NVP insight. Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

Insight is een uitgave van de NVP, de Nederlandse Vereniging voor Personeelmanagement & Organisatieontwikkeling. Het doel van Insight is om specifieke actuele thema’s rondom het HR vakgebied op eigentijdse wijze nader te belichten en de HR professional inzicht te verschaffen in hoe theorieën zich vertalen in de praktijk.

NVP | insight Servant Leadership:

hype, religie of noodzaak? Hoe denken onze (ervarings)deskundigen over dienend-leiderschap, ofwel Servant Leadership? Erna Baars, Inge Nuijten, Lucas van Wees en Hans Zierikzee gingen in discussie. We legden dit viertal een aantal (provocerende) stellingen voor en daagden ze uit hierop te reageren.

Inhoud 4

De deskundigen: Erna Baars, Inge Nuijten, Lucas van Wees en Hans Zierikzee.

6

> Stelling Servant Leadership is een hype in het managementdenken. Overgewaaid uit de VS en van tijdelijke aard.

8

> Stelling Servant Leadership haalt, in tegenstelling tot macht en controle, het beste uit de jongere generatie.

10

> Stelling Alleen diegenen die zichzelf al bewezen hebben en vanuit daar op respect kunnen rekenen, kunnen zich veroorloven dienend te leiden.

NVP | insight

12

> Stelling Servant Leadership is voor altruïsten, is niet resultaatgericht en daarom de voorbode van de teloorgang van je organisatie.

14

> Stelling Servant Leadership, en sterk en charismatisch leiderschap. Twee geloven op één kussen?

16

> Stelling De waarde van Servant Leadership voor mens en organisatie is niet bewezen.

18

> Stelling Een Servant Leader… moedig of soft?

20

> Stelling Servant Leadership is een religie en heeft niets te maken met het leiden van een bedrijf.

Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 3

De deskundigen Drs. Lucas van Wees MBA/MBT werkt sinds 2001 als Vice President HR Commercial voor KLM. Daarvoor was hij werkzaam bij achtereenvolgens Philips, Shell en KPN, in HR, lijnmanagement en commerciële posities. Lucas is lid van het hoofdbestuur van de NVP en in deze rol afgevaardigde in het algemeen bestuur van de European Association of Personnel Management (EAPM). Hij is lid van de Strategische Adviesraad van de NHTV in Breda. Studeerde toerisme in Breda, bedrijfssociologie in Tilburg, voltooide een MBA in Lausanne en een Master in Business Technology in Delft. Tevens is Lucas een van de ambassadors van Servant Leadership in Nederland. Dr. Inge Nuijten promoveerde eind 2009 op het proefschrift: ‘Servant-Leadership: Paradox or Diamond in the Rough?’ aan de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit. Momenteel verricht ze met haar bedrijf ISPT onderzoek voor bedrijven op het gebied van dienend-leiderschap en geeft ze advies en trainingen over dienend-leiderschap en prestatiepsychologie. Hierbij bundelt ze de kennis en ervaring die zij opdeed in verschillende opleidingen, tijdens onderzoeksprojecten en in het bedrijfsleven (o.a. ING en PWC), de zorg (o.a. Amphia en TweeSteden Ziekenhuis), het onderwijs (divers) en de sport (o.a. Prise d’Eau golf). Ze is lid van de Raad van Advies van het Greenleaf Center for Servant Leadership Europe en in het najaar van 2011 verschijnt van haar een Nederlands boek over dienend-leiderschap.

4 | Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

NVP | insight

Hans Zierikzee is een man van ‘learning by doing’. Inmiddels is hij ruim 15 jaar zelfstandig werkzaam als bouwer en begeleider van complexe veranderingsprocessen. Hij startte als 15-jarige als letterzetter bij Sijthoff, werkte in diverse functies als hoofd verkoop in de commercie en als HR-manager in verschillende organisaties. Hij is lid van de NVP werkgroep 3.0 en tot voor kort was hij voorzitter van de NVP-afdeling NoordNederland. Zijn inzet is er steeds op gericht om mensen in zijn omgeving te laten groeien. Daarnaast is hij blijvend nieuwsgierig en vanaf 2010 betrokken bij het jaarlijkse Kinderfestival in Bosnië. Oprechtheid heeft voor hem sindsdien een nieuwe betekenis gekregen. Naast alle hoofdzaken is hij zich de laatste jaren vooral op HARTzaken gaan richten. Drs. Erna Baars MMO is als zelfstandig executive coach en consultant werkzaam onder de naam Amargon Consultancy & Coaching. Ze is onder meer gespecialiseerd in het coachen van bestuurders, top-managers, high-potentials en professionals. Haar motto is ‘Just because you can’t see it, it does not mean it’s not there’. Erna heeft een veelzijdige achtergrond met ruime ervaring in de financiële dienstverlening en gezondheidszorg. Zo was zij onder meer werkzaam als bedrijfsarts, hoofd Arbodienst, directeur HR en ziekenhuisbestuurder. Naast haar werk vervult zij verschillende rollen als toezichthouder en is zij bestuurslid bij het Greenleaf Center for Servant Leadership Europe. Zij voltooide diverse universitaire opleidingen en volgde scholingsprogramma’s in binnen- en buitenland.


> Stelling

Servant Leadership is een hype in het managementdenken. Overgewaaid uit de VS en van tijdelijke aard.


NVP | insight

Inge: ‘De term Servant Leadership mag dan voor het eerst in de VS zijn genoemd en recentelijk meer aandacht krijgen, dienend-leiderschap wordt al eeuwen over de hele wereld ‘beoefend’. Dus het is zeker niet van tijdelijke aard.’ Lucas: ‘Dat het gedachtegoed achter dienend-leiderschap een lange historie heeft, bewijst een aansluitend denkbeeld zoals rentmeesterschap, ofwel de wereld minstens zo goed en liever nog beter achterlaten voor de nazaten dan hoe je hem aantrof. Servant Leadership is tijdloos. Het past goed bij de wereld van vandaag, en nog beter bij de wereld van morgen. Een cruciale conditie voor het aanpassingsvermogen van mens en organisatie in een tijd van globalisering.’ Erna: ‘Kenmerkend voor een hype is dat er door de media bovenmatige aandacht aan besteed wordt. Naar mijn mening is de aandacht hiervoor nu zeker niet bovenmatig. Het belang ervan echter buitengewoon groot. Kijk maar naar het top-downleiderschap, met grote ego’s en zelfoverschatting, met als gevolg de recente crisis. Dan ziet elk weldenkend mens dat er iets wezenlijks moet veranderen.’ Hans: ‘Van tijdelijke aard? Mijn eerste kennismaking met dienend-leiderschap stamt al van 20 jaar geleden! Ik herinner me een combinatie van doortastendheid en ‘het hart op de goede plek’. Dat werkte heel goed. We hadden slechts ruimte en steun te geven.’

‘Servant Leadership is een cruciale conditie voor het aanpassingsvermogen van mens en organisatie in een tijd van globalisering.’ Lucas van Wees


> Stelling

Servant Leadership haalt, in tegenstelling tot macht en controle, het beste uit de jongere generatie.


NVP | insight

Hans: ‘Ja, dat geloof ik ook. Macht en controle richten zich niet op de ontwikkeling van anderen. Dat is inmiddels pijnlijk zichtbaar geworden. Jongere generaties hebben hun eigen paden te banen. Wij hebben de verantwoordelijkheid ze hier in te steunen. Los van macht en controle komen de mooiste initiatieven tot stand. Al kan enige controle de zaak wel steviger en stabieler maken.’ Erna: ‘Servant Leadership haalt het beste uit álle generaties! Maar dat het vooral jongeren aanspreekt en hen stimuleert zich maximaal te ontwikkelen, en hun kwaliteiten in te zetten op een respectvolle en integere manier, is duidelijk. In de Young Bilderberg Conference 2010 hebben jonge leiders uit het bedrijfsleven zich uitgesproken voor deze stijl van leiderschap in hun Handvest Nieuw Leiderschap. Een van hun zes stellingen luidt: ‘Leiders moeten sturen op vertrouwen en niet op macht en controle’. Zegt dit niet genoeg?’ Inge: ‘De jongere generatie heeft veel mogelijkheden en zal dan ook niet snel settelen voor een autoritaire baas die weinig ruimte laat voor eigen inbreng en zingeving. Een baas die controleert en uit is op eigen gewin, kan bij de jongere generatie op minder respect en vertrouwen rekenen.’ Lucas: ‘Brute macht werkt alleen maar in bepaalde situaties. En is zeker geen duurzaam managementprincipe dat mensen langdurig verbindt. Controle kan goed zijn, maar vertrouwen is beter. Strategie is het vermogen om als eerste in de toekomst aan te komen. Servant Leadership biedt daar een goede uitgangspositie voor.’

‘Servant Leadership haalt het beste uit álle generaties!’ Erna Baars


> Stelling

Alleen diegenen die zichzelf al bewezen hebben en vanuit daar op respect kunnen rekenen, kunnen zich veroorloven dienend te leiden.


NVP | insight

Inge: ‘Iedereen kan dienend leiden. Maar kan ook iedereen het zich veroorloven? Als de personen boven je niet inzien dat je team goed presteert vanwege jouw dienende opstelling, dan zal je in de huidige maatschappij zelf geregeld aan het kortste eind trekken. Je gedrag wordt als afwijkend en wellicht zelfs bedreigend gezien. Echter als het topmanagement dienend-leiderschap begrijpt en ondersteunt, dan kan iedereen zich veroorloven dienend te leiden.’ Hans: ‘In je werksituatie heb je te maken met heersende culturen. Je speelveld bepaal je echter zelf. Als je er werkelijk in gelooft en zo in je werk en leven wilt blijven staan, is er altijd ruimte om het te doen. Groot en klein, desnoods ergens anders.’ Erna: ‘Is het in de praktijk zo makkelijk? Er heerst een enorme sociale druk om je als leider op een bepaalde manier te gedragen. En het is een grote kunst om dienen en leiden bij elkaar te brengen. Zeker in een tijd waarin leiderschap werd verbonden met bediend wórden, in plaats van zelf een dienstbare rol vervullen.’ Lucas: ‘Ik ben het met Hans eens dat Servant Leadership ook heel sterk een mentaliteitskwestie is. Mijn vermoeden is dat dienend-leiders zich ook ‘vrij’ in het hoofd voelen en minder afhankelijkheid van anderen ervaren. Hoewel ze juist een behoorlijk inlevingsvermogen hebben. Dienend-leiders kenmerken zich door de paradox betrokken distantie.’

‘Als je er werkelijk in gelooft, is er altijd ruimte om het te doen.’

Hans Zierikzee


> Stelling

Servant Leadership is voor altruïsten, is niet resultaatgericht en daarom de voorbode van de teloorgang van je organisatie.


NVP | insight

Erna: ‘Als je oppervlakkig links en rechts iets leest over Servant Leadership, dan zou je dat kunnen denken. Het blijkt echter dat organisaties die dit gedachtegoed bewust toepassen, duurzaam betere resultaten boeken dan de concurrentie. Het is geen trucje, maar een overtuiging. En trekt en behoudt daarmee medewerkers die dit versterken en doorgeven aan anderen. Het is het meest moeilijk te kopiëren concept, omdat dit gedachtegoed dat het beste uit iedereen naar boven haalt, op den duur in de cultuur van deze organisaties verankerd zit.’ Lucas: ‘Organisaties die niet failliet gaan of veel verliezen door een of ander schandaal, minder tot geen problemen krijgen met ziekteverzuim en burnout, en het vertrouwen van de klant behouden.’ Hans: ‘Jullie kunnen dit met jullie jarenlange SL-ervaring beter beoordelen. Als ik een inschatting maak, dan vind je inderdaad onbaatzuchtigheid in deze visie terug. Het resultaat komt wat mij betreft voort uit (en staat niet voorop) de persoonlijke drijfveren van mensen.’ Inge: ‘Dienend-leiderschap is altruïstisch, maar wel degelijk resultaatgericht. Dienend-leiders communiceren een inspirerende (maatschappelijk) verantwoorde visie en maken medewerkers duidelijk wat hun bijdrage is in het grote geheel. Vervolgens faciliteren zij medewerkers bij het ontwikkelen van hun talenten. Dit zorgt ervoor dat medewerkers trots zijn, verantwoordelijkheid nemen en groeien. Met hen groeit de organisatie mee. Het misverstand dat dienend-leiderschap niet resultaatgericht zou zijn, ontstaat doordat men bij resultaat vrijwel altijd denkt aan korte termijn winstcijfers, in plaats van op lange termijn een goed resultaat neerzetten en blijven neerzetten.’

‘Dienend-leiderschap is altruïstisch, maar wel degelijk resultaatgericht.’

Inge Nuijten


> Stelling

Servant Leadership, en sterk en charismatisch leiderschap. Twee geloven op één kussen?


NVP | insight

Inge: ‘Vanuit een wetenschappelijk oogpunt ben ik het hier mee eens. In de definitie van charismatisch leiderschap is opgenomen dat deze persoon manipuleert voor eigen gewin. Absoluut het tegenovergestelde van een dienendleider dus. Alhoewel dienende leiders vaak wel een bijzondere aantrekkingskracht, ofwel charisma hebben.’ Lucas: ‘Er is een interessant gedachtenexperiment te doen als het gaat over Nelson Mandela. ‘What if he came out angry?’ Ondanks zijn jarenlange gevangenschap op Robbeneiland, wist hij weg te blijven van haat en cynisme, en het onverzoenbare te verzoenen. Door gebruik te maken van ‘soft power’, is Zuid-Afrika waarschijnlijk veel bloedvergieten gespaard gebleven.’ Erna: ‘En zo zijn er meer aansprekende voorbeelden. Denk aan Ghandi, Martin Luther King, Mandela, Moeder Teresa en ga zo maar door. Wat niet wegneemt dat het een bijzondere kunst is om kracht en kwetsbaarheid te combineren ten faveure van je medewerkers en de maatschappij. Dit vraag moed en veel zelfreflectie.’ Hans: ‘Niet alles is wat het lijkt. Ook charismatisch en leiderschap lijken een bepaalde tegenstrijdigheid in zich te hebben. Charismatisch of dienend, in beide gevallen betreft het kenmerken van leiders, die gemakkelijk anders uitgelegd kunnen worden. Het gaat niet om woorden, maar om intenties. Om met je manier van leiden (sturend of meer dienend), iets tot stand te brengen dat nodig of gewenst is.’

‘Het vraagt moed en veel zelfreflectie om kracht en kwetsbaarheid te combineren.’

Erna Baars


> Stelling

De waarde van Servant Leadership voor mens en organisatie is niet bewezen.


?

NVP | insight

Erna: ‘Laten we het eens omdraaien. Heeft de waarde van het huidige leiderschap zich voor mens en organisatie bewezen? Dit was adequaat in het industriële en institutionele tijdperk, maar nu gaat het zich tegen ons keren. Deze tijd van kennisversnelling en netwerken vraagt om andere leiderschap dan die van dwingende macht, zelfverrijking en moordende concurrentie. Juist het delen van macht en het beter maken van de ander zal het respect krijgen van de jongere generatie, en daarmee ook bijdragen aan een duurzame wereld. Servant Leadership gaat namelijk verder, en wel om het verbeteren van de kwaliteit van onze samenleving.’ Lucas: ‘Inge, hoe sta jij hier tegenover? Jij hebt hier onderzoek naar gedaan. Wat zijn jouw bevindingen?’ Inge: ‘Uit wetenschappelijk onderzoek zijn behoorlijk wat aanwijzingen te halen dat dienend-leiderschap nuttig is voor mens, organisatie en maatschappij. Zo hebben meerdere onderzoeken aangetoond dat Servant Leadership een positief effect heeft op de belangrijkste psychologische basisbehoeften van mensen en op vertrouwen. Deze aspecten worden op hun beurt weer gelinkt aan welzijn, betere prestaties, minder ziekteverzuim, gezondheid, leren, motivatie, betrokkenheid, tevredenheid, minder verloop, creativiteit, etc. Ook bestaat er onderzoek dat een rechtstreeks effect van Servant Leadership op presteren, op extra inzet op het werk, en op creativiteit aantoont. Overigens worden er niet alleen maar positieve zaken gerapporteerd. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld ook dat resultaten van dienend-geleide teams op korte termijn minder kunnen zijn in vergelijking tot directief-geleide teams. Dit mindere korte termijnresultaat wordt echter gecompenseerd door een beter lange termijnresultaat.’ Hans: ‘Bewijzen heeft iets in zich van zichtbaar maken wat er al is. Bovendien is het gevolg van de stelling dat dienend-leiderschap opgehouden zou zijn te bestaan. Durf het in te zetten en dan maar eens zien wat het oplevert. Als mensen vinden en ervaren dat het werkt, is het bewijs voor mij geleverd. Inge heeft zo haar eigen invalshoek om hiernaar te kijken. En juist door van verschillende kanten te kijken, kunnen we van elkaar leren.’

‘Deze tijd vraagt om een andere leiderschap dan die van dwingende macht, zelfverrijking en moordende concurrentie.’ Erna Baars Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 17

> Stelling

Een Servant Leader… moedig of soft?


NVP | insight

Hans: ‘Omgedraaid staat er zachtmoedig, een woord dat we heel goed kennen. Beide elementen zitten in Servant Leadership. Het vergt moed om zacht te zijn. Het mooie aan de uitgangspunten van dienend-leiderschap is juist de combinatie van leiden en dienen. Dat vraagt van je om ontvankelijk te zijn, je te verbinden en ook de moed te hebben het goede te doen. Laatst heb ik gemeend iets juist niet te gaan doen, terwijl het wel impliciet verwacht werd. Het gevolg was dat anderen hun verantwoordelijk namen en ik ze daarbij later geholpen hebt. Gun anderen het podium. Het vergt moed om op je handen te gaan zitten.’ Erna: ‘Dienend leiden is moedig en moeilijk! Een dienend-leider kenmerkt zich door vele goede en belangrijke eigenschappen. Denk bijvoorbeeld aan zorgzaamheid, bescheidenheid en het anderen successen gunnen. Kenmerken die veel leiders zeker af en toe toepassen. Alleen dienend-leiders doen dit consequent en voortdurend. Pas dan krijgen medewerkers het vertrouwen dat het oprecht is en zullen zij zich openstellen, zelf daarin groeien, en steeds beter worden.’ Lucas: ‘Een dienend-leider is zeker moedig. De meesten hebben een scherp beeld over wie zij zijn, en wat hun mensen wereldbeeld is. Doordat zij het eigen ego ‘in control’ hebben, staan zij echter wel behoorlijk open voor allerlei invloeden, signalen en denkbeelden. Dat kun je soft noemen, maar zoals iedere HR-professional weet maakt juist de onderkenning van dit soort zaken het verschil in effectief en efficiënt leidinggeven.’ Inge: ‘Dienen is soft, maar dienen is geen dienend-leiderschap. Bij leiderschap gaat het erom dat je een doel communiceert waarvoor anderen zich in willen zetten. Zo ook bij dienend-leiderschap. Dienend-leiders maken keuzes en bewandelen wegen die anderen op basis van ‘korte-termijn-angst-denken’ nooit zouden nemen. Dienend-leiders zijn dus vrijwel altijd pioniers. Daarnaast dragen zij zorg voor de groei en ontwikkeling van de mensen om hen heen. Ze hebben vertrouwen in hun medewerkers en laten hen meer vrij om op eigen wijze invulling te geven aan het werk. Het ontwikkelen van anderen en loslaten van de controle vergt moed.’

‘De meeste dienend-leiders hebben een scherp beeld over wie zij zijn, en wat hun mensen wereldbeeld is.’ Lucas van Wees Servant Leadership: hype, religie of noodzaak? | 19

> Stelling

Servant Leadership is een religie en heeft niets te maken met het leiden van een bedrijf.


NVP | insight

Erna: ‘Servant Leadership toont zeker overeenkomsten met het dienstbare gedachtegoed dat in vele religies voorkomt. Robert Greenleaf, de eerste die dienen en leiderschap in één concept samenbracht, verstaat onder religie ‘elke invloed van een samenstel aan activiteiten die mensen richting en betekenis geeft in hun leven’. In die zin zou Servant Leadership daar wel in kunnen passen. Deze vorm van leiderschap geeft, door de focus te leggen op het doen groeien van anderen, betekenis aan het bestaan van de leider zelf en draagt bij tot het creëren van een dienstbaarheid aan de maatschappij en een betere toekomst voor volgende generaties.’ Inge: ‘Als je het basisgeschrift van Greenleaf leest, dan zie je dat dienendleiderschap is voortgevloeid uit zijn veertig jaar lange ervaring bij AT&T, zijn omvangrijke kennis van mens en maatschappij, en het lezen van vele boeken. En dan vooral het boek van Hermann Hesse, ‘Reis naar het morgenland’. In hetzelfde basisgeschrift geeft Greenleaf aan dat gelovige mensen graag wilden dat hij inzag dat zijn denken gebaseerd was op een verhaal zoals dat van Jezus. Zo heeft hij het zelf echter nooit bekeken. Het is nooit zijn uitgangspunt geweest, maar hij snapte de vergelijking wel.’ Hans: ‘Religie roept bij mij hele andere associaties op. Wel zie ik een duidelijke link tussen je eigen geloof, al dan niet religieus van aard, en de wijze waarop je leiderschap in de praktijk brengt. In ons vak hebben we het dan over missie, visie en kernwaarden. Leiderschap maakt daar onlosmakelijk deel van uit. Je hebt juist een ‘geloof’ nodig om hierin je eigen weg te vinden, te reflecteren hierop. Als ik dat koppel aan de maatschappelijke tijdgeest, kan het houvast bieden aan mensen die hiernaar op zoek zijn. Dat gun ik eenieder. Dienendleiderschap is de moeite waard om voor jezelf te onderzoeken.’

‘Ik zie een duidelijke link tussen je eigen geloof, al dan niet religieus, en de wijze waarop je leiderschap in de praktijk brengt.’

Hans Zierikzee


Colofon Uitgave september 2011 Nederlandse Vereniging voor Personeelsmanagement & Organisatieontwikkeling (NVP) Villawal 1 3432 NX Nieuwegein Postbus 70 3430 AB Nieuwegein tel (030) 236 71 01 fax (030) 234 39 91 e-mail [email protected] website www.nvp-plaza.nl

Vormgeving Marieke Vugts, Sisters at Work

Tekstredactie Daniëlle van de Werken, Sisters at Work


NVP insight. Servant Leadership: hype, religie of noodzaak?

Recommend Documents