Notitie Breedband op het platteland 27-05-2013
1
Aanleiding Onze samenleving wordt steeds afhankelijker van een goede digitale infrastructuur. Het is daarom van belang dat iedere bewoner in onze provincie beschikt over snel, maar ook betaalbaar en toekomst-vast internet. Hierdoor wordt het mogelijk iedere vorm van hoogwaardige communicatie, informatievoorziening en dienstverlening langs de digitale weg te realiseren. Onder andere uit het rapport van "Breedband op het platteland" van Prof. Dr. Strijker, bijzonder hoogleraar plattelandsontwikkeling blijkt dat de toegang tot snel internet op het Groningen platteland achterblijft. http://www.rug.nl/frw/news/2012/final_breedband.pdf Dit wordt verwacht omdat marktpartijen vooral zullen investeren in de rendabele gebieden. In de nabije toekomst leidt dat tot een tweedeling in onze provincie: inwoners die wel beschikken over snel internet en bewoners die er niet over beschikken. De bewoners in de onrendabele gebieden, die in de buitengebieden van onze provincie wonen, beschikken nu alleen over een telefoonverbinding en dat zal de komende jaren niet veranderen. Dit vormt een bedreiging voor de leefbaarheid op het platteland en de economische ontwikkeling in het landelijke gebied. Naast het consumentengebruik worden er op verschillende terreinen en in verschillende sectoren steeds meer producten en diensten ontwikkeld die vragen om meer breedbandcapaciteit (snel internet). Diensten waar inwoners straks niet meer zonder kunnen en willen. Vooral voor jonge mensen zal dit een toenemend probleem worden, waardoor deze leeftijdscategorie eerder geneigd zal zijn de regio te verlaten. Voor ouderen is breedbandcapaciteit een eis om voor de toekomst verzekerd te kunnen zijn van zorg, anders zal men dichter bij de zorg willen gaan wonen. We stellen ons dan ook ten doel het bestaande netwerk beduidend te verbeteren, zodat het de komend 10 - 12 jaar nog de sterk groeiende vraag naar breedband aan kan. We spreken dan van een Next Generation Accesnetwork (NGA). Wij willen dit helpen realiseren door het stimuleren van bewonersinitiatieven zoals de vorming van coöperaties.Het project ‘’verbetering ICT infrastructuur in Oost – Groningen’’ is hiervan een goed voorbeeld. Als provincie willen wij dit project naar voren halen en gebruiken als businesscase waarin wij handreikingen geven voor het opzetten van breedband-coöperaties door marktpartijen en burgerinitiatieven en waarin onze verschillende rollen kunnen worden aangescherpt.
2
Wat verstaan wij onder Breedband Breedband is een term die in combinatie met internet of netwerken wordt gebruikt. Breedband betekent dat de verbinding met het netwerk wordt gemaakt met een 'snelle' verbinding. De snelheid wordt meestal uitgedrukt in kilobits of megabits per seconde (kbit/s of Mbit/s), zodat het eigenlijk juister is om te spreken van een verbinding met een grote doorvoercapaciteit. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de ontvangstsnelheid (downloadsnelheid) of verzendsnelheid (uploadsnelheid). Wat verstaan wij onder een Next Generation Accessnetwork (NGA) De Europese Commissie hanteert de volgende definitie: ´Toegangsnetwerken van de nieuwe generatie (NGA’s): bekabelde toegangsnetwerken die geheel of gedeeltelijk bestaan uit optische elementen die in staat zijn om breedbandtoegangsdiensten te leveren met verbeterde kenmerken (zoals hogere doorvoercapaciteit) in vergelijking met diensten die via reeds bestaande kopernetwerken worden geleverd.´ (Aanbeveling van de Europese Commissie over gereglementeerde toegang tot toegangsnetwerken) Er zijn verschillende breedbandtechnieken bijv. draadloze- of straalverbinding , glasvezel of 4G. In deze notitie wordt geen keuze voor techniek gemaakt, omdat wij de keuze willen overlaten aan de betrokkenen in het gebied zelf. De achterliggende gedachte is dat vooral in het buitengebied misschien wel per individuele aansluiting moet worden gekeken welke technologie het beste past. (Studenten van de Hanzehogeschool Groningen onderzoeken welk NGA het beste past in de buitengebieden, 2013. ) De groei van de vraag naar bandbreedte TNO (TNO,2010) verwacht dat de vraag naar bandbreedte tussen nu en 2020 op vaste aansluitingen in Nederland zal groeien met circa 30% tot 40% per jaar. Dit is een conservatieve inschatting, waarbij er sprake is van een grote variatie in de gehanteerde uitgangspunten. De vraag naar hoogwaardige breedbandverbindingen is onder andere te verwachten op het terrein van Energie; o.a. smart grids, teruglevering duurzame energie aan het net2 Zorg; o.a. tele-consultancy, zorg-op-afstand, domotica etc. Leefbaarheid; sociale contacten, ontspanning Mobiliteit; o.a. elektrische auto's, anders betalen voor mobiliteit etc. Onderwijs en cultuur; o.a. virtueel collectief onderwijs, ontsluiting cultureel erfgoed etc. Landbouw; Precisie landbouw, Sensortechnologie Bovenstaande groei betekent dat een gemiddeld huishouden in 2020 een behoefte aan bandbreedte nadert van 300 tot 600 Megabits per seconde. Voor zakelijke verbindingen wordt minimaal een soortgelijke groei verwacht, maar met hogere eisen aan symmetrie en technische specificaties. Ter illustratie: het uploaden van 100 digitale foto's met een totale omvang van 170 Mb duurt bij een glasvezelverbinding (van 100 Mbps) 19 seconden terwijl dit bij een ADSLverbinding (van 1Mbps) 39 minuten in beslag neemt.
3
Verschillende toepassingen van breedbanddiensten eHealth/ Zorg Het gebruik van internet in de zorg gaat sterk toenemen. Bij verschillende thuiszorgorganisaties is inmiddels videocommunicatie mogelijk tussen cliënten en familie. In de toekomst zullen er steeds meer speciale ‘zorg op afstand-arrangementen’ ontwikkeld worden voor specifieke groepen, zoals cliënten met diabetes, COPD of hartfalen. Via deze diensten kunnen mensen met een beperking langer thuis wonen. Dit kom tegemoet aan de behoefte van mensen en kan stijgende zorglasten voor-komen. Cliënten in gebieden met kwalitatief slechte internet-verbindingen zijn niet in staat om van deze diensten gebruik te maken en zullen de zorg buitenshuis moet gaan ophalen. Education/ Onderwijs Onderwijsactiviteiten en lesmateriaal worden in snel tempo gedigitaliseerd Steeds vaker vervangen laptop en tablet pc’s de schoolboeken ter ondersteuning van het reguliere onderwijs. Digitale leeromgevingen zijn hier een bekend voorbeeld van, waar bijvoorbeeld presentaties uit colleges te downloaden zijn, of videoopnames van de colleges. Hierbij vormen de internetverbindingen op de scholen zelf geen probleem, aangezien de scholen in veel gevallen projectmatig op overheidsinitiatief zijn aangesloten op glasvezel. Wanneer de leerling of de docent echter thuis aan de slag wil met zijn of haar huiswerk, is de internetverbinding vaak een beperkende factor. eServices/Diensten Landbouwers maar ook kleinere bedrijven (Cottage industries) worden voor hun dagelijkse bedrijfsvoering meer en meer afhankelijk van een goede internetverbinding. Ook de overheidsdienstverlening verloopt steeds vaker via de digitale weg. De overheid wordt steeds meer een eGovernment, die haar diensten digitaal verleent. Leefbaarheid en sociale contacten We vinden het belangrijk dat onze inwoners, maatschappelijke instellingen, bedrijven en regio’s beschikken over breedband zodat zij kunnen profiteren van toekomstige innovaties op het vlak van maatschappelijke en zakelijke diensten die de leefbaarheid versterken. Een goede breedband-infrastructuur zorgt er voor dat inwoners gemakkelijker bereikbaar worden voor allerlei diensten, zoals onderwijs en zorg op afstand. Voor bedrijven is digitale bereikbaarheid onmisbaar voor hun concurrentiepositie. En aan instellingen biedt het de mogelijkheid om doelmatiger en efficiënter hun diensten aan te bieden of zorg te verlenen. Het gaat echter niet alleen en zeker niet in hoofdzaak om technische toepassingen en mogelijkheden. Juist voor de elementaire leefbaarheid in onze provincie is een goede breedbandverbinding essentieel. Als er in de toekomst minder voorzieningen zullen zijn, is het niet alleen van belang dat de woningen goed zijn en de openbare ruimte aantrekkelijk, maar ook dat mensen elkaar in voldoende mate kunnen blijven ontmoeten,spreken en zien, zowel fysiek als digitaal. Stand van zaken breedband in onze provincie De huidige situatie en ontwikkeling in de provincie Groningen is beschreven in de rapporten "Quick Scan Breedband Provincie
4
Groningen" en "Breedband op het platteland". Kern is dat breedbandmarkt en dan vooral glasvezel in ontwikkeling is in de grotere kernen van onze provincie. Verschillende aanbieders nemen het initiatief om glasvezel aan te leggen in de verschillende dorpen in de provincie (bijv. Leek, Veendam). Aanleg gebeurt op basis van een minimaal aantal (noodzakelijke) klanten. Het dilemma Het aansluiten van huishoudens en bedrijven in de buitengebieden is echter voor deze aanbieders van glasvezel niet aantrekkelijk. Dit omdat de graafkosten in het buitengebied te hoog zijn. Deze huishoudens en bedrijven beschikken nu alleen over een telefoonverbinding (ADSL) en dit zal de komende tijd niet veranderen. Volgens de huidige inschattingen gaat het om een kleine 20.000 aansluitingen in onze provincie. Dit netwerk zal de toekomstige vraag naar breedband niet aan kunnen (in de regel heeft dit te maken met de afstand van de aansluiting met de dichtstbijzijnde wijkcentrale). Wij staan voor het dilemma dat wanneer er nu niets gebeurt voor de bewoners in de buitengebieden deze als het ware de boot missen in de digitale wereld. Dat is onwenselijk vanwege alle bovengenoemde ontwikkelingen. Gebieden met goede internetverbindingen
Groen is telefoon (ADSL) Rood is COAX (kabel) Geschatte aanlegkosten In overige provincies wordt gerekend met € 3000,- per aansluiting in het buitengebied. Er vanuit gaande dat het in onze provincie inderdaad om 20.000 huishoudens gaat, zijn de totale kosten € 60.000.000,-.
5
Van probleem naar kans en actie In de afgelopen jaren heeft mede door de ICT ontwikkeling een verandering in de maatschappij plaats gevonden, Middels internet is informatie breed beschikbaar en is de vorm en wijze van communicatie veranderd. Studies hebben aangetoond dat in de periode van 1985 tot 2000 60% van de economische groei is terug te voeren op nieuwe ICT toepassingen. Een goede breedband is dan ook één van de voorwaarden van de economische groei. Daarnaast speelt digitalisering een belangrijke rol bij het realiseren van maatschappelijke opgaven. De demografische ontwikkeling zal op afzienbare termijn ook impact hebben op ondernemingen, NGO’s en Overheid, door de komende uitstroom van de babyboomgeneratie zal de spanning op de arbeidsmarkt toenemen. Hierdoor komt de samenleving onder druk, met name als het gaat om de toenemende vraag naar zorg door de steeds ouder wordende bevolking in relatie tot de behoefte om ondanks de toenemende leeftijd toch actief aan de maatschappij te willen blijven deelnemen. Inzet van ICT kan er toe bijdragen dat er een verschuiving gaat plaats vinden van traditionele zorgverlening naar “Zorg voor de toekomst” (zorg op afstand, domotica / robotica) die vanuit de 1e lijnszorg kan worden aangeboden. Naast boven genoemde ontwikkeling zal de uitrol van breedband een bijdrage leveren bij het realiseren van andere Provinciale doelstellingen op bv het gebied van Agro food, Duurzaamheid, ontwikkeling en innovatie van het MKB en de gewenste toename van de vrijetijdseconomie. Doelstellingen die er mede toe bijdragen om met de gevolgen van de Demografische ontwikkeling (Krimp) te kunnen omgaan en daar waar mogelijk te repareren. Wanneer er niets verandert in de breedbandmarkt zullen ongeveer 20.000 huishoudens geen gebruik kunnen maken van huidige en toekomstige breedbanddiensten. Het is belangrijk om nu actie te ondernemen. Lokale breedbandcoöperaties Een nieuwe maar belangrijke ontwikkeling in de breedbandmarkt is de ontwikkeling van lokale breedbandcoöperaties. Doel is het gezamenlijk aanleggen van breedband in het gebied. Lokale stakeholders nemen zelf het initiatief. ( burgerinitiatieven) Gezamenlijk wordt gezorgd voor het benodigde draagvlak, vorming coöperatie en financiering. Omdat de glasvezel eigendom is van de coöperatie bepalen zij zelf welke aanbieder er gebruik van kan maken (open netwerk). Het grote voordeel van een coöperatieve aanpak is dat de lokale gemeenschap zich inzet voor breedband internet. Het oprichten van een coöperatie en het participeren hierin versterkt bovendien de sociale cohesie in een gemeenschap. Doorbreken dilemma De huidige patstelling in de breedbandmarkt kan door de vorming van coöperaties worden doorbroken. Het project ‘’verbetering ICT infrastructuur in Oost – Groningen’’ is hiervan een goed voorbeeld. Naast de breedband coöperaties zien wij ook coöperaties ontstaan op het gebied van energie. Van deze ontwikkeling is overigens
6
wereldwijd sprake. Als provincie willen wij dit project naar voren halen en gebruiken als businesscase waarin wij handreikingen geven voor het opzetten van breedband coöperaties door marktpartijen en burgerinitiatieven en waarin onze verschillende rollen kunnen worden aangescherpt. Lokale pioniers De provincie ondersteunt (in het kader van het Regionaal Woon en Leefbaarheidbasisplan (RWLP) Oost-Groningen, “Van Krimp naar Kwaliteit”) en participeert in de werkgroep ’verbetering ICT infrastructuur in Oost–Groningen’. Dit project heeft als doel een start te maken met de verbetering van de ICT-infrastructuur in Oost Groningen. Het project richt zich op zowel de vraagzijde (behoefte van bewoners, bedrijven en instellingen) als de aanbodzijde (capaciteit en aanbieders) en heeft als doel de inwoners aan te sluiten op glasvezel omdat dit de bandbreedte biedt voor nu en in de toekomst. De projectpartners zijn vertegenwoordigers van: MKB NoordNederland, VNO-NCW, KvK Noord-Nederland, Oosterlengte, Onderwijs (RUG, ROC, SOOOG) , Woningbouwcorporatie (stichting Groninger Huis), LTO, ANBO, Vereniging kleine dorpen, Woon en leefbaarheidsbasisplan, provincie Groningen en de gemeente Oldambt. De huidige status van het project is dat het buitengebied tussen Nieuwolda-Finsterwolde-Oostwold en de Dollard is aangewezen als experiment/pilot. Het gaat om een gebied waar de meeste inwoners alleen beschikken over een telefoonverbindingen. Het project in Oost-Groningen laat zien dat er voldoende dynamiek en draagvlak in de regio is om zelf breedband initiatieven op pakken. Gebruik maken van de lokale dynamiek, de gebundelde krachten uit de samenleving vergroot de slaagkans van het project. Het gewenste resultaat van het project is een business case die ( nieuwe) initiatiefnemers een handleiding biedt om breedband aan te leggen in haar eigen gebied. ( NB. Ook in de LAG Hoogeland is in samenwerking met 8 gemeenten en overige organisaties een start gemaakt met een vergelijkbaar project. Geheel conform de aanpak in Oost-Groningen wordt daar ook eerst gestart met een inventarisatie voor vraagbundeling.)
Provinciaal beleid De provincie onderschrijft het belang om elke inwoner in de provincie te voorzien van een betaalbaar en breedbandig internetverbinding. Dit om huishoudens en bedrijven toegang te geven tot alle kansen en mogelijkheden die de digitale wereld biedt. Kortom: "Snel een betaalbaar internet voor iedereen". Om dit bereiken zijn er voor de provincie in grote lijnen drie rollen denkbaar: 1. Faciliteren uitrol breedband. Uitgangspunt is dat de provincie de eerste stap zet (uitleg van nut en noodzaak van snel internet aan hand van het project OostGroningen. De verdere ontwikkeling ligt bij gemeenten, burger-
7
initiatieven en maatschappelijke organisaties. De provincie ziet voor zichzelf de rol om nieuwe projecten aan de hand van de genoemde businesscase te begeleiden. Op deze wijze ontstaat een generieke aanpak in onze provincie. Daarnaast kan de provincie faciliterend zijn zoals de discussie aan gaan met het Rijk over de mogelijkheden om Europese middelen aan te wenden voor de verdere ontwikkeling van breedband in de provincie Groningen. Voor de ontwikkeling en uitvoering van dit scenario zou ook aansluiting kunnen worden gezocht in het kader van Interreg in de EDR regio. Het initiatief om een breedband project wel/niet te starten ligt bij regio zelf en niet bij de provincie; 2. Financieren en regisseren uitrol breedband in de regio. Dit is uiteraard de meest ambitieuze rol, maar ook meest complexe (staatsteun, aanbesteding, protest marktpartijen enz.). Het Rijk heeft een handreiking voor gemeenten en provincies gepubliceerd. Kern is dat de rol van de gemeentenen provincie is veranderd van regisserend naar faciliterend. Het ministerie legt het primaat nadrukkelijk bij de marktpartijen; Stimuleren van een coöperatieve aanpak is dan ook van groot belang. 3. Faciliteren ontwikkeling diensten. Dit kan door het leveren van kennis en capaciteit en het initiëren van pilot-projecten en showcases voor de maatschappelijke sectoren. Op dit moment lijkt de meest preferente rol voor de provincie het faciliteren van breedband, door de lokale initiatieven die tot doel hebben breedband aan te leggen te faciliteren. Deze initiatieven versterken de sociale cohesie en de leefbaarheid op het platteland. Breedband en overige provincies De provincies Fryslân, Overijssel, Gelderland en Noord Brabant willen zelf ook investeren in de uitrol van breedband. Fryslân € 110 Mln., Brabant 50 Mln. en de Overijssel tussen de € 60 en € 80 Mln. Gelderland start vier breedbandprojecten en heeft een innovatiefonds van € 90 Mln. waar ook breedband projecten van kunnen worden gefinancierd.
8
Aan de slag/project aanpak/ resultaten We stellen ons ten doel het bestaande netwerk te verbeteren, zodat het de komend 10 - 12 jaar nog de sterk groeiende vraag naar breedband aan kan. Wij willen dit realiseren door het stimuleren van bewonersinitiatieven zoals van de vorming van coöperaties.Het project ‘’verbetering ICT infrastructuur in Oost – Groningen’’ is hierin de proeftuin. Wij halen dit project naar voren en gebruiken het als business case. Deze business case geeft handreikingen voor het opzetten van breedband-coöperaties door marktpartijen en burgerinitiatieven en de verschillende rollen van alle partijen worden hierin aangescherpt. Kortom een “handboek ontwikkeling breedband”. Een kwartiermaker zal in een tijdsbestek van 3 maanden een concreet actieplan opstellen. De hoofdtaak voor de kwartiermaker is het opstellen van een actieplan die verschillende deelstappen zal beschrijven. stap 1: Opstellen van een business case voor het pilotgebied Oldambt stap 2: Feitelijke realisatie in het pilotgebied Oldambt stap 3: Evaluatie stap 4: Opstellen businessplan voor de gehele provincie Groningen stap 5: Besluit over vervolg Bij stap1 wordt beschreven op welke wijze het organiseren van de vraag naar breedband bij de inwoners incl. het oprichten van een lokale coöperatie gebeurt. Er wordt beschreven welke stimulerende rol van de provincie nodig is om de markt/derden te bewegen om maatschappelijke breedbanddiensten te ontwikkelen en breedband aan te leggen in de onrendabele gebieden. Antwoorden op de vragen willen we vinden met behulp van de uitvoering van de pilot in Oldambt.(stap 2) Stap 1 zal een volledige business case opleveren die inzicht geeft in Wat voor de organisatie nodig is Welke verbinding per huishouden gerealiseerd kan worden Kosten totaal en kosten per huishouden Financiering van de kosten Stap 3 t/m 5 worden als actiepunten beschreven. De kosten voor de kwartiermaker ( max. 60 uur) worden gefinancierd uit de subsidieregeling reserve leefbaarheid (proceskosten).
Voorgesteld wordt:
9
Onderschrijven van het belang dat elke inwoner in de provincie beschikt over snel en betaalbaar internet Instemmen met opstellen en uitvoeren van het actieplan tot een “handboek ontwikkeling breedband” Actieve rol in lobby richting het Rijk om breedbandinternet, en de mogelijke inzet van Europese middelen hierin voor de provincie Groningen, op de agenda te krijgen
Bijlage Expertmeeting met maatschappelijke organisaties en de telecomsector In december 2011 en in februari 2013 is door de provincie een tweetal expertmeetings/symposia georganiseerd met een brede vertegenwoordiging uit de Telecom- en kabelsectoren en de diverse maatschappelijke organisaties. als thema "Breedband op het platteland". Dit omdat de provincie Groningen door diverse maatschappelijke groeperingen ( o.a. Vereniging Groninger Dorpen, Zorg Innovatie Forum en het Healthy Aging Network Noord Nederland) benaderd werd om een visie te ontwikkelen op de ontwikkeling van een toekomstvaste breedbandinfrastructuur die de sociale, economische en duurzame ontwikkeling van Groningen moet stimuleren. De belangrijkste uitkomsten van de expertmeetings zijn: Alle betrokkenen onderstrepen het belang van een goede breedbandinternet voorziening als voorwaarde voor de economische en maatschappelijke ontwikkeling van de provincie Groningen en ook in het buitengebied; Een verdere achterstand in deze ontwikkeling kan leiden tot een versnelling van de krimp; Op basis van de marktontwikkeling is het meer dan aannemelijk dat sommige delen van de provincie in de toekomst achter zullen blijven als het gaat om breedbandtoegang; Er is behoefte bij veel partijen om een meer concreet beeld te krijgen van de witte vlekken in de provincie Groningen; De verdere ontwikkeling van breedband in de provincie Groningen is een zaak van samenwerking tussen de actoren in het krachtenveld van breedbandinternet (operators, overheden en maatschappelijke sectoren); Er moet een “handboek ontwikkeling breedband” komen, waar gemeenten en andere regionale partijen gebruik van kunnen maken, dit op basis van de ervaringen in het Oldambt; Er moet een lobby op gang gebracht worden richting het Rijk om breedbandinternet, en de mogelijke inzet van Europese middelen hierin voor de provincie Groningen, op de agenda te krijgen.
10
