NIJSBLAD. veur t Grunneger pladdelaand. Winter 2015

Winter 2015

Jouw dorpsinitiatief zelfvoorzienend • Ondernemerschap cruciaal voor leefbaarheid in dorpen • PlattelandsParlement • Thema-avond Duurzame Energie

NIJSBL AD veur t Grunneger pladdelaand

aal

ien

rg

en

uiz

x

h um

de

n le

De

n nA

Saa

e En

r eut

VAN DE BESTUURSTAFEL

INHOUDSOPGAVE Van de bestuurstafel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

De economie van dorpsinitiatieven. Dat is het thema van deze editie van het Nijsblad en mij is, als penningmeester van Groninger Dorpen, gevraagd hierbij een voorwoord te schrijven. Naast mijn activiteiten voor mijn voormalig accountantskantoor, Stichting Beeldlijn en tot voor kort Het Wiekhuus in Zevenhuizen, houd ik mij bezig met de financiële administratie van Groninger Dorpen. Vanuit die functie spring ik ook graag bij in een dorp als men mijn financiële ervaring daar kan gebruiken.

Vriend van Groninger Dorpen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Jouw dorpsinitiatief zelfvoorzienend, droom of werkelijkheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Stellig! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Bestuur en pachter van De Rotonde kunnen prima door één deur/Vrijwilliger met uitkering in het dorpshuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Groet’n oet Den Andel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Voor initiatieven is op het moment veel geld beschikbaar. In de negen aardbevingsgemeenten kunnen leefbaarheidsinitiatieven terecht bij het Loket Leefbaarheid voor de compensatiegelden in het kader van de aardbevingen. Daarnaast gaat er ook een aantal programma’s lopen die gericht zijn op specifieke onderwerpen zoals breedband, energie-initiatieven en natuur & landschap.

Nijs ient kört . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Tweets, colofon, contactgegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Ivoren toren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Sjouke Bakker en Jaap Klip

Er start binnenkort een nieuwe LEADER-periode. Voor Oost-Groningen betekent dit dat er Europees geld vrijkomt voor allerlei projecten. Bij het Plattelandshuis Oost-Groningen wordt druk gewerkt aan het definitief maken van het LEADER-programma. De Provincie heeft in het nieuwe collegeakkoord budget beschikbaar gesteld voor leefbaarheid, burgerinitiatieven en accommodaties. Via een ‘revolving fund’ (waarbij opbrengsten terugvloeien in een fonds en weer aangewend worden voor nieuwe investeringen) kunnen initiatieven een bijdrage krijgen. Hoe dit fonds eruit komt te zien is nog onduidelijk, maar de aankondiging is veelbelovend.

sponsoring van lokale bedrijven, etc. Dit Nijsblad staat vol goede voorbeelden!

Daarnaast zijn er natuurlijk de reguliere fondsen zoals het Oranje Fonds, Scholten-Kammingafonds, VSB fonds, etc. Via ons kantoor staan we voor u klaar om u te voorzien van tips en advies over fondsenwerving.

Zoals eerder vermeld zal ik mijn collega penningmeesters graag bijstaan bij administratieve- en/of financiële vraagstukken. Dus schroom niet. Een telefoontje is snel gepleegd.

Maar het kan ook anders. Er zijn genoeg voorbeelden te vinden van alternatieve manieren om financiering te verwerven. Denk aan crowdfunding, acties in het dorp,

Jaap Klip Penningmeester Groninger Dorpen

Het is belangrijk om de financiën goed op orde te hebben. Vorig jaar organiseerden wij daarom al een avond voor penningmeesters. Groninger Dorpen heeft dit najaar samen met de Drentse zusterorganisatie BOKD een cursus boekhouden georganiseerd. Ook voor fondsenwerving is het van belang dat uw boekhouding goed op orde is. Zo zal een fonds voordat het een bijdrage doet, een exploitatiebegroting voor de komende jaren willen zien.

DE VERENIGING GRONINGER DORPEN De stem van het Groninger Platteland Groninger Dorpen maakt zich sterk voor de leefbaarheid van het Groninger platteland en haar dorpen. Voor de mensen, hun omgeving, initiatieven en ontmoetingsruimten. Dit doen wij met brede blik, met oor voor geluiden vanuit de dorpen en oog voor samenwerking. Als ondersteuner, als belangenbehartiger, als intermediair, als initiator, als procesbegeleider en als projectleider. Onze achterban bestaat inmiddels uit meer dan 250 organisaties van dorpsbelangen, dorpshuisbesturen en besturen van wijk- en buurtcentra.

2

Groninger Dorpen laat in elke editie van het Nijsblad een Vriend van Groninger Dorpen (donateur) aan het woord. Deze week Vriend van Groninger Dorpen: Jan Hut WIE BEN JE? / WAT DOE JE? Ik ben Jan Hut. 59 jaar geleden geboren in Groningen, in het ziekenhuis. Ik was toen al een dwarsligger; ze hebben mij er met een keizersnee uitgehaald. Sinds mijn geboorte wordt er regelmatig ruim baan voor me gemaakt. Ik ben zelfstandig ondernemer en bezig op het vlak waar techniek invloed heeft op de maatschappij, denk daarbij aan social media, breedband, enz. Er heeft een verschuiving plaatsgevonden naar wat mensen beweegt, hoe gemeenschappen werken en gevormd worden. Onze wereld is dusdanig complex geworden dat leiders het ook niet meer weten. Als gemeenschap zul je samen moeten werken om iets te bereiken. Als ik terugkijk, ben ik daar al 20 jaar mee bezig. HOE BEN JE IN CONTACT GEKOMEN MET GRONINGER DORPEN? In het dorp Zevenhuizen was ik 20 jaar geleden al heel erg betrokken bij van alles. Ik heb bijvoorbeeld de dorpswebsite gemaakt, daarmee waren we een van de eersten. Iemand vroeg aan mij of ik niet bij dorpsbelangen wilde komen. Daar kon ik geen nee tegen zeggen en ik ben daar later voorzitter geworden. Bij één van de eerste vergaderingen kwam een uitnodiging binnen van toen nog VKDG, de vroegere benaming van nu Groninger Dorpen. Wij zijn toen met 4 bestuursleden naar Thesinge geweest, waar het ging over dorpsvisies. Dat sloot mooi aan bij wat we zelf net hadden besproken in het eigen dorp: waar willen we als dorp heen. Vervolgens hebben wij overleg gehad met de gemeente Leek, op advies van Heddy Leerink van toen nog het Loket Leve(n)de dorpen, voor cofinanciering voor een dorpsvisie. Deze hebben wij vervolgens gemaakt onder begeleiding van Groninger Dorpen. Daar is o.a. de dorpsvlag uitgekomen! Toen Jannie Reinders uit het bestuur van Groninger Dorpen ging, werd er opvolging gezocht vanuit het Westerkwartier. Nienke Vellema heeft mij toen gevraagd en zodoende ben ik een aantal jaren bestuurslid bij Groninger Dorpen geweest.

WAAROM BEN JE VRIEND VAN GRONINGER DORPEN (GEWORDEN)? Sommige dorpen zijn actief in samenwerking, sommige niet. In sommige hoeken vindt men de samenwerking en in sommige hoeken vecht men elkaar de tent uit. Daarom is het heel goed dat een platform als Groninger Dorpen er is om elkaar te ontmoeten en van elkaar te leren.

Jan Hut

WAT VIND JE EEN BELANGRIJK THEMA OP DIT MOMENT VOOR HET GRONINGER PLATTELAND? Wat ik heel belangrijk vind is dat mensen met elkaar in gesprek gaan over thema’s! Bijvoorbeeld als je het hebt over windmolens of het bevingsgebied, en zo zijn er nog veel meer onderwerpen. Het met elkaar in gesprek gaan gebeurt nu nog te weinig. Ik heb een keer gesproken met iemand die bij de vuurwerkramp in Enschede is geweest. Zij vertelde dat er dan heel veel gebeurt: traumateams, hulpdiensten, enz. Maar dat stopt na een jaar. En dan sluimeren er nog veel emoties onder de oppervlakte, maar men kon nergens meer met zijn/haar verhaal terecht. Er is daar toen “Het Luisterhuis” opgericht. Dat zou hier in Groningen ook een goed idee zijn! Geen overheid, geen therapieën, maar een plek waar men hun verhaal kwijt kan wanneer er bijvoorbeeld weer een beving is geweest. Er zijn veel gezamenlijke onderwerpen waar dan over gepraat kan worden, bijvoorbeeld ‘we worden niet gehoord’, of ‘het is moeilijk om met de juiste partij contact te krijgen’. In Oost-Groningen, waar de krimp een grote rol speelt, past dit ook prima. Dat hoeft niet gek veel te kosten en je kunt er een hoop goeds mee doen.

3

N E D L E E B R O O V Haal het op!

Kanocentrum bij Dorpshuis Lettelbert

Burgemeester Samsø vertelt tijdens avond Duurzame energie

JOUW DORPSINITIATIEF ZELFVOORZIENEND Droom of werkelijkheid? Eigen regie, wie zal dat betalen? Steeds meer dorpen willen de eigen regie terug, of moeten dit noodgedwongen. Ze pakken zelf zaken op, nemen voorzieningen over en boeken successen in tijden van bezuinigingen en bevolkingskrimp. Door heel Nederland zien we ondernemende dorpen; op het terrein van zorg, energie, vervoer, speeltuin, zwembad, dorpshuis, burenhulp etc. Ook in onze eigen provincie is deze beweging enorm in ontwikkeling en zoeken steeds meer dorpen naar eigen, bij voorkeur regelmatige, geldstromen voor hun initiatief. Het lijkt prachtig, deze groei van eigengereide dorpen met hun innovatieve voorzieningen, maar hoe zit het eigenlijk met de financiering van dit alles? Dat de overheid bepaalde taken niet meer gaat uitvoeren is één ding, maar wat als de door de inwoners overgenomen voorzieningen niet worden gefinancierd, of maar gedeeltelijk? En wat als je denkt dat je als dorp een bestaande voorziening beter en goedkoper kan organiseren dan de gemeente, hoe maak je dan kans op gemeenschapsmiddelen vanuit de budgetten voor bijvoorbeeld het groenbeheer of de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning). Naast het feit dat ‘de eigen broek op kunnen houden’ steeds meer een noodzaak lijkt, groeit aan de andere kant dus ook de groep burgers die graag zoveel mogelijk onafhankelijk wil worden van hun eigen gemeente, de provincie of bijvoorbeeld zorgaanbieders. Maar of je als dorp nu graag onafhankelijk wilt zijn, óf dat je uit noodzaak op zoek moet naar financierings4

mogelijkheden voor je initiatief, voor beide groepen ligt er een heel belangrijke vraag; hoe kom ik structureel aan geld om mijn initiatief te (kunnen blijven) financieren? De vraag rijst of we wel van ieder inwonersinitiatief kunnen verwachten dat ze uiteindelijk zelfvoorzienend moeten worden. Dit ideaalbeeld lijkt momenteel namelijk wel te leven bij overheden en instanties. Moeten gemeenten en misschien zelfs ook wel zorgverzekeraars, niet standaard een budget (gemeenschapsgeld) gaan reserveren voor initiatieven, als onderdeel van hun beleid? De dorpen kantelen al. Voor het verdelen van reguliere financiën is het wachten nu op de partijen met het grote geld. Hebben zij nog wel als enige recht op gemeenschapsgeld? Durven zij wel financiën te delen met burgerinitiatieven? Hier ligt een grote uitdaging. Een kant-en-klare oplossing voor het financieren van jouw initiatief kunnen we niet bieden. Wel willen we je op weg helpen door mooie voorbeelden te laten zien en concrete tips en handvatten te bieden:

Crowdfunding Crowdfunding is een alternatieve manier om je initiatieven te financieren, waarbij de kracht van ‘de massa’ wordt aangesproken. Crowdfunding biedt je de mogelijkheid om kapitaal bij elkaar te brengen door vele investeerders (zowel particulieren als bedrijven) te vinden die een financiële bijdrage leveren in de vorm van een gift of een lening. Er zijn diverse crowdfundingplatforms waar particulieren investeerders kunnen zoeken voor hun initiatief. Een platform wat zich speciaal richt op initiatieven van bewoners die de leefbaarheid in hun buurt willen verbeteren is Voorjebuurt. www.voorjebuurt.nl

Verdien het! Er is een flinke groei in energiecoöperaties. Door krachten te bundelen kun je met meerdere dorpen nóg sterker staan. Zo zijn de dorpen Leermens, ‘t Zandt, Zeerijp en Zijldijk gezamenlijk een energie-coöperatie gestart, genaamd Zonnedorpen. De energiecoöperatie Zonnedorpen heeft twee doelen; het adviseren en gezamenlijk aankopen van zonnepanelen voor individuele huizen en het aanleggen van een gezamenlijk veld voor iedereen die geen plaats heeft om zelf zonnepanelen te installeren. Energiecoöperaties kunnen zich aansluiten bij de Groninger Energiekoepel (GrEK). Voor elk huishouden dat vervolgens klant wordt bij de groene energieleverancier NLD krijgen deze coöperaties 75 euro. Dit bedrag kan de coöperatie naar eigen inzicht lokaal besteden, bijvoorbeeld door te investeren in een energie-initiatief in het dorp zoals een zonneweide. Maar het geld mag bijvoorbeeld ook naar het dorpshuis. www.grek.nl www.zonnedorpen.nl Zorg- en dorpscoöperaties vragen vaak een klein bedrag voor lidmaatschap, dit zorgt voor een zekere continuïteit aan inkomen waar bijvoorbeeld gezamenlijke activiteiten, flyers e.d. mee betaald kunnen worden.

RIGHT TO CHALLENGE Binnen de nieuwe Wmo ( Wet Maatschappelijke Ondersteuning) wordt op veel plekken ‘the right to challenge’ vastgelegd, het recht om uit te dagen. Dat is het recht voor bewoners om de gemeente te kunnen uitdagen om (een deel van) de zorg van de Wmo die door de gemeente wordt geleverd, beter uit te voeren dan de gemeente dat doet. Deze ‘right to challenge’ staat nog in de kinderschoenen, maar zal zeker kansen gaan bieden voor zorgzame dorpen.

FO ND SE N Let op: Fondsen kun je aanschrijven bij de start van een initiatief of bijvoorbeeld bij een nieuwe impuls of aanschaf. Het zijn geen reguliere inkomsten voor je meerjarenexploitatie. • Emmaplein Foundation • Scholten Kammingafonds • Skanfonds • VSBfonds • Oranje Fonds • NAM Regeling leefbaarheid & duu rzaamheid • Stimuleringsfonds Rabobank • Gemeentelijke leefbaarheidsbudg etten • SNS Fonds • Leefbaarheidsbudget woningcorpo raties • Cultuurfonds RWE • Fundatie Van den Santheuvel, Sob be • Stichting Doen • Haëlla Stichting • Jantje Beton • Stichting Madurodam Steunfonds • Stichting RCOAK • M.A.O.C Gravin van Bylandt Stichtin g • Pasman Stichting • Fonds Sluyterman van Loo • KNHM • Provincie Groningen

Ondernemen Naast de Right to Challenge kun je de gemeente ook uitdagen andere taken van hun over te nemen en ze goedkoper uit te voeren, waarbij je bijvoorbeeld een percentage afspreekt van het geld dat je bespaart te mogen besteden in je dorp. Denk hierbij aan het beheer van het ‘grijs en groen’ in je straat of dorp, of van je sportterrein. In sommige dorpen gaan ze nog een stapje verder door het hele beheer over te nemen van een voorziening. Zo wordt zwembad ‘De Kolck’ in Meeden geëxploiteerd door Dorpscoöperatie Meeden. In 2012 moest de gemeente Menterwolde flink bezuinigen en het College wilde daarom dit bad sluiten. De Dorpscoöperatie Meeden is actie gaan voeren met als resultaat dat ze het bad met vele vrijwilligers exploiteren. Je staat soms versteld wat je zelf kunt verdienen met je initiatief. Ruimtes in je dorpshuis kun je misschien rendabeler inzetten door ze bijvoorbeeld te verhuren aan bedrijven, zzp’ers of instanties. Misschien is er ruimte voor toeristische activiteiten zoals in Onderdendam, waar het dorpshuis deze afgelopen zomer is gestart met een terras aan het water, gerund door vrijwilligers. Of Lettelbert, dit dorpshuis heeft een eigen kanocentrum. In Leek doet men het weer anders en verhuurt het dorpshuis de benedenverdieping aan een lokale ondernemer die er zijn fotozaak in runt. In dit Nijsblad willen we laten zien dat er ondanks alle bezuinigingen, toch (nieuwe) kansen liggen en dat je op zoek moet gaan naar de specifieke mogelijkheden, die bij jouw dorp, jouw initiatief passen. Dit vraagt wel inzet van ondernemende dorpsbewoners. Groninger Dorpen helpt je hier graag bij of verbindt je met de ondernemende dorpen waar je inspiratie en kennis kunt vinden. 5

STELLIG!

In ons Nijsblad vragen wij een panel naar hun mening over een bepaalde stelling met betrekking tot een actueel thema. Het panel is wisselend van samenstelling. De mensen die meewerken aan het panel kunnen professionals, bestuurders en/of plattelandsbewoners zijn.

“DORPSINITIATIEVEN MOETEN HUN EIGEN BROEK OPHOUDEN.” EENS

Karin Lugtmeier en Niels Steenstra bestuursleden Dorpshuis Garmerwolde

EENS en ONEENS

Door samen dingen te doen kunnen mensen veel realiseren. Eigen inzet en betrokkenheid is zelfs een voorwaarde om dorpsinitiatieven te kunnen realiseren. Maar vandaag de dag wordt steeds meer gevraagd van mensen. Ook omdat de gemeenten moeten bezuinigen. Om deze mensen te kunnen blijven motiveren mag er zo nu en dan best wat financiële ondersteuning geboden worden. Faciliteren heet dat. Dat doen we ook vanuit Loket Leefbaarheid in de 9 aardbevingsgemeenten, maar dat zullen ook de gemeenten moeten blijven doen.

Ook Dorpshuis ‘De Leeuw’ in Garmerwolde gaat ervoor om een rendabele (dus duurzame) voorziening te worden. We willen de komende jaren een multifunctionele en duurzame broedplaats worden voor het gehele dorp. Daar is een uitgebreidere programmering voor nodig dan nu én het opzetten van samenwerking met een aantal partners en (commerciële) partijen, die als ‘vaste bespelers’ van het dorpshuis een versterking en verbreding zullen gaan betekenen. Tegelijk wil het dorpshuis optimaal blijven aansluiten bij de vraag vanuit het dorp: ontspanning, eten &

Dan mijn tweede punt. Het ene dorpsinitiatief leent zich beter voor een ‘neutraal huishoudboekje’ dan anderen. Hoe krijg je de begroting sluitend met koekacties en verlotingen voor het vernieuwen van een speeltuin? Nieuwe toestellen kosten veel. Ze moeten aan veiligheidseisen voldoen. Maar inkomsten uit gebruikers staan er niet tegenover. Dus blijven bijdrages van fondsen en overheden noodzakelijk. Bij het organiseren van een evenement of de exploitatie van een gebouw met huurders ligt dat duidelijk anders. Zoiets moet zeker rendabel gemaakt kunnen worden.

EENS

Hans Bergsma directeur Gebiedscoöperatie Westerkwartier 6

Na het lezen van de stelling moest ik gelijk denken aan de wijze woorden van mijn vader; moeten is lelijk, willen is sterk. Ik begrijp wel dat deze stelling voortkomt uit de praktijk waar overheidsgelden minder beschikbaar zijn en er vervolgens politiek gewezen wordt op de invulling van de participatiemaatschappij. Ik zou zeggen, zie het als een kans. Tijdens mijn werk zie ik zoveel potentiele kracht en energie in dorpen dat dit het moment is om het initiatief te nemen. De eerste mentale stap is het loslaten van de gedachte dat de overheid

drinken, cultuur, zorg en cursussen. Inmiddels wordt hard gewerkt aan de hoognodige vernieuwing en modernisering. Ruimtelijk en organisatorisch. In ons plan worden de bovenverdiepingen van de twee gedeelten van het dorpshuis met elkaar verbonden en geschikt gemaakt voor gebruik als kantoorruimte. Deze kantoorruimte gaat verhuurd worden aan bedrijven, instellingen of andere geïnteresseerden, maar ook willen we flexplekken voor zzp’ers creëren. Zo denken wij een blijvende inkomstenstroom te kunnen genereren waarmee het dorpshuis een duurzame voorziening wordt.

BESTUUR EN PACHTER VAN DE ROTONDE KUNNEN PRIMA DOOR ÉÉN DEUR Dorpshuis De Rotonde in Niekerk, gemeente Grootegast, opende in 1966 de deuren. De doelstelling van de stichting is in al die jaren nooit veranderd: het in stand houden van een dorpshuis ten behoeve van sociaal- culturele activiteiten in Oldekerk, Niekerk en Faan. Door iedereen als één dorp beschouwd. Het dorpshuis is verpacht aan Bob en Hennie Ansing, echte Niekerkers: “Het is hier heel prettig wonen. Centraal gelegen en veel jeugd.” Elders willen de belangen van een pachter en een dorpshuisbestuur nog wel eens botsen. De pachter heeft immers een commercieel belang en het dorpshuisbestuur zal zoveel mogelijk ruimte willen geven aan dorpsactiviteiten die niet persé geld in het laatje brengen. In Niekerk verloopt de samenwerking tussen bestuur en pachters echter uitstekend. Klaas Hake, al bijna tien jaar bestuurslid waarvan de laatste drie als voorzitter, licht toe: “Bestuur en pachter hebben beiden een eigen verantwoordelijkheid. Bob en Hennie zijn in eerste plaats gastheer en gastvrouw. Verder innen zij de losse verhuur voor ons en organiseren zij activiteiten. Alle afspraken zijn duidelijk vastgelegd zodat er eigenlijk nooit discussie is.” Elke maand heeft een vertegenwoordiging van het bestuur overleg met Bob en Hennie. Hake: “Dan bekijken we de toestand van het gebouw en bespreken we de wensen van het bestuur en de pachters .”

maken heel wat uren op deze manier. En zelfs als één van beiden vrij is, wordt al snel de gang naar het dorpshuis gemaakt. Bob: “Alleen op de bank zitten is toch niks aan.” Bob en Hennie hebben dan ook echt hart voor de zaak. Bob: “Het is net als bij de dominee een roeping.” Hennie: “Het belangrijkst is de waardering die je van de mensen krijgt als zij het naar hun zin hebben gehad. Wij staan volledig achter de doelstelling van het dorpshuis. Bij ons wordt nooit een vergadering geschrapt ten behoeve van een partij.” Ondertussen werkt het bestuur hard aan de toekomst van het dorpshuis door het gebouw tip top in orde te houden. Een paar jaar terug werd de foyer van het dorpshuis uitgebreid en de keuken geheel vernieuwd. Hake: “Dat soort zaken zijn heel belangrijk. Voor de pachters maar ook voor je klanten. De bibliotheek is als grote huurder vertrokken en de financiële gevolgen daarvan merken we nog steeds. We hebben de ruimte echter verbouwd en zijn erin geslaagd een tweetal bedrijven aan te trekken als nieuwe huurder. Dat ging betrekkelijk gemakkelijk via een advertentie in de ‘Dörpsproat’. Bij de verbouwing hebben we zoveel mogelijk in eigen dorp aanbesteed. Toen ontdekten we dat er enorm veel bedrijvigheid in onze dorpen is.”

Bob en Hennie pachten De Rotonde sinds 2001. Bob: “We kunnen er niet van leven en hebben er allebei werk naast.” Bob is ook conciërge op een school in Groningen en Hennie staat voor aan aantal uren op de loonlijst bij de stichting voor het schoonmaakwerk dat zij doet. Beiden

Er is nog genoeg te doen in het dorpshuis. Hake: “Ons dorpshuis bestaat uit twee gebouwen en in één daarvan moeten nog de nodige energiebesparingsmaatregelen uitgevoerd worden. Verder zoeken we jonge bestuursleden.” Met de samenwerking met Bob en Hennie zit het alvast snor. “Bestuur en pachters kunnen prima door één deur!”

Bob, Klaas en Hennie

De Rotonde

Heddy Leerink projectleider Loket Leefbaarheid

onontbeerlijk is voor het inrichten van de eigen leefomgeving. Dorpen moeten vanuit deze gedachte zichzelf weer opnieuw uitvinden. Waar zijn we sterk in en hoe kunnen we dat dan vervolgens vormgeven. Alleen vanuit eigen kracht kan de vitaliteit voor de toekomst worden gewaarborgd. Heeft de gemeente dan geen rol meer? Natuurlijk wel. De gemeente zal zich kunnen ontwikkelen van een regelend instituut naar een faciliterend orgaan. Ik zie een situatie voor me waar dorpen hun eigen broek op willen houden met de steun en coaching van de gemeente.

VRIJWILLIGER MET UITKERING IN HET DORPSHUIS Wanneer iemand met behoud van een WW-uitkering vrijwilligerswerk in uw dorpshuis wil doen, stelt de UWV als voorwaarde dat uw organisatie een ANBI (Algemeen Nut Beogende Instelling) of een SBBI (Sociaal Belang Behartigende Instelling) is. Het verkrijgen van de SBBI-status is voor dorpshuizen het eenvoudigst, maar zij worden niet automatisch aangemerkt als SBBI. Een SBBI-beschikking wordt normaal pas afgegeven als uw dorpshuis bijvoorbeeld een erfenis heeft ontvangen. Om (met het oog op de vrijwilliger met

WW-uitkering) eerder de SBBI-status te verkrijgen, kunt u een schriftelijk verzoek indienen bij de belastingdienst met als bijlagen de statuten en een activiteitenoverzicht. De belastingdienst gaat dan beoordelen of het dorpshuis als SBBI kan worden aangemerkt. Als dat het geval is, ontvangt u een brief die u aan het UWV kunt tonen. Het verzoek kan naar: Belastingdienst (t.a.v. specialistenteam), Postbus 10014, 8000 GA Zwolle. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Groninger Dorpen.

7

GROET’N OET Den Andel

In elke aflevering van dit Nijsblad wordt een dorp of dorpshuis in onze provincie nader bekeken. Deze keer een interview met Coen Noordman. Coen Noordman

In Den Andel is onder de vlag van dorpsbelangen een werkgroep Energie gestart. Coen Noordman is de kar gaan trekken: “Vanuit de studie sociale psychologie houd ik me bezig met collectieve gedragsverandering en ik wil dat graag inzetten voor de energietransitie.” Recent werd er door het Servicepunt Lokale Energie Voorwaarts een avond georganiseerd over wat gemeenten en energie-initiatieven voor elkaar kunnen betekenen. “Daar werd vooral ingezoomd op technieken en regelgeving. Als je kijkt hoeveel mensen er uiteindelijk met zo’n collectief meedoen valt dat tegen. Zóveel water door de rivier en dan stappen er maar een paar mensen in. Dat is prima als begin, maar dan moet je niet stoppen! Wat kun je dan voor trucs toepassen om meer mensen te betrekken? Daar kan ik wat mee als psycholoog.” Coen vertelt over de ontwikkelingen in Den Andel: “We staan op het punt om een energiecoöperatie op te richten. We willen dat iedereen mee gaat doen! Het moet in de portemonnee worden gevoeld als je meedoet en daarom willen we maatregelen volledig voorgefinancierd krijgen. Doordat mensen de energierekening blijven betalen maar eigenlijk minder kosten hebben, kan de maatregel worden gefinancierd.” Het initiatief heeft zich ook aangemeld bij het Netwerk Duurzame Dorpen en deelt via die weg kennis en ervaring. De basisschool in het dorp staat leeg. De gemeente heeft opgeroepen om met plannen te komen voor een nieuwe invulling. Noordman: “We zouden er graag weer een school van maken. Dat zou dan een dependance van de vrije school moeten worden. Ook zijn er mensen geïnteresseerd om hier een privéschool te beginnen.” 8

Een paar jaar geleden moest het dorpshuis verbouwd worden. Coen: “Daar heb ik toen een aantal dagen per week aan gewerkt, met af en toe hulp van enthousiaste vrijwilligers. Er zijn twee kleedkamers gemaakt, de verouderde keuken is afgebroken. De fietsenstalling is dichtgemaakt en dat is toen de keuken geworden. We konden de professionele keuken van een eetcafé in de stad overnemen. Op die manier kon die ondernemer zijn cateringbedrijf houden, hij hoefde geen huur te betalen in het dorpshuis, en kreeg het dorpshuis een gratis keuken!” “We hebben in Den Andel ook een ‘Boswerkgroep’. Deze groep zorgt ervoor dat de omliggende bosjes goed onderhouden worden. Er is een beheersovereenkomst met de gemeente gesloten. We krijgen tegenwoordig wat subsidie. En het hout dat uit de bosjes komt, mag de boswerkgroep zelf verdelen onder de deelnemers.” Inmiddels zijn er een man of 10 actief. Iedereen uit het dorp mag in principe meedoen. “We hebben ook een bijdrage gekregen van het Loket Leefbaarheid voor materiaal. Daardoor hebben we nu veiligheidsschoenen en een zaagbroek kunnen aanschaffen” aldus Coen.

ONDERNEMERSCHAP CRUCIAAL VOOR LEEFBAARHEID IN DORPEN Stichting DBF (Dorp en BedrijF), is een stichting die zich inzet voor de leefbaarheid op het platteland van Noord-Nederland door het stimuleren van bedrijvigheid in dorpen. Directeur Martin Cnossen licht toe: “Voor de leefbaarheid op het platteland is een gezonde plattelandseconomie van belang. Dat geeft niet alleen reuring in het dorp, maar kan ook leiden tot grotere naamsbekendheid van een dorp of regio, zorgen voor aantrekkende werkgelegenheid en soms ook voor het behoud van beeldbepalende of cultuurhistorisch waardevolle gebouwen, wanneer er bedrijfsmatige functies in komen.” Wat Cnossen betreft zijn de dorpscafés favoriet. Samen met de kerk en de pastorie vormden ze het gezicht en het hart van ieder dorp. Ze kunnen zowel voor de inwoners van een dorp én de toerist een functie hebben. Liefst met moderne voorzieningen daarbij zoals oplaadpunten voor e-bikes en heerlijke streekmaaltijden. Een combinatie van functies is doorgaans een pre voor het bestaansrecht van zo’n voorziening of gewoon bittere noodzaak… DBF begeleidt en/of adviseert uiteenlopende projecten op het gebied van bedrijvigheid en ondernemen. Want de wereld van de overheid, wet- en regelgeving en subsidies is voor kleine ondernemers lastig te vatten. In tegenstelling tot de multinationals die daar speciaal mensen voor beschikbaar hebben. DBF probeert daarin te voorzien. Cnossen geeft aan dat er ook voor de kleine ondernemers wel degelijk mogelijkheden zijn voor financiële ondersteuning vanuit de overheid. Met name wanneer er sprake is van bijkomende effecten van een onderneming, zoals bijvoorbeeld herbestemming van cultureel erfgoed, of een combinatie van initiatieven/ functies. Steeds vaker zal marktconform het uitgangspunt zijn. ’Je eigen broek ophouden’, wordt de norm voor dorpsinitiatieven en was natuurlijk altijd al de norm bij de ondernemers, dan scheelt het veel als de ‘onrendabele top’ van een investering door subsidie kan worden gedekt. Een bijdrage uit een revolverend fonds, dat provincie Groningen op dit moment aan het ontwikkelen

“Op het voetbalveld achter het dorpshuis is een plan voor een dorpstuin. We zien dus weer een behoorlijk aantal initiatieven in het dorp. Er zit weer leven in!” zegt Coen. “Ik merk ook dat ik daardoor zelf weer een goeie spirit krijg. Ik zie het rooskleurig in. Het dorpshuis verbouwen was noodzaak. Het zijn nu allemaal leuke dingen waar je energie van krijgt en daardoor krijg je ook sneller mensen betrokken!”

is, kan een alternatief zijn voor een duurdere hypotheek bij de bank en op die manier de leefbaarheid bevorderen, maar ook geen soelaas bieden voor de onrendabele top van een dorpsinitiatief. In het landelijk gebied zijn subsidies dus soms noodzakelijk om initiatieven van de grond te krijgen. Belangrijk voor het voortbestaan van dorpsvoorzieningen is de afstemming met het totale aanbod in een gebied, gemeente of dorp. “Alleen bottom-up voorzien aan de wensen van bewoners op het platteland, leidt niet alleen tot een ongelijke verdeling van voorzieningen en initiatieven binnen de provincie, maar ook tot ongewenste concurrentie. Daar ligt een belangrijke rol voor de overheid. Teveel soortgelijk aanbod maakt de spoeling te dun en brengt initiatieven in gevaar.” Versterking van de randvoorwaarden rondom ondernemerschap en de instandhouding en/of ontwikkeling van passende voorzieningen zijn bijvoorbeeld snel internet. “Als dat in Noord-Nederland goed geregeld zou zijn zou dit gebied zeer aantrekkelijk zijn van starters in de sector kunst en (zakelijke) dienstverlening, vanwege de prachtige woonomgeving, lage huizenprijzen en financiële regelingen in het kader van de aardbevingen.”

Bedrijfsverzamelgebouw Kloosterburen

Soms pakt DBF risicodragende trajecten op die niet door de markt worden opgepakt. DBF neemt het pand dan zelf in eigendom. Voorbeelden daarvan zijn de Dorpswinkel van Woldendorp, het pand van Wongema in Hornhuizen en diverse bedrijfsverzamelgebouwen zoals in Pekela, Noordhorn en Kloosterburen. In Kloosterburen gaat het om een voormalig schoolpand uit 1837 waar de huisarts één van de huurders is. Ondernemerschap in dorpen is hoe dan ook bittere noodzaak voor het behoud van de leefbaarheid in dorpen en op het platteland. Of dat nu initiatieven van ondernemers zijn of gaat om de vrijwilligers die actief zijn voor niet-commerciële activiteiten en voorzieningen maakt niet uit. Het vraagt wel om onderlinge afstemming, want alleen dan kan voorkomen worden dat je in elkaars vaarwater zit en kunnen de initiatieven elkaar versterken!

Martin Cnossen

9

Thema-avond Duurzame energie

Landelijk PlattelandsParlement

NIJS IENT KÖRT (DUURZAME) ENERGIE IN DORPEN! Op 12 november was burgemeester Marcel Meijer van het Deense CO2-neutrale eiland Samsø, onze gast op de thema-avond over Duurzame energie in Wedde. Samsø loopt ver vooruit op het terrein van de verduurzaming en is daarmee een voorbeeld voor velen. Van Korea tot Fryslân aan toe. De burgemeester blijkt een Groninger van geboorte en daarom durfden we hem te vragen om eens bij ons te komen spreken. Een unicum! Wij hebben zijn verhaal op film vastgelegd en gebruikten dit als input op de 2e en 3e bijeenkomst Duurzame Energie in respectievelijk Niehove en Zijldijk. Samsø creëerde lokale betrokkenheid bij bewoners, bedrijfsleven, onderwijs, etc. waardoor het proces van verduurzaming van iedereen (3700 eilandbewoners) werd. Stapje voor stapje kwam de omslag naar “dorpsverwarming” via biomassa-installaties van agrarisch restmateriaal van het eiland zélf en aardwarmte, daarna kwamen de windmolens (10 in zee, 11 op land), de zonnepanelen… De opbrengsten vloeien terug in de portemonnee van het eiland en de eilandbewoners. Maar Samsø gaat nog verder, want men hoopt in de toekomst zelfs helemaal onafhankelijk te worden van fossiele brandstof. Op de avonden zijn verder nog concrete handreikingen gedaan op het terrein van verduurzamingen in Groninger dorpen, door Buurkracht, Servicepunt Lokale Energie Voorwaarts en Netwerk Duurzame Dorpen. Ook was er inspiratie uit plaatselijke projecten: www.wadduurzaam.nl en www.zonnedorpen.nl. Het filmpje staat op www.groningerdorpen.nl. BELANGENBEHARTIGING GRONINGER DORPEN IN HET KADER VAN AARDBEVINGEN Sinds de zware beving van Huizinge in 2012 is Groninger Dorpen al actief als belangenbehartiger voor plattelandsbewoners en huizenbezitters in het bevingsgebied. O.a. door het initiatief te nemen tot het oprichten van Samenwerking Mijnbouwschade Groningen, aan te schuiven aan de Dialoogtafel en nu Het Groninger Gasberaad en de Maatschappelijke Stuurgroep van de Nationaal Coördinator Groningen. Maar ook door de informatieve Dorpenrondes met medewerking van partijen als NAM, CVW en Veiligheidsregio die wij hebben georganiseerd en onze rol bij de uitvoering bij van leefbaarheidsdoelstellingen binnen programma´s zoals besloten aan de Dialoogtafel.

10

Zitten wij daarmee op het goede spoor wat onze leden betreft? Komen wij voldoende tegemoet aan onze missie om de leefbaarheid op het platteland van Groningen te bevorderen en de dorpen te ondersteunen bij hún doelstellingen en activiteiten? Onze ledenbijeenkomst op donderdag 12 november was een moment van reflectie. Leden waren soms kritisch, hoewel er daarnaast ook waardering was voor alle inzet. Als verbeterpunt werd aangegeven: meer aandacht voor de communicatie en de terugkoppeling van alle inspanningen en informatie en een helderder profilering van de doelstelling waaruit Groninger Dorpen voor zichzelf een rol ziet binnen het aardbevingsvraagstuk. We willen er zijn voor de dorpen en hun dorpsbewoners. Dat is de drijfveer waaruit wij opereren, ook in dit complexe dossier. De kritische geluiden nemen wij ter harte en we zullen daar zeker ons voordeel mee doen! Hetzelfde geldt voor het oppakken van voorbeelden hoe dorpen met zaken omgaan. Het was een nuttige bijeenkomst. PLATTELANDSPARLEMENT: “KANTELPUNT IN ONZE DEMOCRATIE” Actieve plattelandsbewoners en Tweede Kamerleden troffen elkaar zaterdag 14 november 2015 op het zesde PlattelandsParlement, georganiseerd door de Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen. De bijeenkomst in het Koelhuis in Zutphen werd door een kleine 300 mensen uit het hele land bezocht. Op tal van terreinen (zoals Zorgcoöperaties; Leegstaand Vastgoed; Overheidsparticipatie; Snel Internet;) werden met elkaar en de Kamerleden ontwikkelingen besproken en aan Kamerleden aangegeven waar regelgeving knelt of waar voorwaarden voor burgerinitiatief nog moeten worden geborgd. Groninger Dorpen reed met een busje vol Groningers naar het evenement. Francie Kaaijk van het Warffumse zorginitiatief Goud Oud verzorgende één van de workshops en Sonja Hofstee, initiatiefneemster van het schoolplan van Garnwerd en voorzitster van ‘Stichting Behoud Kleine Scholen’ deelde haar ervaringen m.b.t. het basisonderwijs in plattelandsdorpen. Het PlattelandsParlement werd geopend door de schrijver Tommy Wieringa. Hij noemde het platteland ‘het terrein van de verbeelding’. Een mooie uitspraak, waarmee hij een oproep doet om de leegte die het platteland biedt te koesteren. Omdat die leegte de ruimte creëert voor alle nieuwe, innovatieve ontwikkelingen die het platteland zo kenmerkt.

Groninger Dorpen is op Twitter te volgen via @groningerdorpen. Hieronder een selectie tweets van de afgelopen tijd. @marcdenandel - 5 november 2015 Gisteren op het dorpshuizenoverleg o.a. gesproken over de WMO scan. Is die iets voor al onze dorpen @groningerdorpen? @ArjenFledderman -28 oktober 2015 Mooie opkomst tijdens stickeravond dorpsvisie #leens @groningerdorpen discussiëren over toekomst @DoeZooLeens @IngeZwerver - 26 oktober 2015 Veel belangstelling Fondsenmarkt gem De Marne. Natuurlijk ook @groningerdorpen en Loket Leefbaarheid van de partij! @groningerdorpen - 26 september 2015 Duurzaam @Hoonhorst wint de #Dorpsvernieuwingsprijs 2015 van @LVKK_NL. Van harte gefeliciteerd vanuit Groningen! @NDDorpen - 23 september 2015 Mijlpaal: Saaxumhuizen is het 150e #duurzame dorp op onze website bit.ly/1KzjrDD @groningerdorpen @Doarpswurk @groningerdorpen – 15 september 2015 ‘Krimpbeleid in Oost Groningen is zorgwekkend’ (@rtvnoord) Woondorpen? Veel dorpen voorzien het zelf!

COLOFON Redactie: Sjouke Bakker Inge Zwerver Nienke Vellema Gilian Wijnalda

Met (tekst)bijdragen van: Column: Dirk Strijker Pag 7: BOKD (vrijwilliger met uitkering)

Foto’s: Pag 4/5: Thema-avond Duurzaamheid door Martijn Heemstra Pag 6: Hans Bergsma, Gebiedscoöperatie Westerkwartier Karin Lugtmeier en Niels Steenstra door Rudy Noordenbos Overige foto’s: medewerkers Groninger Dorpen

Inge Zwerver

CONTACT Groninger Dorpen Postbus 23, 9790 AA Ten Boer 050 306 29 00 [email protected] www.groningerdorpen.nl Of volg ons via twitter: @groningerdorpen Vrienden van Groninger Dorpen Wilt u weten hoe u Vriend van Groninger Dorpen kunt worden? Bekijk dan de informatie op onze website. Bezoekadres Hendrik Westerstraat 24 9791 CT Ten Boer Redactie Voor het aanleveren van kopij, mail de redactie: [email protected].

ISSN: 184-060X

Vormgeving: Fenna Houwen (Fenatic) Groninger Dorpen wordt gesteund door de Provincie Groningen

11

Sint Maarten

IVOREN TOREN Dirk Strijker Hoogleraar Plattelandsontwikkeling op de Mansholt-leerstoel aan de Rijksuniversiteit Groningen

De economie van nieuwe initiatieven Het afschuiven van allerlei overheidsactiviteiten naar vrijwilligers en naar plaatselijke organisaties heeft heel wat negatieve bijwerkingen, maar ook positieve. Zo ontstaan er her en der op het platteland nieuwe initiatieven met een licht commerciële inslag. Coöperatieve winkeltjes, lokale energiecoöperaties, breedbandactiviteiten en zorginitiatieven, om maar eens een paar groepen te noemen. Ze zijn meer of minder succesvol, en ze voegen soms iets toe aan de lokale economie, of ze houden iets in stand. Eerst iets over de structuur van de platttelandseconomie, die is namelijk niet heel veel anders dan de nationale. Het Centraal Bureau voor de Statistiek deelt gemeenten in Nederland in in 5 klassen, van zeer stedelijk tot zeer plattelands. Als we de laagste twee klassen platteland noemen, dan woont daar krap veertig procent van de Nederlandse bevolking. Dat is een wat ruime omschrijving van platteland, maar het is niet anders. Van alle bedrijven in Nederland zit dan 37% op het platteland en krap dertig procent van alle arbeidsplaatsen is daar te vinden. Van alle nieuwbegonnen bedrijfjes, de zogeheten start-ups, zit bijna de helft op het platteland. Een aanzienlijk deel van die start-ups is overigens zzp-ers, eenpersoonsbedrijfjes, dus in arbeidsplaatsen draagt dat wat minder bij. De landbouw is natuurlijk zwaar oververtegenwoordigd op het platteland, maar ook de klassieke industrie, de bouwnijverheid en de weg- en waterbouw zit meer op het platteland dan in de stad.

Wat we ook veel op het platteland aantreffen zijn allerlei nevenbedrijfjes. Ik heb daar al eerder over geschreven. Handel in producten uit oma’s tijd, beschilderde klompen en melkbussen, maar ook minicampings, groenteverkoop langs de weg, theetuinen, yoga en aanverwante activiteiten, te veel om op te noemen. Een fietstocht door dorp en buitengebied laat een keur van activiteiten zien. Van die nevenactiviteiten hebben we een paar jaar geleden eens proberen uit te rekenen wat het economisch voorstelde. Het antwoord was, nagenoeg niets. Iets als 0,09% van de omvang van de economie van de betreffende gemeente. Toch is dat een onderschatting, want die activiteiten leiden wel tot veel levendigheid, en ze maken het platteland aantrekkelijk voor bewoner en toerist. De economische bijdrage van de in het begin van deze column genoemde nieuwe initiatieven is waarschijnlijk van dezelfde grootte, bijna niets. Dat is niet erg, want het doel ervan is niet zozeer om de plattelandseconomie op te peppen, maar om dingen te realiseren. Een betere zorg, breedband in het buitengebied, een winkel in het dorp. En bij die winkel gaat het meestal niet alleen om de boodschappen, maar ook en vooral om de mogelijkheid elkaar te ontmoeten. De economie doet er dan niet zoveel toe, en dat is maar goed ook.

Dirk Strijker U kunt reageren via [email protected]