Notitie voortijdig schoolverlaters
Een verkenning naar de redenen voor het voortijdig schoolverlaten
Spirit4you, december 2013
1. Voortijdig schoolverlaters 1.1. Doel van dit document In het convenant Voortijdig Schoolverlaten 2012-2015 Haaglanden is vastgelegd dat onderwijsinstellingen en gemeenten in de regio zich inzetten om het aantal voortijdige schoolverlaters terug te dringen. Om het aantal schoolverlaters terug te dringen, is het belangrijk te weten waarom een leerling stopt met zijn opleiding. Daarom worden in dit document de redenen voor het voortijdig schoolverlaten in kaart gebracht. Hierbij is gebruik gemaakt van interviews met scholieren en documenten van de gemeente Den Haag en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. 1.2. Het profiel Voortijdig schoolverlaters (vsv’ers) zijn jongeren (tot 23 jaar) die zonder een startkwalificatie stoppen met school. Een startkwalificatie is een diploma op minimaal mbo-2, havo- of vwoniveau. Van de voortijdig schoolverlaters in de regio Haaglanden is 25% jonger dan 18 jaar. Er zijn meer mannelijke (61%) dan vrouwelijke (39%) schoolverlaters. Het percentage voortijdig schoolverlaters is hoger bij allochtonen dan bij autochtonen: Bij allochtonen is dit 5,7%, bij autochtonen is dit 3,1%. 1.3. De cijfers Tabel 1 geeft het aantal vsv’ers in de regio Haaglanden per schooljaar weer. Ten opzichte van het schooljaar 2005/06 is het aantal vsv’ers in het schooljaar 2011/12 met 1,5%-punt afgenomen. Op het mbo is het aantal vsv’ers sterker afgenomen (0,9%-punt) dan op het vo (0,6%-punt). Op het vo waren in het schooljaar 2011/12 echter wel minder vsv’ers (1,2%) dan op het mbo (2,8%). Tabel 1: Aantal vsv’ers in regio Haaglanden per schooljaar schooljaar totaal vsv’ers vo 2005/06 72.070 3.999 (5,5%) 1.364 (1,8%) 2006/07 72.777 3.840 (5,3%) 1.281 (1,8%) 2007/08 72.724 3.562 (4,9%) 1.105 (1,5%) 2008/09 72.432 3.122 (4,3%) 900 (1,2%) 2009/10 72.532 3.019 (4.2%) 909 (1,3%) 2010/11 72.938 3.148 (4.3%) 883 (1,2%) 2011/12 73.174 2.921 (4.0%) 877 (1,2%)
mbo 2.635 (3,7%) 2.559 (3,5%) 2.457 (3,4%) 2.222 (3,1%) 2.110 (2,9%) 2.265 (3,1%) 2.044 (2,8%)
pagina 2
2. Redenen voor het voortijdig schoolverlaten 2.1. Categorieën De redenen voor het voortijdig schoolverlaten zijn opgedeeld in verschillende categorieën. Tabel 2 geeft een overzicht van de categorieën. Tabel 2: Categorieën van redenen voor het voortijdig schoolverlaten categorie toelichting Loopbaanoriëntatie Onder deze categorie vallen redenen die te maken hebben met verkeerde opleidingskeuzes en verkeerde verwachtingen. Persoonlijk Onder deze categorie vallen redenen die te maken hebben met het gedrag, de levenswijze en leefsituatie van de scholier. School Onder deze categorie vallen redenen die te maken hebben met de school van de scholier. Studievaardigheden Onder deze categorie vallen redenen die te maken hebben met de studievaardigheden en studiehouding van de scholier. 2.2. Loopbaanoriëntatie In veel gevallen waarin een scholier voortijdig met school stopt, heeft de scholier zich onvoldoende georiënteerd op de opleiding. De scholier heeft namelijk een verkeerd beeld over de inhoud en het niveau van de opleiding. De redenen die onder de categorie loopbaanoriëntatie vallen, hangen vaak nauw samen (of worden zelfs veroorzaakt) door redenen uit de andere drie categorieën. Zo kan een verkeerde verwachting van de scholier over de opleiding bijvoorbeeld veroorzaakt worden door de houding van de scholier en zijn band met zijn ouders. De verkeerde verwachting kan er vervolgens voor zorgen dat de scholier stopt met zijn opleiding omdat de opleiding te moeilijk is of omdat er nauwelijks leerwerkplekken voor te vinden zijn. Tabel 3 geeft een overzicht van de twee gevonden redenen die onder de categorie loopbaanoriëntatie vallen. Tabel 3: Gevonden redenen die onder loopbaanoriëntatie vallen. De inhoud van de opleiding voldeed niet aan de verwachtingen van de scholier. Het niveau van de opleiding voldeed niet aan de verwachtingen van de scholier. 2.3. Persoonlijk Een aantal redenen, die onder de categorie persoonlijk vallen, zijn niet te beïnvloeden. Denk hierbij aan gevallen waarin de scholier ernstig ziek is, overlijdt of verhuist (in sommige gevallen naar een ander land). De meeste redenen hebben vooral te maken met de (geestelijke) gezondheid, de leefsituatie, de leefomgeving en het gedrag van de scholier. Denk hierbij aan psychische stoornissen, ernstige (relationele) problemen thuis en verslavingen. Tenslotte zijn er ook scholieren die voortijdig stoppen met school om vervolgens te gaan werken. Dit is soms ook noodgedwongen: De scholier heeft een inkomen nodig. Tabel 4 geeft een overzicht van alle gevonden redenen die onder de categorie persoonlijk vallen.
pagina 3
Tabel 4: Gevonden redenen die onder persoonlijk vallen. Scholier is verhuisd. (Scholier gaat terug naar land van herkomst) Scholier is ziek. Scholier is overleden. Scholier heeft sociaal-emotionele problemen. Scholier heeft psychische stoornissen. Scholier is zwanger. Scholier kan opleiding niet (meer) combineren met zorg voor kinderen en/of familie. Scholier heeft een verslaving (drugs, alcohol, gamen). Scholier heeft ernstige problemen thuis. Scholier is gedetineerd. Scholier komt in aanraking met politie en/of justitie. Scholier heeft een inkomen nodig en is daarom gaan werken. Scholier vindt werken leuker. Scholier heeft een slechte band met zijn/haar ouders. 2.4. School In sommige gevallen stopt een scholier voortijdig omdat hij of zij problemen heeft op school. De situatie kan op school zo onaangenaam worden dat de scholier besluit om te stoppen. Dit kan bijvoorbeeld komen doordat de scholier gepest wordt of zich onveilig voelt. Er zijn ook scholieren die voortijdig stoppen door organisatorische factoren van de school. Denk hierbij aan veel lesuitval en veel wisselende docenten. Dit zorgt ervoor dat de scholier zich moeilijk kan verbinden aan de school of opleiding. Tabel 5 geeft een overzicht van alle gevonden redenen die onder de categorie school vallen. Tabel 5: Gevonden redenen die onder school vallen. Scholier wordt gepest op school. Scholier heeft het idee er ‘niet bij te horen’. Scholier voelt zich onveilig op school. Scholier heeft problemen met andere scholieren. School heeft veel lesuitval. School werkt met veel wisselende docenten en begeleiders. 2.5. Studievaardigheden De redenen die onder de categorie studievaardigheden vallen, zijn op te delen in twee thema’s: vaardigheid en houding. Onder vaardigheid vallen redenen die te maken hebben met de kwaliteiten van de scholier: De scholier is (noodgedwongen) gestopt met de opleiding omdat de opleiding te moeilijk is of omdat de scholier zakt voor het eindexamen. Redenen die onder houding vallen, hebben te maken met het studiegedrag van de scholier. In sommige gevallen stopt een scholier met zijn opleiding omdat zijn houding niet te combineren is met de opleiding, de leerwerkplek of stage. Tabel 6 geeft een overzicht van alle gevonden redenen die onder de categorie studievaardigheden vallen.
pagina 4
Tabel 6: Gevonden redenen die onder studievaardigheden vallen. Scholier heeft problemen met de leraren. Scholier heeft problemen met de schoolleiding. Scholier vindt de opleiding te moeilijk. Scholier is gezakt voor het eindexamen. Scholier heeft problemen op de leerwerkplek of stage. Scholier heeft geen leerwerkplek of stage (meer). Scholier kan geen leerwerkplek of stage vinden.
pagina 5
3. Bevindingen Naar aanleiding van de gevonden redenen kunnen de volgende bevindingen worden vastgesteld: Loopbaanoriëntatie (Gebrekkige) loopbaanoriëntantie is onlosmakelijk verbonden aan de andere oorzaken voor voortijdig schooluitval. Het is niet vanzelfsprekend dat elke scholier beschikt over een positieve houding en het vermogen om te blijven ontwikkelen. Door persoonlijke omstandigheden en onvoldoende begeleiding krijgt de scholier verkeerde verwachtingen en maakt hij verkeerde keuzes. Problemen met de school De oorzaak voor het voortijdig schoolverlaten ligt niet altijd aan de houding, het privéleven of de leefomgeving van de scholier. De scholier kan ook voortijdig stoppen met de opleiding door (organisatorische) problemen op de school. Het is belangrijk dat de scholier een goede band opbouwt met de school, de docenten en de begeleiders. Een scholier is dan ook eerder geneigd om zijn problemen te bespreken met de school. Noodgedwongen stoppen De scholier stopt niet altijd voortijdig met school uit vrije wil. Denk hierbij aan gevallen waarin de scholier moet stoppen omdat de opleiding te moeilijk is of waarin hij geen leerwerkplek of stage kan vinden. Er zijn ook gevallen bekend waarin de scholier is gestopt omdat hij noodgedwongen moet werken om geld te verdienen. Niet beïnvloedbare oorzaken Sommige oorzaken zijn niet te voorkomen of te beïnvloeden door het onderwijs, regelgeving of hulporganisaties. Denk hierbij aan sterftegevallen, ziekte en verhuizingen naar het land van herkomst. Er zijn ook situaties bekend waarin de persoonlijke omstandigheden van de scholier zo heftig zijn dat docenten en begeleiders over te weinig middelen en ervaring beschikken om hier mee om te gaan.
pagina 6
