nr. 1 naar 2F

lees >> tijdschrift van Diaplus

paaseiland jaargang 2 / nr. 1

naar 2F

ho i !

lees >> Voor je ligt het eerste nummer van het tijdschrift Lees>>. Dit is het derde nummer van LEES>>, het tijdschrift van Hierin kun je lezen over allerlei onderwerpen, zoals drop, Diaplus. De teksten in dit nummer gaan onder andere over windmolens en een bijzondere vorm van reclame. Er zijn ook mode, eilanden en bedevaartstochten. Bij de teksten uit dit oefeningen­die je bij deze tekst kunt maken, daarvoor kan je tijdschrift horen werkbladen, vraag je docent maar eens. En terecht bij je docent. weet je al hoe jij het beste leert? Je ontdekt het door de test Veel leesplezier gewenst! op pagina 8 te maken. We wensen je veel leesplezier!

in h o u d 3

6

4 Hoe Hoe komen wordt trends drop tot stand? gemaakt?

Leren budgetteren met kleedgeld

9 8 Wat lees jij eigenlijk?

test 8 wat lees jij eigenlijk?

Mobiele veilig telefoon

internetgebruik

Lees >>

10

9 op bedevaart naar mekka

Tijdschrift van Diaplus Tijdschrift van Diaplus wordt gemaakt door Diataal BV wordt gemaakt door Diataal HW Mesdagplein 1 / 9718 HP BV Groningen HW Mesdagplein 1 / 9718 HP Groningen www.diataal.nl www.diataal.nl grafische vormgeving: Dineke Buist BNO grafische vormgeving: Dineke BuistEdutekst BNO eindredactie: Fros van der Maden,

10

7 HET MYSTERIE Sportklimmen vanvoor paaseiland iets jou?

....

.

dia taal bv taaltoetsing en onderwijsadvies

.

De uitvinding van de

boekdrukkunst

5

10

15

20

25

30

35

40

Voor ons is het de gewoonste zaak van de wereld dat je boeken en kranten kunt lezen, maar dat is lang niet altijd zo geweest. Vroeger moesten boeken, als er vraag was naar meer dan één exemplaar, met de hand worden overgeschreven. Dat was niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk monnikenwerk, want het kostte erg veel tijd. Van de meeste boeken of geschriften werden dan ook maar enkele tientallen of honderdtallen gemaakt. Nieuwe mogelijkheden Halverwege de vijftiende eeuw was het eindelijk zover: de eerste boekenpers in Europa kwam in gebruik. Boeken werden goedkoper en de oplages groeiden sterk. Hierdoor konden nieuwe ideeën zich veel sneller verspreiden. Wetenschappers profiteerden hiervan, maar ook anderen maakten dankbaar gebruik van de nieuwe mogelijk­heden. Protestanten bijvoorbeeld, die hun bezwaren tegen de misstanden in de katholieke kerk op papier zetten. De echte uitvinder Eeuwenlang is geruzied over de echte uitvinder van de boekdrukkunst. Vlamingen leerden op school dat Dirk Martens de echte uitvinder was, en Nederlanders kregen te horen dat Laurens Janszoon Coster de boekdrukkunst had uitgevonden. Hoewel verschillende mensen met druktechnieken experimenteerden, wordt Johann Gutenberg in de westerse wereld als de echte uitvinder gezien, zonder aanwijsbare reden. Deze opvliegerige smid uit de handels­ stad Mainz (tegenwoordig Duitsland) was in 1455 de eerste die een machinaal gedrukt boek maakte: de Gutenberg bijbel. Losse letters Hij verbeterde een al bestaande drukpers en had een manier gevonden om goedkoop en snel metalen letters te gieten. Deze losse letters pasten precies op de regels, die samen een pagina vormden. Als een pagina klaar was, konden de letters opnieuw gebruikt worden. Eerder waren blokboeken gedrukt, waarbij een hele pagina uit een stuk hout was gesneden. Gutenberg was de eerste die met losse letters een boek drukte. Meer drukkerijen De drukkunst verspreidde zich snel. Twintig jaar na Gutenbergs eerste bijbel waren er al drukkerijen in Italië, Zwitserland, de Nederlanden, Frankrijk en Spanje. En tot halverwege de twintigste eeuw gebruikten drukkers een techniek gebaseerd op de beginselen uit 1455. Daarna moest de boekdrukkunst plaats maken voor drukmethodes met behulp van de computer. Naar: www.innnl.nl

3

Hoe komen

trends 5

10

15

20

25

In de modewereld ontstaan steeds weer nieuwe trends. Opmerkelijk, maar tegelijkertijd misschien ook teleurstellend. Als je wilt begrijpen­waar trends vandaan komen, zou je er wel eens achter kunnen komen dat het ontstaan van een trend niet zo spontaan gaat als het lijkt. Aan een trend moet natuurlijk geld verdiend worden. Trends worden daarom door modebedrijven zorgvuldig gepland en het einde van een trend wordt ook van te voren georganiseerd­zodat er plaats komt voor een nieuwe trend. Met de stroom mee Een ding is zeker. Trends worden niet door modeontwerpers gelanceerd­. Iedere modeontwerper van nu heeft te maken met een moordende concurrentie, met de economische crisis, met investeerders en banken.... Het is te riskant om zelf een trend te bedenken en te lanceren. Want wat als de trend niet aanslaat? Het is veiliger om met de stroom mee te gaan en om gebruik te maken van de trends van het moment. Op straat Anders dan je misschien zou denken, komen de meeste trends op straat tot stand. Je maakt ze zelf. Misschien onthoud je iets dat je eerder gezien hebt. Daar voeg je je eigen smaak aan toe, en dan lanceer je, zonder dat je het doorhebt, een nieuwe trend! Als je de nieuwste look van Gwen Stefani bewondert of als je op allerlei manieren­probeert om het kapsel van Beyoncé te imiteren, bedenk dan dat zij vooral een trend projecteren, een look die je misschien zelf wel hebt uitgevonden. De stylisten of imago-adviseurs van Gwen en Beyoncé hebben ze in ieder geval niet zelf bedacht, maar alleen maar gelanceerd.

30

35

4

Trendwatchers Niet voor niets zijn er de laatste jaren veel ‘trendwatchingbureaus’ tot stand gekomen. Deze bureaus werken met trend­watchers. Die gaan, verspreid over de hele wereld en gewapend met digitale camera en notitieboekje, de straat op, op zoek naar originele ideeën en nieuwe dingen. Misschien heeft iemand jou ook wel eens gevraagd of hij je mocht fotograferen omdat je zo’n opvallende outfit aan had of een paar heel bijzondere schoenen droeg. Je hebt grote kans dat het een trendwatcher was.

tot stand?

40

45

Media Na het enorme, wereldwijde onderzoek naar de komende mode door trendwatchers, worden de meest interessante ideeën geselecteerd­. Deze zijn vaak vooral vanuit economische oogpunt interessant­. En daarna begint het ballet met de media, die de nieuwe trends binnen een mum van tijd aan de man (en vrouw) brengen. Vooral popsterren spelen daarbij een grote rol. Miljoenen jongeren laten zich inspireren door hun sterren en nemen trends die hun in modebladen, kranten en op televisie worden voorgespiegeld, klakkeloos over.

50

55

Jouw broek En als een trend eenmaal gelanceerd is, wat gebeurt er dan? Dan wordt alles eruit gehaald wat erin zit, totdat iedereen op de volgende trend overstapt. Bedenk dus goed waar je je druk om maakt, als je je afvraagt of jouw broek nog wel ‘in’ is.. Naar: www.trendystyle.net/trends

weetjes... Voor een mooie plaat met allerlei kledingstijlen door de jaren heen kun je op www.wearefashion.nl zoeken­naar ‘geschiedenis van kleding’. Op de plaat kun je bijvoorbeeld precies zien wat in 1800 in de mode was.

Veel trends komen na een aantal jaren terug. Je kunt daarom ook in tweedehandswinkels vaak hippe spullen vinden. Of organiseer eens een kledingruil met vrienden of familie! Die ene broek of dat paar schoenen dat jij niet meer hoeft, kun je ruilen tegen die stoere trui of dat mooie vest van je broer of vriendin. Goedkoop, én je kleding gaat een stuk langer mee!

5

Leren budgetteren met kleedgeld

5

10

15

20

25

30

35

40

Waarschijnlijk vind je, net als de meeste pubers, kleding belangrijk. Daarom is zelf je eigen kleren kopen met kleedgeld een geschikte manier om goed te leren omgaan met geld. Je oefent zo met verschillende facetten van budgetteren: het afstemmen van uitgaven op inkomsten, het maken van keuzes en het geld opzij leggen voor grotere aankopen. Wanneer en hoe? Vanaf je twaalfde of dertiende kun je vaak al goed de verantwoordelijkheid voor je eigen kledingbudget dragen. Natuurlijk heb je in het begin nog een beetje hulp van je ouders of verzorgers nodig, bijvoorbeeld bij het maken van een overzicht van wat nodig is, wat dat ongeveer zal kosten en wanneer het moet worden aangeschaft. Maak vooraf goede afspraken - Krijg je het geld contant of storten je ouders/verzorgers het op je bankrekening? - Maak afspraken met je ouders/verzorgers over het sparen voor duurdere aanschaffen­, zoals een winterjas. - Spreek met je ouders/verzorgers een vast tijdstip af waarop ze je het kleedgeld geven of overmaken. - Spreek af wat je allemaal van het kleedgeld moet doen. Moet je bijvoorbeeld ook zelf schoenen, ondergoed, sportkleding en reparaties betalen? En hoe zit het met nette kleding voor speciale gelegenheden? Hoeveel? De hoogte van het bedrag bepalen je ouders/verzorgers. Omdat het daarnaast ook per geval verschilt wat er precies bekostigd wordt uit het kledingbudget is het eigenlijk niet goed mogelijk om concrete bedragen te noemen. Voor wie het toch handig vindt om een richtlijn te hebben, noemen we hier enkele gemiddelde bedragen voor de kosten van kleding. Dit zijn dus geen normbedragen! - Uit onderzoek onder scholieren (2011) blijkt dat een scholier die zelf geld uitgeeft aan kleding ongeveer 48 euro per maand besteedt. - De kosten van kleding voor jongens van 12 jaar en ouder zijn minimaal 51 euro en voor meisjes 53 euro per maand. Hierbij gaat het om alle kleding, van ondergoed en sokken tot winterjas. Leeftijd Richtbedrag kleedgeld (in euro’s) 12 20-60 13 30-65 14 40-75 15 45-80 16 50-80 17 50-80 18 50-100 Naar:www.nibud.nl

6

Het mysterie van Paaseiland Je hebt ze vast wel eens op een foto gezien: de enorme eeuwenoude beelden die op Paaseiland staan. Het mysterie rond Paaseiland heeft de wetenschappers door de eeuwen heen beziggehouden. Hoe kwamen de inwoners op dit afgelegen eiland terecht? Hoe maakten en transporteerden ze hun gigantische beeldhouwwerken en waarom vernielden ze die later weer? 5

10

15

20

25

30

35

40

Eerste bewoners Paaseiland (of Rapa Nui, zoals de bewoners het noemen) is één van de meest afgelegen eilanden op aarde. Officieel hoort het bij Chili, maar het is meer dan 3400 km van het vasteland verwijderd. Hoewel wetenschappers het maar niet eens worden over het moment waarop de eerste mensen op het eiland aankwamen, noemen de meeste bronnen de dertiende eeuw. De eerste bewoners waren afkomstig uit Poly­ nesië. Zij hebben met grote boten en met veel mensen het eiland doelbewust gekoloniseerd. Dit is voor die tijd een opmerkelijk feit, gezien de enorme afstand tussen Paaseiland en elk ander eiland in de Grote Oceaan. Dank aan de goden De eerste mensen die voet zetten op het eiland troffen er een waar paradijs aan. Het eiland was één groot regenwoud en bezorgde de inwoners ruwe grondstoffen om stoffen, koorden en kano’s te maken. De vele vogels die in het woud woonden voorzagen de inwoners van eten. Het milde klimaat en de visrijke wateren rondom het eiland bezorgden de Rapa Nui (Paaseilanders) een zorgeloos leven. Om de goden te bedanken voor deze overvloed begonnen de inwoners de beelden (of Moai) te bouwen die het eiland zo bekend maken. Door hun geïsoleerde levenswijze werd de fabricage van beelden een soort uitlaatklep voor de eilandbewoners. Die hadden in hun vrije tijd namelijk niet veel anders te doen. Ze moeten slimme manieren gevonden hebben om de beelden te transporteren, maar nog steeds weten we niet precies welke dat geweest zijn.

45

De reusachtige standbeelden, gehouwen uit enorme brokken vulkanisch gesteente, stellen de voorvaderen van de eilandbewoners voor. De aanwezigheid van een Moai werd gezien als een soort beschermengel voor een dorp.

50

55

60

Ontbossing De bevolking op het eiland bleef maar groeien, waardoor steeds grotere delen van het woud werden gekapt. Samen met de laatste bomen verdwenen ook de vogels en de grondstoffen voor het maken van speren en kano’s. Er braken harde tijden aan voor de eiland­ bewoners. Het geloof in hun oude religie was verloren, waardoor vele Moai/beelden werden­omvergeworpen. Aan het einde van de eilandcultuur in de 18e eeuw bleven er door voedseltekort en gevechten slechts enkele­Rapa Nui over.

65

70

75

Contact met Europeanen Het eerste contact met Europeanen vond plaats op 5 april (paaszondag) 1722. De Nederlandse­ontdekkingsreiziger Jacob Rogge­veen bezocht toen het eiland. Vandaar ook de naam Paaseiland. Tegenwoordig is Paaseiland door UNESCO erkend­als werelderfgoed. De huidige inwoners­leven van het toerisme en van handel­met moederland Chili. Naar: www.losapos.com

7

tesT

Een leerstijl is een manier waarop je dingen leert. Afhankelijk van wat en wanneer je leert, gebruik je een bepaalde leerstijl. De meeste mensen hebben een leerstijl die goed bij hun past. Als je weet welke leerstijl dat is, kan je dat helpen­bij het maken­van opdrachten en leren voor proefwerken. Hoe leer jij het beste? En wat zegt dit over jou? Omcirkel de symbolen van de stellingen die bij jou passen.

Wat is jouw leerstijl? *

• • *

• > > * ~ > > * • > ~ ~ ~ • ~ *

Ik leer beter als er mensen om mij heen zitten

●

Ik leer het best als ik alleen op mijn kamer zit Ik kan mij het best concentreren met muziek op Ik ben liever alleen dan samen met anderen Als ik iets moet doen dat ik nog nooit heb gedaan, ga ik het liefst gelijk aan de slag Ik kijk altijd eerst hoe anderen iets doen en begin pas zelf als ik zeker weet hoe het moet Ik weet altijd goed hoe anderen zich voelen Ik wil altijd weten waarom iets is zoals het is Ik durf veel Ik probeer altijd een oplossing te zoeken Als iets niet in een keer goed gaat, probeer ik het gewoon nog een keer Ik probeer graag iets uit Ik kan goed zelfstandig werken Ik werk het liefst in een groep Ik houd me graag aan een planning als ik ergens mee bezig ben Ik vind het belangrijk om nauwkeurig te werken Welke symbolen heb je het vaakst omcirkeld? Kijk gauw welke leerstijl bij jou past!

Jij bent een beslisser. Een echte beslisser werkt graag in een groep en neemt gemakkelijk de leiding. Je bent altijd op zoek naar een oplossing en doet niet zomaar iets zonder te weten waarom het eigenlijk nodig is. Een beslisser houdt zich netjes aan de regels.

•

Jij bent een denker. Een echte denker werkt zelfstandig en doet niet zomaar iets zonder te weten waarom het eigenlijk nodig is. Een denker­is intelligent en goed in logisch redeneren.

*

Jij bent een dromer. Een echte dromer kijkt altijd eerst eventjes hoe anderen het doen. Dat is heel verstandig, want dan weet je altijd zeker wat je moet doen. Jij hebt altijd zin om iets te leren, en daarom zoek je de leersituaties op. Een dromer weet altijd wel een oplossing te vinden!

>

Jij bent een doener. Een echte doener wil zo snel mogelijk beginnen, maar oefent graag eerst even. Je leert het best door te proberen. Als het niet goed gaat, dan vind je het niet erg om het gewoon nog een keer te proberen. Je gaat altijd vol goede moed verder!

~

Tien tips voor

veilig internetgebruik

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

1 Geef nooit persoonlijke gegevens aan anderen Zet nooit persoonlijke gegevens online, zoals je adres of telefoonnummer. Cybercriminelen kunnen die informatie gebruiken om een nepaccount aan te maken en te doen alsof ze jou zijn.   2 Alles wat je online zet, blijft online Zet je privacy settings aan, zodat alleen je vrienden en familie jouw foto’s kunnen zien. Zet nooit vakantieplannen online. Criminelen weten dan dat je weg bent zodat ze in kunnen breken.   3 Check je security- en privacy-instellingen Zorg ervoor dat je social netwerksites goed beveiligd zijn, zodat alleen je vrienden alle informatie kunnen zien. Bij privacy-instellingen kan je instellen wie jouw posts, video’s en foto’s kunnen zien.   4 Gebruik een veilig wachtwoord Je kunt natuurlijk je wachtwoord met je ouders delen, maar vertel het nooit aan vrienden, zelfs niet als ze beloven het voor zich te houden. Zorg er ook voor dat je wachtwoord moeilijk te raden is en gebruik niet iets simpels zoals de naam van je huisdier. Kies bijvoorbeeld voor een wachtwoord dat bestaat uit een mix van letters, cijfers, hoofd- en kleine letters.   5 Beveilig je mobiele apparaat Mobiele telefoons bevatten veel persoonlijke gegevens, zoals email, persoonlijke foto’s, apps etc., terwijl ze vaak gemakkelijk te kraken zijn. Bescherm je mobiel daarom met mobiele beveiliging, zodat je persoonlijke gegevens kunt wissen als je mobiel gestolen wordt.   6 Praat niet met mensen die je niet kent, zowel online als in het echt Spreek nooit zomaar met vreemden af en laat het je ouders altijd weten als iemand­die je niet kent online contact met je zoekt. Soms doen mensen zich voor als iemand anders. Deel daarom foto’s en informatie op sociale netwerken alleen met vrienden en familie die je ook kent in de ‘echte’ wereld.   7 Doe meer in de ‘echte’ wereld Probeer meer tijd door te brengen in de echte wereld met je echte vrienden, dan op internet.   8 Vermijd onbeveiligde of onbekende websites Koop tijdens het online winkelen alleen via bekende verkooppunten en zorg ervoor dat alle transacties die je doet plaatsvinden op beveiligde pagina’s. Veilige pagina’s kun je herkennen aan het hangslot-teken in de adresbalk van je browser en het adres begint altijd met https.   9 Kijk goed voordat je op een link klikt Vermijd het klikken op links in e-mails, chatprogramma’s of sociale netwerken, behalve als je zeker weet dat je de afzender kent. Cybercriminelen staan erom bekend e-mails en sociale netwerken van vrienden te hacken om vervolgens nepberichten te versturen, waarin ze net doen alsof jouw vriend(in) of familielid in de problemen zit en je bijvoorbeeld vragen om geld over te maken. Als je iets niet gelooft of verdacht vindt, ga er dan niet op in.   10 Houd je beveiligingssoftware up-to-date Beveiligingssoftware is er voor al je apparaten; mobiele telefoon, tablets en computers­. Zet altijd de laatste versie van beveiligingssoftware op je apparaten, zodat je bescherming up-to-date is. Bron: www.saferinternetday.nl

9

Op bedevaartstocht

5

10

In de twaalfde maand van de moslimkalender is het een drukte van jewelste in en om Mekka, het centrum van de islam, in SaudiArabië. Meer dan twee miljoen moslims zijn dan namelijk op bedevaartstocht (hadj) naar de heilige plaats. Het hoogtepunt van de hadj is de rituele steniging van de duivel, met aansluitend het Offerfeest. De islam kent vijf zuilen. Dit zijn eigenlijk een soort leefregels, waar een goede moslim zich aan moet houden. De hadj, de bedevaart naar Mekka, is er een van. Elke gezonde volwassen moslim moet eigenlijk een keer in zijn leven deze tocht maken. Behalve als hij/zij geen goede gezondheid heeft, of te weinig geld. Het is trouwens verboden voor niet-moslims om tijdens de hadj in het bedevaarts­ oord te komen.

15

20

10

Niet zonder risico Er doen zo ontzettend veel mensen mee aan de hadj, dat er wel eens wat ongelukken gebeuren. Vooral bij het stenigingsritueel. In 2004 werden 250 mensen onder de voet gelopen. Er worden sindsdien dan ook heel veel beveiligingsmensen ingezet, om een oogje in het zeil te houden. 60.000 mensen zorgen dat de mensenmassa’s in bedwang worden gehouden. Maar op 2 miljoen bedevaartgangers is dat geen overbodige luxe!

naar Mekka 25

30

Pikzwart door zonden De hadj bestaat uit een paar onderdelen. Het eerste onderdeel vindt plaats in Mekka, de geboortestad van Mohammed. Daar staat namelijk de Kaba. Dat is een heilige steen die is ingemetseld in een grote, zwarte doos. Moslims geloven dat je zonden worden vergeven als je die steen aanraakt. De pelgrims (bedevaart­gan­ gers) lopen zeven keer om de doos heen, die voor de gelegenheid prachtig versierd is met een zwarte grote doek, met daarop koranverzen geborduurd met gouddraad. De steen in de Kaba, die pik­zwart­is, zou volgens de verhalen eerst wit geweest zijn. Maar door de zonden van de mens zou de steen verkleurd zijn tot zwart.

35

40

45

50

Overal Offerfeest Daarna lopen de pelgrims zeven keer heen en weer tussen twee heuvels buiten Mekka, en drinken ze water uit een heilige bron, de Zamzam. Vervolgens overnachten ze in een tentenkamp en komen ze langs de vlakte van Arafat, ook een heilige plek. Dan verzamelen ze steentjes in een steengroeve, voor een rituele steniging van de duivel. De pelgrims gooien de steentjes naar een muur. Er zijn speciaal voor dit ritueel drie 26 meter lange muren gebouwd in de stad Mina, ten oosten van Mekka. Als laatste vindt het Offerfeest plaats. Dat gebeurt niet alleen onder de bedevaartgangers trouwens­, maar overal ter wereld, onder moslims. Honderdduizenden dieren worden hiervoor ritueel geslacht. Terug naar huis Na het Offerfeest is de hadj officieel ten einde. De bedevaart­gan­gers keren weer huiswaarts. Hopend dat Allah hen hun zonden heeft vergeven. Naar: Lotte Stegeman, www.sevendays.nl

weetjes... Belangrijke bedevaartsplaatsen voor andere­geloven zijn: - christendom: Lourdes in Frankrijk - boeddhisme: Bodhgaya, Sarnath, Kushinagara en Lumbin in India en Nepal - hindoeïsme: verschillende plaatsen in het Himalayagebergte in India

Ook in Nederland en België zijn bedevaartsplaatsen te vinden. Bijvoorbeeld ‘t Hofke in Berlicum, de Lourdes­ kapel in Scheveningen of het Mariapark­in Lommel.

11

schrijf ! n

telefoo e j op t t vinId nterne is wat jij er vadn k le d in g g e m a a k t n ij m e o h t e e w at ik

:

g r ij k Ik v in d h e t b e la n

JA, ik vind het belangrijk dat mijn kleding­op een eerlijke manier gemaakt wordt. Vaak wordt kleding gemaakt door jonge kinderen, of in een fabriek waar mensen onder slechte omstandig­ heden moeten werken. Een shirt dat zo gemaakt is hoef ik niet, ook niet als het heel goedkoop is. Ik koop dan liever minder kleren.

:

NEE, ik vind het vooral belangrijk dat

kleding mooi is en lekker zit. De winke­ liers in de westerse landen moeten erop letten dat de kleding goed en eerlijk gemaakt wordt. Dat hoef ik niet zelf te doen. Het maakt mij niet uit waar mijn spijkerbroek vandaan komt.

:

Wat vind jij? Moet je er zelf op letten waar je kleding gemaakt wordt? Hoe kun je weten of je kleding op een goede manier is ge­ maakt? Is het belangrijk dat je dat weet?

OPROEP ! Wat is jouw favoriete boek? Vertel het ons! Schrijf een recensie waarin je vertelt waar het boek over gaat en waarom het zo goed, mooi of spannend is. Stuur je recensie op naar [email protected] en maak kans op een plaats in de volgende editie van LEES>>!