Onderweg – lezing door Juul Coumans tgv het symposium Blijvend verbonden, 7-11-2015 Goedemiddag lieve mensen, ik ben Juul Coumans, ik ben getrouwd met Mark en wij zijn de ouders van Ties, Freke en Nanna en de pleegouders van Kylano. Mark zit hier vooraan met mijn ouders en ik ben blij dat zij er ook bij zijn vandaag. Ze hebben samen met ons tijdens Nanna’s ziekte en na haar overlijden ons gezin mee in de lucht gehouden en doen dat nog. Er zitten hier meerdere grootouders in de zaal en zo kan ik hen ook mooi in het licht zetten. Jullie zijn toch dubbel getroffen tenslotte. Nanna, onze jongste dochter, overleed op 9 mei 2010, op moederdag, aan de gevolgen van een hersentumor, ze was net 5 jaar. Zij is de reden dat ik hier sta en de reden dat ik verbonden ben met jullie allen door het lot. Daarbij wil ik meteen wel opmerken dat we veel delen en zullen herkennen bij elkaar, maar dat ik ook goed besef dat iedereen zijn eigen unieke verhaal heeft en vooral zijn eigen unieke kind heeft moeten laten gaan. Vandaag wil ik graag ons verhaal met jullie delen en het is een overwinning voor mij om hier te staan en hardop te zeggen dat ik de moeder ben van Nanna. En dat Nanna overleden is. Op het vorige congres, wilde ik haar naam niet eens genoemd hebben in de citaten die we mochten insturen. Dat vond ik te confronterend. Ook al leefden we toen al 3,5 jaar in de rauwe realiteit van Nanna’s overlijden. En hier sta ik dan, twee jaar verder. Dat geeft aan dat ik weer een stap heb gezet. Een stap in het vormgeven van ons leven zonder Nanna’s fysieke aanwezigheid en het leren omgaan met het grote gemis. En zo kom ik dan meteen op de titel van ons verhaal voor vandaag ‘onderweg’. Ik hoor mezelf vaak tegen mensen zeggen ‘we zijn al zoveel jaar onderweg’. Onderweg op een pad waar we niet voor hebben gekozen en dat we nooit hebben gewenst voor ons gezin. Toen Marianne me een paar maanden vroeg om een kleine inleiding te schrijven om in het programma te zetten schoot dat als eerste bij me binnen. Wij zijn inmiddels 5,5 jaar onderweg. Toen ik afgelopen week na ging denken over wat ik hier wilde gaan vertellen, liep ik rond in de woonkamer en zag ik het schilderij dat zoveel voor ons betekent. Het is voor Nanna gemaakt door een dierbare vriendin toen we hoorden dat de tumor ondanks een geslaagde operatie, 30 bestralingen van hoofd en rug en 3 chemokuren weer terug was. Je ziet in een groot blauw vlak ons met zijn 5en lopen, vanaf de rug gezien, Nanna op mijn schouders en wijzend. Het heet ‘Nanna wijst de weg’ en mijn vriendin wilde daarmee zeggen dat welke kant het ook op zou gaan, ons leven bepaald zou worden door hoe het met Nanna zou gaan, zowel bij overleven, als bij overlijden. Het staat symbool voor onze weg en daarom sluit het zo mooi aan bij het thema dat ik voor deze lezing heb gekozen. Ik had er niet eens aan gedacht toen ik dat thema koos maar toeval bestaat niet, daar kom ik nog op terug. Een half jaar na Nanna’s overlijden stuurden we een bedankkaart naar alle mensen die op de uitvaart waren geweest en/of op andere manieren hadden meegeleefd. Ik noem die kaart hier omdat er 2 zinnen op staan die ons veel houvast boden die eerste periode. We zeggen daar ‘liefde, rijkdom en dankbaarheid winnen steeds weer van pijn en het verdriet om de rauwheid en de onherroepelijkheid van het intense gemis’. En we spreken er onze belofte aan elkaar en aan Nanna uit om het leven goed en vol te leven.
1
Vandaag de dag realiseer ik me wel dat de wens de vader van de gedachte was toen we die tekst opschreven en deelden, maar die 2 zinnen hielden ons wel gaande. Tijdens de lezing heb ik ook de voorkant van de bedankkaart laten zien omdat ons gezin erop staat en iedereen zo kon zien hoe ontzettend gelukkig we waren met zijn 5en en wat een prachtig kind Nanna was. Ze bracht zo’n vreugde en plezier en was zo stralend. We hebben liever geen foto’s op internet, daarom beschrijf ik ze hier alleen. Terug naar de zinnen van de bedankkaart. Ik ben technisch bedrijfskundige en vloog Nanna’s overlijden dus analytisch aan. Ik maakte een soort van actieplannetje rouw, doel was het leven goed en vol leven en huppa, gaan met die banaan. 5 Dagen na de begrafenis hielp ik al weer mee met sportdag van school, Mark stortte zich weer vol op zijn bedrijf, een maand na de begrafenis vierden we de verjaardag van onze zoon, we gingen op zomervakantie, weliswaar in een huisje van vrienden op Terschelling zodat we naar huis konden als het niet ging, we vierden andere verjaardagen, van ons gezin of van familie en vrienden, Sinterklaas, Kerst, Oud en Nieuw en werden wakker in 2011. Het jaar waarin Nanna nooit zou leven. Op 20 april brachten we een traktatie naar Nanna’s klas, omdat we haar verjaardag toch wilden vieren en we gaven thuis een soort feestje. En uiteindelijk kwam 9 mei 2011, Nanna’s eerste hemeldag zoals de kinderen haar sterfdag noemden. En ontdekten we dat het actieplannetje rouw toch niet zo gemakkelijk uitvoerbaar was. We hadden zo hard gewerkt en zo ons best gedaan, maar het kwam niet goed, Nanna kwam niet terug en het leven goed en vol leven lukte niet. Terugkijkend worden die eerste jaren voor ons gekenmerkt door het harde werken en ons best doen om alles weer goed te laten komen. Ook al weet je dat je kind dood is en niet meer terug kan komen, het is net of je jezelf kunt voorhouden dat als we maar eenmaal Kerst gehad hebben, dat dan daarna alles weer goed zal zijn…. Of als de vakantie voorbij is dan…. Om toch steeds weer te constateren dat er daarna niks is veranderd. Ze is nog steeds dood en het leven is nog steeds zwaar zonder haar. Niet dat alles alleen maar treurnis was, zo kijken we niet terug op die jaren. Natuurlijk zijn er leuke belevenissen geweest, hebben we gelachen, waren er prachtig mooie gesprekken en momenten met de kinderen, zijn we actief geweest en gingen we naar feesten en partijen. Soms lukte het om even los te laten, vaak was er altijd dat gemis in ons dat we verborgen achter ons masker van meelachen, meepraten. Daardoor voelden we ons ook vaak zo eenzaam in gezelschappen. Iedereen leeft maar verder en wij dan? Voor ons staat het leven voor altijd op zijn kop. We hebben Nanna niet kunnen beschermen, we mogen Nanna niet zien opgroeien, we hebben onze kinderen niet de jeugd kunnen geven die we voor ogen hadden, we mogen niet ons gezin met 3 kinderen naar volwassenheid brengen, we mogen niet onze oudste echt grote broer zien zijn voor zijn jongste zusje, onze meiden samen meidendingen zien beleven en nog zo veel meer niet.
Ik merkte ook dat ik kwetsbaar was geworden als mens, niet meer zo daadkrachtig was als vroeger, sneller uit het veld geslagen was, niet meer onbevangen was, geen vertrouwen meer had in het leven en vooral eigenlijk geen zin meer had in het leven. Dat vond ik heftig. En kende ik zo niet van mezelf. Alles wat me tot dusver was overkomen had ik weten te hanteren of positief om weten te buigen, maar nu lukte dat niet. Op wilskracht ging ik verder, we wilden doorgaan, we moesten doorgaan, Mark erg gericht op zijn werk, ik op het gezin. De kinderen moesten terug kunnen kijken op een goede
2
jeugd en zo min mogelijk last hebben van wat ons was overkomen, de zaak moest door de crisis heen getrokken worden, we wilden het samen redden. Ik probeerde te bevatten wat er allemaal was gebeurd, wat er nog gebeurde, wat het allemaal met ons deed. Ik wilde het leren verteren want als ik het kon bevatten en verteren zou het vast beter gaan. Maar het is niet te bevatten en het is niet te verteren. Er is alleen maar mee te leren leven. Verder was ik niet bezig met wat ik eigenlijk nog wilde met het leven. Dat was te moeilijk, daarvoor moest ik in mijn hart kijken en daar deed het teveel pijn. Ik wilde en wil maar 1 ding en dat is dat Nanna terug komt. ‘Hoe meer verdriet zich in je wezen kerft, hoe meer vreugde je kunt bevatten.’ Kahlil Gibran We hebben moeten leren dat het leven goed en vol leven niet betekent dat het weer goed komt, als in goed komen zoals het was voor Nanna’s ziekte en overlijden. Dat wisten we met ons hoofd, maar het voelen heeft tijd gekost, en vooral het aanvaarden van de realiteit. Dit is wat het is. Goed heeft nu een andere betekenis of invulling gekregen, het is minder uitbundig en groots en zorgeloos en onbevangen, wel is er een ander en nieuw goed, zachter, kleiner, nederiger, aarzelender. Vol betekent niet alleen de fijne en mooie dingen ervaren maar ook de pijn volledig toe durven laten. En ontdekken dat het een niet zonder het ander kan. Pas als de pijn er mag zijn, pas als je leert dat de pijn toelaten niet betekent dat je onderuit gaat en niet meer overeind kunt, kun je ook weer echte vreugde voelen en het stille kleine geluk dat in de plaats van het grote schreeuwende geluk is gekomen. Lang hebben we toch in de overlevingsstand gestaan, door gaan, niet teveel voelen, als er pijnlijke momenten waren die wegdrukken, door, door, ipv van even vol toelaten en dan ontdekken dat je erdoor heen kunt ademen en dat het dan weer wegebt. Sterker nog, dat je dan eigenlijk je kind juist heel dichtbij voelt. Feit blijft dat het leven met Nanna altijd mooier en leuker geweest zou zijn voor ons hele gezin, voor onze hele familie, maar vandaag kunnen we zeggen dat het leven, inclusief de pijn van het eeuwige gemis, goed kan zijn, en betekenisvol.
We hebben ook moeten leren dat we in de contacten met familie en vrienden toch vaak zelf initiatief moeten nemen om de verbinding te houden. Hun levens gaan door en ogenschijnlijk vergeten ze ons verdriet en erger nog, ons meiske. Ze vragen er niet meer naar of maken opmerkingen die pijn doen. “Ga je nou nog steeds iedere dag naar het grafje?”, “Moeten jullie niet eens wat met haar kamertje doen?”. Je hebt dan de neiging om je steeds meer in jezelf terug te trekken, of boos te worden of te denken, laat maar zitten, ik zoek het wel alleen uit. En zo word je eenzamer en dat straal je uit en dan wordt het voor mensen nog moeilijker om je te benaderen. Steeds weer blijkt het zo te lonen om zelf die verbinding te zoeken, te praten over wat ons bezig houdt, hen te wijzen op opmerkingen die onbedoeld pijn doen, hen te vertellen hoe ze kunnen helpen, waar we behoefte aan hebben, over hoe we haar missen, hoe hard het werken is het gewone leven te leven. Vaak blijken mensen dan toch zo met ons bezig
3
te zijn, vertelt een dierbare vriendin dat ze ieder feestje op me let of ik het wel naar mijn zin heb, liggen er ineens onverwachts bloemen bij Nanna’s grafje, of komt er een fijn appje, wordt er toch weer heel veel aan haar gedacht op haar verjaardag of sterfdag, ook nu nog, ook door mensen waarvan we het niet verwachten. En zoveel meer. Gezins- of familiefoto’s maken is ook zo pijnlijk . Je maakt ze, ook voor je andere kinderen of familie, maar je ziet alleen maar dat de foto’s niet compleet zijn en niet kloppen. Wij hebben daar ook een weg in gevonden. Een lieve vriendin heeft destijds Nanna’s geboortekaartje ontworpen in de vorm van een vlinder, de vleugels worden gevormd door onze handen, de 4 handen van Mark, mijzelf en Ties en Freke. Hoe bizar is dat, als we nu zien wat er allemaal is gebeurd na Nanna’s geboorte. We hebben die vlinder ook gebruikt voor de rouwkaart en de bedankkaart en hij is voor ons het echt symbool voor Nanna geworden. Onze vriendin heeft er voor de 50-jarige bruiloft van mijn ouders Nanna’s snoetje in gephotoshopped en nu kunnen we dit vlindertje in een foto erbij plaatsen waardoor ze er toch bij is en toch recht doen aan de situatie, ze is en blijft dood. Voor ons is al die tijd een belangrijke steun geweest dat we geloven dat het leven niet ophoudt bij de dood. Dat we over de dood heen verbonden zijn en blijven. We voelen Nanna om ons heen en zien signaaltjes van haar. Vlinders die op de gekste momenten opduiken, muziek die ineens verspringt naar een voor ons betekenisvol liedje terwijl wij niet aan de installatie zitten, foto’s die op mijn bureaublad verschijnen zonder dat ik de muis of het toetsenbord bedien. Vorig jaar waren we in Disneyland Parijs en lieten we een voorbijganger een foto maken. Toen we hem later bekeken zagen we allemaal meteen dat 1 van de lampen op de verre achtergrond precies in onze foto stond tussen de hoofden van Mark en Ties. Het is een stralende bol licht van ongeveer dezelfde grootte als onze hoofden en de lichtstralen dansen over de hele foto. De cynicus zal zeggen dat het toeval is, wij voelen dat Nanna zich slim in de foto wist te manoeuvreren zoals ze zich ook altijd al wringend en duwend een plekje op schoot wist toe te eigenen bij oma als die voorlas en links en rechts naast zich al Ties en Freke had zitten. Of je nou religieus of spiritueel bent of niet, ik denk dat jullie allemaal de energie van jullie kinderen kunnen voelen en kunnen voelen hoe ze voortleven in ons, in onze harten, in hun brussen, in hun vriendjes en vriendinnetjes, in verhalen, in alles wat er is. Ons helpt het enorm dat we weten dat Nanna in een andere dimensie verder gaat, met ons meegaat op ons pad en dat onze zielen al verbonden waren voor ons leven en ook na de dood verbonden zullen blijven. ‘Wek mijn zachtheid weer. Geef mij terug de ogen van een kind. Dat ik zie wat is. En mij toevertrouw. En het licht niet haat.’
4
Laatst was ik voor Ties in het Radboud, waar Nanna ook is behandeld. Dat deed ons natuurlijk beiden veel en we spraken over Nanna, de periode in het ziekenhuis, hoe het nu gaat. We kwamen natuurlijk uitgerekend Nanna’s oncologe tegen die er die dag eigenlijk niet had zullen zijn maar even iets op kwam halen. Toeval bestaat niet! Vlakbij de stiltekapel waar we honderden kaarsjes hebben gebrand, stond dit gedicht op de muur. Het paste precies bij het gevoel dat aan het ontstaan was bij mij. Ik ga niet meer alleen maar door omdat het moet, omdat doorgaan in mijn aard zit, ik ga door omdat ik er iets van wil maken, ondanks alles. Ik vond het erg bijzonder om die tekst juist op die beladen plaats te lezen en me erdoor uitgenodigd te voelen weer echt te gaan leven. Feit blijft dat het heen en weer blijft gaan. Er zijn perioden waarin alles min of meer door kachelt, ik niet zoveel emoties heb, niet positief en negatief en alles zijn gangetje gaat. Er zijn perioden waarin ik al wakker word met een zwaar gevoel en het gemis er meteen is en de hele dag door bij me blijft en ik dan sneller in de boosheid schiet, baal dat iedereen maar doorleeft en mezelf eigenlijk erg zielig vind. En er zijn perioden waarin ik maximaal in contact ben met alles wat er is. Dan voel ik dat het ik verdriet om het gemis van Nanna in ons leven heb aangetrokken als een jas. Een warme, dikke, prachtige jas die ik koester en mijn levenlang zal dragen met zielsveel liefde, dankbaarheid, trots, hoop en vertrouwen. Liefde en dankbaarheid voor Nanna, voor Mark, Ties en Freke, voor mijn familie, onze vrienden, Kylano, het leven en soms zelfs mezelf. Dankbaar ook dat we toch ondanks alles een sterke innerlijke voorwaartse kracht blijken te hebben. Dankbaar dat we elkaar weten vast te houden, dankbaar dat ik weer een vonkje echte levenslust in mezelf voel branden zoals ik dat vroeger had en mezelf weer wat terug aan het vinden ben. Trots op Nanna, Freke en Ties die alle3 zo jong al moesten dealen met levenszaken die je je kinderen zo wilt besparen. Trots op Mark die zo hard werkt om de kost te winnen voor zijn gezin in economisch zware tijden en zijn bedrijf in de lucht weet te houden, trots op ons samen en ons gezin, we staan nog overeind en we redden het samen en weten elkaar toch steeds weer te vinden! Hoop en vertrouwen dat we ooit weer allemaal samen zullen zijn, dat Nanna altijd bij ons is, in en om ons heen leeft en ons steeds weer de weg wijst. De weg die we niet wilden gaan en waar we niet voor gekozen hebben, de weg die we wel gaan, al 5,5 jaar, of eigenlijk bijna 7 jaar, en de weg waar we iets goeds van willen en gaan maken, met alle heftige gevoelens en ups en downs die daarbij blijven horen. Ik wil afsluiten met een foto van Nanna, omdat ik het niet kan laten haar nog eens aan jullie te laten zien, in al haar pracht. En ik wil jullie vragen om, als jullie zo meteen na ons verhaal willen klappen, te klappen voor al onze prachtige, sterke, wijze en dappere kinderen, die ons zoveel geleerd en gegeven hebben en ons nog steeds zoveel leren en geven. En klap voor jullie zelf en jullie andere kinderen, omdat jullie allemaal zo hard werken en jullie best doen om deze zware weg te gaan en vorm te geven. Dank jullie wel. Juul Coumans.
5
