Nooit pappen en nathouden

NA AR EEN VEI LIGER SAMEN LEVI NG

Nooit pappen en nathouden Jaarverslag 2004

A AN DE SLAG MET DADERS

Altijd in verandering Een jaarverslag is geen poespas, poeha of poppenkast. Het is een verantwoording van activiteiten, ambities en resultaten. Reclassering Nederland kiest voor kort en krachtig. Hoofdlijnen in combinatie met kenmerkende details. Ze geeft daarmee tevens een indruk van haar plek in strafrechtketen en samenleving. Erkend, onmisbaar, betrokken en altijd in verandering. Reclassering Nederland is een bedrijf. Met medewerkers, klanten, financiers, producten en diensten. Met winst ook. Niet uitgedrukt in geld, maar in voordelen voor de samenleving. Minder overlast, minder criminaliteit, minder onveiligheid, minder daders die opnieuw in de fout gaan. Om beter aan die opgave te voldoen, is de organisatie in 2004 stevig omgebouwd. Met tien regio’s is een nauwere aansluiting op de uitvoeringspraktijk mogelijk gemaakt. De banden met feitelijke opdrachtgevers zijn nu makkelijker aan te halen. Waardevol, zo vinden wij als Reclassering Nederland. Daarnaast heeft met het inrichten van units voor werkstraf een verdergaande specialisatie zijn intrede gedaan. En het zoeken naar nieuwe methodieken, markten en producten benadrukt het ondernemende karakter. Dat is betrekkelijk onbekend in deze tak van dienstverlening. Maar het sluit aan op de steeds complexere vraag vanuit de maatschappij. Die zoekt een oplossing voor – populair gezegd – het herhaaldelijk lastig vallen van medereizigers, voor terreurdreiging, voor het uithuisgezette a-sociale gezin, voor tassenrovende hangjongeren, voor de gelegenheidsoplichter, voor de internetcrimineel, voor de emotionele tijdbom en voor tal van andere bedreigingen en ontsporingen. De reclassering richt zich daarbij op het voorkomen van herhaling. We gaan aan de slag met verdachten en daders. En doen dat steeds met een stok achter de deur. Meewerken of anders... Daarin ligt ons onderscheidend vermogen. Daarin hebben we ervaring. Dat kunnen we goed. Ten dienste van de samenleving. Sjef van Gennip algemeen directeur

3

Er is flink getrokken aan een betere

Altijd dichtbij Maatschappelijke pijn heeft vele gezichten. Ook kan de impact van misdrijven nogal verschillen. Door de plek, de aard, de omvang, de frequentie. Het streven naar veiligheid is een

samenwerking

nationale opgave, maar krijgt regionaal vorm. Grootstedelijke gebieden vragen bijvoorbeeld om andersoortige oplossingen dan plattelandsgemeenschappen. Weer anders ligt het in

met partners in

grensdistricten of gebieden met hoge werkloosheid. Reclassering Nederland heeft in 2004 haar organisatie compleet omgebouwd om beter en directer op uiteenlopende behoeften te kunnen inspelen.

de strafrechtketen

De organisatie is flink opgeschud. De vijf ressortbureau’s zijn opgeheven. Het werk gebeurt voortaan vanuit tien regio’s. Met een eigen management. Met handelingsbevoegdheid. Met werkstrafeenheden. De belofte is helder: de samenwerking met Openbaar Ministerie, rechtbanken, strafinrichtingen, politie en lokale overheden krijgt er een positieve impuls door. Er is immers beter en direct in te spelen op de vraag ter plekke. Eind 2004 is deze aanpak nog eens verstevigd door in de regio’s het zwaartepunt te leggen voor beleid en uitvoering. Alleen wat daar niet goed te regelen is, moet door naar het landelijk niveau. Daarbij gaat het over hoofdlijnen van beleid, over nationale kaderstelling, over zaken die belangen of grenzen van de regio overschreiden.

Vooral verstandig straffen. Dat is de lijn van de reclassering. Meebewegen met wat de samenleving verlangt. Taakstraffen en elektronisch toezicht zijn in veel gevallen effectiever dan een verblijf achter de tralies. Als de dader een redelijk sociaaleconomisch netwerk heeft, kan dit in stand blijven. De juiste combinatie van controle, risicobeheersing, structureren

4

5

Taakstraffen en elektronisch toezicht zijn vaak effectiever dan verblijf achter tralies

van de leefsituatie en gedragsverandering kan zelfs aan versterking ervan bijdragen. De kans op criminele terugval vermindert. Bij plegers van huiselijk geweld, voetbalvandalen, onverantwoorde rijders en jeugdige veelplegers is deze aanpak kansrijk. Reclassering Nederland heeft haar organisatie zodanig ingericht dat straf, toezicht en begeleiding in het gehele land zijn uit te voeren.

De daders blijven in beeld. Reclassering Nederland zit hen figuurlijk dicht op de huid. Er is begonnen met het vereenvoudigen en verbeteren van het registratiesysteem. Technisch en inhoudelijk. Voor werkgestraften is een nieuwe module toegevoegd. In sneltreinvaart is het aangepaste systeem in het

De klant is bijna koning. Het ministerie van Justitie is vrijwel

hele land beschikbaar gemaakt. Dader, opdrachtgevende partij,

de enige financier. En dan tikt het zwaar door, het gezegde: wie

diagnose, soort activiteit, het is allemaal op te roepen. Ook is

betaalt bepaalt. De vraag om per arrondissement een gemeen-

duidelijk welke acties en producten horen bij het programma

schappelijke voordeur voor de drie reclasseringsorganisaties in

Terugdringen Recidive. Na verdergaande verbetering kan het

te richten, is dan ook serieus opgepakt. De voordelen voor de

systeem ook goede diensten bewijzen bij het afstemmen van

afnemers van diensten en producten zijn duidelijk. Ze hebben

vraag, aanbod en voortgang van de productie.

een verdachte of dader, ze hebben een vraag, ze hebben eventueel een maatschappelijk probleem en ze hebben één vaste plek om dat te deponeren. De eerstelijns dienstverlening is gegarandeerd en het juiste vervolgtraject wordt erbij gezocht. Zo’n eventueel advies- en distributiepunt (ADP) heeft echter ook de nodige haken en ogen. Drie organisaties van sterk verschillende grootte en met eigen specialisaties moeten de intake landelijk bemensen en organiseren. Het zoeken naar de juiste vorm, taakverdeling en aansturing gaat daarom nog even duren.

De reorganisatie

Samenwerking binnen de keten

• dirigeert 400 van de 1400 medewerkers naar een andere werkplek of functie.

• richt zich op betere selectiecriteria om vraag en aanbod te laten sporen

• zorgt voor besparingen en een nauwere aansluiting bij ketenpartners

• hanteert gemeenschappelijke beslisboom voor aanvraag rapporten

• omvat ook het afstoten van coördinerende taken voor zusterorganisaties

• moet voorkomen dat veelplegersbeleid landelijk en lokaal verschilt

• leidt tot een kleiner en slagvaardiger landelijk bureau

• leidt in alle arrondissementen tot werkafspraken ter bestrijding van

• veroorzaakt financiële spanning door bezuinigend ministerie

6

huiselijk geweld

7

Gelijke monniken gelijke kappen

Altijd doeltreffend Pamperen helpt niet. Daders verdienen een consequente aanpak. Het maatschappelijk klimaat vraagt daar om en Reclassering Nederland biedt die ook. Steeds zijn de acties gericht op het

in combinatie

voorkomen van recidive. Van straf zonder perspectief wordt niemand beter, dader noch samenleving. De grote vlucht van de taakstraffen is hier voor een deel door te verklaren. Maar het

met persoonlijke aandacht

cellentekort en lagere kosten leggen mogelijk nog meer gewicht in de schaal. In 2004 is een landelijk netwerk van werkstrafunits tot stand gebracht om aan de groeiende vraag te voldoen.

Specialisatie zet door. De inrichting van werkstrafunits heeft een einde gemaakt aan de versnipperde uitvoering. Er is inmiddels sprake van duidelijke en efficiënte werkprocessen. De kwaliteitsverbetering zet zich overigens nog voort. Uniforme handhaving van het strafkarakter krijgt veel aandacht. Dat is een kwestie van regels en cultuur. Naast de twintig standaardregels waaraan een taakgestrafte zich heeft te houden, gaan de gedachten uit naar protocollen en een praktijk van collegiale toetsing. Deze verschaffen ook de begeleidende medewerkers structuur en helderheid over gewenst gedrag.

Werkstraf werkt. Anders dan bij de overige activiteiten van de organisatie ligt de nadruk op straf en iets minder op gedragsverandering. Toch verdwijnt dit laatste niet uit beeld. Om te beginnen zorgt de inrichting van de straf al voor beïnvloeding: structuur, discipline, sociale vaardigheden, werkritme en zelfs waardering. Daarnaast blijft het streven om ook gerichte trainingen en gedragsinterventies in te zetten. En een duidelijker relatie tussen delict, straf en werkplek kan het effect nog vergroten. Bij toekomstige werving van deelnemende organisaties is dat een punt van aandacht. Ook zijn de mogelijkheden in onderzoek

8

9

Nieuwe set diensten die wetenschappelijk geschraagd zijn en aantoonbaar werken

om taakstraffen soepel te laten overgaan in – bijvoorbeeld gemeentelijke – programma’s die moeten zorgen voor goede reïntegratie in het arbeidsproces.

Meten is weten. De behoefte om de effecten van het eigen werk goed in kaart te krijgen, heeft een breed draagvlak binnen Reclassering Nederland. Dat onderlijnt de professionaliteit van de medewerkers en hoort in het brede programma Terugdringen Recidive. Daarom is een traject in gang gezet om alle trainingen en interventies tegen het licht te houden. Herschrijven en methodisch opnieuw ontwerpen, is het logisch gevolg. Het doel is om te komen tot een nieuwe set producten die wetenschappelijk geschraagd zijn en aantoonbaar tot gedragsverandering

Maatwerk blijkt te duur. De trajectbegeleiding – ze was in een

leiden. Toetsing door een onafhankelijk commissie vormt het

voorgaand jaar nog goed voor meer dan 30.000 toepassingen –

sluitstuk van de in gang gezette verbeteroperatie.

is uit het assortiment verdwenen. Te kostbaar, ongrijpbaar, te weinig toegevoegde waarde, zo is het oordeel van het opdracht-

Eerst denken dan doen. Daar komt het trainingsprogramma

gevende ministerie van Justitie. De trajectbegeleiding werkt op

Cognitieve Vaardigheden in de kern op neer. Het is gestoeld

basis van onderzoek en een plan van aanpak. De combinatie van

op de laatste wetenschappelijke inzichten. In 2004 is de

dader, delict en risicofactoren vormen het uitgangspunt voor de

Nederlandse versie gereed. Ze wordt getest en geleidelijk in

aanpak. Toezicht en interventies gaan meestal hand in hand.

gebruik genomen. Daarmee is het eerste interventieprogramma

In de afbouw is in 2004 een beperkt aantal van zo’n 650 afgerond.

nieuwe stijl een feit. Zo’n zestig procent van de daders komt

Om toch bestanddelen van een persoonsgerichte aanpak in

ervoor in aanmerking. De gemeten extra terugloop van recidive

stand te kunnen houden, zijn proeven gestart met persoonlijke

is tien tot vijftien procent. Deelnemers vergroten hun vermogen

begeleiders. Deze moeten meetbare resultaten opleveren.

tot positief-kritisch oordelen, inleving en probleemoplossing.

Daarbij is het niet de bedoeling de trajectbegeleiding via de

Ook verbetert hun normen en waardenpatroon.

achterdeur weer binnen te halen.

Taakstraffen

Professionaliteit

• groeien in aantal en overschrijden in 2004 de grens van 25.000

• gaat gepaard met taakspecialisatie en kwaliteitsbewaking

• zijn ondergebracht in gespecialiseerde eenheden

• combineert theorie en leren op basis van ervaringen

• zijn verhoudingsgewijs goedkoop aan personeelskosten

• maakt dat wetenschappelijk gefundeerde producten vruchten afwerpen

• kent gele en rode kaarten voor deelnemers die in de fout gaan

10

11

Doeltreffend voorkomen dat

Altijd met dwang Macht is niet vies. De toepassing ervan dient echter zorgvuldig en controleerbaar te zijn. En daarmee is een kernbegrip van het reclasseringswerk geduid. Het bestaat bij de gratie van onvrij-

de dader van

willigheid. In het eerste contact met verdachten en daders is dat al voelbaar. Dit besef van werken in een gedwongen kader heeft geleid tot een nieuwe en algemene methodiekbeschrijving.

kwaad tot erger

In 2004 wordt deze neergelegd in de publicatie ‘Het delict als maatstaf’. Ze handelt over de rol van de reclasseringswerkers als centrale contactpersoon. Zij vertegenwoordigen de organisatie naar daders, verdachten, ketenpartners en andere betrokken

vervalt

organisaties en partijen. Niet alleen bij toezicht maar ook bij de ten uitvoer legging van straf zijn onderdelen van de methodiek goed bruikbaar. Reclassering Nederland bouwt voort op deze inzichten. Ze beloven effectief te zijn bij het terugdringen van terugval in crimineel gedrag.

De deskundigheid is bijzonder. Het werken in een gedwongen kader onderscheidt het reclasseringswerk van andere vormen van begeleiding of hulpverlening. De daders staan niet vrijwillig op de stoep. Zij zijn ook lang niet allemaal op voorhand gemotiveerd om houding, normen en gedrag aan te passen. Een stok achter de deur wil dan wel helpen. Voor de reclasseringswerkers blijft het een zoektocht. Naar de grenzen van hun verantwoordelijkheid. Naar aanvaardbare mate van dwang. Naar balans tussen controle en begeleiding, tussen aanspreken op onwenselijk gedrag en hulp bij het aanleren van een nieuw denken en doen, tussen honing en azijn. Training, ervaring en aansturing ondersteunen het maken van de juiste keuzes en bepalen van de koers.

Er is een dubbele opdracht. Aan de dader en aan de reclassering. De rechter, de officier van justitie of de leiding van de penitentiaire

12

13

Aanvullend toezicht kan helpen bij terugkeer van gedetineerden in de samenleving

inrichting legt de dader bijvoorbeeld toezicht op. Als straf of als bescherming voor de samenleving. Daarmee beperken zij diens vrijheid, maar binden tegelijk de reclassering aan de opgelegde voorwaarden. Tijdig professioneel overleg tussen opdrachtgever en reclasseringswerker is daarom noodzakelijk. Als het toezichthoudend kader eenmaal is vastgesteld, is het immers niet meer onderhandelbaar. En al helemaal niet in de relatie tussen cliënt en reclasseringswerker. Soms ontbreekt een opdracht, omdat er geen formeel justitieel kader is: nog niet, of niet meer.

Het harnas knelt wel eens. Het ministerie van Justitie heeft

tegen daders die in herhaling vallen. Reclassering Nederland

de teugels aangehaald. Een legitieme keuze, als betalend

hoopt bij departement en politiek een bereidwillig oor te vinden

departement. De politieke keuze was eveneens duidelijk: minder

voor het opvullen van de lacunes.

geld, minder begeleiding, meer sancties. Vanaf 1 januari 2004 verstrekt het alleen maar bijdragen voor werken op een strikt

Half werk leveren hoort niet. Toch hebben reclasseringswerkers

justitiële titel. Deze opstelling is begrijpelijk tegen de achter-

regelmatig dat gevoel. Met name als daders aan het eind van

grond van een verhardende samenleving, tekorten bij de

hun straf weer normaal in de samenleving moeten meedraaien.

reclassering en onvoldoende aantoonbare resultaten. Maar ze

Zij ervaren hun omgeving vaak als onwennig of vijandig.

leidt ook tot verschraling van het aanbod om recidive te

Recidive ligt op de loer. Aanvullend of verlengd toezicht zou een

voorkomen en tot uitholling van de professionaliteit. In 2004 is

oplossing zijn. In 2004 is Reclassering Nederland doorgegaan om

begonnen met het boven water tillen van situaties waarbij het

hiervoor aandacht te vragen. Ook als de bal bij gemeenten komt

louter hanteren van een justitiële titel ongewenste gevolgen

te liggen, is inschakeling van de reclassering zinvol. Zij kent de

heeft. Professioneel noodzakelijk ingrijpen en toezicht laten

daders en hun gebruiksaanwijzing. Zij vormen hun specialisatie.

onnodig op zich wachten. Te vaak komen ze zelfs helemaal niet

Gezien het gevaar van recidive is het nog een tijdje volgen van

van de grond. De dader vervalt van kwaad tot erger. Dat past

gestraften geen overbodige luxe. Een soepele overgang naar

niet in een streven naar een veiliger samenleving, niet in de strijd

instanties die zorgdragen voor arbeidsintegratie evenmin.

Macht

Gedwongen kader

• kenmerkt de verhouding vanuit reclassering richting daders

• heeft meer nodig dan traditionele methodiek uit maatschappelijk werk

• verlangt een gelegitimeerd en professioneel gebruik

• is gediend bij uitbreiding tot na detentie of taakstraf

• helpt bij het aanleren van andere denkwijzen en gedragingen

• leent zich ook voor nieuwe markten als buurt- en stadionverbod

14

15

Risico’s uitbannen door juiste

Altijd alert De samenleving verdient bescherming. Herhaalde misstappen van criminelen kan ze missen als kiespijn. Reclassering Nederland is er om hen op het juiste pad te houden. Met zachte maar ook

verwijzing naar

met harde hand. Dat begint met een eerste advies en loopt door tot de best haalbare reïntegratie. Daar tussenin kunnen allerlei vormen van straf, controle, begeleiding en training liggen.

straf, begeleiding

Maar van doorslaggevend belang is een goede analyse van dadergedrag en risico’s. Het ontwikkelen en vervolmaken van het diagnose-instrument RISc heeft in 2004 de voortdurende aandacht van de samenwerkende reclasseringsorganisaties.

of opvang

Er is actieve en financiële steun van het ministerie van Justitie.

Risico’s inschatten is vakwerk. Mensenwerk ook. De Recidive Inschattings Schalen, RISc, hebben een wetenschappelijk fundament. Deze ondersteunen de gedachtenvorming. Maar juist het gebruik door professionals maakt ze waardevol. Hun oordelen en adviezen wijzen de weg naar straffen, behandelen, begeleiden of opvangen. Duidelijkheid over de kans op gedragsverandering is daarvan de kracht. Altijd kijkt een collega mee, toetst de scores en adviseert zo nodig tot inschakeling van diepergravende deskundigheid.

Kennis komt niet aanwaaien. Een uitgebreid programma met opleidingen maakt in 2004 zeven van de tien regio’s geschikt om met de nieuwe methodiek te werken. De kosten moeten uit de lengte of de breedte komen. Als compensatie is daarom op onderdelen een lagere productie toegestaan. Speciale trainers, werkbegeleiders, reclasseringswerkers en administratieve medewerkers gaan door de scholingsmolen. Bij de geleidelijke invoering ligt het accent op veelplegers in grote steden en verder in pilots bij het gevangeniswezen. Kinderziektes worden er snel

16

17

Terugkoppeling vanuit de praktijk moet diagnoseinstrument blijven verbeteren

uitgefilterd. Een helpdesk en een netwerk van contactpersonen zorgen voor een storingsarme start.

Stilstand is achteruitgang. Dat geldt zeker ook voor RISc. Terugkoppeling vanuit de praktijk moet leren waar tekortkomingen en verbetermogelijkheden zitten. De digitale gebruiksvriendelijkheid krijgt blijvende aandacht. Daarnaast is al snel gebleken dat voor zedendeliquenten een verfijning wenselijk kan zijn. Verdieping van de diagnostiek behoort tot de toekomstige mogelijkheden. Bijvoorbeeld om sociale netwerken en hun waarde beter in kaart te brengen. Om het instrument en de organisatie scherp te houden, heeft elke unit een speciale werkbegeleider om de kwaliteit te borgen. Er wordt gewerkt met licenties die alleen bij goede toepassing en voldoende opleiding behouden blijven.

Bij beetpakken hoort beethouden. Er zijn veel uitvallers bij scholings- en trainingsprogramma’s en proefverloven van jeugdigen. De geïnvesteerde energie concentreert zich op de

Het kan snel en toch zorgvuldig. Daartoe is een basale versie

voorbereiding, maar bij toezicht gaat het mis. De motivatie van

van het diagnose-instrument ontwikkeld. Een QuickScan: geen

instellingen en begeleiders keldert. Reclassering Nederland heeft

uitgeklede versie van RISc, maar een eerste zeef. Goed als selectie-

dat vraagstuk in 2004 weer aangepakt. Er blijkt sprake van te

middel. In een aantal gevallen volstaat deze goedkopere techniek.

weinig afstemming en sturing. Tussen de arrondissementen

Voor de meer complexe dader-misdrijfcombinaties is een complete

bestaan uitvalverschillen die niet verklaarbaar zijn door omvang

RISc nodig. Het instrument ondergaat een eerste test in verschil-

of geografische ligging. Slechte kennis en gebrekkige contacten

lende situaties; schikkingszittingen van het Openbaar Ministerie,

lijken de voornaamste oorzaak. Speciale contactfunctionarissen

vroeghulp en drugskoeriers op Schiphol. Belangrijke maatstaf:

brengen hierin verbetering. De justitiële jeugdinstellingen weten

onafhankelijk van de reclasseringswerker dient de uitkomst voor

beter waar ze aan toe zijn. Bovendien hebben ze een duidelijk

de dader eenduidig te zijn. In de loop van 2004 is nog geen

aanspreekpunt in de functionarissen. Dit leidt tot een toename

eindoordeel te vellen over kwaliteit en toepassingsgemak.

van tweerichtingsverkeer en uiteindelijk ook minder afhakers.

Wel is duidelijk dat in 2005 de QuickScan operationeel kan zijn.

Ondanks de verbetering blijft stimulerende aandacht geboden.

RISc

Programma’s

• werkt met twaalf leefgebieden en risicofactoren

• kunnen zowel sanctioneren als reïntegreren

• legt nadrukkelijk een relatie met het misdrijf

• hebben steeds vaker een wetenschappelijke basis

• weegt ook houding, impulsiviteit en denkpatronen mee

• zijn in combinatie dikwijls effectiever en efficiënter

• vraagt om een professionele en gemotiveerde inschatting • verlangt collegiale toetsing • kent in de toekomst als voorfase een QuickScan

18

19

Hard werken om thuis,

Altijd ondernemend Markten wachten op ontginning. De bijzondere deskundigheid van Reclassering Nederland is breder in te zetten dan thans het geval is. De maatschappelijke ontwikkelingen en onveiligheids-

op het werk of

gevoelens bieden daartoe ook een goede voedingsbodem. Vanaf 2004 vinden verkenningen plaats om traditionele opdrachtgevers beter te kunnen bedienen en om nieuwe financiers te

in de buurt weer

identificeren. Bijzondere en vanzelfsprekende aandacht gaat uit naar de gemeenten. Zij hebben bijvoorbeeld de zorg voor maatschappelijke- en arbeidsintegratie van ex-gestraften. Ook nemen hun taken en bevoegdheden toe op het gebied van

welkom te zijn

openbare orde en veiligheid.

Techniek biedt nieuwe mogelijkheden. Er zijn vormen van elektronisch toezicht die het mogelijk maken om de positie van bepaalde groepen daders op elk gewenst moment te traceren. Bij het betreden van een verboden gebied - wijk, winkelgebied, stad, straat, schoolplein of stadion - gaat een alarm af. Met overzichtelijke inspanningen is het toezicht heel gericht te organiseren. Opdrachtgevers kunnen officieren van justitie, rechters en gevangenisdirecteuren zijn. Maar ook zijn arrangementen denkbaar voor burgemeesters en directies van stadions of sportbonden. Semi-vrijwillige medewerking van onrustveroorzakers of voorwaardelijke verboden leggen de basis voor controle door de reclassering. Deelname aan gedragsbeïnvloedende programma’s is eraan te koppelen. Verkorting van de sanctie is dan ook een mogelijkheid.

Partners pakken recidive aan. Gevangeniswezen en reclassering hebben afspraken gemaakt om te voorkomen dat gestraften onmiddellijk weer in de fout gaan. In de kop van Noord-Holland, Rijnmond en de regio Zwolle-Almelo zijn proeven uitgevoerd.

20

21

Individuele begeleiders maken het veelplegers lastig om zich te drukken

Deze tonen de noodzaak aan om werkwijzen en benaderingen op elkaar te enten. Maar in beginsel deugt de aanpak. De reclassering doet een risico-analyse en stelt een reïntegratieplan op. Dit omvat trainingen, het begeleiden van de terugkeer in werk- en woonomgeving en toezicht op de naleving van afspraken. Als aan de vrijlating geen bijzondere voorwaarden zijn verbonden, vervalt in de praktijk echter de justitiële titel. En daarmee de financiering. Maatschappelijk is dat een ongewenste situatie.

Vliegensvlug door justitiemolen. Vergroting van de dienst-

Temeer omdat gemeenten nog onvoldoende zijn ingespeeld op

verlening aan de ketenpartners vindt nadrukkelijk invulling in

het oppakken van deze taken.

het Servicepunt Schiphol. In 2004 beleeft dit project zijn tweede jaar. Permanent is Reclassering Nederland op de luchthaven

Extra inzet richting veelplegers. Onrust en overlast wordt

aanwezig voor vroeghulp en advies. De Koninklijke Marechaussee,

– zeker in de grote steden – vaak veroorzaakt door een kleine

het Openbaar Ministerie en de rechter-commissaris maken op

en hardnekkige club daders. Ze zijn bekend bij justitie en staan

afroep gebruik van de diensten. De inspanningen beperken

in de speciale lijst. Als harde kern. Als stelselmatige daders.

zich niet tot de reguliere productie; ze zijn daadwerkelijk vraag-

Als zeer actieve veelplegers. Een projectaanpak met zeer intensief

gestuurd. Snelle acties richting drugskoeriers verstaan zich niet

en verhoudingsgewijs langdurig toezicht probeert de ellende in

met het opstellen van schriftelijke rapportages. Dus gebeurt

te dammen. Dit gebeurt onder meer in Amsterdam, Rotterdam

dit mondeling, doorgaans tijdens de voorgeleiding. Een directe

en Utrecht. Samenwerking met andere aanbieders van trainingen,

koppeling aan het registratiesysteem haalt oude bekenden van

sport, maatschappelijke evenementen, verslavingsdeskundigen

de reclassering er uit. Jeugdigen krijgen extra aandacht, vaak

en buurthuizen hoort nadrukkelijk bij de aanpak. Een individuele

meteen na de aanhouding. De ervaring leert dat ze dan het

begeleider maakt het de veelplegers niet makkelijk om zich aan

meest behoefte hebben aan begeleiding en open staan voor

controle en toezicht te onttrekken. Afhaken gebeurt soms toch,

correctie. De reclassering krijgt door het werk op Schiphol een

maar dan ligt de oorzaak doorgaans in het niet nakomen van

beter beeld van de groep Antilliaanse koeriers. Ze deelt deze

afspraken en niet in criminele terugval. Dikwijls zijn er dan al

kennis met de betrokken justitiële partners. Ook verhoogt het

verbeteringen opgetreden in het onderhouden van sociale

de kwaliteit van noodzakelijke begeleiding en toezicht.

relaties, financiën en dagbesteding.

Professionele begeleiding

Servicepunt Schiphol

• is zowel nuttig bij delict- als bij onaangepast gedrag

• is een uitdrukkelijk verzoek van de ketenpartners

• kent nieuwe markten bij gemeenten en in de sportwereld

• helpt bij communicatie en wederzijdse dienstverlening

• nodig bij reïntregratie ex-gedetineerden

• leidt tot snelle afwikkeling strafproces

• is met beheersingstraining hulpmiddel bij stadionverbod

• draagt bij aan betere verwerking rapportages

• voorkomt noodzaak tot uithuisplaatsing a-socialen

22

23

Op momenten van schaamte,

Altijd helder Naar een veiliger samenleving. Die doelstelling is ook in 2004 leidend voor Reclassering Nederland en haar medewerkers. Een samenleving die bovendien terecht waar voor haar geld wil.

onzekerheid en

Dus moet de organisatie – betrouwbaar als ze wil zijn – haar afspraken waarmaken. En daar legt ze vanzelfsprekend graag verantwoording over af. Helder! Tegelijkertijd wil ze snel en goed

angst zijn daders

reageren op de vragen die opdoemen in de praktijk van alledag. Inspelen op behoeften die er niet altijd en niet op elke plaats hetzelfde uitzien. In 2004 is opnieuw gebleken dat de theorie anders is dan de praktijk. En dat de wijze waarop productie-

extra gevoelig

afspraken tot stand komen, voor verbetering vatbaar is. Want uiteindelijk telt de maatschappelijke impact, de kwaliteit van de samenwerking met ketenpartners en de waardering van afnemers van reclasseringsdiensten en -producten.

Vraaggestuurd werken is de kunst. De forse reorganisatie schept mogelijkheden om daar een nieuwe invulling aan te geven. Zo is beter in te spelen op regionale speerpunten van justitie- en veiligheidsbeleid. Dat zou kunnen leiden tot een meer volwaardige klant-leverancierrelatie; compleet met marktverkenning en het meten van prestaties en klanttevredenheid. Zowel voor Reclassering Nederland als voor haar afnemers leidt zo’n manier van zakendoen tot een bewuster omgaan met mensen en middelen. Nu koopt het ministerie van Justitie vooraf landelijk een productie van precies 13918 voorlichtingsrapportages in. Dus geen streefquantum van – afgerond – 14.000. Zo’n manier van inkopen is weinigzeggend in het gebruik per werkgebied. Zelfs landelijk blijkt de behoefte niet zo nauwkeurig te voorspellen. Over- en onderproductie liggen op de loer, met alle verantwoordings- en financieringsvraagstukken vandien.

24

25

Er is ingrijpend gereorganiseerd en toch zijn aanzienlijke prestaties geleverd

Criminaliteit laat zich slecht sturen. De praktijk van het opsporings- en vervolgingsapparaat bepaalt voor een deel de productie van de reclassering. Toevalstreffers, beleidsaanpassingen en zelfs persoonlijke voorkeuren tikken door in de afname van diensten. De instroom en de aard van daders en verdachten is wisselend; ze verschillen in de tijd en per regio. Maar wie naar de grote lijnen kijkt, ziet dat in 2004 bijna 90 procent is gerealiseerd

vervolgers nog te weinig ingespeeld op de ruimere mogelijkheden.

van de door het ministerie van Justitie ingekochte productie.

Zo heeft het ministerie ook meer tijd ingekocht voor voorlichtingsrapportages dan er uiteindelijk aan vraag is. Datzelfde geldt ook

Terugdringen recidive heeft alle aandacht. Daar draait het

aan het einde van de strafketen; bij de reïntegratieprogramma’s.

immers allemaal om. Het programma om hier nog eens een extra

Aan aanbod en mogelijke daders ontbreekt het in alle gevallen

accent op te leggen, heeft in het verslagjaar – overigens goed

niet. Mogelijk maakt onbekend onbemind. Dat is aanleiding om

verklaarbaar – nog niet de gewenste resultaten opgeleverd.

in 2005 de mogelijkheden nadrukkelijker in de kijker te spelen.

De eerste maanden zijn de producten nog niet gereed. Bovendien is het niet mogelijk om meteen voldoende geschikte

Groeiverwachting blijkt terecht. Bij een deel van de productie

kandidaten voor dit programma te selecteren. Daarnaast hoort

wordt de geplande toename nagenoeg gerealiseerd. Het aantal

een aantal acties pas later in het traject thuis. Of helemaal aan

leerstraffen neemt in 2004 met zo’n dertig procent toe. Bij de

het eind, zoals bijvoorbeeld toeleiding naar zorg.

verschillende vormen van toezicht is uitgegaan van een groei van vijftig procent. Dat blijkt onvoldoende. Er is nog eens dik tien procent

Snel ingrijpen helpt. Kort nadat ze met de politie in aanraking

meer geproduceerd dan gepland. Bij de toeleiding naar de zorg is

komen, zijn daders vaak het meest ontvankelijk, zeker als ze nog

een kwart meer ruimte gereserveerd. Dat blijkt ruimschoots te

niet doorgewinterd zijn. In 2004 toont de vroeghulp een opgaande

weinig. Er is meer dan anderhalve keer zoveel nodig. Alleen de werk-

lijn en Reclassering Nederland heeft nog meer ruimte voor inscha-

straffen blijven wat achter bij de voorziene groei. Toch zijn bijna

keling door justitie. Vroeg in het strafproces zijn er in het verslag-

23.000 werkstraffen uitgevoerd. Bij de ingrijpende reorganisatie

jaar 837 concrete adviezen over preventieve hechtenis

toch een aanzienlijke prestatie. Gespecialiseerde units zijn nu klaar

uitgebracht. Het aantal bezoeken aan beginnende daders ligt

voor een doeltreffende en doelmatige afwikkeling van de groeiende

boven de tienduizend. Niet alleen bij vroeghulp blijken de straf-

stroom taakstraffen.

Veiliger samenleving

Criminelen

• staat of valt met samenwerking ketenpartners

• opsluiten zonder begeleiding is weinig effectief

• is gebaat bij permanente aandacht voor daders

• onttrekken zich niet straffeloos aan toezicht

• vraagt ook inzet richting daders die nog niet doorgewinterd zijn

• worden nooit bij voorbaat van begeleiding uitgesloten

• beperkt zich niet tot personen in de justitiemolen

26

27

Iedereen is uitgenodigd om te werken aan een veiliger

Reclassering Nederland Reclassering Nederland organiseert haar werk in tien regio’s en drie kerntaken. In beginsel biedt ze twaalf soorten diensten aan. De drie kerntaken • Diagnose en advies: risico’s inschatten, oplossingen aanreiken • Begeleiding en toezicht: risico’s beheersen, gedragsverandering

samenleving

• Taakstraffen: risico’s verminderen, sancties toepassen

De twaalf diensten Vroeghulpbezoek Meteen na arrestatie in actie komen. Verantwoord inspelen op die kwetsbare situatie. Vroeghulpinterventie Tijdens voorarrest afspraken over begeleiding. De basis voor advies over voortzetten van de hechtenis. Diagnose Methodische inschatting van mogelijkheden. Aandacht voor herhalingsrisico, begeleiding, behandeling. Voorlichtingsrapport Uitgebreid beeld van de verdachte, omstandigheden en gedrag. Alle relevante gegevens rond het misdrijf op een rij. Aviesrapport Deugdelijk onderbouwde aanbevelingen. Te gebruiken door de partners in de justitiële keten of door gemeenten en instanties die met daders van doen hebben.

28

29

Taakstraffen en elektronisch toezicht zijn in veel gevallen effectiever

Producten en diensten Vroeghulpbezoek

10.035

Vroeghulpinterventie

837

Voorlichtingsrapportage

10.822

Adviesrapport

7.701

Maatregelrapport

244

Maatregelrapport Over mensen met psychiatrisch of

Reïntegratieprogramma

2.311

verslavingsprobleem. Te gebruiken door justitie of kliniek.

Trajectbegeleiding

644

Begeleidingsmogelijkheden en risico’s.

Diagnose

33.636

Toeleiding Zorg

1.375

Reïntegratieprogramma Gericht op beperking recidive en

Toezicht

9.500

overlast. Herstel sociaal aanvaardbaar gedrag. Trainingen op

Werkstraf

22.577

vrijwel alle levensterreinen.

Leerstraf (regulier)

Toeleiding zorg Samenspel van activiteiten om gestoorde

463

Speciale producten en diensten van Terugdringen Recidive

verdachten of daders in behandeling te krijgen. Opname of

Adviesrapport

ambulant. Nadruk op samenwerking.

Reïntegratieprogramma RISc

296 95 238

Toezicht Al dan niet elektronisch. Beperking van vrijheden van

Toeleiding Zorg

4

daders. Werken aan gedragsverandering. Nieuw: elektronisch

Toezicht

6

straatverbod.

Financiele positie Nazorg Zorgen dat na gevangenisstraf omstandigheden geen

Effectiever en efficiënter werken. Met die boodschap in het

aanleiding geven tot terugval. Samenwerking met bijvoorbeeld

achterhoofd heeft Reclassering Nederland in 2004 tal van

gemeentes.

maatregelen genomen om de organisatie weer op de rails te krijgen. De bezuinigingstaakstelling van het ministerie van

Werkstraf Sanctie als alternatief voor opsluiting , geldboete of

Justitie hakt er diep in en maakt de operatie niet makkelijker.

voorwaardelijke straf. Maximaal 240 uur. Organiseren en

Eind 2003 is een korting vastgesteld van meer dan tien procent

begeleiden van de uitvoering.

van het totale budget. Maatregelen in de personele bezetting kunnen dan niet uitblijven. Ze vormen immers tachtig procent

Leerstraf Coördinatie van dit alternatief voor opsluiting,

van de totale kosten. De doorgevoerde reorganisatie resulteert

geldboete of voorwaardelijke straf. Maximaal 240 uur,

in het ergste geval tot een negatief resultaat van € 13,9 miljoen.

eventueel bovenop werkstraf. Breed aanbod. Gericht op

Daarvan slokt de reorganisatie zelf bijna 11 miljoen euro op.

gedragsverandering.

Leegstaande panden, huurverplichtingen en niet-gerealiseerde productie vormt de rest. Het operationele resultaat is licht negatief: € 0,5 miljoen in de min.

30

31

Organogram

Bestuur en directie Bestuur

Bestuur Mevrouw drs. A.Th.B. Bijleveld-Schouten voorzitter Hoofdkantoor stafafdelingen

Directie

De heer drs. H. Wagter penningmeester

Algemeen directeur Operationeel directeur (2)

De heer drs. A.H.B. Beck lid De heer drs. R. van Gurp lid

Regio’s (10) regiomanager

De heer prof. dr. A.M. van Kalmthout lid Mevrouw M.C. Meindertsma lid Mevrouw mr. J.A.M. Nijenhuis lid De heer mr. J.C. Van Dijk lid per 01-09-04

Units (35) unitmanager

Werkstrafunits (12)

De heer mr. H.B. Greven lid tot 01-10-04

unitmanager

Directie De heer mr. drs. J.J.H.M. van Gennip algemeen directeur per 01-09-2004

De heer drs. H.J. van der Leek algemeen directeur Totaal aantal medewerkers (fte’s)

tot 01-10-2004

per 01-01-2004

1310

per 31-12-2004

1192

De heer drs. L.C.M. Tigges operationeel directeur De heer F.L.P.M. Schneiders MPA operationeel directeur

32

33

Jaarverslag 2004 Reclassering Nederland Concept en tekst: Het Kantoor, Utrecht Fotografie: Peter Oey, Utrecht Vormgeving: Raak Grafisch Ontwerp, Utrecht Druk: Plantijn Casparie, IJsselstein Begeleiding: afdeling Media & Communicatie Postbus 8215 3503 RE Utrecht www.reclassering.nl

Dit verslag is een maatschappelijke verantwoording, geen formele. Getracht is de gegevens goed en toegankelijk te presenteren. Eventuele fouten kunnen niet leiden tot enige aansprakelijkheid van Reclassering Nederland.

34