Noord
#1
Special: Bijeenkomst van Leergemeenschap Noord-Nederland
Water- en Ruimteberichten
Deze uitgave is een samenwerking tussen
Dit is een uitgave van
Rijkswaterstaat www.rijkswaterstaat.nl 0800 - 8002 (gratis, dagelijks 06.00 - 22.30 uur) April 2014 | wvl0214lv035
juli 2013 | cd0713zb001
Inhoud Verdieping Levendige discussies over burgerparticipatie en draagvlak creëren, verslag van de bijeenkomst van 10 april.
26
Terugkijken met... Lieuwe van den Berg van de provincie Groningen, Trudes Heems van de TU Delft, Paul van Bree en Wilfried Heijnen kijken terug op de bijeenkomst.
Agenda
26 juni 2014 Landelijke dag regionale leergemeenschappen Water en Ruimte Thema van deze dag is ‘samen werken aan de ‘Samenwerkingsverband-doos’. Locatie: Fort Wierickerschans (tussen Woerden en Bodegraven)
Reacties van deelnemers Sytske Hoekstra, beleidsmedewerker bij de provincie Friesland en planoloog en adviseur ruimtelijke kwaliteit Bart Vries vertellen over hun ervaringen.
9 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Noord Locatie: nog niet bekend
De Gouden Tip Een reeks tips voor goede burgerparticipatie om draagvlak te creëren.
16 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Zuid Locatie: nog niet bekend
23 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap Oost Locatie: nog niet bekend Dit is een uitgave van
Rijkswaterstaat
30 september 2014 Bijeenkomst leergemeenschap West Locatie: Waternet, Amsterdam
www.rijkswaterstaat.nl 0800 - 8002 (gratis, dagelijks 06.00 - 22.30 uur) juli 2013 | cd0713zb001 2
Water- en Ruimteberichten
Verder Verdieping met... Burgerparticipatie en draagvlak creëren
Deze twee onderwerpen stonden centraal tijdens de bijeenkomst van de leergemeenschap Water en Ruimte regio Noord op 10 april in het provinciehuis van Groningen. Trudes Heems van de TU Delft vertelde hoe burgers aankijken tegen waterveiligheid en de rol van de overheid daarbij. Zelfstandig adviseur Paul van Bree ging in op het concept ‘Samen pionieren’ bij gebiedsontwikkeling en Wilfried Heijnen van waterschap Hunze en Aa’s presenteerde een aantal projecten waarbij het waterschap nauw samenwerkte met burgers.
Heems deed samen met haar collega Baukje Kothuis onderzoek naar de beleving van waterveiligheid bij burgers en de rol van publiekscampagnes daarbij (zie ook www.waterworks.nu). Een belangrijke conclusie is dat veel burgers er nog altijd blind op vertrouwen dat de overheid zorgt voor ‘droge voeten’, terwijl de overheid al sinds midden jaren negentig uitgaat van een risico benadering waarbij zij een deel van de verantwoordelijkheid bij burgers en bedrijven legt. Ondanks allerlei publiekscampagnes is deze beleidsverandering tot de meeste burgers nooit door gedrongen. Nog altijd bestaat het hardnekkige beeld dat de overheid het allemaal regelt en dat ook goed doet. Daardoor maakt bijna niemand zich zorgen over het dreigende water.
3
Gebiedsontwikkeling
Bezwaarprocedures
De tweede presentatie ging over een specifieke aanpak om burgers en bedrijven te betrekken bij gebiedsontwikkeling. Paul van Bree ontwikkelde deze aanpak – ‘Samen pionieren’ geheten – en won hiermee in 2012 de EO Wijersprijsvraag voor de Veen koloniën. In dit gebied is sprake van demografisch krimp met alle bijbehorende negatieve gevolgen. Met de aanpak is geprobeerd om de negatieve spiraal te doorbreken en de leefbaarheid in het gebied te vergroten. De aanpak kenmerkt zich door twee belangrijke uitgangspunten. Zoek aansluiting bij bestaande initiatieven en netwerken is het eerste. Het tweede uitgangspunt is dat burgers pas in actie komen als ze zelf urgentie ervaren. Bijvoorbeeld omdat de school van hun kinderen of de supermarkt dreigen te verdwijnen. Daarnaast is het belangrijk dat ze zelf inzien dat ze er wat aan kunnen doen, zoals in het geval van de dreigende sluiting van de buurtsupermarkt, niet langer met de auto boodschappen gaan doen in Stadskanaal. Uiteindelijk is het project gestrand omdat de opdrachtgever de gebiedsagenda aanpaste en zich meer wilde richten op landbouw, water en energie dan op het vergroten van de leefbaarheid. Daardoor was er geen financiering voor de plannen van Van Bree en zijn partners.
Als laatste vertelde Wilfried Heijnen hoe waterschap Hunze en Aa’s de laatste tijd burgers en bedrijven meer betrekt bij projecten. Hiertoe is besloten omdat werd geconstateerd dat burgers veel mondiger zijn geworden, wat zich geregeld uit in een toename van bezwaarprocedures. Dit soort procedures kan grotendeels worden voorkomen door burgers in een vroeg stadium te betrekken bij opgaven en ze mee te laten zoeken naar oplossingen die van invloed zijn op hun leefomgeving. Volgens Heijnen werkt dit goed als aan een aantal randvoorwaarden wordt voldaan. Zo is het belangrijk dat het waterschap de doelen helder formuleert en aangeeft aan welke randvoorwaarden oplossingen moeten voldoen. Verder is het belangrijk dat iedereen zich houdt aan de gemaakte afspraken en dat alle betrokken steeds goed op de hoogte worden gehouden. Heijnen: “Wanneer je dat niet doet of terug moet komen op eerdere beloften, is het vertrouwen bij burgers weg. De kans is dan groot dat je terugvalt in het ‘ouderwetse’ steekspel tussen burgers en overheid.”
Ondernemende mensen
Waterbewust gedrag Door deze verschillen in beleving van waterveiligheid tussen overheid en burgers ontstaat bij burgers al gauw wantrouwen als de overheid een beroep doet op de eigen rol van burgers. ‘Jullie zorgen toch voor onze droge voeten, waarom schuiven jullie je verantwoordelijkheden dan op ons af?’ Een ander gevolg is dat er bij burgers geen waterbewust gedrag ontstaat, wat de overheid juist zo graag ziet. Om dat te veranderen moet de overheid volgens Heems veel meer uitdragen dat waterveiligheid geen vanzelfsprekendheid is en we met z’n allen in een kwetsbaar land leven. Als burgers zich bewust zijn van de kwetsbaarheid, gaan ze er namelijk ook eerder naar handelen. Zeker als overheden hun beleid ook nog eens gaan doorvertalen naar concrete handelingsperspectieven voor burgers.
Inmiddels passen ze het concept ‘Samen pionieren’ toe om de leefbaarheid in de regio Zuidoost Drenthe te vergroten. Ook hier zoeken ze naar onderwerpen die door burgers als urgent worden ervaren en naar ondernemende mensen die op draagvlak bij andere burgers kunnen rekenen. Verder is hier een consortium van private partijen opgericht onder de naam BindNu, dat het project trekt en een bijdraagt aan de financiering van deelprojecten. De aanpak heeft al tot een paar successen geleid zoals de wisselwinkel, waarin winkeliers een jaar lang de kans krijgen om een nieuwe winkel te starten, en een project waarbij de zorg lokaal is georganiseerd. Belangrijk bij deze vorm van gebieds ontwikkeling is volgens Van Bree dat er een partij is die het project trekt. Verder blijkt de financiering van deelprojecten lastig te zijn.
“Burgers komen pas in actie als ze zelf urgentie ervaren. Bijvoorbeeld omdat de school van hun kinderen of de supermarkt dreigen te verdwijnen”
Water- en Ruimteberichten
Terugkijken met... Boeiende middag over burgerparticipatie en creëren draagvlak Lieuwe van den Berg, beleidsmedewerker RO bij de provincie Groningen en lid van het kernteam, blikt tevreden terug op de bijeenkomst van de leergemeenschap Water en Ruimte van 10 april 2014. Hij vond het leuk en leerzaam, maar vind het wel jammer dat er weinig deelnemers van gemeenten waren.
“Als kernteam wilden we een programma rond burgerparticipatie en draagvlak: hoe kun je burgers en bedrijven actief laten mee denken en -doen bij projecten en hoe kan participatie bijdragen aan het ontstaan van draagvlak? Vanzelfsprekend hebben we deze vragen in een middag niet volledig kunnen beantwoorden, maar terugkijkend denk ik dat we met de drie presentaties en de daaropvolgende discussies wel een stap in de goede richting hebben gedaan.”
Waterveiligheid “De presentatie van Trudes Heems van de TU Delft maakte duidelijk waarom burgers niet direct staan te springen als ze worden gevraagd te participeren in waterveiligheidsprojecten. Heems onderzocht hoe burgers waterveiligheid beleven. Volgens haar leven zij vaak nog in de veronderstelling dat de overheid volledig zorgt voor ‘droge voeten’. Daardoor hebben ze het gevoel dat de overheid verantwoordelijkheden afschuift als hen gevraagd wordt om ook iets te doen.“
Goede mix “De drie presentaties vormden een goede mix van abstract en wetenschappelijk tot uiterst concreet en praktisch en zorgden voor een leuke en leerzame middag. Zelf vind ik de bijeenkomsten waardevol omdat je even uit je dagelijkse werk stapt en samen met anderen kritisch kijkt hoe we ons werk beter kunnen doen. Verder bieden de bijeenkomsten een goede mogelijkheid om contacten aan te halen en je netwerk uit te breiden. Voor mij was het bijvoorbeeld interessant dat er drie statenleden aanwezig waren. Normaal is het lastig om met hen inhoudelijk in gesprek te komen, maar nu ging dat heel eenvoudig.”
Gemeenten “Ik vind het jammer dat er nog altijd weinig mensen van gemeenten deelnemen aan de bijeenkomsten. Ook deze keer waren gemeenten slecht vertegenwoordigd. Waar dat aan ligt weet ik niet goed. Daarnaast lijkt het me goed om in het vervolg ook mensen van de regionale diensten van Rijkswaterstaat uit te nodigen. Ook voor hen zal de wisselwerking tussen water en RO belangrijk zijn. Verder viel me weer op hoe belangrijk de begeleidende rol van Platform 31 is voor de continuïteit van de leergemeenschap. Hoe enthousiast iedereen ook is tijdens de bijeenkomsten, ook voor de mensen in de voorbereidingsgroep blijkt het iedere keer weer lastig genoeg tijd te vinden om een goed programma op te zetten.”
“Hoe kun je burgers en bedrijven actief laten meedenken en -doen bij projecten en hoe kan participatie bijdragen aan het ontstaan van draagvlak?”
Procesaanpak “De tweede presentatie was van Paul van Bree. Hij lichtte de procesaanpak toe die hij gebruikt om de leefbaarheid in zuidoost Drenthe te verbeteren. Hij werkt daarbij intensief samenwerkt met burgers, ondernemers en maatschappelijke organisaties. Wilfried Heijnen verzorgde de derde presentatie. Hij vertelde aan de hand van een aantal concrete projecten hoe waterschap Hunze en Aa’s bewoners en bedrijven betrekt bij projecten. Belangrijk daarbij is volgens hem om doelen helder aan te geven, evenals de randvoorwaarden waaraan oplossingen moeten voldoen.”
4
Water- en Ruimteberichten
Reacties van deelnemers Inspirerend
“Ik doe hier altijd verfrissende ideeën op”
Dat woord past volgens Sytske Hoekstra goed bij de leergemeenschappen Water en Ruimte. Hoekstra is beleidsmedewerker Water en Ruimtelijke Ordening bij de provincie Friesland en lid van de voorbereidingsgroep. “Ik hoor elke keer weer wat nieuws. Dat is lang niet altijd iets waarmee ik meteen zelf aan de slag kan in mijn werk, maar de dingen die ik hier hoor zetten me wel aan het denken. Wat dat betreft zijn de bijeenkomsten heel goed voor je eigen inspiratie. En geregeld kan ik er op een later moment ook echt iets mee.” Hoekstra vervolgt: “Het bevorderen van samenwerking tussen waterprofessionals en ruimtelijke ordenaars en het meer integraal benaderen van vraagstukken op het gebied van water en ruimte – waar de leergemeenschappen naar streven – vind ik erg belangrijk.
Om goed in te kunnen spelen op het veranderende klimaat moeten we daar gewoon naartoe. Gelukkig gaat het steeds beter. Weliswaar zijn we er nog niet, maar we zitten wel op de goede weg. Neem mijn collega’s bij de provincie. In het begin waren ze nog mijn doelgroep, maar inmiddels nemen zij bij ruimtelijke projecten water steeds vaker mee als belangrijk aandachtspunt. En zij dragen dat weer over aan hun contacten bij de gemeenten.” “De leergemeenschappen vormen een laagdrempelig platform waar je met mensen uit de regio in discussie kunt gaan over water en ruimte. Dat vind ik waardevol en kennelijk hebben onze bijeenkomsten die uitstraling ook. Zo waren er al diverse keren studenten en werkzoekenden aanwezig die zich oriënteerden op ons werkveld.”
Dat stelt planoloog en adviseur ruimtelijke kwaliteit Bart Vries over de bijeenkomsten van de leergemeenschap Water en Ruimte. Hij bezoekt de bijeenkomsten onder andere om de cultuur en taal van de waterschapswereld beter te leren kennen: “De waterschappen zijn geen vreemden voor me, via mijn werk heb ik geregeld met ze te maken, maar ik vind het zinvol om ze ook in een andere context te ontmoeten. Los van mijn belangstelling voor de waterschapswereld kom ik naar de bijeenkomsten omdat er interessante onderwerpen worden besproken en er goede discussies zijn. Wat ik hier aan kennis opdoe, is misschien niet altijd direct toepasbaar, maar ik heb wel vaak het gevoel dat ik ‘verlicht’ en met een hoop nieuwe ideeën naar huis ga.
Afgelopen keer spraken vooral de presentaties van Trudes Heems en Paul van Bree me aan vanwege het wat filosofische karakter. De kracht van de leergemeenschap is volgens mij het regionale karakter. Niet alleen heeft elke regio zijn eigen vraagstukken, je hebt ook snel een klik met de andere deelnemers door een vergelijkbare achtergrond.”
De Gouden Tip Zoek andere probleem bezitters en werk samen
Besef dat participatie geen doel op zich is
Ga bij gebiedsprocessen op zoek naar mensen en partijen die vanuit een gevoel van urgentie ook iets willen aanpakken en kijk of je beide ‘problemen’ in combinatie kunt oplossen.
Betrek alleen andere partijen bij een project als dat zinvol is en bijdraagt aan betere oplossingen. Kies je voor participatie, bedenk dan goed wanneer je andere partijen bij je project betrekt. Leg goed uit in welke fase ze mogen meedenken, respecteer ieders belangen en biedt geen zekerheden als die er niet zijn. Maak altijd duidelijk waarom sommige ideeën wel of niet kunnen worden uitgevoerd.
5
Zorg dat burgers planprocessen kunnen blijven volgen Informeer ze over besluiten en voortgang en ‘spreek’ hun taal en gebruik afbeeldingen als dit verhelderend is.
Wees eerlijk over doelen Een project begint nooit blanco. Er is altijd een zekere mate van urgentie. Wees hier als overheid eerlijk over.
Participatie betekent ruimte bieden
Informeer naar ieders belangen
Als je als overheid kiest voor participatie moet je je realiseren dat dit een bepaalde rol van je vraagt. Zo moet je deels je eigen ideeën loslaten en participanten de ruimte geven om zelf met oplossingen te komen. Tegelijkertijd moet je de vinger aan de pols houden en oppassen dat je partijen niet in de steek laat.
Als je als overheid in gesprek bent met betrokken burgers, vraag dan door naar achterliggende belangen. Wat doet er voor hen echt toe? En hoe kunnen die zaken een plek krijgen in de plannen? Ga ook na of er uit de belangen een gemeenschappelijke deler is te destilleren. Een gemeenschappelijk belang zorgt dat mensen zich verbinden aan de opgave en de gekozen oplossing.
Water- en Ruimteberichten
