderwijsraad dan ook niet. Het sluit tienduizenden kinderen buiten. Buiten het onderwijs en buiten de samenleving. Ons inziens dienen organisaties de mens en de tijdgeest te volgen, niet andersom. Om kinderen met autisme net als andere kinderen voldoende kans te bieden op een volwaardige plek in de samenleving is het essentieel om in te zoomen op hun kwaliteiten en hen niet te dwingen examen te doen op het niveau van de vakken waar zij het minst goed in zijn. De angst voor misbruik van versoepeling van de regels is begrijpelijk, maar onterecht, want deze kan voor deze leerlingen uit de weg genomen worden door advies in te winnen bij een GGZ-professional (met ervaring met en kennis over autisme). Maak daarom het maatwerkdiploma in ieder geval mogelijk voor leerlingen met autisme, vanwege hun afwijkend ontwikkelingsprofiel. In Groot-Brittannië is een maatwerkdiploma voor alle leerlingen de
3
Levensbrede aanpak bij autisme (bijlage 3)
4
gewoonste zaak. Vanuit autisme bekeken kan desgewenst meer informatie verschaffen of een werkbezoek organiseren. OPLOSSINGEN: WAT VRAGEN WIJ VAN U? Wij zijn ons ervan bewust dat de bestuurlijke verantwoordelijkheid om tot een oplossing te komen, sinds de invoering van Passend onderwijs bij de samenwerkingsverbanden ligt. Toch doen we een dringend beroep op u om bovenstaande knelpunten te helpen oplossen: 1. Samenwerking onderwijs & zorg • Benadruk samen met uw collega Van Rijn de noodzaak om in de regio samen te werken en op weg te gaan naar een gezamenlijke aanpak én financiering van onderwijs en zorg, bijv. in het organiseren van onderwijs-zorg arrangementen (inzet van zorg op school of inzet van onderwijs in zorg). • Realiseer financiële prikkels om samenwerking tussen onderwijs en zorg te stimuleren, om ook leerlingen met een disharmonisch profiel toegang te verlenen tot een leerplek en hen aan boord te houden. Laat de onderwijsinspectie hierop monitoren. 2. Beleidsontwikkeling & evaluatie • Laat ons meedenken bij de verdere uitwerking van uw brief aan de Tweede Kamer der StatenGeneraal van 18 november 2015 "Onderwijs op een andere locatie dan de school", om zo ook het perspectief van kinderen met autisme mee te nemen. • Betrek ons tijdig bij andere beleidsvoorbereiding die gaat over de inrichting van het onderwijs. • Sta ervoor open om recent genomen beleidsbesluiten in het perspectief van autisme te plaatsen en mogelijk te herzien. Dit is geen pleidooi voor doelgroepenbeleid; veel van de maatregelen die voor kinderen met autisme noodzakelijk zijn, werken voor alle kinderen beter. • Besteed bij de evaluatie van passend onderwijs bijzondere aandacht aan leerlingen met autisme met name (maar niet uitsluitend) bij de onderwerpen thuiszitten en excellentie. Breng in deze evaluatie ook de precieze cijfers over thuiszitters met autisme in kaart. 3. Kennis & expertise • Bevorder en ondersteun de effectieve inzet van bestaande expertise door samenwerkingsverbanden en gemeenten. • Equipeer professionals in het onderwijs beter en stimuleer hen om autisme te leren herkennen en zo snel mogelijk bij een ‘niet pluis’ gevoel aan de juiste bel te kunnen trekken. 4. Communicatie • Blijf uitdragen welke ruimte de wet biedt. • Draag bij publieke optredens, in interviews, speeches en formele documenten van uw ministerie uit dat ‘uitgaan van verschillen’ de nieuwe norm is en niet langer ‘omgaan met….
Wanneer problemen zich opstapelen, is het moeizaam en tijdrovend om de situatie weer in evenwicht te krijgen, met soms thuiszitten als gevolg. Bekend is dat er onder thuiszitters een substantieel aantal leerlingen is met (verborgen) autisme. Afwachten en scholen en samenwerkingsverbanden de tijd gunnen is – zeker voor deze groep - onacceptabel. Elke week dat een leerling zich niet optimaal ontwikkelt of thuiszit, is een week teveel en veroorzaakt onnodig leed en onherstelbare schade. Door uw steun en actie komt er rugdekking voor leerkrachten, schoolbesturen en samenwerkingsverbanden, zodat zij ook hun verantwoordelijkheid zullen nemen. Alleen dan is het mogelijk Passend onderwijs tot een succes te maken.
5
Tot slot Voor ieder kind geldt dat we met respect willen omgaan met de grenzen van zijn of haar mogelijkheden en dat kansen voor ontwikkeling maximaal moeten worden benut. Deze benadering wordt – in ieder geval in woord – breed gedragen. Ook u zult dit zeer waarschijnlijk onderschrijven. Om ook kinderen met autisme de kans te bieden zich te ontwikkelen en dit zoveel mogelijk binnen een onderwijssysteem te doen moeten we soms onderbouwd afwijken van algemeen gestelde eisen en leerdoelen. Met alleen een focus ‘op het gemiddelde’ zijn kinderen, maar ook onze samenleving als geheel niet gediend. Wij zien uit naar een gezamenlijk overleg met u en de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in het eerste kwartaal van 2016. We zullen tot die tijd vol overtuiging verder gaan met het zoeken en uitdragen voor oplossingen om ook kinderen met autisme gelijke ontwikkelkansen te bieden. Mede namens de werkgroep, Merel van Vroonhoven Voorzitter van de Werkgroep Vanuit autisme bekeken Bijlagen: 1. Onze visie op autisme, Vanuit autisme bekeken 2. Rapport: Diagnose: anders, sneller en beter 3. Maatschappelijke business: levensbrede aanpak bij autisme
6
