nr 2 - April website :

nr 2 - April 2003

E-mail : [email protected] • website : www.europaziekenhuizen.be Afgiftekantoor:Brussel X. VERANTWOORDELIJKE UITGEVER :Dr Pierre Nys. EUROPA ZIEKENHUIZEN V.Z.W. • De Frélaan 206,1180 Brussel.

Vermogensopbouw is voor

dokters briefje. onmisbaar, dat geven we u op een

Goed. Uw praktijk is financieel gezond. Maar hebt u daarvoor uzelf niet te veel weggecijferd ? Hoe zeker bent u van uw zaak binnen 10, 20 jaar ? Misschien wordt het tijd om nu aan de gezondheid van uw privé-vermogen te denken. Haal er liefst meteen een specialist bij: ga eens praten met iemand van Bank J.Van Breda & C°. We dokteren graag een gepast recept voor u uit. In overleg met een beleggingsexpert, als u dat wenst. Ook in privé-zaken bewijzen we dat onze specialisatie, onze snelheid en onze persoonlijke aanpak het verschil maken.

Wil u ons beter leren kennen? Bel gratis 0800-9-2121, surf naar www.bankvanbreda.be of e-mail naar [email protected]

Inhoud nr. 2 04

EDITO

EUROSCOOP

05-06

GEZONDHEIDSZORG : EEN WAANZINNIGE TREIN ?

VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Dr Pierre Nys

07-11

EURO.NEWS - Nieuwe medewerkers - Collega’s die ons verlaten - Hemodialyse op de site St.-Michiel - Borstkliniek in St.-Elisabeth - Innovaties in de vaatheelkunde ? - Cognitief bilan - Raadpleging diëtetiek

13-25

Site St.-Elisabeth De Frélaan 206 1180 Brussel Tel. : 02/373.16.11 Fax : 02/373.18.96 Spoedgevallen 24U/24 02/373.16.00

25 26-27

Site St.-Michiel

28

Linthoutstraat 150 1040 Brussel

29-31

Tel. : 02/737.80.00 Fax : 02/737.80.01

32

Spoedgevallen 24U/24 02/737.89.00

33 34-37

Site 2 Alice

Dossier : ESTHETIC IN HEALTH - Voorstelling van de dienst " Esthetic in Health “ - De faciale veroudering : analyse en aanpak Dr Daniel Meunier - Esthetische chirurgie van de borsten Dr Gaëtan Willemart - De liposculptuur Dr Gaëtan Willemart - Schoonheidsverzorging - Endermologie® - Conventionele veneuze chirurgie en Esthetiek Dr Yvan Leclef CYBEROSCOOP

VERTALINGEN Simonne Buteneers

WAARVOOR DIENT DEZE “TRUKKENDOOS” ?

GRAFISME Maca Illustraties : P. Maka

UW MENING DRUK Cloetens

EVENEMENTEN

REDACTIE ADRES Euroscoop Site St.-Elisabeth De Frélaan 206 1180 Brussel Tel. : 02/373.16.89 Fax : 02/373.18.96 E-mail :[email protected]

IN DE SCHIJNWERPER

INTERESSANT OM WETEN

42

SECRETARIAAT Brendi Foubert

VOEL JE GOED IN JE VEL

39

Tel. : 02/373.45.11 Fax : 02/373.46.86

REDACTIERAAD Dr Gaëtane Boon, Dr Sabine Deckers, Dr Frank De Wolf, Dr Frédéric Haven, Dr Daniel Hublet, Dr Jim Ilunga, Dr Paul Jonard, Dr Annick Sauvage, Dr Charles Scheid, Dr Jean-Marie Van Caster, Dr Frederike Van Raemdonck, Dr Guy Vielle, Dr Gaëtan Willemart.

IN ELECTRO VERITAS

HARTEDIEF

40-42

COORDINATIE Chantal Dekempeneer

FOTOGRAFIE Brendi Foubert

38

Groeselenberg 57 1180 Brussel

HOOFDREDACTEURS Dr Roxane Audistère Dr Pierre Nys

DE MEMOIRES VAN EUMENEGUIL VOLGEND NUMMER

Tijdschrift voor het medisch korps. Geneesheren die Euroscoop niet ontvangen en toch geïnteresseerd zijn, mogen contact opnemen met de redactie.

Alle rechten voorbehouden, met inbegrip van vertalingen.

Tijdschrift van de europa ziekenhuizen

|

03

TOT IN DE

E XTRA UITDAGING R E L E VA N T OPENBARING S AMEN C R E AT I E F ORIGINEEL OPMERKELIJK PUNTJES

edito Schitterende Arwen, elfenprinses, Monsterachtige gelaatsuitdrukking van een Huruk-hai strijder, Raadsels van het beeld, schatten van de creativiteit, magie van de make-up ... Wist u dat enkel het aanbrengen van de " elfenoortjes " dagelijks drie lange werkuren in beslag nam ? Is het nodig om de afmattende grimeersessies van de strijders van Isengard te beschrijven ? Ver weg van deze fantastische reizen doorheen het onbekende zijn er, binnen onze ziekenhuizen, vakmannen van de schoonheid, in teamverband, aan het werk om iedereen beterschap en harmonie te bieden. Wat zien wij in onze spiegel, hoe zullen wij er binnen twintig jaar uitzien ? Bodemloze vragen die wij samen zullen ontrafelen bij het volgen van onze reisroute doorheen " Esthetic in Health " : elegante hoofddracht, sprankelende blik, volmaakt stralende glimlach, gratie van een alert lichaam. Alles nodigt ons uit op de ontdekking van het " Andere " en dit zonder de zoektocht naar het meest waardevolle te verzuimen : " Il n’est qu’un luxe véritable, et c’est celui des relations humaines " (St-Exupéry).

04

|

Dr Pierre Nys Hoofdredacteur

Dr Roxane Audistère Hoofdredacteur

Dr Marc Van Campenhoudt Afgevaardigd Beheerder Hoofdgeneesheer

Dr Mieke De Bie Afgevaardigd Beheerder Algemeen Directeur

nr 2 april 2003


Gezondheidszorg : een waanzinnige trein ? Dr Marc Van Campenhoudt Afgevaardigd Beheerder, Hoofdgeneesheer Dr Mieke De Bie Afgevaardigd Beheerder, Algemeen Directeur België beschikt over één van de meest performante systemen op het vlak van de gezondheidszorg en dit reeds sedert een halve eeuw. De performantie ervan blijkt uit volgende redenen : - De kwaliteit van de Belgische geneeskunde wordt erkend als één van de beste van de wereld. - De zorgen zijn toegankelijk voor iedereen (zelfs wanneer dit systeem van jaar tot jaar enkele beperkingen onderging). - De vrije keuze van de zorgverlener is gewaarborgd. Het Belgisch systeem, dat min of meer op goed geluk gecopieerd werd door verschillende andere landen, blijkt echter in ademnood te geraken. Deze toestand is te wijten aan een stijging van de kosten, onvermijdelijk omwille van verschillende redenen. De twee belangrijkste zijn de verlenging van de gemiddelde levensduur en de alsmaar stijgende kost van de technieken, noodzakelijk voor het behoud van de performantiegraad waaraan onze landgenoten gewend raakten. De technologische kosten zijn minder gebonden aan de zware apparatuur dan aan het " disposable " materiaal dat erbij hoort. De firma’s van medisch materiaal hebben, enerzijds, effectief de neiging om de kosten van apparatuur binnen aanvaardbare grenzen te

handhaven door, anderzijds, des te meer te smullen van de opbrengsten van de absoluut noodzakelijke uitgaven die de gebruikers, per patiënt, dienen te maken.De Minister van Volksgezondheid vindt het verstandig om de ziekenhuizen te verbieden dit " disposable " materiaal aan te rekenen, onder voorwendsel dat dit begrepen is in de verpleegdagprijs. Heel recent werd er voor dit probleem een slechts gedeeltelijke oplossing gevonden. Deze buitensporige kosten voor materiaal, dat regelmatig vanuit de Verenigde Staten komt, kunnen verklaard worden door de zwakke marge in de prijsonderhandelingen op een markt – de Belgische markt – die verwaarloosbaar is in vergelijking met de Verenigde Staten. Wanneer er paal en perk gesteld wordt aan het financieringssysteem van de Belgische gezondheidszorg, dan dient er duidelijk gesteld te worden dat dit zeker en vast niet te wijten is aan de hoegrootheid van de medische honoraria en evenmin aan de personeelskosten. Onderstaande tabel, uitgaande van de christelijke mutualiteiten, toont aan dat de stijging van de ziekenhuiskosten, over tien jaar, volstrekt aanvaardbaar zijn, rekening houdend met het feit dat de belangrijkste kosten vertegenwoordigd worden door de personeelskosten, die rechtstreeks gebonden zijn aan de nationale baremaschalen.

Evolutie van de uitgaven in de gezondheidszorg Cijfers in miljarden BF Ziekenhuizen Honoraria (medicatie, Klinische biologie, beeldvorming) Medicatie Implantaten Rusthuizen Thuisverzorging Aids, verslaving, Palliatieve Zorgen. Andere (optieker, bandagist, enz.) Totaal

Uitgaven 1990 69,60 118,80

Uitgaven 2000 119,17 165,51

Verhoging 49,57 46,71

Verhoging in % 71,2 % 39,3 %

46,33 3,62 9,53 9,95 -

98,42 9,91 35,01 22,11 5,52

52,08 6,29 25,48 12,16 5,52

112,4 % 173,7 % 267,3 % 122,2 % -

27,34

61,46

34,11

124,8

285,17

517,11

231,94

81,3 %

Bron : Alliantie Nationale Christelijke Mutualiteiten. Infografie Le Soir - 05.10.01 nr 2 april 2003

|

05

Enkele egoïsten worden in de waan gelaten van het bestaan van een geneeskunde met twee snelheden, dankzij hetwelke bevoorrechte personen naar eigen zeggen beter verzorgd zouden worden dan hun landgenoten, en dit op basis van een financiële discriminatie.

Anderzijds is de verhoging van de medische honoraria, met inbegrip van de klinische biologie en de medische beeldvorming, over tien jaar, ronduit belachelijk : 39,3%. Met het oog op deze cijfers wordt het gevecht van de huisartsen om, met heel veel moeite, 20 € per raadpleging en 30 € per huisbezoek te bekomen, vernederend, gezien deze eis meer dan redelijk is. Het is duidelijk dat wij te maken hebben met een evidente degradatie van de koopkracht van het medisch korps. Deze vaststelling wordt nog schrijnender bij de zogenaamd onbegeerlijke prestaties, zoals bijvoorbeeld de wachtdiensten, of deze nu uitgevoerd worden door externe geneesheren of door ziekenhuisgeneesheren, die dermate slecht vergoed worden dat het medisch korps gedemotiveerd wordt voor dit type activiteit. Het is bedroevend vast te moeten stellen dat meer en meer geneesheren-specialisten vermijden om deze uiterst gevaarlijke en zeer slecht geremunereerde nacht- en weekendprestaties in het ziekenhuis uit te oefenen. Men stelt vast dat 90% van de klachten, gericht tot de ziekenhuisdirecties, ingediend worden door patiënten die een beroep deden op de dienst spoedgevallen, en dit soms onterecht. Er wordt dus een slecht geremunereerde geneeskunde vastgesteld ten opzichte van andere vergelijkbare humane activiteiten en dit in een kontekst van voortdurende besparingen, opgelegd door de overheid. De noodzaak om de beschikbare gelden goed te beheren wordt door niemand weerlegd. In de loop der jaren bleken de uitgaven trouwens meer en meer gerechtvaardigd. De gejustifieerde rationalisatiemaatregelen stelden nooit een probleem, en dit in tegenstelling tot de maatregelen, indien niet buitensporing, dan toch onjuist en gericht, doorgevoerd door de huidige Minister Vandenbroucke. De grond van het probleem is dat de overheid, met de steun van de werkgevers en de syndicale organisaties, beweert de stijging van de gezondheidszorgen binnen arbitraire grenzen te behouden ten opzichte van de stijging van het BIP (0,7%), behalve in 2002, waar de regering diende in te stemmen met de onmogelijkheid om deze budgettaire doelstelling te handhaven. Onze bestuurders zouden voor eens en voor altijd dienen te begrijpen dat het behoud van een performant systeem, min of meer gratis en vrij, een prijs heeft die niet hoger mag liggen dan de stijging van het BBP.

06

|

nr 2 april 2003

De enige oplossing is een degelijke financiering van de gezondheidszorgen te overwegen, in overeenstemming met de technologische evolutie, door de oprichting van een derde financieringspeiler (naast het systeem van bijdragen en fiscaliteit). Deze derde peiler zou een systeem van bijkomende verzekering bevatten, zowel toegankelijk voor de mutualistische als de private organismen, voor zover de systemen gelijklopend zouden zijn. De mutualistische organisaties zouden de coördinatie van deze derde peiler kunnen verzekeren. De kost voor de overheid zou voornamelijk gebonden zijn aan de financiering van de bijdagen van ambtenaren, van werklozen en, tenminste gedeeltelijk, van gepensioneerden. Deze noodzaak niet overwegen, en doorgaan met het laten geloven dat het systeem zichzelf in evenwicht kan brengen met de huidige middelen, is volksverlakkerij. In plaats van de gezondheidswerkers en de ziekenhuisbeheerders op de huid te zitten, zou Minister Vandenbroucke er, in het begin van zijn mandaat, veel beter aan gedaan hebben deze situatie degelijk in te schatten. In plaats van hier en daar enkele pleisters op de wonden te plakken, in plaats van verdeeldheid te zaaien door de enen te bevoordeligen ten koste van de anderen, zou de Minister meer bijval geoogst hebben door de stier bij de hoorns te vatten, in plaats van iedereen mistevreden te maken door meestal arbitraire maatregelen. Op het vlak van de uitgaven dient hij erkend te worden voor enkele goede maatregelen, zoals de forfaitarisatie van bepaalde pathologieën en de notie van gerechtvaardigde bedden. Naast deze nogal evidente maatregelen is het bilan meer dan mager. In plaats van te praten moet men, in dit land, de knoop doorhakken door rekening te houden met de bekommernissen van de bevolking, zonder zich in slaap te laten sussen door valse illusies. Wij gaan binnenkort naar de stembus. Wij uiten de wens dat de volgende Ministers van Sociale Zaken en van Volksgezondheid de problemen die ons aanbelangen op een radicaal andere manier zullen aansnijden.

Wat ons, binnen de Europa Ziekenhuizen, betreft, proberen wij, bij gebrek aan steun, vergelijkbaar met deze waarvan bijvoorbeeld de Brusselse openbare ziekenhuizen genieten, door een strikt beheer van de uitgaven, prioritair de medische investeringen te behartigen en, vervolgens, de inkomsten van geneesheren en van personeel. Deze twee elementen zijn een waarborg voor kwaliteit en motivatie. Laat ons hopen dat deze, helaas reeds minimalistische strategie mag blijven bestaan dankzij een echte tenlastenname,door de overheden, van de belangen van patiënten, hetgeen voor ons essentieel is. Bij gebrek aan een tenlastenname van deze problematiek lopen wij, in de komende jaren, het risico in ons land Europeanen van de Oostbloklanden te zien opdraven die, in onze plaats, de wachten en andere lastige en slecht geremunereerde prestaties zullen komen verzekeren. Dit zou werkelijk heel jammer en nadelig zijn voor ons allen, zowel patiënten als zorgverstrekkers.

EURO NEWS Nieuwe medewerkers Vasculaire heelkunde

Gastro-enterologie

Vasulaire heelkunde

Dr Anne-Catherine BAFORT Vasculaire heelkunde (UCL 2001) Site St.-Elisabeth Interesse : Vasculaire en endovasculaire heelkunde dankzij een vruchtbaar jaar in Marseille bij Dr Begeron en een goede ervaring in Radiologie.

Dr Eric FRANCOIS

Prof Dr Robert VERHELST Vasculaire heelkunde (UCL 1987) Site St.-Elisabeth Interesse : - Endovasculaire, niet invasieve heelkunde, dilataties. - Endoprothesen van de aorta in de behandeling van aneurysma. - Heelkunde van de thoracale aorta.

Tandheelkunde Katleen WILMAERS Algemene tandheelkunde (VUB 2001) Site St.-Elisabeth

Gastro-enterologie (ULB 1999) Site St.-Michiel Interesse : Algemene Gastroenterologie met het accent op de diagnostische en therapeutische endoscopie. Huidige projecten op de site St-Michiel : - De ontwikkeling van de opsporing van colon kanker. - Het in handen nemen van overgewicht in een reeds bestaande plurisdisciplinaire ploeg en het plaatsen van maagballonnen bij bepaalde patiënten. - Het nemen van leverbiopsies via transjugulaire weg in het kader van uitgesproken leveraandoeningen en portale hypertensie.

Collega’s die ons verlaten… na een goed gevulde loopbaan in ons ziekenhuis : Dr Alain DE COCK Dit is het verhaal van een aanwezigheid van bijna 40 jaar op de site 2 Alice, in de dienst radiotherapie, radiologie en aan de school voor verpleegkundigen …

Dr André PURNODE Opstandige hormonen temmen … Slapende hormonen aanwakkeren … Onstandvastige diabetes in evenwicht brengen … Zwaarlijvigheid verslaan …

Dit is het verhaal van een samenwerking met de Europa Ziekenhuizen, oorspronkelijk voorzien voor 5 jaar maar het werden er 10 …

Na zoveel jaren op de dienst endocrinologie in St- Michiel, verlaat Dr André Purnode onze instelling.

Dit is het verhaal van een radioloog die conventionele radiologie toepaste, maar die dat zo ontzettend goed deed … Dit is het verhaal van een collega die in de dienst een bron van sereniteit was. Dank voor alles en veel geluk !

Zijn patiënten en medewerkers zullen hem missen … zijn familie is tevreden.

Dr Robert VAN GESTEL Na een loopbaan van meer dan 30 jaar in het St.-Elisabeth Ziekenhuis, als chirurg in de vaatheelkunde, gaat Dr Van Gestel op rust. Na 9 jaar samenwerken, heb ik zijn

beschikbaarheid voor de dienst en voor zijn patiënten, evenals als zijn edelmoedigheid tegenover de anderen kunnen waarderen. Dit alles heeft hem aangespoord om zijn hulp, met hart en ziel, in Roemenië aan te bieden. Dankzij hem hebben verschillende roemeense assistenten in de heelkunde, anesthesie, interne geneeskunde of radiologie, hun studies in ons ziekenhuis kunnen vervolmaken. Vele roemeense geneesheren zullen in de toekomst nog kunnen genieten van de kennis die hij heeft opgedaan sinds al die jaren.


|

07

EURO NEWS NIEUW Hemodialyse op de site St.-Michiel DIALYSE Tel. : 02/737.85.70 RAADPLEGING NEFROLOGIE Tel. : 02/737.84.30 E-mail : [email protected]

Sinds oktober 2002 is de dienst hemodialyse geopend op de site St.-Michiel voor de behandeling van patiënten met terminale chronische nierinsufficiëntie. Met meer dan 10 jaar ervaring op het gebied van hemodialyse op de site 2 Alice, heeft de dialysegroep van de Europa Ziekenhuizen de eer en het genoegen U de opening aan te kondigen van een dialysedienst op de site St.-Michiel te Etterbeek. Deze dienst is gelegen in de Linthoutstraat op het gelijkvloers, na de ingang rechts.

De medische ploeg bestaat uit Dr Francois REGINSTER (UCL) en Dr An VAN AUDENHOVE (KUL). U kan steeds contact opnemen voor eventuele vragen, alsook voor een rondleiding op de dienst.

De dienst omvat 8 dialyseposten (waarvan 1 in een isolatiekamer) in een ruim en modern kader.

Borstkliniek in St.-Elisabeth Sinds meer dan 10 jaar functioneert, binnen onze instelling, een multidisciplinaire ploeg welke de oppuntstelling en volledige behandeling van borstaandoeningen garandeert. Een wekelijkse stafvergadering vindt plaats op dinsdag van 13 tot 14 uur. Alle leden, betrokken in de diagnose en behandeling van borstaandoeningen en gynaecologische oncologie, nemen deel aan deze meeting. De wekelijkse vergadering staat open voor alle geneesheren, huisartsen of specialisten, die een persoonlijke casus wensen 08

|

nr 2 april 2003

te bespreken of graag deelnemen in de te nemen beslissingen aangaande hun patiënten. De dossiers van de geplande heelkundige ingrepen worden besproken alsmede de dossiers van de postoperatieve patiënten. De voorlopige resultaten worden overlopen en eventueel interessante casussen van de consultaties. De operatieve indicaties worden uitvoerig besproken. De anatomopathologische resultaten worden medegedeeld, hetgeen aan éénieder toelaat de nodige feedback aan informatie te vergaren en zo zijn redenering


te integreren in de noden van de andere specialiteiten en op deze wijze te komen tot een verrijking van z’n eigen ervaring. De eventuele complementaire behandelingen worden besproken in het licht van internationale consensussen en guid lines. Het therapeutisch beleid wordt tijdens de eerste postoperatieve consultatie aan de patiënte uitgelegd. De huisarts wordt van dit alles schriftelijk op de hoogte gehouden. Aldoende wordt een continuïteit van zorgen tussen de verschillende disciplines en huisarts verzekerd. De patiënten worden bewust gemaakt van de aanwezigheid van deze multidisciplinaire ploeg rondom hen. Door deze benadering van hun ziekte wordt getracht de patiënten zoveel mogelijk gerust te stellen in deze bijzonder moeilijke omstandigheden.

Tijdens hun hospitalisatie worden zij in contact gebracht met verscheidene praktische aspecten zijnde : kine, reconstructieve heelkunde, borstprothesen, en eventueel psychologische ondersteuning en contacten met zelfhulpgroepen zoals “leven als voorheen”. Het is voor niemand een geheim dat “senologie” een multidisciplinaire structuur vereist, huisarts inbegrepen, waarvan elk lid probeert de nodige inspanningen te leveren om zich op de hoogte te houden van de recentste ontwikkelingen in dit domein. Dit alles met slechts één doel voor ogen met name kwaliteit van zorgen voor het welzijn van onze patiënten.

De ploeg van senologie in St.-Elisabeth De chirurgen :

Dr Alain CHARLES Dr Sonia VANDERLINDEN De personen die het dichtst in aanraking komen met de diagnose en de behandeling hebben elke week een vergadering op dinsdag tussen 13 en 14 uur, Site St.-Elisabeth (tel. : 02/373.17.30). U bent steeds welkom.

Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.17.31 Gynaecologen : Dr Alain CHARLES Dr Sonia VANDERLINDEN Tel. : 02/373.17.20 Algemene : Dr Koen VAN BELLE Plastische : Tel. : 02/373.17.20 Dr Paul CEUTERICK Dr Gaëtan WILLEMART De anatome-patologen : Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.19.19 Dr Pierrette MICHEL Dr Saskia DEDEURWAERDERE Dr Isabelle RAHIER De radiotherapeuten :

De senologen - gynaecologen : Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.17.31 Dr Alain CHARLES Dr Sonia VANDERLINDEN De radiologen : Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.17.70 Dr Marie-France BILLEMONT Dr Damienne de la KETHULLE de RYHOVE

Site 2 Alice Dr Marina DEBECKER Dr Marie CHALTIN Dr Carl SALEMBIER

Tel. : 02/373.47.58

De psychologen : Site St.-Elisabeth Pascale GUSTIN Sofie VAN HEES

Tel. : 02/373.17.31

De sociaal assistenten : Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.16.53 Jetta PALMANS Els VANHOOREBEEK Monique SCLAVONS Fabienne DERICK Dienst Fysiotherapie - Revalidatie : Sites St.-Elisabeth-2 Alice Tel. : 02/373.17.60 Dr Eugène CAMERMAN (fysiotherapeut) Philippe DUVAL (kinesitherapeut) Erna SCHELLENS (kinesitherapeute) Ingrid ROEX (kinesitherapeute) Françoise VAN LAETHEM (kinesitherapeute) Laurent DEMARET (kinesitherapeut) De kine-endermologen : Site 2 Alice Tel. : 02/373.47.04 Patricia VAN FRACHEM Françoise KAECKENBEEK

De medische oncologen : Site 2 Alice Tel. : 02/373.16.39 Dr Dominique VERHULST Dr Christian DUBOIS

Verpleegkundige senologie : Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.17.31 Patricia VAN DER BORGHT

nr 2 april 2003

|

09

EURO NEWS

Innovaties in de vaatheelkunde ? Site St.-Elisabeth : Tel. : 02/373.17.20 Site 2 Alice : Tel. : 02/373.47.04 Site St.-Michiel : Tel. : 02/737.84.00

De moderne vaatheelkunde beperkt zich niet alleen tot de klassieke open ingrepen maar omvat eveneens de minder invasieve, percutane, endovasculaire benadering van de slagaders en de aders. De klassieke heelkunde heeft al heel lang zijn doeltreffendheid en duurzaamheid bewezen, wanneer deze in zeer goede omstandigheden kan uitgevoerd worden, na een oppuntstelling en volledige preoperatieve voorbereiding. Zo bedraagt het ziekte -sterftecijfer van een electief geopereerd abdominaal aneurysma minder dan 4% en van een carotis minder dan 2%. De grenzen van deze heelkunde liggen voornamelijk bij oudere patiënten die, omwille van een breed ziektebeeld, het operatierisico verhogen. Dit liet een ontplooiing toe van de endovasculaire technieken – dilatatie, stenting trombolyse, … – die in sommige gevallen ambulant gerealiseerd kunnen worden en voorgesteld worden aan fragiele patiënten, slechte kandidaten voor heelkunde. De dilatatie en stenting van stenosen van de arteria iliaca, renalis, en, in mindere mate van de arteria femoralis, geven zeer goede resultaten op middelen lange termijn. Recentelijk, liet de endovasculaire behandeling van een abdominaal of thoracaal aneurysma of dissectie, met behulp van één of meerdere bedekte stents ingebracht via femorale weg, een efficiënt en duurzaam uitsluitsel toe van de aneurysmazak zonder een laparotomie of een thoracotomie noodzakelijk te maken. De dilatatie-stenting van de carotis slagaders is voortaan mogelijk bij welbepaalde indicaties dankzij cerebrale protectiesystemen; de resultaten van deze aanpak moeten voorzichtig geëvalueerd en vergeleken worden met de klassieke heelkunde. Het is belangrijk dat de klassieke en endovasculaire heelkundige technieken, meestal complementair en gericht op

10

|

nr 2 april 2003

hetzelfde type patiënten, uitgevoerd kunnen worden binnen dezelfde ploeg, door specialisten met een gelijklopende ervaring in beide domeinen en die tevens beschikken over aangepast radiologisch materiaal. De ploeg vasculaire heelkunde van de Europa Ziekenhuizen bestaat uit 4 chirurgen die 24u/24 instaan voor alle aspecten van de arteriële en veneuze pathologie : echo doppler, vaatheelkunde, arteriële heelkunde (aneurysma van de abdominale en thoracale aorta, occlusie letsels van de aorta iliaca en femoralis, carotis...), endovasculaire technieken (dilataties, stents, endoprothesen,…). Dokters Anne-Catherine BAFORT en Yvan LECLEF werken beide op de sites St.-Elisabeth en 2 Alice. Dokter Chaouki CHOGHARI is verantwoordelijk voor de vaatheelkunde op de site St-Michiel.Professor Robert VERHELST oefent een deeltijdse klinische activiteit uit op de site St.-Elisabeth, en verzekert de coördinatie van de verschillende sites alsook de ontwikkeling van de nieuwe technieken binnen deze sector. Een nauwe samenwerking met de hartchirurgie, de radiologie, de cardiologie, de anesthesie en de reanimatie en de organisatie van multidisciplinaire vergaderingen, staan borg voor een optimale behandeling van de patiënt, vóór, tijdens en na de ingreep. Deze manier van werken laat toe de patiënt een techniek aan te bieden die het beste tegemoet komt aan zijn algemene toestand (leeftijd, antecedenten, risicofactoren, …) en aan de morfologie van zijn vasculair letsel. Daarenboven bestaat er sinds kort een nauwe samenwerking met de dienst Cardiovasculaire en Thoracale Heelkunde van de Universitaire Ziekenhuizen St. Luc door de klinische activiteit van Prof. NOIRHOMME en Prof. EL KHOURY op de site St.-Elisabeth.


COGNITIEF BILAN : een multidisciplinaire aanpak voor geheugenproblemen 1. Waarom een geheugenkliniek ? - Om de huisarts en zijn patiënt te helpen bij het onderzoeken van geheugen- en andere cognitieve klachten. - Om zo juist mogelijk het type van dementie te beschrijven (Alzheimer, vasculaire of Lewy body dementie, hydrocefalie, omkeerbare dementies) en een behandelingsschema op te stellen. - Om samen met de huisarts, de patiënt en zijn familie de evolutie van deze langdurige ziekte te bespreken en op te volgen.

2. Op welke manier ? Door een multidisciplinaire aanpak. - Medisch : medisch bilan ( biologie, radiologie, scintigrafie), geriatrie (“geriatric assessment”), neurologie (opzoekingen in het kader van de complexe nosologie). - Cognitief en psychologisch : neuropsychologische testing, evaluatie van het verlies, evaluatie van de depressie, onderhoud met de familie. - Sociaal (raadgevingen, hulp aanbieden, verenigingen, documentatie). Het cognitief bilan en het opstellen van een therapeutisch plan gebeuren zoveel mogelijk op 1 dag.

De dieetploegen van de sites 2 Alice, St.-Elisabeth en St.-Michiel bieden hun

3. Wie komt hiervoor in aanmerking ? Patiënten met volgende klachten : - geheugenstoornissen : zowel de bejaarde (volgens de in de literatuur gehanteerde grens van > 65 jaar) als de jongere volwassene. - chronische of subacute gedrags- en/of karakterveranderingen. - progressieve fatische stoornissen. - afnemende zelfstandigheid en zelfredzaamheid (beginnende dementie versus depressie).

RAADPLEGINGEN NA AFSPRAAK Site 2 Alice : WELCOME CLINIC Tel. : 02/373.45.45

Patiënten die reeds behandeld werden met een anticholinesterase-remmer en bij wie de diagnose van de ziekte van Alzheimer nog niet zeker is. Patiënten waarbij een dossier ter terugbetaling van anticholinesterase-remmer dient te worden opgesteld.

4. Hoe verloopt het praktisch ? Het cognitief bilan wordt opgemaakt in de “Welcome Clinic” op de site 2 Alice en dit elke dinsdag. De huisarts die wenst een patiënt door te verwijzen, kan dat via een vooraf gemaakte afspraak op het telefoonnummer 02/373.45.45, met de melding dat het om een cognitief bilan gaat.`

Raadpleging diëtetiek

RAADPLEGING NA AFSPRAAK

diensten aan zowel voor hospitalisatie als voor raadplegingen. Men kan er terecht in allerlei situaties waarbij een voedingsaanpassing vereist is (diabetes, cardiovasculaire aandoeningen, digestieve aandoeningen, zwaarlijvigheid, voeding van adolescenten, ondervoeding, evenwichtige voeding, …).

Site St.-Elisabeth : Tel. : 02/373.16.79 Site 2 Alice : Tel. : 02/373.46.79 Site St. Michiel : Tel. : 02/737.83.90 nr 2 april 2003

|

11

DERMABOND sluit de huid INDICATIES • • •

incisies en huidtraumata bij diepere wonden subcutis hechten niet gebruiken bij wonden onder zeer grote spanning, tenzij in combinatie met geïnverteerde intradermale hechting(en) of immobilisatie

VOORDELEN VOOR PATIËNT & GEBRUIKER • • • •

wassen en douchen mag geen kans op prik-accidenten geen verwijdering van hechtingen antibacteriële barriere

MOOI VAS (Visual Analogue Scale) Gemiddeld cosmetisch resultaat na 1 jaar, 0 is beste en 100 is slechtste score D. Toriumi et al Use of octyl-2-cyanoacrylate for skin closure in facial plastic surgery; Plastic and Reconstructive Surgery November 1998

uitstekend cosmetisch resultaat korte behandelingstijd zeer patiëntvriendelijk geen verband

100 80 60 40 30 20 10 0 DERMABOND*

Hechten

p = 0,03 n = 100

ECONOMISCHE ASPECTEN • • •

besparing op materiaalkosten kortere behandelingstijd door arts en verpleegkundige geen retourconsult

SNEL Gemiddelde tijd sluiten huid in minuten J. Quinn et al A randomised trial comparing octylcyanoacrylate tissue adhesive and sutures in the management of lacerations; JAMA May 1997

• • • •

15

10

5

0 DERMABOND*

Hechten

p < 0,001 n = 130

Video en trainingsinformatie verkrijgbaar: [email protected]

DOSSIER ESTHETIC IN HEALTH

Deze eenheid is een innoverend concept in het ziekenhuismilieu : een nauwe samenwerking tussen 3 medische specialiteiten (dermatologie, plastische- esthetische en reconstructieve heelkunde en vaatheelkunde : flebologie), 2 kine-endermologen en een schoonheidsspecialiste. Dermatologen

Vasculaire chirurgen

Dr Véronique Van Den Haute Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.17.20 Site 2 Alice Tel. : 02/373.47.04

Dr Yvan Leclef Site 2 Alice Site St.-Elisabeth

Tel. : 02/373.47.04 Tel. : 02/373.17.20

Dr Geneviève Philippart Site 2 Alice Tel. : 02/373.47.04 Site St.-Elisabeth Tel. : 02/373.17.20

Dr Anthony Chullikal Site St.-Michiel Site 2 Alice

Tel. : 02/737.84.00 Tel. : 02/373.47.04

Dr Béatrice Follet Site St.-Michiel Site 2 Alice

Kine-endermologen Tel. : 02/737.81.00 Tel. : 02/373.47.04

Plastische chirurgen Dr Gaëtan Willemart Site St.-Elisabeth Site 2 Alice Dr Daniel Meunier Site St.-Michiel Site 2 Alice

Tel. : 02/373.17.20 Tel. : 02/373.47.04

Patricia Van Frachen Françoise Kaeckenbeek Site 2 Alice

Tel. : 02/373.47.04

Schoonheidsspecialiste Vanessa Tonnoir Site 2 Alice

Tel. : 02/373.47.04

Tel. : 02/737.84.00 Tel. : 02/373.47.04 Tijdschrift van de europa ziekenhuizen

|

13


De faciale veroudering : analyse en aanpak Dr Daniel Meunier Plastische, Esthetische en Reconstructieve heelkunde Sites 2 Alice – St-Michiel Het fysiologisch fenomeen " veroudering " is onvermijdelijk, onomkeerbaar, en tast geleidelijk het volledige organisme aan. Deze natuurlijke evolutie, volop in de belangstelling van de media, heeft tot gevolg dat er in onze samenleving een groeiende vraag is naar correctie. De faciale veroudering tast het geheel van de faciale structuren aan, hetgeen een grondige analyse noodzakelijk maakt. Deze analyse zal een gepersonaliseerde therapeutische strategie toelaten met objectieven die zowel realistisch zijn voor de patiënt als haalbaar voor de chirurg. De vraag en de motivatie van de patiënt spelen hierbij een belangrijke rol. Tegenwoordig kan de " verouderings "chirurgie aan elk geval aangepast worden. Er jonger uitzien is niet langer een synoniem voor een mager en uitgestreken gelaat. De alsmaar beter wordende kennis van de fysiologische mechanismen van het ouder worden werkt de ontwikkeling en de verfijning van verschillende verjongingstechnieken in de hand. Deze technieken die, als het ware, " à la carte " kunnen worden uitgevoerd, maken een " lifting op maat " mogelijk, aangepast aan elke patiënt(e).

Klinische aspecten van de veroudering Het ouder worden is een fenomeen dat op identieke wijze voorkomt bij elk individu, doch geen lineair verloop kent in de tijd. De zichtbare weerslag op faciaal vlak is variabel van persoon tot persoon en van streek tot streek op eenzelfde individu. Veelvuldige factoren zijn verantwoordelijk voor het involutief proces. Zij kunnen instrinsiek zijn (erfelijk geprogrammeerd en weinig beïnvloedbaar) ofwel extrinsiek (voeding, toxines...) en onderhevig aan wijzigingen.

De huid De eerste tekenen van faciale veroudering worden zichtbaar ter hoogte van de huid. Er vormen zich kleine en grote rimpels, lentigo’s, vasculaire letsels (couperose, teleangiëctasieën), alsook huidplooien. Men onderscheidt over het algemeen de intrinsieke of chronologische veroudering van de extrinsieke of heliodermische veroudering. De histologische wijzigingen verschillen volgens het type van veroudering (chronologisch of heliodermisch). Klinisch is het echter moeilijk een verschil waar te nemen omdat de veroudering meestal gemengd is ; vandaar het belang om de dominante vorm te bepalen. 14

|

nr 2 april 2003

Vele factoren spelen een rol : tabagisme, blootstelling aan de zon en hormonale tekorten bij de vrouw. Deze veroudering is verantwoordelijk voor dehydratatie van het derma en voor haar kwaliteitsverlies ivm elasticiteit en contractibiliteit. De zichtbare vertaling van deze veranderingen hangt eveneens af van de verhoudingen welke de huid heeft ten opzichte van de onderliggende structuren. Men heeft namelijk fibreuze banden teruggevonden ter hoogte van de onderzijde van het derma. We onderscheiden : - Rimpels in de frontale-, peri-orbitale- en peribuccale streek : de zogenaamde expressierimpels. - Veranderingen ter hoogte van het oppervlak met progressieve vorming van een rhomboïdale huid (wangen). - Een versterking van de plooien, o.a. nasogeniaal.

Het vetweefsel Vetweefsel is bij het kind bijzonder homogeen aanwezig over de gehele facies. Bij volwassenen daarentegen is deze variabel naargelang de leeftijd toeneemt. Hoewel het vetweefsel geen veranderingen ondergaat, draagt het toch bij tot ouderdomsverschijnselen door wijziging in volume en localisatie. Men vindt dit terug ter hoogte van de wangen en de mediane cervicale streek, en deze varieert bij elk individu. Zij ondergaat de invloed van de zwaartekracht en trekt de structuren mee waarmee ze verbonden is. Deze ptose brengt het verstoren mee van de harmonieuze vormen en verscherpt de lijnen in het aangezicht.


De spieren De veroudering van de spieren wordt gekenmerkt door afname van volume en toename van bindweefsel,wat een vermindering in dikte en kracht, evenals van de spiercontracties met zich meebrengt. Veranderingen van de faciale musculatuur zijn moeilijk waar te nemen. Het is een feit dat het heel moeilijk is om deze spierveranderingen correct te beoordelen. Toch is het belangrijk, om de verouderingsverschijnselen te begrijpen, de onderlinge verhoudingen te bestuderen. - De SMAS (superficial musculo-aponevrotic system) is een structuur welke het aangezicht bedekt over een zone uitgestrekt tussen de galea, ter hoogte van het voorhoofd, en het platysma ter hoogte van de cervicale streek. Ze vertoont zones van oppervlakkige verklevingen van de huid (voorhoofd, oogleden, lippen) en zones van diepe verkleving (parotis kapsel, temporo-mandibulaire streek en ter hoogte van de kin). - De fysio-pathologie van de spieren van de verschillende zones in het aangezicht : vorming van rimpels ter hoogte van de zones waar spier en huid sterk zijn verkleefd door herhaalde spiercontracties en door het verlies van volume van de spieren. - Verergering van de ptose in de diverse aangezichtsstreken (onderrand van de kin, cervico-mandibulaire streek) in de zones waar de spier weinig verkleefd is met de huid. De diverse zones in het aangezicht waar de aponevrose zich bevindt zijn essentieel punten waar er zich weinig verouderingsverschijnselen voordoen, vermits deze zones fixatiepunten zijn in het aangezicht.

Eénzelfde patiënte op 20 en 60 jaar. Zij vertoont bijna alle verschijnselen van het ouder worden : veranderingen van de huid (rimpels), verslapping van musculatuur en onderliggend vetweefsel, chronologische veroudering (ptose).

- Na deze analyse zal een topografische analyse, niveau per niveau (frontale-, orbitale-, malaire-, peribuccale streek, kin en hals) een aangepast operatief schema mogelijk maken. - De huidige technieken, in tegenstelling tot de vroeger gekende technieken welke meestal synoniem waren voor een stijf en naar achter getrokken aangezicht, laten toe een meer natuurlijk resultaat te bekomen, dankzij de ontwikkeling van minder agressieve liftings, technieken welke toelaten de beenderige sculptuur te remodeleren. Deze resultaten zijn dan ook betrouwbaar en stabiel.

Het beenderig skelet De ouderdomsverschijnselen komen vooral voor ter hoogte van het onderste derde van het aangezicht met vermindering van de hoogte aldaar (verlies van gebit welke leidt tot botresorptie ter hoogte van de alveolen). Deze ouderdomsverschijnselen kunnen eveneens beïnvloed worden door veranderingen in de gebitsocclusie. De meest significante gevolgen zijn te merken ter hoogte van de nasogeniale plooi, de lipprojectie en de projectie van de kin (heksenkin). De abnormale beendervorming van het type hypogenese, met of zonder veranderingen ter hoogte van de occlusie van het gebit, zijn verantwoordelijk voor vroegtijdige vorming van een dubbele kin. Ter hoogte van de cervicale streek kan men bij het verouderen lijden onder tassement van de verschillende cervicale wervels, evenals een hyperlordose, welke verantwoordelijk zijn voor een vervagen van de cervico-mandibulaire hoek.

Praktische conclusies van deze analyse - Een semiologische analyse van het geheel van het aangezicht, structuur per structuur, heeft als doel te bepalen welke techniek of associatie van technieken best geschik is voor een bepaalde patiënt.

Medico-chirurgische behandeling van het verouderend aangezicht 1. Oppervlakkige behandeling Resurfacing technieken a) Gladmaken van de huid door gebruik te maken van de laser De huidige lasers welke worden gebruikt zijn C02, ErbiumYag en Yag 1,32 microns. Deze toestellen laten een fotovaporisatie toe van de opperhuid geassocieerd aan een oppervlakkige coagulatie. Deze behandelingen vergen een pre-operatieve voorbereiding (bescherming van de huid met een zonnecrème, vitamine A zuur) en dit gedurende ongeveer 1 maand. Pre- en peroperatoir dient antibiotherapie gestart te worden evenals een antivirale behandeling. De behandeling gebeurt onder lokale anesthesie met of zonder sedatie, of onder algemene anesthesie in functie van de oppervlakte van de huid welke dient behandeld te worden. nr 2 april 2003

|

15

DOSSIER ESTHETIC IN HEALTH De belangrijkste indicaties zijn huidveranderingen veroorzaakt door blootstelling aan de zon, voornamelijk in de streek rond de ogen en mond. De totaliteit van het aangezicht kan eveneens worden behandeld, zelfs in associatie met een operatieve ingreep. De postoperatieve zorgen zijn heel strikt, voornamelijk gedurende de eerste week. De re-epithelialisatie gebeurt tussen de 6e en de 10e dag waarna een aangepaste make-up de terugkeer naar de sociale activiteiten toelaat. Belangrijk bij deze behandelingen is nodige uitleg verstrekken over de ingreep en zijn gevolgen. Er is een periode geweest dat deze techniek heel courant werd gebruikt, doch wegens de zwaarte van de ingreep, voornamelijk van de postoperatieve zorgen, zijn de indicaties verminderd. Nieuwe lasers zijn momenteel in de maak en worden nog experimenteel gebruikt. Deze lasers zijn echter minder agressief wat ook de postoperatieve zorgen duidelijk verbetert. Deze vernieuwde technologie zal mogelijks opnieuw tot een toename van deze techniek leiden. b) Dermabrasie Hiermee wordt bedoeld : mechanisch afslijten van de huid met een rotatief instrument. Deze kan uitgevoerd worden op een vooraf gedesinfecteerde huid. Het resultaat is afhankelijk van de diepte van het afschaven en het remoduleren welke hierop volgt na reëpidermisatie. Deze is ervaringsgebonden. c) Peelings Sinds het op de markt komen van de pasta Unna (tijdens het begin van deze eeuw), toen gebruikt voor de behandeling van acneletsels, zijn nieuwere produkten op de markt welke nog steeds verbeterd worden. Ze zijn meer en meer stabiel en laten meerdere applicaties toe in functie van de dieptewerking. Het principe is een regeneratie vanuit de diepte opwekken, met of zonder afpellen van de huid. Hierbij is hoofdzakelijk dat het chemisch produkt stabiel en standaard kan worden aangebracht, evenals spoeling toelaten of spontaan stoppen van de werking van het produkt om een gewenst resultaat te bekomen zonder zijn doel te missen. Men kan 3 soorten peelings onderscheiden : oppervlakkige, matige, en diepe peelings. - Voor wat oppervlakkige peelings betreft, vindt men peelings op basis van glycolzuur. Deze veroorzaken, volgens het type van de huid en de manier van aanbrengen evenals door hun concentratie, het afpellen van de huid. Deze produkten zijn weinig actief en hebben ongeveer dezelfde werking als bij het esthetisch gommen van de huid. - De matige peelings op basis van trichloroacityl zuur, bestaan in verschillende concentraties. - De diepe peelings worden voornamelijk gebruikt bij ouderdomsverschijnselen veroorzaakt door de zon. 16

|

nr 2 april 2003

Deze produkten kunnen op zichzelf, of in associatie met operatieve technieken leiden tot de verjonging van de huid van het aangezicht. Ze laten een efficiënte behandeling toe van de verouderde huid ten gevolge van de zon. De postoperatieve zorgen zijn merkelijk minder dan deze van de laserbehandeling. Voorheen werden deze meer gebruikt door dermatologen maar heden maakt deze techniek deel uit van de therapie bij de chirurgische behandeling voor verjonging van de huid van het aangezicht.

Vullingstechnieken Tussen deze produkten vinden we produkten voor injectie welke door de autoriteiten zijn toegelaten : men noteert de resorbeerbare (op basis van collageen en op basis van hyaluronzuur) en de gedeeltelijke resorbeerbare (zogenaamde langdurige werking). a) Collagenen Deze waren op de markt sinds 1982 in Frankrijk, eerst aan een concentratie van 35, daarna 65 mg/ml en later kwamen de vastere collagenen op de markt met een concentratie van 35 mg/ml. De vloeibare collagenen worden oppervlakkig ingespoten, daarentegen zullen de vastere collagenen veel dieper dienen te worden ingespoten. Twee testen vóór uiteindelijke behandeling zijn noodzakelijk om een eventuele allergie aan het produkt op te sporen. Hun gebruik vermindert meer en meer wegens het risico voor allergie, maar ook wegens het theoretisch risico voor besmetting voor pathogene kiemen. b) Hyaluronzuren Deze maken deel uit van de familie van de polysacchariden. Ingespoten gaan deze structuren zich verbinden met proteïne en aldus proteoglycanen doen ontstaan, welke extracellulaire ondersteuning van het bindweefsel teweegbrengt. Deze hyaluronzuren worden in het hypoderm of in het diepe derma gespoten. Aldus geven ze ondersteuning van het bindweefsel evenals opvulling voor plooien en groeven. c) Produkten met langdurige werking Over het algemeen bestaat deze uit microsferen van polymethylmetacrylaat van 10 à 3 microns in diameter, opgelost in hyaluronzuur. Deze dienen in de diepe derma te worden ingespoten of ter hoogte van de junctie dermhypoderm. Deze microsferen zijn niet resorbabel en verlengen aldus de werkingsduur van het produkt. Neveneffecten zoals roodheid ten gevolge van allergie aan deze microsferen werden gesignaleerd, doch zijn gemakkelijk te verhelpen door inspuiting van corticoïden in de betrokken zones. Nieuwere produkten zijn nu op de markt, doch is het nog vooraf te vroeg om een oordeel te geven over hun werking. Deze vullingsmaterialen maken deel uit van de oppervlaktebehandeling van de huid. Deze kunnen eveneens gebruikt worden alvorens over te gaan tot een operatieve ingreep, dit om de motivatie van de patiënt te kunnen nagaan.Het lijkt ons


aangewezen om resorbeerbare produkten te gebruiken welke ten allen tijde toelaten de behandeling aan te passen volgens de noden. d) Botulinum toxine Deze produkten veroorzaken een parese door het blokkeren van de uitscheiding van acetylcholine ter hoogte van de neuromusculaire junctie. Het gebruik van dit produkt laat toe zones te behandelen welke beïnvloed worden door de mimiek. Het zijn voornamelijk de plooien ter hoogte van de frontale en glabellaire streek evenals de ganzepoten rond de oogstreek. Deze behandeling is volledig omkeerbaar tenzij men de behandeling herhaalt. Het resultaat blijft bewaard gedurende 4 tot 6 maanden en kan mogelijk definitief worden na 3 à 4 injecties. Dit is een uitstekend produkt, heel efficiënt, en veroorzaakt weinig complicaties. Het gebruik ervan heeft geleid tot een sterke vermindering van operatieve ingrepen zoals liftings.

2a

2b

2c

2d

2e

2f

Fig. 2a tot 2f : patiënte van 45 jaar die een " lifting op maat " heeft ondergaan ; pre-operatieve foto’s (a,b,c) ; foto’s 18 maanden na de ingreep (d,e,f). De behandeling bestond uit een peroperatieve resurfing van de huid door peeling, een cervico-faciale lifting, een plastie van de bovenste oogleden en een correctie van de wangen door liposculptuur.

2. Remodelagetechnieken Lipo-aspiratie Deze techniek is zeer interessant ter hoogte van de cervico-faciale streek wegens de goede elasticiteit van de huid, in tegestelling tot andere zones van het lichaam. Deze techniek kan losstaand worden gebruikt voor zogenaamde mollige aangezichten waar de vormafwijkingen veroorzaakt worden door de zwaartekracht. Ze kunnen eveneens in associatie met andere technieken worden gebruikt. De resultaten hiervan zijn uitstekend doch laattijdig (3 à 6 maanden).

De liposculptuur van Coleman Deze is het logische gevolg van de liposuctie : na lipoaspiratie (voornamelijk ter hoogte van de buik of dijen) wordt dit vet gezuiverd door centrifugatie. Eénmaal gezuiverd, kan dit vetweefsel opnieuw worden ingespoten ter hoogte van het aangezicht alwaar ze zich zou gedragen als greffe van levend materiaal. Dit natuurlijk autoloog weefsel zal toelaten volume te geven ter hoogte van de wangen, wat een meer gevuld karakter en jeugdig uitzicht van het aangezicht zal toelaten.Deze techniek is heden onmisbaar bij de behandeling van de veroudering van het aangezicht.

Lifting Het principe van deze operatieve techniek is het opnieuw onder spanning brengen van de huid. Ze kan gebruikt worden ter hoogte van de 3 niveau’s in het aangezicht evenals ter hoogte van de hals. Elke zone kan apart worden behandeld of in associatie. Dit in functie van de wensen van de patiënt en na analyse van het aangezicht. Deze wordt meestal onder algemene anesthesie uitgevoerd behalve bij liftings van beperkte zones. De frontale lift wordt meestal uitgevoerd door gebruik te maken van een endoscopische techniek. De belangrijkste indicatie is hierbij de ptose van de wenkbrauwen. De

verbeteringsindicatie van voorhoofdrimpels is heden weggevalen wegens het gebruik van botulinum toxine. De lifting van de midzone van het aangezicht laat toe de vervorming ter hoogte van de maxillaire streek te voorkomen. Deze techniek wordt eveneens gebruikt daar waar lipofilling eveneens dienst kan doen. Het doel is het opnieuw volume geven aan het middenste derde van het aangezicht en de nasogeniale plooi te behandelen. De lifting van de hals wordt voornamelijk uitgevoerd via een pre-auriculaire insnede en dient voor de behandeling van mandibulaire rand en de cervicale ptose. Deze techniek behandelt in geen geval de middenste zone van het aangezicht. Dikwijls dient ze gebruikt te worden in associatie met andere remodelage technieken.

BESLUIT We onderstrepen in dit artikel : - De noodzakelijkheid van een goede analyse van de anatomie en psychologie van de patiënt alvorens de behandeling voor te stellen. Deze analyse heeft tot doel een aangepaste behandeling uit te voeren van het ouder wordend aangezicht en de meest adequate therapeutische acte uit te voeren rekening houdend met de vraag en de lokale noden. - De complementariteit van de verschillende therapeutische mogelijkheden. Het is onmogelijk om met één therapeutische acte een volledig aangezicht te behandelen. - Dat men steeds op zoek moet zijn naar een optimaal resultaat, beantwoordend aan de vraag van de patiënten door gebruik te maken van minimaal invasieve technieken die weinig risico inhouden.

nr 2 april 2003

|

17


Esthetische chirurgie van de borsten Dr Gaëtan Willemart Plastische, Esthetische en Reconstructieve heelkunde Sites St.-Elisabeth – 2 Alice De borsten zijn het symbool bij uitstek van vrouwelijkheid. De esthetische chirurgie van de borsten is bijgevolg een veel gevraagde ingreep bij onze patiënten. De klassieke grieven zijn drievoudig, met name een te kleine buste, een verzakking (ptose) of een te grote buste. Deze grieven gaan soms gepaard met belangrijke psychologische problemen.

De vergroting van het borstvolume Historiek en polemiek : De enige oplossing om een aplasie of een mammaire hypotrofie te verbeteren is het plaatsen van implantaten. In 1895 heeft Czerny een ruglipoma, met succes, kunnen transplanteren in een borstklier. Sedertdien hebben chirurgen geëxperimenteerd met verschillende materialen met wisselend resultaat. In 1962 werd de eerste prothese, gevuld met siliconegel, geplaatst door Cronin en Gerow. Dit type van prothese werd met succes gebruikt tot in de jaren ’90. Deze silicone-implantaten voor esthetische doeleinden werden evenwel verboden door de FDA in ’92 na rapportering van enkele siliconegemedieerde auto-immune aandoeningen. Andere landen zoals Frankrijk legden eveneens een verbod op. België niet, waardoor sommige franse chirurgen zelfs bij ons kwamen om hun patiënten te opereren… . Sindsdien hebben grootschalige studies geen verband kunnen leggen tussen het gebruik van de prothesen in silicone en de auto-immune pathologieën. Hierop werd het verbod ingetrokken in Frankrijk sedert januari ‘01.

De huidige implantaten : De patiënten hebben klassiek de keuze tussen prothesen gevuld met fysiologisch serum of met silicone, beiden met hun voor- en nadelen en waarbij de techniek verschilt. Het fysiologisch serum biedt het ontegensprekelijk voordeel 18

|

nr 2 april 2003

1a “geprofileerde” of “anatomische” prothese 2a klassieke prothese 1a

2a

volledig onschadelijk te zijn, zelfs in geval van een continue lekkage. De prothese wordt in de holte geplaatst via een kleine toegangsweg, wat slechts minimale littekens nalaat. Nadien kan dan peroperatief het volume worden aangepast, in symmetrie met de contralaterale zijde. De levensduur is beperkt tot gemiddeld 12 jaar en dit omwille van lekkage. Deze lekkage vertaalt zich na verloop van jaren in volumevermindering en voelbare plooivorming. Bovendien is het globale gevoel bij palpatie minder natuurlijk. Siliconeprothesen bieden het voordeel van een langere levensduur van gemiddeld 20 jaar. Hun consistentie is bovendien natuurlijker. Deze is nog meer uitgesproken bij de vaste variant, die eveneens een bijkomende garantie biedt tegen lekken. Nadelen zijn ondermeer de plaatsing, dewelke een bredere toegangsweg noodzaakt met meer zichtbare littekens tot gevolg. Een tweede nadeel is dat bij vaststellen van lekkage onverwijld de prothese dient verwijderd te worden, om potentiële ontsteking te voorkomen en over te gaan tot een systematische vervanging van de prothese bij de minste twijfel. Eén van de meest recente ontwikkelingen zijn de prothesen dewelke een zogenaamd anatomisch profiel hebben. Hun zogenaamde “druppel” vorm lijkt meer op de natuurlijke welving van de borst dan de traditionele implantaten. Wat betreft het gegeven volume beschikken we over 3 hoogten en 3 verschillende projecties. Op deze manier komen we tot


9 combinaties die ons de mogelijkheid geven om zich aan te passen aan nagenoeg alle situaties, maar de inplanting is des te meer delicater.

De techniek : De incisieplaats wordt gekozen in weinig zichtbare zones: peri-areolair ( hemi-circulaire incisie), langs de onderrand van het tepelhof, paramammair (gesitueerd in de borstplooi) of axillair. Deze laatste werd bijna verlaten gezien enkele belangrijke nadelen : gevaar voor migratie van implant (naar de axilla), een verhoogd risico op bacteriële besmetting en het feit dat het niet mogelijk is het implant te vervangen via deze zelfde toegangsweg. Het implant wordt geplaatst posterieur van de borstklier (anterieur van de pectoralis major) als deze voldoende groot is en op voorwaarde dat de patiënte niet te mager is. Dit is eveneens de beste plaats in geval van een verzakking (ptose) geassocieerd aan een hypertrofie. Indien er te weinig weefsel voorhanden is wordt de prothese het best geplaatst posterieur van de pectoralis major.

Mogelijke problemen nadien : - Vroegtijdige migratie van het implant met mogelijkheid tot asymmetrie. - Sereuze vochtuitstotingen. - Sensibiliteitsstoornissen ter hoogte van de tepel – tepelhof; patiënten dienen hiervan op voorhand verwittigd te worden. - Hematomen (rapportering van 0,5 tot 3%). - Infectieuze problemen (minder dan 1 tot 2,2% volgens verschillende auteurs).

Vóór en na plaatsing van borstimplantaten (geprofileerde prothese van 220 gr)

Frequent gestelde vragen (FAQ). - Is borstvoeding nog toegelaten na het plaatsen van een borstimplant ? Ja, borstvoeding is geen contra-indicatie na borstvergrotingschirurgie. - Bestaat er een risico in het nemen van het vliegtuig of het duiken ? Neen, de inhoud van de prothese staat niet onder spanning en bovendien is de wand zeer elastisch en wordt de druk verdeeld. - Is er meer risico op borstkanker na borstvergrotingschirurgie ? Neen, geen enkele studie heeft, tot op heden, een verhoogd risico van borstkanker aangetoond bij deze patiënten. Daarentegen, door de aanwezigheid van prothesen wordt de interpretatie van een mammografie bemoeilijkt gezien de radio-opaciteit van de silicone. Echografie en kernspintomografie (NMR) zijn bijgevolg de voorkeursonderzoeken. - Welke is het gemiddeld gewicht van de gebruikte prothesen ? Dit hangt uiteraard af van de gestalte, de grootte van de borsten en de wensen van de patiënte. Normaal varieert dit van 180 tot 300 g met bijvoorbeeld een gamma dat zich uitstrekt tussen de 125 tot 475 g voor anatomische prothesen van MC GHAN.

De mammopexie : Normale borsten gaan wat uitzakken met de jaren gezien de gravitatie en het normale verouderingsproces.

vóór

na

De borst wordt enkel ondersteund door de huid en een fibreuze band met name het ligament van COOPER; er zijn immers geen spieren die de borsten ondersteunen. Meer specifiek zijn de dikte en de kwaliteit van de huid belangrijk voor de natuurlijke ophanging van de borst. De welvingskwaliteit van de huid kan veranderen naargelang de leeftijd, gewichtstoename, moederschap, hormonale invloeden (cyclus), … In een aantal gevallen vertoont de huid striemen die een uiting kunnen zijn van diepe scheuren van de huid. Het verlies van huidelasticiteit en volume van de borst dragen in belangrijke mate bij tot ptose (verzakking). nr 2 april 2003

|

19

DOSSIER ESTHETIC IN HEALTH Techniek : Het doel van de ingreep is het zogenaamde tepel - tepelhof complex naar boven te halen om de borsten hun natuurlijke welving terug te geven. De grootte van de littekens wordt bepaald door de graad van verzakking. De littekens zijn peri-areolair, paramammair (borstplooi) alsook een verticale dewelke beide horizontale littekens verbindt.

Mogelijke problemen nadien : -

Hematomen en infectieuze problemen. Teveel aan littekenweefsel. Borstasymmetrie. Sensibiliteitsstoornissen thv de tepel.

Dit verklaart de hoge tevredenheidsgraad bij deze patiënten na de ingreep ondanks de residuele littekens. In een meerderheid van de gepubliceerde studies zou meer dan 95% van deze patiënten de chirurgie overdoen ; meer nog, ze aanbevelen aan anderen. Er bestaan verscheidene technieken. Zonder deze in detail te willen bespreken bestaat het principe erin de verzakking van het tepelhof te corrigeren en het parenchymvolume te reduceren. De littekens vinden we terug op dezelfde plaatsen als bij de mammopexie, doch zijn uitgebreider. De complicaties zijn gelijkaardig.

Frequent gestelde vragen (FAQ) : - Vanaf welke leeftijd kan men deze interventie overwegen ? Idealiter van zodra het borstvolume stabiel geworden is, dit is enkele jaren na de puberteit.

vóór

na

Frequent gestelde vragen (FAQ) :

een patiënte : vóór en na mammopexie

- Is het effect van een mammoplexie blijvend ? Neen, zelfs al kunnen we een effect op lange termijn verwachten, de borsten ondergaan dezelfde gravitatiekrachten als voorheen. - Zal borstvoeding nog steeds mogelijk zijn ? Ja, met eventuele uitzondering van uitgebreide ingrepen van belangrijke verzakkingen. - Kunnen aangepaste oefeningen, koud water douche, … de borstwand versterken ? Neen.

- Is borstvoeding nog mogelijk na een borstverkleining ? Dit is controversieel. Dit hangt af van de graad van de borstverkleining alsook van de toegepaste techniek, het beste licht men de patiënte in over deze controverse. In ieder geval slechts één jaar na de interventie (buiten zwangerschap). - Wat zijn de risico’s op borstkanker ? Ook dit is controversieel. Het is niet zeker dat patiënten die een borstverkleining ondergaan meer risico hebben op een ontwikkeling van een mammaire neoplasie. Sommige studies hebben uitgewezen dat een verkleining van het borstvolume het risico kan verminderen (een relatief risico van 0.6 – 0.7 met betrekking tot de controlegroepen). Dit valt makkelijk te verklaren aangezien we immers de hoeveelheid actief borstklierweefsel verminderen (en bijgevolg ook het relatieve risico). Tenslotte, werd in een retrospectieve reeks van 5008 borstverkleiningen bij 0.4 % van de patiënten een borstneo per-operatief vastgesteld.

De borstverkleining Het betreft een zeer frequente vraag. In tegenstelling tot de twee voorgaande ingrepen wordt hier een deel van de kosten terugbetaald door de mutualiteiten. Een te grote buste gaat vaak gepaard met klachten als nekpijn, pijn ter hoogte van rug of schouders, mastodynie, pijnen aan de borsten, maceratie tot infectie van de borstplooi, ongemakken tijdens sportactiviteiten alsook bij het aankleden etc. 20

|

nr 2 april 2003

vóór

na

Patiënte vóór en na borstverkleining (vroegtijdig resultaat met erythemateuze littekens)

Lipo-aspiratie van de heupen (- 500 cc./kant).

vóór


De liposculptuur Dr Gaëtan Willemart Plastische, Esthetische en Reconstructieve heelkunde Sites St.-Elisabeth - 2 Alice

na

Historiek :

Mogelijke complicaties :

De eerste liposuctie werd waarschijnlijk uitgevoerd in 1921 door Dujarrier. Zijn patiënte was een ballerina die lokale vetophopingen ter hoogte van de knieën vertoonde… Tijdens de procedure werd de arteria femoralis geperforeerd en deze poging eindigde met een meer radicale chirurgie : de amputatie. Dit heeft de geestdrift van de chirurgen, voor de komende jaren, getemperd. Meer dan een halve eeuw later, in 1977, ontwikkelde de fransman Illouz een geschikt instrument en legde daarmee de basis van de moderne lipo-aspiratie. Het instrument bestond uit een fijne canule met een soepel uiteinde, verbonden met een krachtig zuiginstrument. Dit instrument laat toe de vasculonerveuze structuren te sparen en een uitgebreide loslating van de huid te vermijden. De techniek werd verder ontwikkeld met toevoeging van ondermeer de hydrotomie en later ultrasone geluidsgolven. De hydrotomie bestaat uit een voorafgaande infiltratie van het vetweefsel met een adrenaline oplossing. Later kwam de liposuctie geassisteerd door geluidsgolven. Dit principe bestaat erin de energie opgewekt door ultrageluidsgolven te gebruiken om de adipocyten te vernietigen door “cavitatie of holtevorming ” en op die manier het vet te emulcifiëren en vervolgens te aspireren. Omwille van de veelvuldige complicaties werd deze techniek quasi volledig verlaten, zodat er slechts enkele indicaties overblijven.

Er zijn twee groepen complicaties, de algemene heelkundige complicaties ( trombo-embolie, infectie, etc.) en de meer specifieke complicaties eigen aan de ingreep zelf. Dit zijn onder andere : voorkomen van onregelmatigheden en asymmetrie ter hoogte van de huid, de zogenaamde vochtophopingen van MorelLavallée (seromen ter hoogte van de loslatingsruimte).

Indicaties : Dit is elke vorm van een lokale vetophoping. De meer veralgemeende vetophoping (obesitas) is geen indicatie en zelfs gecontraïndiceerd gezien de belangrijke operatieve risico’s en de bovendien vaak teleurstellende resultaten. Liposuctie is geen afslankkuur voor zwaarlijvigen. Een lokale vetophoping bevat steatoma, die gelokaliseerd zijn onder de fascia superficialis. Hun eigen specifiek metabolisme maakt hen weerstandig tegen elke vermageringskuur. Illouz stelt dat het verliezen van 1kg van dit “ingesloten” vet, betekent dat men algemeen 6 kg moet vermageren. Ook omgekeerd zal de minste gewichtstoename vooral een weerslag hebben op de steatoma en oorzaak zijn van latere misvormingen. Bij vrouwen komen deze steatoma voornamelijk voor ter hoogte van de trochanters (klassiek ruitersbroekje), boven de crista iliacae, aan de interne zijde van de knieën, en ter hoogte van de hypogastrische regio van de buikwand. Deze steatoma zijn het doelwit van de lipo-aspiratie. De beoordeling van de kwaliteit van de overliggende huid is heel belangrijk. Wanneer de huid te fijn of te weinig elastisch is, limiteert deze immers de hoeveelheid vetweefsel die kan geaspireerd worden, met het risico op huidonregelmatigheden.

Frequent gestelde vragen zijn (FAQ) : - Wat is ‘cellulitis’ ? In feite is deze term onjuist, mits het hier noch om een ontsteking noch om een infectie gaat.Het is daarom beter te spreken over het aspect sinaasappelhuid.Het subcutane vet bestaat uit kleine vetlobuli, gescheiden door bindweefselsepta: het zogenaamde retinaculum cutis. Deze fibreuze septa zorgen voor de verticale verbinding tussen de huid en de fascia superficialis. Deze ‘sinaasappelhuid’ is bijgevolg te wijten aan een stuwing ter hoogte van de vetkamertjes. Deze oppervlakkige ophoping is toegankelijk voor de endermologie®. - Biedt de lipo-aspiratie een oplossing voor cellulitis ? Neen, cellulitis betreft immers het oppervlakkige vet, gesitueerd tussen de huid en de fascia superficialis. Deze dient gerespecteerd te worden, met het risico op necrose of huidonregelmatigheden. - Kunnen vetcellen, eens geaspireerd, regenereren ? Neen, het aantal adipocyten is normaal vastgelegd na de puberteit, gezien deze zich normaal niet meer vermenigvuldigen op volwassen leeftijd. Uiteraard is het toenemen van volume aan individuele adipocyten nog steeds mogelijk - een hypertrofie van de vetcellen - en dit gebeurt in verhouding met de gewichtstoename. - Wat is de hoeveelheid vet die aan elke zijde geaspireerd wordt, bij een klassieke ruitersbroek ? Deze varieert tussen de 200 en de 800 cc. - Kan een lipoom (=vetgezwel) behandeld worden door middel van lipo-aspiratie ? Neen. Zijn specifieke structuur maakt een verwijdering door middel van deze techniek moeilijk, en bovendien verhindert dit het noodzakelijke anatomo-pathologisch onderzoek. nr 2 april 2003

|

21


Schoonheidsverzorging Vanessa Tonnoir Schoonheidsspecialiste Esthetic in Health Site 2 Alice Tel. : 02/373.47.04 Het schoonheidsverzorgings centrum " ESTHETIC in HEALTH ", gelegen op de site 2 Alice, geeft advies en specifieke behandelingen, zowel aan gezonde als aan zieke patiënten. De zorgen worden verstrekt in een aangepast kader of kunnen ook in de kamer gebeuren, indien de patiënt zich niet kan verplaatsen.

De huidige technieken op esthetisch vlak en de persoonlijke programma’s geven de patiënten de kans om te genieten van een moment van ontspanning, en hun zelfvertrouwen terug te winnen. Het luisterend oor van de schoonheidsspecialiste kan van onschatbare waarde zijn, vooral voor patiënten die een zware therapie, zoals chemotherapie, moeten ondergaan. Het centrum stelt gelaatsverzorgingen voor, aangepast aan elk huidtype, en beantwoordend aan specifieke problemen (couperose, acné, …), chemische peelings met fruitzuren, alsook lichaamsverzorging en ontspannende massages van de voetzool of de rug. Een afslankingsprogramma, met sessies endermologie® en aangepaste massages, is eveneens beschikbaar.

22

|

nr 2 april 2003

De " gepersonaliseerde corrigerende make-up " bekleedt eveneens een belangrijke plaats in dit centrum. Deze kan toegepast worden na een laserbehandeling, wanneer de patiënt een purpura of een overbeharing wenst te camoufleren. Het kan eveneens helpen wanneer het gelaat littekens, brandwonden, acné, vitiligo of psoriasis vertoont. De patiënt krijgt een fiche die, stap na stap, de behandeling omschrijft. Er wordt enkel gebruik gemaakt van farmaceutische kwaliteitsprodukten, specifiek ontworpen voor gevoelige huid. In januari 2003 vond het eerste atelier “corrigerende make-up”plaats. Dit gaat voortaan één maal per maand door en stelt camouflagetechnieken voor of eenvoudig gepersonaliseerde hulp aan iedereen die wenst te leren hoe zich op een aangename manier op te maken.


Endermologie® Endermologie® is een techniek bij Patricia Van Frachen uitstek die gebruikt wordt om Françoise Kaeckenbeek sinaasappelhuid te lijf te gaan en Kine-endermologie® om het lichaam opnieuw vorm te geven. Het principe is eenvoudig : Esthetic in Health het apparaat CELLU M6®‚ IP Site 2 Alice Tel. : 02/373.47.04 grijpt de cutane plooi om deze op te rollen en los te laten. Deze techniek stimuleert de bloed- en lymfecirculatie, verstevigt en bevordert de eliminatie van toxines. De vascularisatie wordt bevorderd en de vetcellen worden vrijgemaakt. De fysiologische drainage wordt aldus hersteld. De behandeling duurt ongeveer 15 weken, aan een frequentie van 2 maal per week. Een onderhoudsbehandeling wordt aangeraden en dit 1 maal per maand. Om doeltreffend te zijn dient deze behandeling deel uit te maken van een globaal programma : toezicht op de voeding en regelmatig sporten.

Andere indicaties zijn :

Contra indicaties en grenzen

- LYMFOLOGIE : vermindert de weefselfibrose bij lymfoedeem en bevordert de drainage van vocht vb: oedeem onderste ledematen.

Kanker, infectie, hernia, flebitis, spataders, angioma, huiduitslag, medicatie (anticoagulantia en corticoïden) zwangerschap (op doktersadvies).

- FLEBOLOGIE : verzekert een drainage en werkt op de weefselstructuren vb: zware benen, chronische aderproblemen. - GEVOLGEN NA CHIRURGISCHE INGREEP : vb anomalieën bij littekenvorming, residuele oedemen, hematomen, ecchymosen. - BRANDWONDEN EN LITTEKENS : laat het herstel van de functionele mobiliteit toe, alsook de soepelheid van de cutane weefsels. vb : posttraumatische fibrose, huidtransplantatie, keloïden. - TRAUMATOLOGIE : vermindert het oedeem, vermindert de pijn en de stijfheid, en werkt op littekenweefsels. nr 2 april 2003

|

23


Conventionele veneuze chirurgie en Esthetiek Dr Yvan Leclef Vasculair chirurg Sites St.-Elisabeth - 2 Alices De klacht van de patiënt die een vasculair chirurg raadpleegt voor een spataderprobleem, is vaak slechts een cosmetisch bezwaar.

Vandaag de dag proberen alle chirurgische disciplines het esthetisch effect van een ingreep zoveel mogelijk te beperken. De veneuze chirurgie dient dus ook deze gevolgen te minimaliseren. Elke patiënt met varices dient een Duplex-onderzoek van het veneus netwerk van de onderste ledematen te ondergaan om op deze manier een veneuze CARTOGRAFIE te bekomen. Dit onderzoek spoort de “lekken” op van het diepliggend en oppervlakkig veneus netwerk.

Wordt dus onderzocht : - De doorgankelijkheid en continentie van het diep veneus netwerk - De niveau’s waar het oppervlakkig systeem is ingeplant op het diep veneus systeem : - crosse van de vena, - saphena magna en parva, - saphena accessoria, - circonflexe venen, - venen afkomstig uit het kleine bekken, - venen van Giacomini. - De doorgankelijkheid en continentie van crosse van saphena magna en parva. - De juiste localisatie van de insufficiënte perforanten. Deze veneuze cartografie, onontbeerlijk voor het uitwerken van een heelkundige strategie, laat toe, op een zeer nauwkeurige manier, de localisatie van de incisies voor het “strippen” van de insufficiënte aders te voorzien. Bij voorkeur worden deze plaatsen gekozen ter hoogte van huidplooien. Bovendien laat de preoperatieve plaatsbepaling van de te verwijderen aders toe, de insneden tot enkele millimeters te beperken.Al de grotere insneden worden vervolgens zorgvuldig intradermaal gehecht, zodanig dat ze na enkele maanden als het ware niet meer zichtbaar zijn. Deze veneuze cartografie van de onderste ledematen is niet enkel nuttig voor de plaatsbepaling van de insneden waar de aders op de meest esthetische wijze kunnen worden weggehaald. Ze biedt eveneens de mogelijkheid om nauwkeurig na te gaan welke segmenten van de saphena onaangetast zijn, met de bedoeling om een maximale lengte van de stamader te sparen. Deze kan in latere omstandigheden nog nuttig blijken met het oog op overbruggingen (coronair of perifeer).

24

|

nr 2 april 2003

CYBER OSCOOP www.europaziekenhuizen.be

We proberen onderhuids zo weinig mogelijk schade toe te brengen om bijgevolg het optreden van zogenaamde “MATING” zones (nieuwe variceuze netwerken) te voorkomen. Hiervoor gebeurt systematisch de stripping van de vena saphena magna door de zogenaamde ‘eversiestripping’ (het binnenste buiten keren van de ader).De onderhuidse schade zal dan beperkt blijven tot de diameter van het vat, met bijkomend voordeel dat de zenuw, die pal naast het bloedvat loopt, niet getraumatiseerd kan worden. Het vermijdt dus postoperatieve gevoelsstoornissen. Alle insufficiënte plaatsen, verantwoordelijk van spataderen kunnen dus,dank zij deze cartografie zeer nauwkeurig worden behandeld. Zo worden recidieven op lange tot middellange termijn op een optimale manier beperkt. De kleine variceuze kluwens worden verwijderd door middel van de Müller techniek aan de hand van micro-insneden van één à twee millimeters en met behulp van haken. Deze kleine incisies worden met steristrips gesloten en laten op termijn geen zichtbaar litteken achter. Deze weliswaar arbeidsintensieve techniek biedt de mogelijkheid om een complete extirpatie van het variceus netwerk toe te laten tot teleangiectasieën van 1 a 1,5 mm diameter. Enkel de varicositeiten en teleangiectasieën zijn niet geschikt voor deze techniek. Deze laatsten zijn dan weer geschikt voor een conventionele sclerotherapie of een LASER behandeling. De Müller tehniek, zoals deze in onze instelling wordt toegepast, omvat het echografisch bilan, de stripping (meestal door eversietechniek) en het verwijderen van variceuze kluwens door middel van micro-incisies en haken. Deze behandeling wordt dus als volgt gekarakteriseerd : - hemodynamisch, - volledig, - minimaal traumatiserend, - conservatief van een maximaal aantal stamaders, - esthetisch. Deze gebeurt op ambulante basis in onze ‘one day’afdeling, welke een onmiddellijke mobilisatie van de patiënten toelaat, waardoor de kans op trombose of embolen vanzelfsprekend afneemt.

Groenveldstraat 15 3001 Leuven Tél. : 016/29.87.50 [email protected]


|

25

In electro veritas Dr Bernard Deruyter Cardioloog – Ritmoloog Sites St.-Elisabeth - 2 Alices

Een zeer verdachte syncope Mw P.C. is 32 jaar oud. Ze werd verwezen naar de raadpleging ritmologie door haar neuroloog. Ze heeft meerdere syncopes gedaan waarvan de laatste meer dan 1 minuut heeft geduurd en, volgens getuigen, gepaard ging met tonisch-clonische bewegingen. Het volledig neurologisch bilan, zowel klinisch als radiologisch met CT- en NMR scan van de hersenen, was volledig normaal.Meerdere EEG onderzoeken,inbegrepen langdurige ambulante registratie,werden uitgevoerd en waren normaal. Een volledig laboratorium onderzoek in het bijzonder naar glycemiestoornissen bleef zonder bijzonderheden evenals een cardiaal onderzoek met echo-cardiografie en echo-doppler van de carotiden. Door de huisarts werd nog een 24 uur Holter monitoring aangevraagd waarbij eveneens normale bevindingen.

ZEER SUGGESTIEVE ANAMNESE Mw P.C. is een sympathieke, alerte en actieve jonge dame. Zowel op professioneel als op socio-affectief vlak lijkt zij evenwichtig. Zij heeft twee kinderen, is in goede gezondheid, heeft geen relationele problemen en houdt van haar beroep. Haar medisch dossier is zonder bijzondere antecedenten en er zijn geen cardiovasculaire risicofactoren. De familiale anamnese is volledig banaal. Bij de gerichte ondervraging evenwel, zijn er klassieke symptomen die een aandachtig oor niet ontgaan : - Van kinds af verdraagt ze niet lang wachten op publieke plaatsen of in een zeer warme omgeving. Zij herinnert zich een syncope in de mis bij de geur van wierook. - Tijdens haar jeugd op school heeft ze artsen geraadpleegd voor presyncopale aanvallen door “hypoglycemie” waarbij haar werd aangeraden een gesuikerde soda te drinken en kon men “bloeddrukval”documenteren. - Zij herinnert zich bij herhaling lage bloeddrukken waarvoor zelfs tijdelijk Effortil® werd ingenomen. - Zij heeft nooit aan competitiesport gedaan maar aan de universiteit maakte ze deel uit van de volleybalploeg waarbij ze nooit problemen ondervond, enkel na vrij ruwe inspanningen kende ze periodes van bleek worden met vertigo en misselijkheid waarvoor ze zich 1 à 2 minuten stevig diende vast te houden en vooral diende te vermijden onmiddellijk een te warme douche te nemen omdat dit de malaises vaak verergerde. - Tijdens griepperiodes of haar menstruaties is ze vaak zeer bleek en ondervindt gemakkelijk bloeddrukdalingen. - Zij eet gezond maar neemt weinig zout, gezien ze noch in de keuken noch aan tafel iets bijvoegt. - Hoewel ze beseft dat het ten zeerste wordt aangeraden, drinkt ze relatief weinig en ondanks haar belangrijke fysische activiteiten bereikt ze amper een vochtinname van 1 liter drank in normale dagdagelijkse omstandigheden. 26

|

nr 2 april 2003

- Haar malaises bestaan reeds lang. Ze kent zeer goed de omstandigheden die ze uitlokken: wachten in de rij, warme omgeving, onaangename geuren, lang rechtstaan, periodes rond de maaltijden,nervositeit of “plots stoppen van zware inspanningen”.Zij kent deze omstandigheden en probeert “te vechten” tegen de klassieke prodromen ze tracht zich neer te zetten en weg te vluchten naar een frissere omgeving. Meestal slaagt ze hierin maar toch.. De malaises komen de laatste tijd meer frekwent voor en tweemaal heeft het geleid tot een val met kort bewustzijnsverlies. Als allereerste tekens is er de indruk dat het hart “op hol”slaat zoals bij hardlopen. Na de val komt ze evenwel zeer snel terug bij haar bewustzijn maar is ze bleek, nauseus en bedekt door koud zweet. - De recente spectaculaire episode die aanleiding heeft gegeven tot het oproepen van de MUG en de opname op de spoedgevallendienst met het aanvullend volledig neurologisch bilan, was evenwel zonder prodromen en had patiënte zich verwond in het gelaat door een val tegen de toonbank van de winkel waar ze wachtte voor het betalen van haar aankopen. Met uitzondering van enkele periodes van diarree in de dagen vooraf, had patiënte zich op dat moment in zeer goede algemene toestand gevoeld.

KLINISCH ONDERZOEK Gestalte : 164 cm Gewicht : 54 Kg Bloeddruk liggend : 100/65 Bloeddruk rechtstaand : 115/65. geen verschil links-rechts. Hartfrekwentie liggend : 66/’ hartfrekwentie rechtstaand : 70/’ Cardio-pulmonaal onderzoek is normaal. De conjunctiva zijn normaal gekleurd en er zijn geen klinische tekens van dehydratatie. De schildklier is niet palpeerbaar.

12 AFLEIDINGEN ELECTROCARDIOGRAM IN RUST Regelmatig sinusritme met frekwentie 62/’ Normale AV geleiding. Geen repolarisatiestoornissen. Conclusie : normaal.

Tijdschrift van de europa ziekenhuizen DISCUSSIE De anamnese is bewust zeer uitvoering met zeer typische klachten waardoor de diagnose bijna vanzelfsprekend is, vooral bij deze jonge patiënte waar de uitgebreide technische onderzoekingen voor het ritmologisch advies reeds geruststellend waren. Een TILT TEST werd aan Mw. P.C. voorgesteld : - Normaal neurologisch bilan. - Afwezigheid van cardiale pathologie op basis van EKG, Echo en Holter. - Voorgeschiedenis van malaises in omstandigheden van “vasotonie”. - Prodromen (warmte, visusstoornissen, nausea en palpitaties). - Omstandigheden (rechtopstaand, warmte, rond maaltijden, “stress” in de brede betekenis van het woord…, geuren, nervositeit, enz…).

TILT TEST De test wordt uitgevoerd in een rustige omgeving bij een patiënte die ongeveer 4 uur nuchter is. De kamertemperatuur bedraagt 22°C en de verlichting is gedimd, patiënte wordt vastgemaakt op de kanteltafel (om het vallen te vermijden bij een syncope) en een niet-invasieve monitoring van bloeddruk en electrocardiogram worden aangelegd. Na stabilisatie van bloeddruk en hartfrekwentie parameters wordt de tafel traagjes gekanteld in een hoek van 60° – 70°.Nu is de test gestart en in het verder verloop wordt aan de patiënte gevraagd alle symptomen onmiddellijk mede te delen. Er treden eerst voorbijgaande en weinig specifieke veranderingen op, tekens van aanpassing aan de orthostatische toestand en de stress van positieverandering: lichte polsversnelling tot 80/’ en licht genepen bloeddruk van 99/66 mmHg. In de volgende 15 minuten blijven de parameters stabiel en blijft patiënte volledig klachtenvrij. Plots treden er dan veranderingen van de hartfrekwentie op met sinusale versnellingen tot 110/min, snel opnieuw terugvallend naar het basisritme rond de 70/min. De bloeddruk blijft stabiel zelfs iets BD 198/74

BD 109/61

Bewust

Syncope

Tonische-clonische beweging

ASYSTOLIE (30 secondes)

Hartmassage

Bewust

BD 70/?

superieur aan de beginwaarde van 120 mmHg systolisch. Patiënte blijft klachtenvrij maar geeuwt meerdere malen, een teken voor de observator van een wisselende vagale tonus. Op het EKG is er een stabiele AV conductie en enkel een fluctuerend sinusritme. Op de 16de minuut, voelt de patiënte plots “een buitengewone” malaise, een indruk van warmtegevoel en het hart dat bonkte. Op dat moment waren haar parameters: bloeddruk 110/65 mmHg en hartfrekwentie 80/minuut. Onmiddellijk daarna, zonder enige voorafgaande vertraging, toont het electrocardiogram een sinusale asystolie en, na een korte klacht, verliest ze brutaal het bewustzijn. De test wordt gestopt door onmiddellijk de tafel in horizontale positie te plaatsen. De patiënte vertoont enkele “convulsieve” bewegingen. Het EKG toont nog gedurende enkele seconden (cfr tracé) een vlakke lijn en hervat dan met een regelmatig sinusritme. De patiënte komt terug bij bewustzijn en, zeer bleek, realiseert ze zich nauwelijks dat ze het bewustzijn heeft verloren. Zij haast zich ons te vertellen dat de malaise in alle opzichten gelijkt op wat ze goed kent en dat, indien het mogelijk was geweest, ze zich had neergelegd bij het begin van de malaise. De Tilt test wordt geprotokoleerd als positief zonder provocatie met een belangrijke cardioplegische component.

TE ONTHOUDEN : DE VASOVAGALE MALAISE IN DE DAGELIJKSE PRAKTIJK VAN DE HUISARTS • De vasovagale malaise kan zich als een presyncope of echte syncope manifesteren. Er is een excellente prognose behalve soms met de gevolgen van de val. • Kan de oorzaak zijn van een echte brutale syncope zonder enig prodroom (men spreekt dan van een maligne vagale syncope). • Wanneer er prodromen zijn, zijn zij zeer vaak typisch en het gevolg van fluctuaties in de adrenalinespiegel / vagale tonus : palpitaties, visusstoornissen, nausea, warmte opwellingen… • Vaak is er een lange voorgeschiedenis van vagotonie. • De patiënte is vaak in goede gezondheid en het algemeen cardiologisch en neurologisch bilan zijn normaal. • De voornaamste hypothese is deze van de baroreceptoren : er wordt een onaangepaste adrenerge hypertonie waargenomen door de baroreceptorcellen C van de ventrikels en een “vagale rem” wordt uitgestuurd door de hersenen waardoor het effekt bij de meeste patiënten vasoplegisch is (bloeddrukval) of cardio-inhibitorisch (bradycardie). Pseudo-epileptische bewegingen kunnen optreden. • Rechtstaande, of op zijn minst een zittende positie, lokt de klachten of verzwaart de symptomen.Vaak is er een digestieve context. • Het horizontaal plaatsen met de benen in de hoogte maakt een einde aan de malaise. • Er is een belangrijke rol van de echte of relatieve hypovolemie (weinig drinken, dieet beperkt in zout, maar ook veneuze insufficiëntie, vasodilatatoren, alkohol, en neuropathie van de onderste ledematen). • De betablokkers hebben hun efficiëntie bij bepaalde gevallen bewezen maar, in geval van verlengde cardio-inhibitorische respons, moet gedacht worden aan een onderliggend sinusknooplijden en moeten ze met enige voorzichtigheid worden gebruikt. • Episodes van junctioneel ritme zijn niet uitzonderlijk in gevallen van vagale hypertonie. • De Tilt test is zeer nuttig in de diagnostiek van onverklaarbare syncopes maar bezit vooral de therapeutische mogelijkheden “per se” : repetitief uitgevoerd kan hij helpen bij een progressieve “reëducatie”, waarbij de malaises steeds later optreden in rechtstaande positie. Deze techniek genaamd “Tilt Training”wordt meestal opgestart in een hospitaalmilieu met de hulp van gespecialiseerde kinesitherapeuten en vervolgens thuis verder ingeoefend. nr 2 april 2003

|

27

Voel je goed in je vel Bacteriële Dermohypodermitis of cellulitis

Casus van Dr Véronique Van Den Haute Dermatologe Sites St.-Elisabeth – 2 Alice

Een patiënte van 38 jaar, kleuterleidster, wordt dringend op raadpleging dermatologie gezien voor uitgebreide oedemateuze plaque ter hoogte van de rechter hemifacies en homolateraal in de hals, progressief uitlopend naar de controlaterale hemifacies. Deze plaque vertoont kenmerken van oedeem, erytheem, pijn, infiltratie en warmte. In de anamnese vernemen we dat de patiënte 3 dagen voordien van de trappen viel in de instelling waar ze werkt. Enkele uren later werd een sutuur verricht ter hoogte van de wonde aan het rechter bovenste ooglid. Geen enkele lokale noch algemene behandeling werd voorgeschreven. ‘s Anderendaags stelt de patiënte een palpebraal oedeem en een beginnend erytheem vast, gepaard gaand met koude rillingen. Zij richt zich tot een spoedgevallendienst waar pijnstillers (Dafalgan® - Nurofen®) voorgeschreven worden. Erytheem, oedeem, pijn, koorts en rillingen nemen toe na enkele uren. Het is op de raadpleging dermatologie dat de diagnose van BDH of bacteriële dermohypodermitis gesteld wordt. Het gaat hier over een diepe ontsteking van de huid, welke alle kenmerken vertoont van erysipelas, doch zonder perifere uitpuilende wand. Als behandeling werd een antibiotherapie voorgesteld gedurende 15 dagen samen met lokale ontsmetting van de wonde. Een antitetanos rappel bleek niet nodig daar de vorige minder dan 5 jaar geleden gedaan werd. De oorzaak van deze infectie is het binnendringen van bacteriën via de heelkundige sutuur. Achtereenvolgens verdubbelen de bacteriën zich lokaal in de dermis en sub cutis. De meest voorkomende oorzaken van BDH zijn streptokokken. Andere bacteriën kunnen ook nog cellulitis (" erysipelos-like ") veroorzaken : stafylokokken, haemophilus influenza…

non-positiviteit van de bacteriologische onderzoeken. Hemokulturen en afnames van de ingangspoort of de bullae zijn soms noodzakelijk als bullae en purpura optreden. - zeker zijn dat er geen ernstige tekens voorkomen (overgang naar een vorm van necrose).

Evolutie : In de meeste gevallen geneest BDH vlug onder antistreptokokken antibiotherapie. Volledige genezing wordt bekomen na 10 à 15 dagen. Doch, de aanhoudende koorts en/of uitbreiding van lokale kenmerken na enkele dagen behandeling wijzen op een slecht aangepaste antibiotherapie of op een bacteriële weerstand. Deze patiënten moeten uiteraard aandachtig gevolgd worden, zowel lokaal als algemeen.

Wat te doen ? - diagnose stellen van BDH/erysipelas om de niet-bacteriële oorzaken van inflammatoir oedeem (beginnende zona, akuut eczeem) uit te sluiten. - een ingangspoort zoeken, meestal zeer kleine fissuur. - mogelijke locoregionale oorzaken onderzoeken (hinder bij lymfeterugkeer, littekens van heelkundige ingreep,...). - proberen de kiem te identificeren. Praktisch is dit heel vaak onmogelijk door het ontbreken van gevoeligheid of laattijdige

28

|

nr 2 april 2003

Dienst Dermatologie Sites St.-Elisabeth en 2 Alice tel. : 02/373.17.20 - 02/373.47.04

Site St.-Michiel tel. 02/737.84.55

Dr Véronique Van Den Haute Dr Francis Aupaix Dr Geneviève Philippart

Dr Béatrice Follet Dr Anne-Françoise Leclerc Dr Isabelle Tromme


Waarvoor dient deze trukkendoos?

Dr Véronique Van Den Haute Esthetic in Health Lasers (light amplification by stimulated emission of radiation) zijn bijzondere lichtbronnen door hun directiviteit, hun monochromaticiteit en hun mogelijkheid om een aanzienlijk krachtige energie uit te stralen gedurende een zeer korte periode. Lasers kunnen werken op ononderbroken wijze (constante kracht) of op gepulseerde wijze (korte periodes van uitzending). De effecten die teweeggebracht worden op de weefsels zijn verschillend naargelang de wijze van uitstraling. Lasers die ononderbroken of gedurende enkele milliseconden uitzenden brengen thermische effecten teweeg. Lasers die micro- of nanoseconden uitzenden brengen mechanische effecten teweeg. Het thermisch effect dat lasers teweegbrengen op biologische weefsels, wordt bekomen door omzetting van licht in warmte, door verplaatsing van de warmte en door een weefselreactie gepaard gaand met de temperatuur en de duur van opwarming. Indien de uitstralingsduur kleiner is dan de karakteristieke opwarmingstijd van het

weefsel, wordt een thermische afzondering op gang gebracht met ophoping van warmte en explosieve verstuiving van het doelwit (= mechanisch effect). Dit is het mechanisme dat op gang wordt gebracht in de selectieve fotothermolyse met de PHOTODERM® (MULTILIGHT / VASCULIGHT – ESC sharplan) die de IPL (Intense Pulsed Light) combineert met de technologie LASER YAG. Het uitstralingsspectrum is zeer uitgebreid (515 à 1064 nm). Filters worden gebruikt om selectief en specifiek in te werken op doelwitten zoals hemoglobine, melanine of pigmenten van tatoeages.

nr 2 april 2003

|

29

Vóór

na Vasculaire letsels

Indicaties

Verschillende behandelingen op eenzelfde zone zijn noodzakelijk met een tijdspanne van minimum 2 maanden tussen elke behandeling.

Oppervlakkige vasculaire letsels Vlakke angioma’s, teleangiectasieën van verschillende types : rosacea, teleangiectasieën van radiodermitis, essentiële teleangiectasieën, overblijfselen van hemangioma, stervormige angioma’s, huidafwijking in het kader rond de ziekte van Rendu-Osler, faciale en cervicale erythrosis.

2. GEPIGMENTEERDE LETSELS (tatoeages en goedaardige melanineletsels)

Diepliggende vasculaire letsels

De tijdsduur van de impulsen is lager dan de thermische relaxatieduur van de doelwitten. Deze selectieve fotothermolyse veroorzaakt fragmentatie van de pigmenten met secundaire uitscheiding via het epiderm of via fagocytose.

Brede en diepliggende varicositeiten en reticulaire aders van de onderste ledematen.

Gepigmenteerde letsels en tatoeages Actinische lentigo’s, sproeten en naevus van Becker en “café au lait” vlekken. Amateuristische-, professionele- of traumatische tatoeages.

Het doelwit van de IPL is, enerzijds, de melanine in de melanosomen en, anderzijds, de organische minerale pigmenten die zich bevinden in de samenstelling van tatoeages.

Op enkele zeldzame uitzonderingen na, worden amateuristische tatoeages gemakkelijker uitgewist dan professionele. Om het risico van littekens te voorkomen, moeten de behandelingen gebeuren met een interval van 2 maanden.

Overmatige of ongewenste beharing Hirsutisme, hypertrichose, comfort- of esthetische ontharing. Witte, blonde of grijze haren evenals dons zijn klassieke contra-indicaties.

Vasculaire letsels Vóór

1. VASCULAIRE LETSELS Het gepulseerde licht van hoge intensiteit wordt bij voorkeur geabsorbeerd door het hemoglobine pigment en werkt zodoende, op selectieve wijze, op de bloedvaten van de huid. Door middel van een explosieve vaporisatie wordt een mechanisch effect veroorzaakt waardoor de vasculaire wand barst. Dit is het fenomeen van selectieve fotothermolyse; de vasculaire breuk is de oorzaak van de purpura gedurende enkele dagen.

30

|

nr 2 april 2003

na


3. DE BEHARING Ontharing heeft een doelwit dat enkel endogeen is : melanine in de haarsteel en pigmentcellen in de matrix. Doordat de pulsduur van de IPL lager ligt dan de thermische relaxatietijd van de haarfollikel, wordt het haartje vernietigd via selectieve fotothermolyse.

Elke behandeling wordt voorafgegaan door een therapeutische test. Het apparaat optimaal kunnen gebruiken om overdosering te vermijden, is de gouden regel voor de gebruiker.

De duur van de behandeling komt overeen met die van de haarcyclus in anagene fase. Deze duur is afhankelijk van de te behandelende zones : 11 à 18 maanden (1 behandeling per 6 weken à 3 maanden). Er is geen anesthesie noodzakelijk. In 80 à 90% van de gevallen groeien de haartjes niet meer terug na de laatste behandeling.

Beharing Vóór

na

Vasculaire letsels Vóór

na

Praktisch De laserbehandelingen worden uitgevoerd van september tot eind mei om pigmentatie te wijten aan blootstelling aan U.V. stralen te voorkomen. - Tijdens de eerste beurt wordt informatie aan de patiënt gegeven en wordt een test uitgevoerd. 6 à 8 weken nadien worden de eerste resultaten besproken. De behandelingen worden voortgezet om de 6 à 8 weken tot het bekomen van een esthetisch bevredigend resultaat. - Contra-indicaties : zwangerschap, inname van fotosensibiliserende medicatie, antibiotica, anticoagulantia, gebruinde huid, donkere huidtypes, antecedenten van keloïden. - Nevenwerkingen zijn beperkt tot pijn (branderig gevoel), erytheem en oedeem (die na enkele uren verdwijnen), purpura (van 7 tot 10 dagen), kleine oppervlakkige korstjes (zelden). Uitzonderlijk kunnen er pigmentatiestoornissen voorkomen op langere termijn. - Systematisch worden er lokale zorgen toegediend na de laserbehandelingen : verzachtende crème, huid wordt beschermd tegen licht gedurende enkele weken. Nevenwerkingen kunnen eveneens door corrigerende makeup gecamoufleerd worden zodat de patiënt zijn activiteiten snel kan hernemen. nr 2 april 2003

|

31

UW MENING

Is het klinisch onderzoek mogelijk zonder de huisarts ? In tijden waar de geneeskunde zich meer en meer baseert op bewijzen, is het belangrijk zich te herinneren dat dit soort geneeskunde haar oorsprong vindt in de reflexies van canadese omnipractici en dat het merendeel van de lesgevers van deze " Evidence Based Medicine " zich wereldwijd bevindt in de departementen van de algemene geneeskunde. Het is het klinisch onderzoek dat ons de bewijzen levert. De fasen I van dit klinisch onderzoek, uitgevoerd op gezonde vrijwilligers, gebeuren enkel in hospitaalmilieu. De fasen IV zijn vooral commercieel georiënteerd. Gezien deze resultaten vaak niet gesuperviseerd worden noch gecontroleerd, zijn hun resultaten weinig betrouwbaar; het zijn trouwens de medische vertegenwoordigers die ze ons voorleggen. Wat ons dus interesseert in het klinisch onderzoek, om de rol van de huisarts hierin te kunnen bepalen, zijn de fasen II en III, waarvan de monitorage en de audits ons het resultaat garanderen. Het is een feit dat sommige pathologieën, zoals griep, angina, beginnende hoge bloeddruk of " naïeve " diabetes type II, niet voorkomen in het ziekenhuismilieu. De medicamenteuze nieuwigheden verschijnen vaak in golven voor éénzelfde indicatie,wat maakt dat het aantal patiënten dat in aanmerking komt en dat kan gerecruteerd worden door de specialisten, snel uitgeput is. Ook is een opvolging op lange termijn soms zeer moeilijk in het ziekenhuis, gezien sommige studies van morbiditeit en mortaliteit verlopen over een periode van 3 tot 5 jaar. Dankzij het feit dat de huisarts zeer dicht bij zijn patiënt staat, is hij vaak beter geïnformeerd over elk incident dat voorkomt en zal hij zodoende ook het aantal niet gedetecteerde gevallen sterk kunnen limiteren. Ook maakt het feit dat de huisarts, die vaak een langdurige medische relatie heeft met zijn patiënt, een betere kennis heeft van de antecedenten en, zodoende, beter de betrouwbaarheid van de patiënt kan evalueren. Gezien de huisarts zodoende een globaal zicht heeft over de gezondheidstoestand van zijn patiënt, is hij

dan ook het beste geplaatst om de evolutie van deze in te schatten.Tenslotte worden de geneesmiddelen enkel getest in hun reële gebruikscondities. Dienaangaande moeten we niet uit het oog verliezen dat het merendeel van de geneesmiddelen in eerste lijn worden voorgeschreven. Waarom deelnemen aan onderzoek ? Meestal is de hoofdreden voor een onderzoeker, zijn wetenschappelijke interesse, daar de initiatiesamenkomsten van de klinische trials met uiteenzettingen van wereldexperten vaak bijdragen tot een permanente vorming van een zeldzame kwaliteit. De wetenschapper kan vertrouwd worden met een nieuwe klasse van producten die vaak jaren nodig hebben alvorens ze kunnen gecommercialiseerd worden. Bovendien kan hij, tijdens een studie, een andere relatie met zijn patiënt aanknopen en zijn persoonlijke banden met deze verdiepen. De onderzoeksactiviteit is ook de ideale manier om meer nauwkeurigheid te verwerven. Het is ook een mogelijkheid om zijn professioneel actieveld te verruimen met een bijkomende nieuwe bron van inkomen, losstaande van het RIZIV, en in samenspraak met deze nieuwe competentie. Welke zijn de zwakheden van de investigerende huisartsen ? In België worden de huisartsen niet opgeleid voor onderzoek en de evaluatie van de kwaliteit van hun werk door de industrie van de " Goede Klinische Praktijk ", is inhomogeen. De huisartsen die zich bezighouden met onderzoek hebben, door hun isolement en hun onzichtbaarheid, zeer weinig gewicht bij de farmaceutische firma’s. De zwaarte van de administratieve taken noodzaken een gespecialiseerde exterieure hulp.Het ontbreekt hen aan hulpwerktuigen, hulp bij het opzoeken van goede projecten, collectieve onderhandelingsmogelijkheden, de mogelijkheid tot snel reageren, een administratieve steun, een interne controle die garant staat voor kwaliteit en een expertise. Dr Stéphane Heijmans

Uw reacties, vragen en suggesties zijn welkom in ons volgend nummer! 32

|

nr 2 april 2003

De inhoud van deze tekst valt onder de verantwoordelijkheid van de auteur.

EVENEMENTEN WEES ERBIJ WORKSHOP CARDIOLOGIE De cardiologen van de Europa Ziekenhuizen organiseren dit jaar een WORKSHOP CARDIOLOGIE op zaterdag 11 oktober 2003, in de voormiddag. Een persoonlijke uitnodiging zal ten gepaste tijde verzonden worden. Accreditering wordt aangevraagd. Huisartsen zijn hartelijk welkom op deze workshop die, dankzij zijn originele formule, een interactieve deelname mogelijk maakt : 1) Er worden 3 groepen gemaakt : elke workshop wordt zodoende 3 maal herhaald. 2) De onderwerpen worden bepaald en voorbereid in samenwerking met een aantal huisartsen zodang dat zij het best beantwoorden aan de dagelijkse praktijk.

WORKSHOP CARDIOLOGIE Zaterdag 11 oktober Site St.-Elisabeth DEELNAME Tel : 02/373.16.89

De meeting wordt afgesloten door een maaltijd waarop ook de partner wordt uitgenodigd. Succes verzekerd !


|

33

IN DE SCHIJNWERPER Opnieuw met een glimlach 2 1

3

1. Dr Edmond Lahy Maxillo-faciale heelkunde 2. Dr Philippe Boddez Maxillo-faciale heelkunde 3. Dr Jean Demeulemeester Maxillo-faciale heelkunde

Stomatologie Site 2 Alice lingen dringen we aan op een goede communicatie tussen patiënt, tandarts en stomatoloog.

Stomatologie Site 2Alice Maxillo-faciale heelkunde Tel : 02/373.47.46

Het aangezicht neemt een vooraanstaande plaats in als contactelement in de communicatie tussen mensen. Bovendien stellen we vast dat er veel aandacht wordt geschonken aan het uiterlijk en het zelfbeeld in onze maatschappij. Stomatologie en maxillo-faciale heelkunde kunnen dus een belangrijke rol spelen in de esthetiek van het aangezicht: stomatologie op het niveau van de tanden en maxillo-faciale heelkunde via de kaakbeenderen en de weke weefsels van het gelaat. Het moet ons dus niet verwonderen dat een toenemend aantal patiënten ons komt raadplegen betreffende hun bezorgdheid over hun voorkomen.

De overige ingrepen in het domein van de “kleine heelkunde” ter hoogte van de mond hebben tot doel het saneren van de mond voor het welzijn van de patiënt of hen te ontlasten bij acute of chronische infecties.

1. Rol van de stomatologie in de esthetiek van het aangezicht :

2. Rol van de maxillo-faciale heelkunde in de esthetiek van het aangezicht :

De tandimplantaten verschijnen in de loop van de jaren 60 en sindsdien werd er buitengewone vooruitgang geboekt. Dit biedt onze patiënten een bijkomend middel naast de klassieke prothetische behandelingen, al dan niet uitneembaar, om hun glimlach terug te winnen. Bij het gebruik van implantaten behoudt men het omgevende botweefsel en dat van de naburige tanden. Deze werkmethode laat esthetisch een comfortabele tandherstelling toe. Voor het welslagen van onze behande34

|

nr 2 april 2003

Pre- en postoperatieve teleradiografie van het profiel : achterwaarts verplaatsen van de mandibula

Dit opkomend specialisme bewerkt vooral het beenweefsel en de weke weefsels van het gelaat. De orthografische heelkunde verbetert elke dysharmonie tussen tanden en kaakbeenderen. Hierbij worden de kaakbeenderen verplaatst zowel vanuit esthetisch oogpunt als vanuit functionele overwegingen,namelijk door ingrijpen op het kauwen, het spreken en het slikken en ter voorkoming van eventuele gewrichtsproblemen op lange termijn.


Bottransplantatie

Implantologie

Ook daar spannen wij ons in voor een optimaal contact tussen de verschillende deelnemers dwz patiënt, tandarts, orthodontist en chirurg. Het behandelingsplan is eveneens van het grootste belang om het gewenste resultaat te bereiken. Naast maxillo en mandibulair, kunnen, indien nodig, andere esthetische parameters gewijzigd worden door osteotomie van de kin (genioplastie) en het jukbeen. In de preprothetische heelkunde worden kaakbeenderen opnieuw opgebouwd door middel van bottransplantatie om een stevige beenderige basis te vormen voor het dragen van een prothese of implantaten. Buiten de eenvoudige behandelingen, rechtstreeks op het overblijvend alveool bot, voeren we ook beenderige reconstructies uit met autoloog botweefsel. Dit botweefsel wordt in de onmiddellijke omgeving afgehouden (kin, kieszone) of verderaf (heupkam of os parietalis) van de schedel. Bv : SINUS LIFT : bijstellen van een bottransplantatie intra sinusaal voor volumetoename van de onderkaak.

Dankzij tandheelkundige implantaten kunnen uw patiënten terug glimlachen

En ten laatste vervolledigt de heelkunde van de weke weefsels van het aangezicht deze van de harde weefsels in het kader van de esthetiek.

3.Besluit Door in te grijpen op het niveau van zowel de harde (bot en tand) als de weke weefsels van het gelaat, kunnen we steeds beter een oplossing bieden aan de patiënten die ons komen raadplegen betreffende het esthetische. We zijn ons bewust van het toenemend belang van het voorkomen van het aangezicht in het evenwicht en het welzijn van de patiënt. Dit trachten wij te integreren in een globale opvang met gepaste aandacht voor het behandelingsplan en de communicatie tussen alle medewerkers.

Doornveld 1, Unit 5, 1731 Zellik Phone: +32 2 467 41 70, Fax: +32 2 467 41 80, www.nobelbiocare.com

nr 2 april 2003

|

35

IN DE SCHIJNWERPER TANDHEELKUNDE op de skeletale ontwikkeling van onze kaaksbeenderen, de mandibula en maxilla. Het resultaat is dan ook een malpositie van de blijvende 7 tanden op een veel te kleine 5 3 tandenboog. In een eerste 4 9 8 1 fase zal de orthodont d.m.v. losse of vaste apparatuur de 2 skeletale groei van de 6 maxilla activeren. Dit aanbrengen van een spaceretainer, gebeurt reeds op de leeftijd tussen 7 tot 1. Didier Vander Donckt 10 jaar, afhankelijk van de 2. Marth Van Rompaey eruptie van het gebit. 3. Vincianne Debruyne Deze interventie zal ervoor 4. Katleen Wilmaers zorgen dat er meer plaats 5. Georges Schraepen op de tandenboog wordt 6. Frank Serneels gecreëerd voor de 7. Vincent Bouveret aankomende tanden. Rond 8. Dr Chistian Adriaenssen 12 jaar wordt dan aangevat 9. Marc Bracke met de herpositie van de aanwezige dentitie door vaste apparatuur. Deze bestaat uit brackets welke worden gekleefd op het De tijd dat de tandarts zich beperkte tot vestibulaire vlak van de tand. Een voorgehet vullen of extraheren van een tand ligt vormde titanium draad met geheugen wordt gelukkig ver achter ons. Door de komst aangebracht in deze slotjes en geactiveerd. van nieuwe technologieën en materialen Periodiek wordt deze draad geactiveerd en de is de tandheelkunde de laatste decennia tandbewegingen gecorrigeerd totdat de uitgegroeid tot een volwaardige medische tanden hun ideale positie op de tandenbrug discipline. De huidige diversiteit en multi- hebben ingenomen.De apparatuur zal na een discipline van het tandheelkundig beroep is consolidatie periode van één jaar worden verwijderd en vervangen door een linguaal hier niet vreemd aan. Naast de functionele gekleefde retainer om deze positie voor de waarden van onze mondholte, zoals het toekomst te bevestigen en recidief te voorkopraten en kauwen is onze “smile-line” deel men. geworden van ons uiterlijk visitekaartje. Een Ook meer en meer volwassenen vangen op mooi gaaf gebit is de combinatie van een latere leeftijd (30-40 jaar) een orthodontimooi witte tandenkleur, tandvorm en positie sche behandeling aan, al dan niet in en een gezond parodontium. combinatie met vast kroon- en brugwerk.

De tandartsen van de site St.-Elisabeth

TANDHEELKUNDE Site St.-Elisabeth Tel : 02/373.17.46 Site St. Michiel Tel : 02/737.84.90 36

|

nr 2 april 2003

Orthodontie of tandregulatie

Composietvullingen

Een beter doorgevoerde preventie en mondhygiëne heeft er voor gezorgd dat onze jongere generaties een mooi gebit bezitten. De orthodontie levert hier ook zijn bijdrage toe. De evolutie heeft er voor gezorgd dat de eruptie van onze blijvende tanden vóór ligt

Witte composiet materialen hebben het traditionele zilver amalgaam als vullingsmateriaal verdrongen in de alledaagse restauratieve tandheelkunde. De esthetische meerwaarde van deze gepersonaliseerde vullingen is overduidelijk.


Bleaching De vraag naar een wittere glimlach is groot,dit heeft geleid tot blekings- of bleachingtechnieken. Of het nu gaat over “home” of “office” bleaching, beide procedures zijn gebaseerd op het periodiek aanbrengen van peroxidegels op het glazuur oppervlak en de tand chemisch uitbleken.Gezegd moet worden dat dit een niet permanent resultaat oplevert en de patiënt alsdusdanig deze behandeling moet blijven onderhouden.

Kroon- en brugwerk De complexiteit van het esthetische verwachtingspatroon van de patiënt met betrekking tot uitgebreide prothetische behandelingen vraagt van de tandheelkundige een goed en multidisciplinair behandelingsplan waarbij meerdere collegae en tandtechnische partner dienen te worden betrokken. De huidige full-keramische kronen, bruggen en facings laten de restauratieve tandarts toe, gepersonaliseerde en natuurgetrouwe restauraties te vervaardigen, kortom de esthetische resultaten die kunnen worden bereikt met volkeramische restauraties zijn fantastisch. Het basis materiaal bestaat uit een compact gesinterde kern van aluminiumoxide met unieke optische eigenschappen, die de tandtechnicus een ideale uitgangssituatie biedt om met porselein een natuurlijk ogende kroon te vervaardigen, zodat het vrijwel onmogelijk wordt om een kroon van een echte tand te onderscheiden. Daarbij is dit compact gesinterde aluminiumoxide zeer weefselvriendelijk. Het resultaat is een positieve reactie van het mondslijmvlies en een gezond tandvlees rondom de kroon. Gedaan

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Marc Devolder Philippe Rietjens Marie-Sophie Determe Benoît Verdonck Michèle Frerotte Micheline Chabansky (afwezig)

met dof witte kronen en zwarte metalen kroonranden. Kleur en helderheid, volume en vormgeving, positie- en rotatiecorrectie kunnen worden gecombineerd in een totale rehabilitatie.De extra vraag naar vaste prothetiek kan opgevangen worden door het gebruik van implantaten, welke na osteointegratie een volwaardige basis zijn voor vast kroon- en brugwerk.

Parodontologie Een mooie lach is meer dan mooie tanden alleen. Een gezond parodontium, gingiva en mucosa, geeft een extra-dimensie aan de esthetische waarde van een mooi gebit. Een goede dagelijkse mondhygiëne is de basis van een gezond gebit inclusief het omliggend tandvlees. Door soft- en hard-tissue managmenttechnieken is de parodontoloog in staat eventuele minwaarde van het tandvlees te corrigeren.

Slotwoord De tandheelkundige diensten binnen de Europa Ziekenhuizen hebben al deze “dental know-how” onder één dak om elk tandheelkundig probleem aan te pakken, zodat u met een stralende glimlach door het leven kunt gaan.

De tandartsen van de site St-Michiel

4

2 1

3 5

nr 2 april 2003

|

37

Foto’s Hanse Sylvie

HARTE DIEF

Dankzij hun bijdrage… kunnen we deze zomer terug naar de Belgische kust … Op datum van 14 december 2002 komt het tot een aanvaring tussen de Kariba en de Tricolor vóór de Franse kust ter hoogte van Duinkerke. De Tricolor zinkt quasi onmiddellijk. Op 1 januari 2003 vaart de Vicky tegen het wrak van de Tricolor. Op 23 januari 2003, komt tijdens het overpompen, 170 ton stookolie in het water terecht. De olievlek bereikt langzaam maar zeker de Belgische kust. De laatste weken is het meest gevreesde een feit. Duizenden met olie besmeurde vogels spoelen aan op onze Belgische stranden. Sinds het begin van de ramp luisteren wij naar een lokaal radiostation. Er worden vrijwilligers gevraagd om de hulpdiensten en het leger bij te staan tijdens het opruimen van de olievlekken op onze Belgische stranden. Eén telefoontje van één van onze medewerkers naar een hulporganisatie volstond om ons personeel op de been te krijgen.

38

|

nr 2 april 2003

Secretariaat Heelkunde

Op zaterdag 8 februari 2003, bijna twee maanden na het begin van de ramp, trekken we met de medewerkers van ons secretariaat naar De Haan om samen met het Belgische leger en de plaatselijke hulpdiensten ons steentje bij te dragen bij het reinigen van onze stranden. Het werd een dagje zwoegen. Het was pakkend om zien hoe miljoenen olievlekjes, niet minder dan een stuk van 1 eurocent, op onze stranden bezaaid lagen. Moe, maar voldaan hebben we onze toegewezen 5 meter strand afgewerkt. Hoe lang is onze kuststrook alweer ?

INTERESSANT OM WETEN Herfst Symposium 2002 Huisarts, geneesheer-specialist en kinesitherapeut; geïntegreerde benadering van patiënten die een totale knie of heup arthroplastie ondergaan. Het herfst symposium 2002 ging door in het kasteel Coloma te Sint Pieters Leeuw. Hierbij werden niet alleen huisartsen maar ook kinesisten uitgenodigd. Onderwerp en doel was het opzetten van een georganiseerde en geïntegreerde zorg waarbij de doelgroep werd toegespitst op patiënten die een totale heup of knie prosthesis dienen te ondergaan. Door Dr Feys werd aangetoond hoe de pre-operatieve oppuntstelling adequaat en volledig kan worden uitgevoerd door de huisarts. Door Mark Walravens werd benadrukt dat vooral de pre-operatieve kinesitherapie belangrijk is bij deze patiënten. Het postoperatief revalidatieplan werd toegelicht. Door Dr Mark Bosquet werden de belangrijke elementen uiteengezet zowel tijdens de hospitalisatiefase als tijdens de postoperatieve revalidatieperiode. Uit de lezingen en de debatten blijkt duidelijk hoe belangrijk een precieze taakverdeling, maar vooral een vlotte communicatie is om te komen tot een werkzame geïntegreerde zorg. Het symposium ligt in het verlengde van het symposium van november 2002 in Brussel, over het opzetten van een Vlaams virtueel netwerk van geïntegreerde gezondheidszorg in Brussel en de rand.

Op dit moment geeft de Vlaamse regering zijn finale goedkeuring en de nodige subsidies voor de ontwikkelingsfase van dit virtueel gezondheidsnetwerk. Deze zal afgewerkt zijn in december 2003. Nadien zal een symposium gehouden worden, als start voor de oprichting en uitbouw van dit virtueel gezondheidsnetwerk en ziekenhuis.

Dr Mark Bosquet Voorzitter Medische Raad Europa ziekenhuizen


|

39

DE MEMOIRES VAN EUMENEGUYL Aan de Hoofdredacteurs – Euroscoop Europa Ziekenhuizen 7 januari van het jaar Onzes Heren 2203

Mijnheer, Mevrouw, Misschien bent u geïnteresseerd door de publicatie van mijn memoires, waarvan zich een groot deel heeft afgespeeld binnen de muren (of beter gezegd in de kelders) van uw instelling. Ik ben zo vrij deze tekst op uw Drempel te leggen. Hier volgt de inleiding van een lang verhaal.

Eumeneguyl von Beenknaagster, ziekenhuisrat.

De Memoires van Eumeneguyl von Beenknaagster, ziekenhuisrat. Moet je luisteren, ik was werkelijk het lievelingetje van alle ziekenhuisratten. Mijn vertrekken bevonden zich in een zeer chique kliniek in het zuiden van Brussel. Ik ben heus geen snob, maar ik vond dat het patiënteel, voorzien van ronkende namen met een kleine letter, goed bij mijn reputatie van "aristoc-rat" paste. Tijdens mijn nachtelijke uitstappen door de ziekenhuisgangen genoot ik van de verrukkelijke geuren van geneesmiddelen en ether die de chirurgen achterlieten op de muren van de operatiekamers. Hoewel de hygiënemedewerksters slechts zelden een brokje appendix of placenta achterlieten, bood de keuken in die vervlogen tijden heerlijke hapjes. Elke dag vond ik er lekkere hapjes, waar de andere ratten geen kaas van lustten. Op een dag besloot de grote architect tot een prestigieuze renovatie. De graafmachines vernielden zonder blikken of blozen mijn nestje, en ook zonder het te weten de fundamenten van het metselwerk, want echt waar, het was een catastrofe. Al gauw was het ziekenhuis niet meer dan een gatenkaas. Neerslachtig door het werkelijk afschuwelijke klimaat besloot ik het zinkende schip te verlaten voor het schipbreuk zou lijden, ook al werden pogingen ondernomen om het vlot te trekken. Tegen huig en maag pakte ik mijn boeltje en liet have en goed achter. Daar liep ik op straat, met op zak slechts enkele droge broodkorstjes die ik ternauwernood had gevonden, want de geprivilegieerde bewoners hadden zich niets gelegen laten liggen en waren met zeer gunstige wind vertrokken. Wanhopig was ik, maar ook vastberaden om in alle vrijheid te onderzoeken welke kelderverblijven in de Ukkelse driehoek mij de meeste gastvrijheid boden. In een helder moment herinnerde ik me dat ik, hoewel niet altijd in positieve zin, had horen spreken van een Roomse nieuwkomer, de "Europa Klinieken", waarvan het hoofdkantoor slechts enkele palen van mijn voormalige woonst was gelegen. "Het doel heiligt de middelen," dacht ik bij mezelf. Zo trok ik op avontuur, van de tempel naar de kerk.

40

|

nr 2 april 2003


Al dolend door het netwerk van riooldarmen botste ik op een nacht plotseling op de ruïnes van een religieuze orde. Wat een verrassing! Daar werd ik opgevangen door een menigte van mijn soortgenoten. Groot en klein buitelde dartel door de jungle naast de gebouwen in abominabele staat. Hoe kon zo'n grote hoeveelheid ratten overleven in deze residentiële buurt, waar de bewoners hun onophoudelijk het leven zuur maakten? A propos, was het voor mijn welgevulde confraters geen monnikenwerk om hun kostje bij elkaar te scharrelen in deze tijden van ziektekostenbesparingen, waarin alles wordt gewikt en gewogen, van de terugbetaling van de verzorging tot de inhoud van de borden? Was het wellicht waar wat ik had gehoord, dat sommigen van hen "papenvreters" waren? Niettemin werd ik als een koningin door de bouwvallige ruimten geleid, waar ik tot mijn grote verbazing vernam dat deze verlaten kliniek door daklozen werd in beslag genomen en door de politie als schietterrein gebruikt werd. Op onze tocht door het gangendoolhof stuitten we op kogelgaten en moesten we waden door de drugsspuiten, uiteindelijk kwamen we terecht in een banketzaal met gebroken ruiten, vies en vochtig, met een mild parfum van schimmel en uitwerpselen. Tijdens het eetfestijn dat ter mijner glorie werd aangeboden, vernam ik uiteindelijk de ware geschiedenis van deze rattengemeenschap, de reden van hun blakende gezondheid en de oorzaak van hun explosieve demografie. Na een vrijdenkend onderzoek van de situatie gingen uiteindelijk mijn ogen open. Opeens moest ik denken aan de spreuk waarmee sommigen geheel ten onrechte de draak steken: "Buiten de kerk geen heil”, (drie) punt(jes) aan de lijn. (wordt vervolgd) Eumeneguyl.

nr 2 april 2003

|

41

VOLGEND NUMMER Open brief aan Mevrouw Eumeneguyl von Beenknaagster, ziekenhuisrat,

Mevrouw de ziekenhuisrat, Uw schrijven dd. 7 januari van het jaar Onzes Heren 2203, ter attentie van de hoofdredacteurs, heeft onze aandacht genoten. Hierbij, delen wij u mede dat het redactiecomité zich positief heeft uitgesproken over de publicatie van “de inleiding van een lang verhaal” zijnde uw Memoires. Teneinde onze lezers niet teleur te stellen, zou het ons plezieren het verdere verloop van uw verhaal te kennen. Wij hopen dat uw memoires, ons de weg kunnen tonen in het doolhof van “deze nieuwe paapse eenheid”, waarin deze vreemde rattengemeenschap leeft. Zou u zo vriendelijk willen zijn deze lijftocht te gebruiken met alle vereiste wijsheid.

Dossier : Orthopedie en revalidatie

Pierre Nys Hoofdredacteur

Mevrouw, Uw inleiding heeft onze nieuwsgierigheid en smaakpapillen wakker gemaakt. U trakteert ons op het idee dat wij met u dit groot avontuur mogen doorvaren, een geurig traject in het doolhof van gangen en kaaseenheden waarin uw medeleerlingen en uzelf zich een weg banen. Verklap ons uw kennis, laat ons weten hoe sommigen onder u verdwaald geraakten in een vettige pasta of… vluchtten onder een zachte korst, en nog hoe anderen, snuffelend naar een smakelijk uitziende valstrik doorheen halfopen valluiken, de pikante versheid ontdekten van subtiel genot. Dank u, dat u ons laat meeproeven van deze verbazende genoegens, laten wij het glas heffen en genieten van het boeket van een “grand cru”, op uw gezondheid en een lang leven voor Euroscoop.

Roxane Audistère Hoofdredacteur 42

|

nr 2 april 2003

Oproep Andere ideeën, rubrieken, voorstellen ... ? Uw suggesties zijn welkom op het redactieadres : EUROSCOOP, site St.-Elisabeth De Frélaan 206 – 1180 Brussel

Tot eind Mei 2003 :

Cellu M6 Keymodule i ®

596 /Ann NL – LPG Systems Siren 335 183 836 RCS Romans - © Copyright LPG 2002 -LPG, Keymodule en Cellu M6 zijn geregistreerde merken. Reproductie, zelfs gedeeltelijk, is formeel verboden.

Innovatie in de niet invasieve weefseltherapie

CELLULITE SILHOUET POST-CHIRURGIE HUIDVERSLAPPING WELZIJN

LPG® BENELUX: Tel.: 02/332 25 85 • E-mail: [email protected]

nr 2 - April website :

Recommend Documents