NUMMER 4 SEPTEMBER 2014

NUMMER 4 | SEPTEMBER 2014

een apotheek w u jo t f Hee ent? bonnem a k e e h t o ap is je UA thu Dan kun en ontvang

In dit nummer onder meer: Thema Ouderen: De visie van geriater Kees Kalisvaart, Alles over veroudering, Ouderen met pijn, Even voorstellen: specialisten in ouderenmedicatie

En verder: Psoriasis, Chronische hepatitis, Verlengde

JAARGANG 4

afgifte – andere dosering, Vitamine D, Halitose

Advertentie receptgeneesmiddel

OP RECEPT

De visie van… Geriater Kees Kalisvaart: “Kwetsbare ouderen

geven we extra aandacht” 6 Therapietrouwnieuws 9 Voorgeschreven – Hoogleraar Dermatologie Peter van de Kerkhof: “De impact van psoriasis wordt tegenwoordig gelukkig onderkend” 10 Productnieuws 15 Alles over veroudering – Gezond honderd worden? Het lijkt haalbaar 16 Er was laatst een patiënt – Verlengde afgifte – andere dosering 19 Ouderennieuws 20 De visie van prof. Solko Schalm: “Hiv is teruggedrongen. Nu hepatitis!” 22 Antonius in beeld – Transmurale apotheek St. Antonius: twee locaties, één team 26 Meet en weet – meten van huidziekten 28 Balietips – Medicatie bij ouderen 30 Vitamine D, voor oud én jong 32

ZELFZORG

Ouderen met pijn 36 Producttips 38 Zelfzorgnieuws 39

VERZORGING BRANCHE

Halitose: daar zit een luchtje aan 40

Annekedotes – Het is niet altijd wat het lijkt 35

Branchenieuws 43 Covergirl – Marijke Veeman 44 Even voorstellen – Apothekersassistenten van Service Apotheek De Reeshof: Specialisten in ouderenmedicatie 46 6

22

32

16 40

UA | 4 | 2014

| 3

Heeft jullie apotheek al een collectief abonnement op UA? Ben je apothekersassistent en werkzaam in een apotheek, dan kun je UA thuis ontvangen. Als de apotheek een collectief abonnement neemt à € 49,50, dan kunnen ALLE apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers van die apotheek UA thuis ontvangen.

Hoe kun je UA thuis ontvangen? Stap 1: De apotheek neemt een abonnement • De apotheek neemt een apotheekabonnement à € 49,50 per jaar door een e-mail te sturen naar [email protected]. • De apotheek ontvangt een accountcode. • Ga naar www.ua.nl. • Klik op Registreren (rechtsboven). • Activeer het account van de apotheek (via De eerste keer? Klik hier…). Het wijst zich vanzelf. • Voer de accountcode in en het e-mailadres van de apotheek. • Kies een wachtwoord en typ dat in. Kies het wachtwoord in overleg met de apotheker. Het is immers het account van de apotheek. Zorg dat iemand dit wachtwoord onthoudt of bewaart. Je hebt het weer nodig als je een volgende keer wilt inloggen. Bijvoorbeeld om een nieuwe assistent(e) aan te melden of een adreswijziging door te geven.

Stap 2: Thuisadressen opgeven Als het account van de apotheek is geactiveerd, kun je de apothekersassistenten aanmelden die UA thuis willen ontvangen en hun adresgegevens invoeren. Als apothekersassistent heb je dus zelf geen account.

Nog geen apotheek-abonnement? Vraag dit aan via [email protected].

Voor één collectief abonnement à € 49,50 per jaar kunnen ALLE apothekersassistenten, farmaceutisch managers en farmaceutisch consulenten van die apotheek UA thuis ontvangen Let op: aanmelding kan alleen via het UA-account van de apotheek! Als de apotheek geen abonnement afsluit, kun je als apothekersassistent een individueel abonnement afsluiten à € 17,50. Stuur een e-mail aan [email protected] om je als individueel abonnee op te geven.

EERST DIT…

“De duvel is oud!” Hoor je die uitdrukking nog wel eens?

Duvel

Ik heb hem al tijden niet meer gehoord. Hij werd (of wordt?) gebruikt door verontwaardigde mensen die voor oud werden uitgemaakt, terwijl ze zichzelf helemaal niet oud vonden. Inderdaad – wat is oud? Sommige mensen zijn ‘op’ als ze aan hun pensioen toe zijn, anderen worden zonder problemen honderd of ouder. Ik denk nu aan een verhaal van Godfried Bomans. Hij moest als journalist een man interviewen die honderd jaar werd. De grijsaard die de deur opendeed, bleek niet de honderdjarige te zijn. Ook zijn breekbare vader was niet de jarige. Uiteindelijk belandde de journalist bij een vitale man die op zolder een vogelnestje maakte in de ringen: de honderdjarige. Op de vraag hoe hij zo oud geworden was, antwoordde de jarige “Het ging vanzelf.” * Iedereen krijgt te maken met lichamelijke veroudering. De ogen en oren worden slechter, de spieren slapper, de botten brozer, de luchtwegen gevoeliger, het evenwicht wordt gebrekkiger, de bloedvaten slibben dicht, het hart pompt minder krachtig, de nieren werken minder goed, de smaakzin verdwijnt, de eetlust dus ook… Fysieke beperkingen en ondervoeding kunnen het gevolg zijn, evenals een groter risico op vallen en op geestelijke achteruitgang. Maar zoals het verhaal hierboven laat zien: bij de een slaat het sneller toe dan bij de ander. Wat maakt dat dit bij de ene persoon eerder gebeurt dan bij de ander? Zijn het de genen? De levensstijl? Andere oorzaken? In het artikel Alles over veroudering kun je hier meer over lezen. Om nu onderscheid te kunnen maken tussen de kalenderleeftijd en de biologische leeftijd is het begrip ‘kwetsbare oudere’ in het leven geroepen. Hoe verder het lichamelijke en geestelijke verouderingsproces is voortgeschreden, des te groter is iemands kwetsbaarheid. Een lichte infectie, een val of een andere aandoening kan bij een oudere grote gevolgen hebben en leiden tot sterke verzwakking. Dokter Kalisvaart vertelt in dit nummer hoe hij kwetsbare ouderen herkent en behandelt – of liever: beschermt. De man of vrouw van 90 jaar die alleen vitamine D gebruikt, is een uitzondering. Gemiddeld gesproken hebben ouderen meerdere aandoeningen en gebruiken ze meer geneesmiddelen. Juist die ouderen hebben je aandacht hard nodig. En daarom wijden we dit nummer van UA vooral aan de ouderen. Maar wat oud is? De duvel is oud. Veel leesplezier

Winifred Hazelhoff Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen

Hoofdredacteur

* Je kunt dit verhaal, verteld door Bomans zelf, beluisteren op Youtube. Zoek op ‘Bomans, interview met 100-jarige’

UA | 4 | 2014

| 5

DE VISIE VAN…

Geriater Kees Kalisvaart:

“Kwetsbare ouderen geven we extra aandacht” Het Kennemer Gasthuis in Haarlem is een van de ziekenhuizen met het kenmerk ‘seniorvriendelijk’. Het beleid is erop gericht om kwetsbare ouderen te beschermen. Zo is de geriater bij kwetsbare ouderen altijd medebehandelaar, en krijgt de verpleging een speciale training. Kees Kalisvaart, geriater in het Kennemer Gasthuis, vertelt hoe de zorg aan kwetsbare ouderen is ingericht. UA | 4 | 2014

| 6

Een oudere die in het ziekenhuis komt,

De artsen op de behandelafdeling

Delier

loopt het risico om er slechter uit te

moeten het advies van de geriater

Een ander voorbeeld: delier. Delier is

komen dan hij of zij erin kwam. Uit

volgen. Kalisvaart: “Dat is uitzonderlijk.

een acute verwardheid waarbij de

onderzoek blijkt dat – landelijk gezien –

In andere ziekenhuizen beslissen de

patiënt hallucineert, tijdelijk zijn

één op de drie ouderen het ziekenhuis

internist en de anesthesist over wat

geheugen kwijt is en angstig wordt.

in slechtere conditie verlaat dan dat hij

de patiënt aankan. Bij ons is de

Kwetsbare ouderen lopen risico op

of zij erin kwam. De belangrijkste

geriater medebehandelaar. Dat werpt

delier als ze worden opgenomen,

risico’s zijn het krijgen van een delier,

zijn vruchten af. Zo bieden we goede

maar het kan ook voorkomen bij een

vallen, ondervoeding en fysieke

zorg.”

infectie of een andere ziekte. In het

beperkingen. Het is dus belangrijk om

Welke adviezen kan de geriater zoal

Kennemer Gasthuis wordt het risico

bij elke patiënt op tijd te herkennen

geven? Dat hangt af van de vast-

bepaald aan de hand van negen

hoe groot het risico is en actie te

gestelde risico’s. Bij een risico op

vragen. Daarbij wordt gevraagd naar

ondernemen om deze situaties te

ondervoeding is er meer aandacht

andere aandoeningen (zoals diabetes,

voorkomen.

voor goede voeding. Vaak hebben

de ziekte van Parkinson, COPD,

ouderen geen trek; vooral na een

beroerte) en naar medicatie. Bij een

operatie kunnen ze misselijk zijn van

hoog risico krijgt de patiënt speciale

de narcose. Kalisvaart: “Maar goed

zorg, zodat hij of zij minder gauw de

eten is zo belangrijk voor het herstel!

oriëntatie verliest. Een lichte kamer,

We kunnen de patiënt ook drink-

een plaats aan het raam: dat is beter

Medebehandelaar

voeding geven.”

voor het dag-nachtritme en het is

Een van de maatregelen in het

Als uit de vragenlijst een verhoogd

rustiger dan bij de deur, waar iedereen

Kennemer Gasthuis om kwetsbare

valrisico blijkt, wordt het valrisico

maar in- en uitloopt en in de kastjes

ouderen te beschermen is dat de

grondiger bekeken door een fysio-

rommelt. “We zorgen dat de patiënt

geriater wordt betrokken bij elke acute

therapeut. Bevestigt deze het

een kalenderklok kan zien, zodat hij of

opname van een oudere (bijvoorbeeld

verhoogde risico, dan komt het

zij besef heeft van de datum en de tijd,

iemand met een heupfractuur).

‘valteam’ in actie, dat de oorzaak

we laten ’s nachts een lampje branden,

Voordat de patiënt naar de behandel-

opspoort en specifiekere maatregelen

we zorgen voor goede voeding en we

afdeling gaat – waar de chirurg, de

neemt. Het team screent de medicatie

letten er ook op dat de patiënt genoeg

internist en de anesthesist het beleid

op bijvoorbeeld effecten op de

drinkt. Dat klinkt simpel, maar het is

bepalen – komt hij of zij eerst op de

bloeddruk, kijkt of er sprake is van

meer dan een bekertje met drinken

Acute Opname Afdeling. Daar meet

duizeligheid of ritmestoornissen (en

neerzetten en zeggen ‘Wel goed

de geriater de kwetsbaarheid van de

behandelt die indien aanwezig), en

drinken he?’ De verpleging moet kijken

oudere. Dat gebeurt voor een groot

adviseert zo nodig een stok of rollator.

of de patiënt het bekertje wel ziet en

deel door vragen te stellen. Vragen

Bij decubitus gaat het net zo. “Als het

of hij of zij begrijpt dat je daaruit kunt

over andere aandoeningen, over

risico op decubitus verhoogd is, geven

drinken. Want als je nog suffig bent

verwardheid in het verleden, over

we extra aandacht aan de voedings-

van de narcose, snap je misschien

eetgewoontes. Maar ook de toestand

toestand, we zorgen voor een speciaal

helemaal niet wat zo’n ondoorzichtig

van de patiënt en de medicatie worden

bed en we zorgen dat de patiënt

tuitbekertje voor een ding is.” En nog

bekeken. Zo worden de risico’s op

regelmatig op de andere zij wordt

iets heel eenvoudigs: “We kijken bij

vallen, ondervoeding, decubitus en

gedraaid.”

opname of de batterijen van het

“Bij ouderen zijn de geriaters medebehandelaar. Dat werpt zijn vruchten af”

gehoorapparaat goed opgeladen zijn.

delier bepaald. Tevens wordt vastgesteld of de patiënt osteoporose heeft. Op basis van die gegevens adviseert de geriater over de behandeling van de oudere: kan hij of zij

“Zijn de batterijen van het gehoorapparaat niet goed opgeladen, dan vervangen we ze”

Zo niet, dan stoppen we er nieuwe batterijen in. Goed horen is zo belangrijk voor de oriëntatie.”

geopereerd worden? Zijn er speciale maatregelen nodig om decubitus, ondervoeding of delier te voorkomen? >> Lees verder op pagina 8

UA | 4 | 2014

| 7

DE VISIE VAN…

Medicatiebeoordeling

maar de andere afbraakproducten

ziekenhuis is: er komt iemand binnen

Heel belangrijk is ook de medicatie-

kunnen bijwerkingen geven. We geven

en als die kwetsbaar is, geven we

review. “We kijken of er bepaalde

ouderen dus liever nortriptyline.”

hem of haar extra aandacht.”

medicatie is waarmee kan worden

Nog een voorbeeld: het antidiabeticum

Ook aandacht voor de familie is

gestopt. Soms gebruikt een patiënt

metformine. “Dat wordt niet goed

belangrijk. “Als je weet dat iemand

bepaalde medicijnen al jaren, terwijl

uitgescheiden bij een slechte nier-

grote kans heeft een delier te krijgen,

dat niet meer nodig is. Vooral

functie. Maar de inschatting van

dan moet je dat uitleggen aan de

medicatie die op het zenuwstelsel

de nierfunctie op basis van de MDRD-

patiënt én aan de familie. We vertellen

werkt, geeft een risico op delier en

formule klopt meestal niet voor

dat we proberen het delier te voor-

op duizeligheid, en dus op vallen. Ook

mensen boven de tachtig. Je moet

komen. Maar als dat niet lukt, weet

medicijnen die bloeddrukwisselingen

niet afgaan op het getal, maar ervan

de familie wat er aan de hand is als

veroorzaken, verhogen het valrisico.

uitgaan dat hun nierfunctie slecht kan

vader of moeder angstig is of uit bed

Natuurlijk stoppen we niet met de

zijn. Ze zouden dus per definitie geen

probeert te klimmen. Want mensen

medicijnen die de patiënt nodig heeft,

metformine moeten krijgen.” Kalisvaart

met een delier kunnen ontzettend

want ook dat vergroot de risico’s.”

ziet ook regelmatig een natriumtekort

angstig zijn. Voor de familie is dat

De apotheek van de patiënt wordt via

bij patiënten die van de huisarts

vreselijk om aan te zien en helemaal

het elektronisch voorschrijfsysteem

hydrochloorthiazide voorgeschreven

als ze niet zijn voorbereid. Als de

geïnformeerd over welke medicatie

kregen. “Dat gebeurt niet bij iedereen,

familie is geïnformeerd, reageren ze

(nog) actueel is en welke gestopt is.

maar het risico is – zeker bij oudere

zelf rustiger en dat heeft ook een

Zo weet men in de apotheek dat het

vrouwen – aanwezig.”

gunstige invloed op de patiënt.”

“Goed eten is zo belangrijk voor het herstel”

Kalisvaart vindt dat de zorg voor

geen vergissing is als een geneesmiddel is gestopt. “We zouden ook willen doorgeven waarom een middel

goed werkt. “Als je de screenings-

is gestopt, maar de privacy laat dat niet altijd toe.”

“Medicatiereviews gebeuren te weinig”

Aandacht

formulieren consequent invult, en

De verpleegkundigen – in het hele

maatregelen neemt als er een risico is,

ziekenhuis – krijgen een speciale

dan is het goed. Is iemand kwetsbaar,

opleiding over hoe ze met kwetsbare

dan geven we daar aandacht aan.

ouderen moeten omgaan. “Aanvanke-

Consequent.” <

Eigenlijk moet de huisarts elk jaar

lijk hadden verpleegkundigen niet

een medicatiebeoordeling uitvoeren,

altijd door dat hun goede zorgen niet

maar dat gebeurt lang niet altijd goed,

overkwamen bij de patiënt. Maar bij

weet Kalisvaart. “Een huisarts durft

een verwarde patiënt wordt de

een medicijn dat door een specialist is

verwarring alleen maar groter als

voorgeschreven, vaak niet te stoppen

iemand iets ‘onbegrijpelijks’ vertelt.

of te vervangen. Daardoor komen we

Onze verpleegkundigen nemen

wel eens middelen tegen waarvan we

dagelijks voor elke patiënt een

denken ‘Dat kan echt niet meer’.”

checklist door. Daaraan zien ze of

Een voorbeeld? “Patiënten die moe

de patiënt begripsproblemen heeft.

zijn, spierpijn hebben en een statine

Is dat het geval, dan weten ze dat ze

gebruiken tegen een hoog cholesterol-

beter moeten controleren wat de

gehalte. Vaak vermindert de spierpijn

patiënt begrijpt en dat ze de patiënt

als je met de statine stopt. Het is

beter moeten helpen. Bijvoorbeeld

ook de vraag of je nog een lager

bij het drinken, zoals je zag aan het

cholesterol moet nastreven bij mensen

voorbeeld van het tuitbekertje.”

boven de 85.” Ook het antidepressivum

Bovendien zijn er op alle afdelingen

amitriptyline vindt Kalisvaart niet

twee verpleegkundigen die geriatrie

geschikt voor ouderen. “Dat wordt in

als speciaal aandachtsveld hebben.

de lever afgebroken tot nortriptyline,

Kalisvaart: “Het beleid door het hele

UA | 4 | 2014

kwetsbare ouderen in ‘zijn’ ziekenhuis

| 8

THERAPIETROUW

Therapietrouwnieuws

Vol verwachting… Vol verwachting klopt ons hart… MSD werkt aan een ‘ei van Columbus’ waardoor vrouwen de pil niet meer zouden kunnen vergeten. De techniek gaat verder dan een simpele herinneringsservice via een app of sms. Maar meer willen de ontwikkelaars nog niet kwijt, in verband met het patent. De nieuwe methode werd ontwikkeld door studenten Geneeskunde en Biomedische wetenschappen van de Radboud Universiteit in opdracht van MSD. Ook zij mogen er nog niets over zeggen. We zijn benieuwd naar de oplossing. En zou die alleen van toepassing zijn op de anticonceptiepil of ook op andere medicijnen?

Anders uitziend tabletje? Slechtere therapietrouw Weer een bevestiging dat je patiënten beter niet kunt omzetten. Ziet een tablet er anders uit dan een eerder gebruikt middel met dezelfde werking, dan wordt de therapietrouw slechter. Als de kleur van het middel veranderde, nam de kans dat een patiënt stopte met het nemen van zijn medicijnen toe met 34%. Bij verandering van de vorm zelfs met 66%. Dat bleek uit een onderzoek bij hartpatiënten aan de Harvard Medical School.

Verkorte Productinformatie Relvar Ellipta® Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden. Samenstelling: Relvar Ellipta bevat per afgegeven dosis 22 microgram vilanterol (als trifenataat) en 92 of 184 microgram fluticasonfuroaat. Indicatie: Astma (sterktes 92/22 en 184/22): reguliere behandeling van astma bij volwassenen en adolescenten vanaf 12 jaar, voor wie het gebruik van een gecombineerd geneesmiddel (langwerkende `2-agonist en geïnhaleerde corticosteroïde) geschikt is (patiënten bij wie de astma niet voldoende onder controle is met geïnhaleerde corticosteroïden en geïnhaleerde kortwerkende `2-agonisten ‘naar behoefte’). COPD (alleen sterkte 92/22): symptomatische behandeling van volwassenen van 18 jaar en ouder met COPD met een FEV1 < 70% van de voorspelde normale waarde (na bronchusverwijder) met een geschiedenis van exacerbaties ondanks regelmatige bronchusverwijdende behandeling. Dosering: Astma: volwassenen en adolescenten van 12 jaar en ouder: eenmaal daags één inhalatie Relvar Ellipta 92/22. Als niet voldoende controle wordt bereikt kan de dosis worden verhoogd tot 184/22. De dosis moet worden getitreerd naar de laagste dosis waarbij een effectieve controle van de symptomen wordt behouden. Als symptomen optreden in de periode tussen doseringen dient een geïnhaleerde, kortwerkende `2-agonist te worden genomen voor directe verlichting. COPD: volwassenen van 18 jaar en ouder: eenmaal daags één inhalatie van Relvar Ellipta 92/22. Contra-indicaties: overgevoeligheid voor een van de werkzame stoffen of hulpstoffen. Waarschuwingen: Relvar Ellipta mag niet worden gebruikt voor de behandeling van acute astmasymptomen of een acute exacerbatie van COPD waarvoor een snel- en kortwerkende bronchusverwijder nodig is. Patiënten moeten niet stoppen met de behandeling met fluticasonfuroaat/ vilanterol voor astma of COPD zonder toezicht door een arts, omdat symptomen kunnen terugkomen na staken van de behandeling. Tijdens de behandeling met Relvar Ellipta kunnen astmagerelateerde bijwerkingen en exacerbaties optreden. Een paradoxaal bronchospasme kan optreden met een directe toename van piepen na toediening. Dit moet direct worden behandeld met een kortwerkende geïnhaleerde bronchusverwijder. Gebruik van Relvar Ellipta moet direct worden gestaakt. Cardiovasculaire effecten, zoals hartritmestoornissen (bijv. supraventriculaire tachycardie en extrasystolen) kunnen worden waargenomen bij Relvar Ellipta. Relvar Ellipta moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met een ernstige hart- en vaataandoening. Bij patiënten met een matige tot ernstige leverfunctiestoornis moet de dosis van 92/22 microgram worden gebruikt en zij moeten gecontroleerd worden op systemische corticosteroïdgerelateerde bijwerkingen. Fluticasonfuroaat/vilanterol moet met voorzichtigheid worden toegediend bij patiënten met longtuberculose of bij patiënten met chronische of onbehandelde infecties. Er is melding gemaakt van verhoogde bloedglucosewaarden bij diabetespatiënten. Een toename van pneumonie is waargenomen bij patiënten met COPD. Bij de hogere dosis 184/22 kwam pneumonie vaak voor bij patiënten met astma. De hoeveelheid lactose per afgegeven dosis bedraagt 25 mg. Patiënten met de zeldzame erfelijke aandoeningen galactose-intolerantie, Lap-lactasedeficiëntie of glucosegalactosemalabsorptie mogen dit geneesmiddel niet gebruiken. Interacties: gelijktijdig gebruik van zowel niet-selectieve als selectieve `2-adrenerge receptorantagonisten moet worden vermeden tenzij er dwingende redenen zijn om deze te gebruiken. Gelijktijdige toediening van krachtige CYP3A4-remmers zoals ketoconazol en ritonavir kan leiden tot toegenomen systemische blootstelling aan zowel fluticasonfuroaat als vilanterol en dient te worden vermeden. Relvar Ellipta moet niet worden gebruikt in combinatie met andere langwerkende `2-adrenerge agonisten of geneesmiddelen die langwerkende `2-adrenerge agonisten bevatten. Zwangerschap: het gebruik van Relvar Ellipta door zwangere vrouwen moet alleen worden overwogen als het verwachte voordeel voor de moeder groter is dan elk mogelijk risico voor de foetus. Borstvoeding: Er is onvoldoende informatie over de uitscheiding van de werkzame stoffen en/of hun metabolieten in de moedermelk. Een risico voor pasgeborenen/zuigelingen kan niet worden uitgesloten. Bijwerkingen: zeer vaak: hoofdpijn, nasofaryngitis; vaak: pneumonie, bovenste luchtweginfectie, bronchitis, griep, candidiasis van de mond en de keel, orofaryngeale pijn, sinusitis, faryngitis, rhinitis, hoesten, dysfonie, abdominale pijn, artralgie, rugpijn, botbreuken, pyrexie; soms: extrasystolen. Verpakking: een verpakking Relvar Ellipta bevat 30 doses. Aflevering: U.R.

De onderzoekers vinden dat patiënten best kunnen overstappen op een generiek middel of op een een ander merk van eenzelfde geneesmiddel, als die maar hetzelfde uiterlijk hebben als het eerder gebruikte middel. Eerder meldden we soortgelijke resultaten bij omzetting van anti-epileptica. Dat onderzoek werd uitgevoerd aan dezelfde universiteit (zie UA 3, 2013, pag. 9).

Voor medische vragen of bijwerkingen over dit product belt u met het Medical Customer Support Center, tel. (030) 6938123. Voor de volledige productinformatie zie de geregistreerde Samenvatting van de Productkenmerken (mei 2014). GlaxoSmithKline BV, Huis ter Heideweg 62, 3705 LZ Zeist. Verkorte Productinformatie (mei 2014) Referenties: 1. Relvar Ellipta SmPC tekst. GlaxoSmithKline; 2013. 2. O’Byrne PM et al. Once-daily fluticasone furoate alone or in combination with vilanterol in persistent asthma. Eur Respir J. Published on Oct 2013 as doi:10.1183/09031936.00064513 3. Boscia JA et al. Effect of Once-daily fluticasonefuroate/vilanterol on 24-hour pulmonary function in patients with Chronic Obstructive Pulmonary Disease: A randomized, three-way, Incomplete Block, Crossover Study. Clin Ther 2012; 8:1655-66

UA | 4 | 2014

| 9

VOORGESCHREVEN “Iedereen kan wel een wereld ‘noemeen-kwaal’ dag organiseren”, zegt Van de Kerkhof, “maar als de WHO er aan meedoet, geeft dat extra urgentie. Niet alleen voor publiek, patiënten en medici, maar ook voor overheden. Ministeries zijn er gevoelig voor en onderkennen het belang dan beter.” Waarom is die extra urgentie nodig? Het is toch wel bekend dat psoriasis een nare huidaandoening is? Van de Kerkhof gaat even verzitten op zijn stoel: “Daar heb je het al! Psoriasis is veel meer dan alleen een huidziekte.” Hij zal nog ingaan op de andere problemen, van de nagels en de gewrichten, psychische problemen, hart- en vaatziekten, diabetes… Maar eerst de basis: “Psoriasis is een veel voorkomende, níet besmettelijke huidaandoening; tussen de twee en vier procent van de bevolking is aangedaan. Twee derde van deze mensen heeft een milde psoriasis, waarbij sprake is van enkele plekken, plaques genoemd. De een stoort zich er nauwelijks aan, maar de ander ondervindt toch wel hinder omdat het zo zichtbaar is.” Psoriasis uit zich in

Hoogleraar Dermatologie Peter van de Kerkhof:

“De impact van psoriasis wordt tegenwoordig gelukkig onderkend”

rode schilferende plekken. De roodheid komt van de ontsteking van de huid. “Bepaalde witte bloedcellen kunnen zich ophopen in de huid en maken ontstekingsstoffen, ook wel

Wereld Psoriasis Dag, 29 oktober. Dit jaar is het voor het eerst dat de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) zijn naam aan deze dag verbindt. Dermatoloog en hoogleraar Peter van de Kerkhof van het Radboudumc in Nijmegen is blij met deze extra aandacht. Sinds hij in 2004 mede aan de wieg stond van de eerste Wereld Psoriasis Dag, is steeds duidelijker geworden dat er nog een wereld te winnen is bij – vooral – de preventie van comorbiditeiten (gelijktijdig aanwezige aandoeningen) bij deze ziekte. De steun van de WHO is daarom zeer welkom.

UA | 4 | 2014

| 10

mediatoren genoemd. Deze zorgen

gen – comorbiditeiten – die vaak

Behandeltraject

ervoor dat de opperhuid sneller gaat

samengaan met psoriasis; te weten

“De ziektelast van psoriasis is dus

delen en vervroegd gaat differentiëren.

psychische problemen, depressies,

aanzienlijk”, concludeert Van de

Dat betekent dat er een incomplete

hart- en vaatziekten en diabetes.

Kerkhof. “Dat blijkt uit wetenschappe-

hoornlaag groeit, en dat leidt tot

“Patiënten hebben altijd wel aange-

lijk onderzoek. Gelukkig zorgt weer

schilfering.” Psoriasis komt voorname-

geven dat ze psychisch in de knel

ander wetenschappelijk onderzoek

lijk voor op de behaarde hoofdhuid,

kwamen door psoriasis, maar pas de

voor steeds meer mogelijkheden en

in de ellebogen en knieën, maar ook

laatste twintig jaar onderkennen

zelfs doorbraken in de behandeling.”

de romp, huidplooien en genitaliën

behandelaars de impact van de

Het gros van de mensen met psoriasis

kunnen zijn aangedaan. “De mate – of

chroniciteit van deze ziekte echt

volgt een behandeltraject waarbij

ernst – van psoriasis zit hem niet alleen

serieus. Een behoorlijk aantal

gestart wordt met traditionele

in de uitgebreidheid van die plekken,

patiënten is ook gevoelig voor depres-

behandelvormen. “Bij milde psoriasis

maar ook op welke plaats het zit.”

sies.” Een misschien onverwachte

kiezen we meestal voor een uitwen-

comorbiditeit zijn hart- en vaatziekten:

dige behandeling met zalf. Zijn er

hartinfarcten komen zeven keer vaker

plekjes over het hele lichaam dan

voor bij mensen met ernstige psoriasis

gaan we over op lichttherapie met

dan bij de normale bevolking. “De

hoogenergetische UV-lampen in een

ontstekingen in de huid zijn er ook in

lichtkast. In het Radboudumc zijn we

de bloedvatwand, en dat kan athero-

er voorstander van dat het poliklinisch

sclerose bevorderen. Dezelfde link kun

gebeurt. Ongecontroleerd, langdurig

Niet alleen de huid

je leggen naar diabetes. De ontste-

en veelvuldig blootstaan aan UV-licht

Psoriasis is niet alleen een huidziekte.

kingsmediatoren stimuleren het extra

draagt namelijk het risico op huid-

“Andere verschijnselen zijn bijvoor-

vrijkomen van vetzuren uit vetweefsel

kanker met zich mee. Maar in

beeld nagelafwijkingen, zoals putjes,

en dat geeft een hogere belasting voor

bepaalde gevallen kan een thuispaneel

loslating, een verdikte of brokkelige

de alvleesklier.” Opvallend is dat

met UV-licht ook een mogelijkheid

nagel. Verder heeft 30% van de

mensen met ernstige psoriasis ook nog

zijn.”

mensen met uitgebreide psoriasis

eens meer eten, drinken en roken dan

gewrichtsproblemen. De huidaan-

gemiddeld, wat die comorbiditeiten

doening is altijd nog goed te

natuurlijk extra aanjaagt.

“De psychische last bij psoriasis is groot”

gezien niet heel snel bij te zijn. Maar

“En daar is het punt waarbij een rol

De traditionele orale behandeling

bij de gewrichten kun je absoluut niet

weggelegd is voor de WHO. Het is de

– de tabletten – bestaat uit klassieke

wachten met behandelen, omdat er

Wereld Gezondheidsorganisatie, de

medicijnen waarvan proefonder-

anders gewrichtsschade optreedt die

focus ligt meer op het bevorderen van

vindelijk is vastgesteld dat ze helpen:

nooit meer te herstellen is. De vraag

gezondheid dan op het bestrijden van

methotrexaat, ciclosporine, fumaarzuur

is of je überhaupt wel kalm aan kunt

ziekte. Wat moet je doen als je matige

en acitretine (Neotigason). Deze geven

doen, want de psychische last bij

tot ernstige psoriasis hebt om zieker

bij veel patiënten een goede lang-

psoriasis is groot. De kwaliteit van

worden te voorkomen? Alert zijn op

durige controle van de psoriasis.

leven is fors verstoord, dat blijkt

de comorbiditeiten, gezonde

“Methotrexaat en acitretine hebben de

onder meer uit onderzoek waarbij de

leefgewoonten nastreven en het roken

nodige bijwerkingen, maar met goede

zogenaamde health related quality

écht achterwege laten. Dat is sowieso

bloedcontroles kunnen we het in de

of life (HRQoL) wordt gemeten met

verstandig, maar helemaal als je

gaten houden. Als behandelaar moet

speciale vragenlijsten (zie ook pag. 28).

psoriasis hebt. Als arts vertel je dat

je zorgvuldig in gesprek gaan met de

Bij mensen met psoriasis is die

in de spreekkamer, maar het is van

patiënt, zodat hij de afweging kan

kwaliteit van leven doorgaans slecht.”

belang dat patiëntenverenigingen hier

maken tussen de bijwerkingen en

ook informatie over geven. Wereld

de verbetering van levenskwaliteit

Comorbiditeiten

Psoriasis Dag is een prachtig podium

doordat de psoriasis onder controle is.”

Een ander probleem wordt gevormd

om dit soort boodschappen duidelijker

door een aantal andere aandoenin-

te maken.”

“Bij gewrichtspsoriasis kun je niet wachten met behandelen, anders treedt er gewrichtsschade op die nooit meer te herstellen is”

behandelen; je hoeft er medisch

UA | 4 | 2014

>> Lees verder op pagina 12

| 11

Eczeem? jouw advies: smeren, smeren, smeren …

Indifferente crèmes en zalven zijn belangrijk bij de behandeling van eczeem en psoriasis. Tijdens opflakkeringen als intermitterende therapie, en in ‘rustige’ periodes voor de dagelijkse huidverzorging. Patiënten zijn daardoor vaak ‘grootverbruikers’. Niet alleen de inhoudelijke kwaliteit is dus belangrijk, maar ook het gebruiksgemak van de verpakking. Het Bipharma 100 gram assortiment crèmes en zalven wordt geleverd in de nieuwe laminaat tube met klikdop: flexibel materiaal, gemakkelijk te doseren, voordelig in gebruik, hygiënisch en voorzien van duidelijke informatie, bijvoorbeeld over ontbreken van stoffen zoals parfum en conserveermiddelen. Adviseer dus smeren met de crèmes en zalven van Bipharma.

Werkend aan een gezonde toekomst.

VOORGESCHREVEN

Waardevol

verschuiving richting nieuw ontwik-

termijn nare infecties krijgen’. Maar als

Sinds een jaar of vijftien zijn er andere

kelde middelen. “Er zijn twee nieuwe

je zo gaat praten, ben je snel klaar, dan

middelen beschikbaar, voor als de

orale middelen in de onderzoeksfase:

hebben we niks. Daarom leggen we

tabletten geen soelaas meer bieden:

apremilast en tofacitinib. Beide grijpen

die medicijnen niet in de supermarkt,

de biologics, middelen die per injectie

doelgericht in op de processen binnen

maar in de apotheek. Zodat de

of per infuus worden toegediend.

de cel die relevant zijn voor de

patiënten op een genuanceerde wijze

“Dat zijn de TNF-alfa-remmers en de

ontsteking. De resultaten zien er

voorlichting kunnen krijgen, in alle

remmers voor de interleukines 12 en

veelbelovend uit.”

redelijkheid en volgens de richtlijnen. Ik ben dan ook geen voorstander van

23. Simpel gezegd blokkeren ze de stoffen die de ontsteking veroorzaken. Deze middelen bieden bij maar liefst 50% van de mensen met matige tot ernstige psoriasis een adequate controle. Dat is een geweldige door-

“In de apotheek kunnen patiënten op een genuanceerde wijze voorlichting krijgen, in alle redelijkheid en volgens de richtlijnen”

postorderapotheken voor deze patiënten, dat mag duidelijk zijn.” <

braak. Het zijn dure behandelingen, maar ik praat liever over waardevolle behandelingen.”

Niet voor niets: in de apotheek Zelfredzaamheid is een groot goed,

“Hartinfarcten komen bij mensen met ernstige psoriasis zeven keer vaker voor”

vindt Van de Kerkhof. “Zelfredzaamheid begint bij kennis, en die kunnen we helpen vergroten door adequate informatie aan te reiken. Oók in de

En de onderzoeken gaan maar door.

apotheek. Het is belangrijk dat

Inmiddels zit er weer een biologic in

apothekersassistenten weten wat

de pijplijn, de ‘anti-IL 17’. “In de

voor aandoening psoriasis is en wat

onderzoeken met deze behandeling

er aan te doen valt. Maar ook dat ze

raakt zo'n 80 tot 90% van de patiënten

de communicatie over bijwerkingen

bijna vrij van huidafwijkingen, terwijl

open houden. Mijn eigen ervaring is

het ook nog op de gewrichten lijkt

dat in sommige apotheken de

te werken. Dat zijn fantastische

informatievoorziening toch beter

resultaten. Ik verwacht dat dit middel

kan. Je kunt een cru beeld scheppen

in 2015 beschikbaar komt. Overigens

– maar nu overdrijf ik heel erg hoor –

denk ik dat er in de biologics nog een

‘van teer en lichttherapie krijg je

slag gemaakt gaat worden in meer

kanker, van hormoonzalven krijg je

effectieve behandelingen.”

een dunne huid en gaan je bijnieren achteruit, van methotrexaat gaat je

Ook in de orale therapieën verwacht

lever kapot, van ciclosporine gaan je

Van de Kerkhof een aanzienlijke

nieren kapot, van biologics kun je op

Jouw rol bij psoriasis Geef patiënten genuanceerde uitleg over hun geneesmiddelen. Maak ze niet bang voor eventuele bijwerkingen; weet waar je het over hebt. Het is belangrijk oog te hebben voor psoriasis en voor wat dit betekent voor de patiënt. Want psoriasis is zoveel meer dan een huidziekte, al is de huidziekte zelf ook al erg genoeg.

UA | 4 | 2014

| 12

De indifferente crèmes en zalven van LIVSANE ondersteunen de basisbehandeling bij psoriasis.

Psoriasis raakt het meest zichtbare: DE HUID

De voordelen van LIVSANE voor de apotheek: • één uitstraling voor uw apotheek • QR-code voor optimale gebruiksvriendelijkheid • website voor extra informatie • rendement verhogend • conform GMP richtlijnen bereid. Bekijk het uitgebreide assortiment op LIVSANE.nl.

GRATIS TRENDY HORLOGE Wit, trendy, sportief siliconen horloge met zilveren wijzerplaat. Cadeau bij een bestelling van minimaal € 250,00*. *Actievoorwaarden: U ontvangt eenmalig een horloge bij een minimale ordergrootte van € 250,00 AIP (excl. BTW) bij een bestelling van LIVSANE. Bij een bestelling via Brocacef Groothandel, Holland Pharma of rechtstreeks bij Brocacef Supplies & Services ontvangt u automatisch het horloge. Uitlevering van het geschenk vindt plaats vanaf week 40. Bij een bestelling via Pluripharm of Alliance dient u de LIVSANE-factuur voor 15-11-2014 te versturen naar Brocacef Supplies & Services, t.a.v. LIVSANE horloge actie, Antwoordnummer 2010, 3700 VB Maarssen. Uitlevering van het geschenk vindt plaats vanaf week 47. Deze actie is niet geldig i.c.m. andere acties van LIVSANE en is niet inwisselbaar voor geld. Actie geldig op een LIVSANE-bestelling tot 1 oktober 2014.

LIVSANE.nl

Productnieuws

Domperidon alleen nog op recept Domperidon is voortaan alleen nog maar te krijgen op doktersrecept. Dat heeft het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) besloten. Het middel was tot juli 2014 vrij in de apotheek te krijgen; het had de UA-status. Het CBG had al eerder het voornemen om domperidon in te delen als UR-geneesmiddel. Nu vanuit Europa is besloten dat de productinformatie van het medicijn wordt aangescherpt, is het besluit definitief. Domperidon is vooral bekend als middel tegen misselijkheid en braken, onder andere bij migraine. Na internationale meldingen over bijwerkingen – met name hartritmestoornissen en andere hartproblemen – werd besloten het middel opnieuw te beoordelen. Matige of ernstige leverfunctiestoornissen en hartritmestoornissen zijn nieuwe contra-

“Informeer patiënten over mogelijke fatale reacties”

indicaties. Verder zijn de standaarddoseringen en maximale doseringen sterk verlaagd en is de maximale gebruikdsuur teruggebracht tot

“Het is belangrijk dat medische beroepsbeoefenaren hun patiënten

1 week. De handelsvergunningen van de zetpillen van 10 mg en van

informeren over het risico op potentieel fatale reacties bij infusie

60 mg zijn ingetrokken. De zetpillen van 30 mg mogen alleen worden

met Arzerra (ofatumumab). Dergelijke reacties kunnen ondanks

toegepast bij volwassenen en kinderen ouder dan 12 jaar en zwaarder

toediening van premedicatie nog steeds optreden, voornamelijk

dan 35 kg.

tijdens de eerste infusie.”

In de bespreking die tot dit besluit heeft geleid, pleitten de KNMP en de NHG tegen de omzetting van de afleverstatus omdat er anders geen zelfzorgmiddel voor misselijkheid en braken meer beschikbaar is. “Apothekers hebben uitstekende protocollen om veilig gebruik te begeleiden”, aldus de KNMP.

Zo waarschuwde GlaxoSmithKline BV eind juli via een brief aan relevante zorgprofessionals. Aanleiding voor deze waarschuwing was een melding van een reactie met ernstige afloop. Ofatumumab wordt gebruikt bij de behandeling van chronische lymfatische leukemie (CLL), een vorm van kanker die bepaalde witte bloedcellen,

De verpakking van domperidon zal binnen zes maanden worden

de lymfocyten, aantast. Het geneesmiddel wordt toegediend bij

aangepast. Eventueel aanwezige UA-verpakkingen mogen alleen nog

patiënten bij wie de ziekte niet heeft gereageerd op behandeling

op recept worden afgeleverd.

met fludarabine en alemtuzumab (andere middelen tegen kanker).

Bron: CBG

Bron: CBG

Codeïne ook met paracetamol niet onder 12 jaar De indicatie van de combinatie paracetamol met codeïne is veranderd. Deze combinatie mag – net als codeïne alleen – niet meer worden toegepast bij kinderen jonger dan 12 jaar. De aanpassing vloeit voort uit de herbeoordeling vorig jaar door het Pharmacovigilance Risk Assessment Committee (PRAC). Het risico van codeïne voor ademhalingsproblemen is te groot, vindt de commissie. Bij kinderen boven de 12 jaar zou codeïne alleen gebruikt mogen worden wanneer pijnstillers zoals paracetamol en ibuprofen alléén onvoldoende werken. Verder mag codeïne niet gebruikt worden voor pijnstilling bij kinderen en adolescenten na operatieve verwijdering van de keel- en/of neusamandelen vanwege slaapapnoe (een aandoening waarbij de ademhaling tijdens de slaap regelmatig even stopt). Belangrijk is dat de combinatie paracetamol/codeïne zo kort mogelijk (maximaal drie dagen) wordt gebruikt in de laagst werkzame dosis. Bron: CBG

UA | 4 | 2014

| 15

ALLES OVER VEROUDERING

Gezond honderd worden? Het lijkt haalbaar Is een hoge leeftijd bereiken een kwestie van geluk, van toeval, of van de juiste genen? Of hebben we zelf invloed op hoe oud we worden? Zullen we gezond ouder kunnen worden als we de juiste keuzes maken en ziekte op afstand weten te houden? Nu geef je nog adviezen over tien verschillende medicijnen aan een 75-plusser en moet je bedacht zijn op problemen door polyfarmacie. In de toekomst zou de oudere aan de balie wel eens heel andere behoeften kunnen hebben.

UA | 4 | 2014

| 16

Stijgende levensverwachting Het is bekend: de bevolking vergrijst. In 2050 is ongeveer 26% 65-plusser. Ook het aantal 100-plussers stijgt: van

In 2030 heeft een persoon van 80 jaar een levensverwachting van nog ruim 10 jaar, meer dan een jaar langer dan nu. Na 2030 blijft ook de levensverwachting op latere leeftijd toenemen, voor 65 jarigen met ongeveer 1,2 jaar en voor 80-jarigen met ongeveer 0,7 jaar per decennium. (Zie ook pag. 21.)

2000 in 2013 naar ongeveer 5000 in 2030, zo meldt het RIVM in de publicatie

http://www.eengezondernederland.nl/Trends_in_de_toekomst/Sterfte_en_levensverwachting

Volksgezondheid Toekomst Verkenning. De meesten van hen zijn waarschijnlijk gezond en vitaal en leven grotendeels

stofwisselingsziekten. Voor deze

veroudering: botontkalking, verlies

zelfstandig. De levensverwachting

groepen ziekten zijn de laatste jaren

van spiermassa, gewrichtsproblemen,

neemt toe, dankzij preventie en

veel nieuwe medicijnen ter beschikking

slechter zien en horen. In de hersenen

gezondheidszorg. Wel blijft die levens-

gekomen. Ook hebben we steeds beter

treden ook veranderingen op, die leiden

verwachting hoger bij hoogopgeleiden

geleerd om schade te repareren. Er zijn

tot verminderd cognitief functioneren.

dan bij laagopgeleiden, met een verschil

dotterprocedures voor de bloedvaten

Bij pathologische veroudering kunnen

van zes jaar.

rond het hart en mensen kunnen een

ziektes ontstaan die gerelateerd zijn aan

Tot 2030 neemt de levensverwachting

nieuwe heup, knie, nier, hart of lever

ouderdom. Dit is het vakgebied van de

nog met 2 à 3 jaar toe. Hoewel de

krijgen.

geriatrie, een specialisme dat in belang

80-jarige van 2030 waarschijnlijk gezonder zal zijn dan de 80-jarige van

toeneemt.

Dementie

nu, zal het aantal mensen met een

De gemiddelde oudere leeft tegenwoor-

Vertragen

chronische ziekte ook toenemen: van

dig langer, maar desondanks neemt met

De laatste tijd klinken er andere

5 miljoen nu naar 7 miljoen in 2030.

de leeftijd wel de kans op gebreken toe.

geluiden over veroudering. Verschillende

Velen voelen zich ondanks een ziekte

We worden immers ouder, maar nog

wetenschappers pleiten ervoor om

gezond en blijven maatschappelijk

niet altijd op een gezondere manier.

veroudering op een nieuwe manier te

meedoen.

Zwaarlijvigheid is een toenemend

bekijken. Veroudering hoeft volgens

wereldprobleem aan het worden.

Kris Verburgh, arts en onderzoeker

Werkzame medicijnen

Daarnaast lijden steeds meer mensen

van veroudering, geen onafwendbare

In de twintigste eeuw is de gemiddelde

aan diabetes type 2.

slijtage te betekenen. Het verouderings-

leeftijd met ongeveer dertig jaar

Een epidemisch ongezonde levensstijl

proces kan zelfs beïnvloed worden,

gestegen. Dankzij ruime beschikbaar-

zorgt voor een neerwaartse spiraal in

zowel door onze genen als door onze

heid van voedsel, bestrijding van

de volksgezondheidsstatistieken.

levensgewoonten, zo zegt hij in zijn

infectieziekten en de afname van

Dementie vormt een andere bedreiging.

boek De Voedselzandloper. Onze

schadelijke invloeden. Schoon drink-

In 2040 zijn er naar verwachting een

levensgewoonten bepalen voor een

water en vaccinaties zorgden ervoor

half miljoen mensen met dementie in

groot deel hoe we ‘gezond oud’ worden.

dat we minder vaak ziek werden.

Nederland en zal de aandoening een

Beweging en tot op hoge leeftijd actief

Minder ziekte leidt tot minder snelle

van de belangrijkste doodsoorzaken

blijven zijn gewoonten die we ons eigen

opeenstapeling van schade en dus

zijn.  

zouden moeten maken. Daarmee zullen

minder snelle veroudering. De medische wetenschap is na de Tweede Wereldoorlog met sprongen vooruitgegaan door de uitvinding en toepassing van ‘clinical trials’. Dit maakte het mogelijk de werkzaamheid van medicijnen te

we in de toekomst in staat zijn het

“Vier maatregelen bevorderen een langer leven: niet roken, verse groenten en fruit eten, matig gebruik van alcohol en voldoende lichaamsbeweging”

testen door groepen met en zonder

verouderingsproces te vertragen.

Vitaal ouder worden Rudi Westendorp, hoogleraar ouderengeneeskunde, voorziet dat ouderen tot ver na hun pensioen

medicijnen te vergelijken. Het sterfte-

Biologisch proces

actief kunnen zijn. Vitaal ouder worden

cijfer onder ouderen werd hiermee

Veroudering is een biologisch proces,

behoort volgens hem tot de mogelijk-

verder teruggedrongen. Bij de huidige

dat normaal of pathologisch kan

heden. De kans op 15 tot 20 jaar langer

ouderen zijn de belangrijkste ziekten

verlopen. In het DNA, de drager van

leven kunnen we vergroten door vier

kanker, aandoeningen van het

erfelijke eigenschappen, ontstaan

maatregelen: niet roken, verse groenten

zenuwstelsel (inclusief zintuigen) en

veranderingen. Het gevolg is normale

>> Lees verder op pagina 18

UA | 4 | 2014

| 17

ALLES OVER VEROUDERING

en fruit eten, matig gebruik van alcohol

Gezond oud

en voldoende lichaamsbeweging.

Gezond oud worden. Dat willen we

Dat blijkt uit een studie van de Wereld

allemaal. Toch?

Gezondheid Organisatie onder ruim

Uit studies blijkt dat slechts 8% van de

20.000 mensen, zo zegt hij in zijn boek

bevolking zo lang mogelijk wil blijven

‘Oud worden zonder het te zijn’.

leven. Dat komt mogelijk door het beeld dat we over ouderdom hebben: een

”Leden van een familie waarin men een zeer hoge leeftijd bereikt, hebben vaak minder senescente cellen dan leeftijdsgenoten“

beeld van verval en gebrekkigheid. Een schrikbeeld dat we kunnen bijstellen, omdat we wel degelijk invloed kunnen hebben op ons lichamelijk en geestelijk welbevinden. We kunnen kwaaltjes en langdurige aftakeling voorkomen als we

Veroudering is ziekte

bereid zijn zelf de verantwoordelijkheid

Andrea Maier, internist-ouderen-

voor onze gezondheid op ons te nemen.

geneeskundige, gaat nog een stap

Door keuzes te maken die onze gezond-

verder dan Westendorp. Maier werkt

Uit studies blijkt dat slechts 8% van de bevolking

heid op peil houden. Door het er niet

aan een medicijn dat de afbraak van

zo lang mogelijk wil blijven leven. Dat komt

op aan te laten komen dat artsen ons

de spiermassa moet vertragen. Zij

mogelijk door het beeld dat we over ouderdom hebben: een beeld van verval en gebrekkigheid.

noemt veroudering een ziekte en de

oplappen of dat we afhankelijk worden van medicijnen. Maar ook door op een

onderliggende oorzaak van ziekten die

andere manier naar de ouderdom te

op hoge leeftijd ontstaan. Dat baant

zoals het ontstaan van senescente

kijken. We kunnen onze misvatting

de weg naar een nieuwe strategie,

cellen. Deze tasten op hun beurt hun

bijstellen. In Leiden is aan alle inwoners

naar een aanpak om hartproblemen,

omgeving aan en dit kan leiden tot de

van 85 jaar gevraagd hoe ze het leven

diabetes en andere ouderdomsziekten

bekende ouderdomsziekten. Senescente

op dat moment waardeerden. Gemid-

te helpen voorkomen. We weten dat

cellen komen heel veel voor bij oudere

deld geven die 85-plussers een 8 voor

voor het onderhoud van weefsels

mensen en kunnen de biologische

hun kwaliteit van leven.

voortdurend nieuwe cellen nodig zijn;

leeftijd aangeven. Iemand van 60 jaar

daarom delen cellen aan de lopende

met verschillende ziektes heeft meer

Honderdjarige

band. Maar, zo lezen we in een inter-

senescente cellen dan de gemiddelde

Wie ‘succesvol’ veroudert, heeft weinig

view met Maier in De Volkskrant van

60-jarige. Mensen die lid zijn van een

last van typische ouderdomsziekten of

2 aug. jl, op een gegeven moment – na

familie waarin leden gemiddeld

handicaps, heeft een goede mentale

50 tot 100 keer – stoppen de cellen met

een zeer hoge leeftijd bereiken blijken

en lichamelijke conditie en staat tot

delen. Dan worden het ‘senescente’

veelal minder senescente cellen te

op hoge leeftijd actief in het leven.

(letterlijk: verouderende) cellen: bescha-

bezitten dan hun leeftijdsgenoten.

Wie vitaal is en eraan werkt dat te

digde cellen die zich niet meer delen. Er komen steeds meer aanwijzingen dat het verouderingsproces wordt veroorzaakt door specifieke processen

blijven, zal ernstige ziekten en gebreken

“Gemiddeld geven 85-plussers een 8 voor hun kwaliteit van leven”

kunnen omzeilen én goed met stress om kunnen gaan. Staat er straks een honderdjarige aan je balie? Veroudering is niet langer iets wat onvermijdelijk is. Nu geef je nog adviezen over tien

Primaire en secundaire veroudering

verschillende medicijnen aan een 75-plusser en moet je bedacht zijn

De primaire veroudering bepaalt onze maximale levensduur. Die ligt vast in onze

op problemen door polyfarmacie.

genen. Voor de mens is de maximale levensduur ongeveer 120 jaar.

Het toekomstscenario voor je vak ligt wellicht in adviezen geven over een

Door secundaire veroudering overlijden veel mensen al eerder. Secundaire veroudering is

antiverouderingspil. <

vooral het gevolg van onze levensgewoonten: voeding, stress, te weinig lichaamsbeweging, ziekte, ongelukken enzovoort. Secundaire veroudering bepaalt de gemiddelde levensduur.

UA | 4 | 2014

| 18

ER WAS LAATST EEN PATIËNT

Verlengde afgifte – andere dosering

Timoptol XE en Timoptol Wat is het verschil? De werkzame stof is timolol. Timolol behoort tot de bètablokkers. Bij gebruik

In de apotheek kwam laatst een patiënt (66) met glaucoom met een herhalingsrecept voor oogdruppels. Bij aflevering bleek dat hij gedurende drie maanden te weinig had gedruppeld.

in het oog verlagen bètablokkers de druk in het oog. Artsen schrijven het voor bij glaucoom. (Bron: www.apotheek.nl) XE (afkorting van extended efficacy) betekent dat het middel langzamer

Wat ging er mis?

De fout werd pas ontdekt bij het

wordt afgegeven. In tegenstelling tot

Drie maanden eerder ontving de

vervolgrecept, toen patiënt al drie

Timoptol bevat Timoptol-XE gellan-gom,

apotheek voor deze patiënt een recept

maanden lang eenmaal daags had

een stof die zorgt dat timolol langer in

met daarop: Timoptol XE 5, eenmaal

gedruppeld. De patiënt is geïnformeerd

contact blijft met het oog. Verder bevat

daags druppelen in beide ogen.

en is vanaf dat moment tweemaal

het tromethamine, mannitol en water, en

Het was de eerste keer dat de patiënt

daags gaan druppelen.

benzododeciniumbromide als conserveermiddel. (Bron: bijsluiter Timoptol XE)

deze druppels kreeg voorgeschreven. het preferentiebeleid* van de zorg-

Welke acties zijn er ondernomen?

verzekeraar van deze patiënt. In dit

De patiënt is volledig geïnformeerd over

geval heeft de zorgverzekeraar

de verwisseling en hoe deze is ontstaan.

generieke timolol-oogdruppels als

In de tussentijd heeft de patiënt geen

preferent aangewezen. De Timoptol-XE

controle meer gehad bij zijn oogarts,

oogdruppels worden niet vergoed.

dus het is onduidelijk welke invloed dit incident heeft gehad op zijn glaucoom.

De assistente heeft daarom de

Tijdens regulier teamoverleg is het

Timoptol XE 5 omgezet naar generieke

verschil tussen Timoptol (dus timolol)

oogdruppels timolol 5 mg/ml.

en Timoptol XE besproken (zie kader).

* Zoals bekend, voeren zorgverzekeraars een preferentiebeleid om de kosten van de door de zorgverzekeraar te vergoeden geneesmiddelen in de hand te houden. Voor de praktijk betekent dit dat de zorgverzekeraar niet alle geneesmiddelen vergoedt, maar ‘preferente’ geneesmiddelen aanwijst. Alleen deze preferente geneesmiddelen worden vergoed. Preferente geneesmiddelen kunnen per zorgverzekeraar verschillen.

Aangezien deze geen XE-formulering hebben (vertraagde afgifte), moeten

Nabeschouwing

deze druppels tweemaal daags worden

Deze casus laat weer zien dat er soms

gebruikt. Het preferentiebeleid is

fouten gemaakt worden, mede door het

gevolgd, maar dat er een doserings-

preferentiebeleid. Het zou beter zijn als

aanpassing nodig zou zijn, is gemist.

middelen die verschillen in afgifte (direct

De verwisseling is helaas niet gezien

of vertraagd) niet opgenomen zouden

bij het nakijken van de recepten.

worden in het preferentiebeleid.

Deze casus is gebaseerd op een melding bij de CMR. Met medewerking van Henriëtte Leenders, Farmaceutisch consulent, Stichting Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR.

De Timoptol-oogdruppels vallen onder

Aanbevelingen • Besteed in het teamoverleg extra aandacht aan de verschillende vormen en namen van gereguleerde afgifte (kenmerken zoals: mga, XE,XR, retard, etc.). • Wees extra alert bij omzetting van een geneesmiddel. • Informeer de voorschrijvend arts dat de patiënt in verband met vergoeding een andere vorm krijgt en welke gevolgen dit heeft voor het gebruik. In dit geval had dus de oogarts geïnformeerd moeten worden over het feit dat de patiënt tweemaal daags moest druppelen in plaats van eenmaal daags.

UA | 4 | 2014

| 19

Ouderennieuws

Kwetsbaarheid van groter belang dan leeftijd

Te weinig onderzoek naar medicijnen bij ouderen

Als een oudere na een trauma (een verwonding door een

Ouderen worden niet of onvoldoende meegenomen in onder-

ongeval) in het ziekenhuis wordt opgenomen, wat bepaalt

zoek naar medicijnen. Daardoor wordt vaak onvoldoende

dan het risico om er slechter uit te komen? Niet zozeer

duidelijk wat de specifieke effecten en neveneffecten zijn

de leeftijd, maar vooral de kwetsbaarheid, staat in een

van nieuwe medicijnen voor ouderen, terwijl ze de grootste

wetenschappelijk artikel in JAMA Surgery. Eigenlijk wat

gebruikersgroep zijn. Dat stelt Erna Beers (UMC Utrecht) in

dokter Kalisvaart op pagina 6 van deze UA ook betoogt.

haar proefschrift. Zij pleit voor een betere vertegenwoor-

Ook hij meet immers de kwetsbaarheid en niet de leeftijd.

diging van ouderen in geneesmiddelonderzoeken voordat een geneesmiddel wordt toegelaten tot de markt.

Het onderzoek werd uitgevoerd bij 250 patiënten (gemiddeld 78 jaar oud) na een trauma. De meesten waren gevallen of

Beers keek naar de onderzoeken die bewijs waren voor de

hadden een auto-ongeluk gehad. Artsen ondervroegen de

werkzaamheid en veiligheid van twaalf geneesmiddelen.

patiënten de dag na opname over hoe zij eraan toe waren vóór

Zeven geneesmiddelen waren bedoeld voor ziekten die specifiek

opname. Op basis daarvan bepaalden ze de kwetsbaarheidsscore.

voorkomen op latere leeftijd. Hierbij was iets meer dan de helft van de proefpersonen 65 jaar of ouder, netjes volgens de

Bijna de helft werd als kwetsbaar bestempeld. Bij hen was de

richtlijnen. Bij de andere vijf geneesmiddelen was maar 9% van

kans op complicaties (waaronder urineweg- en luchtweginfecties)

de patiënten 65 jaar of ouder. Een voorbeeld: de meerderheid van

37%, bij de niet-kwetsbaren 21%. Ook was de kans groter dat ze

de type 2-diabetespatiënten is ouder dan 65 en 15% is ouder dan

slechter het ziekenhuis uitgingen. In de studie werd geen verband

80. Maar in onderzoeken met antidiabetica was 20% ouder dan

gevonden tussen leeftijd en kwetsbaarheid.

65 en 2% ouder dan 75.

Bron: Medisch Contact

Bron: UMC Utrecht

ouderen UA | 3 | 2014

| 20

Bewegingsmonitor herkent valrisico

Griepprik heeft nut voor ouderen

Eén op de drie personen van 65 jaar of ouder valt minstens

Binnenkort vallen bij de risicogroepen (waaronder 60-

één keer per jaar. Als iemand met een hoog risico om te

plussers) weer de oproepen voor de influenzavaccinaties in

vallen deelneemt aan beweeg- en valpreventieprogramma’s,

de bus. De discussie over het nut hiervan houdt aan. Sluitend

kan het aantal vallen met bijna de helft afnemen. Maar

bewijs dat influenzavaccinatie gezonde ouderen beschermt

‘wie van de drie’ heeft er een grotere kans om te vallen?

tegen ziekenhuisopnames en sterfte door griep, is er niet.

Het opsporen van risicopatiënten met vragenlijsten en korte

Maar de Gezondheidsraad vindt dat er genoeg aanwijzingen

testjes is niet waterdicht.

zijn dat het wel zo is en adviseert daarom om de griepprik aan te bieden aan alle 60-plussers.

Wat goed kan werken, is het meten hoe goed en hoeveel iemand dagelijks beweegt. Dat kan met een bewegingsmonitor, blijkt

De onderzoeken vormen voor sommigen wel en voor anderen

uit promotieonderzoek van bewegingswetenschapper Kim van

juist geen duidelijk bewijs dat de griepprik gezonde ouderen

Schooten. Ouderen met een ‘slechte loopkwaliteit’ blijken vaker te

tegen influenza beschermt. De Gezondheidsraad geeft deze

vallen als zij veel lopen. Ouderen met een ‘goede loopkwaliteit’

onderzoeken het voordeel van de twijfel en wijst daarnaast op de

vallen juist minder vaak als zij veel lopen. Dit kan verklaren

gestaag dalende incidentie van influenza-achtige ziektebeelden

waarom beweegprogramma’s vaak beter werken bij gezondere

sinds er tegen griep wordt gevaccineerd. De Gezondheidsraad

ouderen.

vindt het ook belangrijk om de infrastructuur (het ‘systeem’) voor

Bron: Medical facts

oproepen in stand te houden, voor als er effectievere vaccins op de markt komen. Bron: Medisch Contact

KBO: “Onvoldoende controle op medicijngebruik van ouderen” “De controle op het medicijngebruik van 65-plussers faalt nog steeds. Ouderen maken zelden gebruik van de jaarlijkse medicatiebeoordeling. Deze wordt zelden actief aangeboden, omdat apothekers en huisartsen de vergoeding die ze hiervoor krijgen te laag vinden”, aldus seniorenorganisatie Unie KBO in een persbericht. Unie KBO wil deze impasse doorbreken met goede voorlichting aan ouderen. In het persbericht stelt de unie KBO: “Van alle 65-plussers gebruikt 96% medicijnen. Gemiddeld vijf per dag. Door verkeerd medicijngebruik belanden maandelijks meer dan duizend ouderen in het ziekenhuis. Doordat ouderen 10% van de medicijnen zelf inkopen bij de drogist, ontstaat er regelmatig een zeer gevaarlijke mix. Hierdoor zijn valincidenten en auto-ongelukken aan de orde van de dag. Een jaarlijkse medicatiebeoordeling door apotheker en huisarts is dus geen luxe en maakt sinds twee jaar deel uit van de verzekerde zorg. Met deze grondige medicijncheck kan veel gezondheidswinst worden behaald en naar schatting honderd miljoen euro worden bespaard.”

Meer ziektes, minder last Mensen zullen ouder worden en er zullen meer mensen zijn met chronische aandoeningen en/of meerdere ziektes. Maar dankzij een goede gezondheidszorg zullen patiënten minder last hebben van die ziektes. Dat verwacht het RIVM. In juni verscheen de 'Volksgezondheid Toekomst Verkenning', een uitgave van het RIVM. Daarin is de verwachting te lezen dat de levensverwachting van Nederlanders blijft stijgen. In 2030 is de levensverwachting van mannen 82 jaar (nu 79) en van vrouwen 85 jaar (nu 83). Het RIVM voorspelt ook een sterke stijging van het aantal mensen met een chronische ziekte: van 5,3 miljoen in 2011 tot 7 miljoen in 2030, oftewel 40% van de bevolking (!). Het aantal mensen met twee of meer aandoeningen zal ook toenemen. Dankzij de gezondheidszorg zullen mensen echter minder last hebben van hun ziekte, denkt het RIVM. Ook zullen de meeste chronisch zieken gewoon werken en zelfstandig zijn. De sterfte aan coronaire hartziekten en beroerte is al sterk gedaald en die afname zal doorzetten. De sterfte aan longkanker en dementie

nnieuws De Unie KBO wil bereiken dat de medicatiebeoordeling bij alle

zal stijgen. In 2030 zal dementie de belangrijkste doodsoorzaak zijn. Bron: RIVM

verzekeraars buiten het eigen risico valt. Bij Zilveren Kruis Achmea is dit al het geval. Met andere grote verzekeraars wordt contact opgenomen. Verder gaat de Unie KBO de bekendheid van de medicatiebeoordeling onder ouderen bevorderen. Bron: Unie KBO

UA | 3 | 2014

| 21

DE VISIE VAN…

Schalm kan zich druk maken over het gebrek aan aandacht voor chronische virale hepatitis. De ziekte – veroorzaakt door het hepatitis B- of het hepatitis C-virus – is tegenwoordig goed te behandelen. Maar blijkens de CBSstatistieken sterven steeds meer patiënten aan levercirrose of leverkanker, die vaak een gevolg zijn van chronische virale hepatitis. “Net als bij hart- en vaatziekten moeten we buiten onze spreekkamer kijken en bij symptomen en afwijkingen zorgen voor vroege, adequate actie en behandeling”, vindt Schalm. Daarvoor is BIBHEP in het leven geroepen, een programma voor Bewustwording, Identificatie (opsporing) en Behandeling van chronische virale hepatitis. Schalm is mede-oprichter en voortrekker van BIBHEP.

Bewustwording “In Nederland is de gezondheidszorg zich niet genoeg bewust van de ernst van chronische virale hepatitis”, vindt Schalm. "Nederland is kampioen in preventie van acute virale hepatitis. Dit geldt voor hepatitis A, B en C.

Prof. Solko Schalm over chronische virale hepatitis:

“Hiv is teruggedrongen. Nu hepatitis!” “Natuurlijk is het terecht dat we ons inzetten voor preventie en behandeling van hart- en vaatziekten. Daar voorkom je veel zieken en doden mee. Ook in preventie en behandeling van hiv wordt veel energie gestoken. Maar waarom niet dezelfde inzet voor chronische virale hepatitis?” Professor Solko Schalm, gepensioneerd hoogleraar Leverziekten en nu directeur van de organisatie LiverDoc, zal de vergelijking tijdens het gesprek met UA regelmatig trekken.

UA | 4 | 2014

Met vaccinaties, screening van bloeddonoren, schone naalden en reisadviezen. Hepatitis A wordt niet chronisch en is zelden gevaarlijk.” Met hepatitis B en C is dat anders. “Dat zijn sluipende ziekten. Ben je geïnfecteerd, dan kan de infectie chronisch worden en tientallen jaren later opspelen.” Bij wie moet de arts aan hepatitis denken? “De bekende risicogroepen zijn degenen die voor de jaren negentig een bloedtransfusie of dialyse hebben gehad, intraveneuze drugsgebruikers, enzovoorts. Maar een veel grotere groep is de eerste generatie niet-Westerse migranten. Zij zijn vaak in hun land van herkomst besmet door onbewust bloed-bloedcontact (wondjes) en nu, vele jaren later, kan de ziekte zich openbaren.”

| 22

Vaak speelt de ziekte op als de patiënt

ontstaat gedecompenseerde cirrose

afweeronderdrukkende medicijnen

ouder wordt en voor andere ziekten

– met vocht in de buik – en dan is de

voorschrijven. “Natuurlijk test je heel

behandeld wordt met immuunsuppres-

gemiddelde levensverwachting minder

veel mensen bij wie je niets vindt.

siva of biologicals. Er wordt echter

dan een jaar.”

Maar het is geen dure test en het voorkomt wel een aantal doden.

zelden aan hepatitis gedacht. “Je zou hier alert op moeten zijn bij mensen

Identificatie (opsporing)

Je kunt het vergelijken met een

die afweeronderdrukkende medicijnen

Screening van zwangere vrouwen op

brandverzekering. Er is een kleine

gebruiken”, vindt Schalm.

hepatitis B vindt in Nederland al sinds

kans dat je huis afbrandt, maar je kunt

1992 plaats. Hepatitis B kan namelijk

maar beter wel een brandverzekering

tijdens de zwangerschap worden

hebben voor als het gebeurt.”

“Vaak speelt hepatitis op als de patiënt ouder wordt en behandeld wordt met immuunsuppressiva”

overgedragen van moeder op kind. Vaak weet de moeder niet dat ze de infectie heeft. Schalm: “Het gevaarlijke is dat hepatitis B bij baby’s die worden

“Zonder opsporing en behandeling zullen er steeds meer mensen sterven aan chronische virale hepatitis”

“Het probleem is dat veel artsen en

besmet, in 95% van de gevallen

beleidsmakers geen idee hebben

chronisch wordt. Preventie van

van het sterfterisico van chronische

hepatitis B bij baby's is dus heel

Hoe spoor je verder de mensen op

hepatitis en evenmin van de gezond-

belangrijk om een latere golf van

die behandeld moeten worden?

heidswinst die er te behalen valt met

chronische hepatitis te dempen.”

Daarvoor is een plan ontwikkeld. Ten

antivirale therapie”, vindt Schalm. “Kijk

Per jaar worden er in Nederland

eerste: herbeoordeling van personen

naar hiv. Aan hiv overleden in 1996 in

ongeveer achthonderd vrouwen

die in het verleden positief waren

Nederland ongeveer evenveel mensen

opgespoord die positief zijn voor het

voor HBsAg (een marker voor ernstige

als aan chronische hepatitis, bijna

hepatitis B-virus. Hun baby krijgt direct

hepatitis B) of voor antistoffen tegen

vierhonderd. Maar de sterfte aan hiv

na de geboorte een vaccinatie en

het hepatitis C-virus. Ten tweede:

is in ons land afgenomen tot vijftig

hepatitis B-immunoglobuline, om zo

testen op hepatitis B en C bij personen

mensen per jaar; de sterfte aan

chronische hepatitis B op latere leeftijd

met een duidelijk afwijkende levertest

chronische hepatitis is toegenomen

te voorkomen. Heeft de vrouw erg veel

op het enzym alanine-aminotransferase

tot vijfhonderd gevallen per jaar. We

hepatitis B-virus in het bloed, dan

(ALAT). En ten derde: de lever testen

moeten naar buiten met de boodschap.

helpt deze preventieve behandeling

(ALAT-bepaling) bij risicopatiënten

Want bij de dokters, de patiënten en

na de geboorte onvoldoende.

– zoals eerstegeneratiemigranten – die

bij veel van de beleidsbepalers bij de

Dan is het belangrijk dat de vrouw

bij de dokter komen met algemene

overheid en de publieke zorg zit het

tijdens de zwangerschap antivirale

klachten.

nog niet in het hoofd.”

middelen gebruikt om het virus te

“Die cirrosepatiënten hebben een

onderdrukken.”

enorm gezondheidsrisico”, benadrukt

Medicijnen gebruiken tijdens de

Er is een goede behandeling

Schalm. “Maar als iemand met symp-

zwangerschap: het is moeilijk om

Bij hiv is het gelukt: er gaan veel

tomen van levercirrose bij de dokter

vrouwen ervan te overtuigen dat dat

minder mensen aan dood dan in de

komt, gaan niet alle alarmbellen

soms moet. Vaak worden ze door hun

jaren negentig. Dat is te danken aan

rinkelen. Je komt op een wachtlijst te

omgeving in verwarring gebracht.

een goede antivirale behandeling

staan en allerlei andere spoedgevallen

Mensen ontraden het. “Het is heel

die het virus effectief onderdrukt.

gaan voor. Terwijl je zoveel gezond-

belangrijk om de vrouwen te steunen.

“Maar die behandeling is er ook voor

heidswinst kunt boeken als je mensen

Om te benadrukken hoe belangrijk

chronische hepatitis!” Schalm roept

met hepatitis – en zelfs met ver-

de medicijnen zijn, vooral voor de

het bijna uit. Het hepatitis B-virus

gevorderde leverziekte – behandelt!

gezondheid van hun kind”, vindt

wordt onderdrukt door dagelijks één

Met een goede antivirale behandeling

Schalm.

tablet te nemen (zie pag. 25). Meestal

leeft een hepatitispatiënt – ook met

levenslang, net als bij hiv. Binnenkort

cirrose – nog gemiddeld zeventien jaar.

Als tweede speerpunt kunnen artsen

Maar zonder opsporing en behandeling

een eenvoudige hepatitis B-test laten

gaat de lever verder achteruit. Dan

doen bij mensen aan wie ze

UA | 4 | 2014

kan een behandeling van twaalf

>> Lees verder op pagina 25

| 23

Advertentie receptgeneesmiddel

DE VISIE VAN…

weken met 1-3 tabletten per dag bij

“Die bijwerkingen, afschuwelijk!

De Europese registratieautoriteit EMA

hepatitis C het virus zelfs uitschakelen.

Dat zou nu niemand meer hoeven

heeft deze middelen wel vrijgegeven

“Zo kunnen we bereiken dat de ziekte

te krijgen. Nieuwe middelen zoals

voor ‘compassionate use’ bij hepatitis C,

zich vanuit die patiënt niet meer kan

sofosbuvir en simeprevir zijn zoveel

in combinatie met sofosbuvir, dat

verspreiden. Op die manier kun je de

beter te verdragen.” Zoals vaak zijn

wel al geregistreerd is. De EMA vindt

sluipmoordenaar die hepatitis is,

de nieuwe middelen behoorlijk aan

het belangrijk dat deze combinaties

uitroeien.”

de prijs. Toch vindt Schalm dat zeker

beschikbaar komen voor hepatitis C-

mensen met leverschade ervoor

patiënten met ernstige, gedecompen-

De behandeling van hepatitis B vindt

in aanmerking moeten komen. Ook

seerde cirrose, ook al zijn de nieuwe

plaats met entecavir of tenofovir,

cirrose kan er namelijk door afnemen.

medicijnen nog niet uitgebreid bij

twee antivirale middelen van de derde

Een jaarlijkse controle op leverkanker

die patiëntengroep onderzocht.

generatie. “Tegen eerdere middelen

blijft wel nodig.

Bij patiënten met lichtere vormen zijn deze combinaties zeer effectief en

ontstond makkelijk resistentie. Tegen entecavir ontstaat nauwelijks resistentie en tegen tenofovir helemaal niet”, vertelt Schalm. Ze hebben ook weinig bijwerkingen en weinig geneesmiddelinteracties vergeleken

“ Patiënten met chronische hepatitis B moeten levenslang trouw hun tabletten blijven innemen, anders zal de infectie opnieuw de kop opsteken”

hadden ze erg weinig bijwerkingen. Schalm vindt dat artsen te weinig van die mogelijkheid gebruikmaken. Zijn organisatie LiverDoc wil de mogelijkheid bij artsen onder de aandacht brengen, zodat patiënten

met de oudere behandelingen. Om hepatitis B te blijven onderdrukken,

Compassionate use

die deze nieuwe behandeling nodig

moet je de tabletten meestal levens-

Combinaties van antivirale medicijnen

hebben, het kunnen krijgen. “Ons doel

lang dagelijks gebruiken, net als bij

zijn vaak beter werkzaam dan mono-

is om patiënten te helpen en de sterfte

hiv, diabetes en andere chronische

therapie. Er zijn twee nieuwe

aan hepatitis omlaag te krijgen, net

ziektes. “Therapietrouw is dus

medicijnen – daclatasvir en ledipasvir –

als bij hiv.” <

essentieel. Als apothekersassistent

die nog niet zijn geregistreerd.

heb je een belangrijke rol in de uitleg aan de patiënt, in het motiveren van de patiënt en in het geven van tips

Uitschakelen of onderdrukken

om de medicatie in te passen in het dagelijks leven”, vindt Schalm. De huidige behandeling van hepatitis C bestaat uit 24-48 weken gebruik van peginterferon en ribavirine. Maar die

Hepatitis B krijg je niet weg. Het virus bevat DNA, dat zijn weg vindt naar de kern van de levercellen. Het virus kan echter wel effectief onderdrukt worden door dagelijks medicijnen te nemen. Hepatitis C kan wel worden uitgeschakeld. Het bevat geen DNA, maar RNA. Dat wordt niet ingebouwd, maar blijft in het cytoplasma van de levercellen. Daar kunnen medicijnen het virus goed bereiken zonder de levercellen te beschadigen.

behandeling vindt Schalm verouderd.

Jouw advies bij chronische hepatitis • Voor chronische hepatitis is langdurige (hepatitis C) of levenslange (hepatitis B) medicatie nodig. Als apothekersassistent heb je een belangrijke rol in de uitleg aan de patiënt, in het motiveren van de patiënt en in het geven van tips om gebruik van de medicatie in te passen in het dagelijks leven. Omdat het bij chronische virale hepatitis vaak gaat om eerstegeneratiemigranten, kan uitleg in de eigen taal van de patiënt nodig zijn. • Zwangere vrouwen die antivirale middelen nodig hebben moeten hierin gesteund worden, ter bescherming van hun kind.

UA | 4 | 2014

| 25

ANTONIUS IN BEELD Samen met Marleen de Wit heeft Hakima deze dinsdagochtend vrijgemaakt om te vertellen over het werken in de St. Antonius Apotheek. Beiden zijn opgeleid als apothekersassistent en farmaceutisch consulent. Hakima heeft als apotheekmanager de dagelijkse leiding over de apotheek en is verantwoordelijk voor het personeelsbeleid, terwijl Marleen als apotheekcoördinator zorgt dat de werkzaamheden op rolletjes lopen. “Dan praat je over zaken als dagroosters, baliebezetting, het inwerken van nieuwe collega’s, bijzondere bestellingen en het fungeren als vraagbaak. Diep inhoudelijk farmaceutische kwesties neem ik op met de apotheker.” De St. Antonius Apotheek bedient een zeer diverse groep patiënten. “Mensen die de poliklinieken, de huisartsenpost of de spoedeisende hulp bezoeken of die ontslagen worden uit het ziekenhuis”, somt Hakima op, “maar ook Marleen de Wit achter de balie van de St. Antonius Apotheek.

personeel van het ziekenhuis en omwonenden. We zijn zeven dagen

Twee locaties, één team

per week open tot 22.00 uur. Dat is

Transmurale apotheek St. Antonius

werken.”

aantrekkelijk voor mensen die overdag

Apotheek Service Punt Een specifieke groep patiënten vormen

De St. Antonius Apotheek – de poliklinische apotheek van het St. Antonius Ziekenhuis – heeft

de mensen die opgenomen worden of met ontslag gaan. “Die gaan via het ASP, het Apotheek Service Punt”,

twee locaties: het St. Antoniusziekenhuis in Utrecht

vertelt Marleen. “Het ASP is een soort

en dat in Nieuwegein. Maar om een wij-zij-sfeer

plekken zijn achterin de apotheek.”

te voorkomen, worden alle medewerkers op beide

afsplitsing van de balie. De ASP-werkAan de balie werken overdag zes assistenten, en bij het ASP vijf of zes.

locaties even vaak ingezet. “De werkwijze en de

Een apothekersassistent in opleiding

systemen zijn hetzelfde, alleen de patiënten-

van alle nieuwe opnamepatiënten

populatie verschilt”, zegt apotheekmanager Hakima

heeft als taak de medicatiegegevens bij de eigen apotheek op te vragen. Een gediplomeerd assistent analyseert

Balouah. “In Nieuwegein hoofdzakelijk cardiologie,

dat dossier en gaat ermee naar de

chirurgie en dialyse, in Utrecht veel oncologie.”

gesprek met de patiënt om de

UA | 4 | 2014

verpleegafdeling voor een opname-

| 26

gegevens te verifiëren. Hakima:

Polyfarmacie

de balie wordt opgeroepen. Dat is nog

“Die zogenaamde medicatieverificatie

Polyfarmaciepatiënten – mensen

niet zo makkelijk, want patiënten

is heel belangrijk. Patiënten gaan

die vijf geneesmiddelen of meer

zijn natuurlijk allemaal anders.

soms naar verschillende apotheken,

gebruiken – krijgen specifieke

Bovendien zijn ze ziek en de meesten

of ze gebruiken zelfzorgmiddelen

aandacht. “Van onze vijf apothekers”,

komen pas als laatste schakel van het

van de drogist. Ook allergieën en

vertelt Hakima, “staat er iedere dag

ziekenhuisbezoek bij de apotheek.

contra-indicaties worden besproken.”

eentje op de sfz-taak, de specialis-

Deze patiëntengroep heeft extra

Bij geplande opnames vragen de

tische farmaceutische patiëntenzorg.

aandacht nodig. Als assistent moet

assistenten de gegevens al eerder

De sfz-apotheker doet medicatie-

je goed kunnen inschatten hoe je

op en is er van tevoren telefonisch

reviews bij de polyfarmaciepatiënten,

de informatie overbrengt.” Bij iedere

contact met de patiënt. Maar bij

voornamelijk dialyse-, cardiologie-

patiënt moet de assistent zorgen dat

spoedopnames (zo'n dertig per dag

en thoraxchirurgiepatiënten.”

het dossier compleet is voordat de

in Utrecht en rond de honderdvijftig

De apotheker analyseert de medicatie-

medicatie wordt afgeleverd. Hakima:

in Nieuwegein) gebeurt het allemaal

lijst: is er sprake van dubbelmedicatie

“Met daarin de juiste medicatie, de

op de opnamedag zelf. “Het streven

of interacties? Hoe zit het met

goede sterkte, de goede dosering,

is om binnen vier uur een compleet

allergieën en therapietrouw? “Daarbij

contra-indicaties, allergieën, alles.

medicatie-overzicht te hebben in het

hoort bijvoorbeeld ook of de patiënt

Ook al is hij twee dagen eerder nog

patiëntendossier van het ziekenhuis.”

de verpakkingen wel kan openen”,

geweest, het moet geverifieerd

licht Marleen toe. De apotheker

worden. Dat doen we zelfstandig,

Wanneer een patiënt met ontslag gaat,

overlegt met de specialist of er

net als de medicatiebewaking.

maakt het ASP een ontslagdossier, wat

verbeteringen in de medicatie mogelijk

De dagapotheker kijkt vervolgens

nog een behoorlijk complexe klus is.

zijn en gaat vervolgens met de patiënt

alle medicatiesignalen na.” Alle hande-

Reden waarom de apothekers hieraan

in gesprek. “Polyfarmaciepatiënten

lingen worden aan de balie verricht.

meehelpen. Hakima: “We hebben

krijgen van ons – via de balie en het

“De afleverrobot staat in het zicht, dus

een overzicht van voor de opname,

ASP – innameschema's mee”, vertelt

je pakt het medicijn en gaat aan de

met twee kopjes: ‘Volgens de vaste

Marleen. “Daarop staat niet alleen

balie klaarmaken, etiketteren en

apotheek’ en ‘Volgens de patiënt’.

welk middel ze wanneer moeten

afleveren”, aldus Marleen.

Vervolgens zijn er tijdens de opname

innemen, maar we vermelden ook

“Ondertussen blijf je in gesprek met de

wijzigingen: in medicatie, doseringen,

bijzonderheden, zoals of je een

patiënt. Die heeft zodoende inzicht in

omzettingen, noem maar op. Bij het

betreffend middel voor of juist tijdens

wat we doen. Dat kweekt vertrouwen

ontslag moeten sommige omzettingen

de maaltijd moet slikken. Wanneer we

en ook begrip voor het wachten.”

weer teruggebracht worden, en het

het schema met de patiënt bespreken

kan bijvoorbeeld ook zijn dat er met

zie je dat het helder voor ze wordt.

Hoog niveau

nieuwe thuismedicatie moet worden

Je krijgt een dialoog en daardoor

Hakima en Marleen zijn enthousiast

begonnen. Wij doen een voorstel,

een verdiepingsslag.” En patiënten

over hun werk. “Je wordt elke dag

de specialist kijkt ernaar en geeft

met minder dan vijf medicijnen?

getriggerd door de dingen die je

antwoord op eventuele vragen, en

“Voor hen maken we natuurlijk ook

leert”, vindt Marleen. “Toen ik hier

dan maken we een definitieve lijst.

een innameschema als we merken

begon te werken vanuit een openbare

Als de patiënt medicatie via de eigen

dat ze het nodig hebben.”

apotheek, merkte ik dat ik mijn

apotheek gaat krijgen, moeten we

farmaceutische kennis veel meer

het hele dossier – ook de recepten –

Open werkhouding

moest uitbreiden. Maar al doende leer

doorfaxen. Maar als ze via onze

Ongeveer 85% van de recepten

je, waar nodig moet je bijscholen en je

poliklinische apotheek medicatie

bestaat uit een eerste uitgifte vanuit

wordt goed ondersteund en begeleid.

afnemen, dan doen we een elektro-

het ziekenhuis. “Over het algemeen

Ik merk nu ook bij nieuwe collega's dat

nische overdracht: we koppelen terug

gaat het om heel specialistische

ze in het begin zoekende zijn, maar als

wat gestopt en nieuw gestart is en

medicatiegroepen”, zegt Hakima. “Het

je dan ziet dat 'de lampjes aangaan'...

vermelden tevens de labwaardes.”

team is getraind in vlot afhandelen. We

dat is super.” <

hanteren als streefwaarde dat 75% van de patiënten binnen zes minuten aan

UA | 4 | 2014

| 27

MEET EN WEET surface area) is aangetast, bijvoorbeeld

Meten van huidziekten

10% of 25%. Hoe wordt dat ingeschat of berekend? Artsen hebben er een handig hulpmiddel voor (zie de tabel). Elk lichaamsdeel neemt een bepaald percentage van het hele lichaamsoppervlak in; zo is de oppervlakte van de rug 13% van het totale lichaamsoppervlak (zie de tabel).

Kwaliteit van leven Hoeveel last een patiënt van een huidziekte heeft, wordt gemeten met een vragenlijst over de kwaliteit van leven. Een bekende schaal is de Dermatology Life Quality Index (DLQI), een gevalideerde vragenlijst met tien vragen. In de DLQI wordt gevraagd naar de impact gedurende de afgelopen zeven dagen van jeuk, pijn, een opgelaten of ongemakkelijk gevoel, hinder bij diverse activiteiten, seksuele problemen en de impact van de behandeling zelf (tijdsbeslag, vies worden). Er zijn speciale vragenlijsten voor de kwaliteit van leven voor

Meten is weten. Door te meten kun je zien of een aandoening verbetert of verergert. Hoe gebeurt dat meten bij huidziekten?

patiënten met psoriasis, voor patiënten met acne, voor kinderen of baby’s met huidziekten, en voor gezinsleden. Een andere maat voor kwaliteit van leven bij huidaandoeningen is de Skindex-29: een lijst met 29 vragen

Bij huidziekten zijn verschillende

Lichaamsoppervlak: BSA

naar de beleving van de patiënt met

aspecten belangrijk.

Vaak wordt beschreven welk deel van

een huidziekte. De lijst beslaat drie

– Hoeveel huid is aangetast

het lichaamsoppervlak (BSA: body

domeinen: symptomen, emoties en

(oppervlakte)? – Hoe ernstig is de aantasting (diepte, roodheid)? – Hoeveel last heeft de patiënt ervan (jeuk, pijn, schaamte)? Er zijn algemene maten die bij alle huidziekten voor deze aspecten gebruikt kunnen worden, maar er zijn ook specifieke maten voor bepaalde huidziekten, waarbij verschillende aspecten samen in één score worden uitgedrukt. Een voorbeeld is de PASI-score voor psoriasis.

UA | 4 | 2014

Percentage van het lichaamsoppervlak per lichaamsdeel gebied

procent van het lichaamsoppervlak

hoofd

7 (bij baby’s 19%, geleidelijk veranderend tot 7% bij volwassenen)

hals

2

romp voorzijde

13

rug

13

1 bil

2,5

1 bovenbeen

9,5 (bij baby’s 5,5%, geleidelijk veranderend tot 9,5% bij volwassenen)

1 onderbeen

7 (bij baby’s 5%, geleidelijk veranderend tot 7% bij volwassenen)

1 voet

3,5

1 bovenarm

4

1 onderarm

3

1 hand

2,5

geslachtsdelen

1

| 28

functioneren en ook deze vragen gaan

een score van 0 tot 4 opleveren:

zien in de tabel, waar als voorbeeld

over de impact van de aandoening in

0 – afwezig

de maximale waarden zijn ingevuld.

de afgelopen week.

1 – licht

De PASI-score ligt tussen 0 (helemaal

2 – matig

geen symptomen) en 72 (alle lichaams-

Juist bij chronische aandoeningen – als

3 – ernstig

gebieden maximaal bedekt met de

een patiënt moet ‘leren leven’ met een

4 – zeer ernstig.

ernstigste vorm).

aandoening – wordt kwaliteit van leven

Voor voorbeelden, zie

belangrijk en deze moet door de patiënt

www.dermnetnz.org/scaly/pasi.html.

zelf worden aangegeven. Deze kwaliteit

Bij onderzoek naar het effect van geneesmiddelen wordt gekeken naar

van leven kan in de tijd worden

Dan wordt voor elk van de vier

de mate van afname van de PASI-score.

gevolgd.

lichaamsgebieden gekeken naar de

Bijvoorbeeld: bij welk percentage van

aangetaste lichaamsoppervlakte: het

de patiënten neemt de PASI-score

Psoriasis: PASI

percentage dat door psoriasis is

met 75% af, of zelfs met 90%?

De PASI-score is een maat voor de ernst

aangetast. Dit wordt uitgedrukt in een

Ook verbetering van de levenskwaliteit

en de uitgebreidheid van psoriasis. PASI

score 0 tot 6:

op een specifieke dermatologische

staat voor Psoriasis Area and Severity

0 – afwezig

vragenlijst is een belangrijke maat.

Index.

1 – 0-9%

Voor vier lichaamsgebieden worden de

2 – 10-29%

Er zijn handige rekenhulpen beschikbaar

ernst en de aangetaste oppervlakte

3 – 30-49%

om de PASI-score te berekenen, van

ingeschat, waarna een berekening de

4 – 50-69%

Excel-documenten tot apps. <

uiteindelijke score oplevert. Bij elk van

5 – 70-89%

de vier lichaamsgebieden hoort een

6 – 90-100%

vermenigvuldigingsfactor voor hun oppervlakte:

De berekening van de PASI-score is te

Gebied 1 – hoofd en hals - x 0,1; Gebied 2 – bovenste ledematen

Lichaamsgebieden voor de PASI

hoofd en hals: x 0,1

(armen en handen) - x 0,2; Gebied 3 – romp - x 0,3; Gebied 4 – onderste ledematen (benen en voeten) - x 0,4.

romp: x 0,3

Eerst wordt voor elk van de vier

armen en handen: x 0,2

lichaamsgebieden de intensiteit (de ernst) bepaald aan de hand van de roodheid, de dikte en de schilfering. Voor elk van deze kenmerken kan dit

benen en voeten: x 0,4

Berekening PASI-score (in dit voorbeeld: maximale scores) gebied

maximale ernst

x

roodheid + dikte + schilfering

vaste

=

B

x

gebiedsfactor

grootste

=

oppervlakte

maximale uitslag

hoofd en hals

(4 + 4 + 4)

x

0,1

=

1,2

x

6

=

7,2

armen en handen

(4 + 4 + 4)

x

0,2

=

2,4

x

6

=

14,4

romp

(4 + 4 + 4)

x

0,3

=

3,6

x

6

=

21,6

benen en voeten

(4 + 4 + 4)

x

0,4

=

4,8

x

6

=

28,8

totaal

UA | 4 | 2014

72

| 29

BalieTips Medicatie bij ouderen Onze redacteur volgde op de nascholingsdag 'Apothekersassistenten terug naar de schoolbanken' de workshop 'Medicatie bij ouderen' en noteerde de volgende tips.

Moeite met slikken Als mensen moeite hebben met slikken, mogen ze dan hun tabletten halveren, fijnmaken of capsules openmaken? Vaak wel, maar niet altijd. Zo mogen sommige middelen met vertraagde afgifte niet worden gebroken. Al zijn daar ook zijn weer uitzonderingen op.

Tip: Heeft een tablet een breukgleuf, dan mag hij worden gehalveerd of vermalen. Ben je niet zeker of een middel vermalen mag worden, kijk dan op www.oralia.nl of op de kennisbank van de KNMP.

Lastige blisters! Blisters en doordrukstrips zijn voor veel ouderen 'ondingen'. Alleen al om die reden kan een medicatierol handig zijn. Wees klantvriendelijk en vraag of je kunt helpen met de medicatie. Je kunt de tabletten bijvoorbeeld uit de strips halen en in een potje doen, voorzien van het etiket met alle informatie.

Tip: Vermoed je een beperkte handfunctie bij een patiënt? Vraag of je kunt helpen de medicijnen uit de strips te halen.

Vitamine D Volgens de richtlijnen van de Gezondheidsraad heeft elke oudere vanaf zeventig jaar dagelijks 800 IE vitamine D aan suppletie nodig (dus naast de inname via voedsel en aanmaak met behulp van zonlicht).

Tip: Vraag aan een oudere aan de balie (of kijk in het systeem) of hij of zij al een vitamine D-supplement gebruikt. Zo niet, raad dan een supplement aan of adviseer een doktersbezoek hiervoor.

UA | 4 | 2014

| 30

Rectaal

Onderdosering

Als medicatie niet per os mag worden

Bij polyfarmacie (vijf of meer verschillende

toegediend – bijvoorbeeld vanwege

medicijnen) is de kans op onderdosering

misselijkheid – is een rectale vorm vaak

verhoogd. De kans dat er een tablet wordt

geschikt. Het inbrengen kan bij ouderen

overgeslagen is dan namelijk groter dan

– als gevolg van droge slijmvliezen – wel

bij een kleiner aantal medicijnen.

eens problemen geven.

Tip: Adviseer om de zetpil voor het inbrengen een beetje vochtig te maken of in te smeren met vaseline.

Tip: Begeleid mensen met polyfarmacie bij hun therapietrouw. Denk mee over hoe je hen kunt helpen tijdig aan elke inname te denken.

Valrisico

Minder toedieningen

Ouderen hebben een verhoogd risico op

Hoe meer innames per dag, des te

vallen. Dat komt door verzwakte spieren

lastiger het is om je aan het schema te

en een minder goed functionerend

houden. Daarom kan het handig zijn om

evenwichtsorgaan. Medicijnen die op het

de innameschema's zo eenvoudig mogelijk

centrale zenuwstelsel werken, kunnen

te houden. Dat geldt zeker voor ouderen,

vallen bevorderen. Waarschuw daarvoor

die vaak veel verschillende medicijnen

bij slaapmiddelen, kalmeringsmiddelen,

gebruiken. Eén keer per dag innemen is

antipsychotica, anti-epileptica, anti-

het makkelijkst te onthouden.

depressiva, centraal werkende pijnstillers, maar ook bij gebruik van antihypertensiva (die kunnen duizeligheid bij het opstaan veroorzaken) of bij middelen die de spiersterkte kunnen aantasten.

Tip: Waarschuw voor vallen, of - als er meerdere van in dat opzicht risicovolle middelen zijn voorgeschreven – vraag de apotheker of de huisarts om een medicatiereview uit te voeren.

UA | 4 | 2014

Tip: Krijgt iemand een medicijn dat meerdere malen per dag moet worden ingenomen en bestaat daarvan een vorm met vertraagde afgifte? Bespreek dan met de patiënt en met de apotheker of de arts of het wenselijk en mogelijk is om naar deze vorm te switchen.

| 31

VOORGESCHREVEN

Vitamine D, voor oud én jong “Alle bewoners van zorginstellingen krijgen standaard vitamine D voorgeschreven.” Dat vertelt de apotheker van apotheek De Reeshof in Tilburg op pagina 46. Met haar team verzorgt ze de medicatie voor zorginstellingen. Dat voorschrijven van vitamine D is niet voor niets: 90% van de bewoners van verzorgingsen verpleeghuizen heeft risico op een vitamine D-tekort, vooral doordat ze nauwelijks buiten komen1. Suppletie is dus nodig.

UA | 4 | 2014

| 32

Vitamine D – we hebben het nodig.

zijn – op dat moment een goede

Het is dus duidelijk dat suppletie van

Voor de opname van calcium uit de

vitamine D-status had (120 apothekers

vitamine D zeker in de winter op zijn

darm, en dus voor de opbouw van de

hadden zich laten testen op de stand

plaats is, eigenlijk voor bijna iedereen,

botten. Vitamine D is ook nodig voor

van Meda Pharma dat o.a. Divisun op

zoals je in het kader kunt zien. Oud en

een goede werking van de spieren.

de markt brengt). In de tabel is te zien

jong.

Te weinig vitamine D kan dus – zeker

wat ‘goed’ betekent. Bij 16% was de

bij ouderen – makkelijk leiden tot een

vitamine D-spiegel zo laag dat er

botbreuk. Enerzijds kan een vitamine

sprake was van deficiëntie, 26% had

Jouw advies aan risicogroepen

D-tekort immers leiden tot zwakkere

een insufficiëntie. De winter die net

Je kunt in de apotheek aan mensen

spieren, wat het risico op vallen

voorbij was, leek een duidelijke

uit de risicogroepen (zie kader)

verhoogt, anderzijds kan een

invloed te hebben, want tijdens het

vragen naar hun vitamine D-gebruik.

vitamine D-tekort leiden tot brozere

KNMP-congres van een halfjaar

Gebruiken ze geen vitamine D? Geef

botten. Voor de oudere patiënt

eerder – in oktober 2013 – was de

dan voorlichting over het belang ervan

betekent zo’n breuk vaak dat hij of

vitamine D-spiegel bij bijna de helft

en/of verwijs ze naar de huisarts. <

zij niet meer terugkeert naar het oude

van de apothekers ‘goed’.

niveau. Behandeling, (extra) verzorging en opname geven bovendien hoge maatschappelijke kosten.

Advies van de Gezondheidsraad voor vitamine D-suppletie1

Vitamine D is niet alleen goed voor

• 800 IE per dag voor: – mensen ouder dan 70 jaar – en/of met een verhoogd fractuurrisico of osteoporose

botten en spieren, het is onder andere ook betrokken bij het goed functioneren van het immuunsysteem. Zo lijkt een vitamine D-tekort een grotere

• 400 IE per dag voor: – kinderen jonger dan 4 jaar – zwangere vrouwen – vrouwen van 50 tot 70 jaar – iedereen met huidtype 4, 5 of 6 (gepigmenteerd) – iedereen die onvoldoende3 wordt blootgesteld aan zonlicht (bijvoorbeeld gesluierde vrouwen of mensen die weinig buiten komen)

kans te geven op auto-immuunziekte en diverse soorten kanker.

Van deficiënt tot goed Niet alleen ouderen en bewoners van zorginstellingen hebben een te laag vitamine D-gehalte. Ook bij een groot

• ‘Geen suppletie nodig’ blijft dus over voor: – kinderen vanaf 4 jaar – vrouwen tot 50 jaar – mannen tot 70 jaar met: – én huidtype 1, 2 of 3 – én voldoende3 blootgesteld aan zonlicht – én geen osteoporose – én geen verhoogd risico op een fractuur

deel van de rest van de bevolking kunnen we dit verwachten. De Gezondheidsraad adviseert om dagelijks tussen 11.00 en 15.00 uur een kwartier tot een halfuur naar buiten te gaan, met hoofd en handen onbedekt, voor de aanmaak van voldoende vitamine D.1 Maar hoeveel mensen doen dat? De meeste mensen werken binnen, recreëren binnen (voor de tv, aan de

Vitamine D-waarden bij 120 apothekers, maart 20142

computer of in de sportschool) en

Uitslag

waarde in serum

hoeveel van de apothekers

gebruiken de auto voor vervoer van

Goed

80-150 nmol/l

25%

deur tot deur. Een vitamine D-tekort

Voldoende

50-80 nmol/l

33%

komt dan ook veel voor. Laatst was het

Onvoldoende (insufficiëntie)

30-50 nmol/l

26%

nog te lezen2: op het KNMP-congres

Tekort (deficiëntie)

<30 nmol/l

16%

in maart van dit jaar bleek dat maar een kwart van de apothekers – toch mensen van wie je verwacht dat ze bewust met hun gezondheid bezig

UA | 4 | 2014

1 2 3

Gezondheidsraad. Evaluatie van de voedingsnormen voor vitamine D. Den Haag, 2012. Pharmaceutisch Weekblad 23 mei 2014. Voldoende zonlicht is dagelijks tussen 11.00 en 15.00 uur een kwartier tot half uur buiten in de zon met hoofd en handen onbedekt.

| 33

Advertentie receptgeneesmiddel

ANNEKEDOTES

Het is niet altijd wat het lijkt

Hallo collega’s,

Daar ben ik weer, met een paar

Verstopping

recept kwam voor diclofenac. Het was

Het volgende verhaal heb ik ontvangen

voorgeschreven voor haar man, die

van een collega en geloof me, het is

nog bij de Spoedeisende Hulp was.

erg leuk.

Natuurlijk werd eerst het medicatie-

Zij stond aan de balie in de grote,

profiel doorgelopen om te zien of

drukke apotheek die hielp de ene na

alles nog klopte. Mijn collega vroeg:

de andere klant. Tot er op een gegeven

”Gebruikt meneer de enalapril nog”?

moment een robuuste man aan de

De vrouw keek haar met een vragende

balie verscheen die zei: “Dag jonge-

blik aan. Om haar vraag te ‘verduide-

dame, ik kom voor een verstopping”.

lijken’, zei mijn collega: ”Enalapril is

Natuurlijk dacht onze collega gelijk aan

een ACE-remmer. Gebruikt meneer die

de WHAM-vragen en vroeg: “Hoe lang

nog?” De vragende blik van de vrouw

heeft u er al last van en heeft u zelf

veranderde in een paniekerige en ze

al actie ondernomen?” De man keek

zei: ”Ik ga het even aan mijn man

verbaasd op. Toen begon hij hard te

vragen” en direct zette ze het op een

lachen, hij boog naar voren en zei:

lopen naar de Spoedeisende Hulp. Een

“Ik ben de loodgieter en er is gebeld

paar minuten later stond ze – met een

dat er in dit gebouw een verstopping

héél opgelucht gezicht – weer aan de

is”. Onze collega schrijft: “Je kunt

balie en zei: ”Nee hoor mijn man heeft

wel raden hoe ik me voelde, maar

geen aids, dus gebruikt hij ook geen

ik had natuurlijk wel een super leuk

aidsremmers”. O jee, mijn collega had

verhaal voor in UA. De man heeft de

de vrouw de stuipen op het lijf gejaagd

verstopping snel weten op te lossen

met haar goede bedoelingen. En denk

en natuurlijk zonder hulp van onze

eens aan die arme man, die toch al

welbekende laxantia en ook de

zo’n pijn had, en werd bestormd door

mooie verhalen. Vaak kom ik

WHAM-vragen waren hier echt niet

zijn vrouw met de vraag of hij een

met grappige opmerkingen van

bij nodig.”

aidsremmer gebruikte...

mensen aan de balie, maar dit

Voor wie?

Dit was het weer voor deze keer.

keer gaat het om reacties van

En wat vinden jullie van deze ervaring

Er gebeurt zoveel in dit geweldige vak,

collega’s die niet altijd aankomen

van mijzelf? Er stond een redelijk

dus hou je oren en ogen goed open en

zoals ze bedoeld zijn.

gespierde, goed uitziende man bij mij

mail me!

aan de balie. Hij overhandigde mij zijn recept, waarop stond: Emla crème. Bij gebruik stond vermeld: Smeren op glans penis voor seksueel contact. Nu zitten er vijf tubes van vijf gram in een

Liefs, Anneke

Anneke

doos, maar er stond geen hoeveelheid op het recept. Dus ik vraag aan mijn collega: ”Hoeveel tubes zou jij meegeven?” Mijn collega keek mij aan en vroeg: ”Voor wie is het?” En na één blik op mijn klant te hebben geworpen zei ze – zonder er verder over na te denken – ”Oh, doe maar een Als jullie iets leuks meemaken, dan

hele doos.”

wil ik dat graag voor jullie verwerken in mijn column. Je kunt me mailen op

Paniek

[email protected]

Een andere collega in onze apotheek hielp een mevrouw die met een

UA | 4 | 2014

| 35

ZELFZORG hen last van aambeien, die bijzonder pijnlijk kunnen zijn. En – net als iedereen – kunnen ouderen ook last hebben van hoofdpijn, kiespijn, gordelroos of andere pijnen. Vaak zullen ze pijnmedicatie krijgen op voorschrift van de arts. Maar er zijn ook ouderen die een zelfzorgpijnstiller gebruiken. Kun je ouderen dezelfde pijnmedicatie meegeven als andere volwassenen?

“Een paracetamolletje” “Pijn? Dan neem ik een paracetamolletje.” Dat is een veelvoorkomende reactie in de zelfzorg. Bij normaal gebruik wordt paracetamol als een veilig middel beschouwd, ook voor ouderen - als de leverfunctie tenminste goed is. In dat geval is de dosering voor ouderen hetzelfde als die voor andere volwassen; maximaal 500-1000 mg per keer en maximaal 4000 mg per dag (N.B. bijsluiters vermelden veelal 3000 mg als maximum in de zelfzorg).

Ouderen met pijn

Denk ook aan de minimale tijd tussen twee innames: drie tot vier uur. De maximale dosis mag – bij gebruik op voorschrift – niet langer dan drie

“Iets tegen pijn graag”, vraagt een klant aan de balie. Een pijnstiller is gemakkelijk gegeven. Maar de WHAM-vragen zijn uiterst belangrijk. Voor wie is de pijnstiller bedoeld? Is het voor een oudere, dan gelden andere adviezen. Welke andere medicatie gebruikt de patiënt? Er zijn heel wat geneesmiddelen die interactie met een pijnstiller kunnen geven. Juist bij ouderen is het van belang om dat goed uit te vragen.

maanden worden gebruikt. Bij zelfzorgmedicatie is het verstandig om naar de dokter te gaan als de pijn niet binnen enkele dagen minder wordt. Komt iemand vaak paracetamol halen? Dan kan het gaan om bestrijding van chronische pijn. De maximale dagdosis is dan 2500 mg, volgens de KNMP Kennisbank. Maar als de klacht hoofdpijn is, moeten de alarmbellen van medicatie-afhankelijke hoofdpijn gaan rinkelen. Dan is een bezoek aan de huisarts aan te raden, om onder begeleiding met de paracetamol te stoppen. Hoewel paracetamol bekendstaat als de veiligste pijnstiller, zitten er wel enkele risico’s aan. Het bekendste risico van paracetamol is dat bij hogere doserin-

Veel ouderen hebben last van pijn. Pijn

Ouderen vallen immers sneller door

gen leverschade kan optreden. Daarom

door ‘ouderdomskwalen’ als reumatische

een samenspel van factoren. Omdat

moet bij langdurig gebruik in hoge

gewrichtsontstekingen of osteoporose.

ouderen gemiddeld minder bewegen

doseringen de leverfunctie gecontro-

Of pijn door een kneuzing na een val.

en dus meer zitten, hebben veel van

leerd worden. Paracetamol heeft ook

UA | 1 | 2014

| 36

een aantal interacties, die vermeld

ouderen vanaf zeventig jaar mee-

staan in de bijsluiter.

gegeven worden.

in de bloedbaan komt zo laag dat het geen problemen zal geven.

– Hoofdpijn is vaak te voorkomen door

Bij veelvuldig gebruik in hoge doses zijn

En anders…

te zorgen voor meer frisse lucht,

te lezen in Pharmaceutisch Weekblad.

Is de pijnstilling met paracetamol bij

ontspanning en regelmaat. Duurt de

Net als NSAID’s geeft paracetamol dan

ouderen niet toereikend, verwijs dan

hoofdpijn enkele dagen, verwijs dan

mogelijk hart- en vaatproblemen en

door naar de huisarts. Die kan zo nodig

– met name bij ouderen (>65 jaar) –

een NSAID voorschrijven en de patiënt

maagproblemen, al is het risico van

volgen, waarbij controle van de bloed-

pijnstiller of een kruidnagel. Daarvoor

maagbloedingen of maagzweren wel

druk en van effecten op het maag-

is een bezoek aan de tandarts nodig.

kleiner dan bij een NSAID. Pas op met

darmkanaal het belangrijkste zijn.

Totdat het probleem is aangepakt,

de combinatie van paracetamol en een

Krijgt een oudere een NSAID, dan is

kan paracetamol de pijn verlichten.

NSAID: dat zou het risico extra kunnen

het belangrijk dat er ook een proton-

– Bij aambeien – ook erg pijnlijk – is het

verhogen.1 De auteurs waarschuwden

pompremmer wordt voorgeschreven.

eerste advies: ga bij aandrang direct

ook voor bronchospasmen.

Immers, mensen vanaf zeventig jaar

naar het toilet (let wel: alleen bij

behoren tot de risicogroepen die bij

aandrang), pers niet te hard en

er echter meer risico’s, zo was vorig jaar 1

door naar de huisarts.

– Kiespijn gaat niet over met een

Of een NSAID?

NSAID-gebruik maagbescherming nodig

bevorder een zachte ontlasting door

Wat als paracetamol niet helpt? Een

hebben.

veel water en vezelrijke voeding te

NSAID (non-steroidal anti-inflammatory

De maagbeschermer kun je ook in de

nemen. Als er sprake is van obsti-

drug), zoals ibruprofen, is net zo

zelfzorg verstrekken, als dat voor de

patie, kan deze worden behandeld

gemakkelijk gegeven. Vanwege de

patiënt (financieel) gunstiger is.

met bijvoorbeeld lactulose, bisacodyl, psylliumvezels, serculiagom, gezuiver-

ontstekingsremmende werking worden deze middelen eerder geadviseerd bij

Andere adviezen

de zemelen of vette vaselinecrème.

pijnlijke ontstekingen zoals gewrichts-

Eigenlijk is het innemen van een

Voor de pijn zijn ook lokale crèmes,

pijnen. Maar bij ouderen is een NSAID

pijnstiller een laatste stap bij de

zalven of eventueel zetpillen

vaak niet geschikt. Omdat hun nier-

mogelijkheden om pijn tegen te gaan.

beschikbaar, zoals lidocaïne en/of

functie vaak afneemt – en in mindere

Want je zou pijn liever op andere

zinkoxide in vette zalf.

mate ook de leverfunctie – kan de

manieren willen tegengaan of

plasmaspiegel bij ouderen hoger zijn.

voorkomen. Wat kun je adviseren?

Ook gebruiken zij vaker andere

– Bij gewrichtspijn, spierpijn en

Voorkeur Voor orale pijnbestrijding heeft parace-

geneesmiddelen die interacties geven

kneuzingen is het belangrijk te blijven

tamol – zeker bij ouderen – nog altijd

met NSAID’s. Daardoor kunnen eerder

bewegen, al of niet met speciale

de voorkeur boven een NSAID vanwege

bijwerkingen optreden, zoals een

oefeningen. Verder kun je bij

een gunstiger veiligheidsprofiel. Maar

verhoogd risico op maagbloedingen,

dergelijke pijnen ook kompressen,

voorzichtigheid blijft geboden. <

andere maagproblemen, vocht vast-

drukverbanden, warmtepleisters of

houden en gevolgen voor hart en

smeermiddelen adviseren. Sommige

bloedvaten. NSAID’s die als UA-middel

smeermiddelen bevatten pijnstillers

zijn ingedeeld (diclofenac 25 mg en

als benzydamine, ibruprofen en

grote verpakkingen van andere NSAID's)

diclofenac. Bij normaal gebruik is de

mogen dan ook niet zonder recept aan

hoeveelheid die van deze middelen

1

Risselada en Van Roon. Pharmaceutisch Weekblad 4 oktober 2013. Kijk voor de richtlijnen en UA-vragenlijsten op de Kennisbank van de KNMP

Jouw advies bij de oudere met pijn • Geef niet zomaar een pijnstiller mee. Vraag naar de oorzaak van de pijn en stem je advies daarop af. • Wijs op contra-indicaties en interacties. • Adviseer voor ouderen paracetamol. Waarschuw voor de mogelijke risico’s van NSAID’s, en zeker voor de combinatie met paracetamol. • Let op of bij een NSAID op recept wel een maagbeschermer is voorgeschreven. • Controleer bij aflevering van paracetamol aan een oudere of deze niet ook een NSAID gebruikt (en andersom).

UA | 1 | 2014

| 37

ZELFZORG

Producttips

Luieruitslag? Sudocrem!

De huid van baby's is kwetsbaar. Als urine gedurende een lange periode in contact komt met de huid, ontstaat luieruitslag. De urine kan samen met de ontlasting in de luier reageren en de huid veranderen. Ook wrijving door de luier kan bijdragen aan het ontstaan van luieruitslag. Gelukkig kun je er iets tegen doen. Zorg allereerst voor een goede hygiëne. Was de babybilletjes met lauw water en dep ze goed droog. Breng bovendien bij elke luierwisseling Sudocrem aan. Gebruik een klein beetje zalf en wrijf dit uit tot een lichte waas. Sudocrem plakt niet aan de luier. De bijzondere samenstelling van Sudocrem maakt het een uniek product. Sudocrem verzacht en helpt de rode en kwetsbare huid. Sudocrem is hypo-allergeen, ruikt lekker en kan meteen vanaf de geboorte worden gebruikt. Daarom is Sudocrem het meest gebruikte middel bij luieruitslag. Nu ook verkrijgbaar in een handige tube. Sudocrem is trouwens niet alleen geschikt voor de huid van de allerkleinsten, maar ook voor de verzorging van de huid van ouderen. Want bijvoorbeeld door gebruik van incontinentiemateriaal kunnen zij ook last hebben van rode en schrale billen. www.sudocrem.nl

Tempocol tegen maag- en darmklachten

Tempocol is een geregistreerd UADgeneesmiddel. Het is een middel tegen maag- en darmklachten met als belangrijkste bestanddeel pepermuntolie. Tempocol is vanaf juli verkrijgbaar bij de Service Apotheek, en online op www.leef.nl. Werkingsmechanisme. In de darmwand bevinden zich veel zenuwcellen. Via de uiteinden van deze zenuwcellen kunnen pijnprikkels worden waargenomen die vervolgens naar de hersenen worden geleid. Men vermoedt dat menthol, de werkzame stof in pepermuntolie, een remmende en dempende werking heeft op deze zenuwuiteinden. Het is klinisch bewezen dat pepermuntolie helpt tegen verteringsproblemen als lichte spasmen van het maag-darmkanaal, winderigheid en buikpijn. Beschermlaag. De pepermuntolie in Tempocol is gehuld in een capsule met een beschermlaag oftewel een coating, die bestand is tegen afbraak door maagzuur. De coating voorkomt dat de menthol al in de maag vrijkomt. In de dunne en dikke darm is de pH hoger, waardoor de coating langzaam oplost. Zo komt de menthol vrij en kan deze plaatselijk op de wand van de darmen inwerken. De menthol zorgt daardoor voor ontspanning van de darmspieren en verlichting van de pijn. Zie ook www.willpharma.com

Bipharma Hoestdrank FNA, voor het naderende ‘hoest-seizoen’

Hoesten is vervelend, maar wel nuttig: het zorgt ervoor dat rookdeeltjes, stof en (taai) slijm uit de luchtwegen worden verwijderd. Een virusinfectie, zoals een verkoudheid of een acute bronchitis, kan ervoor zorgen dat (tijdelijk) meer slijm wordt geproduceerd. Hoesten is een natuurlijke reactie om van het slijm af te komen. Hoestdrank FNA van Bipharma heeft een verzachtende werking op de keel en wordt gebruikt bij vastzittende hoest of slijmhoest. De samenstelling met salmiak, anijs en zoethout* stimuleert de aanmaak van slijm en vergemakkelijkt daardoor het ophoesten ervan. Bovendien zorgen anijs en zoethout voor een aangename smaak. De hoest verdwijnt meestal als het slijm is losgekomen. – Aangename smaak – Verzacht de keel – Vergemakkelijkt het ophoesten van slijm Hoestdrank FNA van Bipharma is sinds kort verkrijgbaar in een flacon met maatdop, kant-en-klaar verpakt in een doosje met braille-opschrift en bijsluiter. Regulier leverbaar via de groothandel. Bestelt u rechtstreeks via Bipharma, vraag dan naar de actie! Z-Index: 14178176 Zie ook www.bipharma.com * Bevat zoethout. Bij hoge bloeddruk of hartzwakte eerst overleggen met een arts.

(Advertenties)

UA | 4 | 2014

| 38

Zelfzorgnieuws

Misselijkheid onder controle met Iberogast

‘Morning-afterpil ook geschikt voor zware vrouwen’ De morning-afterpil Norlevo (levonorgestel) is ook geschikt voor zware vrouwen. Dat heeft het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) vastgesteld. De producent van de pil, het Franse HRA Pharma, vermeldde sinds vorig jaar in de bijsluiter dat Norlevo niet werkt bij vrouwen die zwaarder zijn dan tachtig kilo. HRA Pharma had dit geconcludeerd op basis van onderzoek naar levongestrel, het werkzame bestanddeel van de pil. Het EMA heeft een verklaring uitgegeven waarin het RVG 103997, UAD

zegt te hebben vastgesteld dat het onderzoek te beperkt en te zwak is om met zekerheid te kunnen zeggen dat de morning-afterpil bij zwaardere vrouwen minder goed werkt. Levonorgestrel (1,5 mg) is voor noodanticonceptie zonder recept verkrijgbaar, ook in Nederland. Voor de zelfzorgconsument zijn er weinig oplossingen tegen misselijkheid. Domperidon is voortaan uitsluitend op recept verkrijgbaar. Gelukkig is er Iberogast. Een effectief en veilig geneesmiddel tegen o.a. misselijkheid, dat zonder recept verkrijgbaar is bij apotheek en drogist. Iberogast – op basis van negen medicinale kruidenextracten – is het enige geregistreerde OTC-geneesmiddel dat effectief misselijkheid en andere maag- en darmklachten aanpakt. Zowel de geneeskrachtige planten als hun wederzijds versterkende combinatie hebben een regulerende werking op de maag- en darmpassage en verhelpen zo klachten doelgericht. Klinische studies onder zo’n 7000 volwassenen bewijzen de effectiviteit, de geneeskrachtige werking en de veiligheid van Iberogast.1 Iberogast werkt ook effectief bij (een combinatie van) maag- en darmklachten zoals krampen, maagpijn, maagzuur en een vol gevoel. Daarnaast is het veiligheidsprofiel gunstig: bijwerkingen komen zelden voor en er zijn geen interacties met andere geneesmiddelen gerapporteerd. Niet voor niets is Iberogast in Duitsland het meest verkochte en geliefde OTC-product bij maag- en darmklachten.2 Zie ook www.iberogast.nl

Bron: Artsennet.nl

Scheerirritatie door bacterie Scheerirritatie ontstaat vrijwel altijd door de bacterie Staphylococcus aureus. Deze bacterie kan ontsteking veroorzaken in de minuscule wondjes die bij het scheren ontstaan. Omdat deze bacterie algemeen voorkomt, is contact ermee nauwelijks te voorkomen. Een nieuw product, Gladskin Skin-Irritation, pakt deze bacterie aan, zonder schade toe te brengen aan de goede huidbacteriën. Scheerirritatie kenmerkt zich door roodheid, puistjes en bultjes, jeuk en een branderig gevoel. Onderzoeksbureau ‘hettestpanel.nl’ testte het Gladskin-product bij een grote groep mannen en vrouwen die last hebben van irritatie na het scheren. Het product was bij 80% van de gebruikers effectief en 91% was tevreden over het gebruik. De werkzaamheid van het Gladskin-product is te danken aan het enzym endolysine (Staphefekt™), dat uit de natuurlijke vijanden van de bacterie (bacteriofagen) wordt gehaald. Bron: PR Newswire

Iberogast. Doeltreffend geneesmiddel bij maag- en darmklachten Distributeur: Bayer B.V.; Bayer Healthcare Consumer Care 1 Ottillinger, B et al. Wien Med Wochenschr (2013) 163: 65-72 2 www.iberogast.de

UA | 4 | 2014

| 39

VERZORGING

Halitose: daar zit een luchtje aan Na een avondje lekker eten, met knoflook, drank en borrelnootjes kun je de volgende ochtend wakker worden met het bekende ‘dode vogeltje’ in je mond: een onaangename geur. Maar slechte adem – oftewel halitose – kan ook voorkomen zonder dat er speciaal eten of drinken aan vooraf is gegaan. Ouderen hebben er vaker last van dan jongeren. Hoe komt dat en wat is er aan te doen? Halitose – slechte adem – komt op alle

onaangename mondgeur bewust zijn,

mondholte zelf te vinden: het zijn

leeftijden voor. Bij jongeren is het nogal

terwijl gesprekspartners proberen de

bacteriën in de mond die zwavelgassen

eens een afknapper bij het leggen van

adem van de ander te ontwijken en

produceren. Ze kunnen welig groeien op

relaties. Geen wonder dat veel mensen

een excuus zoeken om ergens anders te

voedselrestjes in de talloze kiertjes en

bang zijn om uit hun mond te stinken.

gaan zitten.

gaatjes in de mond, zoals tussen de tanden, in beschadigde vullingen of in

Sommigen denken dat ze uit hun mond ruiken terwijl dat in werkelijkheid niet

Zwavel

beginnende gaatjes. Het gebit goed

het geval is. Halitofobie wordt dat

Vaak wordt er gedacht dat de onaan-

schoonhouden is dan ook het advies.

genoemd. Het omgekeerde fenomeen

gename mondgeur opstijgt vanuit de

Er kan ook sprake zijn van een ontste-

is echter veel bekender en storender:

maag, maar dat is meestal niet het

king van een tand of kies, van het

mensen die zich niet van hun

geval. De oorzaak is vaak in de

tandvlees of elders in de mond. Vaak zit

UA | 4 | 2014

| 40

Halitosecheck er een beslag op de tong, ook wel

Wil je controleren hoe je adem is? Lik dan aan de binnenkant van je pols met het

tongcoating genoemd. Mensen met

brede gedeelte van de tong. Wacht twee minuten en test dan – net als bij een

halitose doen er dan ook goed aan om

parfum – hoe het ruikt. Zo ruikt je adem namelijk ook.

het gebit en het tandvlees te laten controleren en behandelen bij een mondhygiënist.

is een droge mond. Bij een goede

schraper. Soms kunnen bepaalde

speekselaanmaak kunnen bacteriën

mondspoelmiddelen of mondspoelingen

Aceton

makkelijker wegspoelen, maar veel

helpen tegen bacteriegroei. Mondwater

Adem kan ook naar aceton ruiken. Dit

ouderen hebben (evenals mensen die

met chloorhexidine, eventueel in

kan een gevolg zijn van vetverbranding.

antipsychotica gebruiken) nou eenmaal

combinatie met zink, zijn hierbij het

Het lichaam schakelt voor de energie-

een droge mond. De hoeveelheid

meest effectief. Chloorhexidine pakt de

voorziening over op verbranding van

acetylcholine (een neurotransmitter) is

bacteriën aan, zinklactaat neutraliseert

vet als er te weinig glucose in de cellen

bij veel ouderen lager, zeker als ze

de zwavelverbindingen. Bij hoge con-

aanwezig is. Ketonen, zoals aceton, zijn

dementie hebben. Daar komen soms

centraties (0,2%) kan chloorhexidine

een bijproduct van de vetverbranding.

nog de anticholinerge bijwerkingen van

bijwerkingen hebben, zoals een

Het zijn vluchtige stoffen, die je via de

hun medicijnen bij. Een derde oorzaak

metaalsmaak en zwarte aanslag op de

adem kunt ruiken. Je kunt deze lucht

van droge mond is dat ouderen vaak te

tanden en de tong. Maar in de meeste

dus aantreffen bij mensen die een

weinig drinken doordat ze minder

zelfzorgspoelmiddelen is het percentage

koolhydraatarm dieet volgen. Als de

dorstgevoel hebben.

chloorhexidine dusdanig laag (0,12%)

adem van iemand met diabetes naar aceton ruikt, wijst dat op een sterk verhoogde bloedsuikerspiegel. Insuline is dan niet in staat glucose de cellen in te transporteren en het lichaam gaat

dat je niet voor deze bijwerkingen hoeft

“Mensen met halitose doen er goed aan om het gebit en het tandvlees regelmatig te laten controleren bij een mondhygiënist”

over op verbranding van vetten. Keto-

te vrezen of te waarschuwen. Vaak is dan cetylpyridiniumchloride toegevoegd om de antibacteriële werking te versterken. Andere werkzame stoffen zijn helaas veel minder effectief tegen

acidose (ketonen in het bloed en veel

Advies

zuur in het bloed) is een voorbode van

Het advies bij halitose is enerzijds

diabetisch coma en kan fataal zijn. Ruik

gericht op het schoonhouden van de

Preventief

je bij een diabetespatiënt aceton, dan is

mond, anderzijds op het voorkomen

Lekker eten? Avondje stappen? Dan

het dus belangrijk snel medische hulp in

van een droge mond.

kun je riekende adem de volgende dag

te roepen.

Hou houd je de mond schoon?

voorkomen door voor het slapengaan

bacteriën.

Minstens tweemaal per dag goed

de mond te spoelen met een chloor-

Droge mond

poetsen, de ruimte tussen de tanden

hexidinespoeling. Bij chronische halitose

Hoe komt het dat ouderen vaker hali-

schoonhouden met stokers of ragers

is echter een bezoek aan de tandarts

tose hebben? De belangrijkste oorzaak

en de tong afschrapen met een tong-

en/of mondhygiënist nodig. <

Jouw advies bij halitose • Zorg voor voldoende vocht in de mond. Drink voldoende water. • Houd de mond goed schoon, en schraap ook het beslag van de tong. • Droge mond? Gebruik dan een milde tandpasta, zonder natriumlaurylsulfaat. Dit zijn de minder schuimende tandpasta’s (voorbeelden zijn Elmex, Zendium en Parodontax). • Een mondspoelmiddel kan helpen. Chloorhexidine is het meest effectief. Waarschuw bij hoge concentraties voor donkerverkleuring van de tanden. • ‘s Ochtends een slechte adem? Iets eten helpt beter dan iets drinken. Een stukje brood of beschuit bijvoorbeeld, neemt de geurproducerende bacteriekolonies uit de groeven van de tong mee.

UA | 4 | 2014

| 41

Het beste advies voor een

huid met pigmentvlekken

Eucerin Even Brighter Pigmentverminderende Crème is de nieuwe innovatie op het gebied van egaliserende huidverzorging. Het zeer effectieve ingrediënt Butyl-Resorcinol zorgt voor vermindering van de melanine-aanmaak en brengt het pigmentniveau terug in balans. Even Brighter pakt het probleem bij de oorsprong aan en vermindert pigmentvlekken zichtbaar, al na 4 tot 6 weken. Voor een stralende en egale huid. DE WETENS CHA P VOOR EEN MOOIERE HUID

BRANCHE

Branchenieuws

Eerste-terhandstellingsgesprek krijgt duidelijkere naam De naam eerste-terhandstellingsgesprek is te veel een vakterm. Een andere naam moet voor de patiënt duidelijkheid brengen. Daarom wordt de naam met ingang van 2015: 'begeleidingsgesprek nieuw geneesmiddel’. Dat komt op de afrekening van de zorgverzekering te staan. Hopelijk komen er dan minder vragen over dit onderwerp. De Nederlandse Zorgautoriteit (nza) heeft de nieuwe naam vastgesteld na overleg met apothekers, zorgverzekeraars en patiëntenorganisaties.

LSP rechtmatig Uitwisseling van medische gegevens

Bij uitgifte van een nieuwe sterkte van eenzelfde geneesmiddel mag de apotheker

via het Landelijk Schakel Punt (LSP) is

dit gesprek met ingang van 2015 niet meer declareren. Het gesprek bij een nieuwe

rechtmatig, vindt de rechtbank in

sterkte zou namelijk geen volwaardig begeleidingsgesprek zijn.

Utrecht. De Vereniging van Praktijk-

Bron: Pharmaceutisch Weekblad 4 juli 2014

houdende Huisartsen (VPHuisartsen) had de rechtbank gevraagd om de invoering en ontwikkeling van het

Hergebruik van dure medicijnen

LSP te verbieden, omdat ze twijfelde

Tien ziekenhuizen testen of bepaalde dure medicijnen opnieuw uitgegeven

De rechtbank heeft hun eisen

kunnen worden als ze zijn teruggebracht. Voortrekker van het onderzoek is

afgewezen.

apotheker Bart van den Bemt van de Sint Maartenskliniek en het Radboud UMC in Nijmegen. De proef bestaat eruit dat medicijnen van honderden kanker- en reumapatiënten

over de waarborgen van de privacy.

De rechtbank vindt dat de privacy op verschillende manieren is gewaarborgd: – op basis van de wet Bescherming

worden uitgerust met een ‘thermochip’. Bij deze teruggebrachte medicijnen ‘leest’

persoonsgegevens kunnen medische

een computersysteem de chip om te zien bij welke temperatuur het is bewaard.

gegevens alleen via het LSP worden

Daarna worden de effecten van de temperatuur op het medicijn beoordeeld.

uitgewisseld als een patiënt daarvoor

De ziekenhuizen willen verspilling van dure medicijnen tegengaan. Het gaat om

uitdrukkelijk toestemming heeft

medicijnen die overblijven als patiënten stoppen (vanwege bijwerkingen, nieuwe klachten of overlijden), met een totale waarde van zo’n honderd miljoen euro per jaar. Gewoonlijk worden deze medicijnen vernietigd, “vanwege het kwaliteitsaspect”.

gegeven; – door technische en organisatorische maatregelen gebeurt uitwisseling van medische gegevens op een veilige

Het idee om maatregelen te nemen om ongebruikte geneesmiddelen te kunnen gebruiken bij een andere patiënt, ingebracht door apothekersassistent Anja Vissers, werd in 2011 uitgeroepen tot ‘Het beste zorgidee’. Bron: NRC Handelsblad 24 juni 2014

UA | 4 | 2014

manier; – patiënten kunnen in overleg met hun huisarts bepaalde informatie uitsluiten. Bron: Pharmaceutisch Weekblad 23 juli 2014

| 43

COVERGIRL

Marijke Veeman werkt aan een beter pijnprotocol “Ik kreeg in oktober (2013) weer het nieuwe UA-magazine en zag de pakkende zin op de cover: Sta jij volgend jaar op de cover van UA? Na het lezen van de oproep werd ik enthousiast! Ik ben apothekersassistente en trots op mijn beroep.” Zo meldde Marijke Veeman zich aan voor de fotoshoot van UA.

UA | 4 | 2014

| 44

Marijke is 24 jaar en werkt 32 uur per

relatief vaak op de SEH. Mijn onder-

week als apothekersassistent in de

zoek is dus zeker relevant voor

poliklinische apotheek van het MC

ouderen die op de SEH terechtkomen.

Zuiderzee ziekenhuis te Lelystad.

Bij deze patiënten moet men uitkijken

Wat zij zo boeiend vindt in haar werk?

met het verstrekken van diclofenac of

“Vooral de contacten met patiënten

andere NSAID’s. Uiteindelijk moet mijn

en per patiënt de juist passende zorg

onderzoek leiden tot het aanpassen

leveren.” Dat is de reden dat Marijke

van het huidige pijnprotocol en

naast haar baan een driejarige HBO-

het verbeteren van het triagetraject.”

opleiding tot farmaceutisch consulent

Happy

volgt.

Aan haar fotoshoot knoopte Marijke

Verbetering FPZ

een dagje Den Haag met de twee

De studie bevalt haar prima. “Het

Ouderen

vriendinnen die haar vergezelden.

brengt meer verdieping in mijn vak

Dit onderzoek is natuurlijk ook relevant

Want gezelligheid met vrienden en

en een brede kijk op de verbetering

voor de zorg voor ouderen, vertelt

familie is een van haar hobby’s, naast

van farmaceutische patiëntenzorg.”

Marijke: “Veel ouderen hebben een

fitness, fotografie, films, lezen en

Het derde jaar zit er nu op en Marijke

slechte nierfunctie en comorbiditeit

reizen.

is bezig met haar afstudeeronderzoek,

zoals diabetes, hartfalen of hoge

Welke muziek zouden we spelen

gericht op het verbeteren van het

bloeddruk. Verder gebruiken veel

tijdens de fotoshoot? “Happy” riepen

pijnprotocol op de Spoedeisende hulp

ouderen al diverse medicamenten.

de vriendinnen in koor. Dat past

(SEH) in het MC Zuiderzee ziekenhuis.

Oudere mensen hebben ook een

inderdaad goed: happy met haar vak,

Marijke legt uit: “De verpleegkundige

groter risico om te vallen en belanden

happy met haar leven. <

mag hier zonder tussenkomst van een arts aan een patiënt met acute pijn de eerstekeuspijnstilling verstrekken: paracetamol 1000 mg en diclofenac 50 mg. Maar het pijnprotocol schiet tekort op het gebied van de harde en relatieve contra-indicaties. Zo bleek dat in één jaar 25 keer diclofenac was gegeven aan patiënten met een slechte nierfunctie: een GFR lager dan 50. Vijf patiënten hadden zelfs een GFR lager dan 30.” Er is discussie over wat één of twee giften diclofenac voor gevolgen kunnen hebben voor de nierfunctie, maar acute nierinsufficiëntie is een mogelijk gevolg. Het risico wordt groter als de patiënt diabetes, hartfalen of een ACE-remmer gebruikt. Ook combinatie van een ACE-remmer en een diureticum geeft een groter risico. Het HARM-Wrestling onderzoek noemt de geneesmiddelengroep NSAID’s (waaronder diclofenac valt) als een van de oorzaken van geneesmiddelgerelateerde ziekenhuisopnamen.

UA | 4 | 2014

Verkorte product informatie Advagraf® Naam van het geneesmiddel: Advagraf 0,5 mg, 1 mg, 3 mg en 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard, bevatten respectievelijk 0,5 mg, 1 mg, 3mg en 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Indicaties: Profylaxe van transplantaat-afstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaat ontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelenwerden behandeld Farmacotherapeutische groep: Macrolide immunosuppressief middel, ATC-code: L04A A05. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Advagraf capsules dienen direct na uitname uit de blisterverpakking te worden ingenomen. De capsules dienen in zijn geheel met vloeistof (bij voorkeur water) te worden ingenomen (liefst in de ochtend) op een lege maag of ten minste 1 uur vóór of 2-3 uur na de maaltijd. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of andere macroliden of één of meer van de hulpstoffen. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimus formuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige ongewenste voorvallen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege gelimiteerde gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Gedurende de vroege fase post transplantatie dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische- en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Fytotherapeutica die Sint Janskruid (Hypericum perforatum) bevatten dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn kunnen het risico van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimus concentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Risicopatiënten op ventriculaire- en septumhypertrofie die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, dienen regelmatig gemonitord te worden. Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT interval verlengen maar substantieel bewijs dat Torsades de Pointes veroorzaakt kan worden ontbreekt. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom. Er is melding gemaakt van de ontwikkeling van EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen, verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBV-VCA serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterior reversibel encefalopathy syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptonen hebben die mogelijk duiden op PRES, dient een radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden. Er is beperkte ervaring bij non-blanke personen en patiënten met een verhoogd immunologisch risico. Capsules bevatten lactose. De printinkt gebruikt voor opdruk van de Advagraf capsules bevat soja lecithine. Interacties: Tacrolimus wordt gemetaboliseerd via CYP3A4 in de lever en in de darmwand. Zie de complete SPC tekst voor een overzicht van geneesmiddelen waarmee een interactie bestaat. Zwangerschap, borstvoeding en vruchtbaarheid: Tacrolimus kan worden overwogen bij zwangere vrouwen indien er geen veiliger alternatief beschikbaar is. Zie volledige SPC tekst voor verdere toelichting. Bijwerkingen: Veel van de hieronder weergegeven bijwerkingen zijn reversibel en/of reageren op dosisverlaging. Volgende bijwerkingen deden zich vaak (≥ 1/100 tot < 1/10) tot zeer vaak (≥ 1/10) voor (zie de volledige SPC tekst voor de bijwerkingen met incidentie soms; zelden; zeer zelden, niet bekend). Zeer vaak: hoofdpijn, tremor, diarree, misselijkheid, nierfunctiestoornissen, diabetes mellitus, hyperglycemie, hyperkaliemie, hypertensie, abnormale resultaten leverfunctie test, slapeloosheid. Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie, anemie, thrombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcel analyse, leukocytose, zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven, oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie, oorsuizen, parenchymale long afwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten,faryngitis,neusverstopping en ontstekingen, maagdarm klachten, braken, gastrointestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastrointestinale bloedingen, gastrointestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting, nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulair necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen, uitslag, pruritis, alopecia, acne, toenemend zweten, gewrichtspijn, rugpijn, spierkrampen, pijn in de ledematen, anorexia, metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatremie, hypervolemie, hyperuricemie, hypomagnesemie, hypokaliemie, hypocalciemie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipdemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie, primaire transplantaat dysfunctie, thromboembolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen, koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur, verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichtstoename, galgang aandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht, verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, geestelijke gestoordheid, depressieve gevoelens, stemmings-afwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn gerapporteerd. Afleveringstatus UR Inschrijving Advagraf 0,5 mg capsules (EU/1/07/387/002); Advagraf 1 mg capsules (EU/1/07/387/004); Advagraf 3 mg capsules (EU/1/07/387/012); Advagraf 5 mg capsules (EU/1/07/387/008). Vergoeding Advagraf wordt volledig vergoed; voor prijzen zie G-standaard. Volledige productinformatie is op aanvraag verkrijgbaar bij: Astellas Pharma B.V. Sylviusweg 62 2333 BE Leiden. Tel.: 071-5455854 Fax: 071-5455850. Datum: december 2013 14-adv-005 * Van Hooff JP, et al. Clin Transplant 2011;25:E1-E12.

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden. Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

| 45

EVEN VOORSTELLEN

Apothekersassistenten van Service Apotheek De Reeshof:

Specialisten in ouderenmedicatie Sinds Apotheek De Reeshof de medicatie voor de zorginstellingen van De Wever verzorgt, is de apotheek behoorlijk uit zijn jasje gegroeid. Overal waar het maar enigszins mogelijk is, zijn computers geïnstalleerd. Het instellingendeel van deze apotheek verhuisde dan ook vlak na dit interview naar een ruimere locatie. Het werk in de instellingenapotheek verschilt duidelijk van dat van de 'normale' balie-apotheek. Linda de Beer, teamleider, en Suzanne Wijtvliet, apothekersassistent, hebben vol overtuiging voor de instellingenapotheek gekozen. Baliewerk doen beiden al jaren niet meer. Voor Linda is dat drie jaar geleden, voor Suzanne zeven jaar. “Ik heb niet zo de behoefte om aan de balie te werken”, zegt Suzanne. “Ik werk gewoon graag achter de schermen, aan het verwerken van recepten.” Linda vindt het werk voor de instellingenapotheek afwisselender dan dat aan de balie. “Contact met patiënten heb ik toch wel”, zegt ze. “Bijvoorbeeld bij de eerste uitgifte.” De assistenten hebben Een deel van de 'specialisten ouderenmedicatie' van Service Apotheek De Reeshof

vooral contact met de verplegenden, verzorgenden en instellingsartsen. Prettige contacten, vinden ze. “Het

Het is 11 uur en gezellig druk in de koffiekamer van Service

gaat meer over de inhoud en je krijgt

Apotheek De Reeshof in Tilburg. De ‘eerste ronde’ is de deur

makkelijk contact.”

uit en de apothekersassistenten kunnen even de tijd nemen

Rollen

om samen koffie te drinken en bij te kletsen voordat ze weer

De Wever werkt met één

aan de slag gaan voor de ‘tweede ronde’. Die rondes, dat zijn de bestelrondes voor de medicatie aan de zorginstellingen. Service Apotheek De Reeshof verzorgt de medicatie voor alle dertien zorginstellingen van De Wever in Tilburg.

UA | 4 | 2014

medicatieprotocol voor alle dertien zorginstellingen, met in totaal zo’n 1700 à 1800 bewoners. Linda: “Voor alle bewoners van de verzorgings- en verpleeghuizen van De Wever stellen verzorgenden en artsen samen vast in

| 46

Wil jij jezelf of je team ook presenteren in UA? Meld het op [email protected]

Om 16 uur moet de medicatie weer de deur uit. De apothekersassistenten werken met z'n allen naar

Linda de Beer: “Dit werk is afwisselender dan het

die piek toe.

werk aan de balie.”

hoeverre de bewoner in staat is zijn

kan, aan de diverse huizen geleverd.

dag gebruiken. “Maar het kan variëren

medicatie zelf te beheren. Wanneer

’s Middags worden de recepten die

van twee tot twintig. Bijna iedereen

de verzorgenden van de instelling

die dag zijn binnengekomen geleverd.

gebruikt wel antihypertensiva,

het beheer overnemen, krijgen de

De diverse huizen worden zo veel

bloedverdunners, cholesterolverlagers

bewoners hun medicatie standaard in

mogelijk op vaste dagen van hun

en paracetamol.” “En vitamine D”,

medicatierollen”.

chronische medicatie voorzien.

vult apotheker Annette Leijen aan.

Zo worden twee – soms drie – instel-

“Elke bewoner van een instelling krijgt

lingen per dag bediend. Het team van

standaard vitamine D; 800 IE per dag,

acht à negen apothekersassistenten

overeenkomstig de richtlijn van de

per dag werkt ongeveer 2,5 uur aan

Gezondheidsraad.”

“Elke bewoner van een instelling krijgt standaard vitamine D” Twee tot twintig

elke ronde. De eerste ronde gaat om

Alle receptbestanden voor chronische

11 uur de deur uit, de tweede ronde

medicatie worden via het apotheek-

om 16 uur. Suzanne: “Je werkt met

informatiesysteem verstuurd naar de

z’n allen naar die pieken toe.”

“Op een gegeven moment wordt er van alles afgebouwd” Openknippen

'baxterapotheek', waar de medicatierollen per patiënt voor een week

Dat de meeste ouderen veel

Natuurlijk vindt er wel eens een

worden geproduceerd. “Elke dag

verschillende medicijnen gebruiken,

wijziging plaats. “Als medicatie

krijgen we dus grote bakken met

is bekend. Suzanne schat dat de

tussentijds wordt gestopt of als de

medicatierollen binnen”, vertelt

bewoners gemiddeld ieder acht à

dosering wordt veranderd, dan moeten

Suzanne. “Die moeten dan worden

negen verschillende medicijnen per

we met de hand zakjes openknippen

gecontroleerd en worden doorgeleverd

om de betreffende tabletjes eruit te

aan de instellingen.” Naast de rollen

nemen. Dat kan als de medicatierol bij

wordt er natuurlijk ook losse medicatie

de apotheek is aangekomen, maar het

geleverd. Om de levering aan de

moet ook gebeuren bij de rol die in de

diverse instellingen zo efficiënt

instelling of bij de patiënt is. Daarvoor

mogelijk te laten verlopen, werkt

gaat een van de apothekersassistenten

de apotheek met twee rondes.

dan naar de instelling”, vertelt Linda.

‘s Ochtends worden alle rollen plus de chronische medicatie die niet in de rol

UA | 4 | 2014

>> Lees verder op pagina 48

| 47

EVEN VOORSTELLEN

“Verpleegkundigen of verzorgenden mogen dat namelijk niet doen volgens 'de veilige principes'. De inspectie is daar heel streng op bij ons. Wij hebben, speciaal voor het knippen in de medicatierollen, zelfs avond- en weekenddiensten.” Kortdurende bijkomende medicatie, zoals een antibioticumkuur, wordt los geleverd. Dat gebeurt ook met de medicatie die niet in de medicatierol kan, zoals inhalatiemedicatie, zalf of crème. Alle medicatie komt op de toedieningslijsten te staan, zodat de verzorging of verpleging bij het uitdelen niets over het hoofd kan zien. De afspraak is ook dat alleen de

Niet alle medicatie kan in de medicatierol.

middelen die op de toedieningslijst staan door de verzorgenden en verplegenden gegeven mogen

“Je krijgt oog voor de waardes van de nierfunctie”

die zij iedere week aan huis geleverd krijgen. Chronische medicatie die niet in de rol kan, wordt één keer per

worden. Dat geldt ook voor de middelen die eventueel in de vrije

Specialisten

maand thuis afgeleverd, de acute

verkoop zijn. Daarmee heeft de

De assistenten die bij de instellingen-

medicatie direct als het nodig is.

apotheek een sluitend medicatie-

apotheek werken, zijn een soort

“Onze auto ‘Apotheek De Reeshof aan

bewakingssysteem.

‘specialist ouderenzorg’, vindt

huis’ heeft elke dag één wijk om de

apotheker Annette Leijen. Daar zijn

medicatierollen af te leveren”, vertelt

Op de ruim 1700 – meest oudere –

de assistenten het wel mee eens.

Suzanne. “Bij de eerste keer gaat er

bewoners vinden veel wisselingen

“Je krijgt er oog voor: je ziet bijvoor-

altijd een van ons naar de patiënt voor

plaats. Linda: “In de verpleeginstel-

beeld wanneer de nierfunctie

een intake”, vult Linda aan. “We geven

lingen komen er ongeveer vier

afwijkend is of wanneer een dosis

dan uitleg over de medicijnen, over de

patiënten per dag bij en vallen er

afwijkend is. Natuurlijk bellen we

rol, en we spitten de medicijnvoorraad

ook vier per dag af. Je ziet het

dan even met de arts”, zegt Suzanne.

door. Dan vinden we soms behoorlijke

medicatieverloop per patiënt.”

Linda is verder betrokken bij het

hoeveelheden middelen die over de

Suzanne: “Eerst zie je er steeds

jaarlijks auditeren van de zorg-

datum zijn - ik ben wel eens doosjes

meer medicatie bij komen en op

instellingen. “We inspecteren dan of

tegengekomen met een verloopdatum

een gegeven moment wordt alles

alles rond de medicatie volgens het

van rond 1990. Veel mensen bewaren

afgebouwd. Daarna zie je vaak het

protocol verloopt. Eigenlijk wat de

alles: ook middelen waar je zonder

recept voor palliatieve sedatie en dan

inspectie ook controleert: of de

recept echt niet aan moet beginnen.”

duurt het niet lang meer voordat de

bewaarcondities goed zijn, of er geen

De apotheek neemt de patiënten ook

patiënt wordt uitgeschreven.” De

data zijn verlopen, of de opiaten-

de administratie uit handen: als er

leeftijden van de bewoners variëren

registratie klopt, enzovoorts.”

een herhaalrecept nodig is, regelt de apotheek dat bij de huisarts. En als

enorm. “Er zijn patiënten van over de honderd die in de verzorging zitten en

Thuiszorg

een middel tussentijds gestopt wordt,

maar weinig medicijnen nodig hebben,

Apotheek De Reeshof verzorgt ook de

dan wordt de resterende voorraad

maar ook schrijnende gevallen zoals

medicatie voor patiënten die onder de

opgehaald. “Want”, verzucht Suzanne,

mensen van zestig met vroege

thuiszorg van De Wever vallen. Deze

“mensen bewaren anders echt alles!” <

dementie. Tja, wat is oud?”

mensen krijgen hun medicatie ook zoveel mogelijk in een medicatierol,

UA | 4 | 2014

| 48

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk vakblad speciaal voor de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

apothekersassistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat: beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw. Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

Oplage: 12.500 exemplaren

In het volgende nummer onder andere:

Redactiesecretariaat en administratie: H&B Publishing B.V., Postbus 68, 1300 AB Almere, tel.: 036-548 63 33; fax: 036-548 63 30. E-mail: [email protected] www.ua.nl Directeur-uitgever: Ruud Vester

• Diabetes

Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Website en ondersteuning: Cynthia Dikoen Vormgeving: Booster Fotografie: Fotografie: Eef Bongers (pag. 5, 6, 26, 46-48), Emilio Brizzi (pag. 22), Werry Crone (pag. 35), Marieke de Haas (pag. 44) Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Alouschka van Dijk, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Henriëtte Leenders, Marjam Overmars, Betty Rombout, Willem Rozeboom, Dieuwertje Rijlaarsdam, Karien Vissers Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Knoops (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotografie: Marieke S. de Haas en Christian Fielden; visagie: Djolien de Kreij; model: Marijke Veeman, Mediq Apotheek Venendaal-Zuid Abonnementen: Gratis naar de apotheek. Abonnement voor apotheek en alle apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar. Losse nummers € 9,50 (incl. btw) Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties.

Disclaimer De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde

UA-app: gratis. © 2014 H&B Publishing B.V., Almere. Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van

bronnen en niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote

deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming

zorg samengesteld. Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de

van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen

snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele

in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt,

aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan

noch met elektronische, noch met mechanische

personen en/of goederen uit hoofde van productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige

methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of

ISSN 2211-0941

producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA | 4 | 2014

| 49

samenstelling Tabletten met verlengde afgifte die respectievelijk 18, 27, 36 en 54 mg methylfenidaathydrochloride bevatten. indicaties Concerta is geïndiceerd als onderdeel van een uitgebreid behandelprogramma voor ADHD (aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit) bij kinderen van 6 jaar en ouder in die gevallen waarbij uitsluitend orthopedagogie onvoldoende blijkt te zijn. De behandeling moet plaatsvinden onder toezicht van een specialist op het gebied van gedragsstoornissen bij kinderen en/of adolescenten. dosering en wijze van toediening kinderen (vanaf 6 jaar) en ouder: Concerta wordt eenmaal per dag in de ochtend ingenomen. Het gebruik van lagere doseringen van methylfenidaatformuleringen met directe afgifte kan voldoende zijn om patiënten te behandelen die niet eerder met methylfenidaat behandeld zijn. Voor deze patiënten of voor patiënten die behandeld worden met andere stimulantia is de aanbevolen begindosis van Concerta 18 mg eenmaal per dag. De dosis kan worden aangepast tot een maximum van 54 mg/dag. In het algemeen kan de dosis eenmaal per week worden aangepast. Als na een adequate aanpassing van de dosis gedurende een periode van een maand geen verbetering van de symptomen optreedt, dient de behandeling met Concerta te worden stopgezet. Concerta dient in zijn geheel te worden doorgeslikt met wat vloeistof en mag niet worden gekauwd, gebroken of geplet. Volwassenen: Bij adolescenten bij wie de symptomen blijven bestaan tot in de volwassenheid en bij wie een duidelijk voordeel van de behandeling is aangetoond, kan het wenselijk zijn dat de behandeling op volwassen leeftijd voortgezet wordt. Echter, het is niet geschikt om bij volwassenen een behandeling met Concerta te starten. contra-indicaties Overgevoeligheid voor het werkzame bestanddeel of voor één van de hulpstoffen; glaucoom; feochromocytoom; tijdens behandeling met niet-selectieve, irreversibele MAO (monoamino-oxidase)-remmers of binnen minimaal 14 dagen na stoppen van het gebruik van deze geneesmiddelen, wegens risico van een hypertensieve crisis; hyperthyroïdie of thyreotoxicose; diagnose van of voorgeschiedenis met ernstige depressie, anorexia nervosa/anorectische stoornissen, suïcidale neigingen, psychotische symptomen, ernstige stemmingsstoornissen, manie, schizofrenie of psychopathische/borderline persoonlijkheidsstoornis; diagnose met of voorgeschiedenis met ernstige en episodische (type I) bipolaire (affectieve) stoornis die niet goed onder controle is; reeds bestaande cardiovasculaire stoornissen, inclusief ernstige hypertensie, hartfalen, arteriële occlusieve ziekte, angina, hemodynamische significante congenitale hartziekte, cardiomyopathieën, myocardinfarct, potentieel levensbedreigende aritmieën en canalopathie (stoornis veroorzaakt door een disfunctie van de ionenkanalen); reeds bestaande cerebrovasculaire stoornissen, cerebraal aneurysma, vasculaire afwijkingen inclusief vasculitis of beroerte. waarschuwingen Behandeling met methylfenidaat is niet bij alle kinderen met ADHD geïndiceerd en het besluit om het geneesmiddel te gebruiken moet zijn gebaseerd op een zeer grondige beoordeling van de ernst en de chroniciteit van de symptomen van het kind in relatie tot de leeftijd. De veiligheid en werkzaamheid van langdurig gebruik (langer dan 12 maanden) van methylfenidaat zijn in gecontroleerde klinische onderzoeken niet systematisch beoordeeld. De arts die bij patiënten met ADHD kiest voor gebruik van methylfenidaat gedurende langere tijd (langer dan 12 maanden) moet bij kinderen en adolescenten de bruikbaarheid op lange termijn van het geneesmiddel door middel van een proefperiode zonder geneesmiddel opnieuw evalueren om het functioneren van de patiënt zonder farmacotherapie te beoordelen. Methylfenidaat is niet geregistreerd voor gebruik bij kinderen jonger dan 6 jaar en ouderen met ADHD. De veiligheid en werkzaamheid zijn in deze leeftijdsgroepen niet vastgesteld. Volwassenen: Bij adolescenten bij wie de symptomen blijven bestaan tot in de volwassenheid en bij wie een duidelijk voordeel van de behandeling is aangetoond, kan het wenselijk zijn dat de behandeling op volwassen leeftijd voortgezet wordt. Echter, het is niet geschikt om bij volwassenen een behandeling met Concerta te starten. De veiligheid en werkzaamheid zijn niet vastgesteld voor het initiëren van een behandeling bij volwassenen of voor de routinematige voortzetting van de behandeling na de leeftijd van 18 jaar. Indien stoppen met de behandeling bij een adolescent die de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt niet succesvol was, kan het voortzetten van de behandeling op volwassen leeftijd nodig zijn. De noodzaak van verdere behandeling van deze volwassenen moet regelmatig opnieuw bekeken worden en dit moet jaarlijks plaatsvinden. Bij patiënten die in aanmerking komen voor behandeling met stimulantia moet een zorgvuldige anamnese worden afgenomen met het noteren van comorbide medische en psychische stoornissen of symptomen in heden en verleden (inclusief een beoordeling van de familiegeschiedenis op plotseling cardiaal of onverklaard overlijden of levensbedreigende aritmie) en moet een lichamelijk onderzoek voor het bepalen van de aanwezigheid van een hartziekte plaatsvinden. Ook moet nader onderzoek worden gedaan op hartziekten als de initiële bevindingen op een dergelijke ziekte of voorgeschiedenis wijzen. Patiënten die symptomen ontwikkelen zoals palpitaties, pijn op de borst na inspanning, niet verklaarde syncope, dyspneu of andere symptomen die wijzen op een hartziekte tijdens behandeling met stimulantia moeten onmiddellijk een cardiale evaluatie ondergaan. Voorzichtigheid is geboden bij de behandeling van patiënten bij wie de onderliggende medische aandoeningen gevaar kunnen opleveren bij een stijging van de bloeddruk of de hartfrequentie. De cardiovasculaire status moet zorgvuldig worden gecontroleerd. De bloeddruk en de hartfrequentie moeten bij elke aanpassing van de dosis en daarna minimaals eens in de 6 maanden, worden genoteerd in een percentielgrafiek. Het gebruik van methylfenidaat is gecontra-indiceerd bij bepaalde reeds bestaande cardiovasculaire stoornissen, tenzij hierover cardiaal advies is verkregen van de kinderarts. In relatie tot het gebruik van stimulantia van het centrale zenuwstelsel is bij gebruikelijke doses bij kinderen, waarvan sommige structurele cardiale afwijkingen of andere ernstige hartproblemen hadden, plotseling overlijden gemeld. Hoewel sommige ernstige hartproblemen op zichzelf al een verhoogd risico van plotseling overlijden met zich mee kunnen brengen, worden stimulantia niet aanbevolen bij kinderen of adolescenten die bekend zijn met structurele cardiale afwijkingen, cardiomyopathie, ernstige hartritmeafwijkingen of andere ernstige hartproblemen waardoor zij in verhoogde mate gevoelig zijn voor de sympathicomimetische effecten van een stimulans. Mogelijk bestaat er een verband tussen misbruik van stimulantia van het centraal zenuwstelsel en plotseling overlijden en andere ernstige cardiovasculaire bijwerkingen. Bij bepaalde cerebrovasculaire stoornissen is het gebruik van methylfenidaat gecontra-indiceerd. Patiënten met extra risicofactoren (een voorgeschiedenis van cardiovasculaire aandoeningen, gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die de bloeddruk verhogen) dienen tijdens de behandeling op

Janssen-Cilag B.V.

Verkorte productinformatie FOSTER NEXThaler® 100/6 microgram/dosis, inhalatiepoeder Samenstelling en farmaceutische vorm: beclometasondipropionaat anydraat 100 microgram en formoterolfumaraatdihydraat 6 microgram per dosis inhalatiepoeder. Indicatie: Onderhoudsbehandeling van astma wanneer het gebruik van een combinatie van een inhalatiecorticosteroïd en een langwerkende bèta-2-agonist geschikt wordt geacht bij patiënten wier astma niet adequaat onder controle is met een inhalatiecorticosteroïd en (zonodig) een kortwerkende bèta-2-agonist of bij patiënten bij wie klachten al adequaat onder controle zijn met een inhalatiecorticosteroïd en een langwerkende bèta-2-agonist. Uitsluitend voor volwassen patiënten. Dosering en wijze van toediening: Tweemaal daags 1-2 doses. Maximaal 4 doses/dag. Bestemd voor inhalatie. Contra-indicatie: Overgevoeligheid voor beclometasondipropionaat, formoterolfumaraatdihydraat of één van de hulpstoffen. Speciale waarschuwingen en voorzorgen: Relevante klinische gegevens over het gebruik voor de behandeling van acute astmaaanvallen ontbreken. Instrueer de patiënt voor het juiste gebruik van de inhalator. Na gebruik de mond goed spoelen. Dagelijks volgens voorschrift gebruiken, ook bij afwezigheid van symptomen. Niet als eerste behandeling voor astma gebruiken. Therapie niet starten tijdens exacerbatie of sterk verergerend of acuut verslechterend astma. Gebruik de laagst effectieve dosis. Behandeling niet abrubt staken. Adviseer patiënten altijd hun kortwerkende bronchusverwijder bij de hand te hebben. Evt. optredende paradoxale bronchospasmen direct behandelen met een snelwerkende inhalatiebronchusverwijder. Voorzichtig toedienen aan patiënten met actieve of latente pulmonaire tuberculose, of schimmel- en virusinfecties van de luchtwegen. Langdurige behandeling met hoge doses inhalatiecorticosteroïden kan tot bijniersuppressie en acute bijniercrisis leiden. Voorzichtig gebruiken (eventueel onder controle) bij patiënten met cardiale aritmieën, m.n. derdegraads AV- blok en tachyaritmieën, idiopathische subvalvulaire aortastenose, hypertrofische obstructieve cardiomyopathie, ernstige hartziekte, acuut MI, ischemische hartziekte, congestief hartfalen, occlusieve vaatziekten, met name arteriosclerose, arteriële hypertensie en aneurysma. Betracht voorzichtigheid bij patiënten die (vermoedelijk) verlengd QTc-interval, dat door formoterol zelf ook kan worden veroorzaakt. Voorzichtigheid is vereist bij thyrotoxicose, diabetes mellitus, feochromocytoom en onbehandelde hypokaliëmie. Bèta-2-agonisten kunnen tot ernstige hypokaliëmie leiden. Dit kan bij ernstig astma door hypoxie worden versterkt. Bevat lactose dat kleine hoeveelheid melkeiwitten kan bevatten, die allergische reacties kunnen veroorzaken. Interacties: Vermijd bètablokkers (w.o. oogdruppels) aangezien het effect van formoterol zal afnemen of verdwijnen. Concomitant gebruik van andere bèta-adrenerge geneesmiddelen kan potentieel additieve effecten hebben. Wees derhalve voorzichtig bij gelijktijdig gebruik van theofylline of andere bèta-adrenergica. Concomitante behandeling met kinidine, disopyramide, procaïnamide, fenothiazinen, antihistaminica, MAO-remmers en tricyclische antidepressiva kunnen het QTc-interval verlengen en het risico op ventriculaire aritmieën verhogen. L-dopa, L-thyroxine, oxytocine en alcohol kunnen de cardiale tolerantie tov bèta-2-sympathicomimetica verminderen. MAO-remmers waaronder middelen met dezelfde eigenschappen zoals furazolidin en procarbazine kunnen hypertensieve reacties versneld teweegbrengen. Er is een verhoogd risico op aritmieën bij patiënten die tevens anesthesie krijgen met gehalogeneerde koolwaterstoffen. Xanthine-derivaten, steroïden of diuretica kunnen een eventueel hypokaliëmisch effect van bèta-2-agonisten versterken. Bijwerkingen: Vaak (1/10-1/100): tremor; soms (1/100-1/1.000): nasofaryngitis, orale candidiasis, hypertriglyceridaemie, hoofdpijn, tachycardie, sinusbradycardie, angina pectoris, myocardischemie, keelirritatie, astmatische exacerbatie, dyspnoe, orofaryngeale pijn, dysfonie, hoesten, nausea, vermoeidheid, geïrriteerdheid, verlenging QT-interval op ECG, verlaging van vrij cortisol in de urine, verlaging van cortisol in het bloed, verhoging van kalium in het bloed, verhoging bloedglucose, slechte r-top progressie op het ECG. Bewaren: geen bijzonderheden. Afleverstatus: UR. Registratienr: RVG 110104. Vergoeding en prijzen: Foster NEXThaler wordt volledig vergoed binnen het GVS. Voor de prijs: zie de Z-index. Registratiehouder: Chiesi Pharmaceuticals B.V., Lange Kleiweg 52J, Postbus 1147, 2280 CC Rijswijk, tel. 070-4132080, fax 070-3194110, [email protected], www.chiesi.nl. Datum: 1 januari 2013. Referenties: 1. SmPC Foster NEXThaler®; 2. Scichilone N. et al., Journal of Asthma and Allergy 2013; 6:1-11.

neurologische tekenen en symptomen te worden gecontroleerd. Bij ADHD komt vaak comorbiditeit van psychische aandoeningen voor. Ontwikkeling van nieuwe of verslechtering van reeds bestaande psychische stoornissen en/of verbale en motorische tics moeten bij elke aanpassing van de dosis en daarna minimaal eens per 6 maanden en bij elk bezoek worden gecontroleerd. Beëindigen van de behandeling kan dan de aangewezen weg zijn. Bij psychotische patiënten kan toediening van methylfenidaat de symptomen van de gedragsstoornis en de gedachtestoornis verergeren. Tijdens de behandeling optredende psychotische symptomen (visuele/tactiele/ auditieve hallucinaties en waanvoorstellingen) of manie bij kinderen en adolescenten zonder psychotische ziekten of manie in de voorgeschiedenis kunnen door stimulantia bij de gebruikelijke doses worden veroorzaakt. Het ontstaan of verergeren van agressie of vijandigheid kan worden veroorzaakt door behandeling met stimulantia. Patiënten met suïcidale ideatie en suïcidaal gedrag tijdens behandeling van ADHD moeten onmiddellijk door een arts worden beoordeeld. Methylfenidaat wordt in verband gebracht met de aanvang of verergering van motorische en verbale tics. Ook is melding gemaakt van verergering van het gilles-de-la-tourettesyndroom. Methylfenidaat wordt in verband gebracht met verergering van reeds bestaande angst, agitatie of spanning. Speciale voorzichtigheid is geboden bij gebruik van methylfenidaat voor de behandeling van ADHD bij patiënten met een comorbide bipolaire stoornis (inclusief onbehandeld type I bipolaire stoornis of andere vormen van bipolaire stoornissen) vanwege bezorgdheid over een mogelijke bevordering van een gemengde/manische episode bij dergelijke patiënten. Bij langdurig gebruik van methylfenidaat bij kinderen zijn een matig-ernstige afname van de gewichtstoename en een groeiachterstand gemeld. Voorafgaand aan de behandeling moet een nauwkeurige registratie van lengte en gewicht op een groeikaart plaatsvinden. De lengte, het gewicht en de eetlust moeten minimaal eens per 6 maanden worden genoteerd, waarbij een groeikaart moet worden bijgehouden. Methylfenidaat moet met de benodigde voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met epilepsie. Patiënten moeten zorgvuldig worden gecontroleerd vanwege het risico van gebruik voor ontspanning, verkeerd gebruik en misbruik van methylfenidaat. Methylfenidaat mag niet worden gebruikt voor preventie of behandeling van normale vermoeidheidsklachten. Er is geen ervaring opgedaan met het gebruik van methylfenidaat bij patiënten met nierinsufficiëntie of met leverinsufficiëntie. Na het onderbreken van de behandeling (als gevolg van misbruik) is zorgvuldige supervisie noodzakelijk. Omdat de Concerta-tablet niet-vervormbaar is en in het maag-darmkanaal niet waarneembaar van vorm verandert, mag deze doorgaans niet worden toegediend aan patiënten van wie bekend is dat zij een ernstige maagdarmvernauwing hebben (pathologisch of iatrogeen), en ook niet aan patiënten met dysfagie of aan patiënten die aanzienlijke problemen hebben met het doorslikken van tabletten. Dit geneesmiddel bevat lactose. interacties Het is niet bekend hoe methylfenidaat de plasmaconcentraties van gelijktijdig toegediende geneesmiddelen beïnvloedt. Methylfenidaat wordt niet in klinisch relevante mate gemetaboliseerd door cytochroom P450. Er zijn echter meldingen die erop wijzen dat methylfenidaat het metabolisme remt van coumarinebevattende anticoagulantia, van anticonvulsiva (zoals fenobarbital, fenytoïne, primidon) en van sommige antidepressiva (tricyclische antidepressive en selectieve serotonine-heropnameremmers). Methylfenidaat kan de werkzaamheid verminderen van geneesmiddelen die worden gebruikt voor de behandeling van hypertensie. Bij patiënten die worden behandeld met methylfenidaat is voorzichtigheid geboden bij gebruik van een ander geneesmiddel dat ook de bloeddruk kan verhogen. Vanwege een mogelijke hypertensieve crisis is methylfenidaat gecontra-indiceerd bij patiënten die worden behandeld (momenteel of binnen de voorgaande twee weken) met niet-selectieve, irreversibele MAO-remmers. Alcohol kan de ongewenste effecten van psychoactieve geneesmiddelen, inclusief methylfenidaat, op het centrale zenuwstelsel versterken. Het risico bestaat dat tijdens een operatie (met gebruik van gehalogeneerde anesthetica) een plotselinge stijging van de bloeddruk optreedt. Bij toediening van methylfenidaat is voorzichtigheid geboden bij gelijktijdig gebruik van dopaminerge geneesmiddelen, inclusief antipsychotica. zwangerschap Er zijn slechts beperkt gegevens beschikbaar over het gebruik van methylfenidaat bij zwangere vrouwen. bijwerkingen Zie voor een volledig overzicht de volledige SPC-tekst. Hier volgt een opsomming van bijwerkingen die vaak of zeer vaak zijn gemeld: hoofdpijn, slapeloosheid, nervositeit, naso-faryngitis, bovenste luchtweginfectie, sinusitis, anorexia, verminderde eetlust, matig ernstige afname van de gewichtstoename en de lengtegroei tijdens langdurig gebruik bij kinderen affectlabiliteit, agressie, agitatie, angst, depressie, prikkelbaarheid, abnormaal gedrag, stemmingswisselingen, tics, initiële insomnia, zwaarmoedige stemming, verminderd libido, spanning, bruxisme, paniekaanval, duizeligheid, dyskinesie, psychomotorische hyperactiviteit, overmatige slaperigheid (somnolentie), paresthesie, spanningshoofdpijn, accomodatiestoornis, vertigo, aritmie, tachycardie, hartkloppingen, hypertensie, hoesten, orofaryngeale pijn, pijn in de bovenbuik, diarree, misselijkheid, abdominaal ongemak, braken, droge mond, alopecia, pruritus, huiduitslag, urticaria, artralgie, gespannenheid spier, spierspasmen, erectiele disfunctie, pyrexie, groeiachterstand bij langdurig gebruik door kinderen, vermoeidheid, zich zenuwachtig voelen, asthenie, dorst, veranderingen in de bloeddruk en hartfrequentie (gewoonlijk een stijging), gewichtsverlies, alanineaminotransferase verhoogd. verpakkingen Polyethyleen (HDPE) flessen voorzien van een kindveilige polypropyleen sluiting. Elke fles bevat een droogmiddel met silicagel en bevat 28 of 30 tabletten met verlengde afgifte. prijzen Volgens Z-Index. vergoeding Gedeeltelijke vergoeding. uitgebreide productinformatie Op verzoek beschikbaar. datum Februari 2013. - Kijk voor de laatste versie van de SmPC tekst op www.janssennederland.nl > Ons bedrijf > Onze medicijnen. Internet: www.janssennederland.nl, E-mail: [email protected], Telefoon: 0800-242 42 42

©Janssen-Cilag B.V. -PHNL/CONC/0714/0002

Concerta verkorte productinformatie Productinformatie bij advertentie elders in dit blad

Advertentie receptgeneesmiddel

Advertentie receptgeneesmiddel