nr. 2

MAGAZINE 43 e jaargang / Maart 2009 / nr. 2

“Ver t rouw e n i n de t o e ko m s t ” J a a rc i j f e r s 2 0 0 8 Weer e x t r a w inst v o o r U n i t i p-de e l n e m ers

2

maart 2009 nr. 2

In dit nummer

Contact Cosun Hoofdkantoor Cosunpark 1 Postbus 3411 4800 MG Breda

076 - 530 32 22 [email protected] www.cosun.nl

Secretariaat raad van beheer T: 076 - 530 33 07 F: 076 - 530 33 00

[email protected] www.cosun.nl/cooperatie

Suiker Unie secretariaat agrarische dienst Postbus 100 4750 AC Oud Gastel T: 0165 - 52 52 52 [email protected] F: 0165 - 52 50 28 www.suikerunie.nl

Bietenadministratie John Ernest Hans van Hassel

Zaaien in Limburg

Financiële administratie

“Vertrouwen in de toekomst”

4

Ledenraad tweemaal bijeen

6

Teeltzaken

Wisselende resultaten Cosun-bedrijven

8

Pieter Brooijmans Sjaak Kolff

Weer extra winst voor Unitip-telers

10

Wees kritisch bij de bemesting van suikerbieten

12

Kort nieuws

16

0165 - 52 52 74 0165 - 52 52 70

Piet Santbergen

0165 - 52 51 23

0165 - 52 52 78 0165 - 52 52 65

Suikersysteem Helma Braat

0165 - 52 52 73

Management agrarische zaken Rik Gengler (gebied Noord) Huib de Fijter (gebied Zuid)

050 - 556 14 22 0165 - 52 52 62

Agrarische dienst in de regio’s Gebied Noord

Colofon Cosun Magazine is een uitgave van Koninklijke Coöperatie Cosun U.A. voor leden van Cosun

Robert Verberg 06 - 51367564 Peter Koopmans 06 - 51244830 Kees Geschiere 06 - 53725231 Alex Kroon 06 - 53342619 Peter Roelfsema 06 - 53963367 Harry Visser 06 - 53308161 Wim Schrijvers 06 - 53912813 Jan Albert te Velde 06 - 22204649

Noord-Holland Oostelijk en Zuidelijk Flevoland Noordoostpolder Groningen west en noord, Friesland Groningen noordoost en -oost Drenthe noord, -midden en -west, Friesland zand Drenthe oost en -zuidoost Drenthe zuid, Overijssel, Gelderland noord en - midden

Gebied Zuid

Vormgeving en druk Van As drukwerk, design & database publishing

Redactieraad Jan Willem van Roessel hoofdredacteur PRLT Communicatie eindredactie Van As vormgeving Pieter Brooijmans Ynego Brouwers Jan Hazen Dirk Jan Kemp Hakkert Gert Sikken

Fotografie in dit nummer Royal Cosun, Suiker Unie, IRS, Twan Wiermans © Koninklijke Coöperatie Cosun U.A., 2009

Jurgen Michielsen 06 - 51505371 Mark Quaak 06 - 53719836 Han Tielkemeijer 06 - 51533466 René van den Eijnden 06 - 51545273 Ynego Brouwers 06 - 20369834 Teun Kleinjan 06 - 22396239 Johan Mol 06 - 22371515 Arno Huijsmans 06 - 53963368 COVAS CSV

West Zeeuws-Vlaanderen Oost Zeeuws-Vlaanderen Walcheren en Zuid-Beveland west Zuid-Beveland oost, Tholen, St. Philipsland en West-Brabant zuid Noord-Beveland, Schouwen Duiveland en Goeree Overflakkee Westhoek, Midden-Brabant noord (westelijk gedeelte) en MiddenBrabant zuid Langstraat, Land van Heusden en Altena, Biesbosch, Betuwe, Utrecht, Veluwe zuid en Lijmers Zuid-Hollandse Eilanden en Holland midden

0475 - 56 05 60 Limburg 0413 - 20 50 99 Oost-Brabant

maart 2009 nr. 2

Van de voorzitter

Jaarcijfers In dit nummer staat het verslag over de jaarcijfers. De bieten­­prijs is daar uiteindelijk de resultante van. Tijdens de kringvergaderingen werd de uitgangspositie van Suiker Unie, na de hervormingen, als sterk ervaren. Natuurlijk hebben de heel hoge opbrengsten van 2008 daaraan bijgedragen, maar dan moet die extra hoeveelheid suiker ook nog goed worden verkocht. Suiker Unie staat sterk en dat geeft vertrouwen voor de toekomst. Bij de uitkering op aandelen uit de overige activiteiten werden vraagtekens geplaatst. Moeten we hier wel mee door blijven gaan? Zijn de investeringen wel rendabel genoeg? Deze vragen werden geregeld gesteld. Nu kenden we in 2007 een onverwacht hoog resultaat, in 2008 een onverwacht lage bijdrage. Gezien de jaarcijfers die andere grote bedrijven op dit moment naar buiten brengen, is het totaalresultaat van Royal Cosun zeker positief te noemen. Op onze eigen bedrijven stellen we onze keuzes ook niet bij op basis van één jaarresultaat. We blijven het gekozen bouwplan volgen, of er moeten zich echt structurele wijzigingen voordoen. Zo gaat het ook met de strategie van Royal Cosun. Het komende jaar zal veel extra aandacht vragen om een aantal bedrijven door de ‘crisis’ te loodsen. Om nu te concluderen dat de strategie bijgesteld moet worden, is ‘achter de markt aan boeren’. Dat heeft zelden tot succes geleid. Laten we de ontwikkelingen van de komende jaren daarin meewegen.

Anklam Suiker Unie heeft een suikerfabriek gecombineerd met een bio-ethanolfabriek overgenomen van Nordzucker in Anklam, Mecklenburg-Vorpommern. Deze Noord-Duitse suikeronderneming had vorig jaar de suikeractiviteit van het Deense bedrijf Danisco gekocht. De Duitse ‘NMa’, het Bundeskartellamt, stond echter niet toe dat deze fabriek in Duits eigendom bleef. Zo kregen wij de gelegenheid de onderneming over te nemen. Voor Suiker Unie een uitgelezen kans om haar positie in Noordwest-Europa te versterken. De verhouding tussen telers en fabriek zal ongewijzigd blijven. De telers zullen op contractbasis hun bieten voor zowel suiker, als voor bio-ethanol blijven leveren. Anklam is geen Nederlandse suikeractiviteit en zal geen deel uitmaken van de coöperatie. In de verwerking van de Nederlandse suikerbieten zullen er ook geen synergievoordelen worden gerealiseerd met deze overname. Wat dat betreft is er geen verschil met bijvoorbeeld de overname van het aardappelspecialiteitenbedrijf Eurofreez in 2008. Voor de resultaatdeling valt deze activiteit dan ook onder de ‘overige activiteiten’, uitgekeerd op (oude) aandelen. Net zoals de resultaten van de Sloveense suikeronderneming TSO ook

altijd zijn uitgekeerd op aandelen (als onderdeel van de overige activiteiten).

Ingroeiregeling Opnieuw een reden om de ingroeiregeling voor nieuwe aandelen Jos van Campen nog eens kritisch te bekijken. Deze duurt tot en met 2017, wat op zich een lange periode is. We hebben hiervoor destijds gekozen om recht te doen aan de bestaande claims op inkomsten uit het grote vermogen van Royal Cosun, wat opgebouwd is door het ‘oude’ quotum. Steeds weer blijkt dat een verschil in ‘belangen’ lijdt tot discussies die de aandacht afleiden van de wezenlijke onderwerpen. Hoewel de afspraak van 2006 uiteindelijk leidt tot één soort leden, met gelijke rechten vanaf 2018, is de emotie over dit onderwerp storend. De raad van beheer en de ledenraad zoeken naar een haalbare oplossing om de termijn te verkorten. In 2009 moeten we die oplossing kunnen vinden. Zo niet, dan houden we de overeenkomst van 2006 als uitgangspunt.

Betaling herstructureringsgelden De Europese Commissie geeft de mogelijkheid de vergoeding voor ingeleverd quotum in juni 2009 in één keer te betalen, in plaats van in juni 2009 en februari 2010. In Nederland speelt het bezwaar van de loonwerkers tegen de verdeling tussen telers en loonwerkers, zoals LNV deze heeft vastgesteld. De nu vastgestelde verdeling is overigens gebaseerd op een wetenschappelijk onderbouwd rapport van het LEI. Zolang de juridische procedure loopt, blijft de kans bestaan dat het geld uiteindelijk anders verdeeld moet worden. Voor LNV is deze onzekerheid een reden om vast te houden aan de twee betalingstermijnen. We hebben vanuit Cosun aangeboden garant te staan voor alle huidige telers en alle telers aan wie Cosun volgend jaar mogelijk nog financiële tegemoetkoming moet doen, indien de verdeling tussen telers en loonwerkers alsnog zou veranderen. Voor een beperkte groep kunnen we deze garantstelling niet geven. We hebben LNV gevraagd de vergoeding in één keer uit te betalen aan de telers, die Cosun deze garantstelling kan bieden. We hopen hiermee LNV de gelegenheid te geven om de suikersector in moeilijke financiële omstandigheden in liquiditeit te ondersteunen.

3

4

maart 2009 nr. 2

Terugblik op uitzonderlijk jaar

“Vertrouwen in de toekomst“ Berichten over tegenslag op financieel-economisch terrein buitelen over elkaar heen. Na de kredietcrisis is nu ook de reële economie in zwaar weer beland. Wat betekent dat voor Cosun en haar bedrijven? Jos van Campen, voorzitter van de raad van beheer, en Robert Smith, voorzitter van de concerndirectie, aan het woord over de gang van zaken in 2008 en hun inschatting van de ontwikkelingen in het lopende jaar.

Robert Smith: ”We voelen aan den lijve dat het moeilijker is geworden. Onze bedrijven, vooral die duurdere producten en ingrediënten aanbieden, merken wel degelijk dat de vraag verschuift of achterblijft bij het normale patroon. We hebben in 2008 al ingegrepen, bijvoorbeeld door de productiecapaciteit te verminderen om geen dure voorraden op te bouwen en door het gebruik van uitzendkrachten en externe adviseurs terug te brengen. Maar wij zien dat dit nog niet genoeg is. De afzet staat ook in het begin van 2009 onder druk: in de keten van producent naar consument worden voorraden afgebouwd, zijn de kredietrisico’s en valutakoersrisico’s toegenomen en is daadwerkelijk sprake van vraaguitval van een deel van onze producten. Gelukkig hebben wij gespreide activiteiten, waardoor de risico’s goed beheersbaar zijn.” Als je 2008 in een paar woorden moet typeren, welke zijn dat dan? Jos van Campen: ”Suiker Unie heeft het heel goed gedaan, Sensus heeft ook prima resultaten weten te boeken, maar de overige activiteiten laten tegenvallende resultaten zien. Vooral SVZ en Unifine Food & Bake Ingredients hebben het zwaar, wat zich in zeer teleurstellende cijfers heeft vertaald. Ik ben blij dat we, ondanks deze tegenvallers, toch een goede bietenprijs hebben kunnen uitbetalen. Met dank aan Suiker Unie, die de integratie met CSM Suiker voorbeeldig heeft gerealiseerd en voor het eerst een campagne met twee fabrieken heeft gedraaid. Ook de kwaliteit van de bietenoogst en het feit dat we de surplusbieten tegen quotumprijzen hebben afgerekend, spelen natuurlijk een rol.” Robert Smith vult aan: ”Sinds ik afgelopen zomer de functie van directievoorzitter heb overgenomen van Kees Menkhorst, is er veel gebeurd. Wat zich aan het einde van de zomer nog liet aanzien als een crisis in de financiële sector, is een paar maanden later een forse recessie geworden. We zitten in een relatief conjunctuurluwe sector van de economie, maar dat betekent niet dat we geen pijn voelen. Wij wachten de ontwikkelingen niet af. Wij brengen tevoren in kaart waar wij kunnen bijsturen zodat wij, als het nodig is, snel kunnen ingrijpen.” Wat heeft de tussentijdse evaluatie van de concernstrategie opgeleverd? ”Cosun volgt al jaren een strategie die op twee pijlers rust. De ene is handhaving en zo

maart 2009 nr. 2

mogelijk versterking van de Europese marktpositie en verbetering van de efficiency van de suikeractiviteiten. De andere pijler is vergroting van de inkomsten uit overige activiteiten”, vertelt Jos van Campen. ”Van tijd tot tijd evalueren we deze strategie en kijken we of we nog op de goede weg zijn. Zo ook in 2008. Op een aantal punten hebben we onze strategie bijgesteld, maar de hoofdlijn blijft onveranderd. De huidige portefeuille biedt voldoende groeiperspectieven, onder andere door meerwaarde te creëren uit onze grondstoffen buiten de traditionele producten voor de voedingssector. Dat is ook het thema van het jaarverslag over 2008. Verder hebben we besloten dat Nedalco in Europa niet gaat investeren in de productie van biobrandstoffen op basis van eerste-generatie technologie. Wij vinden dat de marktrisico’s en afhankelijkheid van overheidsmaatregelen in deze activiteit onvoldoende worden gecompenseerd door rendement.” Hoe moeten we de acquisitie van de suikerfabriek in Duitsland dan zien? Die maakt toch ook bio-ethanol? Robert Smith: ”De suikerfabriek in Anklam is heel nauw verweven met de installatie waarmee bio-ethanol wordt gemaakt. Een groot voordeel hiervan is dat de vaste kosten van de suiker­fabriek voor een deel worden geabsorbeerd door de bio-ethanolproductie. Die twee loskoppelen, is geen goed idee. Dus ja, die fabriek blijft bio-ethanol maken, maar wij houden vast aan onze keuze om geen risico’s te nemen in de Europese bioethanolmarkt. In feite produceren wij in loonproductie voor een derde partij, en dat is dus niet Nedalco, en lopen daarmee slechts een gering commercieel en financieel risico. Met deze acquisitie versterken we onze positie in de Europese suikermarkt, één van onze strategische doelstellingen. Dat blijft voorop staan.”

Solide financiering

Robert Smith prijst zich gelukkig met de coöperatieve ondernemingsvorm die soms als ‘ouderwets en weinig ondernemend’ wordt afgeschilderd. ”Het tegendeel is het geval. Het feit dat we geen beursnotering hebben, maar een coöperatieve ondernemings­ vorm, blijkt in de huidige omstandigheden forse voordelen te bieden. We hebben een bijzondere en duurzame binding met onze leden en niet te maken met het sentiment op aandelenbeurzen. Daarnaast hebben we voldoende financiële middelen om onze bedrijfsvoering ongehinderd te laten verlopen. Wel zullen we nog kritischer dan gewoonlijk afwegen of we een acquisitie moeten doen; geleend geld is duurder geworden. De recente aankoop in Duitsland hebben we binnen de bestaande financieringsruimte weten te realiseren.” In 2008 is de coöperatie gegroeid met veel nieuwe leden en zijn nieuwe bestuurders toegetreden. Hoe loopt dat nu? Jos van Campen: ”Niet alleen Suiker Unie en CSM Suiker zijn succesvol samengegaan. Ook aan de coöperatiekant is er veel gebeurd. Ik mag vaststellen dat hetgeen we ons in 2006 ten doel hebben gesteld, ook is gerealiseerd: een zo groot mogelijk aantal bietenleveranciers lid maken van de coöperatie. Zo hebben we in de toekomst een gelijk belang binnen de coöperatie. Dit heeft zich vertaald in een aantal nieuwe bestuurders in de kringen, de raad van toezicht en de raad van beheer. Ook deze verandering is heel

soepel verlopen. In de loop van de komende jaren zal het aantal bestuurders geleidelijk aan verminderen tot het aantal dat we kenden voor de overname van CSM Suiker.” Beide voorzitters spreken hun vertrouwen uit in de toekomst: ”Dit gezien de kennis, de ervaring en in de inzet van onze mensen, de band met onze leden en externe relaties en de mogelijkheden die onze markten bieden. Aan ons om onze ambities in tastbare resultaten om te zetten.”

Willy van Oorschot

5

6

maart 2009 nr. 2

Goed resultaat suiker, lage uitkering uit overige activiteiten

Ledenraad tweemaal bijeen Op 4 februari besprak de ledenraad de voorlopige resultaten van Cosun op basis waarvan de bietenprijs is vastgesteld. Drie weken later was er een extra informatiebijeenkomst voor de ledenraad en jongerenraad naar aanleiding van de overname van de Duitse suikerfabriek Anklam.

De directeur Finance & Control van Cosun, mevrouw Tine van de Werken, gaf een toelichting op de resultaten van 2008. Het resultaat van Suiker Unie was goed. De integratie van de twee suikerbedrijven is prima verlopen en de realisatie van de geplande besparingen lag voor op plan. Ook de campagne is uitstekend verlopen. De sluiting van fabriek Groningen leidde enerzijds tot een langere campagne, maar anderzijds tot lagere kosten. De overige activiteiten hadden een teleurstellend resultaat. Met uitzondering van Sensus lagen de resultaten van alle bedrijven onder die van 2007, met SVZ als negatieve uitschieter. Cosun betaalt over 2008 een ledentoeslag (op basis van het resultaat van het suikerbedrijf) van € 6,- per ton, € 0,50 meer dan het jaar ervoor. De uitkering op aandelen is echter slechts € 0,25 per ton in plaats van € 6,- een jaar

eerder. Voor surplusbieten wordt in 2008 dezelfde prijs betaald als voor quotumbieten. Toch heeft Suiker Unie op deze bieten nog een positief resultaat weten te boeken. De prijs voor quotumbieten heeft niet geleden onder de hogere betaling voor de extra surplusbieten. Suiker Unie heeft daarbij wel de omstandigheden mee gehad, waardoor ze veel surplussuiker voor een redelijke prijs kon verkopen. De ledenraad was tevreden over de prestaties van Suiker Unie, al werd nog wel de vraag gesteld of er geen groter deel van het resultaat uitgekeerd kon worden aan de leden. De resultaten van de overige activiteiten wierpen veel meer vragen op. Ledenraadsleden reageerden ontevreden en teleurgesteld op het magere resultaat. Zeker omdat het duidelijk lager was dan enkele maanden eerder nog werd verwacht. Op de vraag wat de verwachtingen zijn voor 2009, kon de directie geen ant-

woord geven. De situatie is daarvoor op dit moment te onzeker. De financiële crisis heeft geleid tot een recessie, waarvan het einde voorlopig nog niet in zicht is. De gevolgen tot op heden verschillen van bedrijf tot bedrijf sterk.

Ingroeimodel

Naar aanleiding van de discussie over het ingroeimodel voor nieuwe aandelen, heeft de raad van beheer gezocht naar mogelijkheden om de ingroei te versnellen. Een eerste voorstel werd besproken met de ledenraad. Het was nog niet in detail uitgewerkt in afwachting van deze eerste discussie in de ledenraad. De raad van beheer heeft een aantal uitgangspunten geformuleerd waaraan een mogelijke oplossing moet voldoen: - geen benadeling van leden met oude aandelen - voorkeur collectieve oplossing - de financieringspositie mag niet in gevaar komen - zo snel mogelijk duidelijkheid, maar realisatie hoeft niet in 2009. Het uitgangspunt van de raad van beheer is, dat de leden met oude aandelen niet benadeeld mogen worden door een verandering van de regels. Indien de nieuwe aandelen eerder gaan meedelen in de winst uit de niet-suikeractiviteiten, moeten telers met oude aandelen daarvoor gecompenseerd worden. Verder wil de raad van beheer komen tot een collectieve oplossing. Dit is alleen te realiseren door een extra uitkering aan de telers met oude aandelen. Als telers met nieuwe aandelen de kans zouden krijgen om zich extra in

maart 2009 nr. 2

te kopen, zullen ze daar nooit allemaal gebruik van gaan maken. Verder mag door die extra uitkering de financiële positie van Cosun niet ondermijnd worden. Cosun is gebonden aan afspraken met haar financiers. Slechts een deel van de winst kan uitgekeerd worden aan de leden. Gezien het bedrag dat naar verwachting nodig is voor de compensatie van oude aandelen, is dit door Cosun niet in één keer op te hoesten. Hoe langer de periode is die gecompenseerd moet worden, hoe hoger dit bedrag moet worden. De ledenraad reageerde terughoudend op de voorstellen. Voor er besluiten kunnen worden genomen, moet er meer duidelijkheid komen over het bedrag dat beschikbaar komt als compensatie voor de leden met oude aandelen. Ook wil de ledenraad meer zekerheid dat de coöperatie dit bedrag kan uitkeren zonder in financiële problemen te komen. Gezien het geld dat in de niet-suikeractiviteiten is geïnvesteerd, meenden enkele ledenraadsleden dat het om een hoog bedrag zou moeten gaan.

Een negatief punt van een eenmalige uitkering is het belastingeffect voor de leden. Ook werd de vraag naar voren gebracht aan wie die uitkering zou moeten toekomen: aan de huidige aandeelhouders of de aandeelhouders die er over enkele jaren nog zijn. De ledenraad droeg ook suggesties aan voor de verdere uitwerking van de voorstellen. Ondanks de terughoudende opstelling van de ledenraad, was er wel overeenstemming over de eerder genoemde uitgangspunten. Het voorstel zal nog verder uitgewerkt moeten worden en de discussie zal de komende maanden in de ledenraad vervolgd worden. Indien er geen oplossing komt die breed gedragen wordt, dan blijft het huidige ingroeimodel van kracht.

Extra bijeenkomst

Op een speciale bijeenkomst op 25 februari kreeg de ledenraad samen met de jongerenraad een toelichting op de aankoop van de Duitse suikerfabriek in Anklam. Via een vermelding op de website van het Bundeskartellamt (de

Duitse medededingingsautoriteit) kwam naar buiten dat Cosun belangstelling had voor deze fabriek, terwijl Cosun op dat moment nog een geheimhoudingsplicht had. Dit was erg vervelend gezien de kringvergaderingen die op dat moment plaatsvonden. Gelukkig gaven de Duitse kartelautoriteiten twee dagen later groen licht voor de overname, zodat er vrijuit over de overname gecommuniceerd kon worden. De ledenraad had veel vragen over de aankoop van de fabriek in Anklam. De algemene opinie was echter positief. Een deel van de aanwezigen was echter niet tevreden met de uitleg waarom Anklam, net als voorheen de fabriek in Slovenië, gaat vallen onder de overige activiteiten. Alleen het resultaat op de verwerking van de bieten van de leden van Cosun telt mee bij de vaststelling van de hoogte van de ledentoeslag die wordt uitbetaald op alle aandelen. Jan Willem van Roessel

Overname suikerfabriek Anklam Eind februari heeft de Duitse mededingingsautoriteit ingestemd met de overname van de Danisco Sugarvestiging in Anklam (Noord-Oost Duitsland) door Cosun. Nordzucker neemt het grootste deel van Danisco Sugar over, maar in het kader van de goedkeuring van de transactie door het Bundeskartellamt, wordt het Duitse onderdeel van Danisco Sugar aan Suiker Unie doorverkocht. De acquisitie omvat een zelfstandige onderneming met eigen suikerquotum, klantenbestand, een suikerfabriek en een daarmee verbonden installatie voor de productie van bio-ethanol. Met deze acquisitie versterkt Cosun haar positie en marktaandeel in suiker en suikerproducten in NoordwestEuropa. Tevens biedt ze Suiker Unie meer mogelijkheden om internationale klanten te bedienen. Deze acquisitie biedt goede mogelijkheden om extra rendement te realiseren, in het belang van de aandeelhouders van Cosun. De fabriek in Anklam heeft in het lopende boekjaar een omzet van rond 120 miljoen euro, een suikerquotum van 112.000 ton en ca. 135 medewerkers in vaste dienst.

Daarnaast wordt ca. 550.000 hectoliter bio-ethanol uit bieten geproduceerd. De witsuikerproductie vindt plaats tijdens de campagne en een diksapcampagne. De productie van ethanol gebeurt gedurende het gehele jaar op basis van diksap. De verwerkingscapaciteit is 11.500 ton bieten per dag. De fabriek wordt van grondstof voorzien door ruim 400 leveranciers die gemiddeld bijna 50 hectare bieten telen. De helft van de telers levert alleen bieten bestemd voor de suikerproductie. De andere helft heeft zowel een contract voor bieten bestemd voor de suikerproductie als voor bieten voor de ethanolproductie. Het aandeel bieten in het bouwplan is klein: slechts vijf tot acht procent. De bietenopbrengsten zijn minder hoog dan in Nederland, vanwege de beperkte neerslag en de voornamelijk lichte gronden. De gemiddelde opbrengst is ongeveer 9 ton suiker. De groeiomstandigheden leiden echter ook tot lagere opbrengsten voor andere gewassen, zoals graan en koolzaad. De telers leveren op contract. Danisco is geen coöperatie. Ook in de toekomst zal de levering van de bieten op contractbasis blijven gebeuren.

7

8

maart 2009 nr. 2

Cosun presenteert jaarcijfers over 2008

Wisselende resultaten Cosun Een uitzonderlijk jaar, in tal van opzichten. Zo zal 2008 de geschiedenis in gaan. De gevolgen laten zich ook bij Cosun voelen: een stabiele omzet, maar een lager bedrijfsresultaat als gevolg van terugloop in de vraag naar (luxe) ingrediënten.

Suiker Unie

Suiker Unie heeft een uitstekend jaar achter de rug met hogere resultaten dan verwacht. De omzet steeg door een hogere verkoop van suiker en bijproducten in 2008 en doordat CSM Suiker voor het eerste jaar volledig meetelde in de omzet. Aan de kostenkant is in 2008 veel bereikt als gevolg van de integratie en van de sluiting van de fabriek in Groningen. Wel lagen de energieprijzen flink hoger. De Europese marktordening voor suiker heeft in 2008 geleid tot lagere productievolumes van bietsuiker en meer import van rietsuiker uit de armste landen. Er is 5,6 miljoen ton bietsuikerquotum uit de markt gehaald - het doel van de Europese Commissie is 6 miljoen ton - en meer dan tachtig suikerfabrieken in Europa zijn gesloten. Suiker Unie heeft slagvaardig op die veranderingen ingespeeld. De overname van CSM Suiker in het voorjaar van 2007, heeft al in 2008 tot resultaten geleid die de verwachtingen zelfs hebben overtroffen. Naar verwachting kan de onderneming eind 2009 een kostenreductie van meer dan € 20 miljoen op jaarbasis realiseren. Het samenvoegen van de beide suikeractiviteiten bood de mogelijkheid om begin 2008 de fabriek in Groningen te sluiten en de productie te concentreren in de fabrieken in Vierverlaten en Dinteloord. Hiermee

werd tevens de kostprijs verder verlaagd en de Europese marktpositie versterkt. Met een top 3-positie in kostleiderschap kan Suiker Unie zich onder de meest efficiënte suikerproducenten van Europa scharen. In het verslagjaar is een goede campagne gedraaid. Omdat de verwerking voor het eerst in twee fabrieken plaatsvond, is de campagne verlengd naar 130 dagen. Het gemiddelde suikergehalte bedroeg 17,2% (het langjarige gemiddelde is 16,5%). De suikeropbrengst bedroeg 12,3 ton per hectare (2007: 11 ton). In totaal zijn 5,2 miljoen ton bieten verwerkt. Hieruit werd ca. 860.000 ton suiker gemaakt. Daarnaast produceerde Suiker Unie ook melasse met een hoger suikergehalte. Om ervaring met het raffineren van rietsuiker op te bouwen, deed Suiker Unie in 2008 een grote praktijkproef: in de fabriek in Vierverlaten is 6.000 ton ruwe rietsuiker verwerkt tot kristalsuiker. Op deze wijze kan de bestaande productiecapaciteit optimaal worden benut.

Sensus

Inulineproducent Sensus kan terugkijken op een goed jaar met opnieuw een flinke groei in afzet en resultaat. De groei was het sterkst in Noord-Amerika, vooral in het segment ‘cereal bars’ (snackrepen op basis van granen). Sensus kon de marktgroei goed bijhouden door de opschaling van de productiecapaciteit, waarmee ook de winstgevendheid van de omzet verder toenam. De economische recessie die vanaf het derde kwartaal van 2008 inzette, leidde nog niet tot vraaguitval. Mogelijk dat de groei in 2009 wel wat vertraagt. Om ook de aanvoer van voldoende grondstoffen voor de productie van inuline te borgen, investeert Sensus het komende jaar in uitbreiding van het areaal cichorei en in verdere professionalisering van de cichoreiteelt. Doel is een stabielere en hogere hectareopbrengst. De voedingsmiddelensector is zich bewust van het thema gezondheid in relatie tot voeding en van de commerciële mogelijkheden ervan. Ook Cosun besteedt veel aandacht aan de ontwikkeling van

producten die passen in een verantwoord en gezond voedingspatroon. Inuline is goed voor de darmwerking en kan dienen als een smaakvolle en caloriearme vervanger van koolhydraten en vet. Het ingrediënt vindt toepassing in de volle breedte van de voedingsmarkt, ook in het (verre) buitenland.

Nedalco

Nedalco sloot 2008 af met een licht hogere omzet ten opzichte van 2007, maar met een lager resultaat. Het geproduceerde volume lag in 2008 op een hoger niveau doordat de fabriek in Manchester, die eind 2007 in gebruik is genomen, volop in productie was. Maar kostenstijgingen van grondstoffen en energie en aanloopproblemen in Manchester, drukten het resultaat. Begin 2009 heeft Nedalco gemeld dat het medio dit jaar Brüggeman Alcohol in Duitsland helemaal wil inlijven. Nedalco bezit nu al vijftig procent van de aandelen in deze onderneming. Met een jaarlijkse omzet van 600.000 hectoliter per jaar heeft Brüggeman een sterke positie op de Duitse markt. Strategisch richt Nedalco zich op twee gebieden: het hogere segment in de alcoholmarkt en de tweede-generatie

maart 2009 nr. 2

- bedrijven bio-ethanol. De traditionele alcoholmarkt groeit, maar in een laag tempo (2 à 3 procent). Nedalco gaat onverminderd door met het R&D-programma van tweede-generatie bio-ethanol. Doel blijft een positie op te bouwen in de celluloseethanolmarkt. Daarbij wordt ook gekeken naar mogelijke samenwerkingsverbanden.

Aviko

Aviko boekte in 2008 een hogere omzet. Die stijging komt voor een groot deel voor rekening van de bijdrage van het Belgische aardappelverwerkingsbedrijf Eurofreez, dat begin 2008 is overgenomen. De marges stonden onder druk door een forse stijging van de kosten van vooral energie, plantaardige oliën en vetten, en hogere pensioenlasten. Onder invloed van de ongunstige economische ontwikkelingen, verschoof de afzet van voorgebakken producten onder de merknaam Aviko naar private labels. In China nam Aviko een nieuwe fabriek in

gebruik voor gedroogde aardappelproducten. In 2008 droeg deze nog niet bij aan het resultaat, maar wel aan de ontwikkeling van een nieuwe markt. In het verslagjaar slaagde Aviko erin zijn Europese marktpositie te versterken in het segment aardappelspecialiteiten met een hogere toegevoegde waarde, dankzij de overname van Eurofreez. Duynie verwerkt reststromen van vooral Cosun-bedrijven, zoals aardappelstoomschillen en bietenpulp. In het segment diervoeder profiteerde het bedrijf de eerste helft van 2008 van de hoge graanprijzen, wat automatisch leidde tot hoge diervoederprijzen. In het verslagjaar richtte Duynie het bedrijf Crustell op, dat producten van aardappelkurk maakt voor de non-foodindustrie. Ook Novidon liet groei zien. Dit onderdeel richt zich op de verwerking van zetmeel voor de non-foodmarkt. Door de overname van het Belgische bedrijf Sicco is Novidon nu de Europese marktleider in

Kengetallen in miljoenen EUR

Geconsolideerde netto-omzet Bedrijfsresultaat Bedrijfsresultaat voor amortisatiegoodwill en incidentele posten* Resultaat boekjaar Kasstroom uit operationele activiteiten Afschrijvingen op materiële vaste activa Investeringen in materiële vaste activa Eigen vermogen Groepsvermogen Groepsvermogen in procenten van balanstelling Balanstotaal Gemiddelde personeelsbezetting in mensjaren Quotumbietenprijs** Uitkering op aandelen*** Bieteninkopen van leden

2008

2007

2006

2005

2004

1.689 86

1.713 100

1.469 111

1.339 53

1.317 -/- 25

70 41 114 74 67 703 725

115 56 117 68 100 686 705

72 66 178 55 95 613 631

61 24 10 51 90 552 567

51 92 106 57 63 545 561

43 1.669

40 1.750

45 1391

45 1.265

45 1.251

4.266 39,44 0,25 221

4.337 41,31 6,00 217

4.210 49,05 - 173

4.194 51,72 - 177

3.993 59,14 202

* Incidentele posten betreffen bijzondere waardeverminderingen van vaste activa, reorganisatievoorzieningen en de boekwinst bij verkoop van deelnemingen en materiële vaste activa

** P rijs in EUR per ton bij gemiddeld suikergehalte en gemiddelde winbaarheid *** In EUR per ton quotumbieten geleverd op aandelen met recht op Uitkering uit Overige activiteiten

de verwerking en opwaardering van reststromen zetmeel, met productielocaties in Nederland, Engeland en België.

SVZ

SVZ noteerde in 2008 een teleurstellend resultaat. Dit was te wijten aan het vertraagd afnemen op contracten vanaf de tweede helft van het jaar, waardoor SVZ minder volume afzette en de omzet daal­ de. Medio 2008 begonnen de effecten van de economische teruggang duidelijk voelbaar te worden, vooral in Engeland en Japan. Dit zijn belangrijke markten voor SVZ. De terugval in de vraag deed zich vooral voor in de segmenten met een hogere toegevoegde waarde, waar een verschuiving optrad naar standaardproducten en private-labelproducten. Juist in het hogere kwaliteitssegment heeft SVZ zich de laatste jaren goed ontwikkeld. In de lagere omzet zit voor een deel ook het effect van lagere inkoopprijzen van de grondstoffen. Het resultaat daalde sneller dan de omzet door een lagere bezetting van de productielijnen, veroorzaakt door vertraagde afroepen, het hoge voorraadniveau en daarmee gepaard gaande extra kosten. SVZ werkt aan de ontwikkeling van verschillende nieuwe toepassingen, die aansluiten bij de verdere verwaarding van grondstoffen. Zo wordt olie uit pitjes geperst en worden de pitjes zelf gebruikt als vezelcomponent voor andere voedingsmiddelen en in diervoeders. Ook verkoopt SVZ persresiduen waaruit natuurlijke kleurstoffen worden gehaald.

9

10

maart 2009 nr. 2

In het verslagjaar werd een aanzet gedaan voor verder productontwikkeling in zowel in Europa als in Amerika met deze plantaardige ingrediënten.

Unifine Food & Bake Ingredients

De resultaten van Unifine Food & Bake Ingredients (bakkerijgrondstoffen) stonden onder druk. De omzet steeg, zowel autonoom als op basis van acquisities. Unifine kon zijn Europese top 3-positie behouden. Dat het resultaat toch lager uitviel dan in 2007, is onder andere toe te schrijven aan de terugval van de Spaanse markt. Ook de achterblijvende

prestatie van de vestiging in België droeg bij aan een lager resultaat. Daarnaast zorgde de stijging van de grondstofprijzen voor druk op de marges. Begin 2008 was nog sprake van groei in (semi-)industriële sectoren in Noordwest-Europa. In de laatste maanden werd een duidelijke omslag in de vraag naar concepten voor discounters zichtbaar, waarvan de marges kleiner zijn. De markt in Oost-Europa en Rusland ontwikkelde zich goed, zowel wat betreft omzet als winst. Hoewel Engeland groei liet zien, daalde de winst door de devaluatie van het Britse pond ten opzichte van de euro. Intern wordt veel aandacht besteed aan verbetering van de processen en kostenbesparingen. In het verslagjaar is het assortiment opnieuw gescreend aan de hand van een aantal criteria (zoals omzetbijdrage en marge) en daarop aangepast. Ook zijn verdere verbeteringen aangebracht op het gebied van opslag en logistiek, en van de manage-

mentinformatiesystemen. Dit moet de komende jaren tot verdere besparingen leiden. Een uitgebreid Jaaroverzicht 2008 zal Cosun binnenkort toesturen aan haar leden. Dit jaaroverzicht en de jaarrekening 2008 zijn te raadplegen op www. cosun.nl. Daar is ook veel achtergrondinformatie te vinden over de verschillende Cosun-bedrijven

Willy van Oorschot

Sterke stijging aantal deelnemers

Weer extra winst voor Unitip-telers Telers die aan Unitip meedoen, hebben vorig jaar gemiddeld 136 euro per hectare meer ontvangen dan de overige telers. Het aantal deelnemers steeg met meer dan 50 procent. In totaal hebben 1.300 telers 1.700 percelen geregistreerd. De meesten (65%) hebben dit rechtstreeks in Unitip-online gedaan. Het aandeel schriftelijke enquêtes daalde van 40 naar 20%. De overige deelnemers hebben de registratie vanuit hun bedrijfsmanagementpakket naar Unitip-online verzonden.

Al meer dan 25 jaar doet een groot aantal telers mee aan het Suiker Unie Telers Informatie Programma, beter bekent als Unitip. Zij profiteren hierdoor van de

kennis die is opgedaan uit praktijkgegevens van de andere telers in hun gebied. Meedoen helpt bij het maken van keuzes in teeltmaatregelen. Unitip-deelnemers

hebben hierdoor een hogere wortelopbrengst en bieten met een betere kwaliteit dan collega’s. Vergeleken met die van de overige telers, was hun financiële opbrengst het afgelopen jaar maar liefst 136 euro per hectare hoger. Hierbij is uitgegaan van een bietenprijs van € 33,- bij 16% suiker en 87 WIN.

Verhogen saldo noodzakelijk

Het rendabel houden van de teelt zal moeten gebeuren door kostenverlaging en opbrengstverhoging. Voor de opbrengst geldt: zoveel mogelijk kilogrammen suiker per hectare. Daarnaast een zo hoog mogelijk suikergehalte en hoge winbaarheid met minimale tarra. De afgelopen jaren is de suikeropbrengst flink gestegen. Dit betekent een betere rendement van de teelt.

maart 2009 nr. 2

Gemiddelde opbrengst en kwaliteit

ton/ha

Unitip-deelnemers overige telers

74.2 71,2

suiker %

tarra %

WIN

kg pol/ha

17,3 17,2

9.9 10,2

91,3 91,2

12.819 12.246

€/ha

2.831 2.695

Bijeenkomsten

In deze tabel is te zien dat het verschil in financiële opbrengst behaald wordt met én een hogere wortelopbrengst én een hoger suikergehalte én een hogere winbaarheidsindex. Ook is de meegeleverde grondtarra bij Unitip-deelnemers gunstiger.

Grote opbrengstverschillen

Opbrengsten variëren van jaar tot jaar en van gebied tot gebied, maar tussen de telers onderling zijn de verschillen het grootst. In eenzelfde regio zijn er opbrengstverschillen tot meer dan 8.000 kg suiker per hectare. Verklaringen hiervoor zijn te vinden door analyse van teeltregistratiegegevens en het bespreken ervan in gespreksgroepen. Zaken als bodemprofiel, bouwplan, drainage, beregeningsmogelijkheden en onderhoud van de bodem spelen een belangrijke rol. Bij onderhoud van de bodem wordt vooral gedacht aan structuurverbetering en organische stofvoorziening. Maar ook teeltaspecten zoals zaai, bemesting, gewasbescherming en oogst beïnvloeden het eindresultaat.

Plantenaantal

In het Unitip-verslag wordt de analyse van teeltregistratiegegevens samengevat en toegelicht. Als voorbeeld nemen we de relatie tussen plantenaantal en de financiële opbrengst. In de grafiek is dit weergegeven voor klei, löss, zand-, dal- en veengronden. Op alle grondsoorten is een stijgende opbrengst per hectare waarneembaar. Op klei en löss vlakt deze af tussen 90.000 en 95.000 planten. De hogere opbrengst is

Begin maart zijn er regionale Unitipbijeenkomsten. Aan de hand van een gespreksgroepuitdraai worden de individuele resultaten geëvalueerd. Juist deze aanpak zorgt voor de gewenste uitwisseling van kennis en ervaring. Ook tijdens veldbijeenkomsten worden ervaringen uitgewisseld. Gedurende het groeiseizoen worden - indien gewenst - in het voorjaar en/of de zomer praktijkpercelen bezocht en besproken. Voor zover in de regio aanwezig, wordt op demovelden, strokenvergelijkingen of proefvelden een toelichting gegeven. Sjaak Kolff

relatie tussen plantenaantal enopbrengst opbrengst relatie relatie tussen tussen plantenaantal plantenaantal enen opbrengst

relatie tussen plantenaantal en opbrengst 3,200 3,200 3,200

3,000 3,000 3,000

2,800 2,800 2,800

€/ha €/ha €/ha

Verdere kostenverlaging is wellicht mogelijk door na te gaan of routinematige handelingen nog passen in de huidige omstandigheden. Voorkom onnodig geld uitgeven. Kostenverlaging en opbrengstverhoging kunt u zelf beïnvloeden. Hiervoor is kennis, ervaring en samenwerking nodig. U staat er niet alleen voor. De agrarische dienst van Suiker Unie is er om u te ondersteunen. Bovendien kunt u ook van collegasuikerbietentelers leren.

vooral veroorzaakt door meer tonnen bij een hoger plantenaantal. Voor het bereiken van een goed plantenaantal is een optimaal zaaibed nodig. Niet alleen ploegwerk, maar ook bodem en structuur zullen in orde moeten zijn, evenals de zaaibedbereiding zelf. Uw eigen ervaringen kunt u in Unitipverband met die van collega’s uitwisselen.

2,600 2,600 2,600

2,400 2,400 2,400

2,200 2,200 2,200

2,000 2,000 2,000 75.000 < 75.000 <<75.000

75.000-80.000 75.000-80.000 75.000-80.000

80.000-85.000 85.000-90.000 80.000-85.000 80.000-85.000 85.000-90.000 85.000-90.000 plantenaantal (klasse) plantenaantal plantenaantal (klasse) (klasse) klei/loss klei/loss klei/loss klei/löss

90.000-95.000 90.000-95.000 90.000-95.000

95000 > 95000 >>95000

zand/dal/veen zand/dal/veen zand/dal/veen zand/dal/veen

Voordelen Unitip Wilt u ook meer succes met de bietenteelt, meldt u dan zo snel mogelijk aan voor Unitip. Dit kan op www.suikerunie.nl: ga via login Leden/telers en Unitip-online naar Unitip-registratie om uw perceel/percelen te registreren. De voordelen: • meeropbrengst van ruim € 100,- per ha mogelijk • eenvoudige en overzichtelijke registratie tevens te gebruiken voor certificering • alle praktische teeltgegevens op een rij • snelle vergelijking met regiogemiddelden (zogenoemde benchmarking) • koppeling van opbrengstgegevens en kosten waardoor saldoberekening mogelijk is • winterbijeenkomst met evaluatie en actuele teeltzaken • leerzame veldbijeenkomsten • gratis deelname. Meedoen aan Unitip kan ook schriftelijk. Maar online registratie heeft als voordeel dat perceels- en saldo-overzichten gemaakt kunnen worden. Bovendien heeft u de mogelijkheid om op elk gewenst moment vergelijkingen uit te voeren. Ook worden gerichte adviezen verstrekt op basis van uw eigen gegevens.

11

12

maart 2009 nr. 2

Zaaibedbereiding en zaaien

Lessen van SUSY Een goede start in het voorjaar is belangrijk voor het uiteindelijke resultaat van de suikerbietenteelt. Naast de aandacht voor de grondbewerkingen is het ook belangrijk om kritisch naar het zaaien te kijken.

Zaaien in een vlak en gelijkmatig zaaibed.

Bij het zaaien zijn een aantal punten van belang die samen het uiteindelijke resultaat bepalen. Het streven is altijd een homogeen gewas met voldoende planten.

Zaaibedbereiding

Bij de zaaibedbereiding moet u streven het zaaibed zó klaar te leggen dat u in iets aangedrukte, vochtige grond kunt zaaien. Dit betekent dat het zaaibed ongeveer 2 tot 3 cm dik is en de rest van de bouwvoor licht is aangedrukt. Het is van groot belang dat het zaaibed vlak en overal even diep is. Dit zorgt voor een uniforme zaai-

diepte, waardoor de opkomst vaak veel gelijkmatiger zal zijn. Op kleigronden kunt u de grond onder het zaaibed egaal aandrukken door te versporen of door een banden-, ringen- of stappenrol tussen de (voor)wielen van de trekker te plaatsen. Op zand- en dalgronden voert men de zaaibedbereiding vaak uit met een vorenpakker achter de ploeg. Hierbij is vlak ploegen van belang om zo een egaal aangedrukt zaaibed te krijgen. Wanneer op zand- en dalgronden de hoofdgrondbewerking bestaat uit een vastetandcultiva-

tor of spitmachine in combinatie met een rol, is een zaaibedbereiding vaak onnodig. Voor elke grondsoort is het belangrijk dat de grond voldoende droog is om te berijden en het zaaibed gereed te leggen. Het is voor zowel opbrengst en kosten als regelmaat van het gewas goed om de zaaibedbereiding in zo weinig mogelijk werkgangen uit te voeren. Is het zaaibed te fijn, dan neemt de kans op verslemping (zavelgronden) of winderosie (lichte gronden) toe.

Controle van de opkomst

i n f o r m at i e Rubriek onder verantwoordelijkheid van IRS Postbus 32, 4600 AA Bergen op Zoom Telefoon: 0164 274400 Fax: 0164 250962 E-mail: [email protected] Internet: www.irs.nl Eindredactie: Jurgen Maassen

Regelmatig planten tellen is de enige manier om een goed beeld van de opkomst te krijgen. Tel rond het moment van opkomst elke twee dagen. Later kan dat wekelijks. Dit geeft een goed beeld of er nog planten bijkomen of afvallen. Een nauwkeurige telling gaat als volgt: - zet diagonaalsgewijs op het perceel een aantal telvelden uit van tien meter rijlengte. Neem daarbij meerdere rijen en houd daarbij rekening met het feit dat niet iedere keer de rijen van hetzelfde zaaielement worden geteld; - tel het gemiddeld aantal planten per tien meter rij en vermenigvuldig deze uitkomst met 2.000 voor het plantaantal per hectare.

maart 2009 nr. 2

Zaad in vochtige grond

Een gelijkmatige opkomst is de basis voor een regelmatig gewas. Bij een regelmatig en uniform gewas is de onkruidbestrijding beter. Ook is het gemakkelijker te oogsten. Door alle zaden even diep in de vochtige grond te zaaien, hebben ze te maken met vergelijkbare omstandigheden tijdens het kiemen. De kans op een gelijkmatige opkomst en daardoor een dito gewas is groot. Uit de SUSY-bedrijfsvergelijking 1) blijkt dat bij de toptelers na het zaaien veel meer zaad in de vochtige grond ligt. Uit de data-analyse van 2006 en 2007 blijkt dat dit een factor is die meespeelt bij het bereiken van een hogere suikeropbrengst. Het bevordert een regelmatige stand van de bieten. Gemiddeld is er bij de zaaidiepte geen verschil tussen top- en middentelers. Wel lag er bij de toptelers meer zaad in de vochtige grond dan bij de middentelers en lag er meer zaad in de vaste grond. Dit is de mogelijke verklaring voor de hogere veldopkomst bij de toptelers. Op vier SUSY-percelen lag de veldopkomst onder de 70%. Dit waren percelen van middentelers. Telers met een lage veldopkomst kunnen het beste de oorzaak hiervan proberen weg te nemen in plaats van meer zaad te verzaaien. Oorzaken voor een laag plantaantal kunnen zijn: te diep zaaien,

Controleer bij het zaaien: - zijn de zaaikouters scherp; - is de zaaidiepte voldoende en ligt het zaad in de vochtige grond op de vaste ondergrond; - zijn de zaaiafstand1) en verwachte veldopkomst voldoende om het gewenste plantaantal te bereiken; - de werkelijke zaaiafstand (nameten). 1) berekening van de zaaiafstand = 20.000 × verwachte veldopkomst (%)/gewenst plantaantal.

droog liggen van het zaad, muizen-, slakken-, hazen- en insectenvraat, lage pH en plantwegval door bodemschimmels, zoals rhizoctonia en aphanomyces.

Zaaiafstand en plantaantal

Uit onderzoek van het IRS bleek dat het optimale plantaantal tussen de 70.000 en 90.000 planten ligt. De bijbehorende zaaiafstand kunt u zelf berekenen als u de veldopkomst van te voren inschat (zie kader ‘Controleer bij het zaaien’). Bijvoorbeeld bij een verwachte opkomst van 80% en een gewenst plantaantal van 80.000 kan een zaaiafstand van 20 cm volstaan. Bij de toptelers in het SUSY-project lag door de betere veldopkomst het plant­ aantal circa 3.000 planten per hectare hoger dan bij de middentelers. In de jaren 2006 en 2007 varieerde het plantaantal bij alle deelnemers tussen de 57.000 en de 111.000 planten per hectare. Verwacht u een moeizame opkomst, streef dan naar een iets kortere zaaiafstand, bijvoorbeeld: bij zeer vroege uitzaai, minder goede bodem- of weersomstandigheden bij de zaai of bij een verwachte druk van onkruid of insecten. Wanneer u op een perceel een goede tot zeer goede veldopkomst verwacht, kan de zaaiafstand wat ruimer liggen. Bij de top- en middentelers van het SUSY-project was er geen verschil in gemeten zaaiafstand. Deze lag gemiddeld op 19,3 cm.

Zaaidatum

Vroeger zaaien geeft vaak een hogere opbrengst. Deels is dit te danken aan minder schade van bietencysteaaltjes die bij een lagere temperatuur minder actief zijn en deels aan het eerder bovenstaan en gesloten zijn van het gewas. Hierdoor kan er meer van de jaarlijks beschikbare zonnestraling worden opgevangen. De toptelers in het SUSY-project zaaiden gemiddeld vier dagen eerder dan de middentelers, dit kwam veelal door een betere

Bandenspanning in orde Bij een zaaimachine met aandrijfwielen moet de omtreksnelheid van de banden van de afzonderlijke secties hetzelfde zijn. Bij een afwijkende bandenspanning kan er variatie in wielslip tussen de aandrijfwielen ontstaan, met tot gevolg verschillen in zaaiafstanden tussen de rijen. Meet dus regelmatig de werkelijke zaaiafstand.

Foto: Peter Koopmans, Agrarische Dienst Suiker Unie.

structuur van de ondergrond (25-40 cm). Het gewas van de toptelers was gemiddeld vijf dagen eerder gesloten. Dit verklaart voor een deel de hogere opbrengst bij de toptelers. De toptelers zaaien eerder. Ook ontwikkelen hun percelen zich sneller, waardoor ze relatief eerder de gewassluitingsdatum bereiken.

Zaadbehandeling

De zaadbedrijven behandelen de laatste jaren veel partijen bietenzaad voor. Voorbeelden hiervan zijn: EPD (KWS), Start’Up (SESVanderHave) en Energ’Hill (Syngenta). Daarbij kan het zaadje al voor het zaaien een fase van het kiemen doorlopen. Door de extra voorbehandeling wordt de opkomst in het veld iets versneld en regelmatiger. Vooral onder stressvolle omstandigheden zou dit een voordeel kunnen zijn. Meer dan een steuntje in de rug is het echter niet. Het blijft zaak om bij het zaaien zorgvuldig om te gaan met het zaad en de grond. Bram Hanse en Noud van Swaaij

Zoveel mogelijk zaad in de vochtige grond voorkomt tweewassigheid en vermindert de afhankelijkheid van neerslag na het zaaien.

1) 

SUSY staat voor Speeding Up Sugar Yield. Binnen de bedrijfsvergelijking werden 26 bedrijfsparen in 2006-2008 vergeleken die bestaan uit een top- en een middenteler uit hetzelfde gebied.

informatie

13

14

maart 2009 nr. 2

Vlotte start van de bieten is basis voor optimale opbrengst Een goede start van de bietengroei draagt bij aan een hoge opbrengst aan het eind van het seizoen. Op sommige percelen lukt dat niet altijd en ontwikkelen de bieten zich moeizaam. Voor een deel is dat te voorkomen.

Een goede start van de bietengroei begint al voor het zaaien. Zorg bijvoorbeeld voor een optimale bodemstructuur en pH. Verschillende bodemziekten en -plagen veroorzaken een slechte gewasstand. Verwacht u problemen met bodeminsecten, gebruik dan speciaal pillenzaad. Als u weet welke aaltjes en hoeveel er op het beoogde perceel voorkomen, kunt u een granulaat overwegen (zie tabel).

Bodemstructuur

Een goede bodemstructuur zorgt voor een goede start en een goede groei gedurende het seizoen. Als de grondbewerking en zaaibedbereiding onder ideale omstandigheden plaatsvinden, zijn er tot 10% meeropbrengsten te behalen. Bij een slechte bodemstructuur kunnen de opbrengsten tot 30% lager uitvallen. Bij een verdichte bodem treedt makkelijk wateroverlast op (foto 1). Mede hierdoor worden gunstige micro-organismen gedood en kunnen bodemziekten, zoals

Foto 1. Wateroverlast door een verdichte bodem bevordert het optreden van ziekten en plagen.

rhizoctonia, aphanomyces en pythium, gemakkelijker de biet infecteren en ontstaat er een onregelmatige gewasstand. Daarnaast is er een slechtere groei en meer aantasting van de bieten gedurende het hele seizoen! Zorg dus voor een optimale bodemstructuur en bewerk het land onder ideale omstandigheden.

bleempercelen op de noordelijke lichte gronden. Dat is op veel percelen onnodig laag. Een lage pH zorgt er ook voor dat bieten gevoeliger worden voor ziekten en plagen en er fosfaatgebrek kan optreden (foto 2). Bekalk dus voor een goede pH (foto 3).

Bekalken helpt!

Afdraaiers en wortelbrand komen op de lichte gronden regelmatig voor. Een slechte structuur en een lage pH bevorderen deze verschijnselen (foto 4). De bodemschimmels aphanomyces, rhizoctonia en pythium veroorzaken deze

Uit onderzoek is gebleken dat op de lichte gronden een lage pH één van de hoofdoorzaken was van een onregelmatig groeiend gewas. Wij vonden pH-waarden tussen 3,7 en 4,5 op 40% van de pro-

Foto 2. Fosfaatgebrek ontstaat meestal als gevolg van een te lage pH.

informatie

Bodemschimmels

Foto 3. Bekalken bevordert de opkomst en groei van de bieten. Foto: Peter Roelfsema, Agrarische Dienst Suiker Unie.

maart 2009 nr. 2

Insecten

Dichtheden van aaltjes, waarbij de inzet van een granulaat* rendabel kan zijn

De meest voorkomende insecten, zoals bladluizen, ritnaalden, springstaarten en bietenkevertjes, worden goed bestreden door het gebruik van speciaal pillenzaad. Het is nog onduidelijk of er weer een vrijstelling komt voor Talstar ter bestrijding van emelten. Volg hiervoor www.irs.nl.

soort aaltje

Trichodoriden >150 Meloidogyne chitwoodi >500 M. hapla >100 M. fallax >2.500 M. naasi niet rendabel Pratylenchus penetrans niet rendabel wit bietencysteaaltje niet rendabel geel bietencysteaaltje niet rendabel stengelaaltje onbekend

Maïsherbiciden geven een slechte bietenstand Als de voorvrucht maïs was en de middelen mesotrione (o.a. Callisto en Calaris) of sulcotrion (bijvoorbeeld Mikado) zijn gebruikt, kan dit leiden tot een onregelmatige gewasstand van de bieten. Dit treedt vooral op waar een overdosering, door bijvoorbeeld overlapping, plaatsvond. Het uit zich vooral op niet-geploegde percelen. Een kerende grondbewerking beperkt de schade veroorzaakt door deze middelen.

dichtheid in 100 ml grond

opmerking

te verwachten na meerjarig granen of grassen na raaigras op de lichte gronden in zuidoosten op de lichte gronden na vlinderbloemigen na raaigras op de lichte gronden in zuidoosten te verwachten na granen of grassen kan probleem worden in volggewassen zaai wit bietencysteaaltjesresistent ras vermijd vlinderbloemigen als voorvrucht granulaat overwegen na kroef of bolbroek in ui

* Zie voor middel en dosering de Betakwik-module ‘ziekten en plagen’ op www.irs.nl.

afdraaiers/wortelbrand. Hymexazool zit standaard in het pillenzaad. Dat geeft een goede beheersing van aphanomyces en pythium. Na het zaaien is geen correctie meer mogelijk. Begin de teelt dus met een optimale bodemstructuur en pH.

Extra bijlage:Voorlichtingskrant gewasbescherming 2009 Samen met deze uitgave van Cosun Magazine ontvangt u de IRS-voorlichtingsboodschap gewasbescherming. In deze krant is de gebruikelijke tekst met de meest actuele gewasbeschermingsadviezen verwerkt. Daarom bij uitstek geschikt om het hele bietenseizoen bij de hand te houden. Daarnaast treft u in de GewasbeschermingsUpdate aanvullende artikelen, foto’s en tips. Deze krant is via www.irs.nl ook te downloaden. Opmerkingen of tips zijn van harte welkom, bijvoorbeeld via [email protected].

Foto 4. De schade door afdraaiers en wortelbrand is te beperken door een goede structuur en pH.

Aaltjessoorten

Verschillende aaltjes kunnen in het voorjaar een onregelmatige gewasstand veroorzaken. Aan het eind van het seizoen is er meestal weinig meer van te zien, maar kan de opbrengst derving groot zijn. Indien u een grondmonsteranalyse op aaltjes beschikbaar heeft, kunt u via de tabel nagaan of u een granulaat moet overwegen. Hans Schneider en Elma Raaijmakers

Bietenkliniek zoekt oorzaak Treedt er schade op in de bieten, dan kan de teler via zijn teeltbegeleider een monster voor nader onderzoek insturen naar IRS. De teeltbegeleider zorgt voor de juiste invulling van het diagnostiekformulier en voorziet de teler van de uitkomst en het advies. Deze service van het IRS is gratis.

Foto 5. De aantasting door trichodoriden veroorzaakt vertakte wortels en is in het veld goed waarneembaar door de bieten te controleren.

informatie

15

16

maart 2009 nr. 2

Betwist aanspraak verpachter op vergoeding Via haar leden is Cosun geïnformeerd over de recente brief van de regionale directie Zuid van Domeinen aan haar pachters. In deze brief verzoekt de dienst om aan te geven of pachters gebruik hebben gemaakt van de inlever­ regeling van bietenquotum en/ of zijn geconfronteerd met de generieke korting. Verder stelt de dienst in haar brief dat zij aanspraak maakt op 50% van de financiële compensatie die verband houdt met de inleverregeling. Mogelijk gaan ook andere verpachters deze actie overnemen. De vraag is of een verpachter aanspraak kan maken op een deel van de compensatie uit de inleverrege-

ling en zo ja, op welk deel. Op dit moment wordt dit verder juridisch onderzocht. Vragen daarbij zijn onder andere welk deel van de compensatie bestemd is voor het afstand doen van het bietenquotum, welk deel is opgebouwd op pachtgrond en op eigen grond (denk bijvoorbeeld aan de aankoop van referentie door telers, zoals de 8,5% die in 2007 is aangeboden door Cosun), en wat de exacte vergoeding zal zijn (een deel van de vergoeding is vanwege de inlevering van aandelen). Daarnaast is het de vraag of Domeinen nu al een claim kan leggen of pas bij het beëindigen van de pachtovereenkomst. Dit maakt het lastig om de

vragen van Domeinen te beantwoorden. Om te voorkomen dat telers rechten jegens hun verpachter verliezen, adviseert Cosun om bij het beantwoorden van vragen de volgende zin toe te voegen op het formulier van Domeinen en/of in een brief: “Ik betwist dat de verpachter aanspraak kan maken op 50% van de door mij ontvangen of te ontvangen vergoeding op basis van de inleverregeling en/of de generieke korting.“ Zodra er meer informatie beschikbaar is, zullen wij de leden nader informeren.

kort nieuws

Kringvergaderingen 2009 In februari organiseerde Cosun haar kringvergaderingen. Met de leden werden de jaarcijfers over 2008 besproken en de bietenprijs toegelicht. Ook waren er in verschillende afdelingen verkiezingen voor het kringbestuur. De heren L.R. Diepenbroek (Groningen), K. Vos en kringvoorzitter F.W. Zijlstra (Drenthe/ Overijssel-Noord) waren niet herkiesbaar en zijn afgetreden. Vanwege de geplande inkrimping van de ledenraad, worden hun plaatsen niet meer ingevuld. In de bestaande vacature in afdeling Zeeland-Midden is benoemd de heer J. Mol uit Kattendijke. Vanwege een aanpassing in de bestuurlijke organisatie van COVAS zijn de heren J.H.G.M.Vogels, J.M.H. Fonteijn, P.H.G. Nouwen, P.H. van Oosterhout, M.G.A. Raedts, J.H.G.M. Hermans en P.H.L. Frenken teruggetreden. Als nieuwe vertegenwoordigers van COVAS in de ledenraad van Cosun zijn benoemd de heren

J.H.D. Voncken uit Eys, R.A.M. Berden uit St. Odiliënberg en E.H.W.J.E. Michiels uit Horst.

Kringvergadering in Heinkenszand

Voorkom schade door een te lage pH Zoals uit het artikel van het IRS blijkt zijn er op lichte gronden nog veel percelen met een te lage pH. Suikerbieten hebben behoefte aan kalk. Voorkom schade als gevolg van een te lage pH en pas nu nog een bekalking toe met Betacal, de snelst werkende kalkmeststof. Informeer nu bij de agrarische dienst in uw gebied.

Prijsvraag Op de foto staan twee zaaikouters: de rechter is versleten, de linker is prima in orde. Noem drie mogelijke gevolgen van het zaaien met een versleten zaaikouter. Suikerbiet sign ale n

Tip: kijk in het boekje Suikerbietsignalen. Uw antwoord graag per e-mail sturen naar: [email protected]. Onder de goede inzenders wordt een steek-/ringsleutelset verloot.

Koos in ’t Hout

Jurgen Maassen

Praktijkgids voor een optimale suikeropb rengst

De oplossing van de vorige prijsvraag was foto B: bij een goede zaaiconditie moet de grond goed verkruimelen tussen de vingers. Onder de inzenders met het goede antwoord is een gratis standaard bodemonderzoek verloot. De winnaar is: A.J. Vermue te Nisse.