PESTEN / ONDERLINGE OMGANG: materialenlijst Selectie van educatief materiaal voor het VO en MBO met betrekking tot pesten, conflicthantering en onderlinge omgang, samengesteld door Art.1. Een groot gedeelte van de materialen is te leen in de bibliotheek van Art.1. Zie voor uitleenvoorwaarden: www.art1.nl/bibliotheek.
Lesmateriaal Kaartjes traditioneel pesten A. Vlottes APS (2007) Vorm: kaarten en handleiding Doelgroep: onderbouw VO Lesmateriaal in de vorm van een set kaartjes, dat een hulpmiddel vormt om traditioneel pesten in de klas aan de orde te stellen. Pesten heeft vele vormen: roddelen, buitensluiten, negeren, bedreigen, uitschelden, spullen kapotmaken, slaan, schoppen etc. In elke klas komen deze en andere vormen van pesten voor. Wat vinden uw leerlingen van deze vormen? Is roddelen erger dan buitensluiten? Is bedreigen erger dan spullen kapotmaken? Door middel van deze kaartjes leren leerlingen na te denken over de verschillende vormen van pesten. Doel is dat er in de klas minder gepest zal worden. Een korte handleiding is bijgesloten. Eén set kaartjes is voldoende voor een klas van 20 à 30 leerlingen. De set kaartjes bestaat uit 10 series in diverse kleuren van elk 24 verschillende kaartjes. Te leen bij Art.1 onder code 763.07.04 Kaartjes digitaal pesten A. Vlottes, A. APS (2007) Vorm: kaarten en handleiding Doelgroep: onderbouw VO Lesmateriaal in de vorm van een set kaartjes, dat een hulpmiddel vormt om digitaal pesten in de klas aan de orde te stellen. Door middel van deze kaartjes leren leerlingen na te denken over de verschillende vormen van digitaal pesten en bespreken leerlingen met elkaar wat ze vinden van deze vormen van cyberpesten. Eén set kaartjes is voldoende voor een klas van 20 à 30 leerlingen. Te leen bij Art.1 onder code 763.07.05 Mijn Leefstyle Art.1 / Turboglad (2008) Vorm: CD-rom en DVD Doelgroep: onderbouw VO Lesbrief van Art.1 in samenwerking met de jonge rapper Turboglad. Aan de hand van het nummer ‘Leefstyle’ en de bijbehorende videoclip maken leerlingen kennis met de begrippen beeldvorming, vooroordelen en groepsvorming. Zij verplaatsen zich in hoe het is om gepest te worden en bedenken wat je hier tegen kunt doen. Het materiaal is geschikt voor groep 7/8 van de basisschool en klas 1/2 van het voortgezet onderwijs. Het pakket bestaat uit een dvd met een videoclip en een cd-rom met muziek, een docentenhandleiding en werkbladen. Te bestellen voor € 15,00 via www.art1.nl/lesmateriaal of te leen onder code 761 PESTEN: Selectie van educatieve materialen VO/MBO - Art.1, september 2009
1
Horen, zien en niet meer zwijgen Zorn Uitgeverij (2001) Vorm: leerlingenboekjes en handleiding Doelgroep: onderbouw VO Een lespakket om pesten in de klas bespreekbaar te maken. Ook spoort het de zwijgende meerderheid aan om over pesten te praten en niet te blijven zwijgen. In het leerlingenboekje staan interviews met kinderen en er zijn vragen en opdrachten om leerlingen over het onderwerp te laten nadenken en een mening te laten vormen. De docentenhandleiding geeft nadere informatie, lessuggesties en extra opdrachten en casus. Tegen portokosten te bestellen op www.zorn.nl, bestelnummer 1841 Praktijkboek Respect Stichting Vredeseducatie (2006) Vorm: losbladig werkboek, CD-roms, DVD’s Doelgroep: VMBO (11-16 jaar) Werkvormen over respect en omgangsvormen voor VMBO-scholieren. Het praktijkboek bevat tientallen suggesties en werkvormen om met jongeren in jeugdwerk of onderwijs het thema respect en wat daarmee samenhangt bespreekbaar te maken. Bij de werkvormen gaat het om quizzes, kijkdozen, tentoonstellingen en spellen. Thema's zijn: het onderscheid tussen waar en niet waar, het onderscheid tussen feit en mening, vooroordelen, de tegenstelling gewoon en vreemd, en respect. Dit werkboek bevat als bijlagen: - kopieerbaar projectboekje voor de leerlingen - twee CD-roms - 'Wereldstad' en 'Het Vooroordelenspel' - twee DVD's 'Een brug naar de toekomst' en 'Vergeten bevrijders - Marokkanen en de Tweede Wereldoorlog' Te leen bij Art.1 onder code 763.06.01 Pesten op school: Adequaat optreden tegen pestgedrag D. Krowatschek en G. Krowatschek Panta Rhei (2005) Vorm: werkboek Doelgroep: docenten en leerlingen VO Dit praktisch werkboek verschaft leerkrachten, ouders, leerlingen en slachtoffers informatie over het signaleren van pesten op school en het bestrijden ervan. Het eerste deel geeft achtergrondinformatie over pesten op school: wat is pestgedrag en waarom ontstaat het, waarom wordt het toegelaten of niet herkend, wat kunnen we er concreet aan doen. Het tweede deel beschrijft spelen en activiteiten ter bestrijding en preventie van pesten op school, ingedeeld naar: spelen over het onderwerp pesten, spelen om te leren samenwerken en communiceren, en spelen die het waarnemingsvermogen en de gevoeligheid bevorderen. De beschreven oefeningen en activiteiten kunnen zonder veel voorbereiding in ieder schooltype gebruikt worden. Te leen bij Art.1 onder code 745.05.07
PESTEN: Selectie van educatieve materialen VO/MBO - Art.1, september 2009
2
Omgaan met geweld: Een cd-rom over geweld, de gevolgen en mogelijke oplossingen APS / Stichting Vredeseducatie (2004) Vorm: CD-rom Doelgroep: VO (14-18 jaar) Compactdisc over de verschillende vormen van geweld waarmee kinderen in Nederland worden geconfronteerd, zoals geweld tegen demonstranten, asielzoekers, pesten, oorlog en verzet. Verder wordt ingegaan op mogelijke manieren om met geweld om te gaan. Bedoeld voor leerlingen van het voortgezet onderwijs van 14-18 jaar. De cd-rom bevat een handleiding voor docenten en begeleiders, en doelen en verwerkingsvragen per thema. Te leen bij Art.1 onder code 763.04.10 Aso-test Projectgroep Veilig Amersfoort (2003) Vorm: CD-rom Doelgroep: VO Test op cd-rom waarmee jongeren en leerlingen in het voortgezet onderwijs kunnen nagaan hoe (a)sociaal zij zijn. Te leen bij Art.1 onder code 745.03.04 Alternatieven voor ruzie maken: Een nieuwe aanpak van conflicten op school T. Benner Panta Rhei (2007) Vorm: werkboek Doelgroep: onderbouw VO (m.n. VMBO) Boek met spelletjes en activiteiten om onderling fysiek en verbaal geweld te voorkomen door nieuwe gedragsvormen aan te leren. De oefeningen vormen een complete conflicttraining en moeten geweld tussen leerlingen onderling voorkomen, de persoonlijkheid van leerlingen versterken en de saamhorigheid in de klas stimuleren. Bestaat uit achtergrondinformatie over het project, beschrijving van de lesblokken, de spelen en de materialen. Het project is bedoeld voor leerlingen van 10 - 16 jaar in de bovenbouw van de basisschool en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Vooral voor brugklassen van het VMBO is dit boek heel geschikt. Te leen bij Art.1 onder code 745.07.01
Leesvoer voor leerlingen Een andere Elliot G. Gardner Lemniscaat (2007) Vorm: jeugdroman Doelgroep: vanaf 12 jaar Jeugdroman over pesten op school. De hoofdpersoon is op zijn vorige school vreselijk gepest. Als hij op een nieuwe school begint, is hij vastbesloten niet opnieuw doelwit te worden. Hij bouwt een nieuw beeld van zichzelf op: cool, onverschillig en ondoorgrondelijk. Zijn plan lijkt te slagen, zijn nieuwe identiteit houdt hem buiten schot. Het slachtoffer is toeschouwer geworden. PESTEN: Selectie van educatieve materialen VO/MBO - Art.1, september 2009
3
Echter een groep ouderejaars ‘De Wachters’ die de school achter de schermen 'besturen' met een anonieme, stille vorm van terreur, nodigen hem uit zich bij hen aan te sluiten. Van slachtoffer wordt hij dader, wat nu? Vertaald uit het Engels. Oorspronkelijke titel ‘Inventing Elliot’. Te leen bij Art.1 onder code 632.GAD.01 Stuk J. Visser Boekerij (2008) Vorm: roman Doelgroep: vanaf 15 jaar Elizabeth zit in 4b van het Mercatuscollege in Rotterdam. Ze wordt door een paar klasgenoten op een gruwelijke maar vrijwel onzichtbare manier gepest. Haar ouders zijn sinds een paar jaar gescheiden en haar moeder heeft zich op haar werk gestort om het verdriet te verdringen. Elizabeth raakt steeds meer geïsoleerd. Het enige positieve van haar klas is de aanwezigheid van Alec. Alec is een rustige, knappe jongen, die ouder en wijzer is dan de andere jongens. Hij heeft verkering met Riley, een uitzonderlijk mooi, blond en ook nog lief meisje. Elizabeth stelt zich voor hoe het leven eruit zou zien als ze Riley was. En dan neemt ze een fatale beslissing... Te bestellen via de boekhandel
Spellen Gedragen gedrag mini: Dilemmaspel voor leerlingen, personeel en ouders in primair en voorgezet onderwijs A. Visser en I. Kallenbach APS (2001) Vorm: spel Doelgroep: leerlingen, docenten, oop Met dit spel kunnen onderwijspersoneel, ouders en leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs stilstaan bij omgangsregels op school. De beschreven situaties betreffen de categorieën: agressie/geweld, racisme, discriminatie, seksuele intimidatie en algemeen. Het spel is bedoeld om aan de hand van de situatieschetsen in kaart te brengen welke (ongeschreven) omgangsregels op de eigen school gelden. Deze regels worden door betrokkenen zelf geformuleerd, waardoor afspraken ontstaan over omgangsvormen die door iedereen 'gedragen' worden. Het spel wordt gespeeld in groepen van maximaal 10 personen. Het spel wordt vaak door Art.1 aanbevolen. Het bestaat uit 96 kaartjes met situatieschetsen, een speelbord, een handleiding en een rondekaart. Te leen bij Art.1 onder code 745.01.04 en te bestellen en/of downloaden op: www.ppsi.nl/aps/PPSI/PPSI/Tools/Gedragen+Gedrag+aanvullingen.htm Speels omgaan met agressie: 134 spelletjes en oefeningen om op een creatieve manier conflicten op te lossen R. Portmann Panta Rhei (1999) Vorm: werkboek Doelgroep: onderbouw VO PESTEN: Selectie van educatieve materialen VO/MBO - Art.1, september 2009
4
Deze bundel is bedoeld voor docenten op basisscholen en in brugklassen die geconfronteerd worden met geweld en agressiviteit in de klas en op het schoolplein. Het boek biedt eenvoudige interactiespelletjes en oefeningen waarmee leerlingen leren om te gaan met hun conflicten en onlustgevoelens op een sociaal acceptabele manier. Het eerste deel bevat een inleiding en aanwijzingen voor de docent. Het tweede deel bestaat uit spelletjes en oefeningen verdeeld in zeven categorieën, waaronder agressieve gevoelens herkennen en uitdrukken, zichzelf en anderen beter begrijpen, agressie beheersen, een gevoel van eigenwaarde opbouwen en conflicten vreedzaam oplossen. Te leen bij Art.1 onder code 745.99.07
Films en documentaires Bluebird M. de Jong NCRV (2004) Vorm: DVD / speelfilm (77 min) Doelgroep: onderbouw VO Bluebird vertelt het verhaal van brugklasser Merel, die van de ene op de andere dag het slachtoffer van pestende medeleerlingen wordt. Het meisje verandert van een vrolijke tiener in een in zichzelf gekeerd kind. Merel is in alles de uitblinker: op school, met sport en bij de repetities van de schoolmusical. Dit zet kwaad bloed bij haar klasgenoten en dan begint het pesten, wat steeds gewelddadiger vormen aanneemt. Merel roept echter niet de hulp in van vriendinnen, die ze niet heeft, of ouders of leerkrachten. Alleen bij haar gehandicapte broertje kan ze terecht. Te leen bij Art.1 onder code DVD225 en online beschikbaar via cgi.omroep.nl/cgibin/streams?/tv/portal/telefilm/bb.telefilm_blue_bird.asf Ben X N. Balthazar (2008) Vorm: DVD / speelfilm (93 min) Doelgroep: VO, MBO Ben is een licht autistische jongen die een makkelijke prooi blijkt te zijn voor pesterijen op school. Gesteund door zijn 'mystery girl' op het internet onderneemt hij actie. De film is geïnspireerd door waargebeurde feiten. Ben lijkt te leven in zijn eigen universum, dat zich voor een groot deel afspeelt in de wereld van online computergames. In de echte, harde werkelijkheid van de technische school gaat hij dagelijks door een hel. Het pesten maakt het leven voor hem bijna onmogelijk. Wanneer zijn internetvriendin ook werkelijk in zijn leven verschijnt, veranderen de plannen die hij voor zichzelf heeft gemaakt. De film wil de kijker duidelijk maken welke de gevolgen kunnen zijn van pesten en iedereen aansporen de school leefbaarder te maken. Vraag Art.1 naar beschikbaarheid. Tevens te bestellen via o.a. www.bol.com. De wereld van Amber Nousjka Thomas NCRV (2001) Vorm: DVD / documentaire (2 keer 40 min) Doelgroep: VMBO Tweedelige documentaire over de 14-jarige Amber die op school gepest wordt. Amber wordt o.a. gevolgd als zij met haar klasgenoten praat over de pesterijen in de klas. In het eerste deel volgen we Amber op haar PESTEN: Selectie van educatieve materialen VO/MBO - Art.1, september 2009
5
eerste schooldag op een beroepsopleiding voor vastgelopen oudere leerlingen, en vertellen ouders en voormalige onderwijzers van Amber haar verhaal. In het tweede deel dreigt er, net nu het op de nieuwe speciale school beter gaat met Amber, een conflict tussen school en Amber's ouders. De moeder, die vroeger ook gepest werd, heeft weinig vertrouwen meer in scholen en mensen. Door haar houding dreigen de gevolgen van pesten van de ene generatie op de volgende over te gaan. Leerkrachten en ouders komen aan het woord en er worden opnamen gemaakt in de klas. Te leen bij Art.1 onder code DVD269 Pesten verwoestte mijn leven: Catherine RTL4 (2000) Vorm: DVD / praatprogramma (47 min) Doelgroep: VO, MBO In dit programma vertellen mensen hoe hun leven grondig werd verpest door pesten, bijvoorbeeld op school. Dit pesten had zowel psychische, gezondheids- als maatschappelijke gevolgen voor hen. Psycholoog S. Swaen licht het pestgedrag toe en legt uit hoe je je ertegen kunt verweren. Te leen bij Art.1 onder code DVD270
Informatie voor docenten / schoolleiders Pesten op school: Hoe ga je ermee om? Aanbevelingen, consequenties en uitwerking LOBO - NKO - OPCO - VOO (2003) Vorm: brochure Doelgroep: schoolleiders Handreiking aan scholen voor basis- en voortgezet onderwijs om een beleid te ontwikkelen dat aan pesten een halt toeroept. Zes aanbevelingen uitgewerkte aanbevelingen met literatuurverwijzingen en kanttekeningen. De aanbevelingen vormen tezamen een stappenplan voor de aanpak van pesten die bestaat uit de fasen: onderkennen van het probleem, preventie van pesten, signaleren van pesten, stelling nemen tegen pesten, curatieve aanpak van pesten, en instellen vertrouwensgroep en klachtencommissie. Te leen bij Art.1 onder code 745.03.05 Naar een veilige school: Versterking van het zelfregulerend vermogen van leerlingen, professionals en school in omgaan met agressie G. Donkers Lemma (2008) Vorm: werkboek Doelgroep: schoolleiders, docenten VO Dit boek gaat over het handelingsvermogen van leerlingen, professionals en organisatie in het met elkaar creëren van een veilige school. Vertrekpunt is de manier waarop de verschillende geledingen omgaan met agressie, waarbij de nadruk ligt op het VMBO. In het boek wordt consequent en systematisch vanuit de eigen handelingslogica van leerlingen, professionals en de school als organisatie gezocht naar een adequaat antwoord op het veiligheidsvraagstuk. De gegevens uit een driejarig onderzoek naar zelfregulatie van agressie worden in verband gebracht met competenties uit de contextuele benadering van zelfregulering. Het boek is geschreven voor docenten en andere professionals die in hun praktijk te maken hebben met jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 16 jaar. Het is ook bedoeld voor studenten die in opleiding zijn voor deze beroepen. Te leen bij Art.1 onder code 745.08.03 PESTEN: Selectie van educatieve materialen VO/MBO - Art.1, september 2009
6
Organisaties Centrum School en Veiligheid Centrum School en Veiligheid verzamelt en verspreidt informatie en deskundigheid op het gebied van schoolveiligheid, waaronder het tegengaan van discriminatie. De site biedt veel praktische informatie met betrekking tot tools, spelvormen, lesmaterialen en trainingen. www.schoolenveiligheid.nl Stichting Vredeseducatie Deze stichting ontwikkelt educatieve en creatieve middelen gericht op het tegengaan van vooroordelen en het bevorderen van tolerantie. www.vredeseducatie.nl Pestweb Wegwijs bij pesten en geweld. De site biedt gerichte informatie voor leerlingen, ouders en docenten www.pestweb.nl Nationale Jeugdraad De Nationale Jeugdraad is een koepelorganisatie van jongerenorganisaties, die jongeren de mogelijkheid wil bieden om mee te doen, mee te denken en mee te beslissen over alles wat zij belangrijk vinden. www.jeugdraad.nl Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) Het LAKS organiseert diverse activiteiten voor scholieren en behartigt hun belangen. www.laks.nl
Over Art.1 Art.1 is de landelijke vereniging ter voorkoming en bestrijding van discriminatie (sekse, huidskleur, leeftijd, handicap etc.). Het landelijk expertisecentrum van Art.1 onderzoekt discriminatie en adviseert overheden, organisaties en individuen over het voorkomen en bestrijden van discriminatie door middel van beleidsadvies, publieksvoorlichting, trainingen en een helpdesk. De bij Art.1 aangesloten regionale antidiscriminatiebureaus (ADB’s) behandelen klachten en geven voorlichting en advies in de regio. Met haar werk draagt Art.1 er aan bij dat iedereen in Nederland gelijk behandeld wordt. Een overzicht van de adressen van door Art.1 gedreven antidiscriminatiebureaus is te vinden op www.art1.nl/adressen. Het landelijk expertisebureau en de aangesloten antidiscriminatiebureaus bieden onder meer: een bibliotheek en een shop met aansprekend les- en projectmateriaal, tentoonstellingen, posters, T-shirts, spellen, etc. een onderwijshelpdesk waar u terecht kunt voor informatie en advies cursussen, workshops en gastlessen advies bij het maken van beleid lokale en landelijke scholieren- en jongerenprojecten het schoolbrede project [ÉÉN] Gelijke behandeling voor iedereen
Schaatsbaan 51 3013 AR Rotterdam Postbus 19192 BD Rotterdam Tel 010-201 02 01 Fax 010-201 02 22
[email protected] www.art1.nl PESTEN: Selectie van educatieve materialen VO/MBO - Art.1, september 2009
7
