Oceanië Pacific. Het mooiste uit. gratis. en de. tabletversie voor abonnees

Nu

MAgAzinE ovEr Azië En ocEAnië

g r a t i s ie

s taboloer atbvoneneres v

Zuid-Korea Kunst in een oude mijn Upcoming Hongkong De nieuwe hot spots Australië Melbourne, Undara, Batavia Coast Nieuw-Zeeland Invercargill, Top 10 National Parks

Het mooiste uit

Oceanië Pacific en de

19e jaargang - nr 3 - Herfst 2015 Losse nummers € 5,95

Maar ook:

Ad Borsboom, Kester Freriks, Michel Maas, Kees Schepel en Hans Vervoort

EASTDownUnder

1

www.koreanair.com

The world becomes smaller while your world becomes bigger with Korean Air, with its network of 128 cities in over 46 countries for quick and convenient flights to any destination.

Niigata

Hokkaido

Tokyo

Fukuoka Nagoya

Okayama Jakarta

Siem Reap

Osaka

Manila

Amsterdam

Cebu

Busan Ulaanbaatar

Hanoi

Hong Kong

Ho Chi Minh

Qingdao

Phnom Penh

Dalian

Brisbane Honolulu

Auckland Nadi

Experience the power of network that connects your world 2

Sydney

Korean Air Amsterdam Schiphol Airport

Tel : 020-655-6333

Herfst 2015

Inhoud Herfst 2015 reportages 12 18 22 28 34 46 50 54 58 64

invercargill, nieuw-zeeland Melbourne met kinderen Lavatunnels van Undara Top 10 nationale Parken Batavia coast Stenen in Jakarta Angkor Wat going Places in Hongkong Wereldexpo Milaan Kunst in Korea

opinie 10 44 62 70

van de redactie > in deze herfsteditie zweven we werkelijk tussen de continenten. We doen wereldsteden aan als Hongkong en Melbourne, trekken door nationale parken van nieuw-zeeland en belanden op een markt met edelstenen in Jakarta en vergapen ons aan de internationale paviljoens op de Wereldexpo in Milaan. En daartussendoor de broodnodige reflectie van onze columnisten. Wat een genot om een blad als EASTDownUnder te maken! <

Ad Borsboom Kester Freriks Kees Schepel Hans vervoort

rubrieken 4 42 68 73

Kort Boeken Puzzel en win colofon en kaart

Jaap van Splunter (l) (hoofdredacteur Going Down Under) Peter van riel (r) (hoofdredacteur EAST!) [email protected]

EASTDownUnder

3

Kort Australische wielerploeg bezoekt Aboriginal Art Museum

U

trecht stond afgelopen juli op z’n kop rond de start van de Tour de France, die hier plaatsvond. Een goede gelegenheid voor de Australische renners Simon gerrans, Pieter Weening en Luke Durbridge – renners van de Australische wielerploeg oricA greenEDgE – om aan de vooravond van de start een bezoek te brengen aan het AAMU Museum voor Hedendaagse Aboriginalkunst in Utrecht. De delegatie van oricA greenEDgE, met naast de drie renners ook ploegleider Matthew White en general manager Shayne Bannan, werd ontvangen door de Australische ambassadeur neil Mules en directeur van het AAMU, Mike Anderson. Wethouder Jeroen Kreijkamp was namens de gemeente Utrecht bij de bijeenkomst aanwezig. na het welkom kreeg de delegatie een rondleiding door de expositie De kracht van hout, waarin een grote diversiteit aan houten kunstobjecten te zien is, zoals boombastschilderijen, sculpturen, schilden en didgeridoos. zie ook: www.aamu.nl <<

Fraser Clements, Tourism NZ

4

Herfst 2015

hoeft te worden. De afgelegenheid en enkele moeilijke passages zorgen er toch voor dat het pad alleen geschikt wordt geacht voor mensen met een redelijke conditie en ervaren mountainbikers. De trail wordt normaal gesproken van noord naar zuid afgelegd en begint in Pureora. vanaf daar stort je je in een volstrekt andere wereld, met bijzondere bomen zoals de rimu, matai, miro en tawa. Maar ook een bijzondere fauna dient zich aan, met onder meer de north island kōkako, robin en de kākā (bospapegaai). Het hoogste punt van de trail ligt op 960 meter, gedrapeerd

Foto erbij?

tegen Mt Pureora (1.165 meter). vanaf daar gaat het bergafwaarts langs de flanken van de Hauhungaroa range naar het eindpunt bij ongarue. Bijzondere onderdelen van de trail vormen de in totaal acht hangbruggen onderweg, waarvan de Maramataha Bridge met z’n 141 meter lengte en 53 meter hoogte de meest indrukwekkende is. De Timber Trail is makkelijk in te passen in andere fietsroutes binnen de zogenaamde new zealand cycle Trail, een verzameling fietsroutes die een totale lengte van 2.500 kilometer hebben. zie ook: www.nzcycletrail.com<<

Museum Art Ho

I

n het hart van het noordereiland van nieuw-zeeland ligt het Pureora Forest Park, een prachtig bosgebied dat in de jaren zeventig van de vorige eeuw werd gered van de houtkappers. Het gebied is zo ondoordringbaar, dat het alleen door diehard-wandelaars werd bezocht. Met de opening van de 85 kilometer lange Timber Trail is daarin nu verandering gekomen. Deze nieuwe single-track voor fietsers volgt oude bush-tramlijnen en kleine wegen, die werden aangelegd voor de houtkappers. Het voordeel daarvan is, dat er niet extreem geklommen en gedaald

tel

nieuwe fietsroute Timber Trail

Kort opening Len Lye centre et de opening van het nieuwe Len Lye centre – onderdeel van de govett-Brewster Art gallery in new Plymouth op het noordereiland – wordt eindelijk op gepaste wijze stilgestaan bij de nieuw-zeelandse filmmaker en kunstenaar Len Lye. in het ruim elf miljoen dollar kostende gebouw worden maar liefst achttienduizend werken over een periode van drie decennia tentoongesteld. Lye werd geboren en getogen in christchurch en stond vooral bekend om zijn moderne kunstvormen, waarbij zijn interesse ook uitging naar de kunstuitingen van de Maori’s en andere Polynesische volkeren. in de jaren twintig experimenteerde Lye al met bewegingskunst: film en kinetische kunst. Het werk van Lye vind je terug in musea over de hele wereld, zoals het Museum of Modern Art in new York city, het Art institute of chicago en het British Film institute. Kort voor zijn dood in 1980 stichtte hij met medestanders de Len Lye Foundation, waaraan hij zijn complete archief en collectie

Glenn Jeffrey, Tourism NZ

M

werken (films, schilderijen, tekeningen, manuscripten en sculpturen) naliet. Die heeft nu dus een definitieve plaats gekregen in het Len Lye centre bij de govett-Brewster Art gallery. En vergeet ook niet het gebouw zélf te bewonderen, want architect Andrew Patterson maakte er een iconisch geheel van, dat ongetwijfeld een van de meest gefotografeerde gebouwen van nieuw-zeeland zal gaan worden. zie ook: www.govettbrewster.com <<

High Tea in de prijzen

M

et de Britse koningin Elisabeth nog steeds als staatshoofd en als onderdeel van de Britse commonwealth is het niet zo verbazingwekkend, dat men in nieuw-zeeland nog steeds erg gehecht is aan Britse tradities. Daarom kwam het voor de redactie ook niet als een verrassing toen we vernamen dat het gerenommeerde Museum Art Hotel uit Wellington zich mocht kronen als de maker van de beste High Tea ter wereld. Tijdens de Dilmah real High Tea global challenge in Sri Lanka namen Executive chef Laurent Loudeac en Assistant Maitre-d’ camille Furminieux van restaurant

Hippopotamus - onderdeel van het Museum Art Hotel - het op tegen 21 teams uit veertien verschillende landen. Deze eerste theewedstrijd ooit bracht de winnaars bijeen van diverse nationale wedstrijden, die over een periode van acht jaar werden gehouden. Loudeac and Furminieux imponeerden de jury met hun high tea degustation menu, waarbij Dilmah Teas en theecocktails met drie verschillende smaken en drie verschillende recepten werden gecombineerd. Mocht je in de toekomst een bezoek brengen aan Wellington? Stap dan even binnen bij het Museum Art Hotel voor een High Tea. vergeet niet om vooraf te reserveren, want je zult niet de enige zijn die met dit idee rondloopt. zie ook: www.museumhotel.co.nz <<

H

ealesville Sanctuary ten noordoosten van Melbourne, victoria heeft een nieuwe tour geïntroduceerd, waarbij Aboriginalcultuur en Australische fauna worden gecombineerd. Bezoekers worden welkom geheten in Wurundjeri country door een Aboriginal, die als gids zal optreden tijdens een wandeling door de dierentuin. zo leer je onderweg uit eerste hand van alles over bush tucker en hoor je verhalen uit de Dreamtime. En natuurlijk mag je de kangoeroes ook even aaien. Kortom: Aboriginalcultuur en Australische beesten in één tour, mooier kun je het niet krijgen. zie ook: www.zoo.org.au/healesville <<

Natalia Kirichenko , Shutterstock

nieuwe tour Healesville Sanctuary

EEAASSTTDDoowwnnUUnnddeer r

5 5

Kort Aboriginal Australia

Filmbezoekers nieuw-zeeland

W Patrice6000, Shutterstock

e hadden het natuurlijk al meer gehoord: de bezoekersaantallen aan nieuw-zeeland zijn explosief gestegen dankzij de films van The Lord Of The Rings en The Hobbit. Een Brits onderzoeksbureau heeft er nu ook harde cijfers bijgeleverd om dit te kunnen onderbouwen. Meer dan tachtigduizend bezoekers in één jaar zeiden dat de film The Hobbit dé reden was waarom ze naar nieuw-zeeland afreisden. ze waren zo onder de indruk geraakt over het landschap op het witte doek, dat ze het met eigen ogen wilden zien. niet verrassend is dat filmdecors de belangrijkste attracties zijn als ze een lijstje must-sees opstellen. Bo-

T

Louise Hatton, Tourism NZ

ourism Australia heeft een nieuwe korte film gelanceerd, waarbij bezoekers uit binnen- en buitenland worden aangemoedigd om tijdens hun volgende vakantie tenminste één Aboriginaltour in te passen in het reisprogramma. Meer dan veertigduizend jaar komen de Aboriginals al voor in Australië en zijn daarmee de oorspronkelijke bewoners. op stap met een Aboriginaltour is dan ook verplichte kost voor wie Australië bezoekt. De film kwam tot stand middels een samenwerking tussen de bekende Australische filmmakers Brendan Fletcher en Warwick Thornton, en verhaalt over tours die overal in Australië gemaakt kunnen worden; van het red centre en de outback tot aan de regenwouden en de Tropics. De film is te bekijken op www.australia.com <<

venaan ieders lijstje staat nog steeds Hobbiton, de Shire waar de opnames voor Hobbiton werden opgenomen; nu een permanente filmset én uitgegroeid tot de snelstgroeiende attractie van nieuw-zeeland. Maar ook de andere tweehonderd locaties waar delen van beide filmtrilogieën werden opgenomen vormen populaire attracties. niet dat alle locaties overigens nog beschikbaar of bereikbaar zijn, want feitelijk kun je tegenwoordig nog dertig filmlocaties bezoeken. En als je je ook nog eens op een passende wijze kleedt, dan komt het Hobbit-gevoel bij Hobbiton helemaal tot zijn recht, zoals de Sloveense bezoeker op de foto laat zien. <<

nieuwe luchtvaarttentoonstelling

O

Omaka Aviation Heritage Centre

p het hoogste politieke niveau is in nieuw-zeeland het groene licht gegeven voor een spiksplinternieuwe Tweede Wereldoorlog-luchtvaarttentoonstelling in het omaka Aviation Heritage centre in Marlborough. Premier John Key maakte bekend dat zijn regering anderhalf miljoen dollar beschikbaar stelt om de permanente tentoonstelling mogelijk te maken, waarbij het museum met een derde zal worden vergroot. voor de kenners: in het museum zullen onder meer vliegtuigen zoals de Hawker Hurricane, Avro Anson, Focke-Wulf FW 190, Yakolev Yak 3, Stuka, en een MkXiv Spitfire worden tentoongesteld. naast de hardware zal er ook volop aandacht komen voor de oorlogsverhalen van nieuw-zeelandse piloten en luchtvaartpersoneel. De uitbreiding van het museum is reeds begonnen en volgens planning zal de tentoonstelling halverwege volgend jaar geopend worden. zie ook: www.omaka.org.nz <<

6

Herfst 2015

Kort ’s Werelds mooiste landing

Q

Hondsdolheid op Bali

O

p Bali doen zich steeds meer gevallen van hondsdolheid voor, en steeds vaker blijken lokale gemeenschappen en de provinciale regering opnieuw hun toevlucht te nemen tot het afmaken van zwerfhonden in een poging hondsdolheid onder controle te krijgen. volgens World Animal Protection ondermijnt de Balinese overheid zo het eerder succesvolle vaccinatieprogramma waarin ze had geïnvesteerd. Directeur Pascal de Smit: “Het doden van honden om zwerfhondenpopulaties te verminderen of hondsdolheid te elimineren, is volstrekt ineffectief en onaanvaardbaar. vanuit onze ervaring weten we dat de gebruikte methoden wreed en zeer pijnlijk zijn.“ nog in 2010 werd met de Balinese overheid gewerkt. in dat jaar vaccineerde men 210.000 honden, wat resulteerde in een daling van 35 procent menselijke rabiës doden en een daling van 76 procent in hondsdolle honden. “Deze resultaten spreken boekdelen: vaccinatieprogramma’s werken. We roepen de Balinese overheid op om daarnaar terug te keren. We moeten samenwerken om honden te redden en de mensen van Bali te beschermen tegen hondsdolheid.”<<

airport Queenstown

ueenstown Airport is uitgeroepen tot het vliegveld met de mooiste landing. Daarbij liet de luchthaven gerenommeerde vliegvelden zoals Las vegas, nice côte D’Azur en Kaapstad achter zich. Het zuidereiland van nieuw-zeeland staat al bekend om zijn spectaculaire natuurschoon en Queenstown ligt daar min of meer middenin. Dus als je de volgende keer met het vliegtuig in Queenstown aankomt, zorg dan wel dat je een raamplaats weet te bemachtigen, want het geeft je een uniek perspectief op een al even uniek gebied. niet dat dat altijd even gemakkelijk zal zijn, want Queenstown Airport is een van de snelstgroeiende vliegvelden in de regio AustralAsia en met 1,25 miljoen passagiers het op drie na grootste vliegveld van het land. zie ook: www.queenstownairport.co.nz, www.queenstownnz.co.nz <<

Krissendag

W

ie graag meer wil weten over zijn kris(sen) kan die voorleggen aan een expertpanel op de Krissendag op zaterdag 14 november 2015 in museum Bronbeek te Arnhem. Een kris is een soms fraai versierde, asymmetrische dolk in een schede. veel mensen hebben een kris in huis, meestal meegebracht uit indonesië of het voormalige nederlands-indië. op de Krissendag kan men tussen 12.00 en 17.00 uur één of meer ‘blanke wapens’ voorleggen aan kenners: niet alleen krissen, maar ook pedangs, mandau’s, rentjongs, klewangs of andere dolken en zwaarden van indonesische herkomst zijn welkom. De experts informeren de bezoeker over authenticiteit, ouderdom, herkomst en betekenis van de meegebrachte wapens. op de Krissendag kunnen geen wapens worden verhandeld of getaxeerd. Een gesprek over een meegebrachte kris of ander blank wapen is kosteloos. Men wordt verzocht vooraf te reserveren via [email protected] <<

EEAASSTTDDoowwnnUUnnddeer r

77

Kort Japan & het TextielMuseum

D

it najaar zal het TextielMuseum Tilburg in het teken staan van Japan, het land van de rijzende zon. naast de tentoonstelling worden er in deze periode verschillende activiteiten georganiseerd rond het thema Japan, zoals interessante inloopworkshops en masterclasses. De stalenkamer in de bibliotheek zal tevens het thema uitstralen. Hier zijn prachtige voorbeelden van Japanse stoffen uit het einde van de 19e eeuw te bezichtigen. Daarnaast worden op de toonplanken boeken uitgelicht over Japanse textiel, zoals over de kunst van het inpakken (furoshiki) en Japanse tie-dye (shibori). De Textielshop verkoopt boeken en producten die aansluiten bij de tentoonstelling. in ‘Fiber Futures | Kunst uit Japan’ wordt werk van o.a. de volgende kunstenaars gepresenteerd: Machiko Agano, Mitsuko Akutsu, Jun’ichi Arai, Tomoko Arakawa, Tetsuo Fujimoto, Dai Fujiwara, Akio Hamatani, Kyōko ibe en Kiyomi iwata. www.textielmuseum.nl <<

Winnaar fotowedstrijd Tourism New

Zealand

Don Biyu Home

D

e jury heeft de inzending van Tony Astama verkozen tot de beste foto. Als geen ander wist hij de kracht en magie van water vast te leggen in het beeld van deze Balinese tovenaar. “Hij lijkt het water op te tillen en te draaien”, zegt Tony. Prijs: vliegticket en hotel op Bali (verblijf 8 dagen in het Don Biyu Home). Dank aan alle inzenders. <<

8

Herfst 2015

Foto erbij?

D

e prijswinnaar van de fotowedstrijd heeft geboft. Een verblijf in dit bijzondere hotel hoog in de bergen van Bali is bepaald geen straf. De kamers zijn comfortabel en aantrekkelijk ingericht. vanaf het balkon heeft men uitzicht op de prachtige bergen Batukaru, Sengayang, Bukit Pucuk en Bukit Lesung. De serene stilte zal een ieder verbazen. Maar ook de elegante service van het personeel van Don Biyu Home voelt prettig aan. Meer info op ww.devagroup.nl <<

Kort cats and coffee op Java

S

choenen uit, handen wassen na aanraking van de poezen, niet aan de staarten trekken, geen eten geven en nog wat regels maar dan mag je naar binnen bij cats & coffee, een soort coffee company maar dan met poes op schoot in plaats van een laptop. Een zevental katten/poezen struinen rond in de ruimte en het interieur is aangepast aan de bewoners. zo zijn de poten van stoelen en tafels met touw omwonden zodat er naar hartenlust aan gekrabd kan worden. Kratten zijn op elkaar gestapeld en zo hebben de poezen een fraai uitzicht op de bezoekers. De poezen zijn uiterst aaibaar en gewend om op de foto te gaan. Een beeldscherm laat voortdurend Youtube-filmpjes van leuke situaties met poezen zien. De koffie is overigens uitstekend en helemaal verrassend: het ruikt er in het geheel niet naar kattenpis, maar naar koffie. Het is gelegen bij de UgM, de grootste Universiteit van Yogya dus druk met studenten. geopend elke dag 14.00 tot 23.00, cats and coffee, Jl Bougenville, gejayan, Yogyakarta <<

Japanse cinema

F

ilmcentrum EYE presenteert tot eind dit jaar een programma over de geschiedenis van de Japanse film, van 1926 tot nu. naast klassiekers van grote namen als Yasujirō ozu en Akira Kurosawa zijn in het filmmuseum de karakterstudies van Rashomon de in nederland nog onbekende regisseur Mikio naruse te zien; het hoofdprogramma ‘MŪBii JAPAn: tragische liefdes in de Japanse film’ neemt naruses belangrijkste thema tot uitgangspunt. ook is er aandacht voor niet eerder in nederland vertoonde Japanse klassiekers en krijgt Hirokazu Kore-eda’s nieuwste film our Little Sister zijn (nederlandse) première. Een symposium en een filmcursus behoren eveneens tot het programma. De titel verwijst naar de fonetische omzetting van het Engelse movie naar het Japans. MŪBii JAPAn – 90 jaar Japanse cinema t/m december 2015 in EYE, iJpromenade 1, Amsterdam, eyefilm.nl/japan <<

She Was Like a Wild Chrysanthemum

Maborosi

Eros Plus Massacre

EEAASSTTDDoowwnnUUnnddeer r

9 9

Janelle Lugge,

Shutterstock

EQRoy , Shutterstock

Ad Borsboom

Limburgs accent, Australische termen

Mingis, Shutterstock

en een zorgzame Qantas-purser

10

Herfst 2015

Ad Borsboom

E

en quizvraag. Stel je voor: Je vertoeft drie jaar onafgebroken in Australië. Je spreekt al die tijd voornamelijk Engels. Dan kom je terug in Nederland. Welk accent is dan geruisloos in je Nederlandse spreektaal geslopen? Juist ja, de Limburgse tongval. Voor de enkeling die dacht dat het Engels was, hier de uitleg. Als pasgetrouwd stel vertrokken we in 1972 naar Australië, waar ik met een beurs voor drie jaar op zak onderzoek ging doen in Aboriginal Arnhem Land. We deden vreselijk ons best om het Australisch Engels machtig te worden en grepen elke gelegenheid aan om dat ideaal snel te bereiken. Op de universiteit, in de pubs, bij mensen thuis, met mijn supervisors – you name it, we did it, leergierig als we waren. Behalve… onder elkaar. Dan spraken we het dialect uit onze geboortestreek: Kerkrade, Zuid-Limburg. Terug in Nederland bleek die zangerige, door zachte g’s gedomineerde uitspraak van het ABN weer in volle glorie mijn klankbeeld te domineren. Dat had ik zelf niet zo in de gaten, maar mijn bezorgde landgenoten buiten Limburg lieten niet na daar dagelijks op te wijzen. “Je spreekt met een veel zwaarder Limburgs accent dan voor je vertrek”, merkten onder andere mijn jaargenoten in Nijmegen op. “Maar,” zeiden ze geruststellend, “dat nog liever dan een overdreven Engelse tongval na slechts drie jaar Australië. Dat zou pas echt erg zijn.” Helemaal mee eens.

Gustavo Frazao, Shutterstock

Wel waren er in ons spraakgebruik geruisloos enkele typische Engelse vaktermen geslopen. Dat was geen aanstellerij, maar het gevolg van situaties, die we in Australië voor het eerst meemaakten. Enkele voorbeelden: Ik haalde in Sydney mijn rijbewijs. Daarvoor had ik zo’n twintig degelijke rijlessen (en twee examens) nodig. Geen overbodige luxe in deze metropool, waarover formule 1-coureur Sir Stirling Moss ooit opmerkte dat hij zich veiliger voelde op een racebaan dan in het stadsverkeer van Sydney. Engelse termen als clutch, gear, gas, accelerate en brakes beten zich vast in mijn hersenpan en floepten er terug in Nederland nog vaak spontaan uit. Ook de geboorte van ons eerste kind in het Mother and Children’s Hospital in Annandale verrijkte ons Engels met een aantal nieuwe uitdrukkingen. Toen na een aantal uren labour baby Jacqueline arrived – een paar dagen overdue – knipte de midwife het (umbilical) cord door. Die woorden verdrongen later bij de geboorte van dochters Sandra en Nicole in Nijmegen nog wel eens de inmiddels gangbare Nederlandse termen. Dan Australië en wijn. Hoewel ik voorheen ook wel een glaasje wijn dronk, leerde ik deze godendrank pas echt waarderen in Australië. Ook dat leverde een aantal nieuwe termen op, die zich moeiteloos een vaste plek in mijn onderbewustzijn verwierven. Na wat slechte ervaringen met plonk (hoofdpijnwijn) uit een cask (kartonnen doos) stapte ik snel over naar claret (Australisch voor Bordeaux-wijnen), liefst van een vintage-jaar. Zoiets dus.

Ooit profiteerde ik op een bijzondere wijze van deze vaktermen. Op de zoveelste lange vlucht naar Australië - nu weer met Qantas - kon ik ‘s nachts de slaap niet vatten. Ik vroeg de purser een glaasje claret als slaapmutsje. Hij zette het bekende kleine Economy Class-flesje voor me neer en vroeg terloops of ik belangstelling had voor Australische wijn. Nu wilde het toeval dat ik, na mijn voorgenomen werk in Arnhem Land en Canberra, een excursie gepland had naar de Hunter Valley, een fraai wijngebied ten noorden van Sydney. Dat vertelde ik hem. Tot mijn verbazing graaide hij het flesje voor mijn neus weg en verdween, om even later terug te keren met een echte fles wijn en een echt glas. Hier, zei hij, een vintage claret uit First Class, geniet er maar van. De purser bleek afkomstig uit de Hunter Valley en waardeerde, zo liet hij me weten, de belangstelling van een buitenlander voor zijn wijnstreek. Na nog een aantal nuttige tips over de Hunter nam hij met een handdruk afscheid om zich weer om andere passagiers te bekommeren. Als ik een volgende keer met Qantas vlieg, laat ik opnieuw zo strategisch mogelijk weten dat ik van plan ben een wijngebied te bezoeken; de Barossa Valley of Margaret River bijvoorbeeld. Mocht een purser de hint begrijpen, zal ik een Penfolds Bin 170 Kalimna Limited Edition Shirza - à raison van achttienhonderd dollar per fles zeker niet afslaan. Dat doet dan echt recht aan de Spirit of Australia, de slogan die de Qantas-A380 op de achterkant van dit fraaie magazine zo treffend uitstraalt. n

Ad Borsboom is emeritus hoogleraar Pacific Studies aan de radboud Universiteit te nijmegen www.terra-australis.nl

EEAASSTTD Doow wnnUUnnddeerr

11 11

Invercargill

Nieuw-Zeeland

Southern surprise Invercargill Een niet voor de hand liggende, maar wel bezienswaardige stad

Venture Southland

We zijn er allemaal wel eens geweest: plaatsen die je na een lange reisdag nét voor de invallende duisternis weet te bereiken. Godzijdank is er een supermarkt en kun je er overnachten. Om de volgende dag na het ontbijt weer snel je reis te vervolgen. En dan mis je soms iets moois. Zoals in Invercargill, want in en rond een van ‘s werelds zuidelijkste steden is genoeg te beleven. Tekst - Jan Timmers Beeld - Venture Southland & Shutterstock

12

Herfst 2015

Venture South

land

> Het ‘echte’ nieuw-zeeland noemen de zuiderlingen het met trots <

South African

War Memoria l

De St. Mary’s Basilica bezien vanuit de Otepuni Gardens

EASTDownUnder EASTDownUnder

13 13

Nieuw-Zeeland

Venture Southland

Invercargill

Fietsen door Queen’s Park

Niet vanzelfsprekend

Dan de stad zelf. Die is – en dat moet gezegd – niet de meest voor de hand liggende bestemming in Nieuw-Zeeland. De meeste bezoekers strijken hier neer voordat ze vanuit Bluff de overtocht maken naar Stewart Island, of vanuit de Catlins op doorreis zijn naar Fiordland. En omdat je nu eenmaal ergens moet slapen, waarom dan niet in de grootste stad van Southland? Verwacht geen bruisende hotspot: het centrum is tamelijk rustig, ook overdag. Zo nu en dan wordt de rust verstoord door jongeren die in hun getunede Japanse of Amerikaanse auto’s (derde- of vierdehands vaak) met piepende banden door de straten scheuren – waarschijnlijk geïnspireerd door het eerdergenoemde

14

Herfst 2015

racecircuit. Rondjes rijden door de binnenstad (en dan niet gesnapt worden door de politie) is een populair tijdverdrijf in een stad, waar veel jongeren zich wanen in een buitenwijk van de uithoek van de wereld.

Schaakbordachtig stratenpatroon

In het zuidelijkste zuiden van Nieuw-Zeeland streken rond 1850 de eerste Europeanen neer, die de geboortegrond kochten van de daar levende Maori’s. Bij de monding van de Oreti River stichtten zij – dat waren in eerste instantie missionarissen en walvis- en zeehondenjagers – de stad Invercargill, door de Maori Waihōpai genoemd. De stad maakte in de daaropvolgende decennia een stormachtige ontwikkeling door. Overal in het centrum verrezen statige bankgebouwen en prachtige kerken, als symbolen van de welvaart. Tijd voor een rondje sightseeing door de binnenstad, dat door zijn schaakbordachtige stratenpatroon tamelijk overzichtelijk is. Een bijzonder kerkgebouw is zonder meer de First Presbyterian Church aan Tay Street (veel straten in het centrum zijn vernoemd naar Engelse en Schotse rivieren). Dit Italiaans ogende godshuis heeft een 32 meter hoge vierkante toren, een vrij ongebruikelijk fenomeen in een land dat zo ver is verwijderd van La Bella Italia. Even verderop, in Dee Street, vind je het voormalige Dee Street Hospital (ooit het eerste ziekenhuis in Nieuw-Zeeland) en Porter’s Lodge (1866), het oudste huis van Invercargill. Dee Street en Tay Street zijn de meest bezienswaardige straten in Invercargill, met veel elegante Venture Southland

O

m meteen in te haken op de ligging van Invercargill: is het, zoals trotse Kiwi’s en verstokte Nieuw-Zeelandfans graag beweren, nu écht the southernmost city in the world? Laten we de harde feiten spreken, dan gaat de eer naar het Argentijnse Ushuaia. Dat vinden we op 54 graden Zuiderbreedte, terwijl de hoofdstad van de regio Southland op 46 graden bezuiden de evenaar werd gebouwd. Blijven er dan voor de inwoners geen redenen over om met de borst vooruit te lopen? Invercargill kan in ieder geval bogen op ’s werelds zuidelijkst gelegen racecircuit (Teretonga Park) en het zuidelijkste Burger King-filiaal. Whopperadepten grijpen zelfs in deze uithoek van de aardbol nimmer mis. Dat zijn de records die de stad aan haar ligging dankt. Invercargill heeft in Tim Shadbolt zonder twijfel een van ’s werelds kleurrijkste burgemeesters. Hij was ooit een fanatieke anti-Vietnamoorlogactivist en deelnemer aan verschillende televisieprogramma’s zoals de Nieuw-Zeelandse versie van Dancing with the Stars. In 2012 brak de burgervader het wereldrecord ‘langste televisieinterview’: op klokslag middaguur van zaterdag 28 april werd de eerste vraag op hem afgevuurd en 26 uur later zat het vraaggesprek erop.

Geen bezoek aan het land van de All Blacks is compleet zonder een rugbywedstrijd bezocht te hebben. Rugby Park Stadium is de thuishaven van Southland Rugby

NZGMW, Shutterstock

> Overal in het centrum verrezen statige bankgebouwen en prachtige kerken, als symbolen van de welvaart <

De in 1905 geopende St. Mary’s Basilica aan Tyne Street

EEAASSTTDDoowwnnUUnnddeerr

15

Nieuw-Zeeland

gebouwen uit de bloeiperiode van Southlands hoofdstad. Niet vergeten om af en toe even naar boven te kijken als je over de brede trottoirs wandelt, want de gevels zijn prachtig. De meest in het oog springende bouwsels zijn het South African War Memorial (een klokkentoren, ingeklemd tussen drie fraaie bankgebouwen), het renaissancistische Civic Theatre en de St. John’s Anglican Church – alleen al vanwege de gebrandschilderde ramen en het houten tongewelf een visite waard.

Symbool van de stad

Wandel je vervolgens vanuit Dee Street naar Victoria Avenue, dan sta je al snel in het fraaie Queen’s Park. Prima voor een ontspannende wandeling tussen de geometrisch aangelegde tuinen met rozenperken, een wintertuin en een klein dierenpark (met onder meer kangoeroes). Dé blikvanger van Invercargill (en het onofficiële symbool van de stad) is de negentiende-eeuwse, peperbusvormige watertoren, opgetrokken uit rode baksteen. Vanaf de balustrade boven op het bouwwerk heb je een fraai uitzicht over de stad. Vanaf dit markante uitzichtpunt kan je de Southland Museum & Art Gallery niet missen: het piramidevormig gebouw staat vlak bij de toegangspoort van Queen’s Park. Het museum bestaat uit drie expositieruimtes met moderne kunst; het is vooral bekend vanwege het feit dat de geschiedenis van de mens en de natuur in dit deel van Nieuw-Zeeland zo uitgebreid wordt belicht. Er is een omvangrijke Maori-collectie, met als pronkstuk de zestiende-eeuwse tauihu: een kano, die door de Maori’s werd gebruikt om de grillige Foveaux Strait over te steken. Gezien de zuidelijke ligging van Invercargill is het geen verrassing dat dit museum veel aandacht besteedt aan de Nieuw-Zeelandse Sub-Antarctische Eilanden. Mis zeker ook de fossiel van de prehistorische ichthyosaurus en de indrukwekkende reuzenspinkrab niet. Dé trekpleister van het museum is de reptielentuin, waar je de tuatara in levende lijve kunt zien. Het is de enige overgebleven soort van een orde van reptielen, die circa 220 miljoen jaar geleden bestond. Vaste bewoner Henry is met een gewicht van iets meer dan een kilo waarschijnlijk het zwaarste nog levende exemplaar ter wereld. Mocht je nog meer hedendaagse kunst willen zien, ga dan naar Anderson Park Art Gallery. Je moet daarvoor even de auto pakken, want dit museum ligt zes kilometer ten noorden van het stadscentrum, aan McIvor Road. In de uit 1925 stammende, monumentale villa kun je Nieuw-Zeelandse kunst bewonderen van voor 1900 tot nu (voornamelijk schilderijen, beeldhouwwerken en keramiek).

Snelheidsrecord

Nog even terug naar de records waarmee we dit verhaal begonnen. Want als je in Invercargill praat over snelsneller-snelst, dan kun je niet heen om Burt Munro (18991978), de beroemdste inwoner die Invercargill voortbracht. Munro is nog steeds houder van het snelheidsrecord met een motorfiets met een blok kleiner dan duizend

16

Herfst 2015

Wikimedia Commons

Invercargill

De originele replica van de Indian Scout die werd gebouwd voor de film The World’s Fastest Indian, te zien bij E. Hayes & Sons

cc. In 1967 reed hij op de Bonneville-zoutvlakte in Utah 295,44 kilometer per uur. Het levensverhaal van Munro werd in 2005 verfilmd (The World’s Fastest Indian), met in de hoofdrol Anthony Hopkins die in de huid kroop van de Nieuw-Zeelandse snelheidsduivel. Het erfgoed van Invercargills beroemdste (en snelste) zoon wordt in ere gehouden door E. Hayes & Sons aan Dee Street 168. In deze doe-het-zelf-winkel wordt onder meer de beroemde Indian Scout-motor (door de coureur de Munro Special genoemd) tentoongesteld. Te vinden tussen de schroevendraaiers, boormachines en potten verf. Loop hier gerust even binnen; naast de beroemde motorfiets kun je je bij Hayes ook verlekkeren aan een fraaie klassieke auto-, motorfietsen kantoorartikelencollectie. Overigens heeft ook het Southland Museum & Art Gallery een Burt Munro-collectie.

Drooglegging

Southland is niet de drukst bezochte regio in NieuwZeeland. De stad Gore, dat op zestig kilometer van Invercargill ligt, is heel bekend bij de Kiwi’s. En populair. De tweede stad van Southland is een mekka onder de sportvissers vanwege de enorme hoeveelheden bruine forel die in de Mataura River (en zijtakken) zwemmen. Een standbeeld in het stadscentrum herinnert de bezoekers daaraan. Naast dat de plaats van oudsher een agrarisch centrum is, was Gore in het verleden het epicentrum van illegale whiskystokerijen. Het Hokonui Moonshine Museum vertelt de bezoekers het verhaal van de drooglegging, die Nieuw-Zeeland begin vorige eeuw in een wurggreep had – waardoor er een levendige en verboden whiskyindustrie ontstond. Het museum deelt een pand met het Gore Historical Museum, dat ingaat op de geschiedenis van leven in het oostelijk deel van Southland.

Oude beestjes

Voor een stadje van een paar duizend zielen telt Gore behoorlijk wat festivals, die allemaal een relatie hebben met de geschiedenis van de stad. Het Moonshiners Festival (februari) trekt vanuit het hele land liefhebbers van lekker

NZGMW, Shutterstock

Praktis informache tie

In Don Street stuit je op een stalen eerbetoon aan een in Nieuw-Zeeland onmisbaar attribuut: de paraplu

invercargill, zuidereiland

eten en – de naam doet het al vermoeden – sterkedrank. Begin juni is Gore hét centrum van country- & westernmuziek, tijdens het tien dagen durende Gold Guitar Festival. Wat weer een paar weken na de NZ Line Dancing Championship plaatsvindt. Heb je niet zoveel met whisky, mondharp en cowboylaarzen, maar ben je weg van oude vliegtuigen, haast je dan (via Highway 94) naar het Old Mandeville Airfield. Op dit vliegveldje worden oude kisten vliegend gehouden. De historische vliegtuigen bekijken is natuurlijk prachtig, maar een rondvlucht maken in een van deze oude beestjes maakt een bezoek aan Gore pas echt onvergetelijk.

Ligging en bereikbaarheid invercargill ligt in het uiterste zuiden van het zuidereiland. invercargill Airport, het zuidelijkste vliegveld van het Britse gemenebest, is bereikbaar vanuit christchurch en Wellington. veel reizigers vliegen op christchurch, om vervolgens per auto naar het zuiden te rijden.

Vervoer Het openbaar vervoer doet het vliegveld niet aan, dus je bent aangewezen op shuttlebusjes, taxi’s of een huurauto. Bij de luchthaven zijn verschillende verhuurbedrijven. in de stad is wel openbaar vervoer (www.icc.govt.nz) beschikbaar. Als je vanaf het vliegveld steden in de omgeving wilt verkennen, zijn er ook mogelijkheden met particulier busvervoer – variërend van kleine vans tot luxe touringcars. Sommige maatschappijen nemen alleen reizigers mee die hun vervoer vooraf hebben geboekt. Meer informatie op www.invercargillairport.co.nz

Pareltje

Gore is dus zeker een bezoekje waard. Maar eigenlijk geldt dat voor heel Southland. Het landschap is er ongerept, het ‘echte’ Nieuw-Zeeland noemen de Zuiderlingen het met trots. Het is het gebied waar je nog de kakapo, de beroemde grote, vleugelloze nachtpapegaai, kunt zien. Dus als je niet aan een strak reisschema vastzit, en je bent vanuit Dunedin via de Catlins onderweg naar Fiordland, dan is kans groot dat je in Invercargill terechtkomt. Boek een kamer in een fijn hotel, doe je boodschappen, gooi de tank vol en eet een hapje in een van de restaurants. En probeer er vooral een dag extra aan vast te plakken om dat onbekende, fraaie pareltje in Nieuw-Zeelands uiterste zuiden te leren kennen. Want zelfs Invercargills snelste inwoner Burt Munro nam op zijn motorfiets wel eens wat gas terug. En als jij dat ook doet, waarom dan niet in het verrassende Invercargill? n

Accommodaties

Venture Southland

gelegen in een uithoek van het land heeft invercargill aardig wat overnachtingsmogelijkheden, zeker ook vanwege de populariteit als congresstad. in de stad (en omgeving) kun je terecht in backpackersaccommodaties, bed & breakfasts, motels en hotels (al dan niet bekroond met het Qualmark-label). Wil je eens iets anders, plof dan neer op een bed in een farmstay, homestay of vakantiehuisje. reis je per camper, dan zijn er in de omgeving van invercargill voldoende mogelijkheden om je rijdende slaapplek op een mooi plekje te parkeren.

Symbool van Gore: de bruine forel

Informatie in de schaduw van het invercargill Museum & Arts centre vind je de i-SiTE van de stad. Wil je thuis alvast bekijken wat je allemaal kunt doen in invercargill en omgeving, of wil je alvast naar een overnachtingsplek of transportmogelijkheden zoeken, bekijk dan de websites www.invercargillnz. com en www.southlandnz.com voor meer informatie over gore, ga naar www.gorenz.com

EASTDownUnder

17

Melbourne

Australië

CAkeS, CLownS en PInguïnS Melbourne met kinderen, ga toch fietsen!

Roberto Seba, Tourism Victoria

Melbourne is een stad die bruist, hip is, en soms Europees aandoet. Maar de met eet- en koffietentjes volgebouwde smalle lanes, waar het onmogelijk is om een matige cappuccino te drinken, en de sjieke Victoriaanse arcades die deze steegjes in het centrum met elkaar verbinden, zijn niet direct het domein om met een ondernemende peuter te verkennen. Wat doe je dan als Nederlander? Simpel: je pakt de fiets. Tekst - Menno Nagelhout

18

Herfst 2015

Tourism Victor

ia

> Komend uit het land van de eeuwige tegenwind, lachen we vriendelijk terug <

stad

t op de binnen

er met uitzich

ver, zoals hi gs de Yarra Ri

Fietsend lan

Pinguïns in het Sealife Aquarium: dichter bij pinguïns kun je haast niet komen

EASTDownUnder

19

Australië

Jaap van Splunter

Department of Environment Water and Natural Resources

Melbourne

“Piwwin, Piwwin”, een pinguïn gespot bij de St. Kilda-pier

V

anaf het centrale Federation Square lopen we naar de brug over de Yarra River. Naast de brug loopt een trapje van uitgesleten natuursteen naar beneden, naar de oever. Het voelt een beetje als de oevers van de Seine, of, dichter bij huis, Utrechts Oudegracht. In een onmogelijk kleine nis zit de fietsenverhuur. Als Australië geen fietsland is, is Melbourne de uitzondering. De infrastructuur is hier dik in orde met op de drukste straten rijstroken voor fietsers. De fietsmentaliteit die wij kennen, is wel iets anders. Zelf peddelde ik jaren dag-indag-uit tegen de Zeeuwse zuidwester naar de middelbare school tien kilometer verderop. En met mij hele generaties Nederlanders. Dat is hier anders. Waar het in dit land normaal is om met je ute, je pick-up, het strand op te rijden en tot je knieën in het water te gaan vissen terwijl het wemelt van de haaien, wordt fietsen door de stad toch beschouwd met een gemengde blik van respect en afkeur, zeker met een kind achterop. Gevaarlijk, fietsen met een kind. Ons zoontje mag pas achterop als zijn helmpje stevig vastzit, en niet eerder. En een peuter die midden in de winter nog geen wantjes aan wil, een fietshelm opzetten, dat valt nog niet mee.

Demonische clowns

We hebben een kaartje meegekregen met een routesuggestie. We hebben de fietsen de hele dag gehuurd, en de uitgetekende route is zo’n twaalf kilometer. “Dat zal wel pittig zijn”, lacht de fietsverhuurder ons welgemeend toe. Komend uit het land van de eeuwige tegenwind, lachen we vriendelijk terug, stappen op de fiets en volgen de Yarra langs de noordoever stroomopwaarts. We volgen een prima fietspad. Bij een brug steken we over en vrijwel direct fietsen we de Botanical Gardens binnen. Waar de Yarra net nog verdacht veel leek op het kanaal voor onze deur thuis, geflankeerd door grote platanen en roeiboten op het water, slaat Australië ons nu weer hard om de oren met reusachtige eucalyptussen, kaketoes en kookaburra’s, die van tak naar tak vliegen. We verlaten het park aan de zuidwestkant en zijn direct op Park Road, die leidt naar Albert Park, waar zelfs parkeerplaatsen worden verkocht voor de prijs van een tussenwoning in Nederland. Nog een paar kilometer

20

Herfst 2015

ier

Entree tot de St. Kilda-p

naar het zuiden fietsen, langs Port Philip Bay, en we zijn bij onze bestemming: St. Kilda, de bohemienne strandwijk van Melbourne. Het is tegen lunchtijd, en ons zoontje Mick is net uit zijn ogenschijnlijk ongemakkelijke slaaphouding ontwaakt achterop de fiets. Dat je overal in elke houding kunt slapen, en je het niet vreemd vindt om plotseling oog in oog te staan met een enorm, en - eerlijk gezegd - redelijk eng clownshoofd is toch fantastisch? Het clownshoofd in kwestie is natuurlijk de entree van het Luna Park, een soort permanente kermis in het hart van St. Kilda, Melbournes antwoord op New Yorks Coney Island. Waar ik zelf een latent kindertrauma heb van Stephen Kings clown uit zijn roman It, grijnst ons zoontje vriendelijk terug naar de in mijn ogen demonisch lachende entreepoort tot Luna Park. Luna Park zelf blijkt gesloten, waarschijnlijk voor renovatie. De attracties ogen wat verveloos. Luna Park was toch niet ons doel, dat is het naastgelegen Acland Street. De timing van lunchtijd en deze straat is de perfecte combinatie; de ene banketbakkerij na de andere stalt zijn verse baksels uit in de etalages. We kiezen drie soorten cheesecake, en een klassieke mudslide, een soort mengvorm tussen gesmolten chocolade en cake. Deze caloriebommetjes zijn precies wat een uitgeslapen peuter nodig heeft, en zijn fietsende ouders kunnen ook wel wat enkelvoudige koolhydraten gebruiken.

Altijd gelijk

Voordat we weggingen, zag ik een voetbalprogramma met Harry Vermeegen. Ik ben geen voetbalfan, maar Harry was op bezoek bij John van ‘t Schip, oud-international en nu trainer van voetbalclub Melbourne Heart. Het programma draaide nauwelijks om voetbal, en ging uiteindelijk om de pinguïnkolonie van St. Kilda, die John graag aan Harry wilde laten zien. “Nee joh John, je weet dat we niet op de Zuidpool zijn. Pinguïns hiero dat kan niet. Je hebt hiero te lang met je porum in de zon gezeten”, hield Harry John voor. Eerder zagen we al de kleine blauwe pinguïns op Kangaroo Island en langs de Great Ocean Road, dus we kijken niet meer vreemd op van pinguïns in Australië. Maar in het hart van een wereldstad? Ik deel Harry’s scepsis. Nu is Mick sinds kort onafscheidelijk met zijn knuffelpinguïn, dus het is het proberen waard. Korte navraag bij een paar mannen

Jaap van Splunter

Roberto Seba, Tourism Australia/Time Out Australia

Le Bon Cake Shop in St. Kilda

Federation Square, het kloppende hart van de (binnen)stad

die aan het fietspad aan het werk zijn, bevestigt dat ze hier toch echt moeten zitten. Al kan het zijn, midden op de dag, dat de pinguïns op pad zijn in Port Philip Bay, op jacht naar vis. We fietsen de St. Kilda-pier op, en zetten onze fietsen bij het restaurantje halverwege. We lopen verder langs de jachthaven, over een steiger, langs een golfbreker van ruwe stortsteen. De stortsteen vormt de perfecte habitat voor de kleinste pinguïnsoort, en al snel zie ik ons zoontje, zijn roze fietshelmpje nog op, ingespannen tussen de rotsen turen. “Piwwin”, zegt hij, hij wijst en kijkt triomfantelijk. “Piwwin!” Een groepje van vier pinguïns staat op het gemak tussen een paar grote basaltblokken. John had toch echt gelijk.

Oog in oog

Net als de cakes ‘smaken’ de pinguïns naar meer. We besluiten terug te fietsen richting stad, langs het strand, om het midden in de stad gelegen Sealife Aquarium te bezoeken. Dit blijkt een gouden greep en prachtige afsluiting van een avontuurlijk dagje fietsen door Melbourne. Het grote bassin, waar je door de dikke plexiglaswanden verschillende soorten haaien, zaagtandvissen en enorme roggen ziet zwemmen, spreekt tot de verbeelding. Als onderwaterfanaat vind ik het altijd even afwachten hoe zo’n aquarium er uitziet, maar dit is echt goed gedaan. Ons zoontje staat letterlijk met zijn neus tegen het plexiglas geplakt en komt zo oog in oog met deze fantastische zeedieren, op nog geen meter afstand. Het aquarium heeft ook een succesvol fokprogramma, als je daarvan kunt spreken bij vissen, met de weedy seadragon, een neefje van het zeepaardje, alleen groter en nog vreemder van vorm en kleur. Dit is weer zo’n typisch Australisch dier, ultiem aangepast aan een niche van het ook onder water zo bijzondere continent. Hoe bijzonder het ook is om echte zeedraken en haaien op armlengte te zien, de pinguïns in de grote zaal vlak bij de uitgang stelen toch weer de show. Het wemelt er van de jonkies, kleine donsballetjes die onder het verenkleed van pa of ma nieuwsgierig terugkijken naar de bezoekers. Ons zoontje weet niet waar hij kijken moet, en hij heeft al snel wat Australische leeftijdsgenootjes gevonden die net zo enthousiast zijn als hij. Wij zitten op een bankje en drinken een cappuccino to go uit het restaurantje. Niet in een steegje bij het nieuwste hippe koffiebarretje, maar in de pinguïnzaal van Sealife. En de koffie is prima. n

Praktis informache tie

Melbourne, victoria Ligging en bereikbaarheid Melbourne is de hoofdstad van victoria, in het zuidoosten van Australië. Met onder andere Qantas Airways (www.qantas.com.au) vlieg je op Melbourne international Airport, Tullamarine. Je vindt hier alle bekende autoverhuurbedrijven en shuttleverbindingen naar de stad.

Reistijd en weer Melbourne staat bekend om zijn four seasons in one day. Je moet dus een beetje geluk hebben – een half uurtje na een flinke hagelbui kan de zon weer flink branden. De zomers kunnen erg warm zijn, zeker in de stad, dus ons voor- en najaar is de beste reistijd. Wij bezochten Melbourne in november met zonnig weer en zo’n 25 graden celsius.

Accommodaties Melbourne kent accommodaties in elke prijsklasse. Wij kampeerden met camper en tent bij Ashley gardens, een camping van de Big4-keten; met een directe busverbinding voor de ingang van het park naar de stad.

Tips Huur een fiets! Bij www.rentabike.net.au huur je goede, veilige fietsen met gratis tips en routes. Melbourne is echt een stad om te ‘ontdekken’ met kinderen. St. Kilda is een van de beste plekken in het zuidoosten van Australië om te kitesurfen. Wil je dit proberen? Boek lessen bij The zu, aan St. Kilda Beach: www.thezu.com.au/lessons. Als je al kunt kitesurfen, kun je hier spullen huren.

Informatie www.visitmelbourne.com

EASTDownUnder

21

Undara

Australië

De ouTbACk VooR De DeuR De lavatunnels van Undara: een wereld op zich

Op de rand van de Atherton Tableland ligt de scheiding tussen het tropische gebied rond Cairns en de outback. Daar waar ooit een zeer actief vulkanisch gebied was, vinden we nu lavatunnels. Deze tunnels hebben ervoor gezorgd dat vele oerplanten zelfs nu nog te bewonderen zijn. Tekst - Edwin en Petra Vrielink Beeld - Tourism and Events Queensland

22 22

H H ee rr ff ss tt 22 00 11 55

> Terwijl

de omgeving eruit ziet zoals we de outback kennen, zien we hier verschillende kleine oases opduiken <

De lengte van de lavatubes variëren nogal

EE A A SS TT D D oo w w nn U U nn dd ee rr

23 23

Undara

Australië

Een korte inleiding van de gids bij de ingang van een lavatube

E

én plaats scheidt het tropische gebied rond Cairns van het outbackgevoel. Het stadje Ravenshoe biedt de laatste kans om eten en drinken in te slaan voordat de echte outback begint. In de lokale winkel van Sinkel is alles te koop, dus hier doen we de laatste nuttige aankopen en slaan we vooral benzine en heel veel water in. Een bezoekje aan het visitor centre blijft niet achterwegen en brengt ons in de stemming voor onze reis naar het ultieme doel van de reis: Undara. Maar eerst eten. Op de kaart van het Popular Café, een van de weinige restaurantjes die het plaatsje rijk is, springt één gerecht eruit. Geen culinaire hoogstandjes á la krokodillen-wontons, zoals die in Cairns te krijgen zijn, maar iets dat je als echte culinaire buitenstaander niet kan negeren: de Burger with the lot. Na enkele minuten wachten danst een burger op een bord voor mijn ogen. Door de hoeveelheid aan ingredienten is de burger zeker tien centimeter hoog, waardoor hij op het bord lijkt te bewegen als hij geserveerd wordt. Waarom kan ik Australië niet verlaten voordat ik zo’n burger gegeten heb? Puur voor het gevoel. Nergens anders ter wereld verzinnen ze het om naast de reguliere ingrediënten als sla, tomaat, bacon en kaas ook nog eens rode bietjes, een gebakken ei, augurken én ananas toe te voegen. De eerste keer dat we deze culinaire topper gegeten hebben, was in de outback in de buurt van Kathrine in het Northern Teritory. Zodra de outback in zicht komt, verschijnt deze burger op de kaart en we kunnen hem dan ook niet aan ons voorbij laten gaan.

Rijden in de Outback

Met een gevulde maag vangen we de 144 kilometer lange reis naar Undara aan. De National Route 1 is een licht golvende tweebaansweg. Kilometer na kilometer trekt het veranderende landschap aan ons voorbij. De bossen worden dunner, maar het uitzicht blijft wat

24

Herfst 2015

beperkt. De echte uitdaging doemt al vrij snel voor ons op: roadtrains. Had ik al gezegd dat de National Route 1 de hoofdader is voor het vrachtverkeer naar het binnenland? Het verstandigste is om er achter te blijven rijden, maar al snel gaat dat vervelen. Zodra de vrachtwagens iets naar boven rijden, vertragen ze namelijk. Zodra we boven op een van de lichte heuvels zijn, kunnen we het voor ons liggende stuk van de weg zien. Om tale deze roadtrains in te mogen halen, n in groten ge Kangoeroes zij lavatubes de nd ro ig moet je minimaal een kilometer vrij zicht aanwez hebben. De weg is vrij! Vol gas wagen we onze inhaalmanoeuvre. Een voor een passeren we de aanhangers. Nog twee te gaan en we zijn al halverwege de kleine vallei. Mijn aandacht is volledig gericht op de top van de heuvel voor me. Als er maar geen tegenligger komt. Nog één aanhanger te gaan. We rijden alweer de heuvel op. Mijn hart klopt in mijn keel. Nog steeds geen tegenligger: ervoorbij! Vol adrenaline ronden we de top van de heuvel en zien de hele lege weg voor ons.

Kleine oases

Verschillende inhaalmanoeuvres en 112 kilometer later komt het volgende opwindende moment: een afslag. Ongemerkt betreden we het gebied waar de Collins-

Undara Volcanic National Park is een perfecte uitvalsbasis voor een bezoek aan de outback

Sommige lavatubes zijn enorm van omvang

Bush breakfast met onder meer Billy Tea

familie in 1862 een nieuw bestaan begon. In een gebied dat net ontdekt was, namen zij de uitdagende taak op zich om dit gebied te veranderen van typische outback naar land voor de veeteelt. Zes generaties later is het gehele gebied nog steeds in handen van deze familie. Op het terrein troffen ze een opmerkelijk natuurfenomeen aan, dat al snel de aandacht trok van rondreizende mensen. Zo’n 190.000 jaar geleden werd het gebied getroffen door flinke vulkanische uitbarstingen. De granieten bodem zorgde ervoor dat de lava zich met grote snelheid kon verplaatsen. Dit gebeurde met zo’n kracht dat de buitenkant van de lavastroom al begon te stollen terwijl het warme gedeelte binnenin doorstroomde, wat resulteerde in kilometerslange tunnels. Na verloop van tijd stortten delen van deze tunnels in, en ontstond een geconditioneerde omgeving die uitermate geschikt bleek voor het voortbestaan van zogenaamde oerplanten. Terwijl de omgeving eruitziet zoals we de outback kennen, zien we hier verschillende kleine oases opduiken. Deze plaatsen trokken uiteraard al snel toeristen. Helaas hielden deze mensen honderd jaar geleden een andere norm van ecotoerisme aan dan tegenwoordig en al snel begonnen ze hun sporen in het gebied achter te laten. De Collins-familie bedacht dat dit anders moest. Uiteindelijk duurde het nog tot 1990 voordat er daadwerkelijk iets aan de situatie veranderde. Op een afgelegen terrein in de buurt van Mareeba ontdekte Gerry Collins een elftal honderd jaar oude afgedankte treinwagons. Ineens was het hem duidelijk: met deze wagons konden ze een resort bouwen van waaruit ze het nationale park Undara konden beheren. Terwijl we het terrein van Undara oprijden, doemen de eerste treinwagons op. Het hele terrein ademt een sfeer van een tijdperk dat al lang verdwenen is, inclusief de verwilderde bomen en struiken van dit deel van de outback. Het past bij de geschiedenis van deze plaats en mijn ogen speuren naar

een Aboriginal van de Ewamian-stam, die dit gebied duizenden jaren tot hun terrein rekenden. Die vind ik niet, maar wel het centrale gedeelte van het kamp dat dienst doet als restaurant. Ook hier dienen treinwagons als afbakening, maar het middelste gedeelte ziet eruit als een moderne ecolodge. In harmonie met de omgeving, want de Collins-familie heeft strenge voorwaarden gesteld om dit gebied aan de wereld te tonen en daarmee ook te preserveren.

Overvliegende vleermuizen

Het is al in de middag en de temperatuur beneemt ons de energie om actief te worden. Gelukkig is er een klein buitenbad. Met onze camera in de aanslag manoeuvreren we ons tussen de grijze kangoeroes door. Wat een geweldige ervaring om deze grote soort van zo dichtbij te zien. We schieten tientallen foto’s. Ze zijn dol op het groene gras naast het bad en al snel komen we er achter dat ze daar elke dag liggen. Om wat te kunnen zien van dit gebied ben je verplicht om met een van de vele georganiseerde tochten mee te gaan. Het is de enige manier om controle te houden op dit kwetsbare gebied. Wij kiezen voor de Wildlife at Sunset-tour. In hoog tempo treden we buiten de gebaande paden. Deze zijn er namelijk vaak niet. De tijd rond de schemering zorgt ervoor dat vele dieren hun veilige haven verlaten om op zoek te gaan naar eten. Zo ook de vele kangoeroes. We naderen een van de open vlaktes in het bos en zoeken ons een weg naar de rand van dit veld. Omdat we laag blijven, voelen de dieren zich niet bedreigd. Een enkeling kijkt op en staart ons aan. Zodra ze ons niet zien als bedreiging gaan ze verder met wat ze aan het doen waren: eten en spelen. Fascinerend om zo’n grote kudde van deze dieren bij elkaar te zien. Na deze dierenspeeltuin verplaatsen we ons naar het hoogste punt om de ondergaande zon te kunnen zien. Het strijklicht over de outback lijkt EASTDownUnder

25

Undara

Australië

Petra & Edwin Vrielink

Tijdens de wet kunnen delen van de lavatubes onder water komen te staan

Praktische informatie

Het blijft moeilijk om de uitvliegende vleermuizen te fotograferen

de natuur eruit te lichten. We maken dan ook de mooiste foto’s. Nagenietend van de zonsondergang komen we er al snel achter dat het niet alleen een mooi moment was, maar ook een technische stop. Na zonsondergang komt een heel ander soort leven op gang - een van de meest spectaculaire natuurfenomenen ter wereld. We rijden naar Bakers Cave om dit te zien. In deze grot wonen duizenden zogenaamde minivleermuizen. De constante condities in dit deel van de lavatunnels bieden een ideale voedingsbodem voor deze soort. Er komen liefst vier soorten voor die nergens anders ter wereld leven. Terwijl wij afdalen in de grot en de gids met een zaklamp enkele vleermuizen uitlicht proberen we een beetje onze plaats te bepalen. Het is immers donker. Een beetje beduusd kijken we rond. Zijn we hier speciaal voor gekomen? De gids kijkt ons nogmaals aan. “Is jullie bij het naar binnenlopen nog iets opgevallen?” Hij richt zijn zaklamp op de uitgang. Takken van de struiken aan de rand van de ingang bedekken de entree. Als ik nog eens goed kijk, lijken ze te bewegen. Zodra we dichterbij komen zie ik het pas goed: de takken zijn bezaaid met tientallen slangen. De tachtigduizend dagelijks uitvliegende vleermuizen zijn voor de slangen een heus vliegend buffet. Als de gids vooraf had verteld wat er stond te gebeuren had negentig procent van de gasten bedankt voor de eer, maar nu we er midden in staan is het alleen maar fascinerend om te zien.

De lachvogel

Tijdens een uitgebreid outbackontbijt inclusief kampvuur, toast, eitje en natuurlijk Billy Tea komen we erachter waarom wij de kookaburra een lachvogel noemen. Na een minutieuze voorbereiding hebben we de worstjes gaar. Na wat oefening ligt er een mooi licht gekleurd worstje op mijn bord. Terwijl ik er nog even verlekkerd naar kijk en zoek naar wat ketchup zie ik in mijn ooghoek een wit en lichtblauw gevaarte uit de boom vallen. Voordat ik doorheb wat er gebeurt, heeft een kookaburra mijn worstje te pakken en zit hem uitdagend in een boom tegenover ons op te knabbelen. Terwijl wij terugwandelen naar onze auto die klaar staat voor nieuwe avonturen hoor ik de lach van de kookaburra. Vanaf nu noem ik hem de uitlachvogel. n

26

Herfst 2015

Undara & ravenshoe, Queensland Ligging en bereikbaarheid ravenshoe ligt 122 kilometer ten zuidwesten van cairns. van ravenshoe naar Undara Experience is het nog 144 kilometer. De internationale aanvlieghaven is cairns. Qantas Airways (www.qantas.com.au) vliegt dagelijks op cairns.

klimaat en beste reistijd in dit gebied kent men twee seizoenen: de Wet en de Dry. gedurende het droge seizoen dat loopt van maart tot en met oktober is het er (extreem) warm en droog. in de Wet kunnen delen van de weg onbegaanbaar zijn, maar is het nog steeds behoorlijk warm. Undara is in principe het gehele jaar bereikbaar.

Vervoer Een auto geeft de meeste vrijheid in deze regio. Auto’s zijn te huur bij alle gangbare verhuurbedrijven in cairns en andere grote steden. Undara heeft ook georganiseerde rondreizen vanuit cairns. Bij hun drie dagen durende tour zijn excursies en dergelijke inbegrepen.

Accommodaties & Informatie Queensland algemeen: www.queenslandholidays.com.au, www.queensland.com voor meer informatie over ravenshoe en zijn omgeving: www.ravenshoevisitorcentre.com.au Het park Undara Experience wordt gerund door de collinsfamilie. naast de vele wandelingen die je in het gebied kunt maken, zijn de vele tours die er aangeboden worden zeer de moeite waard. vooral voor diegenen die geïnteresseerd zijn in wilde dieren is dit een aanrader. Kijk op www.undara.com.au voor meer informatie.

Comfortabel slapen in een treinwagon van de Undara Lava Lodge

KOM NAAR HET VERRE REIZEN EVENT

Stel je droomreis naar Australië & Nieuw-Zeeland samen met behulp van maatwerkspecialisten. Wil je net iets anders? Samen in een groep of alleen? Alles is mogelijk, je hoeft alleen maar langs te komen...

Verre Reizen Event - Antwerpen

Wanneer: 10 & 11 oktober 2015 Waar: Waagnatie - Antwerpen Tijd: 10.00 - 17.00 uur Info: www.verrereizen-event.be

Verre Reizen Event - Den Haag

Wanneer: 24 & 25 oktober 2015 Waar: Fokker Terminal - Den Haag Tijd: 10.00 - 17.00 uur Info: www.verrereizen-event.nl

Nationale parken

Nieuw-Zeeland

Tongariro

Destinatio

n Lake Ta

upo

1

Dit is het eerste nationale park van Nieuw-Zeeland, en dus een goed begin van deze ranglijst. Tukino Te Heuheu, de hoofdman van de Maoristam Ngati Tuwharetoa, schonk het uit drie vulkanen (Ruapehu, Ngauruhoe en Tongariro) bestaande gebied in 1887 aan de Britse Kroon. Daarmee wilde hij voorkomen, dat de door Maori’s als heilige plaatsen vereerde begraafplaatsen aangetast zouden worden door de Pakeha’s, ofwel de blanken. En daarin is men uitstekend geslaagd, want het park ligt er echt fantastisch bij. Niet voor niets is dit inmiddels ook uitgeroepen tot Werelderfgoed en Wereldnatuurerfgoed. Uiteraard is er wel wat veranderd, want er zijn diverse voorzieningen – van campings tot een luxe hotel – aangelegd, die het mogelijk maken om in het park te overnachten. Maar daarnaast is het alleen maar pure natuur dat de klok slaat. Hier kom je vooral om te wandelen, waarvan de Tongariro Alpine Crossing de bekendste dagwandeling van Nieuw-Zeeland is. En skiliefhebbers opgelet: in de Nieuw-Zeelandse winter is dit hét skigebied van het Noordereiland. Skiën tussen de vulkanen heeft toch ook wel iets!

Wand

28

Herfst 2015

ermeren

eurde krat

chtig gekl

n de pra elen tusse

N Ta s m a n zee

Auckland

Noordereiland Rotorua Mt. Egmont 2

3

1

4 Lake Waikaremoana

Pipiriki

Wanganui 6

Nelson Greymouth

Milford Sound

Fiordland

Wellington

8

Zuidereiland 9

7

ok Str aat C o

5

Mt. Cook

Christchurch

Mt. Aspiring

NIEUW-ZEELAND

Queenstown Dunedin

10

ux

Stewart Island

GROT E OCEA A N

: Zonsondergang boven Tongariro

Top 10

nationale Parken van nieuw-Zeeland

De mooiste en ruigste wildernis, maar wel verrassend bereikbaar Grofweg een derde van Nieuw-Zeeland is beschermd als natuurgebied. De veertien nationale parken, drie maritieme parken en twee mariene reservaten vormen samen met vele forest parks een uniek wildernisgebied. We geven je onze Top 10 Nationale Parken, in volgorde van noord naar zuid. Tekst - Jaap van Splunter

EEAASSTTDDoowwnnUUnnddeer r

29 29

Victor Maschek, Shutterstock

S t r a at F o ve a

Nationale parken

Nieuw-Zeeland Egmont

Rob Suisted, Tourism NZ

2

Egmont is een van de minst bekende, maar wel het best toegankelijke nationale park van Nieuw-Zeeland. Alles draait bij dit park om Mount Egmont, ook wel Mount Taranaki genoemd. Tienduizenden jaren geleden werd deze door een vulkanische uitbarsting gevormd en de laatste uitbarsting dateert alweer van 1775. Het hele jaar door ligt er sneeuw op de berg, voor zover dat te zien is. De top is namelijk vaak gehuld in de mist, die uit de Tasmanzee komt aanwaaien. Het kan dan ook op de hogere hellingen flink regenen, met als gevolg prachtige en ondoordringbare regenwouden. Drie asfaltwegen leiden naar een hoogte van maximaal twaalfhonderd meter. Vanaf daar zijn de wandelmogelijkheden fantastisch. De echte diehards wandelen het Around the Mountain Circuit, waarvoor je wel vijf dagen moet uittrekken. Maar ook eenvoudigere wandelingen van een uurtje tot een hele dag zijn beschikbaar. En voor wie in de winter het park bezoekt, bestaat er zelfs de mogelijkheid om te skiën, inclusief de aanwezigheid van skiliften.

Wandelen over de Pouakai Circuit in het Egmont

Whanganui

Chris McLennan, Tourism NZ

De Bridge to Nowhere

30

Herfst 2015

3

Het is wat verwarrend, maar het nationale park van Whanganui (met h) ligt bij het plaatsje Wanganui (zonder h), dat rond het jaar 1100 door Maori’s werd gekoloniseerd. Het gevolg is dat er nog steeds een rijke Maoricultuur te vinden is. Hetzelfde geldt voor het gelijknamige nationale park, dat in 1987 werd gesticht en zich grofweg bevindt in het afwateringsgebied van de Whanganui River. Deze 290 kilometer lange rivier begint op Mount Tongariro en eindigt via het nationale park in de Tasmanzee bij het leuke plaatsje Wanganui. Tussen Wanganui en Pipiriki kun je de rivier met de auto volgen, maar de kano is dé manier om de rivier en het nationale park te verkennen. De Bridge to Nowhere is de bekendste attractie van het park: een eenzame, hoge betonbrug midden in de jungle die nergens naartoe leidt.

Het nationale park Te Urewera is één brok ongerepte wildernis en toch is dit unieke inheemse bos verrassend goed bereikbaar, want State Highway 38 voert er dwars doorheen. Deze grotendeels onverharde weg is al een plaatje op zich, waarbij de dichte oerbossen de weg soms lijken op te slorpen. Maar uiteraard moet je af en toe de auto laten staan om met de benenwagen verder te gaan. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij Lake Waikaremoana, een prachtig bergmeer in het hart van het park, dat 2.200 jaar geleden ontstond door een enorme aardverschuiving. Je vindt hier ook accommodaties en een winkel om de voorraden aan te vullen. Maar nog belangrijker: vanuit hier rijgen de wandelingen zich aaneen. De bekendste is de 46 kilometer lange route door het park, die ook nog eens deel uitmaakt van de nationale Great Walks. Hiervoor dien je drie tot vier dagen uit te trekken. Minder tijd of niet avontuurlijk ingesteld? Geen probleem, want er zijn verschillende mooie (halve) dagwandelingen.

Karin Wassmer, Shutterstock

Te Urewera

4 5

ikaremoana

Uitzicht op Lake Wa

Een park vernoemd naar de Nederlandse ontdekkingsreiziger Abel Tasman mag natuurlijk niet op deze lijst ontbreken. De Nieuw-Zeelandse regering onderkende er ook de historische betekenis van en stichtte dit park in 1942. Het werd vernoemd naar Tasman, precies driehonderd jaar geleden dat hij Nieuw-Zeeland ontdekte. Met slechts 23.000 hectare is het wel een van de kleinste nationale parken van het land, maar dat mag de pret niet drukken. Het meest iconisch is de goudgele kuststrook, die wordt afgewisseld door rotsen en klippen. Uiteraard is wandelen hier belangrijk, waarbij de meerdaagse, 51 kilometer lange Abel Tasman Coast Track het meest tot de verbeelding spreekt. Maar het park staat ook bekend om zijn sublieme kajaktochten, waarbij het niet ondenkbeeldig is dat je onderweg op zeehonden, pinguïns en dolfijnen stuit. Hou er wel rekening mee, dat dit een van de populairste nationale parken van Nieuw-Zeeland is en het tijdens de schoolvakanties druk kan zijn. Kajakken in het nationale park Abel Tasman

6

ck

Abel Tasman

a, Shuttersto

Watervalletje in Kahurangi

In het uiterste noordwesten van het Zuidereiland ligt een verzameling natuurgebieden, die in 1996 werden samengevoegd onder de naam Kahurangi National Park. Het is met 4.500 vierkante kilometer het op een na grootste nationale park van het land, maar ook een van de minst bezochte parken. En dat is best vreemd, want het ligt niet zo ver af van het nationale park Abel Tasman - het meest drukstbezochte park van het land. Goed nieuws dus voor diegenen die niet alleen pure natuur, maar ook rust zoeken. Naast het fraaie landschap staat dit gebied ook bekend om zijn unieke en gevarieerde flora en fauna. Wandelen is de beste manier om het park verder te verkennen. De echte wandelliefhebbers zullen hem zeker kennen: de 78 kilometer lange Heapy Track, de langste wandeling van de nationale Great Walks. Maar voor wie dat te veel van het goede is: er liggen ettelijke honderden kilometers aan wandelpaden op je te wachten, ook voor een paar uur.

George Burb

Creative Nature R. Zwerver, Shutterstock

Kahurangi

EASTDownUnder

31

Nationale parken

De Pancake Rocks, de ‘pannenkoekenrotsen’ van Punakaiki, zijn misschien wel de bekendste rotsen van Nieuw-Zeeland. Eenieder die de westkust van het Zuidereiland bezoekt, zal deze op zijn of haar lijstje hebben staan. En terecht natuurlijk, want de rotsen hebben door miljoenen jaren erosie de fraaiste vormen en kleuren gekregen. Maar wat minder bekend is, is dat deze rotsen slechts het uithangbord zijn van het nationale park Paparoa. Zo zijn er de spuitgaten: onderaardse holen, die bij hoog water wolken stuifwater naar buiten spuiten. Het nationale park omvat ook de toppen van de Paparoa Range en is grotendeels bedekt met subtropisch regenwoud. Maar let op: regenwoud betekent wel regen, veel regen. Maar als de zon schijnt – en dat doet hij gelukkig voldoende – is dit park met zijn dichte regenwoud en bijzondere rotsen een topattractie.

Tourism New Zealand

8 Toeren over de Arthur’s Pass

32

W ei nr ft se tr 22001154 H

Pi Lens, Shuttersto

Paparoa

ck

7

De prachtige kleuren van de Pancake Rocks Philip Bird LRPS CPAGB, Shutterstock

Nieuw-Zeeland

Stuifwater spuit na

ar buiten door on

deraardse holen

Arthur’s Pass Iedereen die wel eens van Christchurch naar Greymouth gereden is, zal hem wel hebben gerond: Arthur’s Pass. Dit is de hoogste en misschien wel spectaculairste pasweg in de Nieuw-Zeelandse Alpen. De weg voert onderweg langs bossen, watervallen en valleien, met als hoogste punt de 924 meter hoge top van Arthur’s Pass. Het is ook mogelijk om de pas met de trein te doen met de dagelijks rijdende TranzAlpine. Wat misschien minder bekend is, is dat de pasweg deel uitmaakt van het gelijknamig nationale park, het op vijf na grootste park van het land. Het indrukwekkende alpine landschap biedt echt geweldige mogelijkheden om te wandelen, maar ook om te klimmen. Naast de bijzondere flora maakt ook de fauna indruk. Vergeet dan ook niet om regelmatig even uit te stappen voor korte of langere tijd; het is bijna een misdaad om Arthur’s Pass in één ruk te rijden. Het is ook te overwegen om te overnachten in Arthur’s Pass Village, dat midden in het park ligt met accommodaties en voorzieningen.

Aoraki/Mount Cook, Westland Tai Poutini, Mount Aspiring en Fiordland zijn vier aparte nationale parken, die feitelijk in elkaar overlopen. Daarmee is het het grootste aaneengesloten beschermde natuurgebied van het land, dat zich over een tiende van het landoppervlak uitstrekt. UNESCO heeft deze vier parken onder de naam Te Wahipounamu – Southwest New Zealand als Werelderfgoed uitgeroepen. Wie zijn wij dan om de parken afzonderlijk te gaan benoemen? Blikvanger van het reusachtige natuurgebied is Mount Cook, de hoogste berg van Nieuw-Zeeland (3.724 meter) en letterlijk en figuurlijk een van de hoogtepunten van het land. Mount Cook ligt in het Aoraki/Mount Cook National Park, dat in 1953 werd geopend. Het park staat vooral bekend om zijn 140 bergtoppen, die hoger zijn dan tweeduizend meter en 72 gletsjers, die veertig procent van het park bedekken. De gletsjers lopen westwaarts richting de Tasmanzee en monden uit in het nationale park Westland Tai Poutini, met onder meer de Franz Josef-gletsjer en de Fox-gletsjer. Mount Aspiring wordt weleens de ‘Matterhorn van Nieuw-Zeeland’ genoemd. Fiordland staat vooral bekend om zijn fauna, vijf grote meren en veertien fjorden, waarvan de Milford en Doubtful Sounds de bekendste zijn.

9

Een tapijt van lup

David Swanson, Tourism NZ

Te Wahipounamu - Zuidwest-Nieuw-Zeelands Werelderfgoed

ines voor Mount

Cook

tock

Rakiura

Julie Hansen, Shutters

Een close-up van een New Zealand Robin

R. Vickers, Shutterstock

10

Een verlaten strandje in Rakiura, Stewart Island

Stewart Island is feitelijk down under onder Down Under, want slechts gescheiden door de Foveaux Strait ligt het ten zuiden van het Zuidereiland. De volgende stop is Antarctica. Naar het op twee na grootste eiland van Nieuw-Zeeland ga je vooral vanwege de natuur en de rust. Stewart Island is één groot natuurgebied, af en toe afgewisseld met een dorpje. Binnen deze natuurschoon is het nationale park Rakiura met recht de overtreffende trap. Dit is de wildernis pur sang, waar je ook nog alleen met de boot of wandelend kunt komen. Maar dan heb je wel iets, want de Great Walk Rakiura Track is de droom van elke verstokte wandelliefhebber. Deze minst belopen track van Nieuw-Zeeland verbindt de open kust van de Foveaux Strait via een driehonderd meter hoge pas door dicht regenwoud met de kust van Patterson Inlet: een afstand van 36 kilometer over redelijk goed aangelegde paden. Trek er maar drie dagen voor uit, maar dan heb je wel de crème de la crème van de Nieuw-Zeelandse wildernis te pakken.

EASTDownUnder

33

Batavia Coast

Australië

oranje boven Down under:

batavia Coast Maritieme geschiedenis bindt Australië en Nederland al ruim vier eeuwen

In de vorige edities portretteerden we in Western Australia Perth, Rottnest Island en Fremantle. Australië’s grootste deelstaat biedt langs de westkust een goudmijn aan Nederlandse geschiedenis. In Perth halen we de Crikey-camper op en gaan in een serie artikelen op zoek naar deze Nederlandse wortels: Oranje Boven Down Under. In deze editie bezoeken we de Batavia Coast, met uitvalsbasis Geraldton en de Houtman Abrolhos Islands. De geschiedenis van de Batavia is hier overal zichtbaar én voelbaar. Tekst en beeld - Jaap van Splunter

34

Herfst 2015

> Ver weg van huis en gestrand in een nog onbekend stuk van de wereld, moet dat angstaanjagend zijn geweest <

Beacon Island

EE A A SS TT D D oo w w nn U U nn dd ee rr

35 35

Batavia Coast

Australië

Het HMAS Sydney II Memorial in Geraldton

I

n de vorige editie beschreven we het bezoek aan Fremantle, waar de adem stokte toen we het Shipwreck Museum bezochten. Hier liggen de restanten van de romp van de Batavia, een skelet van een moordpartij en gouden munten, die herinneren aan een van de meeste roemruchte episodes in de Nederlandse maritieme geschiedenis. Maar voor de plek waar het drama met de Batavia zich daadwerkelijk afspeelde, moeten we ruim vierhonderd kilometer noordwaarts naar de Batavia Coast, een kuststrook van grofweg driehonderd kilometer tussen Green Head en Kalbarri.

Heldhaftige rol

Het centrum van de kuststrook is de plaats Geraldton, niet alleen een belangrijk servicecentrum voor de hele regio, maar ook nog eens gezegend met een paar mooie bezienswaardigheden. Zo bezoeken we onder meer de fraaie, in pseudo-Byzantijnse stijl gebouwde St Francis Xavier-kathedraal, de oude gevangenis, de Lighthouse Keeper’s Cottage en het HMAS Sydney II Memorial. Dit indrukwekkende gedenkteken is verrezen voor de 645 mannen die in november 1941 het leven lieten, nadat hun schip voor de kust verwoest werd door het Duitse oorlogsschip HSK Kormoran. Daarna dalen we weer af om verder wat te struinen door de oude binnenstad, waarbij we langs het water ineens stuiten op het standbeeld van Wiebbe Hayes. Op de inscriptie lezen we wat een heldhaftige rol deze man speelde bij het drama van de Batavia. Dat dit beeld zo prominent in de binnenstad prijkt, geeft al aan dat Geraldton haar historie goed kent én eert. Dat blijkt eens temeer als we het zeer fraaie WA Museum Geraldton binnenstappen, met volop aandacht voor de VOC-scheepswrakken van de Batavia, de Vergulde Draak (1656), de Zuytdorp (1712) en de Zeewijk (1727), die allen langs dit deel van de West-Australische kust zijn

36

Herfst 2015

Een scheepsklok van de Batavia in het WA Museum Geraldton

vergaan. Bij de tentoonstelling over de Batavia lezen we dat deze hier op zo’n zeventig kilometer voor de kust bij de Houtman Abrolhos Islands aan de grond is gelopen. En dat het mogelijk is om dit eilandengroepje te bezoeken en vanuit de lucht te zien waar het schip is vergaan; zelfs snorkelen is een optie.

Verstopt tussen koraalriffen

De volgende dag melden we ons op het vliegveld van Geraldton bij Shine Aviation Services voor een Fly & Flipper-tour naar de Houtman Abrolhos Islands. De archipel ligt zo’n zeventig kilometer voor de kust en is vernoemd naar de Nederlandse kapitein Frederik de Houtman, die hier in juni 1619 succesvol langsvoer. Piloot/ gids Drew Cuming wijst op de kaart aan waar we precies naar toe zullen vliegen, en in zijn hand houdt hij een foto omhoog van het Wiebbe Hayes-fort op West Wallabi Island. In vogelvlucht is goed te zien hoe uitgestrekt de archipel is: liefst 122 eilandjes liggen hier verstopt tussen de koraalriffen, die worden beschouwd als de meest zuidelijk gelegen koraalriffen ter wereld. Er zijn drie hoofdclusters van eilanden: Wallabi, Pelsaert en Easter. De eerste stop wordt gemaakt op Rat Island, onderdeel van de Easter-groep. We landen op een kleine landingsstrip, die uit niet meer bestaat dan wat schoongeveegde rotsen. Rat Island is belangrijk voor de visserij, zoals blijkt uit de vele vissershutjes ter plaatse; allemaal zeer primitief, maar wel direct gelegen aan de rijke visgronden.

Paradijselijk én angstaanjagend

Nadat we een visser en zijn voorraad afgeleverd hebben, vliegen we door naar East Wallabi Island. Daar krijgen we een goede indruk van het landschap waarmee de schipbreukelingen van de Batavia ongewild kennismaakten, want veel is er in de loop der eeuwen

Het fraaie Victoria House in hartje Geraldton

niet veranderd. Het ziet er op het eerste gezicht best paradijselijk uit: fraaie en uitgestorven stranden, een turkooizen zee en duinen afgewisseld door messcherpe koraalrotsen. Maar zo paradijselijk is het niet meer als er met temperaturen van boven de dertig graden Celsius geen drinkwater of nauwelijks schaduw is te vinden, laat staan iets eetbaars. Ver weg van huis en gestrand in een nog onbekend stuk van de wereld moet dat angstaanjagend zijn geweest. De ellende zou nog erger worden door het schrikbewind dat Jeronimus Cornelisz, onderkoopman op de Batavia, voerde, waarbij tientallen schipbreukelingen zouden worden verkracht, gemarteld en vermoord. In de vorige eeuw werden verschillende skeletten opgegraven, die in de musea van Fremantle en Geraldton tentoongesteld worden. Het verhaal is eigenlijk te gruwelijk om op te tekenen. In het toonaangevende boek De ondergang van de Batavia doet auteur Mike Dash een zeer geslaagde poging om dit drama te beschrijven. Het is verplicht leesvoer voor iedereen die geïnteresseerd is in de Nederlandse maritieme geschiedenis en de ondergang van de Batavia in het bijzonder. In Nederland inspireerde het verhaal scheepsbouwer Willem Vos om te beginnen aan de ambitieuze reconstructie van de Batavia in Lelystad. Wij lopen in de voetsporen van onze voorouders over het strand en genieten van het fraaie landschap en de rust. Op een informatiebord na herinnert niets meer aan deze zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis.

Piloot/gids Drew Cuming van Shine Aviation wijs t op de kaart aan waar we precies naa r toe zullen vliegen, me t in de hand een foto van het Wiebbe Hayes-fort op West Wa llabi

Wrecksite “Het weer is helaas niet goed genoeg om te kunnen snorkelen”, is de teleurstellende conclusie van gids Drew. Snorkelen bij de plek waar de Batavia is vergaan, leek al een avontuur op zichzelf, maar uiteraard gaat veiligheid voor alles. “Geen probleem hoor, dan vliegen we er wel overheen”, zegt hij ter geruststelling. En zo vertrekken we na een lunch en een lange strandwandeling weer richting Geraldton, maar niet nadat we eerst over de wrecksite van de Batavia vliegen. De plaats van het wrak is zichtbaar als een grote witte vlek. Naar verluidt, zouden hier onder water een aantal kanonnen en een kist moeten liggen. De rest is na de ontdekking in de jaren zestig van de vorige eeuw door duikers naar boven gehaald en ligt nu tentoongesteld in Fremantle en Geraldton. Zo zijn onder meer bronzen kanonnen, staafkogels, tinnen kannen en navigatie-instrumenten teruggevonden, maar ook delen van het schip zijn geborgen. De opvarenden die zijn EASTDownUnder

37

Batavia Coast

Australië

Pelsaert Island in vogelvlucht

gedood tijdens het schrikbewind zijn niet allemaal in de zee gegooid, maar een aantal is begraven. Een deel van deze graven is intact; op een ander deel staan hutten van de vissers. In het museum wordt een geraamte getoond van een schipbreukeling met een ingeslagen schedel; de doodsoorzaak is niet zo moeilijk te stellen.

Een schedel van een van de slachtoffers van de Batavia

Het is tragisch, dat zo’n avontuurlijke VOC-tocht zo’n dramatische en wrede wending kreeg. Maar toch is het ook ergens fascinerend, dat dit zwarte hoofdstuk in de Nederlandse maritieme geschiedenis nog zo zichtbaar is, mede dankzij de niet aflatende energie van vele mensen uit Western Australia, die op deze wijze de Nederlandse én Australische maritieme geschiedenis levend houden – een geschiedenis, die beide landen al ruim vier eeuwen bindt. n

De kustlijn van East Wallabi Island

38

W ei nr ft se tr 22001154 H

Praktis informache tie

Batavia coast, Western Australia Ligging en bereikbaarheid

Batavia Wreck Site

Het drama van de Batavia op 29 oktober 1628 vertrekt vanaf Texel een konvooi van acht voc-schepen, waaronder de Batavia, via Kaapstad naar indië. Aan boord van de Batavia bevinden zich kapitein Adriaan Jakobsz en 322 opvarenden, waaronder Francisco Pelsaert als waarnemend commandeur van het voc-konvooi en onderkoopman Jeronimus cornelisz als zijn assistent. Als gevolg van een storm wordt het konvooi opgesplitst en varen de schepen op eigen gelegenheid naar hun bestemming. op 4 juni 1629 loopt de Batavia bij hoog water vast op de rotsen van het Morning reef, een van de Houtman Abrolhos islands. veertig opvarenden komen daarbij direct om. Het schip zit muurvast en gaat bij laag water op haar zij liggen; het moet als verloren worden beschouwd. Een deel van de opvarenden blijft achter op Beacon island, terwijl een andere groep met Pelsaert en Jacobsz met een sloep naar Batavia (het huidige Jakarta) zeilt om hulp te halen. ondertussen breekt er onder de achterblijvenden muiterij uit, onder het schrikbewind van cornelisz dat naar men zegt 120 mensen het leven kostte. na drie maanden keert Pelsaert met een reddingsschip vanuit Batavia weer terug naar het eiland. Hier wacht cornelisz met plannen om het schip te kapen, maar door tijdige waarschuwing van Wiebbe Hayes wordt dit voorkomen. Hayes wordt na terugkomst bevorderd, maar vrijwel alle deelnemers aan de muiterij krijgen ter plaatse of later in Batavia de doodstraf. Het wrak van de Batavia wordt in 1963 teruggevonden en delen staan tentoongesteld in het Shipwreck Museum in Fremantle en het WA Museum geraldton.

Het standbeeld en inscriptie van Wiebbe Hayes in Geraldton

De Batavia coast bevindt zich grofweg tussen green Head en Kalbarri, met als centrum geraldton, dat op 420 kilometer ten noorden van Perth ligt. De internationale toegangshaven is Perth. Qantas Airways (www.qantas. com.au) heeft een perfecte verbinding naar Perth, met slechts een korte tussenstop in Dubai. En mocht je binnenlands verder willen vliegen vanuit Perth, dan biedt Qantas Airways zeer voordelige tarieven als je ook intercontinentaal met ze vliegt. De Houtman Abrolhos islands liggen zo’n zeventig kilometer voor de kust van geraldton en zijn het beste met het vliegtuig bereikbaar. Shine Aviation Services (www.shineaviation.com.au) verzorgt vanuit geraldton tours naar deze archipel.

beste reistijd en weer De Batavia coast heeft een mediterraan klimaat met droge warme zomers en koele natte winters. in de zomer kunnen zeer hete dagen voorkomen, maar wind van zee zorgt voor afkoeling in de avond en nacht. De Batavia coast is een year-round bestemming.

Accommodaties De accommodatiemogelijkheden langs de Batavia coast en geraldton in het bijzonder zijn talrijk en gevarieerd. EASTDownUnder overnachtte tot volle tevredenheid in geraldton bij de Best Western Hospitality inn (www. geraldton.wa.hospitalityinns.com.au).

Informatie Western Australia algemeen: www.westernaustralia.com geraldton: www.visitgeraldton.com.au Batavia coast: www.australiascoralcoast.com/ destinations/geraldton-region/geraldton Autoreizen Western Australia: www.drivewa.com Western Australian Museum: wwww.museum.wa.gov.au/museums/geraldton Het boek: Mike Dash: De ondergang van de Batavia. Het ware verhaal Dit artikel is het vierde resultaat van een reis langs de nederlandse wortels van Perth naar Broome in Western Australia. Perth is hierbij de springplank om de Australische deelstaat te verkennen en EASTDownUnder huurde daarbij een 4WD en off-roadkampeeraanhanger bij crikey camper Hire (www.crikeycamperhire.com.au). crikey is alleen beschikbaar vanuit Perth, Darwin of Broome en bestrijkt dus niet de oostkust van Australië.

EASTDownUnder

39

Ontdek West-Australië met een 4WD Camper

Ga je eigen weg. Ervaar de vrijheid Laat je inspireren WA Experts verzorgt self drive-vakanties door West-Australië. Dit doen we met aandacht voor persoonlijke wensen. Bij het huren van een ‘Troopy’ bieden we vakantiegangers volledige vrijheid om zelf hun ideale vakantie vorm te geven. De beste manier om Australië’s binnenland te ontdekken is met een four wheel drive (4WD of 4x4) camperbusje. Deze terreinwagens zijn van alle gemakken voorzien en uitgerust met moderne apparatuur.

Een onvergetelijke vakantie voor iedereen Ben je een backpacker of op reis met je gezin? Gepensioneerd, maar nog steeds avontuurlijk genoeg om te kamperen in de vrije natuur? We hebben waardevolle vakanties voor iedereen! Al onze 4WD-campers zijn goed onderhouden en volledig ingericht, aan te passen aan diverse reiswensen. Kleine kinderen kunnen ook veilig meerijden. Ze zullen het uitzicht vanuit de tent op het dak van de auto geweldig vinden!

40

zomer 2015

West-Australië Zelf rijden: geniet van de ultieme vrijheid Zelf bepalen waar en wanneer je ergens naartoe rijdt? Dan kunnen wij je helpen met het voorbereiden van een self drive-tour en het plannen van een route door WA. Hierbij houden we natuurlijk rekening met je beschikbare tijd en persoonlijke voorkeuren en beperkingen. Je reis organiseren van deur tot deur behoort ook tot de mogelijkheden, of we kunnen je voorzien van enkel een huurauto en gedegen advies. De klant is koning.

Wij zijn WA Experts “Waar ik het meest van houd in West-Australië is de leegte, het weer, de vriendelijke mensen, de vrije natuur en dieren in het wild: kangoeroes, emoes, varanen en prachtige vogels. Ook vissen op afgelegen plekken, de gelegenheid om de stad te ontsnappen en het gevoel van verbinding met het oude land en de Aboriginalcultuur, en dat allemaal terwijl je helemaal op jezelf bent... En de manier van leven – no worries mate.” ~ Iwan Boskamp Iwan Boskamp is eigenaar van WA Experts. Hij werd geboren in West-Australië, maar groeide op in Amsterdam. Na vele vakanties in Australië, keerde hij in 2010 voorgoed terug naar Perth om van zijn passie zijn beroep te maken. Na veel gereisd te hebben door West-Australië, Northern Territory en Zuid-Australië weet Iwan wat hij het liefste doet: zijn kennis en ervaring over Australië delen voordat hij klanten op pad stuurt. Nog vragen? Neem vrijblijvend contact met ons op.

www.waexperts.nl Email: [email protected] Telefoon +61 437 498 740

Volg WA Experts op Facebook: www.facebook.com/WAExpertsTroopyRental

niets is leuker dan heerlijk lezen en wegdromen met boeken over je favoriete land. EASTDownUnder Magazine maakt een kleine selectie van de leukste uitgaven, die al zijn verschenen of binnenkort worden uitgebracht.

Boeken Leven of dood

Trotter Myanmar van reizigers voor reizigers

Cargo, € 19,90

Uitgeverij Lannoo, € 22,50

Audie Palmer zit tien jaar gevangenisstraf uit voor een gewapende overval waarbij vier mensen omkwamen. Zeven miljoen dollar is nooit teruggevonden. Alleen Audie weet waar het geld is. In de gevangenis is hij geslagen, neergestoken en bedreigd door bewakers en medegevangenen die allemaal op het geld uit zijn. Maar dan verdwijnt Audie de dag voor hij vrijkomt. Iedereen jaagt op hem, maar Audie heeft één doel: hij moet een leven redden voor het te laat is. De Australische journalist Michael Robotham reisde jarenlang de wereld rond en maakte reportages voor diverse kranten en tijdschriften. Van zijn hand verschenen de zeer succesvolle thrillers De verdenking, Het verlies, Nachtboot, Gebroken, Vuurvast, Boetedoening, Zeg dat het je spijt, Door mijn ogen en De afrekening. Zijn werk is bekroond met de Ned Kelly Award.

Ben je op zoek naar het echte verhaal achter de klassieke trekpleisters? Dan is Trotter Myanmar de onmisbare gids voor jou. Hierin vind je ook tips om de verborgen parels buiten de platgetreden paden te verkennen en je vindt in deze reisgids honderden budgetvriendelijke en uitgeteste horeca-adressen. Deze adressen worden aangegeven op de 31 kaarten en plattegronden die deze gids rijk is. Een handzaam en praktisch boekje om tijdens je reis mee te nemen in de rugzak.

Michael Robotham [vertaling Paul Witte]

Pamela Pattynama

Reizen in Indië Themanummer Indische Letteren Uitgeverij Verloren, € 12,50

Vivian Oskam

Blijven drijven Hollandia, € 16,95

De 27-jarige Bram en Vivian dromen van een avontuur dat hun leven zal veranderen. In plaats van een leven met hypotheek, carrière en crèche willen ze de wereld verkennen op een zeilboot. Hun droomboot blijkt veel gebreken te hebben en pas na jaren renoveren kunnen ze vertrekken. Met geld voor één jaar en plannen voor zes, gooien ze de trossen los. Bram en Vivian laten zich niet door tegenslagen uit het veld slaan. En tegenslagen zijn er. Onderweg vinden ze een balans tussen werken en zeilen en beleven ze fantastische maar ook huiveringwekkende momenten. Een storm vernietigt bijna hun dromen. Om de boot te redden, bouwen ze in the middle of nowhere eigenhandig een trailer. Zwanger varen ze door Patagonië, de mooiste wildernis op aarde. Dochter Flora wordt geboren in Chili en als een jong gezin zeilen ze langs de afgelegen paradijzen van de Stille Zuidzee. De auteur woont en werkt in Nieuw-Zeeland.

42

Herfst 2015 4

Dit themanummer handelt over de reis van Maurits Ver Huell begin 19e eeuw. Over de eerste vrouw die zelfstandig een reis om de wereld maakte, dat is de Oostenrijkse Ida Pfeiffer. Ook over baron Van Hoëvells Reis over Java, Madura en Bali, en over het koloniale discours in het dagboek van de tienjarige Anna Abrahamsz (een nicht van Multatuli), in het werk van Augusta de Wit en van Beb Vuyk.

Richard I’Anson

Lonely Planet’s Gids voor de Reisfotografie Uitgeverij Lannoo, € 24,99

In Lonely Planet’s Gids voor de Reisfotografie toont de internationaal bekende reisfotograaf Richard I’Anson hoe veelgemaakte fotografiefouten kunnen worden vermeden en hoe je je compositorische en technische vaardigheden als fotograaf ontwikkelt. De gids staat vol praktische oefeningen en voorbeelden met tips en technieken. Fraaie reisfoto’s zullen je op je reis inspireren. Deze jargonvrije gids geeft een uitgebreid overzicht van alle aspecten van reisfotografie. Van het juiste materiaal onderweg en de soft- en hardware om foto’s op te slaan en thuis te bewerken tot het publiceren en zelfs geld verdienen met je foto’s.

Boeken Jur van Goor

Sarogini Kamalanathan

Jan Pieterszoon Coen 1587-1629 - Koopmankoning in Azië

Sri Lanka Food Het heerlijkste uit de Zuid-Indiase keuken

Uitgeverij Boom, € 39,90

Uitgeverij Lannoo, € 24,99

Gouverneur-generaal van de Verenigde Oost Indische Compagnie, Jan Pieterszoon Coen, leeft in de nationale herinnering voort als de stichter van Batavia, nu Jakarta, en de grondlegger van Nederlands-Indië. Hij werd altijd gememoreerd als de koloniale overheerser die op bloedige wijze de Bandaeilanden onderwierp om de winstgevende Nederlandse handel in specerijen veilig te stellen. Historicus Jur van Goor laat echter zien dat Jan Pieterszoon Coen in de context van zijn tijd in de eerste plaats een groot koopman en manager was. Uit deze eerste wetenschappelijke biografie van Jan Pieterszoon Coen rijst het beeld op van een geniale manager en een behendig politicus, die in de Tachtigjarige Oorlog tegen Spanje de basis legde voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie (V.O.C.). Zijn uitspraken als ‘Dispereert niet’ en ‘Daar kan wat groots verricht’ hebben verscheidene generaties Nederlanders geïnspireerd.

De keuken van Sri Lanka is al even kleurrijk en kruidig als het land zelf. De kruiden, specerijen en ingrediënten zijn bijna overal te verkrijgen, waardoor je nu ook zelf aan de slag kunt. In dit boek staan 100 fantastische recepten, van fingerfood tot verbluffende curries en zalige desserts. Gekruid met tientallen sfeervolle beelden die je volledig onderdompelen in de sfeer van het aromatische land. Je ademt de sfeer en kunt de kruidige recepten bijna proeven. Sarogini Kamalanathan groeide op in Sri Lanka en na omzwervingen in Nieuw-Zeeland, WestAustralië begon ze cursussen in de Sri Lankaanse keuken te geven. Door het grote succes hiervan kon een boek niet uitblijven. Jammer dat niet de bekende snacks die je op straat eet in het boek staan vermeld.

Geert Onno Prins , Inge Tromp en Peter van Zonneveld Van felle kritiek tot feuilleton Uitgeverij Verloren, €15,00 De pers van Nederlands-Indië was kritisch, boosaardig, scherp en onderhoudend. Felle polemieken, geestige beschouwingen en amusante verhalen wisselden elkaar af. Ze waren doorgaans geschreven in die typische tropenstijl: vitaal, geestig en op-de-man. Er zijn veel relaties tussen kranten, tijdschriften en de letteren. Melati van Java publiceerde haar eerste feuilletons in De Locomotief. Een avontuurlijke geleerde bekritiseerde die kranten in zijn dagboeken. Redacteuren verdwenen wegens hun gepeperde uitspraken in het gevang en schreven daar dan weer mooie stukken over. Berichten over de arrestatie van een woedende Atjehse vorstin en de moord op een ontwikkelde inlander leidden tot bijzondere romans. Het vergeten tijdschrift Gerilja van Tjalie Robinson verdient onze aandacht. De bundel Van felle kritiek tot feuilleton is een hommage aan Gerard Termorshuizen, auteur van het tweedelige standaardwerk over de Indische pers. De auteurs zijn verbonden aan de Werkgroep Indische Letteren.

J.J.P. de Jong

De Terugtocht. Nederland en de dekolonisatie van Indonesië

Abonnement met boek voor slechts € 21,50!

Boom, € 29,90

neem nu een abonnement op EASTDownUnder en ontvang dit boekje gratis als een van de welkomstgeschenken. Mail uw aanmelding naar [email protected] of kijk op www.eastmagazine.nl/abonnement en/of www.goingdownundermagazine.nl/abonnement

Herziene versie van een standaardwerk over een koppig Nederland dat geen afstand wil doen van zijn kolonie en zich niet bewust is van de gewijzigde verhoudingen in de wereld. De Jong gaat al een boekhouder te werk en beschrijft hoe de achterbannen aan beide kanten een diplomatieke en dus vredelievende overgang verstoren. Het afgedwongen vertrek was voor velen een nachtmerrie en men dacht nog even met Nieuw-Guinea een bastion in de Oost te kunnen behouden. Maar dat zou, ook weer door nieuwe internationale context, andermaal tot een catastrofe leiden. Het pijnlijke einde van een koloniaal avontuur zou tot op de dag van vandaag de relatie met Indonesië bepalen.

Capitool Compact Uitgeverij Unieboek, € 11,99

EASTDownUnder

43

Kester Freriks

InDoneSIë enZoVooRTS

D

e grote geschiedenis en de individuele lotgevallen: in de literatuur over het voormalige NederlandsIndië en het huidige Indonesië doet een nieuw soort boeken zijn intrede. Auteurs beschrijven de ingrijpende historische ontwikkelingen aan de hand van persoonlijke verhalen. Ik bedoel niet zozeer de Indische boeken als van Adriaan van Dis of Hella S. Haasse, die behoren min of meer tot autobiografische fictie. Het gaat om boeken die een sterk historische of documentaire inslag hebben. Twee opmerkelijke voorbeelden daarvan zijn De verzwegen soldaat van Sylvia Pessireron en vooral Asta’s ogen van Eveline Stoel. In dat laatste boek wisselt de schrijfster op sprekende wijze het verhaal van een Indische familie af met puur historische passages. De kunst is om het persoonlijke met het politieke te verweven, het abstracte geschiedenisverhaal aanschouwelijk te maken, invoelbaar ook. Het gaat om een boeiend tussengebied, dat van het waargebeurde relaas dat in de vertelling beslist een zekere mate van fictie krijgt.

44

Herfst 2015

Deze persoonlijke non-fictie past Hilde Janssen ook toe in haar boek Enkele reis Indonesië over vier Amsterdamse vrouwen die in het naoorlogse Nederland verliefd raken op Indonesische jongemannen. Kort na de bevrijding, in 1946, reizen ze met het troepentransportschip Weltevreden uit Rotterdam naar hun nieuwe vaderland in de verte. Ook hun echtgenoten schepen zich in. In Indonesië komen ze terecht in de hevigste oorlog die ooit op Nederlands grondgebied is uitgevochten, de Politionele Acties. Nederland wilde, met geweld, de Indonesische zelfstandigheid bevechten en de Republiek Indonesië bestrijden. Hilde Janssen ontdekte op de fototentoonstelling ‘65 Jaar Republiek Indonesië’ een foto met als onderschrift ‘Nederlandse vrouwen op weg naar de Republiek, 1947’. De foto intrigeerde haar, en terecht. Waarom reisden deze vier blonde vrouwen naar Indonesië. Later, in 2010, komt ze per toeval een van hen tegen, Dolly die nog altijd in Indonesië woont, evenals de andere vrouwen. Dolly herkent de anderen,

Kester Freriks

haar medereizigsters Annie, Betsy en Miny. Ze deelden met elkaar eenzelfde lot: ze waren verloofd of zelfs al getrouwd met Indonesische mannen die streden voor de Republiek. Deze overtuigde onafhankelijkheidsstrijders staan te boek als vijanden van de Nederlanders. Janssen zet in de eerste hoofdstukken van haar boek de achtergrond van deze vrouwen scherp en spannend neer, en daarbij voegt ze een belangwekkende historische dimensie toe. De vrouwen komen uit een ‘rood’ milieu, waar onder meer De Waarheid werd gelezen. Het is weliswaar bekend dat de Communistische Partij Nederland tegen de politionele acties was en voor de Republiek, maar dit wordt vaak in de geschiedenis verzwegen. Het Nederlandse gezag destijds, vooral het militaire bewind, deed graag voorkomen dat heel Nederland lijnrecht achter de rekolonisatieoorlog stond. Het is knap hoe Janssen, die als Azië-correspondent werkte voor het Algemeen Dagblad en Het Parool, de persoonlijke verhalen verbindt met de geschiedenis. Ongeveer tegelijkertijd met Enkele reis Indonesië is in het land zelf een beststeller verschenen van de hand van de Britse correspondent Elizabeth Pisani, getiteld Indonesia Etc. met als ondertitel Exploring the Improbable Nation. De beide boeken vullen elkaar aan.

Indonesia Handbook

Pisani reist kriskras door het hedendaagse Indonesië en spreekt met vele tientallen mensen, van de noordwestelijke punt van Sumatra tot de verste uithoek in het oosten, tot op de kleinste eilandjes van de archipel denkbaar. Aan de hand van haar getuigenissen brengt ze het verleden tot leven, te beginnen met de Nederlandse kolonisatie aan het einde van de zestiende eeuw. In de ogen van Pisani is Nederland niets minder dan een ‘roofzuchtige autocratie’ die alles wegnam en niets aan de Indonesiërs overliet. In haar visie is de herinnering van de Indonesiër van nu aan drie eeuwen koloniale overheersing deze: ‘The Dutch only took things, they didn’t give anything back.’ Voor de reiziger van nu is Indonesia Etc. een onontbeerlijk boek, even onmisbaar als het befaamde Indonesia Handbook van Moon Publications. Pisani’s boek ligt in grote aantallen op de vliegvelden en in de boekhandel. Voor degenen die leven in de veronderstelling dat Nederland tijdens de koloniale overheersing iets ‘groots heeft verricht’ komt het als een schok. In luttele bladzijden schetst Pisani de harteloze en gewelddadige strijd van Nederland tegen de Indonesische vrijheidsstrijders, de Republikeinen. In Enkele reis Indonesië beschrijft Janssen met begrip die vrijheidsstrijd, een perspectief dat in de Nederlandse literatuur betrekkelijk zeldzaam is. Het is alsof in die vrijheidsstrijders de beide boeken elkaar ontmoeten en verrijken. Het is wel opmerkelijk dat Janssen tot twee keer toe schrijft dat Soekarno en Hatta de onafhankelijk ‘eenzijdig’ uitriepen, alsof ze iets deden wat niet mocht. Het móest eenzijdig

zijn, want Nederland was heus niet geporteerd van die vrijheidsdrang. Dankzij haar correspondentschap is Janssen uitstekend op de hoogte van de ontwikkeling in Indonesië van de laatste decennia. De vier vrouwen doorstaan tal van gevaren, niet alleen tijdens de Republikeinse zelfstandigheidstrijd, ook in de jaren daarna. Het Soeharto-regime komt eraan met bloedig geweld en de coup van het najaar van 1965. Een van de Amsterdamse vrouwen kent een generaalsvrouw die van nabij de moord op de generaals heeft meegemaakt. Haar man ontkwam maar nipt aan het bloedige geweld. Dankzij dit getuigenverhaal uit eerste hand maakt Janssen geschiedenis zichtbaar en komt die op griezelige wijze dichtbij. Haar boek is, net als dat van Pisani, gebaseerd op oral history: alles wat we lezen, is kennelijk verteld door de vier vrouwen met wie zij langdurig heeft opgetrokken en bij wie ze in Indonesië logeerde.

Historical fiction

Maar haar kennis reikt veel verder. Daarom is het jammer dat het boek geen literatuuropgave bevat. De historische passages die Janssen in het boek vervlecht, geheel in de stijl van Asta’s ogen, vereisen bronnen, ook al vanwege het historische perspectief. Want zoals ze nu de feiten presenteert, lijken ze vaststaand. Maar iedereen die enigszins bekend is met de complexe Indonesische geschiedenis weet dat eigenlijk helemaal niets onomstotelijk vaststaat. Als Janssen de schare aan kinderen en kleinkinderen gaat volgen, dan is het zeker van belang te weten hoe betrouwbaar alle vertelde geschiedenissen en visie op het land zijn. Desalniettemin is het Janssens vlechtwerk van algemene historie en persoonlijk lotgeval zonder meer ingenieus. Pisani noemt met een prachtig woord haar werkwijze ‘historical fiction’. Ze is zich ervan bewust dat vertelde geschiedenissen altijd persoonlijk gekleurd zijn. Die persoonlijke inzet bepaalt voor een groot deel ook de kracht van Enkele reis Indonesië: de vier vrouwen en hun gevecht om een eigen bestaan op te bouwen in een land dat zichzelf óók moest uitvinden na eeuwenlange Nederlandse overheersing is zonder meer boeiend, vooral het eerste spannende begin, dat van vier optimistische jonge en dappere vrouwen die in Indonesië hun nieuwe bestemming vinden. En Pisani laat zien dat de Indonesiërs eigenlijk elke dag opnieuw aan hun bestemming werken. Want als geen ander laat zij het andere Indonesië, ‘the other Indonesia’, zien, dat van armoede, corruptie ook, van leven op de rand van een vulkaan. n Elizabeth Pisani: Indonesia Etc. Exploring the Improbable Nation. Lontar Foundation, Jakarta; norton (grootBrittannië); granta (verenigde Staten). Prijs ca. € 15,-

Hilde Janssen: Enkele reis Indonesië. Vier Amsterdamse vrouwen in hun nieuwe vaderland. nieuw Amsterdam Uitgevers. € 19,99

EASTDownUnder

45

Jakarta

Indonesië

AAn eLke VIngeR een STeen Zonder lampje ben je niks in deze business. Je moet het paraat hebben, grijpklaar in je zak, en opgeladen. Met één klik van je duim moet het werken, want anders sta je te kijk als een amateur en dan ben je vogelvrij. Dan kunnen ze je van alles verkopen. Tekst en beeld - Michel Maas

46

Herfst 2015

De trend is ingezet

ent

door de vorige presid

> Een bemiddelde vrouw betaalde onlangs 60 miljoen rupiah (een dikke € 4000,-) voor een vrij povere steen vol vlekjes <

H

et lampje zelf is niet zo belangrijk. Het is vooral wat je ermee doet. Ben jij iemand die echt kan onderscheiden van nep? Of schijn je maar wat? Het is niet alleen het lampje: je hebt hier ware experts die slechts het licht van hun mobieltje gebruiken. Maar LED-lampjes zijn wel beter, want feller. Dat is handig als je door stenen heen probeert te kijken. Stenen, daar draait hier alles om. In Indonesië heerst een niet te stuiten stenengekte. Stenen zijn gouden handel. Ze zijn de nieuwe shortcut naar rijkdom, als je maar weet hoe je je lampje moet hanteren.

Scharrelaars en husselaars

Pasar Jaya is een mierenhoop. Twee jaar geleden was dit nog een goedkope doorsnee shoppingmall waar de helft van de kiosken gesloten was, de roltrappen stilstonden omdat de stroom te duur was, en een lege Ramayana, een goedkope Indonesische versie van de Hema, amechtig probeerde het hoofd boven water te houden. Ramayana is weg, en de kledingstandjes, de cd-winkeltjes, de neptassen en de goedkope Chinese zooi zijn verdwenen. In plaats daarvan verdringen de handelaren zich nu om hun stenen aan de man te brengen. In de mall is ineens geen hoekje meer vrij. Zelfs op de parkeerplaats en de trottoirs rondom de mall wemelt het van mannen die hun stenen uitstallen op de grond. Om hen heen

Uitzoeken maar...

verdringen kopers zich, jachtig van de een naar de ander lopend om te kijken of er iets te verdienen valt. Scharrelaars en husselaars, op jacht naar een koopje, een ruwe steen misschien, vers uit de berg gehouwen, die in zijn binnenste een schat verbergt, of glad geslepen en gepolijste stenen die op de juiste plaats en het juiste tijdstip een fortuin waard kunnen zijn. Of niet. EASTDownUnder

47

Jakarta

Indonesië

Het nieuwe goud Indonesiërs hebben ze altijd gedragen: bovenmaatse ringen met bovenmaatse stenen. Zwarte, witte, rode, groene of blauwe stenen waaraan genezende, opbeurende of afwerende krachten worden toegekend. Maar nu dragen ze er niet slechts een, maar vier, of acht: aan elke vinger een. Men is aan het verzamelen geslagen, want die stenen helpen niet alleen tegen diabetes, ze zijn ook nog eens geld waard! Veel geld, soms. Deze nieuwe trend is aangejaagd door een simpel gebaar van Susilo Bambang Yudhoyono, die een paar ‘batu bacan’ (agaten) cadeau deed aan zijn Amerikaanse collega, president Obama. In geld uitgedrukt waren die stenen nauwelijks wat waard, maar omdat een president ze aan een andere president gaf, werd hun waarde ineens astronomisch opgeblazen. Er ontstond een run op stenen, niet alleen op agaten en andere halfedelstenen, maar op elke steen waar je met een lampje doorheen kon schijnen. De koers van de stenen schoot omhoog, en in een mum van tijd schoten slijperijtjes en stenenwinkels uit de grond. Stenen werden het nieuwe goud. De prijzen stegen tot in de hemel en daar voorbij. Het leek een beetje op de ‘tulpenmanie’ die in de Gouden Eeuw Nederland in zijn greep kreeg: de gekte joeg de prijs zo op, dat je op het hoogtepunt van de bollen-woede voor een handjevol bollen een grachtenpand kon kopen. Zo gek is het in Indonesië nog net niet, maar de droom

Eindeloos wassen,

slijpen, wassen

van makkelijke rijkdom heeft zich met de snelheid van de wind over heel Indonesië verspreid, van Aceh tot Ambon. Als je langs de weg een auto met geopende kofferbak ziet staan kun je er donder op zeggen dat in de kofferbak stenen liggen die vers uit de bergen zijn gehouwen. Mensen hebben hun baan opgezegd om ‘in de stenen te gaan’, en de rest heeft allemaal wel een plastic zakje met een handje vol handel op zak. En een lampje. Steeds meer mensen trekken de bergen in om brokken steen los te bikken. Dit leidt in een aantal natuurgebieden al

De waarde van de sieraden is dikwijls laag

48

Herfst 2015

Onder meer het gewicht bepaalt de prijs

tot aanzienlijke milieuschade. Hele stukken berg worden losgebikt, en niemand die de rommel opruimt.

Van rotsblok tot ring

De Pasar Jaya-mall in Jakarta, tegenover het oude Hollandse Jatinegara-station, is het middelpunt van het stenenuniversum, en dat kun je zien. Op de gevel zijn manshoge gipsen edelstenen bevestigd en vóór de mall staat een metershoog kunstwerk van gouden ringen, bezet met stenen. Van heel Java en zelfs van de andere eilanden komen mensen hierheen om stenen te kopen of te verkopen. Het gebouw is een geoliede machine waar de ruwe rotsblokken er aan de ene kant in gaan, en de gepolijste stenen, gevat in ringen van titanium en rodium, aan de andere kant naar buiten rollen.

Een groepje jonge mannen uit Probolinggo in Oost Java heeft een dagreis gemaakt om een brok steen van tien kilo te verkopen. Ze staan in het souterrain van het gebouw waar zwetende zagers de brok aan plakken zagen. Ze hebben 2,5 miljoen rupiah verdiend, zeggen ze trots. Een kleine € 200,-. Geen fortuin maar per man een half maandinkomen, en morgen kunnen ze weer een nieuw brok uit een berg hakken. De gezaagde plakken gaan naar de andere kant van de schemerige ruimte waar de slijpers ze mooi ovaal en glimmend maken. Daarna vinden ze hun weg naar boven, waar de laatste schifting wordt gemaakt tussen stenen die op een hoop gegooid worden en per zak of kilo of honderd worden verkocht, en de zeldzame juweeltjes die in hun eentje op een bedje van watten worden neergelegd en een eigen prijs krijgen. Wat ze waard zijn is een kwestie van smaak. Jade, saffieren, diamanten en robijnen kun je wegen en meten. Ze hebben karaten, een standaard die over de hele wereld zo’n beetje hetzelfde is. Maar wat is een Honingsteen waard? Een Perzische Pirus? Een Gele Garut? Een Rode

Buiten de Jakarta Gems Mall

Jemen? Nefriet? Oog van God? Neon Atjeh? Sneeuw Jade? Wat de gek ervoor geeft, zou je zeggen.

Het bepalen van de prijs is sterrenwichelarij. Het lampje is daarbij onontbeerlijk. De mooiste stenen zijn de meest doorschijnende, maar soms ook niet. De kleur speelt natuurlijk een grote rol, een tekening in de steen kan belangrijk zijn, en de mate van magische en mystieke krachten die de steen uitstraalt, natuurlijk ook. Een bemiddelde vrouw betaalde onlangs 60 miljoen rupiah (een dikke € 4000,-) voor een vrij povere steen vol vlekjes. Zij zag in die vlekjes een afbeelding van een schildpad, en schildpadden, weet iedereen, brengen geluk. Of niet. Toen zij thuiskwam ontdekte zij dat haar Rolex van € 5000,- in de drukte van Pasar Jaya van haar pols was verdwenen.

Zeg het met stenen

Omdat inmiddels iedereen een lampje heeft en de markt begint te kennen vlakken de prijzen voor de ‘gewone’ stenen langzaam af. Er komt lijn in de handel, en daar wordt de belastingdienst erg nerveus van. Aan deze bloeiende miljardeneconomie moet ook voor de overheid iets te verdienen zijn. Maar niemand weet hoe. Hoe bepaal je de waarde van stenen die geen waarde hebben en toch duur zijn? Ze zijn er nog niet uit. Het mooie van de stenengekte is, dat je niet meer hoeft na te denken over wat je iemand cadeau moet doen voor zijn verjaardag. Politicus Fadli Zon kreeg voor zijn 44e verjaardag een ring. Omdat hij een man van aanzien is, was dat geen gewone ring: hij bevatte een agaat van zeventig kilo. Hij kreeg er zelfs een certificaat bij van het ‘Indonesische museum van records’ waarin staat geschreven dat dit ‘de grootste agaat-ring ter wereld’ is. Zon, die sinds een jaar ook stenen verzamelt, was er blij mee. De politicus prees de stenengekte als een positieve en creatieve bijdrage aan de lokale economie. n EASTDownUnder

49

Angkor Wat

Cambodja

een cultuurbarbaar in

AngkoR wAT Ik loop de stenen trap af en verlaat het terrein van de Khmertempel Angkor Wat bij Siem Reap. Ik zie het meteen. Ik ben mijn tuk tuk chauffeur kwijt! Geen idee waar hij op mij zou wachten. Ik knijp mijn ogen halfdicht tegen het scherpe zonlicht en probeer in de verte te kijken. Een eind verderop staan plukjes tuk tuks in de schaduw van een verzameling bomen gebroederlijk bij elkaar. De chauffeurs loom op de achterbank, wachtend op hun klanten die zich vergapen aan de eeuwenoude zwartstenen ruïne onder een meedogenloos brandende zon. Maar mijn ‘driver’ in zijn rood geblokte blouse is nergens te vinden. Tekst - Bert Vos Beeld - Peter van Riel

50

Herfst 2015

Trap naar het meest heilige deel van Angkor Wa t

> Met een stroom van ontelbare nationaliteiten scharrel ik mee langs de reliëfschilderingen <

S

oewan heet hij, die mij vanochtend kwam ophalen bij het guesthouse. Maar nu zie ik hem dus niet. Ik begin te balen en de tempelmoeheid slaat nu al toe, terwijl ik nog een heel programma voor de kiezen heb. En ik twijfel: “ben ik nu een cultuurbarbaar?” Als je naar Cambodja gaat moet je haast wel naar de tempels van Angkor, althans dat lees en hoor je overal als je je verdiept in een reis naar dit land. Van de oude Khmer ruïnes in Angkor, het administratieve en bestuurlijke centrum van het Khmer rijk, is Angkor Wat de grootste. De tempel werd gebouwd ter ere van de Hindoegod Vishnu tussen 1113 en 1145 door de God-Koning Suryawarman, die hiermee zijn status als meest rijke, dus machtige, heerser wilde bevestigen. Eerlijk gezegd geloof ik het op een gegeven moment wel: dat Angkor Wat de voornaamste tempel was, dat de Kh-

merkoningen heersten over grote delen van het huidige Vietnam, Laos, en Thailand, dat de Hindoetempel getuigt van een zeldzame architectonische schoonheid, dat het volgens de Lonely Planetgids je fantasie te boven gaat wanneer je met de logge stroom bezoekers de toegangsweg naar de hoofdingang aflegt en de tempel voor je opdoemt, dat het een symbool is van een van de grootste en meest machtige rijken die in Zuidoost-Azië de scepter zwaaide en dat het de grootste etagepiramide is in Zuidoost-Azië, met zijn maximale hoogte van 65 meter. Kortom, het voelt bijna verplicht om het een fantastische ervaring te vinden als je dit werelderfgoed betreedt.

Opgeslokt

De hoofdstad Angkor van het Khmerrijk schitterde van 802 tot 1432. Er woonden op het hoogtepunt van de stad een miljoen mensen. Ter vergelijking, Londen had in die periode een kleine 50.000 inwoners. De heersers besloten echter, na herhaalde aanvallen en plunderingen van legers van het Koninkrijk Ayutthaya (Thailand), om de hoofdstad met bevolking en al te verplaatsen naar wat nu Phnom Penh is. De achtergebleven houten huizen en tempels werden door een ondoordringbare jungle opgeslokt en raakten in de vergetelheid. De godshuizen werden leeggeplunderd en veel stenen werden voor eigen gebruik meegenomen. In 1868 ontdekte een Franse expeditie de overgroeide ruïnes en gaf ze terug aan de wereld. Sindsdien worden de honderden tempels in het gebied gerestaureerd.

EASTDownUnder

51

Ik wandel in de stroom toeristen over de zandstenen toegangsweg naar de tempel. De vele monniken in hun oranje pijen maken er een kleurrijk geheel van. Een fragiel vrouwtje dat de Rode Khmer overleefd heeft zit op de grond bij een muurtje. Ze draagt kleren die zwart zien van het vuil. Ze verkoopt �lesjes water aan dorstige toeristen. Zo te zien heeft ze weinig klandizie. De ogen van de voorbijgangers zijn meer gericht op de majestueuze tempel die wenkt en steeds groter wordt naarmate je dichterbij komt. En dan zie ik, zoals beloofd in de reisgids, inderdaad de grootsheid van het driedimensionale gebouw. Maar de reactie die ik had verwacht, een “oh en ah” en “ach, wat schitterend”, blijft uit. Het enige wat ik denk is, net als bij de piramide van Gizeh in Caïro: hoe hebben ze dat nu ge�likt? Maar met driehonderdduizend arbeiders, 6000 werkolifanten en 32 jaar de tijd kom je natuurlijk een heel eind, is mijn nuchtere redenatie. Als een grote familie lopen we de houten trap op en betreden de buik van het zwarte monster, dat al eeuwen staat te dreigen in het Cambodjaanse landschap. Zelfs de Rode Khmer, goed in het verwoesten van alles dat maar enige cultuurhistorische waarde had, toonde ontzag voor het bouwwerk, dat de mythische hindoeïstische kosmos voorstelt. De vijf karakteristieke torens die naar de hemel reiken zijn de pieken van de Indiase berg Meru. De middelste toren is het huis van de goden, de omringende vier stellen de continenten en oceanen voor. Met een stroom van ontelbare nationaliteiten scharrel ik mee langs de reliëfschilderingen die legendes vertellen uit het Hindoe Mahabharata epos. Op de twee meter hoge muren staan a�beeldingen van 2000 godinnen en danseressen die minzaam op ons neerkijken. Ik wandel erlangs en erdoor, neem een kijkje in de centrale toren waar de oorspronkelijke Boeddhabeelden allang verdwenen zijn. Ik kan totaal geen passie opbrengen voor wat ik zie en ervaar en weet niet of ik mij nu moet schamen of niet. De sociale etiquette schrijft voor dat ik het indrukwekkend

moet vinden. Dat vindt immers iedereen die ik spreek en er geweest is. Ik werp een blik in de reisgids en besluit om de tuk tuk maar weer op te gaan zoeken. Teruglopend zie ik een meisje geld geven aan het oude vrouwtje, wiens gerimpelde hand een �lesje uit een kartonnen doos trekt. De moeder maakt een foto van het tafereel. “Kijk, een arm Khmervrouwtje,” gaat ze vast het thuisfront uitleggen. Haar dochter huppelt richting uitgang.

Colablikje

Met Angkor achter mij drink ik een ijskoude cola light bij een van de stalletjes die allemaal hetzelfde verkopen. “Cola, Angkorbeer, one dollar sir”, zegt de verkoopster die mij ook een kipsaté wil aansmeren. Ik sta er tien minuten. Geen Soewan te bekennen. Ik loop de schaduwloze weg op, die stof�ig langs het erfgoed glijdt. Tuk Tuks stuiven voorbij met hun passagiers. Op weg naar de volgende bezienswaardigheid. Een werkloze chauffeur wenkt mij. Vervoer nodig? Ik leg de situatie uit. Hij wil me wel terugbrengen. Ik schud mijn hoofd. Daar heb ik niet een hele dag voor betaald. We gaan hem zoeken, slechts twee dollar, is zijn voorstel. Ik knik en we scheuren langs alle verzamelplekken. Ineens, in een kluwen van gekleurde voertuigen, wuift een arm mijn kant op. Teruggevonden. De twee wisselen wat woorden uit, lachen even en ik neem plaats op de achterbank. Het lege blikje mag ik afgeven. Die spaart hij om te verkopen. Soewan put zich uit in verontschuldigingen, hij had me nog gezocht, verklaart hij. “No problem,” zeg ik. “You quick. Only one hour. You like?” Hij werpt een blik in de achteruitkijkspiegel. “Yes, sure,” lieg ik half. “What’s next?” Hij start de motor en trekt �link op. We rijden in een lange �ile, maar volgen ons eigen pad, op weg naar de tempels van Angkor. Ik kan mijn lot niet ontlopen. n

EEAASSTTDDoowwnnUUnnddeerr

53 53

Hongkong

China

uPCoMIng

Hongkong De wijken Sheung Wan, Sai Ying Pun en Kennedy Town in het westen van Hongkong Island zijn sterk in opkomst. Sheung Wan staat bekend om de hippe bars en winkels en Sai Ying Pun is dé plek voor foodlovers. Tussen de moderne hotspots zie je echter ook nog historische tempels en traditionele winkels. Tekst - Annemarelle van Schayik

54

Herfst 2015

T > Jonge

gezinnen, expats en hipsters vestigen zich in dit deel van de stad <

Teahka

ijdens de eerste jaren van de Britse kolonie waren Sheung Wan, Sai Ying Pun en Kennedy Town drie belangrijke wijken. In Sheung Wan werd in 1841 in Possession Street het eerste Britse kamp opgezet. Tijdens de ontwikkeling van Hongkong in de jaren 50 en 60 van de 20e eeuw waren deze gebieden onderontwikkeld en dus niet langer in trek. Toen woonden hier vooral de armste inwoners van Hongkong Island. Dit werd mede veroorzaakt door de slechte verbindingen met de andere delen van Hongkong Island en met Kowloon. Sinds de eeuwwisseling zijn Sheung Wan en Sai Ying Pun echter veel populairder geworden. De lagere huren en plannen voor het uitbreiden van het metronetwerk hebben ertoe geleid dat deze gebieden zich steeds meer zijn gaan ontwikkelen. Sheung Wan staat nu bekend om de vele hippe bars en winkeltjes en Sai Ying Pun wordt gezien als een walhalla voor foodlovers. De wijken trekken nu vooral jonge mensen aan. Sommige delen van deze wijken zijn echter nog steeds doordrenkt met tradities. Zo vind je in Sheung Wan nog volop winkeltjes gericht op de Chinese geneeskunde en cultuur. De inwoners van dit gedeelte zijn nu nog vooral ouderen die goedkoop huren, maar je ziet dat jonge gezinnen en expats zich steeds meer in dit deel van de stad gaan vestigen. Kennedy Town is de minst ontwikkelde wijk van de drie, maar is aan een inhaalslag bezig. Door het nieuwe metrostation en het uitzicht op zee verhuizen steeds meer locals en expats naar dit gebied. De lagere huur maakt het ook voor beginnende horecaondernemers aantrekkelijk om hier hun eerste café of restaurant te openen.

Hoogtepunten PMQ

Houd je van oude gebouwen en creatieve winkeltjes? Dan ben je bij PMQ aan het goede adres. In 1889 huisde hier de eerste school met westers onderwijs. Tegenwoordig biedt het plaats aan meer dan honderd jonge creatieve ondernemers. Je vindt hier verschillende galeries, pop-up stores, boetieks met aparte sieraden en bijzondere kleding, studio’s EASTDownUnder

55

Hongkong

China

Kwong Fuk Ancestral Hall

Tramritje Maak een ritje in een van de Hongkongse dubbeldekkers. Het beste uitzicht heb je vanaf de bovenste verdieping, kies het voorste of het achterste bankje. Stap bijvoorbeeld op in Catchick Street. Je betaalt je ritje pas bij het uitstappen. catchick street, www.hktramways.com, telefoon 25487102, open dagelijks 5.00-0.00, prijs enkeltje hk $2,30

Teakha

Man Wa

Lane

van jonge ontwerpers en winkeltjes met woondesign. Ook zijn er fijne koffiebars en lunchtentjes.

35 aberdeen street, central, www.pmq.org.hk, telefoon 28702335, open dagelijks 7.00-23.00, mtr sheung wan exit a2

18 tai ping shan street, sheung wan, teakha.com, telefoon 28589185, open di-zo 11.00-19.00, prijs hk $33, mtr sheung wan exit a2

Man Mo Temple

Cat Street

De Man Mo Temple uit 1847 wordt veelvuldig gebruikt door de locals om te bidden tot de god van de literatuur (Man) en de god van de oorlog (Mo). Ouders hopen dat dit tot schoolsucces leidt bij hun kinderen. Er komen ook veel studenten bidden. Aan het plafond hangen spiralen wierook; de rook daarvan brengt de gebeden naar de goden.

Wie nog wat souvenirs voor het thuisfront wil kopen is in Cat Street aan het goede adres. Je vindt hier Chinese sieraden, posters van Mao en allerlei leuke hebbedingen. Onderhandelen over de prijs is noodzakelijk. De straat heet in de volksmond Cat Street, maar de echte naam is Upper Lascar Row.

124-126 hollywood road, sheung wan, telefoon 25400350, open dagelijks 8.00-18.00, entree gratis, mtr sheung wan exit a2

56

Bij Teakha wordt elke kop thee met zorg bereid. Naast de thee zoals wij die kennen, waarbij theebladeren in water worden getrokken, staan hier ook diverse soorten thee op de kaart die met melk worden bereid. Probeer bijvoorbeeld de masala chai. De inrichting van het café is volgens het principe van zakka. Dat is een Japans idee dat ervan uitgaat dat je door een ruimte in te richten met vrolijke spulletjes, je leven net wat lichter kunt maken. Zo zie je hier planken met schilderijen naast felgekleurde thermosflessen en servies.

Herfst 2015

Upper lascar row, sheung wan, www.cat-street.hk, open dagelijks 10.00-18.00, mtr sheung wan exit a2

Duocente Otto

100% Hongkong

Dimsum Square

Deze adressen en meer staan in de nieuwe reisgids 100% Hongkong. Zes wandelroutes leiden je langs highlights én de leukste adressen volgens local Annemarelle Schayik. In 2008 vertrok Annemarelle naar Hongkong voor de bachelor Chinese Studies. Door haar studie leerde ze de stad, de taal en de cultuur goed kennen. Met vriendinnen ging ze in de metropool op zoek naar de leukste adressen voor 100%. Het resultaat: bezienswaardigheden, musea, parken, restaurants, cafés en winkels overzichtelijk gerangschikt per stadsdeel. Uitgaanstips voor iedereen en comfortabele hotels voor elk budget. n

Actie

Win! Maak kans op een exemplaar en stuur een mail naar [email protected] met daarin de reden waarom jij hem zou moeten winnen. 100% Hongkong, Annemarelle van Schayik Fotografie: Vincent van den Hoogen, Prijs: € 14,95 Verschijnt: 25 september 2015

EASTDownUnder

57

Wereld Expo

58

HHeerrffsstt 22001155

Milaan

Feed the world Tekst - Peter van Riel Beeld - Expo 2015 en Peter van Riel

G

rote afwezigen zijn Australië en Nieuw-Zeeland, maar verder zijn ‘onze landen’ goed vertegenwoordigd. EASTDownUnder bezocht deze zomer Expo 2015 in het Italiaanse Milaan en keek haar ogen uit. Vooral Maleisië, Indonesië, Korea, Cambodja en Laos zetten hun beste beentje voor. Het thema voor de Wereldtentoonstelling is Voedsel voor de planeet, energie voor het leven. Dit omvat technologie, innovatie, cultuur, tradities en creativiteit en hoe deze elementen zich verhouden tot eten en diëten. Het accent ligt op het recht op gezond, veilig en voldoende voedsel voor alle wereldbewoners. Elk land vult dit op eigen wijze in. Soms zagen we tenenkrommende propaganda (Thailand en Maleisië), een andere keer weer verrassend vernieuwende inzichten (Duitsland en Korea) of vermakelijk en vooral smaakvol (zoals Japan en de Pacific Islands). Je kunt er nog tot en met 31 oktober heen. Een dagkaart kost wel 39 euro, maar is het uiteindelijk dubbel en dwars waard. www.expo2015.org

o

Het terrein van de exp

EEAASSTTDDoowwnnUUnnddeerr

59 59

koreaans massa huwelijk

gastvrijheid in het Indonesië paviljoen

Vietnam heeft een prachtig paviljoen

60

HHeerrffsstt 22001155

Supermarkt van de toekomst

All about food

Michelle obama was er ook

Laos presenteert zich

entree

bijzondere vormen en structuren

aldeel

landse sm

Het neder

korea schitterde met veel technologie

EASTDownUnder

61

Kees Schepel

Gedung Saté Bandung. Een van de best bewaarde gebouwen uit de Nederlandse tijd. De ringen op de saté-pin vertegenwoordigen elk een miljoen gulden; de bouwkosten

62

Herfst 2015

Kees Schepel

indië echoot na

I

n de kakafonie van Indische ’stemmen’ is het wel eens prettig om een weloverwogen in elkaar gezette symfonie voorgezet te krijgen. Nu eens niet dat eeuwige geklaag en verongelijkt gedoe. Van verdrietig gezever over het aangedane onrecht tot onzinnig gebral over genocide in de Bersiap-tijd; als persoonlijke geschiedenissen niet in enig historisch perspectief gezet worden, liefst belicht van meerdere kanten, dan ontstaat de bubur waar ook nu weer hele volksstammen achteraan lopen in een vreemde, zichzelf aangepraatte waan. Bedoelde symfonie is er nu gekomen. Het boek Echo’s van Indië; de onafhankelijkheid van Indonesië in verhalen en herinneringen van Kester Freriks. Freriks heeft voor zijn boek als uitgangspunt genomen de indrukwekkende kunstinstallatie Grand Parade van de Indonesische kunstenaar Jompet Kuswidananto, die van oktober 2014 tot maart dit jaar te zien was in de Lichthal van het Tropenmuseum in Amsterdam. Waar die Grand Parade vooral de Indonesische geschiedenis als onderwerp leek te hebben, heeft Freriks met dit boek die geschiedenis van meerdere kanten belicht. Of beter: laten belichten. Hij gebruikt de verhalen en herinneringen van Nederlanders, Indische Nederlanders, Molukkers, Chinezen en Indonesiërs, militairen, burgers en Pemoeda’s, en schikt en herschikt die om het verhaal compleet te maken, het muziekstuk meer in balans te krijgen. Het boek begint met de Proklamasi, de Indonesische onafhankelijkheidsverklaring door Soekarno, op 17 augustus 1945. Deze gebeurtenis, door Nederland tot op de dag van vandaag niet echt serieus genomen, is voor Freriks het punt waarvandaan zijn vertelling vertrekt en waar het weer naar terugkeert, waarin kortom uiteindelijk alles steeds weer samenkomt. De compositie van het boek is fraai en in een schijnbaar moeiteloze balans. De verhalen en herinneringen zijn op prettige wijze met elkaar verbonden. Het is verfrissend om in een groots verhaal deze geschiedenis van zoveel verschillende kanten belicht te krijgen, zonder te worden bekropen door het idee een kant te moeten kiezen. Hoewel: die laatste zin zal ik dan toch enigszins moeten terugnemen. Als iets uit dit boek (opnieuw) duidelijk wordt, dan is het de uiteindelijk bijna misdadig bekrompen visie van de Nederlandse overheid aangaande wat we dan maar even de Indonesische kwestie zullen noemen. Toegegeven: met wat we nu weten is het makkelijker oordelen. Maar wat als ‘anderen’ de ruimte hadden gekregen, zeg Soetan Sjahrir en Van Mook (zoals Rudy Kousbroek al mijmerde)? Wat als een ander idee dan dat we terug moesten nemen wat van ons was had kunnen postvatten? Bijvoorbeeld het besef dat de geschiedenis ons al in de achterhoede geplaatst had? Was het dan allemaal niet wat prettiger verlopen? Met wat minder geweld, met wat minder gedoe, met wat meer wellevendheid? Kester Freriks zelf weet dit gevoel veel beter dan ik kan tegen het einde van zijn boek duidelijk te maken, en daarom ga ik hem als slot van dit stuk schaamteloos citeren: “Er is een gedachte die me onophoudelijk achtervolgt: als Nederland zich niet zo misdragen had in die jaren tussen 1945 en 1950, was het leven van duizenden en nog eens duizenden Nederlanders dan minder gebroken geweest, niet zo losgesneden van dit land als dat nu het geval is? (…) Nee, het is niet die ‘Soekarno die ons uit Indië heeft verjaagd’, zoals ik zo vaak heb gehoord, sinds mijn vroegste jeugd. Ik weet het nu zeker. De geschiedenis vraagt om een andere vertelling.” En die vertelling heeft Kester Freriks met een welluidende paukenslag op de leestafel gelegd. n

> Met een welluidende ..........paukenslag <

Echo’s van Indië; De onafhankelijkheid van Indonesië in verhalen en herinneringen Kester Freriks Athenaeum, € 29,90

EASTDownUnder

63

Samtan Art Mine

Zuid-Korea

oude kolenmijn wordt museum Het is 1962 wanneer de eerste man onder de grond verdwijnt. Duizenden zullen hem volgen. Vierentwintig uur per dag hakken deze mannen de weg naar welvaart. Zuigen ze longen vol stof om hun door oorlog verwoeste vaderland nieuw leven in te blazen. Bijna vijftig jaar later, in 2001, zit hun taak erop. De symfonie van geboor en geklop sterft weg tussen de bergen. Als de laatste man het daglicht ziet en zijn houweel laat rusten wordt het stil. Een stilte die twaalf jaar later wordt verbroken wanneer de Samcheok kolenmijn de poorten heropent als de Samtan Art Mine. Tekst - Robert de Koning (www.journeylism.nl) Beeld - Jimmy Kim, Samtan Art Mine & Ellen Linnenkamp (www.journeylism.nl)

64

HHeerrffsstt 22001155

> De Samtan Art Mine is

meer dan een metamorfose van mijn naar museum <

EEAASSTTDDoowwnnUUnnddeerr

65 65

Samtan Art Mine

Zuid-Korea

Machinehuis

Stalen kunstwerk De welvaart van het Zuid-Korea van 2015 is deels gehouwen uit de onderaardse gangen van de Samcheok mijn. Hier werden de kolen naar boven gebracht waarop het vuur van de Koreaanse industrialisatie brandde. Drieduizend mijnwerkers werkten er toen de mijn haar dieptepunt bereikte. De sporen die ze achterlieten zijn nooit uitgewist. Ze zijn gevangen in foto’s, kunstinstallaties en andere verstilde beelden.

Nadat de mijn in 2001 haar poorten sloot, begon de zoektocht naar een betere toekomst. Zo’n 80 procent van de bewoners verliet hun geboortegrond. Het tussen de glooiende heuvels van Gangwon gelegen Sam-chuck dreigde een spookstadje te worden. De lokale politici hadden geen idee hoe ze het tij moesten keren. Totdat globetrotter en kunstverzamelaar Min-seok Kim zich meldde. Kim was geïnspireerd door Zeche Zollverein bij het Duitse Essen. Dit gerevitaliseerde kolenmijn en industriecomplex, tevens Unesco Werelderfgoed, kon een voorbeeld voor Zuid-Korea zijn. Kim stelde voor om van ‘… de mijn een stalen kunstwerk

te maken, omlijst door stof en beton. Een plek waar herinneringen worden gedolven. Waar je de dromen van vooruitgang van de mensen die er zwoegden kunt zien, horen en voelen. Dromen die nog springlevend zijn, die inspireren en creativiteit doen bloeien.’

Kolenkunst

Overtuigd van de mogelijkheden, besloten de autoriteiten bijna € 10 miljoen in de wegroestende mijn te investeren. Met het ene oog naar het verleden en met het andere oog naar de toekomst kijken werd het devies. En zo werd de ruimte waar driehonderd mijnwerkers ooit samen douchten een kunstinstallatie waar de koppen licht schijnen over

Min-seok

Kleurrijke bezoekers

66

Herfst 2015

Kolenmijn

Doucheruimte

Samtan Art Mine

Laundry room

oude röntgenfoto’s van hun longen. In de wasstraat ‘rennen’ overalls de machines uit en zweven de trouwjurken die de directie aan de straatarme kompels uitleende als geesten door de machinekamer. Kolenkunst is het. Kunst waarmee de arbeiders die Zuid-Korea de welvaart van vandaag bezorgden worden geëerd. Maar de Samtan Art Mine is meer dan een metamorfose van mijn naar museum. De ambitie is ook een broedplaats voor talent en creativiteit. Waar voorheen kolen werden gedolven, moet nu moderne kunst ontspruiten. Om dit doel te bereiken zijn er ateliers en appartementen gebouwd waar kunstenaars kunnen wonen en werken. De schilderijen, foto’s, collages en beeldhouwwerken van deze ‘artist residents’ staan en hangen zij aan zij met stukken uit de verzamelwoede van ‘Mister Kim’.

Honderdduizend souvenirs

Meer dan honderdvijftig landen bezocht de mecenas van Samtan de afgelopen dertig jaar. En naast herinneringen, nam hij maar liefst honderdduizend artefacten mee terug naar Zuid-Korea. Een dubbeldekker uit London, een Airstream caravan uit de VS, een orgel uit Amsterdam en duizenden beelden en maskers uit Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Een aantal van deze ‘souvenirs’ doet dienst als buitenbar of decoratiestuk op de terrassen en in het interieur van het museum. De overige 99.900 exemplaren staan stof te happen in de kelder. De ambities van Min-seok Kim zijn groot. De komende jaren wil men de oude spoorlijn naar de mijn herstellen en het kloppend hart worden van een regio die weer tot leven komt. De eerste Zuid-Koreanen beginnen de weg naar de kunstmijn mondjesmaat te vinden. Langzaam maar zeker stijgen de bezoekersaantallen. Buitenlandse gasten zijn nog een zeldzaamheid. Wie zich tussen de bontgekleurde stoet Zuid-Koreanen begeeft, wordt snel gespot en krijgt spontaan een gepassioneerde rondleiding van de in allerijl gewaarschuwde directeur, ouddiplomaat Jin-man (Jimmy) Kim. n

De Samtan Art Mine dankt haar naam aan de combinatie van de plaats waar ze staat, Sam-chuk, en het Koreaanse woord voor kolenmijn: Tan-Gwang. De mijn ligt op 832 meter hoogte in Gangwon, de provincie waar in 2018 de Olympische Winterspelen plaatsvinden. In de buurt kun je zeer bijzonder overnachten in ‘Rock it Suda’. Hier heeft de Koreaanse architect Moon Hoon een paar extravagante vakantiehuizen - die rivier en dal overzien - gebouwd waarvan er eentje is getooid met gigantische horens. Vlakbij de oude kolenmijn vind je een goudmijn in ruste: Hwaam. Ook deze mijn is deels ingericht als (edelmetaal-)museum. Je komt er met een monorail treintje en loopt vervolgens langs goudaders de berg door. Onderweg beland je in ‘de kathedraal’, de grootste grot van Azië.

Adressen Samtan Art Mine 1445-44 Hambacksan-ro, gohan-eup, Jeongseon-gun gangwon-do, www.samtanartmine.com Rock it Suda Local road 424, Molwoondae (bij Jeongseon) gangwon-do, www.rockitsuda.com +82 10 8377 9387 Hwaam Cave Hwaam1-ri, Dong-myeon, Jeongseon-gun gangwon-do, www.jsimc.or.kr

EASTDownUnder

67

Kruiswoordpuzzel



Doe m e en win e !

Win een prachtig boek uit onze collectie Azië en Oceanië! Stuur de oplossing uiterlijk 1 november naar: Ad van Dun

[email protected] Winnaars worden persoonlijk bericht

Horizontaal

Verticaal

1. werkplaats van een kunstenaar; 7. hoge vrouwenzangstem; 12. op grote afstand; 13. Islamitische voedselvoorschriften; 14. oost-europeaan; 15. technische school (afk.); 17. rij wachtende voertuigen; 19. melkklier; 21. meisjesnaam; 22. plechtige belofte; 24. heilige taal der boeddhisten; 27. stapel (hoop); 28. kist voor flessen; 30. klap; 31. sterk ijzerhoudende grondsoort; 32. wijnsoort; 33. kloosterzuster; 35. rivier in west-Afrika; 37. deel van het gelaat; 38. huid om de nek; 41. deel van hals; 42. uitgelekte karnemelk; 44. geestdrift; 46. natie (staat); 47. cafébediende; 48. dier dat van aas leeft; 49. telwoord; 50. geweidragend dier; 52. boomsoort; 54. wereldtaal; 56. dierenmond; 58. met de zeis afsnijden; 61. grote bijl; 62. gezicht (bargoens); 64. plaaggeest; 65. waarschijnlijkheid; 67. vlaktemaat; 68. Regionaal opleidingscentrum (afk.); 70. zetmeelproduct (merg van de palm); 72. lokspijs; 73. nederlandse provincie; 76. gevangenis; 77. internationaal autokenteken Denemarken; 78. eetlust; 79. teug; 81. lengtemaat (afk.); 82. wiel; 83. man van adel; 84. schuw dier; 86. europeaan; 87. van de inhoud ontdoen.

1. oud volk in Mexico; 2. eerstvolgende (afk.); 3. moed (durf); 4. regenboogvlies; 5. plaats in utrecht; 6. oogopslag; 7. deel van een bruidsjapon; 8. plezier; 9. voormalig tv-programma van Jan Lenferink; 10. spil; 11. zonder oponthoud; 16. Sociaal economische Raad (afk.); 18. jong dier; 20. europeaan; 21. bloeiwijze; 23. blijk van erkentelijkheid; 25. insect; 26. kraaiachtige vogel; 27. deel van mond; 29. sprookjesfiguur; 32. boterhamsmeersel; 34. troefkaart; 36. beter (hersteld); 37. vaatwerk met tuit; 39. houtsoort; 40. schoeisel; 42. vrouwenverblijf; 43. grootste uilensoort; 45. vochtig; 46. koeienmaag; 51. meisjesnaam; 53. snel soort; 54. afdeling van een oorlogsvloot; 55. zwemvogel; 56. agrariër; 57. boomvrucht; 59. land in Azië; 60. Viking; 62. een leerrede houden; 63. plaatkieuwig weekdier; 66. binnenvaartuig; 67. wees gegroet (Lat.); 69. gevangenverblijf; 71. de schepper; 73. regelmaat; 74. bevroren neerslag; 75. engelse titel; 78. getemd (mak); 80. steen; 82. muzieknoot; 85. landbouwwerktuig.

68

HHeerrffsstt 22001155

EASTDownUnder

68

nee

Namaakmerkartikelen mag je niet meenemen. Weten wat mee mag? Kijk op douane.nl/reizigers

EASTDownUnder

69

Hans Vervoort

70

LH zeoenm r tf es rt 22001 155

Hans Vervoort

Mijn vader

T

oen 70 jaar geleden de atoombom viel op Nagasaki was mijn vader in de buurt. Hij had het werk aan de Birma spoorweg overleefd en was vervolgens met honderd andere gevangenen per schip naar Japan vervoerd om daar in de mijnen te werken. Hij sprak niet graag over de oorlog, maar dankzij het feit dat sinds 2011 de interneringskaarten gedigitaliseerd zijn kon ik zijn kampgegevens vinden (op www.gahetna.nl). Helaas was de tekst in het Japans en alhoewel ik nog steeds goed tot tien kan tellen (ichi ni san shi enz.) en de kampcommando’s ook nog wel zou kunnen verstaan, heb ik na de oorlog geen aanvechting gehad die taal eens echt goed te leren. De Nederlandse regering (gul als zij kan zijn) liet bij het digitaliseren de kampkaarten van de overledenen vertalen, maar had (zuinig als zij meestal is) er geen geld voor over om ook de kaarten van degenen die de oorlog overleefden in het Nederlands om te zetten. En mijn vader behoorde tot die categorie, al is hij zo’n 15 jaar geleden wel ingehaald door de dood. Dankzij een vriendelijke Japanner ken ik inmiddels toch zijn kampadressen in Birma en Japan. In Japan verbleef hij ruim een jaar in Fukuoka kamp nr. 9B, ongeveer 2 kilometer van Nagasaki verwijderd.

Fukuoka

Kampkaart van

vader Vervoort

Hij vertelde ooit over de mijn waarin hij werkte dat hij een keer het etensblikje van een Japanse collega stal en toen ontdekte dat die hetzelfde karige rantsoen kreeg. Ik geloof niet dat hij zich schuldig voelde over die diefstal, het was ten slotte een Japanner, de vijand. Maar het hielp hem wel om na de oorlog dat volk wat minder te haten. Niet dat hij ze ook maar iets vergaf, want zijn oudste zoon was in het interneringskamp gestorven door ziekte en honger en dat stond elke vergiffenis in de weg. Maar de wetenschap dat ook de gewone Japanner leed onder de oorlog maakte een paar millimeter verschil. De bom op Nagasaki bracht goddank vrede. Mijn vader zat 600 meter onder de grond. Hij en de andere hadden de bof dat bij het naar boven komen de wind de goede kant op stond. Na de oorlog zag hij ons terug in Makassar, de hoofdstad van Celebes. Mijn vader was er administrateur van het KNILgarnizoen en mijn moeder en ik waren per boot van Semarang naar Makassar gekomen. Ik was zes. Het was net avond geworden en al vrij donker. We stonden op de kade in de menigte, naast onze koffertjes, toen mijn vader ons vond. Hij tilde me op en drukte mijn moeder tegen zich aan en zo stonden we een tijdje. Hij was stevig en had een breed, rood gezicht en hij rook prettig naar tabak. We stapten in een dogkar, een wagen met paard, en reden weg. Al na een half uur kwamen we aan waar we zouden wonen, Bessieweg nummer 10. Mijn vader had voor eten gezorgd, boterhammen met kaas uit blik. Er kwam warm licht uit de lamp boven de tafel. Het was stil buiten en gezellig binnen en al ver over bedtijd. Ze praatten af en toe met elkaar. Ik hoorde de naam Robbie vallen, terwijl ik met aandacht mijn boterhammen at. Hij was blond met blauwe ogen en een jaar ouder dan ik toen hij dood ging in het kamp. Nu ik zijn naam weer hoorde, in Makassar onder het lamplicht, dacht ik voor het eerst sinds lange tijd aan hem. Ineens begon mijn vader zacht te huilen. Ze stonden tegen elkaar aan, mijn vader en mijn moeder. Na enig aarzelen klom ik van mijn stoel af en ging erbij staan. De hand van mijn moeder kwam naar beneden en trok me tegen zich aan. n

> Hij tilde me op en drukte mijn moeder tegen zich aan en zo stonden we een tijdje <

EASTDownUnder

71

Kaart

72

H Heerrffsstt 22001155

Zuidoost-Azië

Colofon EASTDownUnder Jaargang 19 - Herfst 2015 Coverfoto: Shutterstock Hoofdredactie: Peter van Riel (EAST!) Jaap van Splunter (Down Under) uitgever: Peter van Riel eindredactie: Emma Kwee, Letter Republic Artwork: Robert de Bruijn, Mariëlle Kuijpers Drukwerk: Veldhuis Media Distributie: VMBPress Abonnementen: Tanja Ooms Sales & marketing: Maasland Communicatie kaarten: Cartographics Fotografie: Shutterstock.com Aan dit nummer werkten mee: Rowan Boeijen, Ad Borsboom, Kester Freriks, Robert de Koning, Michel Maas, Menno Nagelhout, Marijke Sarneel, Annemarelle van Schayik, Kees Schepel, Jan Timmers, Hans Vervoort, Bert Vos, Edwin en Petra Vrielink, Hans Wismeijer. Maasland uitgeverij Postbus 348, 5340 AH Oss, T. 0412-628218, F. 0412-651367 E. [email protected] W. www.maaslanduitgeverij.com EASTDownUnder werkt samen met www.aziatischetijger.nl

Cadeautje! EASTDownUnder op tablet Abonnees kunnen vanaf nu met hun abonneenummer het digitale abonnement via MagZine activeren, downloaden en lezen op hun tablet en telefoon (iOS en Android). Een makkelijke manier om ook op reis uw favoriete magazine te kunnen raadplegen. Uw abonnee-nummer kunt u vinden op de adresdrager.

Tarieven: jaarabonnement C 21,50, buitenland > België C 27,50 (buiten België is uitsluitend een digitaal abonnement van E 15,- mogelijk), losse nummers C 5,95. Abonnementen gaan in per jaargang. Betaling van het abonnementsgeld uitsluitend via automatische incasso, voor andere betaalwijzen worden extra kosten in rekening gebracht. Opzeggingen, uitsluitend schriftelijk en alleen mogelijk na een vol jaar, uiterlijk 3 maanden voorafgaand aan het volgende kwartaal, anders wordt men verondersteld abonnee te blijven. Er kunnen uitzonderingen zijn indien u hebt gekozen voor een geschenk dat de waarde van een jaarabonnement overstijgt. Voor opgave van abonnementen, adreswijzigingen, opzeggingen en alle andere zaken betreffende de abonnementenadministratie dient men zich te wenden tot Maasland Uitgeverij B.V. telefoon 0412-628218 (ochtenden). Overnemen van artikelen zonder schriftelijke toestemming van zowel auteur als uitgever is niet toegestaan. De uitgever draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van door freelancers aangeleverde teksten en foto’s, advertenties, advertorials, meehechters, bijsluiters en dergelijke.

Gratis en helemaal voor niks! EASTDownUnder

73

Vooruitblik

Expeditie naar Papua nieuwe reisbestemmingen Azië en oceanië in 2016

volg de productie van het nieuwe nummer nu op Facebook en in de nieuwsbrief. Het winternummer ligt eind december in de winkel.

74

Herfst 2015

www.eastmagazine.nl www.goingdownundermagazine.nl facebook.com/MagazineEast facebook.com/MagazineDownUnder Aanmelden voor nieuwsbrief kan via [email protected]

Ontdek Indonesië met Smaragd Reizen onze reizen: privéreizen op maat - avontuurlijke reizen groepsreizen - verzorgde facetreizen - strandvakanties & overwintering - trouwarrangementen & honeymoon - losse vliegtickets

onze bestemmingen: Indonesië - Maleisië - Singapore - Thailand - China - Hong Kong - Vietnam - Sri Lanka Malediven - Australië - Nieuw-Zeeland

Smaragd Reizen Molenweg 3A 1601 SR Enkhuizen F 0228 31 23 21 E [email protected] www.smaragd-reizen.nl

De kracht van Smaragd ✓ met een flexibele instelling spelen we in op uw persoonlijke wensen ✓ we zijn meer dan thuis op al onze bestemmingen ✓ kleine groepen: maximaal 12 tot 18 personen ✓ vertrekgarantie bij 6 tot 8 personen ✓ een persoonlijke aanpak tot in de kleinste details

Bel voor al uw vragen én onze brochure met T 0228 312231 of kijk op www.smaragd-reizen.nl

Ervaar de nieuwe standaard in vliegen. Ervaar de Qantas A380.

De nieuwe Qantas A380 vliegt nu op verschillende routes tussen Londen en Sydney en biedt de nieuwste standaard in zowel Economy, Premium Economy, Business en First Class. Qantas A380 een klasse apart. Boek nu op qantas.nl of ga naar uw lokale reisagent.