NVKD studiedagen 30 mei 1 juni 2013

NVKD studiedagen 30 mei – 1 juni 2013

Grontmij Nederland B.V. Adrienne Mertens T: +31 24 6221473 [email protected] http://www.grontmij.nl

Locatie NVKD studiedagen: IJkelaarstraat 3 6611 KN Overasselt M: +31 6 44602020

Geachte NVKD leden, Dit jaar vindt de jaarlijkse studiebijeenkomst van de NVKD sinds lange tijd weer in het oosten van Nederland plaats, namelijk in Overasselt, bij Adrienne Mertens. Dit dorp aan de Maas ligt net onder de rook van Nijmegen. Adrienne woont in het buitengebied aan de rand van het Natuurgebied de Overasseltse- en Hatertse Vennen. In haar tuin heeft ze een zwemvijver, waar liefhebbers van zwemmen gebruik van kunnen maken. Voor de lezingendag hebben wij Eileen Cox van het Natural History Museum in London uitgenodigd om een keynote lezing te geven over “Recognising and defining taxonomic boundaries in “well-known” freshwater diatoms and its relevance to water quality evaluation”. Het bestuur is zeer blij dat Eileen aan onze uitnodiging gevolg heeft gegeven. De eerste dag, donderdag 30 mei, staat in het teken van de vierde taxonomische workshop (aanvang 10.30 u.). De eerste drie workshops in Aalst (2010), Lelystad (2011) en Haren (2012) waren een groot succes en het NVKD bestuur heeft daarom besloten deze traditie voort te zetten1. Aansluitend op de workshop is er een borrel en barbecue ter plaatse. Op vrijdag 31 mei is de jaarlijkse lezingendag met een gevarieerd programma. De dag zal afgesloten worden met een gezamenlijk diner in het Restaurant St. Walrick. Op zaterdag 1 juni is ook dit jaar weer een bijzondere excursie gepland. Wij bezoeken onder leiding van een gids de Overasseltse en Hatertse Vennen. Zoals altijd zijn er geen kosten verbonden aan de lezingendag. Wel vragen we uw deelname aan het diner kenbaar te maken tot 15 mei 2013 (kosten incl. drank 40 euro p.p.). Voor de deelname aan de taxonomische workshop op donderdag 30 mei bedragen de kosten € 150,00 (betalingsbewijs wordt verstrekt op 30 mei). Het bestuur is zich bewust dat dit een forse 1

De studieboeken van de vorige taxonomische workshops kunt u vinden op de NVKD website www.diatom.nl.

stijging van de inschrijfkosten is. De taxonomische workshop werd in de laatste jaren zeer geprofessionaliseerd wat onder andere een enorme voorbereidingstijd vergt en een kostbare productie van het workshopboek inhoudt. Thema van de workshop wordt: Aanvullingen bij fragilarioide diatomeeën: Punctastriata, Fragilariforma, Stauroforma, Distrionella, Opephora, Ulnaria, Ctenophora en Tabularia. Meebrengen: eigen slides met probleemschaaltjes. Speciale problemen met deze soortgroepen kunt u van tevoren aanmelden bij Bart Van de Vijver, bij voorkeur voor 30 april 2013. U kunt ook uw eigen microscoop meebrengen; bent u van plan om dit te doen, dit graag aangeven bij Bart Van de Vijver. Ik wens iedereen inspirerende studiedagen! Holger Cremer Voorzitter NVKD

BELANGRIJKE DEADLINES 15 mei 2013: aanmelden via onderstaand inschrijfformulier voor taxonomische workshop, lezingendag en excursie ([email protected]). 15 mei 2013: opgeven voor diner op 30 mei (BBQ bij Adrienne) via onderstaand inschrijfformulier ([email protected]). 15 mei 2013: opgeven voor diner op 31 mei (Restaurant St. Walrick) via onderstaand inschrijfformulier ([email protected]). 20 mei 2013: opgeven voor shuttle service van/naar station Wijchen ([email protected]).

BELANGRIJKE INFORMATIE Er is gelegenheid om in de zwemvijver bij Adrienne te zwemmen. Liefhebbers: zwemspullen meenemen.

Vierde Taxonomische Workshop van de Nederlands-Vlaamse Kring der Diatomisten BART VAN DE VIJVER National Botanic Garden of Belgium, Department of Cryptogamy, Domein van Bouchout, B1860 Meise, Belgium ([email protected])

In deze vierde workshop zal verder gewerkt worden aan de bespreking van de genera die recent van Fragilaria s.s. werden afgesplitst. Na een eerste workshop waarin de genera Staurosira, Pseudostaurosira en Staurosirella werden behandeld zullen nu minder bekende genera aan bod komen zoals Punctastriata, Fragilariforma, Stauroforma, Distrionella, Opephora, Ulnaria, Ctenophora en Tabularia. Sommige soorten zoals Ulnaria ulna of Fragilariforma virescens zullen reeds algemeen gekend zijn bij de meeste deelnemers maar het loont de moeite om ook hen op te nemen in het pakket. Zoals steeds zal de workshop een theoretisch gedeelte omvatten in de voormiddag waarbij ingegaan wordt op de verschillende genera en soorten en een praktisch gedeelte waarbij we aan de hand van voorbeelden in preparaten illustratiemateriaal verschaffen over de besproken soorten. Uiteraard kunnen alle probleemgevallen uit deze genera die u ooit tijdens uw analyses hebt aangetroffen op voorhand overgemaakt worden aan B. Van de Vijver (Nationale Plantentuin van België, Domein van Bouchout, B-1860 Meise, België, vandevijver @ br.fgov.be). Deze zullen dan gebruikt worden tijdens de workshop om het onderwerp beter te omschrijven. De vierde taxonomische workshop zal doorgaan op donderdag 30 mei vanaf 10.30 in Overasselt. Geïnteresseerden voor deze workshop worden gevraagd zich voor 15 mei 2013 op te geven bij Bart Van de Vijver.

Inschrijvingsformulier NVKD Overasselt bijeenkomst 30 mei -1 juni 2013 Opgave (bij voorkeur per mail) graag voor 15 mei 2013 bij Gert van Ee: [email protected] (Voorhelmstraat 5, 2012 ZM Haarlem; +31-(0)6-34883425).

Ik neem deel aan: o Donderdag 30 mei workshop determineren van Punctastriata, Fragilariforma, Stauroforma, Distrionella, Opephora, Ulnaria, Ctenophora en Tabularia. Deelname bevestiging volgt na overmaken van 150 euro p.p. op rekeningnummer 4610926 (IBAN: NL91INGB0004610926; BIC: INGBNL2A) ten name van “Nederlands Vlaamse Kring van Diatomisten Amsterdam” onder vermelding van “NVKD Taxonomische Workshop 2013”. o Donderdag 30 mei ’s avonds diner (eigen kosten); graag speciale wensen (vegetarisch, etc.) van tevoren kenbaar maken aan Gert van Ee. o Vrijdag 31 mei lezingen, ledenvergadering NVKD (geen kosten). o Vrijdag 31 mei ’s avonds diner (40,00 Euro p.p.); graag speciale wensen (vegetarisch, etc.) van tevoren kenbaar maken aan Gert van Ee. Deelname bevestiging volgt na overmaken van 40 euro p.p. op rekeningnummer 4610926 (IBAN: NL91INGB0004610926; BIC: INGBNL2A) ten name van “Nederlands Vlaamse Kring van Diatomisten Amsterdam” onder vermelding van “NVKD Diner 2013”. o Zaterdag 1 juni: excursie Overasseltse en Hatertse Vennen (geen kosten; eventueel lunch na afloop op eigen kosten).

Uw gegevens: Naam: Organisatie: Adres en postcode: Woonplaats: Land: Tel. nr.: E-mail:

Bijzonderheden/opmerkingen:

Hotel- en reisinformatie Locatie: IJkelaarstraat 3, 6611 KN Overasselt Telefoon: +31 24 6221473 of +31 6 44602020 Reisinformatie: De locatie waar de NVKD studiedagen worden gehouden is landelijk gelegen vlakbij het natuurgebied Overasseltse- en Hatertse Vennen. Het dorp Overasselt ligt op 2 km, Malden, Molenhoek op 6 km, Wijchen op 8 km en Nijmegen centrum op 12 km. De locatie is te bereiken met de auto en met de trein (station Wijchen). Met de auto: voor de navigatie invoeren IJkelaarstraat 5 (bij 3 kom je uit tussen 1a en 3 bij de ingang van een weiland, en dan is onduidelijk welke kant je op moet). Met de trein: Station Wijchen is bereikbaar vanuit ’s-Hertogenbosch en vanuit Nijmegen. Uit beide richtingen komen de treinen rond het hele en halve uur aan. Vanaf station Wijchen is er een shuttlebusje, dat twee keer zal rijden en vertrekt als de tweede trein is geweest. 30 mei: ongeveer 9.30 en 10.00 uur 31 mei: ongeveer 9.00 en 9.30 uur

Mogelijkheden voor overnachtingen: Overasselt: - Gastenverblijf De Hamelberg Overasselt: www.gastenverblijfnijmegen.nl - B&B De Agnetenhoeve Overasselt: www.bb.agnetenhoeve.nl - B&B De Holtsehoek in Balgoij: www.bbbalgoy.nl Wijchen: - B&B Valendries in Wijchen: www.weekendje-wijchen.nl - Hotel Umberto Wijchen: http://www.booking.com/hotel/nl/hotelrestaurantumberto.nl.html Malden- Mook: - B&B Bothalenshof Malden: http://www.bedandbreakfast.nl/bed-and-breakfast-nl/malden/bothalenshof/6052 - Hotel De Molen Malden: http://www.booking.com/hotel/nl/de-molen-suites.nl.html - Hotel van der Valk Molenhoek www.hoteldemolenhoek.nl - B&B Mook: www.bedandbreakfastmook.nl Nijmegen: - B&B De Olm Nijmegen; zie www.bbdeolm.nl - B&B De Prince Nijmegen: http://www.booking.com/hotel/nl/de-prince.nl.html - Hotel Mercure Nijmegen: http://www.booking.com/hotel/nl/mercure-nijmegen.nl.html

Excursie: Op zaterdag 1 juni zal de excursie plaats vinden in het Natuurgebied de Overasseltse- en Hatertse Vennen. Aanvang 10.00 uur. Het natuurgebied bevindt zich op loopafstand van de IJkelaarstraat. Onder begeleiding van een gids worden we rondgeleid langs vennen en zullen we kennisnemen van de bijzondere planten- en dierengemeenschap. Als we het treffen, maar dat is weersafhankelijk, bloeit de Beenbreek. Voor de liefhebbers is het mogelijk monsters te nemen. Zorg wel zelf voor potjes e.d.

Programma 31 mei: lezingendag 10.00

Ontvangst (koffie, thee)

10.25

Opening door Holger Cremer, voorzitter NVKD.

10.30 – 10.50

Michiel Wilhelm (Grontmij Nederland B.V.): Introductie Grontmij

10.50 – 11.50

Eileen Cox (Natural History Museum London) Recognising and defining taxonomic boundaries in “well-known” freshwater diatoms and its relevance to water quality evaluation

11.50 – 13.15

Ledenvergadering NVKD. De agenda is bijgevoegd.

13.15

Lunch.

14.30 – 15.00

Christine Cocquyt (National Botanic Garden of Belgium) Kunnen veranderingen in fytoplanktonsamentelling en abundantie cholera voorspellen in de streek van de Grote Afrikaanse Slenkmeren?

15.00 – 15.30

Pieter Vanormelingen (Ghent University, Belgium) DNA barcoding bij kiezelwieren

15.30

Pauze.

16.00 – 16.30

Wim van Nieuwenhuyze (Ghent University, Belgium) A paleolimnological reconstruction of Holocene climate change in southern Patagonia

16.30 – 17.00

Jana Veselá (Ceske Budejovice, Czech Republic) Diatoms of Acadia National Park, Maine, U.S.A.: Another North American diatom hotspot?

17.00 – 17.30

Bart Van de Vijver (National Botanic Garden of Belgium) NVKD-Intercalibration Exercise 2013 - 3 x R: Results, Remarks, Remediation

17.30

Nawoord en sluiting door de voorzitter NVKD.

Agenda ledenvergadering NVKD op vrijdag 31 mei 2013 bij Adrienne Mertens (Grontmij) te Overasselt, Nederland 1.

Opening, vaststellen agenda, mededelingen.

2.

Verslag ledenvergadering 1 juni 2012 in Haren, Nederland (bijgevoegd).

3.

Kort jaaroverzicht 2012 (secretaris).

4.

Toelichting financieel jaaroverzicht 2012 en begroting 2013 (penningmeester, P. Vos).

5.

Verslag kascommissie over 2012 en verkiezing nieuw lid van de kascommissie (Marianne Thannhauser treedt af; Geurt Verweij blijft nog 1 jaar aan). Op de vergadering wordt een nieuw kascommissielid gekozen.

6.

Verkiezing nieuwe bestuursleden. Volgens het aftreedrooster is penningmeester Peter Vos aan de beurt af te treden. Peter stelt zich opnieuw verkiesbaar. Tegenkandidaten kunnen zich melden bij de voorzitter of de secretaris voor de ledenvergadering, bij voorkeur schriftelijk.

7.

Web-site NVKD. B. Pex

8.

Taxonomische diatomeeën workshop: verslag 2012 en toekomst (Bart Van de Vijver).

9.

Web-based taxonomische site (Bart). Bart Van de Vijver en Frans Kouwets verwachten eind dit jaar met een website te komen over taxonomie van diatomeeën van de lage landen.

10.

Diatomededelingen: nieuws, indienen kopij, deadline.

11.

Rondvraag.

12.

Sluiting.

NOTULEN LEDENVERGADERING NVKD 1 juni 2012 bij Koeman en Bijkerk te Haren, Nederland 1.

Opening, vaststellen agenda, mededelingen. Geen opmerkingen of mededelingen.

2.

Verslag ledenvergadering 13 mei 2011 in Lelystad, Nederland. Dit verslag is ook afgedrukt in Diatomededelingen 35: 11-12. Het verslag wordt ongewijzigd vastgesteld.

3.

Kort jaaroverzicht 2011 (secretaris). Is opgenomen aan het einde van deze notulen.

4.

Toelichting financieel jaaroverzicht 2011 en begroting 2012 (penningmeester, P. Vos). Financieel staat de vereniging er goed voor met voldoende reserve in kas. Voor het internationale symposium in Gent (augustus 2012) is 2000 euro subsidie beschikbaar gesteld waardoor meer studenten het symposium konden gevolgd.

5.

Verslag kascommissie over 2011 en verkiezing nieuw lid van de kascommissie (Jaco van der Wal treedt af, Marianne Thannhauser blijft nog één jaar aan). Op de vergadering wordt een nieuw kascommissielid gekozen. De kascommissie heeft tijdig alle boeken gecontroleerd en akkoord bevonden. Zij vraagt de vergadering de penningmeester te dechargeren over het jaar 2011, hetgeen onder dankzegging gebeurd. Marianne Thannhauser blijft nog één jaar aan als kascommissielid; de vergadering kiest Geurt Verweij als tweede lid. Jako van der Wal treedt af en wordt hartelijk bedankt door de ledenvergadering voor zijn werk in de afgelopen twee jaar.

6.

Verkiezing nieuwe bestuursleden. Volgens het aftreedrooster is algemeen bestuurslid en erelid Herman van Dam aan de beurt af te treden. Herman stelt zich graag opnieuw verkiesbaar. Tegenkandidaten kunnen zich melden bij de voorzitter of de secretaris voor de ledenvergadering, bij voorkeur schriftelijk. Er heben zich geen tegenkandidaten gemeld en Herman blijft als algemeen bestuurslid aan.

7. Web-site NVKD. B. Pex Er zijn te weinig bezoekers. Ideeën om de website aantrekkelijker te maken bijvoorbeeld het idee van Adrienne Mertens voor het kiezen van “de diatomee van de maand” graag overbrengen aan Bert Pex. Andere mogelijkheden: meer foto’s, vertalen in het Engels. Opmerking: bij versturen van mail aan de leden graag zonder opmaak omdat veel van deze mail in de spammappen verdwijnt of geweigerd wordt op het instituut door de bescherming van internet.

8.

Taxonomische diatomeeën workshop: evaluatie en toekomst (visie Bart Van de Vijver). In 2013 wederom wegens grote belangstelling; dan het vervolg op de kleine Fragilaria’s. In verband daarmee vraagt Bart om materiaal toe te sturen (informatie, vragen, preparaten) om te selecteren voor de workshop. Er komt een nieuwe ringtest, ook om weer nieuwe ideeën op te doen voor volgende workshops. U krijgt hierover t.z.t. nader bericht.

9.

ISDR symposium Gent (Bart). Koen Sabbe en Bart Van de Vijver organiseren dit symposium in Gent. Een woord van dank aan de NVKD voor de bijdrage van 2000 euro; hierdoor kunnen 6 studenten en 5 post-docs dit symposium nu ook bijwonen.

10.

Web-based taxonomische site (Bart). Bart Van de Vijver en Frans Kouwets verwachten eind dit jaar met een website te komen over taxonomie van diatomeeën van de lage landen. - Er is overleg geweest met David Tempelman, Ronald Bijkerk, Geurt Verweij, Edwin Verduin en Frans Kouwets. Er komt een projectvoorstel. Er is een flink startkapitaal nodig. Mogelijk wordt gekopieerd van een bevriende buitenlandse bestaande website. Wordt vervolgd.

11.

Diatomededelingen: nieuws, indienen kopij, deadline. Diatomededelingen 36 is in voorbereiding en zal door Holger Cremer worden samengesteld. Sprekers worden verzocht om tijdig materiaal aan te leveren zodat nr.36 rond december kan verschijnen.

12.

Rondvraag. Geen vragen.

13.

Sluiting

Kort jaaroverzicht NVKD 2011 Gert van Ee (secr.) -

-

-

-

-

-

-

Geen overlijdensberichten in 2011. De ledenlijst heeft een bewerking ondergaan en is aangepast aan de laatste stand van zaken: 56 leden (was vorig jaar 58) en 8 instituut-leden (was vorig jaar 9). Ik wil de heer Florijn hier noemen van de firma Profiltra uit Almere, een firma die diatomeeënaarde gebruikt in industriële toepassingen. Misschien een leuk idee om hem te vragen hierover een volgende keer iets te vertellen. We hadden een bijzondere bijeenkomst in Lelystad waar we te gast waren via Frans Kouwets, bij de Waterdienst van RWS, en ons 25 jarig jubileum hebben gevierd met vier taarten! Behalve lezingen en een bezoek aan het lab was er een heerlijk diner en een leuke excursie naar Schokland. Ook was in 2011 een workshop voorafgaande aan de lezingendag, georganiseerd door Bart Van de Vijver, de tweede over Encyonopsis en andere afgesplitste Cymbella’s. Deze workshop kost altijd veel voorbereiding maar wordt zeer gewaardeerd door de leden. We hebben een bestuursvergadering gehouden op 2 september, een prachtige zeer warme dag in de Nationale Plantentuin in Meise, een prachtige en unieke locatie om te vergaderen. Daar is de basis gelegd voor de bijeenkomst van vandaag in Haren, Groningen. In november 2011 is Diatomededelingen 35 verschenen (69 pagina’s) met instructies voor toekomstige auteurs: u voelt hem al aankomen: pak de tekstverwerker en ga aan de slag! Een bijzonder gebaar van Sven Koeltz, de bekende uitgever van o.a. diatomeeënboeken. Hij heeft onze vereniging voor 1000 euro aan diatomeeënboeken geschonken en u krijgt daarvoor tot wederopzegging mails met nieuwe literatuur. De boeken zijn opgenomen in de bibliotheek van de NVKD (Meise, Nationale Plantentuin, België). Contactpersoon: Caroline Souffreau, bibliothecaris. Tot slot: ik wens u een fijn vervolg van de dag en morgen bij de excursie.

ABSTRACTS NVKD Lezingendag 31 mei 2013

Recognising and defining taxonomic boundaries in “well-known” freshwater diatoms and its relevance to water quality evaluation EILEEN COX The Natural History Museum, Cromwell Road, London, SW7 5BD, UK ([email protected]) The use of diatoms in water quality evaluation relies upon being able to identify species reliably from their morphology, and having accurate ecological information on those species. If either of these criteria is unfulfilled, there is a danger that the inferred ecological status will be inaccurate. But not only do diatoms show morphological variability over their life history or with environment, but the application of molecular techniques is revealing genetic diversity that is not reflected in morphology. New species are being described with little or no associated ecological information, while their recognition on morphological features is problematical. This talk will look at some of the causes of morphological variability in some well-known diatom genera, and discuss the implications for their use in water quality evaluation. It will also consider the relevance of taxonomic revisions based on ultrastructure and/or molecular studies for the field ecologist.

Kunnen veranderingen in fytoplanktonsamentelling en abundantie cholera voorspellen in de streek van de Grote Afrikaanse Slenkmeren? CHRISTINE COCQUYT1 & PIERRE-DENIS PLISNIER2 1

Nationale Plantentuin van België, Departement Bryophyta & Thallophyta, Domein van Bouchout, B-1860 Meise ([email protected]) 2 Koninklijk Museum voor Midden Afrika, Leuvensesteenweg 13, B-3080 Tervuren

Cholera is in Afrika één van de ziekten die het meeste doden opeist. Opstoten van de ziekte deden terug hun intrede in de streek van de Grote Afrikaanse Meren op het einde van de jaren 1970, het moment dat ook sterke signalen van klimaatveranderingen werden opgetekend. De hypothese heerst dan ook dat de grote meren een rol zouden spelen als reservoir voor de Vibrio cholera bacterie, terwijl de verspreiding landinwaarts zou gebeuren door besmette personen (Bompangue et al. 2008). Een verband tussen cholera, fytoplanktonbloeien en copepoden werd reeds aangetoond in lagunes in Azië, maar tot nu toe nog niet in zoetwaterecosystemen. Dankzij een interdisciplinair project CHOLTIC (“Cholera outbreaks at Lake Tanganyika induced by climate change?”) gefinancierd door BELSPO, het Belgisch Federaal Wetenschapsbeleid, wordt een mogelijk verband tussen Cholera opstoten en klimaatveranderingen in het Tanganyika-meer bestudeerd en wordt de mogelijkheid onderzocht voor het ontwikkelen van een vroege waarschuwingsmethode. Veranderingen in fytoplanktonsamenstelling, van een cyanobacteria-chrysophyta-chlorophyta gemeenschap op het einde van de jaren 1970 (Hecky & Kling 1981) naar een cyanobacteriachlorophyta-diatomeeën gemeenschap in het begin van de 21ste eeuw zijn reeds gedocumenteerd (Verburg et al. 2003, Cocquyt & Vyverman 2005). In het kader van het CHOLTIC project worden zowel de fytoplanktonsamenstelling als hun abundantie bestudeerd gedurende een drie jaar durende monitoring waarbij wekelijks stalen genomen worden nabij Uvira in het noordelijkste gedeelte van het Tanganyika-meer (D.R. Congo) en nabij Mpulungu in het zuidelijkste gedeelte (Zambia). Zowel stalen genomen in het litoraal als in het diepe pelagiaal gedeelte van dit tweede diepste meer ter wereld worden bestudeerd. De eerste resultaten van het fytoplanktononderzoek zullen worden voorgesteld, waarbij aandacht zal worden besteed aan de dominante algentaxa, zowel diatomeeën als niet-diatomeeën, zoals waargenomen tijdens de analyses van de stalen genomen nabij Uvira en Mpulungu, en een voorlopige vergelijking met de resultaten van het onderzoek uitgevoerd in 1975 (Hecky & Kling 1981) in het noordelijk gedeelte van het meer zullen worden toegelicht.

DNA barcoding bij kiezelwieren PIETER VANORMELINGEN Protistology & Aquatic Ecology, Department of Biology, Ghent University, Krijgslaan 281 S8, 9000 Ghent, Belgium ([email protected])

DNA barcoding is een techniek waarbij korte DNA sequenties gebruikt worden om soorten te karakteriseren. Bovendien kan de sequentie informatie die aldus bekomen wordt wijzen op de mogelijke aanwezigheid van nog niet beschreven soortendiversiteit. DNA barcode databanken zullen bij microscopische organismen bijzonder nuttig blijken voor de identificatie van sequenties bekomen uit de toenemende moleculaire karakterisatie van gemeenschappen via next-generation sequencing. We bespreken hier ook de benodigde stappen voor het uitbouwen van dergelijke DNA barcode databank bij de meest soortenrijke groep van eencellige algen, de kiezelwieren. Dit zijn (1) de keuze van een moleculaire merker, (2) de beschrijving van cryptische en andere nog niet beschreven soorten, en (3) de aanleg van een referentie barcode databank. Bij stap 1 bespreken we de huidige voorgestelde barcode merkers. Voor stap 2 checken we de geschiktheid van verschillende potentiële barcode merkers voor automatische fylogenetische soortsafbakening aan de hand van de Sellaphora pupula s.l. en Eunotia bilunaris/flexuosa s.l. soortscomplexen. Voor stap 3 illustreren we hoe dergelijke referentie databank aangelegd kan worden.

A paleolimnological reconstruction of Holocene climate change in southern Patagonia WIM VAN NIEUWENHUYZE1, S.J. ROBERTS2, R. MCCULLOCH3, E. VERLEYEN1, D.A. HODGSON2, M. STERKEN1, E. VAN DE VYVER1, J. VAN WICHELEN1, K. HEIRMAN4, K. SABBE1 & W. VYVERMAN1 1

Protistology & Aquatic Ecology, Department of Biology, Ghent University, Krijgslaan 281 S8, 9000 Ghent, Belgium ([email protected]) 2 British Antarctic Survey, Natural Environment Research Council, High Cross, Madingley Road, CB3 0ET Cambridge, United Kingdom 3 Biological & Environmental Sciences, School of Natural Sciences, University of Stirling, FK9 4LA Stirling, Scotland 4 Departmente of Geology and Soil Science, Ghent University, Krijgslaan 281 S8, 9000 Ghent, Belgium

To fully understand the Holocene climatic variability in the sub-polar latitudes of the Southern Hemisphere and its driving mechanisms, like the Southern Hemisphere westerly winds, we undertook a multi-proxy analysis of a lake sediment core from Lago Pato (51°18.020’S, 72°40.716’W; Chile). The bottom sediments of the core are of glaciogenic origin and gave bulk ages of 30 000 - 22 000 cal. yr. B.P. These are overlain by brown, organic rich sediments which are 9500 cal. yr. B.P. old. The hiatus between both stratigraphic units is possibly related to sediment erosion as a result of the outflow of a large lake after regional deglaciation of the Patagonian Ice Sheet. The pollen record and a diverse benthic diatom community in the Holocene sediments point to dry conditions between ca. 9500 and 6035 cal. yr. B.P. This is coincident with the Early Holocene climate optimum recorded in for example the North Atlantic and Antarctica. From 6035 cal. yr. B.P. until the most recent period a higher biological production compared with the Early Holocene can be inferred from all proxies, probably resulting from wetter and/or warmer conditions. Apart from the diatoms, changes in the proxies are small since the Mid Holocene. The establishment of a planktonic diatom flora between 6035 and 3780 cal. yr. B.P. with the presence of the small diatom Discostella stelligera s.l. as well as the larger species Aulacoseira ambigua, Aulacoseira granulata s.l. and Cyclostephanos cf. patagonicus possibly points to a period with sufficient mixing during autumn, winter or spring as well as enhanced thermal stratification during summer. Between ca. 3780 and 2080 the diatom community is dominated by Discostella stelligera which suggest a reduced water column mixing and a more stable lake stratification. From ca. 2080 cal. yr. B.P. till present an abrupt shift to and dominance of small chain-forming benthic fragilariod diatoms took place. This period is coincident with the Neoglacial cooling and could be the result of a change in lakelevel, longer ice-cover, a turbid/low-nutrient environment, or a more alkaline environment. In the most recent sediments also an increase of Cyclotella cf. meneghiniana could be noticed.

Diatoms of Acadia National Park, Maine, U.S.A.: Another North American diatom hotspot? JANA VESELÁ Department of Botany, Faculty of Science, University of South Bohemia, Na Zlaté stoce 1, 370 05 České Budějovice, Czech Republic ([email protected])

Acadia National Park (ANP), Maine, USA, is a small but heavily visited park composed of Mount Desert Island, Schoodic Peninsula, Isle au Haut and other islands. Due to its coastal location, varied geological history (volcanic activity, glaciation), humid climate and national park protective status, there is a high diversity of freshwater habitats present in the park (i.e., large lakes, small ponds, various wetlands, streams, wet-walls). Although this park was established more than 90 years ago and is located in New England, a region replete with universities, no study has been conducted on freshwater and brackish diatom in the park. In this study, three major park areas were extensively sampled in June 2008 (Mount Desert Island, Schoodic Peninsula and Isle au Haut), resulting in 119 freshwater and brackish sample sites. Several water characteristics were also measured (pH, temperature, conductivity and salinity). Approximately 550 diatom taxa in 87 genera were found with many species possibly new to science in a subset of 45 sites studied in detail. Eunotiophycidae, with 81 taxa encountered altogether in ANP, are presented as an example of an exceptionally high diatom species richness of this area. The genus Eunotia itself was the most species rich genus, with 77 species and varieties present in the ANP samples, including 17 species possibly new to science. This richness was much higher than that reported in any other recent publication, including a detailed study of the genus Eunotia in the Great Smoky Mountains National Park.

NVKD-Intercalibration Exercise 2013 - 3 x R: Results, Remarks, Remediation BART VAN DE VIJVER National Botanic Garden of Belgium, Department of Cryptogamy, Domein van Bouchout, 1860 Meise, Belgium ([email protected])

After the success of the first intercalibration exercise (=Ringtest) in 2009-2010 which resulted in the start of the taxonomic workshops giving background, identification help and solutions for difficult taxonomic groups to the members of the Nederlands-Vlaamse Kring van Diatomisten, a second intercalibration exercise was organized. Three samples (collected in 1994 by BVDV) were chosen from the Basin of the Kleine Nete, a small river in the Campine region of Belgium (Prov. of Antwerp). The samples were taken from three rivers with a contrasting ecological condition ranging from a rather poor water quality to (samples R1 and R2) to a moderately good water quality (R3). The results show quite some differences between the participating members. The number of recorded species in sample 2 ranged from < 40 to >70, most likely due to the application of more specialized literature. It is also clear that an effort should be undertaken by the NVKD for a better spread of new important literature as some recently described species such as Navicula antverpiensis, are not always recorded. The exercise underlines also the importance of the taxonomic workshops as can be seen for instance for the different species in the Achnanthidium minutissimum complex that are more easily recognized. For some groups however, such as Encyonema, inconsistencies between participants can still be noted. It is clear that in the near future, key-groups for further remediation will include the genus Amphora, the Navicula cryptocephala-group (including N. cryptocephala, N. aquaedurae, N. antonii), the Nitzschia palea-complex and centric diatoms of the genera Stephanodiscus and Cyclotella.