NUMMER 188 SEPTEMBER 2014 DORPSKRANT. Schaarsbergen

NUMMER 188

SEPTEMBER 2014

DORPSKRANT

Schaarsbergen

2

DORPSKRANT SCHAARSBERGEN 188

COLOFON Dorpsraad • Wim van Droffelaar (voorzitter)

[email protected]

INHOUD

8

• Karin van Helden (secretaris)

[email protected] • Peter Offringa (penningmeester)

NL 69 INGB 0003 87 92 56 • Pieter van Amerongen (lid) • Marnix ten Brinke (lid) • Sjoerd Meulensteen (lid)

Website Dorpsraad www.dorpsraadschaarsbergen.nl

11

e.v.

Redactie Hessel van Dijk, Marjolein Kaarsemaker, Dorine Keijzer, Guus Rood Fotograaf Hans Broeksteeg Redactieadres Holtweg 12 6816 RG Arnhem E-mail redactie [email protected] Voor overleg over kopij of inhoudelijke klachten over de Dorpskrant kunt u contact opnemen met Hessel van Dijk, eindredacteur, (026) 44 24 151 Voor klachten of vragen over de bezorging van de Dorpskrant kunt u

25

contact opnemen met Jeannette de Vries, (026) 44 24 460

30

Basisontwerp Richard van Zijll de Jong Druk Drukkerij Editoo, Arnhem De Dorpskrant verschijnt in beginsel vijf maal per jaar in de maanden februari, april, juni, oktober en december

Sluitingsdatum kopij voor nummer 189 is 26 oktober 2014

3 3 4 4 4 5 8 8

Van de redactie Wateroverlast Recept voor aardappelknolselderijpuree Succes schietvereniging Avondvierdaagse Van de Dorpsraad Markant (oorlogs)Pand Opening Logeerhuis De Pastorie

9 Reünie School 1 11 Thema Schaarsbergen September 1944 25 Kunstzinnig Schaarsbergen 26 Markant Pand 2, Koningsweg 15c 27 Jarig 30 Wie de jeugd heeft... 31 Biij de hand


Van de redactie Zoals wij in het juninummer al aankondigden is er in deze Dorpskrant veel aandacht voor de periode uit de Tweede Wereldoorlog welke bekend staat als de Slag om Arnhem en de evacuatie daarna. Naast de bekende Rijnbrug was ook het voor de Duitsers uiterst belangrijke vliegveld Fliegerhorst een belangrijk doelwit van de geallieerden. Via dagboeken en doorgegeven persoonlijke herinneringen wordt op deze bewogen periode in ons dorp nader ingegaan. Dankzij Marjolein, redactielid, zijn er ook een aantal historische foto’s voor afdrukken geschikt gemaakt en in deze editie opgenomen. De foto op de voorpagina geeft de berk weer aan de Bakenbergseweg. De boom werd zwaar beschadigd doordat daar een neergeschoten Engels vliegtuig terecht kwam. Vier bemanningsleden vonden daarbij de dood. Meer details hierover vindt u onder meer in het artikel getiteld ‘Dakota in de berkenboom’. De extra pagina’s over de oorlogsdagen werden mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen en medewerking van de Historische Werkgroep in Schaarsbergen, het Arnhems Oorlogsmuseum en de heer Hans Timmer-

Wateroverlast Op 28 juli was het helaas weer raak en begin augustus opnieuw. Schaarsbergen lijdt. In de Gelderlander van 16 augustus staat een artikel voorzien van foto’s met alle waterellende, dat aan duidelijkheid niets te wensen overlaat. Met name de ondergelopen ruimtes via het eigen toilet zorgde voor stank en verwoeste vloerbedekkingen. En schoonmaken van de straten? Ho maar! Het WC papier ligt er nog. Inmiddels is er een actie op gang gekomen richting gemeentebestuur. Initiatiefnemer Geert Schulkes heeft in een brandbrief, mede namens 33 dorpsbewoners, aan de gemeente uitgelegd dat de situatie onhoudbaar dreigt te worden als er niet snel wordt ingegrepen.

man, als specialist verbonden aan de Gelderse Bibliotheek, onderdeel van de Arnhemse Bibliotheek. Wij hebben een aantal oorlogsherinneringen wegens ruimtegebrek niet kunnen plaatsen. Wij hebben deze kopij geplaatst op de site van de Dorpsraad. Het is te vinden via www.dorpsraadschaarsbergen.nl->Schaarsbergen->1940-45. Natuurlijk is ook aandacht voor actuele gebeurtenissen. Zo was er deze zomer bij herhaling sprake van wateroverlast. De heftige regenbuien veroorzaakten omhoog komende putdeksels en waterstromen langs de bermen. In de lager gelegen gedeelten van ons dorp drong het water opnieuw garages en kelders binnen. Wij hebben natuurlijk ruimte gemaakt voor een aantal van de in onze krant gebruikelijke rubrieken, zoals Van de dorpsraad en ‘Wie de jeugd’ heeft. In de junivergadering van de Dorpsraad is nader ingegaan op het onderwerp Inbraakpreventie. Vervolgens is er een lijst opgesteld met tips over dat onderwerp. De lijst is geplaatst op de site van de dorpsraad en zal in het decembernummer van onze krant worden afgedrukt. De redactie wenst u veel kijken leesplezier.

3

4


Recept voor aardappel-knolselderijpuree Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog waren er al snel oorlogskookboeken te koop. Al was er zeker in de beginjaren nog niet echt sprake van schaarste, men hield er wel rekening mee. De kookboeken gaven creatieve ideeën voor het besparen op suiker en boter maar ook voor het maken van surrogaatkoffie, vleesvervangers en andere voedingsmiddelen. In september 1944 was vrijwel al het nog verkrijgbare voedsel op de bon en onbetaalbaar. Een pond boter voor zo’n fl. 50,00 een kilo suiker fl. 40,00. Dit recept van aardappelen en knolselderij was voed-

zaam en het kon zonder boter en melk gemaakt worden. Ingredienten 1/2 kilo kruimige aardappelen 1/2 knolselderij (geschild) Schil de aardappelen en snijd ze in stukken. Snijd de geschilde knolselderij in blokjes. Kook de aardappelen in water met zout in 20 minuten gaar. Voeg na 10 minuten de knolselderij toe. Giet af maar vang 1 kopje kookvocht op. Stamp er met de pureestamper een smeuïge puree van en voeg wat kookvocht toe als de puree te dik blijft.

Succes schietvereniging

Avondvierdaagse

Drie schutters van schietvereniging Schaarsbergen waren uitgenodigd om deel te nemen aan het Nederlands kampioenschap luchtwapens. Alle drie schutters, Mandy Kooij, Eric Rap en Mandy Mulder presteerden volgens eerder zelf vastgestelde doelen. Mandy Mulder werd voor de derde achtereenvolgende keer kampioen van Nederland. Op 7 juli j.l. werden de drie NK-schutters op een feestelijke bijeenkomst in de bloemetjes gezet.

Op 20 juni werden de honderden lopers van de Schaarsbergse Avondvierdaagse met bloemen en muziek ingehaald. Het jaarlijkse wandelen van ouders en kinderen, opa’s en oma’s, singles en solo’s is steeds een jaarlijks hoogtepunt van sportief bezig zijn. Muziekvereniging Eendracht begeleidde de laatste kilometers met marsmuziek, waarop het heerlijk stappen was. De organisatoren kunnen wederom terugzien op een succesvol evenement.


Van de Dorpsraad Verslag van de vergadering van de Dorpsraad Schaarsbergen op 12 juni 2014 Vervangend voorzitter Karin van Helden leidde deze laatste bijeenkomst voor de zomerpauze. Zij meldde o.m. het volgende: • De mobiele bibliotheek trekt te weinig bezoekers. De bus stond elke woensdag bij bakker Reijnen. Misschien was slechts 1 uurtje per week op woensdag tussen 10.30 en 11.30, te weinig. Helaas komt de boekenbus niet meer. • Wijkgericht werken. Na 2014 moeten gemeenten de Wmo zelf gaan toepassen. AWBZ en de Jeugdzorg behoren daartoe. Daarom is een Centraal Orgaan Wijken gestart. Zowel gemeente als dorpsraad en dorpskrant zullen de inwoners goed op de hoogte houden. • Zorgwoningen in Schaarsbergen zijn al heel lang gepland, maar er komt een nieuwe ‘Startnotitie’ Daarin zullen wensen van bewoners van ons dorp worden opgenomen. Als de gemeenteraad akkoord gaat zullen ontwikkelaars worden uitgenodigd. De dorpsraad zal hierop nauwkeurig toezien en meepraten. • Wijkprijs Arnhem. Helaas heeft ons dorp niet de wijkprijs van de gemeente Arnhem gewonnen. De ‘bibliotheek-kastjes’ van de wijk ’t Craneveld waren de winnaar. Deze kastjes, gemaakt door burgers, staan in de openbare ruimte en dienen als open afhaalpunt van boeken. Na de mededelingen en de goedkeuring van de notulen van 10 april werd de agenda afgehandeld. Daarbij kwamen de volgende onderwerpen ter sprake.

Het ‘Droompark Hooge Veluwe’ aan de Koningsweg tegenover de ingang van het park, wil uitbreiden met de bouw van chalets voor permanente bewoning. Ook komt er een nieuw hoofdgebouw en een geluidswal. Het bestemmingsplan moet daarvoor gewijzigd worden. De website van de dorpsraad geeft de actuele informatie. Wijkagent Theo Vermaas kreeg alle aandacht voor zijn onderwerp ‘inbraken’. Ook Schaarsbergen heeft daarvan te lijden. Daarom wil de Politie de buurtpreventie verhogen. Dat houdt niet in dat men burgers vraagt om te gaan wachtlopen, maar wel om per straat ‘meer op elkaars bezit te gaan letten’. Er wordt gezocht naar een ‘voorzitter buurtcomité’. Die zoekt ‘buurten wij coördinatoren.’ Zij kunnen ook contact leggen met deze vrijwilligers, die al functioneren in de Hofkamp en Gulden Bodem. Veel van de inbraken gebeuren door slordigheid van bewoners. Dieven wordt het vaak erg gemakkelijk gemaakt. De dorpsraad wil daarom huis aan huis een folder verspreiden met praktische wenken hoe criminaliteit tegen te gaan. Wijkagent Vermaas waarschuwde ook voor oplichters en smoesjesmakers aan de deur. De een belt aan en vraagt binnen te mogen komen, daarna blijkt er een tweede persoon te zijn die ook binnenkomt en spullen steelt. In dat kader noemt de agent ook de zogenaamde ver-kopers. Ze bieden aan het dak te repareren of andere klusjes te doen, maar eisen na afloop een groot bedrag, terwijl het geleverde werk minimaal is. Samengevat luidt het advies: wantrouw sterk onbekende personen die aanbellen. Noteer kentekens van verdachte auto’s en maak goede afspraken met buurten straatgenoten om elkaar te helpen door op te letten en door wederzijdse hulp. Een van de dorpsgenoten meldde dat bij haar huis een kenteken van de auto was gestolen. Maandenlang werd zij daarna bestookt met bekeuringen op haar naam, terwijl zij kon aantonen die overtredingen niet gepleegd te hebben. De dorpsraad adviseert dan ook om uw autokentekens bij de garagehouder te laten vastzetten met popnagels of veilige schroeven. In de rondvraag meldt de gemeentelijke vertegenwoordiger, die altijd bij vergaderingen aanwezig is, dat na de zomervakantie weer een ‘gemeentelijke schouw’ wordt gehouden. Burgers wordt gevraagd hiervoor al punten aan te geven bij de gebiedsbeheerder. De volgende vergadering van de dorpsraad is op 11 september.

5

6



7

8


Markant (oorlogs)Pand De Reijnouthoeve: wonen in een voormalige vliegtuighangar Wat maakt een pand een markant pand? Daarover valt te twisten. Maar dat het woonhuis van Teun en Joke Varekamp markant is, dat staat vast. Markant door het soort pand: een boerderij, en daar zijn er niet meer zo veel van in Schaarsbergen. Markant door de ligging: bij de rotonde aan het eind van de Kemperbergerweg rechtdoor, aan het einde links (met bord verboden toegang), dan over de rolbaan (taxibaan vliegtuigen, red.) langs de akkerbouwvelden tot bijna aan de hekken van vliegveld Deelen en dan nog een stuk naar links (‘aan het einde van de wereld’, zoals de moeder van Joke het noemde). Hun huis is echter vooral markant doordat het oorspronkelijk een vliegtuighangar was! In 1940 legden de Duitsers rondom Deelen een enorme vliegbasis aan. Een deel van de gebouwen werd, als camouflage, vermomd als Veluwse boerderij met schuren. Om dat te bereiken werden er voor de omgeving kenmerkende daken op geplaatst en ramen, kozijnen en gordijntjes op geschilderd. Een deel van de heide er omheen werd tot landbouwgrond gecultiveerd om het vanuit de lucht zo echt mogelijk te laten lijken. De zogenaamde Heimatschutz-Architectur. Toen de ouders van Teun in 1946 vanuit het Westen naar Schaarsbergen kwamen om hier te gaan boeren, had de Heidemij net het plan opgevat om rondom het

eigenlijke vliegtuigterrein vier gemengde boerenbedrijven op te richten en die te verpachten, daarbij gebruik makend van bestaande landbouwgronden en opstallen. In het geval van de familie Varekamp drie vliegtuighangars! De hangar met het uiterlijk van een boerderijtje werd vergroot door aan twee zijden de buitenmuren op te schuiven en het pannendak te verlengen, waardoor aan de ene zijde ruimte ontstond voor een inpandige koeienstal en aan de andere kant, daar waar de staart van de vliegtuigen had gestaan, voor een woonkeuken, hal, woonkamer en logeerkamer. Boven werden drie slaapkamers en een douche gerealiseerd, reuze modern voor die tijd. In de 68 (!) cm dikke muren werden echte ramen en deuren geplaatst, een hele klus. De twee andere hangars bleven schuur. In 1949 was de verbouwing klaar. Tot die tijd woonden de ouders van Teun in houten barakken die de Duitsers in in het weiland hadden gezet. Sindsdien is er aan het huis niet veel veranderd. Er is her en der dubbel glas geplaatst en er werd een groot raam in de keuken gemaakt, waardoor Teun en Joke nu genieten van een prachtig uitzicht over de velden. Verbouwingen die, nu het complex Rijksmonument is (sinds 2007), niet meer mogelijk zouden zijn. Verder hebben de koeien het huis verlaten en is de koeienstal een gewone schuur geworden. Teun is geboren op het terrein en is er altijd blijven wonen, met uitzondering van de drie jaren tussen zijn huwelijk met Joke (in ’78) en het moment dat zijn vader

Opening Logeerhuis De Pastorie Op woensdag 18 juni jl. vond de officiële opening plaats van logeerhuis De Pastorie, dat zich bevindt op de verbouwde zolderverdieping van de pastorie van onze Dorpskerk. Deze verdieping is omgetoverd tot een logeergelegenheid inclusief keuken, geschikt om familieleden van verslaafden op te vangen. Jan Heikens voorzitter van de Stichting De Pastorie, bedankte iedereen die veel tijd en geld in het project had gesto-

ken. Don Schothorst, directeur van verslavingskliniek SolutionS uit Voorthuizen benadrukte de pijn van verslaafden, maar zeker ook van de omringende familieleden. Hij sprak de hoop uit dat het project een succes zal worden. Voor de officiële opening bliezen herauten te paard van Stal Mansour een saluut, werd een wensballon opgelaten en werden drie vruchtbomen geplant. Meer informatie kunt u vinden op www.logeerhuisdepastorie.nl

65 werd. Toen woonden Joke en Teun in een rijtjeshuis op de Mesdaglaan. Het feit dat de boerderij zo afgelegen ligt is, ook voor Joke die van een kleine boerderij in Rozendaal komt, nooit een probleem geweest. Ze heeft zich nooit bang of eenzaam gevoeld. Er is bovendien genoeg te doen. Alleen het grasmaaien kost al 2,5 uur en er komen regelmatig mensen langs, zoals vertegenwoordigers of ‘Fliegerhorst’toeristen die graag de tekst ‘Rauchen Verboten’, die nog steeds op de muur van een van de schuren staat, willen aanschouwen. Of de locomotief die daar gestald staat en ooit dienst deed op het

‘bommenlijntje’ tussen Wolfheze en Deelen. ‘Het is hier goed wonen’ zeggen ze beiden. ‘Het huis blijf lekker koel in de zomer door de dikke muren’. De paar nadelen van praktische aard nemen ze graag voor lief: zo zijn er twee satellieten nodig om tv en internet te kunnen ontvangen en moest er, vooral toen de kinderen nog thuis woonden, veel met de auto gehaald en gebracht worden. Ze hopen dat ze nog heel lang op dit bijzondere terrein kunnen blijven wonen, zolang hun gezondheid het toelaat en Teun zijn werk, tevens hobby, als akkerbouwer kan blijven uitoefenen. Wat daarna komt zien ze wel.

Reünie School 1, later Kemperbergerschool Zoals we al eerder in de dorpskrant hebben aangekondigd organiseren wij een reünie voor oud-leerlingen van School 1, later de Kemperbergerschool. Iedereen die op deze school heeft gezeten is welkom. De datum is nu bekend: zaterdag 25 oktober 2014 van 14.00 tot 17.00 uur. De reünie zal worden gehouden in de Larix, dat is het gebouw achter het oude school gebouw: Kemperbergerweg 813 in Schaarsbergen. Meester Winkes zal ook aanwezig zijn, als zijn gezondheid het toelaat. Wij hopen met nog meer oude leerkrachten contact te leggen, maar het is al wel moeilijk omdat het lang geleden is. Als iemand nog een naam,

adres, telefoonnummer weet willen wij dit graag horen, ook natuurlijk van oud-leerlingen. Op schoolbank.nl is de reünie ook aangekondigd en kun je ook oude schoolfoto’s vinden. Je kunt je aanmelden via [email protected]. Voor het organiseren vragen wij een bijdrage van € 5.00, ter plekke te voldoen. Wij hopen dat jullie met velen komen. Tot de 25ste oktober! Elly Broecks-Doorn en Jaap Bosman.

10


voor iedereen die fitness of Spinning wil doen of fysiotherapie nodig heeft Oremusplein 58-60 6815 DS Arnhem sport: 026 389 35 00 [email protected] fysiotherapie: 026 389 39 52 [email protected] internet: www.lifeinmotion.nl

openingstijden maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 9.00 tot 21.30 uur woensdag van 12.00 tot 21.30 uur zaterdag van 9.00 tot 12.00 uur


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 Kort overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in Schaarsbergen in de periode september 1944 17 april 1945 Op 17 september begon de Operatie Market Garden met de landing van de Eerste Britse Luchtlandingsdivisie op de heide bij Wolfheze. Eén van de droppingzones was gelegen op de landbouwgronden van de familie Wijlhuizen, in de hoek van de Schelmseweg en de Amsterdamseweg. Hier kwamen veel containers en manden neer met voorraden en munitie die helaas grotendeels in Duitse handen vielen. In het dorp waren veel geschutsopstellingen (FLAK), zoals bij de NH Kerk, op de Kattenberg, nabij de fabriek van Barenbrug, op de hoek van de Strolaan en de Kemperbergerweg en op een aantal locaties langs de Koningsweg en nabij de oprijlaan naar Warnsborn. Deze namen actief deel aan de strijd tegen de Britse para’s. Voor 17 september waren de startbanen van het grote Duitse vliegveld door bombardementen al zodanig beschadigd dat de Duitsers reeds begonnen waren om de Fliegerhorst te ontmantelen. Ook het interieur van de bunker Diogenes was al gedeeltelijk weggehaald. Op die datum begon de Slag om Arnhem en was Schaarsbergen oorlogsterrein geworden. Op 19 september wordt bekend dat het zogenaamde Hooimagazijn van Barenbrug om circa 12.00 uur zal worden opgeblazen. Het diende als bewaarplaats van Duitse levensmiddelen en er ontstaat een grote run op de voorraden door de dorpsbewoners om zoveel mogelijk voedsel weg te halen. De Duitsers grijpen pas na enkele uren in. Het steeds erger wordend lawaai van kanonnen, mitrailleurs, laag overvliegende oorlogsvliegtuigen, inslaande bommen en granaten, dwingen de bewoners om dagen achtereen dekking te zoeken, in kelders, gangen en onder bedden en tafels.

Op 20 september komen voor de eerste keer grote aantallen gekleurde parachutes naar beneden. Het betreft bevoorradings droppings. Voor de oprijlaan van de Bornshoeve op de hoek van de Strolaan en de Kemperbergerweg ligt een dode Engelse piloot. Op diezelfde dag stort een Brits bombardementsvliegtuig, een Dakota FZ-626 met vier inzittenden brandend neer nabij een berk op de Bakenbergseweg. Dorpsbewoners worden door de Duitsers gedwongen de dode militairen te bergen. Op maandag 25 september komt er een stroom van evacues uit Arnhem op gang. De binnenstad moet die dag voor 20.00 uur ‘s avonds zijn ontruimd en de volgende dag volgen ook de buitenwijken. Dit laatste geldt niet voor Schaarsbergen. Vele honderden vinden daarom in Schaarsbergen een tijdelijk onderdak. In Rust-Wat wordt een post gevestigd die evacués doorverwijst naar met name Otterlo en Hoenderlo. Ongeveer 600 Arnhemmers vinFOTO: GELDERS ARCHIEF den een heenkomen in het Open Lucht Museum. Op 25 september wordt de dorpskerk door een bom getroffen. Vier evacués vinden de dood. Steeds meer huizen raken beschadigd. De kerkgemeente wijkt uit naar de Sylva-Hoeve waar op zondag 1 oktober de eerste kerkdienst plaatsvindt. Het Ehrenfriedhof Zypendaal aan de Schelmseweg raakt inmiddels overvol. Er moet nu ook op de paden begraven worden en aan de grondeigenaren wordt om uitbreiding gevraagd. In de loop van tijd worden steeds meer Schaarsbergers door de Duitsers gedwongen om voor hen te werken. Vooral aardappelrooien. Op 3 november komt het bericht dat ook Schaarsbergen wordt ontruimd. De Duitse soldaten wachten veelal niet tot de bewoners zijn vertrokken en velen worden letterlijk verjaagd. Op 15 april 1945 start de Geallieerde operatie ‘Dutch Cleanser’, vanaf de lijn Schelmseweg. Enkele dagen later komen de eerste dorpelingen weer terug.

11

12


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 De Werkgroep Historie Schaarsbergen heeft in haar archief gezocht naar artikelen en foto’s uit die periode. Verhalen hebben we gevonden, opgetekend in dagboeken maar foto’s zijn er bijna niet. Aan de hand van wat dagboekfragmenten en verhalen van Schaarsbergers proberen wij een beeld te schetsen van de situatie toen in Schaarsbergen. Kijk op de site www.schaarsbergen.nl->Schaarsbergen->1940-45

(Uit het dagboek van Wil Jager, huishoudster van de Gereformeerde predikant Ds. H. Both uit Arnhem (Hoogkamp), die beiden geëvacueerd waren bij de familie K. Haan aan de Kemperbergerweg 29). ‘Maandag, 25 September 1944 Wij moeten weg maar o wee, ds. heeft de sleutels en hij is naar de kerk, die ook als toevluchtsoord is ingericht, om verschillende gemeenteleden die daar zijn ondergebracht, te bezoeken. Herman Gerritsen gaat met me mee. Als we er bijna zijn komen er eerst jagers en dan, o schrik, vele bommenwerpers. Herman vlucht het bos in en ik een huis. Daar tref ik mw. Van Gulik. Iemand roept: liggen! We gehoorzamen. ’t Kindje tussen ons in. De kleinste achter ons in de wagen. En dan... Ik kan het niet beschrijven. Een gedreun, een geschud, een gerinkel van brekend glas achter ons. Niets doe je dan een stamelend gebed tot God opzenden om geholpen te worden. Driemaal gaat zo’n golf over je heen, driemaal de angst. Maar God verhoorde onze gebeden. We werden gered. Met Herman hand in hand lopen we, rennen we door het bos naar huis. Een nieuwe angst. Daar horen we dat bij de kerk een bom is ingeslagen. Oh en ds. is daarheen. Maar weer, o wonder, ds. was zo ver nog niet gekomen. Hij was in de schuilkelder bij de school.’ (Uit het oorlogsdagboek van Mien Haan, Kemperbergerweg 29) ‘Zondag, 29 October ’s Middags wandel ik met Riek Busser naar ons Schaarsbergense kerkje. Ontzettend, wat is het kerkje deerlijk

gehavend. Het dak is helemaal ingestort. De kerk ligt vol puin. Ook ’t orgel ligt vol met kalksteen. Een wonder dat niet meer mensen omgekomen zijn.’ (Tijdens dit bombardement vielen er vier doden en waren er vele gewonden. Vóór de kerk lag een dood paard). Vermeldenswaard is in dit geval de Sylvahoeve. Na de slag om Arnhem trokken er vele tientallen evacués in. Zij bleven daar tot 3 november 1944, de dag waarop ook de meeste Schaarsbergers gedwongen werden te evacueren. Het percentage gereformeerden onder deze evacués was opvallend hoog en vrijwel onmiddellijk organiseerden ze zondagse erediensten. Op zondag 22 oktober werd het zilveren avondmaalstel van de kerk van Schaarsbergen in bruikleen gegeven voor een avondmaalsviering. Sindsdien zijn de bekers en schalen verdwenen. De kerk heeft na de oorlog, in 1946, een nieuw stel gekregen van de kerk van Dunblane, Schotland. (Uit: Schaarsbergen, van Zypendaal tot Kemperheide). Eén van de evacués uit Arnhem in Schaarsbergen was Dick Onck. Hij heeft zijn herinneringen aan die tijd opgeschreven en het is bijzonder om te ervaren wat voor indruk al deze gebeurtenissen gemaakt hebben op het jongetje dat hij toen was. Hij beschrijft de dagelijkse gang van zaken maar vertelt er ook bij dat het voor hem geen ellendige tijd was. Het was spannend. Hier volgen enige gedeeltes van zijn verhaal. ‘Mijn vaders moeder is op Schaarsbergen geboren, zij was één van de zeven dochters van Willem Spekschot. Deze Willem was een pachtboer die o.a. boerde op de Hienenkamp en de Grote Kweek. Hij had geen zonen en geen van zijn dochters trouwde met een boerenzoon dus was er geen opvolger. Toen hij te oud werd ging hij op de Stroolaan wonen in een huis van mijn vaders grootvader, een Arnhemse loodgieter. Op diezelfde Stroolaan, bij de familie van Heusden op nummer 1 in de Lelie kwamen wij terecht toen Arnhem moest evacueren. Er waren toen, buiten de twee vaste bewoners, twintig evacués. Wij sliepen op veldbedden op de zolder samen met een paar andere families. Overdag woonden we in het schuurtje achter het huis en mijn moeder kookte daar op een houtkacheltje waarop normaal de was gekookt werd. Het schuurtje had een dak van ijzeren golfplaten die hevig rammelden als er granaten overkwamen. Net als


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944

FOTO: GELDERS ARCHIEF

de boeren mocht mijn vader, omdat hij brandmeester was bij de vrijwillige brandweer, blijven toen ook Schaarsbergen moest evacueren. De bewoners van de Stroolaan moesten ook weg en wij bleven alleen achter in de Lelie. Toch lukte het de Duitse soldaten niet om iedereen weg te sturen. Op de hoek van de Stroolaan en de Sylvalaan woonden in een oud boerderijtje de gebroeders Rootselaar, twee oude mannetjes. Toen ook zij weg moesten, zetten ze twee stoelen op de deel, gingen zitten en zeiden: ‘Schiet ons maar dood, wij gaan niet’. Ze bleven dus, levend! Wij verhuisden van het schuurtje naar het huis en gingen in de kelder slapen. Behalve ons gezin dat toen uit zeven personen bestond, bleven ook zes huisdieren achter die door diverse andere evacués achtergelaten waren. Toen begon voor mij en voor de jongens van mijn leeftijd, ik durf het haast niet te zeggen, een spannende maar ook mooie tijd. We waren nog te jong om de zorgen van onze ouders te delen maar wel oud genoeg om allerlei avonturen te beleven en hadden geen school. Wat wil je nog meer? Wat ons gevoel van vrijheid niet weinig hielp was het feit dat onze vaders alleen op straat kwa-

men als ze gedekt werden door een Ausweis. Ook onze moeders kwamen niet vaak buiten omdat ze dan de kans liepen opgepakt te worden en aardappels moesten gaan schillen op het vliegveld Deelen. In dit geval herinner ik mij ene Engelberts, een figuur in een glimmende grijze jas, die hiervoor aan de deur kwam. Hij had gewoond in het Wapen van Brantsen aan de Schelmseweg. Behalve mijn moeder waren ook een tante en onze hulp in de huishouding die bij ons ondergedoken was, mee geëvacueerd. Vermoedelijk dacht hij dat hij bij zoveel vrouwvolk wel iemand kon ronselen. Als we hem zagen aankomen, verdwenen de dames haastig uit zicht zodat hij er nooit in geslaagd is bij ons iemand te rekruteren. Eén van mijn taken bestond uit houthakken, gas was er na het bombardement op de gasfabriek al geruime tijd niet meer. Ook moest ik voor drinkwater zorgen en dat haalde ik bij Lamers, schuin tegenover ons. Eten haalden we in een emmer bij de gaarkeuken die in de garage van Broekhuizen was aan de Kemperbergerweg. De lekkerste soep die ik in mijn leven gegeten heb, kwam uit de noodkeuken van Gijs Wijnveld in de Stroolaan, later heette dat huis de ‘Vier Gijzen’. Er waren tijdens de

13

14


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 slag om Arnhem heel wat noodslachtingen en al dat vlees ging de pot in. Zoveel vlees als daar in zat, ben ik er later nooit meer in tegengekomen.’ ‘Tegenover ons huis stond de Bornshoeve. Er waren Duitsers ingekwartierd en ook woonde er toen (geëvacueerd) de tuinbaas van graaf Von der Goltz, Reinders. Op een zondagmorgen viel daar een V 1, een paar Duitsers gewond maar mevrouw Reinders was dood. Ook een niet-ontplofte V1 was gevaarlijk omdat deze later alsnog kon afgaan. Dat overkwam een aantal Duitse soldaten. Van der Sluis van de Stroolaan die met paard en wagen richting Amsterdamseweg ging, kwam in plaats van met de beoogde voederbieten terug met een kar vol dode Duitsers.’ ‘Toen kwam eindelijk de bevrijding. Het begon met een langdurig, ononderbroken hevig granaatvuur gevolgd door een periode van stilte waarna het weer begon. De Duitsers kwamen nog met zestien oude Renault tanks uit Harskamp om de aanval af te slaan maar geen van

die tanks is aan vernietiging ontkomen. Vanaf de grafheuvel die er vroeger was langs de Schelmseweg tegenover de Kemperbergerweg werden ze met antitankgeschut één voor één buiten gevecht gesteld. Er heeft nog lang een arm van één van de inzittenden van zo’n tank aan het hek van de Menthenberg gehangen. De boerderij van Bram Wijlhuizen, Het Hoge Erf, brandde tot de grond toe af met vee en al. Wij zaten in de kelder en kwamen alleen even boven als het iets rustiger was.’ Na het lezen van het verslag van Dick Onck zal het u opgevallen zijn dat hij, zijn familie en ook nog andere Schaarsbergers de laatste oorlogswinter niet weggeweest zijn uit Schaarsbergen. Vele anderen zijn in die tijd geëvacueerd geweest en ook over die periode bestaan mooie, aangrijpende verhalen. Wellicht is het mogelijk om in een latere dorpskrant daarop terug te komen. Als u meer informatie wilt over de toestand in Schaarsbergen gedurende de laatste maanden van de oorlog kunt u dat vinden op de website van de Dorpsraad: www.dorpsraadschaarsbergen.nl.

Het Nederlands Openlucht Museum: geslot Eén van de dingen die men zich nauwelijks nog voor kan stellen als je nu over het terrein van het Nederlands Openlucht Museum loopt is dat het er in het najaar van 1944 in de huisjes, boerderijen en tentoonstellingsgebouwen circa zeshonderd evacués woonden, voor de periode van een aantal spannende oorlogsmaanden. Hoe moest men harmonieus naast elkaar leven, aan eten komen? Aan warmte in de winter; museaal hout gebruiken om te stoken of niet? En was het wel veilig tussen de Duitsers en zo dicht op het front met de overvliegende V1’s? Dan is het haast niet voor te stellen dat het gewone, dagelijkse leven toch haar beloop weer nam. Er waren dramatische gebeurtenissen zoals het overlijden van een door een granaatscherf geraakte jongeman, de SS-razzia’s en de continue dreiging van ontruiming. Maar net als in het normale leven gebeurden er ook leuke dingen, zoals naar school gaan in een museum, samen koken, het zingen van Kerstliederen, en de geboorte van kinderen – die de voorletters N.O.M. kregen.

FOTO’S: NEDERLANDS OPENLUCHT MUSEUM


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 Wilde dieren in een dode stad Op 17 september 1944 begon operatie Market Garden met aanvallen van de geallieerden op Duits afweergeschut dat rondom de dierentuin was geplaatst. Dieren, hun verblijven en bezoekers werden geraakt, waarop de laatsten het dierenpark ontvluchtten. Vanaf die tijd zou de familie Van Hooff, samen met enkele oppassers tot aan de bevrijding vechten voor het behoud van de dierentuin en de levende have. Toen tijdens een van de beschietingen/ bombardementen van de RAF op de Duitse stellingen de familie (weer eens) in de schuilkelder was, bedacht de heer Van Hooff zich dat hij zijn geweer vergeten was en ging terug naar het huis om het op te halen. Binnen de kortste keren werd hij overvallen door ‘het vreselijkste trommelvuur, dat ze ooit zouden doorstaan’. Hij dook in huis op de vloer en om hem heen spatte de keukeninrichting aan gruzelementen. Bij terugkomst in de schuilkelder bemerkte zijn vrouw dat hij iets in zijn mond had en vroeg ernaar. Het was de steel van zijn pijp; de kop was

FOTO: BURGERS ZOO

er vanaf geschoten! Veiligheidshalve schilderde hij in het voorjaar van 1945 op het dak van het restaurant in grote witte letters ‘SAVE OUR ZOO’ – maar alleen aan die kant die door de Duitsers niet gezien kon worden…

ten wegens bewoning Arnhems Oorlogsmuseum 40-45 OPG E R ICHT I N 1994

Unieke verzameling wapens, kleding, munitie, voertuigen, kranten, foto’s, documenten, enz. teveel om op te noemen en zelfs een vliegtuig. Persoonlijke rondleidingen. Steeds nieuwe thema-exposities. Kemperbergerweg 780, 6816 RX Schaarsbergen Tel. (026) 4420958 [email protected] www.arnhemsoorlogsmuseum.com Openingstijden: dinsdag t/m zondag van 10.00 tot 17.00 uur

15

16



Mill Hill-fathers en Karmelitessen Aan de Koningsweg staat tegenover de Oranjekazerne een groot wit gebouw. Dat was tot 1942 het klooster van de Fathers van Mill Hill, een Engelse orde van missionarissen. De Duitse bezetter vorderde het gebouw, de paters moesten vertrekken. Die verhuiseden toen naar landgoed ‘de Lichtenbeek’, waar zij een missiehuis hadden. Het stond vlakbij het tegenwoordige ‘Engelse kerkhof’. Dat pand is in de oorlog verwoest, alleen het koetshuis bleef bestaan. De markante zuilen bij de ingang aan de Amsterdamseweg staan er nog steeds, evenals de muur van de moestuin en de oude rododendrons. Tegenwoordig is op het terrein ‘Gelders Landschap’ gevestigd en heeft Klaas Gubbels er zijn atelier. Op de grote weide aan de Amsterdamseweg en ook aan de overkant op Warnsborn vonden in september 1944 grote droppingen plaats door de Royal Air Force. Bestemd voor de ‘Tommies’, maar de meeste afgeworpen containers vielen in handen van de Duitsers. Lees daarover elders in deze dorpskrant het verhaal van Gerrit Dieckmann Op dinsdag 19 september 1944 staat een pater aardappelen te verkopen aan Duitse soldaten als Engelse vliegtuigen laag overkomen. Enorm lawaai van de motoren en Duits afweergeschut doen alle paters vluchten naar de schuilkelders. Afgeworpen parachutes ontvouwen zich; manden en bussen met voorraden dalen in de gouden avondzon van september. Na 10 minuten is alles voorbij. Het vee graast rustig verder. De Duitsers komen aangerend en werpen zich op de manden. De buit bestaat uit

chocola, thee, vlees, groenten en sigaretten. In de bussen zitten schoppen, munitie, zenders, batterijen en waterpompen. Zelfs een Engelse krant met ‘Good luck boys’ is meegestuurd. Ook de dagen erna werpen Engelse vliegtuigen hun parachutes met hulpgoederen af. Ook dan valt alles in Duitse handen. Op zondag 24 september stellen de Duitsers zwaar afweergeschut op vlakbij de boerderij van de paters op het terrein van de Lichtenbeek. Daar wonen inmiddels ook gevluchte oudere mensen uit Oosterbeek. Op maandag vallen Engelse bommenwerpers met donderend lawaai het Duitse geschut aan. Ook boven ‘de Leeren Doedel’ hangt een rode gloed. Op 26 september besluit de overste van Mill Hill om ‘de Lichtenbeek’ te verlaten. Het wordt te gevaarlijk en men wijkt uit naar het klooster van de Karmelitessen in Schaarsbergen. Het vee blijft op de Lichtenbeek. De Karmelitessen vormen een kloosterorde, die zich toelegt op gebed en stilte. Armoede is een belangrijke deugd, de zusters zijn gesluierd en komen vrijwel nooit buiten. Als de vluchtelingen arriveren worden de strenge regels opgeheven. Zij verhuizen naar een souterrain, in een kelder gaan 19 broeders slapen. In de cellen (kamers) van de zusters op de eerste verdieping worden de paters gehuisvest. Er volgen nog meer bewoners, onderduikers en zelfs twee Duitse deserteurs van 16 en 17 jaar oud. Die worden later in Hotel Warnsborn ondergebracht waar meer onderduikers zitten.


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 waarde dat ze geen dienst houden en geen wierook gebruiken mogen ze in een school overnachten. Een lokaal voor paters, een lokaal voor zusters. Aangekomen in Ughelen splitst de groep zich. De paters gaan naar het klooster van paters Salesianen, de zusters naar sanatorium Caecarea. Daar wonen dan ruim 100 evacués. Als men zich realiseert dat op het terrein van ‘Lichtenbeek’ in Schaarsbergen nog heel wat aardappelen liggen ingekuild, wordt priorin Beatrix ingezet. Zij spreekt vloeiend Duits en is rap van tong. Ze wordt daarom ‘Schwester Wasserfall’genoemd. Deze Karmelites wordt dan ook naar de Ortskomandant in Arnhem gestuurd waar ze een Ausweis voor paard en kar regelt. Daarmee worden verschillende succesvolle voedseltochten naar de Lichtenbeek gemaakt. In november gelast de NSB burgemeester van Arnhem dat de Karmel ontruimd moet worden. Met paard en wagen vertrekken paters en zusters naar Veenendaal. Jongere zusters lopen, ouderen mogen op de kar met bagage zitten. De zusters leefden altijd blootsvoets, nu hebben ze pijn van de schoenen die ze van de broeders hebben gekregen. Het protestantse Veenendaal kijkt op van de Roomse invasie. Later lukt het toestemming te krijgen van paters in Ughelen om daarheen te komen en de stoet vertrekt opnieuw. In Otterlo moeten ze overnachten. Dat lukt met moeite, want de gereformeerde onderwijzer houdt niet van Roomsen. Op voor-

Zeven maanden na de mislukte luchtlandingen boven Arnhem komen de Canadezen Ughelen binnenrijden. Daarmee zijn de evacués op 17 april 1945 allemaal weer vrij en keren ze terug naar Schaarsbergen. De destijds ontstane band tussen Mill Hill fathers en Karmelitessen bestaat tot op heden. Nog elke ochtend komt een priester uit Oosterbeek om in het klooster vlakbij camping Warnsborn om 8.00 uur de H. Mis op te dragen. Gegevens uit ‘De Lichtenbeek, door L. Bruggeman, bewerkt door Dick Beumer

Arnhems Oorlogsmuseum ’40-’45 In 1994 – nu 20 jaar geleden – werd er in de voormalige School met de Bijbel (in WOII geconfisceerd door de Duitsers en na de bevrijding gebruikt door de Engelsen) het Arnhems Oorlogsmuseum 40-45 geopend. Het particuliere museum, opgericht door de familie E. Peters, stelt zich ten doel om de herinnering aan deze belangrijke episode in de geschiedenis levend te houden

voor het nageslacht. U waant zich in het museum terug in de tijd met de nog steeds groeiende collectie variërend van helmen, hulzen, tanks en zelfs een vliegtuig, tot kranten, boeken en niet te vergeten de belevenissen van veteranen en bewoners die het oorlogsgeweld hebben meegemaakt. De vrijwilligers, velen van hen met ervaringen in en herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog, maar

ook jonge mensen, nemen de bezoekers mee op een persoonlijke ontdekkingsreis door de collectie van het museum.

17

18



Uit het dagboek van Felix Valk Felix is de zoon van Hendrik Valk, een bekende schilder en leraar aan de Arnhemse academie ‘Kunstbeoefening’. Het gezin woonde aan de Bovenbrugstraat nr. 7. Felix was 14 jaar toen hij zijn dagboek begon en leerling van het Stedelijk Gymnasium. Het omvat de periode augustus 1943 tot april 1945. Dagboeken van scholieren zijn zeldzaam. Deel 2 (het betreft twee schoolschriften) begint met de Slag om Arnhem op 17 september 1944. Felix verbleef toen enige tijd bij de familie Roëll, die woonde in de Bornshoeve, gelegen aan de Bakenbergseweg. Het huis werd door de familie verlaten op 3 november (evacuatie van heel Schaarsbergen) en in maart 1945 getroffen door de scherven van een V1, welke insloeg in de rode beuk die links naast het huis stond. (bron;Schaarsbergen van Zypendaal tot Kemperheide, Schaarsbergen 2002) De gekozen citaten maken deel uit van grote lappen tekst over die oorlogsdagen. De afbeelding van het beschadigde huis is van de Historische Werkgroep. Zondag 17 september Ik was bij de familie Roëll omdat Els (zusje,red.) roodvonk had en daarom mocht ik niet naar school. Op 15 september zou ik weer naar school mogen, maar er werden steeds jongens opgepakt en daarom mocht ik langer blijven. Zondag waren wij aan tafel gegaan en hadden eitjes gebakken. Toen wij vliegtuigen hoorden en even gingen kijken, zagen wij vliegende forten in formaties van zes. De Kattenberg (een hoog gedeelte bij Schaarsbergen waarop afweergeschut was opgesteld) schoot uit alle macht. Toen zagen wij uit de formatie een ding vallen wat zichzelf verplaatste naast de formatie en dan naar beneden suisde en zich splitste in kleinere banen en dan werden bommen losgelaten, bedoeld voor het afweergeschut. Er kwamen steeds meer formaties die o.a. ook in Arnhem afweerstellingen bombardeerden. Steeds renden wij met boterham en al naar de kelder als de formaties boven ons hoofd verschenen. s’ Middags stonden wij op het balkon en zagen toen Mitchels, Halifaxen en Sterlings die (maar dat wisten wij nog niet) transportvliegtuigen aan kabels met zich meevoerden, gevuld met parachutisten. ‘s Avonds hoorden wij dat er parachutisten waren geland met Horsa’s en Hamiltons. Wij hebben toen de vlaggenstok in de grond gestoken. (Felix wist veel van vliegtuigen,red.)

Maandag 18 september De hele nacht werd er flink geschoten en we veronderstelden dat de Engelsen de Amsterdamseweg optrokken. Het was maar steeds een geknetter van machinegeweren en het ontploffen van granaten. Tegen 10.00 uur hoorden we dat de fabriek (Barenbrug,red.), eigenlijk een noodopslagplaats van Duitse levensmiddelen, om 12.00 uur zou worden opgeblazen. De mensen mochten er nu nog uithalen wat zij wilden. Gauw gingen wij er heen met een kruiwagen en fietsen. Het was werkelijk een paradijs wat eten betreft. Woensdag 20 september Vandaag werd er geschut opgesteld vlak bij ons, namelijk bij de fabriek. Het waren drie grote afweerkanonnen en 5 lichtere stukken. ‘s Middags , tegen vieren, begon het afweergeschut reusachtig te knallen. Wij kropen allemaal gauw in de kelder. Het was een lawaai van jewelste. Vliegtuigen kwamen laag over, het huis stond te trillen. Toen het enigszins bedaard was keken wij naar buiten. In de tuin lagen een stuk of zes parachutes in allerlei kleuren. Aan de oprijlaan lagen een groene en een oranje parachute en op het land voor het huis leek het wel een lappendoek, allerlei gekleurde parachutes lagen in het rond. Een dode Engelsman lag voor het huis. Later kwamen de Duitsers om te vragen of er ook parachutisten bij ons in huis waren. We zeiden nee volgens de waarheid. We hoorden dat er even verder een Douglas DC 3 op een huis was neergestort. De beman-


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 ning was dood en het vliegtuig brandde. Ik ben er toen naar toe gegaan. Juist voor het huis waarop het toestel was neergestort stond afweergeschut. Zondag 24 september Vandaag stond overal aangeplakt dat de binnenstad voor (maandagavond) 08.00 uur moest evacueren en de buitenstad de volgende dag. Schaarsbergen viel hier niet onder. Ik ben direct naar huis gefietst en daar was het een drukte van belang. Eerst werd het bericht tegengesproken en dan weer bevestigd. Er werd afgesproken dat ik voorlopig in Schaarsbergen zou blijven. Ons gezin zou naar Garderen gaan met een handkar die vader had opgescharreld. ‘s Middags was er een landing in Oosterbeek (misschien ook in de Betuwe). Er werden veel vliegtuigen neergeschoten en wij konden dat goed volgen. Zo kreeg een vliegtuig een treffer in de vleugel waardoor die afbrak en het vliegtuig brandend naar beneden tolde. Een ander vloog met een brandende streep achter zich. De streep werd steeds dikker en de piloot trok het toestel steeds hoger. Toen had hij teveel gevraagd van de motor en bijna loodrecht stortte het naar beneden en viel te pletter. De Engelsman die vlak voor ons huis lag werd vanmiddag begraven. Hij had een schot door zijn borst gehad. Het was nog een jonge kerel. Hij had gymnastiekschoentjes aan, een vilten broek en een camouflagejak. Op zijn mouw een insigne met een vliegend paardje, waaronder stond ‘Airborne’. Wij hebben toen nog een kruis gemaakt waarop geschreven werd ‘Here liged the body of a galant Englishman’

Een veteraan Nog steeds komen Britse veteranen in september naar Arnhem. Elk jaar zijn het er minder, maar Alan Hartley geeft niet op. Dus ziet U hem misschien ook deze weken weer in ons dorp. Hij logeert al jaren bij oud-dorpskrant scribent Rinus Voeten en zijn vrouw Mia. Hartley was in de oorlog belast met het in conditie houden van de vliegtuigen die boven Arnhem vlogen. Na de oorlog was hij initiatiefnemer van het monument dat ter herdenking van de ‘air despatchers’ in Oosterbeek is opgericht en vlakbij het Airborne-kerkhof staat. Als hij in Schaarsbergen is brengt hij steevast een nieuw houten kruisje aan op de boom aan de Bakenbergseweg 262 waar zijn ‘maten’ de dood vonden in september 1944 toen hun Dakota daar neerstortte. Hij vertelde zijn gastheer een aardige anekdote. Vorig jaar september kocht hij bij een ijssalon in Oosterbeek een ijsje. Toen hij wilde betalen greep een inwoner van Schaarsbergen in en zei tegen de ijscoman: ‘Deze meneer hoeft niet te betalen, het is een Engelse veteraan.’ Alan Hartley vond het gebaar bijna 70 jaar na de slag om Arnhem nog steeds erg leuk.

19

20


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 Gerard Dieckmann , geboren in een huis aan de Amsterdamseweg bij ingang Warnsborn. Hij heeft daar tot december 2008 gewoond. Zondag 17 september 1944 waren mijn ouders, mijn broer, de inwonende pater Rombouts en ik thuis, toen we om 12.00 uur de vliegtuigen in grote formaties over zagen komen. Ze doken steeds naar beneden om te zien of er vijandelijke doelen waren en of er ergens afweergeschut stond opgesteld. Toen er parachutisten naar beneden kwamen drong het tot ons door dat de bevrijders geland waren. Op maandag 18 september kwam er een Duitse tank vanuit richting Arnhem, die werd opgesteld tegenover ons huis. De pater vond het veiliger om in het Broederhuis van de Mill Hill Fathers te gaan wonen (een boerderij naast het koetshuis aan de overkant waar nu het Gelders Landschap zit) en ik ben met hem meegegaan. De schuilkelders waren met water en eten gevuld zodat wij daar konden verblijven. Er werd die nacht niet veel geslapen. Iedereen dacht dat we over enkele uren bevrijd zouden zijn. Rond 8.00 uur zagen we Duitse soldaten over de weg sluipen richting ‘de Lee-

ren Doedel’. Later in de ochtend verschenen er vliegtuigen, helaas waren het Duitse. Aan het eind van de middag daalden er weer parachutisten neer in de buurt van de Johannahoeve. Dinsdag 19 september begon met een beschieting van Oosterbeek door de Duitsers vanaf de Hoogkamp. Na twee uur flinke explosies werd het weer rustiger. In de middag kwamen vliegtuigen vanuit het zuiden met een ontzettend lawaai heel laag aanvliegen. Iedereen vluchtte naar de schuilkelder of zocht ergens dekking. De luiken van de vliegtuigen gingen open waarna kleurrijke parachutes daalden met daaronder hangende manden en containers vol voorraden en gereedschap. Na 10 minuten was het weer rustig. Van alle kanten kwamen Duitsers aangerend om de manden te pakken, maar ook de paters en nonnen renden de wei in voor het voedsel en ook de parachutes werden meegenomen om er kleding van te maken. Toen het ’s avonds donker was zag je nog her en der lampjes branden die aan de containers waren vastgemaakt. Ook de dag erna werd weer voedsel gedropt maar ook deze lading kwam in het weiland voor ons huis terecht en te ver af van de Engels soldaten die op


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 de Johannahoeve zaten en dus werd alles grotendeels door de Duitsers ingepikt. De dag erna kwamen de eerste parachutisten bij ons langs, die krijgsgevangen waren gemaakt, zodat wij merkten dat het verkeerd ging aflopen. Op de 26ste was het niet meer veilig genoeg om daar te blijven. De broeders en paters gingen naar het klooster van de Karmelitessen en ik ging weer naar huis. Een paar dagen later ging ik wandelen met mijn moeder over de Lichtenbeek. We gingen de beukenlaan in vlak bij de Leeren Doedel. Na 50 meter lag op een heuveltje een mooie parachute die ik graag wilde hebben. Op het moment dat ik hem vast had zag ik de dode soldaat die er onder lag. We zijn toen snel doorgelopen. maar 100 meter verderop zagen we drie dode soldaten, nog met hun machinegeweren, zittend tegen een boom. Van schrik zijn we toen maar snel naar huis gegaan. Deze beelden zie ik nog altijd voor me. Begin oktober moesten we ons huis uit. We zijn toen naar het grote huis op de Lichtenbeek gegaan (de helft daarvan was al afgebrand door een keukenbrand in 1942), waar nog een paar broeders woonden die voor het vee zorgden. We wisten niet dat er in het koets-

huis ‘ondergrondsen’ zaten maar het ging allemaal goed tot 8 november. Die morgen tegen 4.00 uur werden wij met veel geschreeuw wakker gemaakt. ‘Heraus’ werd er geroepen. Ze kwamen ons halen alsof we misdadigers waren. Onder zware bewapening moesten we lopen naar De Lange Hut op de Koningsweg. Na een paar uur werden we naar Ede gebracht waar we een dag hebben vastgezeten. Omdat wij onschuldig waren mochten we weer terug naar huis maar daar aangekomen was er niet veel meer van te vinden. Er stond nog een handkar en met dit kleine bezit zijn we vertrokken. Achteraf was het maar goed ook , want een maand later viel er een V1 op de Lichtenbeek en was er niets meer van het huis over. Wij zijn toen geëvacueerd geweest bij mijn oma in Ede waar al twaalf mensen waren, dus met 16 hebben we het daar vol moeten houden. Het was die winter erg koud onder de dakpannen en op een bos stro, maar ‘s nachts kwamen de V1’s over en als het geluid dan weg viel, wist je dat er ergens een kon vallen en werd je weer warm van angst. Tot mei 1945 hebben we daar gezeten, toen konden we weer terug. Ons huis bleek onbewoonbaar beschadigd.

Dakota in de berkenboom Veel inwoners van Schaarsbergen is het nog altijd niet opgevallen dat er houten kruisjes zijn bevestigd aan de oude berk ter hoogte van Bakenbergseweg 262 (zie voorpagina). Ze zijn een eerbetoon aan de mannen van de Royal Air Force, die omkwamen toen hun Dakota FZ-626 daar neerstortte. De boom werd gehalveerd, de panden erachter zwaar beschadigd. Deze panden zijn hersteld en staan er nog steeds. Het vliegtuig had hulpgoederen aan boord, bestemd voor de Engelse grondtroepen. Blikken voedsel, batterijen, radio’s. Maar boven Oosterbeek werd de Dakota op dinsdag 19 september 1944 beschoten. Het lukte ‘Flight Lieutenant’ Wilson onder hevig geweervuur om de voorraden af te werpen. Hij gaf daarna orders aan de

bemanning om te springen, maar bleef zelf met drie anderen aan boord. Vier inzittenden sprongen per parachute. Een van hen, sgt Newth, 35 jaar oud, werd in de lucht zwaar gewond door Duits geweervuur en overleed later. De andere drie, navigator Gaydon, en de despatchers Dilworth en Jenkinson werden op de grond gevangen genomen. Piloot Wilson, 32, copiloot Osborne, 23 jaar, marconist French, 24, en dispatcher Grace, 28 jaar oud, sneuvelden bij de crash in de berkenboom. Aanvankelijk werden ze gezamenlijk achter de boom begraven in de tuin van de familie Vleeming op huisnr 262. Later zijn zij naast elkaar herbegraven op het Airborne-kerkhof in Oosterbeek.

21

22



Vlucht uit Arnhem 1944 Ds. Adrianus Drost, toen 74 jaar oud en emeritus predikant, woonde in WO II met zijn echtgenote (71) op Bakenbergseweg 187. Hij was na zijn emeritaat actief gebleven. Zo leidde hij als gevangenispredikant elke zondagochtend een dienst in de strafgevangenis van Arnhem. Hij houdt na september 1944 een ‘oorlogsdagboek’. De boerderij van Bram en Dina Wijlhuizen Na 25 september verblijven zij daar twee dagen. (N.B. Het fraaie pand van zoon Henk en zijn vrouw Ria Wijlhuizen staat anno 2014 nog steeds op ’t Hoog Erf). De dominee en zijn echtgenote slapen er in 1944 in een koestal op stro, samen met 40 à 50 andere evacués. Met een handkar gaan ze terug naar hun woning op de Hoogkamp om nog wat spullen te halen. Daarna verblijven zij 5 1/2 week bij rijwielhersteller DirkJan de Keijzer en zijn vrouw Sjaan op Kemperbergseweg toen nr 47h , nu 181. In de voorkamer sliepen Adrianus en Catharina, op de eerste etage sliep het evacué-echtpaar Hendriks. Drost en zijn vrouw sliepen afwisselend op de canapé en op hun eigen meegebrachte(!) matrassen. Met de verkregen voedselbonnen werd door Drost dage-

lijks eten gehaald bij de gaarkeuken naast de toenmalige bakkerij De Kruijf, nu bakkerij Reijnen. Max van Broekhuizen was de chefkok. In de achterkamer van Dirk-Jan de Keijzer werd gezamenlijke gegeten, waarbij het eten werd aangevuld met groente uit Sjaan´s moestuin. Ds. Drost heeft tijdens zijn verblijf meerdere keren in één van de werkplaatsen van de garage kerkdiensten georganiseerd en geleid. De mensen zaten op strobalen en op kerkbanken die uit de zwaar beschadigde dorpskerk waren gehaald. De kerk was op 25 september getroffen door een verdwaalde bom. Vijf in de kerk ondergebrachte evacués werden door het ingestorte dak gedood. Het dagboek beschrijft ook de tochten met paard en wagen terug naar de woning van Drost in Arnhem. Die is steeds verder door de Duitsers leeggeroofd. Deze tochten waren niet zonder gevaar. Zo kwamen Drost en zijn helper Hendriks een keer in granaatvuur terecht en moesten in een greppel schuilen voor de gevechten. Voedselschaarste Door het groeiend aantal evacués, werd de voedselvoorziening en de kwaliteit van het eten uit de gaarkeuken

Paul Bosman Paul is 82 jaar en geboren in het huis aan de Kemperbergerweg waar hij nog steeds woont. Over zondag 17 september vertelt hij het volgende: ‘Wij kwamen op zondag uit de kerk toen er vliegtuigen overkwamen. De zweefvliegtuigen doken naar beneden en we zagen parachutisten springen. Later werden ook goederen gedropt, maar die werden opgehaald door de Duitsers, waarvan er een paar in de schuur naast ons huis zaten. Ze gaven ons chocola en sigaretten. Later in de week werd mijn vader gevraagd om een gewonde koe te halen bij de Dreijenseweg. Samen gingen we met paard en kar van boer van Loenen het beest ophalen. We liepen door Warnsborn en staken bij Dieckmann de weg over en langs de begraafplaats richting Dreijenseweg. Onder bij de spoorbaan lagen in een greppel allemaal lichamen en losse ledematen van dode militairen. Dit is het beeld wat ik nog

steeds zie als ik er langs fiets. De koe kregen we na veel gezeul en getrek tenslotte op de kar en we konden haar afleveren bij de gaarkeuken naast de huidige bakkerij Reijnen. Duitse militairen schoten het beest dood, waarna veel mensen ervan konden eten.’


SCHAARSBERGEN SEPTEMBER 1944 steeds problematischer. In oktober 1944 kwamen er nog dagelijks veel uitgehongerde vluchtelingen naar Schaarsbergen, voornamelijk uit Elden, Huissen, Ressen en Angeren. De 3000 Arnhemse evacués zaten door de gevechten opgesloten in het dorp. Alleen door de bossen naar Ede was nog een uitweg. Maar praktisch alle evacués bleven hier, in afwachting van een hopelijke spoedige bevrijding en terugkeer naar hun woningen in Arnhem. Op 4 november kwam er een eind aan het verblijf van Adrianus en Catharina Drost in Schaarsbergen. Op die dag besloten de Duitsers 1500 Schaarsbergers en evacués uit hun huis te halen en werden ze, vaak met achterlating van al hun bezittingen, gedwongen aan te sluiten bij de stoet van vertrekkende evacués richting Apeldoorn. Pas laat in de avond bereiken ze, zittend op een sleeperskar, onder begeleiding van de Grüne Polizei, Apeldoorn. Pas tijdens de verplichte overnachting in een cocosmattenfabriek, krijgen de honderden evacués uit grote gaarketels iets te eten: Stampot van rode kool. Ontsnapt Na een koude nacht zijn Drost en zijn vrouw in de vroege morgen van 5 november 1944 ontsnapt door één van de kapotte ruiten van de fabriek. Hun zwerftocht leidt

naar een garage, waar ze te eten krijgen, vervolgens naar de pastorie van Ds. Berkel. Uiteindelijk vinden ze een plek op Nieuwstraat 85. Daar blijven ze tot 1 december 1944. Met de ‘taxi’ terug Met toestemming van de Ortscommandant in Apeldoorn gaan ze met een ‘taxi’ (paard, wagen en koetsier) terug naar Schaarsbergen. Over deze tocht doen ze 12 uur. De Koningsweg was afgesloten. ‘De granaten vlogen over ons heen’, maar uiteindelijk bereiken zij Kemperbergerweg 47h. Ze halen uit het huis van de Keijzer hun vluchtkoffers en persoonsbewijzen. Die waren goed verstopt op de vliering. Voordat zij weer de terugreis naar Apeldoorn aanvaarden, wordt in de gaarkeuken van Boekhuizen nog erwtensoep gegeten. Dochter Hetty had voor haar ouders transport geregeld van Apeldoorn naar Amersfoort. Dit had zij per brief, via het Rode Kruis, aan haar ouders doorgegeven. Vanaf 1 december 1944 hebben zij gewoond in het huis waar Hetty haar werkatelier had. Catharina Drost-Posthumus Meyjes overleed daar op 27 maart 1945. Adrianus Drost overleed ook in Amersfoort, op 7 juli 1947.

Corry Bosman-van den Berg Corry kwam in 1937 toen ze twee jaar was, te wonen aan de Kemperbergerweg vlakbij bakker Reijnen in het huis genaamd De Zande. Het gezin met drie kinderen bewoonde de ene helft van het huis, haar grootouders de andere helft. Ze is daar blijven wonen tot begin 1960 toen ze trouwde met Paul Bosman die een eindje verderop woonde. Het echtpaar Bosman-van den Berg is nu al ruim 50 jaar samen. Over de luchtlandingen heeft ze het volgende verhaal. ‘Ik was die zondag aan het spelen met buurkinderen op het bouwland van boer van Loenen. Op de plek waar nu de familie Frederiks woont op ’t Lage Erf stond in die tijd een groen gebouw van ongeveer vier bij vier meter op hoge palen op een zandafgraving. Met slecht weer kon je daar heerlijk spelen. Rond het middaguur hoorden we het gebrom van veel vliegtuigen. We liepen naar een hoger

gelegen stuk en konden over het bos richting Ede zien dat de vliegtuigen iets lieten vallen. Later hoorde ik dat het parachutes waren. Die hadden we nog nooit gezien. Snel ging ik naar huis naar mijn zieke vader die met longontsteking en natte pleuris op bed lag. Mijn moeder was net daarvoor weg gegaan om samen met haar broer eieren te gaan halen bij familie in Otterlo. Pas laat in de middag kwamen ze daarvan terug en vertelden dat ze waren beschoten op de Koningsweg nabij het sanatorium Koningsheide (nu Droompark de Hooge Veluwe). We hadden door vaak te schuilen in éénmans gaten ongedeerd Oud Reemst weten te bereiken en van daaruit waren we via Westerheide en Warnsborn weer teruggekomen. Verder kregen we weinig mee van die week mede ook omdat mijn vader zo ziek was. Er kwamen wel evacuees bij ons in huis en ook in andere woningen in de buurt.’

23


UIS

ar

De

n Strooper

PA

KENH E O K N E NN

na

24

Voo r

eke de le kkerste pannnenko

a ng

je

gratis WIFI

Koningsweg 18

- Hoek Kemperbergerweg speelhoek voor kinderen

6816 TC Arnhem - Schaarsbergen

grabbelkist

tel. 026 - 35 16 987

dieetmogelijkheden

[email protected]

DDQODQGHOLMNHÀHWVURXWHV

www.denstrooper.nl

voorzieningen voor minder validen


Kunstzinnig Schaarsbergen Ons dorp huisvest heel wat kunstenaars, in de breedste zin van het woord. Deze keer aandacht voor Irene Mulder-van de Kamp, natuurfotograaf en maakster van muizenhuizen en -boeken. Misschien heeft u ‘m in de etalage van Bakkerij Reijnen zien staan: de maquette van een muizenbakkerij. gemaakt door Irene Mulder. Zij bleek ook de maakster van de prachtige natuurfotokaarten die ik op de Kerstmarkt kocht. Reden genoeg om eens bij haar thuis langs te gaan. Irene groeide op in wat nu ‘Vakantiepark Petersburg’ heet, aan de Deelenseweg. Haar ouders gingen er in 1945 wonen toen bij terugkomst na de evacuatie hun huis aan de Koningsweg nog bezet was met evacués uit Arnhem Noord. Ze is er altijd blijven wonen. Als kind hield Irene erg van tekenen en het vak handarbeid. Toen haar dochter van zeven zich zat te vervelen omdat het maar bleef regenen, maakten ze samen een huisje van karton voor haar berenfamilie, inclusief meubeltjes. Een hobby was geboren en verschillende poppenhuizen volgden. Haar droom was ooit een muizenhuis maken. Met muisjes zoals ze had gezien op een beurs, maar die waren veel te duur. Op een dag bracht zoon Roel een pakketje wolvilt mee en een boekje met voorbeelden. Haar eerste wolviltdiertje was een eekhoorn, de muizen volgden al snel. Ondertussen had Irene ook het fotograferen ontdekt. Wonend midden in de natuur werd die al snel het onderwerp van haar foto’s. Als het even kan trekt ze er met haar camera op uit, het liefst ’s-ochtends vroeg, omdat ze dan het meeste kans heeft wild te ‘spotten’. Inmiddels kent ze de beste plekjes en heeft ze met haar camera vele dieren(families) vastgelegd: vossen, zwijnen, reeën, dassen, spechten. Toen de wolviltmuisjes klaar waren wilde ze die graag laten zien, maar op een gewone foto kwamen ze niet tot

leven. Ze besloot scènes voor ze te maken en ze daarin te fotograferen. Het resultaat was verbluffend. De eerste kleinkinderen waren op komst en zo kwam ze op het idee een boek te maken over een muizenfamilie met de drie kleinkinderen in de hoofdrol. Zo is muisje Thera rood naar het rode haar van kleindochter Thera, beleeft muisje Thomas de gekste avonturen, naar voorbeeld van kleinzoon Thomas die erg ondeugend is en wordt in het boek een muisje geboren: kleindochter Nynke. Voor de scènes maakte Irene een compleet muizenhuis en maquettes van bijvoorbeeld een bakkerij! Ware kunstwerken met lampenkapjes van een dennen-appelschilletje of een naaiklosje, stoeltjes van wasknijpers. taartjes van fimoklei en kaarsjes van elektriciteitsdraad, enzovoort. Ook echte dieren spelen soms een rol: op de muizenslee werd pindakaas gestrooid waardoor vogels er ook op gingen zitten en zo deel van het verhaal werden. En nu er weer twee nieuwe kleinkinderen op komst zijn is Irene druk bezig met een nieuw boek. Daarvoor is een heuse muizenboom gebouwd met ondergrondse schooltje. En zo heeft ze haar twee grote hobby’s geïntegreerd. Met zoon Roel deelt ze daarnaast de liefde voor oude foto’s. Zij maakte al een fotoboek over de historie van Vakantiepark Petersburg. Hij kan hele oude foto’s weer restaureren en opnieuw afdrukken. Samen proberen ze oude foto’s en daarmee de geschiedenis van Schaarsbergen weer zichtbaar te maken. Mede daarvoor is Irene lid geworden van Werkgroep Historie Schaarsbergen. Met haar ‘kunst’ wil Irene absoluut niets verdienen. Als ze iets verkoopt van haar werk is de opbrengst voor een goed doel. Ze geniet met volle teugen van wat de natuur haar dagelijks brengt en de mogelijkheid zich creatief te blijven ontwikkelen door steeds nieuwe dingen te bedenken. Nieuwsgierig naar het werk van Irene? U kunt haar bereiken via de mail: [email protected] of tel: 026 44348889.

25

26


Markant Pand 2, Koningsw Gedempt invallend zonlicht geven het vertrek een landhuisachtige sfeer. De hoge ramen, het houten plafond, de bruine vloer en het meubilair maken een harmonische en vredige indruk. Zonder toelichting van de trotse bewoner Hans Timmerman zou het niet zijn opgevallen dat het hier om een Duits onderkomen gaat, bestemd voor luchtmachtpersoneel. Het terrein waarop de woning zich bevindt maakte deel uit van het zogenaamde ‘Divisionsdorf’. Daar woonden Duitse militairen die onder andere, aan de andere kant van de Koningsweg, in de vluchtleidingsbunker ‘Diogenes’ werkten. Op het kazernecomplex werden 37 gebouwen neergezet. Voornamelijk voor legering van militairen en voor administratie. Hiervan resteren nu nog 5 objecten. Voor de oorlog stond op dit gedeelte van het Arnhems buitengebied het sanatorium ‘Koningsheide’. Koningsweg 15 c (huidige nummering), de helft van een voormalige Duitse kazerne, gebouwd in 1942, werd voorzien van hele zware stenen, gemetselde wanden van 55 cm breed, kleine hooggeplaatste ramen met stalen luiken om scherfwerking op te vangen en bestond uit een groot aantal kamers met elk een eigen schoorsteen, één of twee raam(pjes) en via één deur toegankelijk. De woning ligt verscholen in de bossen achter Droompark Hooge Veluwe en is gebouwd met Duitse

degelijkheid, het ging tenslotte om een duizendjarig rijk. In de grond rond en tussen de als Veluwse boerderijen gecamoufleerde kazernes voor Luftwaffe-personeel zit tot op de dag van vandaag een grote ondergrondse infrastructuur. Deze bestaat uit een groot systeem van rioolleidingen met bijbehorende gemetselde putten en septic tank-achtige reservoirs. Via bouwtekeningen, die na de oorlog gemaakt zijn door het ‘Bureau Registratie Verdedigingswerken’ en bewaard zijn bij het Nationaal Archief in Den Haag, kun je veel bouwtechnische details terugzien. Het bewaard gebleven Duitse crediteurenboek van ‘Fliegerhorst Deelen’ bewijst nog eens heel duidelijk dat bijna uitsluitend Nederlandse aannemers met de bouw waren belast. Hoezo collaboratie? Het project moet werkgelegenheid hebben opgeleverd voor duizenden landgenoten. Van die bouwactiviteiten kun je, wandelend door de om-geving van Schaarsbergen nog veel sporen terugzien. Het gaat daarbij niet alleen om de overgebleven gebouwen, maar ook om onnatuurlijke verhogingen in het bos, tracé van de bommenlijn, taxibanen (rolbanen) met opstelplaatsen voor vliegtuigen, geschutsopstellingen, wegen en paden en helaas ook veel metaalsplinters en munitie. Hans werd er zelf ook mee geconfronteerd toen hij, spittend in zijn tuin, op zeker moment zijn


eg 15 c spade zag verdwijnen. Deze was – nadat hij hem in de grond had gestoken – spontaan weggezakt in de grond en bleek enkele meters lager, terecht te zijn gekomen tegen een zich daar bevindende muur in een open ruimte. Het bleek een enorme gemetselde put van het rioolsysteem te zijn. Het pand waarvan Koningsweg 15 c nu de helft beslaat, werd na het vertrek van de Duitsers (in Schaarsbergen eindigde de oorlog op 15 april 1945) samen met drie andere barakken, door de gemeente Arnhem geschikt gemaakt voor bewoning. De vier barakken boden in 1949 plaats aan 17 gezinnen, zoals uit het ‘Verslag van de zittingen van de Gemeenteraad van Arnhem’ uit dat jaar blijkt. Uit dit verslag blijkt ook dat de sommige gemeenteraadsleden twijfelden aan de bewoonbaarheid van de panden. Argumenten als de vijftig cm. dikke muren, de kleine hoge ramen (slechte lichtinval), één toiletgelegenheid en één wasgelegenheid waarbij ‘oud en jong van beide seksen’ zich moesten wassen werden in de vergaderingen naar voren gebracht. Pas jaren later daalde dit aantal gezinnen en werd het pand, waar Koningsweg 15 c nu de helft van is, provisorisch in tweeën gesplitst en uiteindelijk bewoond door twee gezinnen. Na een aantal jaren volgde leegstand waarna 15 c gebruikt werd als opslag van de tegenovergelegen camping. Rond de jaren ‘80 besloot de gemeente Arnhem het pand op te gaan knappen waardoor het weer geschikt werd voor bewoning. Eind jaren ‘90 kwam 15 c opnieuw leeg te staan en werd het pand enkele jaren ‘antikraak’ door diverse mensen bewoond. Rond de eeuwwisseling bood de gemeente Arnhem Koningsweg 15 c te koop aan. In 2002 kochten Hans en zijn vrouw Sigrid het pand. Daarna begon een periode van intensieve verbouwing, want het gebouw bevond zich in erbarmelijke staat. Alleen al het strippen van het interieur en het slopen van enkele wanden was een tijdrovend en zwaar karwei. Negen containers met bouwafval en vele maanden later kon worden begonnen aan het restaureren van de houten plafonds, het aanbrengen van vloeren op de cementen ondergrond enz. Daarnaast moesten alle deuren in het pand worden vervangen. Met name ook het frezen van sleuven voor de elektriciteitskabels was een hele klus. Nu, meer dan 10 jaar later is er nog steeds veel te doen, maar is er alle reden om met voldoening rond te kijken naar het inmiddels bereikte resultaat.

Jarig Mijn oudste zus is jarig op 17 september. Deze maand wordt ze 92 jaar oud. Elk jaar bel ik op om te feliciteren. Zeker nu ze boven de 90 is heb ik daar alle reden toe, want ze is nog altijd helder van geest en redelijk gezond. Toch vertelt ze wel elk jaar hetzelfde verhaal. ‘In 1944 was ik jarig op een zondag. We woonden in Rosmalen, vlakbij den Bosch. Ondanks de schaarste had moeder een lekkere maaltijd gekookt voor het gezin van ouders en zeven kinderen. De verrassing was een heerlijke zelfgemaakte pudding, zo’n lidderend roze maaksel met veel gelatine. Hij zat in de stenen vorm van een vis. Die dingen had je vroeger. Net toen vader de pudding wilde gaan verdelen klonk buiten een hels kabaal. We stormden de deur uit en zagen honderden vliegtuigen in de lucht. Ze gingen allemaal richting Arnhem. Veel ervan hadden zweefvliegtuigen eraan vastzitten. We stonden een hele tijd te kijken, erg onder de indruk want de Engelse troepen zouden ons nu snel komen bevrijden. Toen we weer naar binnen gingen om het heerlijke nagerecht op te eten, bleken mijn twee broers van 17 en 15 jaar ons voor te zijn geweest. Ze hadden samen de hele pudding soldaat gemaakt.’ Als je mensen van die generatie spreekt heeft bijna iedereen wel zo’n verhaal. Het is ze hun hele leven bijgebleven. Deze dorpskrant geeft er een aantal duidelijke voorbeelden van. Van verbondenheid met elkaar. De mensen stelden hun woning of klooster open voor vluchtelingen. Er werd altijd wel een plek gevonden, al was het huis vol. De barre tocht bij de evacuatie van Schaarsbergen werd samen met anderen afgelegd. Men hielp de zwakkeren, gewonden en ouderen en nam daarbij zelf veel risico’s. Maar er was ook veel leed zoals het permanente gevaar, gebrek aan alles, honger, diefstal, verraad, collaboratie, evacuatie en het verlies van dierbaren. Op de zijgevel van Musis Sacrum staat anno 2014 een mooi regel. ‘De meeste mensen zwijgen, slechts een enkeling stelt een daad.’ Ook dat was de realiteit in de oorlog. Het aantal mensen in het verzet was veel minder groot dan na de oorlog werd beweerd. Er was verraad, er vielen doden. Misschien is een parallel te trekken met het heden. Ook nu stellen minder mensen dan nodig zich beschikbaar om de gemeenschap te dienen. Zeker met de komst van de Wmo zal na 2014 veel vaker een beroep worden gedaan op familie, buren en anderen om ouderen en andere hulpvragers te helpen. Dat gaat tegenwoordig zonder enig gevaar of ander risico, maar net als in 1944 met veel dankbaarheid. Misschien zal over 70 jaar ergens worden geschreven: ‘Toen de participatiemaatschappij ontstond stelden velen zich beschikbaar om te helpen, slechts een enkeling deed niets.’ Het lijkt me een zinvolle gedachte om de viering van 70 jaar ‘Slag om Arnhem’ concrete inhoud te geven. Kees Groen

27


Zowel zakelijk als privé! Zeer bijzondere bruidssuites Unieke trouwlocatie Oranjerie Groot Warnsborn‘ Idyllisch Serre-Restaurant Lunches, diners, brunches en High Tea, ook voor kleinere gezelschappen Prachtig terras ‘

28

Bakenbergseweg 277, 6816 VP Arnhem • Tel. 026 445 57 51 • Fax 026 443 10 10 • E-mail: [email protected] www.grootwarnsborn.nl

AUTOBEDRIJF

Ben Pluim VOOR ONDERHOUD EN REPARATIE VAN

OPE L Deelenseweg 30, 6816 TS Arnhem Tel. 026-4423431


autobedrijf

de Bruin Reparaties alle merken APK keuringen Schadeherstel en spuitwerk In- en verkoop van nieuwe en gebruikte autos Argos tankstation

autobedrijf

de Bruin ’n goed adres voor vakmanschap en service

Kemperbergerweg 727 6816 RV Arnhem Telefoon (026) 443 59 04

29

30

Waar word je boos om? Als er gepest wordt. Dan denk ik: doe maar gewoon niet. En om de juf. Die zei: ‘Je hoeft je nergens zorgen om te maken, alles gaat goed’ en daarna: ‘Blijf straks maar even na!’.

Wie de jeugd heeft... Imme (12 jaar): ‘ik vind het geluid van elektrische auto’s heel erg stom.’ Met wie woon je in huis? Met mijn zusje Eyinn (10), vader Jeroen en moeder Ilja. En mijn twee konijnen Sammie en Wolkje en de twee vissen van mijn zusje. Sinds wanneer woon je in Schaarsbergen? Sinds mijn geboorte in het ziekenhuis van Arnhem. Op welke school zit je? Nu nog op de AMS, maar na de vakantie ga ik naar het Thomas a Kempis naar het Atheneum Extra. Mijn nichten zitten op deze school en toen ik de bieb binnenliep voelde ik me direct thuis. Ik ben niet elders wezen kijken. Ik het er echt zin in. Wat zijn je hobby’s? Gitaarspelen en honkballen. Ook golf ik af en toe. Ik hou ook van schilderen en tekenen. Pappa had een schilderkist van boven gepakt.

Van mijn eigen zakgeld en een beetje geld van mamma heb ik toen een tekenblok en potloden gekocht. Ik ben bezig een stad te tekenen met wolkenkrabbers en bergen op de achtergrond. En verder vind ik auto’s mooi, vooral het geluid dat ze maken Wat is je belangrijkste bezit? Mijn huis, want zonder heb ik niks om in te slapen, te koken. Ben je wel eens verliefd? Ja, op iemand van school. Waar heb je voor het laatst hard om moeten lachen? Bij Oud en Nieuw, toen wij het spelletje Pictionary deden. Mijn zusje was iets aan het tekenen en ik riep ‘gloeilampje’, terwijl ik zag dat het een hond was. Welk dier zou je willen zijn? Een wolf. Het is een snel, mooi dier. Waar word je blij van? Van sporten, vooral honkbal. Ik ben van mezelf best blij.

Wie zou je graag een dag willen zijn? Iets met auto’s, autocoureur of zo van rallyauto’s. Niet van een formule 1 auto, dat zijn geen echte auto’s meer. Mijn vader heeft een Volvo V70 awd uit 1998 en mijn moeder een Audi A6 allroad tdi, met racechip en 200 pk. Binnenkort is weer de Penseelstreekrally en dan mag ik navigeren. Wat is je favoriete plek in Schaarsbergen? Mijn kamer, daar voel ik me veilig. Wat vind je leuk en wat vind je niet zo leuk aan het wonen in Schaarsbergen? Ik vind het heel erg leuk dat je kunt zeggen dat je in een dorp woont. Iedereen kent elkaar sneller en er wonen best veel vrienden van me. Niet zo leuk is dat ik dichtbij de voetbal woon. Elke avond hoor je ze, vooral bij het spetterkamp, heel irritant. Waar zou je willen wonen als je niet in Schaarsbergen woonde? In Utrecht, daar woonden mijn ouders. Een leuke en gezellige stad. Wat wil je later worden? Vroeger cabaretier, zoals Javier Guzman. Met grappen maken je geld verdienen lijkt me wel grappig. Nu toch liever iets met auto’s, maar misschien verandert het nog. Hoe ziet de wereld er uit over 10 jaar? Denk niet dat er veel is veranderd. Iets minder poolkappen, want die zijn dan gesmolten. En meer elektrische auto’s. Het geluid daarvan is heel erg stom.


SWOA

Activiteitenkalender

Centraal informatie en Adviespunt van SWOA (Stichting Welzijn Ouderen Arnhem). Senioren kunnen hier terecht met vragen over wonen, welzijn, zorg en financiën. Op werkdagen van 09.00 tot 12.00 uur. Telefoonnummer SWOA: (026) 4459999.

30 augustus

Huisvuil De groene en grijze kliko wordt met een grijparm in de auto van SITA geleegd; zet de bak dus op straat met de wielen naar achteren; de blauwe bak met oud papier wordt nog met de hand door de vrijwilligers van Muziekvereniging ‘Eendracht’ aan de auto vastgemaakt. Dan is het voor deze harde werkers makkelijker als de wielen vooraan staan. 15 september 22 september 29 september 6 oktober 11 oktober 13 oktober 20 oktober 27 oktober 3 november 8 november 10 november 17 november 24 november 1 december 8 december 13 december 15 december 29 december

groen grijs groen grijs + blauw groen grijs groen grijs + blauw groen grijs groen grijs + groen blauw grijs grijs +

plastic

plastic

High Tea van de Vrienden van de Dorpskern, locatie grasveld voor de Dorpskerk 15.30 - 18.00 uur 8-12 september Open Week Werkplaats voor Kunstzinnige Ontwikkeling KWA Locatie: Kemperbergerweg 813 Voor nadere informatie: (026) 44.56.159 11 september Dorpsraadvergadering, locatie Dorpshuis. Aanvang 20.00 uur 19 september Filmavond ‘Deads Poets Society’ met Robin Williams, locatie Dorpshuis Aanvang 20.00 uur 20 september Alzheimer Nederland, lezing over positieve effecten van muziek en beweging bij dementie, locatie Diaconessenkerk Inloop 13.30 uur, aanvang 14.00 uur 21 september Internationale Militariamarkt, Locatie Oorlogsmuseum 8 oktober Dorpsraadvergadering, locatie Dorpshuis. Aanvang 20.00 uur 25 oktober Reunie school 1, locatie De Larix, Kemperbergerweg 813 Van 14.00 tot 17.00 uur 2 november Aanschuifdiner, locatie Dorpshuis Aanvang 17.30 uur, Aanmelden voor 28 oktober via (026) 44.22.860 13 november Dorpsraadvergadering, locatie Dorpshuis Aanvang 20.00 uur

plastic

Wijkagent plastic

Grof vuil kunt u zes keer per jaar gratis zelf brengen bij de afvalstations aan de Overmaat of in ’t Broek. Laten ophalen van grof en groen afval kost e 35 per keer per kuub, vooraf te betalen. Aanvragen op www.afvalmelden.nl. De SITA-servicelijn heeft telefoonnummer 4460490.

Servicenummer gemeente Arnhem Voor al uw vragen of klachten over de openbare ruimte, kunt u dagelijks bellen, 24 uur per dag, bellen met telefoonnummer 0900-1809. Ook kunt u een e-mail sturen naar [email protected]

Theo Vermaas is de gebiedsagent voor Schaarsbergen. Mobiele nummer 06-51332194.Hij is ook te bereiken via nummer 0900-8844. Als u dan het gripnummer 5248 noemt wordt u direct met de wijkagent verbonden. E- mailadres: [email protected]

Nieuwsbrief van de Dorpsraad Schaarsbergen De nieuwsbrief van de Dorpsraad Schaarsbergen wordt regelmatig verstuurd. Meestal met informatie die niet kan wachten tot de Dorpskrant verschijnt. Indien u de nieuwsbrief wilt ontvangen dan kunt u zich aanmelden via de website www.dorpsraadschaarsbergen.nl aan de rechterzijde ‘Abonneren op nieuwsbrief’ met uw naam en e-mailadres.

31

Eén met de natuur met een abonnement

www.burgerszoo.nl/abonnement

NUMMER 188 SEPTEMBER 2014 DORPSKRANT. Schaarsbergen

Recommend Documents