B15-023410
NOTITIE VISIE DUURZAME ONTWIKKELING BERGEN OP ZOOM
December 2015 Gemeente Bergen op Zoom
Onze visie op de duurzame ontwikkeling van Bergen op Zoom: "Duurzame ontwikkeling is een continu proces dat volop kansen biedt om lokaal bewuste keuzes te maken voor Mens, Milieu en
Maatschappij.
Vandaag dingen doen waar je morgen trots op bent - en dit uitdragen. De rol voor de gemeente is geconcretiseerd
in vier pijlers: maak
mogelijk; moedig aan; betrek mensen; en geef het goede voorbeeld. We zoeken de oplossingen dichtbij, samen met ondernemers, onderwijsinstellingen
inwoners,
en organisaties. Zo streven we niet naar een
duurzame 'gemeente', maar naar een duurzame 'gemeenschap'.
"
Inleiding Bij het thema duurzame ontwikkeling pakken we de uitdaging op om te kiezen voor oplossingen die ook voor de lange termijn de juiste zijn. Keuzes die voor nu en later goed zijn voor de gezondheid van de lokale economie, de lokale ecologie en voor het welzijn van de inwoners van de gemeente Bergen op Zoom. We streven naar een duurzame, gezonde en leefbare stad. Duurzaamheid verankeren we in alle gemeentelijke beleidsterreinen en we betrekken iedereen bij de verduurzaming van de gemeente en regio. Het is een interactief en collectief proces waar we uitgaan van vertrouwen, creativiteit en samenwerking. Dit houdt in dat de gemeente naast regisseren en stimuleren voornamelijk de nadruk legt op het faciliteren, maar óók bereid is te participeren in initiatieven vanuit de gemeenschap. In deze notitie duurzame ontwikkeling, volgend op het plan van aanpak dat in mei in de commissie Ruimte met veel enthousiasme is behandeld (RMD15-0023), staat beschreven hoe we dat gaan doen. Welke acties reeds zijn uitgevoerd, welke er nog op de planning staan. Waar we de komende twee jaar op inzetten. Hoe we ons verbinden met andere beleidsvelden en maatschappelijke organisaties. Want werken aan duurzame ontwikkeling (en het verder vormgeven van deze visie) doen we met lokale ondernemers, onderwijsinstellingen en inwoners, omdat we het een breed maatschappelijk vraagstuk vinden. Ook zoeken we verbinding met de overige overheden in de regio. De notitie staat ook niet op zichzelf. De raad heeft eerder al uitgesproken te streven naar een klimaatneutraal Bergen op Zoom in 2025. Dat is een ambitieus streven, maar we gaan met de in deze notitie beschreven aanpak hard aan het werk om zover te komen. De duurzame ambities voor deze bestuursperiode zijn beschreven in een aparte paragraaf duurzaamheid in het Raadsprogramma, het Collegeprogramma en Programmabegroting 2015-2018, en College uitvoeringsprogramma actiepunten 74 t/m 84. Met deze notitie geven we in het bijzonder invulling aan Actiepunt 74 van het College uitvoeringsprogramma 2015: het ontwikkelen van een nieuwe duurzaamheidsvisie. Afgelopen mei is het plan van aanpak voor de duurzaamheidsvisie behandeld en positief ontvangen in de commissie Ruimte (RMD15-0023).
3
Ambities en thema's Binnen milieu en duurzaamheid hebben we onder andere te maken met wettelijke taken waar we zelf geen invloed op hebben. Dit zijn taken die vanuit hogere overheden worden opgedragen. Denk hierbij aan de inzameling van afval, milieubeleid en beheer (met name geluid en bodem). Naast de wettelijke taken hebben we in Bergen op Zoom ook ambities op het gebied van duurzame ontwikkeling. Die komen deels ook voort uit afspraken op landelijk, provinciaal en regionaal niveau; bijvoorbeeld het energieakkoord, het regionaal bod windenergie en de energieagenda. Daarnaast hebben we veel waardevolle input over onze lokale ambities gekregen tijdens de behandeling van het plan van aanpak in de commissie afgelopen mei, een werkatelier voor de raad en jeugdraad afgelopen juli en de eerste van een reeks expertsessies energie die is gehouden in september (het thema water is gepland in november). In het werkatelier stond de vraag centraal welke thema's voor de raad relevant zijn en wanneer we kunnen zeggen dat het goed gaat met de duurzame ontwikkeling van Bergen op Zoom. De raad heeft toen de volgende (niet uitputtende) thema's meegegeven als prioriteiten, welke steeds zullen terugkomen in het proces van duurzame ontwikkeling: Energie Water Klimaatadaptatie Biodiversiteit Educatie Afval/zwerfvuil We gaan nu niet heel diep in op de inhoud van de verschillende thema's. In deze notitie wordt vooral het proces beschreven waarmee we tot een duurzame ontwikkeling van Bergen op Zoom willen komen. We hebben er namelijk voor gekozen om dit samen met de gemeenschap te doen in een interactief proces; dit geldt ook voor de visievorming. De respons op deze vernieuwende aanpak is zeer positief. Door middel van expertsessies per thema zijn we continue bezig met het verder inhoud geven aan deze visie. De visie wordt daarmee actueel gehouden, en gedeeld met alle betrokkenen door middel van een online magazine (als voorbeeld dient Duurzaam Ontwikkelen Overijssel van de provincie) en bijbehorende sociale media. Dit is aanvullend op de reguliere communicatiemiddelenmix die de gemeente gebruikt voor de uitvoering van beleid (huis aan huis bladen, reguliere pers). Het is een continue proces waar we met de gemeenschap aan werken. Input uit bijvoorbeeld expertsessies en buurttafels, afspraken die daar gemaakt worden en initiatieven die daar ontplooid worden; het belandt in het online magazine. Er wordt gekozen voor een online magazine door de hoge bereikbaarheid door gebruik van smartphone (67"7o van de Nederlanders), tablet (53 7o van de Nederlanders) en een internetpenetratie van 95 7o. 0
0
Voor de verschillende activiteiten worden raadsleden en inwoners nadrukkelijk uitgenodigd. Richting het einde van deze bestuursperiode (medio 2017) zullen wij de resultaten van het proces van duurzame ontwikkeling op dat moment aan de raad presenteren.
4
Strategie In dit proces van duurzame ontwikkeling is de rol voor de gemeente stimulerend, verbindend, faciliterend en participerend. We plaatsen ons midden in het netwerk, en niet erboven. Met dat in gedachten is de gemeentelijke strategie voor duurzame ontwikkeling in de komende jaren aan de hand van de volgende vier pijlers geconcretiseerd: »
maak mogelijk;
«
moedig aan;
»
betrek mensen;
»
en geef het goede voorbeeld.
- * Maak mogelijk Het maken van duurzame keuzes maken moet eenvoudig, betaalbaar en vooral vanzelfsprekend worden in de gemeente. De juiste informatie moet beschikbaar zijn voor belanghebbenden en geen tijdrovende zoektocht worden vol obstakels. Steeds meer inwoners en bedrijven nemen zelf duurzame initiatieven. Hieraan wordt ruimte geboden en in principe wordt medewerking verleend aan initiatieven die haalbaar, inspirerend en verbindend zijn. We faciliteren en maken het mogelijk. We onderzoeken bijvoorbeeld de mogelijkheden om op de nieuwbouw van het facilitair bedrijf/ZuidwesťľV/ROC zonnepanelen aan te laten leggen. De aanleg doen we echter niet zelf; het initiatief moet vanuit de markt komen. Een mogelijkheid daarbij is de oprichting van een energiecoöperatie. Als daar behoefte aan is, zullen wij dat ondersteunen; ook hier zal het initiatief echter uit de gemeenschap zelf moeten komen. De energiecoöperatie is een middel, en geen doel op zichzelf. In Gageldonk wordt bijvoorbeeld gewerkt aan een energiecoöperatie als middel om een aantal projecten zoals particuliere woningverbetering te realiseren. We kiezen ook voor ruimte voor zonnevelden. Er loopt op dit moment bijvoorbeeld een onderzoek samen met energiemaatschappij E-ON naar de mogelijkheden in Bergen op Zoom voor een zonneveld, waar inwoners mede-eigenaar van kunnen worden. Aan dergelijke initiatieven wordt zoveel mogelijk de ruimte geboden en medewerking verleend. Één van de manieren waarop we als gemeente initiatieven kunnen ondersteunen is door middel van het ingestelde Energie Innovatiefonds (RVB15-0051). Het faciliteren van duurzaam gedrag heeft ook betrekking op de afvalscheiding binnen de gemeente. We creëren de mogelijkheden zodat we als gemeenschap in Bergen op Zoom in 2020 75 7o van het afval scheiden, en een afvalloze 0
gemeente zijn in 2030. We spreken namelijk ook liever over 'reststromen' (waar nog waarde aan zit) dan over 'afval'. Daarvoor zetten we in op optimalisatie van bronscheiding (papier, glas, textiel, kunststof, elektrische apparaten), minder restafval en draagvlak en tevredenheid bij inwoners. Verdere details kunt u vinden in het afvalstoffenbeleidsplan 2016-2020 dat u binnenkort wordt aangeboden. Duurzaamheid zal als een vanzelfsprekendheid in alle gemeentelijke beleidsterreinen verankerd worden en de kansen moeten worden benut. Een traject gericht op de beleidsadviseurs voor bouwen en wonen, verkeer en vervoer, groen, welzijn, cultuur, sport en onderwijs op bewustwording en transitie maakt onderdeel uit van de strategie. We zijn begonnen met de organisatie van een Groene Week: een week die in oktober werd georganiseerd om de bewustwording rondom duurzame ontwikkeling en de biobased economy te vergroten. Met verschillende acties en sessies werden duurzame ontwikkeling en biobased gerelateerd aan de verschillende beleidsterreinen binnen de gemeente. Dit heeft bijvoorbeeld opgeleverd dat we met de collega's van water verder gaan werken aan een bewustwordingstraject rondom water in de tuin. Hiermee gaan we extern; bijvoorbeeld een ontwerpwedstrijd voor scholen. Aanvullend op dit traject wordt op korte termijn een duurzaamheidsparagraaf ingevoerd voor projectopdrachten en college- en raadsvoorstellen. - * Moedig aan Duurzame kansen moeten gestimuleerd worden. Bewustwording, educatie, positieve boodschappen en beloning zijn belangrijke instrumenten. Om deze reden hebben we de afgelopen maanden bijvoorbeeld aangehaakt op het Duurzame Duimen initiatief van de Regio West-Brabant I Omgevingsdienst West-Brabant. Hierin gaven deelnemende gemeenten duurzame koplopers - ondernemers, organisaties en onderwijsinstellingen - de lokale Duurzame Duim (een symbolische pluim). Met dergelijke stimulerende initiatieven gaan we door. Ook zetten we extra in op de energieambassadeurs WestBrabant, een goedlopend initiatief waarin onafhankelijke deskundige vrijwilligers mensen thuis gratis energiebesparende adviezen geven. Het gaat hier om eigen inwoners (gepensioneerden, studenten) die na een training zich inzetten voor anderen. Dit sluit ook aan op de Visie op het Sociaal Domein. Tevens is een start gemaakt met ZuidWestTV als strategisch mediapartner. In de tv- serie 'Watt Straks' zijn duurzame initiatieven binnen de regio bezocht, om deze een platform te bieden. Deze serie is ook via de website van de gemeente en via het Natuurpodium te bekijken. Op deze manier worden ook gemeentelijke duurzame acties onder de aandacht gebracht. Deze samenwerking zetten we de komende jaren door. Inhoudelijke afstemming met onder andere het Natuurpodium Brabantse Wal is cruciaal. Het Natuurpodium heeft als doel het bevorderen van duurzaam denken en handelen door het leren, ontdekken en beleven van de ecologische waarden (de
5
flora en fauna), cultuurhistorische waarden (de vele landgoederen) en economische waarden (biobased-industrie en recreatieve sector) van Provinciaal Landschap De Brabantse Wal. Door middel van exposities, expedities, activiteiten en onderwijsprogramma's wordt het abstracte begrip 'duurzame ontwikkeling' voor inwoners, recreanten en leerlingen vertaald naar herkenbare, alledaagse situaties. Het educatief bezoekerscentrum is een icoon van duurzaamheid en een multifunctionele plek waar initiatieven met elkaar verbonden worden en waar nieuwe samenwerkingsverbanden ontstaan tussen gemeenten, natuurterreinbeheerders, onderwijsinstellingen, verenigingen en ondernemers. Voorbeelden hiervan zijn de expertsessies rondom de thema's bij duurzame ontwikkeling, die plaatsvinden in het Natuurpodium. Ook de samenwerking van het Natuurpodium met het onderwijs verloopt vanaf de opening in september al erg goed. Betrek mensen Het is van belang om grote groepen mensen te bereiken. Het streven is niet een duurzame 'gemeente' maar een duurzame 'gemeenschap'. Dat betekent voor ons als gemeente dat we vooral ook toegevoegde waarde kunnen hebben door belanghebbenden (inwoners, ondernemers, onderwijs en overheid) bij elkaar te brengen. Door met elkaar duurzame kansen te benoemen en vanuit wederzijds commitment te gaan samenwerken. Want samen bereiken we veel meer. Als gemeente willen we de verdere vorming van netwerken rond (thema's bij) duurzame ontwikkeling stimuleren en onszelf in dat netwerk positioneren. Dit doen we in de periode 2015-2018 onder meer door het organiseren van: «
Buurttafels 'duurzame wijk' We willen mensen enthousiasmeren om actief hun wijk te gaan verduurzamen. Hiervoor hoeven ze niet hemel en aarde te bewegen; we brengen duurzame ontwikkeling dichtbij. Bijvoorbeeld door vanaf december/januari maandelijks op steeds een andere plek in de stad een laagdrempelige, toegankelijke buurttafel te organiseren over duurzaamheid in de wijk. Hierin gaan we op zoek naar de vraag wat een duurzame wijk is. Wat betekent dat voor de aanwezigen? Wie moet welke acties ondernemen om dat te bereiken? We informeren inwoners bijvoorbeeld met workshops over de mogelijkheden om hun eigen omgeving te verduurzamen, en proberen ze te enthousiasmeren om het samen met elkaar ook echt te gaan doen. Dat hoeven niet altijd rigoureuze ingrepen te zijn. Het kan ook gaan om het zorgen voor meer groen in de tuin, zodat er meer regenwater kan worden opgenomen door de grond en we wateroverlast in de wijk helpen voorkomen. Tips om thuis energie te besparen zonder er heel veel voor te doen. Er zijn legio mogelijkheden waarop we mensen kunnen inspireren om 'meer dingen goed te doen'. Inzetten op houding en gedrag is een langdurig proces, maar we maken vanaf het eerste kwartaal 2016 een begin met de bewustwording en de buurttafels. We gaan hierin vanzelfsprekend ook op zoek naar duurzame gedachten, vragen, ideeën en initiatieven van inwoners zelf. Dit vormt voor ons verdere input op de visie die we als gemeenschap in Bergen op Zoom hebben op duurzame ontwikkeling, en voor volgende buurttafels. En last, but not least, proberen we mensen op deze avonden met elkaar in contact te brengen en om een netwerk van betrokkenen op te bouwen. De uitkomsten en afspraken van deze avonden worden teruggekoppeld via (de sociale media gekoppeld aan) het online magazine.
»
Expertsessies Duurzame Kansen Bijeenkomsten die we organiseren per (door de raad in het werkatelier gesteld) thema. De eerste expertsessies zijn reeds gehouden over de thema's 'energie' en 'water in de tuin'; vervolgsessies en andere thema's worden tweemaandelijks georganiseerd. Tijdens de expertsessies brainstormen en bediscussiëren verschillende 'experts' vanuit ondernemers, onderwijs, inwoners en overheden over (ideeën en initiatieven binnen) het thema; bijvoorbeeld zonnevelden en de energieambassadeurs. Initiatiefnemers kunnen vragen stellen aan de aanwezigen om het idee verder te brengen. Ook wordt bediscussieerd hoe we in Bergen op Zoom omgaan met het thema en initiatieven. Daarmee vormen de expertsessies een belangrijke input voor de visie op duurzame ontwikkeling: deze blijft als gevolg hiervan constant actueel. We nodigen de raadsleden dan ook van harte uit tijdens deze sessies mee te denken. De uitkomsten en afspraken van deze sessies worden teruggekoppeld via (de sociale media gekoppeld aan) het online magazine. Initiatieven worden tijdens de expertsessie plenair besproken. Daarna worden ze op een later moment in kleinere groepen verder uitgewerkt. De vraag die namelijk nadrukkelijk wordt gesteld tijdens de expertsessies is of er behoefte is aan blijvende contacten en kennisuitwisseling binnen dit verband. Er blijkt commitment om over langere termijn in ieder geval aan het thema energie te blijven werken. We stimuleren daarom de uitbouw van de contacten naar thematische netwerken, bijvoorbeeld een energienetwerk. Elementen uit de eerder in het plan van aanpak genoemde Community of Practice (waarin kennis en ervaringen worden uitgewisseld, waarop wordt gereflecteerd) kunnen hierin worden toegepast.
6
- * Geef het goede voorbeeld De gemeentelijke organisatie kent het belang van haar voorbeeldfunctie en kiest zelf voor duurzame oplossingen. Zo bestrijden we onkruid op verharding vanaf 2016 op niet-chemische wijze en voeren een integraal waterbeleid. We sluiten de grondstoffenkringloop met beleid om de hoeveelheid restafval steeds verder te reduceren en we richten onze wijken bewust in, rekening houdend met de betekenis en waarde van groen en water. Daarbij denken we na over slimme oplossingen voor de biodiversiteit, bijvoorbeeld door bij nieuwe aanleg zoveel mogelijk rekening te houden met streeksoorten en sportvelden niet meer chemisch te beheren. We laten dit ook weten door: » Als gemeente het initiatief te nemen voor een groots opgezette inspiratieavond in de Maagd. » Biobased-economy als topprioriteit te beschouwen en hierin te investeren. In het stadskantoor - bijvoorbeeld bekertjes, papier en relatiegeschenken -, maar ook in de gebiedsontwikkeling. Zo wordt er reeds gewerkt aan een biobased viaduct in het project De Zoom binnen het Landschap van Allure. We willen voor biobased producten «
launching customer' zijn en proeftuin mogelijkheden bieden. Het instrument van Social Return on Investment (SROI) zo veel mogelijk toe te passen in onze bedrijfsvoering van de inkoop tot aan het beheer van de openbare ruimte. Duurzaamheid gaat immers om mens, milieu én maatschappij. We werken aan het opstellen van SROI beleid, wat wordt afgestemd met het proces van duurzame ontwikkeling.
Planning September 2015: Eerste expertsessie Energie en minimaal 2 vervolgsessies eerste kwartaal 2016. Nov/dec 2015: Eerste expertsessie Water en vervolgsessies eerste kwartaal 2016. Eerste kwartaal 2016 volgen de eerste expertsessies Klimaatadaptatie en Biodiversiteit en de noodzakelijke vervolgsessies tweede kwartaal. Tweede kwartaal 2016 volgen de eerste expertsessies Educatie en Afval/zwerfvuil en de noodzakelijke vervolgsessies derde kwartaal.
Financieel De uitvoering van het proces van duurzame ontwikkeling past binnen het beschikbare budget komende bestuursperiode tot 2018. De verwachte kosten voor onder meer expertsessies en buurttafels (en de initiatieven die er uit voort komen), het digitale magazine, een stresstest klimaatadaptatie en het intern betrekken van andere beleidsterreinen zijn tussen de 35.000 en 40.000 euro per jaar. We gaan er hierbij vanuit dat belanghebbenden meefinancieren. Verdere initiatieven die we mogelijk maken, met bijbehorende kosten, komen voort uit onder meer de expertsessies.
7
