GRUNNEGER MOLLEBONEN DOOR
J. BARKMAN, G. R. JAGER EN
K. TER LAAN
ZUTPHEN - W. J. THIEME & CIE
Prijs . . f 1.25
Grunneger M6llebonen Leesboekje in de Groninger Volkstaal voor School en Huis SAMENGESTELD DOOR
J. BARKMAN, G. R. JAGER EN K. TER LAAN in opdracht van het Hoofdbestuur der Vereniging „Groningen"
Geillustreerd door M. WI TT EVE EN
ZUTPHEN
W. J. TH IEME & CIE
MCMXXXIX
VOORWOORD.
Nu de Wet toelaat, dat er op school ook aandacht besteed wordt aan de volkstaal, bieden wij hierbij een leesboekje aan voor de hoogste klasse van de Lagere School en voor het U .L .O . De stof is ontleend aan onze beste dialektschrijvers en aan de overleveringen en volksverhalen . Onze dank aan de schrij vers en uitgevers voor het verlof, deze stukjes hier af te drukken. Wij hebben de spelling zoveel mogelijk in overeenstemming gebracht met de regels, opgesteld door de kommissie, daartoe aangewezen door het H. B, van de Landelijke Vereniging Groningen en door de redactie van het Maandblad van dezelfde naam . Wij hebben er naar gestreefd, de verschillende streken van de provincie tot hun recht te doen komen. Wij zijn er niet geheel in geslaagd, tot overeenstemming te komen in zake de spelling. Zo vindt men meestal Grunneger geschreven, doch bij enkele schrijvers Gronneger. Ook het Hollandse woordje maar zal men bij sommigen gespeld vinden als mor, terwijl anderen de vorm moar verkiezen. Dan is er nog de sw in woorden als swaart, swoan, swoul; dit is de gewone uitspraak, doch sommige schrijvers geven de voorkeur aan de zw.., De een schrijft drij , de ander drei en zo is er meer. Moge dit bundeltje een goed onthaal vinden bij de onderwijzers . Zij zijn immers bij uitstek in staat, naast de liefde voor het Nederlands, belangstelling te kweken voor de yolkstaal, waarvoor op school tot heden nooit iets is gedaan en die toch ook zo rijk en zo mooi is. Voor de school alzo is dit boekje bestemd. Daarnaast moge het zijn bescheiden plaats innemen in het huisgezin.
INHOUD. Biz.
1 Geert Teis Pzn. . . 1. *Grunnens Laid 2 Volksverhalen 2. 't Laikster toekje Mw. Huizenga-Onnekes 3 3. 't Bozzemstok 4 Germ Elst 4. *Elsie 5 Jan Boer 5. *Pollerlaand Mw. Huizenga-Onnekes . 6 6. De verkledde rover 7 Volksverhalen 7. Roadsels 8 E J. Huizenga-Onnekes 8. De vair bruirs 10 9. Grunneger Sprekwoorden 11 Geert Blas 10. Peerd in sloot 14 Geert Teis Pzn. • • 11. *Neie Kolonies 15 Jan Piepke 12. *Liek om liek 16 13. Old biegeleuf T K E. de Haas-Okken 18 14 . Noar Oomke 20 15. *Riemkes 22 Mej . B. Huizinga . . . 16 . 'n Heks ien Garwerd 23 Hans Hannekemaaier . 17. Hai haar 't roaden 23 Jan Boer 18. *De sloot ien 't veujoar 24 H Janssonius 19. *Ons Klok E J. Huizenga-Onnekes 24 20. Oet Loppersom 25 . . H. H. Hindriks • • • 21. Jan Mosterd 27 J . Legger 22. *Scheuvellopersplezaier 28 J . Legger 23. *Scheuvellopersverdrait 28 24. 'n Poar Grunneger Woorden . . . K. ter Laan 30 25. Dubbelde Oarend van de Maiden . Overleveringen 33 Volksverhalen 26. De pot mit geld 34 Gortlikker 27. *Neijoarswens 35 H Janssonius 28. *Schoulfeest 36 Mw. Huizenga-Onnekes 29. Op Ennemoaborg 38 T Hagedoorn 30. *Haarstlandschop 39 P J. Werkman • • • 31. *Reken 40 Maye Kees Stiefzinneg 32. 40 Overleveringen 33. Klokluden in 'n Daam .
.
VI Blz.
34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65.
. Overleveringen 't MiddAsommer Klokkenspul *Ploatsverskes Piepedoppen moaken Hm. Kraai Overleveringen Ogen oetsteken Overleveringen Dikke boom *'t Slochter Bos P Groen Overleveringen 't Riepster licht Overleveringen De Juvvertoorns Overleveringen Oorlog Volksverhalen Hou kwam dat wel zo ? Overleveringen Richterroadsels . . • • • • • Haarm en Martje T K E. de Haas-Okken *Hou 't er in hoes heergaait . . . A. J. Smith De riekdom van de Grunneger toal K. ter Laan Woarom swienen ien grond vrouden Jan Boer De Schoemerd G Zij lma *Leugenlaidjes De Boer *'n Laidje, meer as honderd joar āld Nij sverteller Rot ien 't klooster J. Rietema Meester zaik Geert Blas Male tieden Mr A. S. de B lēcourt Franzen en Kezakken Mr A. S. de B lēcourt Dij d'r 't eerste ienkomen is . . . G. Zijlma Gronneger Lijttien Mr. S. Reijnders . • • Poatriotten Mw. Huizenga De Ploemp Hans Hannekemaaier Bruun de Beer J Dijkstra Dreikeuningen J. H. Neuteboom . • • • 't Grunneger Ras B J. Douwes De Parreplu Geert Teis Pzn. Snouk en Snik Volksverhalen .
41 41 42 46 46 47 49 51 51 52 53 55 57 59 60 63 64 65 66 67 70 71 72 74 76 77 78 78 81 84 85 86
1. GRONNENS LAID. G. TEIS Pzn.
G. R. JAGER.
1 .5 3 2 I 1.0 6 5 1 Van Lau - wer - zee tot Dol - lard tou,
1 = G 1 05
4
1
1 1 4
6 1 5. 0
Van Dren - to tot aan 't Wad, 2
3 I
.
2 23 45 I 3. 2
1
Doar gruit, doar bluit ain won - der - laand
I
32 31 7 6 5.0 I . Rond om ain won - dre stad . 5 I
2
2
2
7
6
5 1 1. 0
Ain Pronk - je - wail in gol - den raand 5 1 2
2
.2
7
6
5 1 3.0
Is Gron - nen, Stad en Om - me - laand, 1 I
4
.4
3
1 1 6
. 6
5
Ain Pronk - je - wail in gol - den raand 3 I 3
4
3. 2 I 1
Is Stad en Om - me - laand!
2 Doar broest de zee, doar hoelt de wind, Doar zoest 't aan diek en wad, Moar rusteg waarkt en wuilt het yolk, Het yolk van Loug en Stad. Ain Pronkjewail .... enz. Doar woont de dege degelkhaid, De wille, vast as stoal, Doar vuilt het haart, wat tonge sprekt, In richt- en slichte toal. Ain Pronkj ewail .... enz.
2. 'T LAIKSTER TOEKJE. As 't winter is, en de daipen dicht liggen, din goan de i ongelu op scheuvels noa de Laik, uren en uren wied weg. Mit haile troepen komen ze der aan, plaaistern der even, zorgen dat ze 'n Laikster toekje mit kriegen, 'n liekeblom zeggen de Vraizen der tegen, en din gaait 't weer op hoes aan . 'n Mooier tocht op 't ies kinje nait bedinken . Binnen wel gounent, dij joaren loater nog heur Laikster takje bewoard hebben. Dat is op zok zulf 'n ding van niks ; 'n bont bloumke van pampier. Ie kinnen ze in Stad ook wel kopen, dat is wel zo makkelk . Mor wel het doar nou oareghaaid aan ? Van olds was 't Laikster toekje ook nait van pampier, mor was 't 'n hulzetak, dij ze achter de Laik oet 't bos huilen. Dat was nog in dij doagen, dat ze op kouribben luipen in stee van op iezern scheuvels . Der was dou 'n hail groot bos aan aander kaant van de Laik, en doar midden in dat bos, doar ston 'n dikke hulzeboom. Dat was 'n haailege boom, doar de olle haaidens midden in de winter heur grootste feesten bie vierden . Vanzulf heurt doar de hulzeboom bie ; as aal aander bomen heur bloaden verloren hebben, din het hai ze aaltemoal nog. Onze olle haaidenze veurzoaten ovverden aan heur goden midden in 't bos, en benoam ovverden ze doar aan de Iesgod .
3 Van oost en west, van noord en zuud kwammen ze doar bie nkander, aaltemoal over 't ies. In dij kontraainen stop aal 't laand 's winters blaank, en zo gaauw as 't vroor dat 't knapte, din konden ze der over. En din mit zoo 'n hulzeboske weerom! Din haren ze gain gevoar op 't ies ; ze wazzen vaaileg. En as ze in hoes kwammen, bewoarden ze 't boske, dat heur beschaarmde, de haile laange winter deur, net zo laank dat de zummergoden der weer wazzen, dij in 't koorn zitten. 011e Rieke, dij de Laikster toekjes moakt, het zulf verteld dat ter veur joaren 'n moeke mit heur baaide dochters van 't Hogelaand kwammen over 't ies, om 'n Laikster takje te hoalen. Ze binnen zo wied nait komen; op 't meer binnen ze verdronken. As ze mor 'n Laikster toekje bie heur had haren, was 't nait gebeurd. (Gron. Volksverhalen.)
3. 'T BOZZEMSTOK . In de Fledderbospolder bie Gaarmwol staait 'n boerenploats ; 't veurinne is nog oet de Franze Tied. 't Is 'n mooi, roem binhoes mit dikke baalken, 'n beschilderd schot, en 'n hail mooi bozzemstok. In de Franze Tied was ter 'n ofsier inketaaierd, dij der al haildal thoes heurde en dij ieder geern lieden mog . Hai was van hoge ofkomst, haar van ales leerd, en kon ook meroakel schildern. Mor der was wat mit hom gebeurd; hai kreeg bie de Franzen lang de eer nait dij horn toukwam . Doarom was e zoveuls te blieder, dat ze horn op ploats zo goud opnomen haren. Dou der in dat joar net 'n nije ploats zet wor, schilderde hai oet dankboarhaid 't bozzemstok, dat nog in wezen is. 't Is de ingel, dij de apostel Petrus oet 't gevangenhoes bevrij dt . Dou de Franzen wegtrekken mozzen, was de schilderij nog nait kloar. De Fransman wol hom in de puntjes hebben, en is ook net zo laank bleven. Ieder verwonderde zok ter over, dat e nait mit de aandern muik dat e vot kwam, en 't was gevoarlk ook dat Kezakken horn in handen kregen. Mor 't is zeker goud oflopen . (Mw. E. J. HUIZENGA-ONNEKES . )
4
4. ELSIE. Elsie lopt in de lien' en wordt blaauw om de Up Van 't trekken en 't rieten; moar 't schut hoast nait op; d'011e taaske ligt daip en de vliemschaarpe wind Snidt deur polterge klērtjes van 't moagere kind. Elsie hangt in heur zeel; 't ribbekassie, zo smaal, Knipt zok tou; en heur aarms, dai bongeln aal H ēn en weer; Up doeknekt, handen kraampeg en krom, Griepen studdie de diggels van 't joagpad sikkom.
5 Elsie staait . . . . Even maor, . . . . en zai snoft en zai poest As 'n scheepsjoagerspeerd . . . . 't Steerterg hoar waait heur woest Zai zingt in zuk zuls 9 Om de Up . . . . H ē 9 d'011e deun: „O, Suzannoa , wat is 't leven wonderboar scheun . "
(GERM ELST, d.i. G. STEL.)
5. POLLERLAAND. Doar ligt het roeme pollerlaand, Ain wiedte, slicht en liek, En vaaileg om dei ainzoamhaid De hoge boetendiek. De ploatsen en de schuren stoan Ien open leegte, glen Ien voile zun, mit hoast gain boom, Dei koulte bringen ken. En laange, rechte wegen goan, 'n Enkle stroek aan kaant, Aintoneg, aal moar liek veuroet Deur dit verloaten laand . Toch is doar leven, vruchtboarhaid, Want overaal ien 't rond Schut staail het jonge zoad omhoog Oet zaachte zoaielgrond . De sloden stoan mit pommelblad, 1 ) Mit zulteblom 2 ) en raait ; As den de guile wiend van 't wad Wied over 't laand hen waait, 1) Lisdodde. 2) Holl. ook zulte: aster trifolium. Lijkt sprekend op de herfstaster in de bloemtuin.
6 Din golft ien grode boaren aal Dei riekdom over 't laand; Din staait op diek de pollerboer En wist joe mit zien haand Op 't volk, dat doar zien laand verzorgt, Op vruchten, zien gewin, Dat laand, doar eertieds 't woater was, Doar is hai Keunink in! JAN BOER.
6. DE VERKLEDDE ROVER. Ainmoal is 't gebeurd, dat ter 'n ruter-op-peerd aan 'n roverstroep vervol. Mor zien peerd was zo biederaand, dat e heur nog net ontkwam, en bie 'n boer aankloppen kon om onderdak. Dou ze rusteg bie nkander zatten te proaten in horn van heerd, kwam der nog ain bie deur. 't Was 'n aarme vraauw, dij nait wieder kon . Boer haar medelieden mit heur en luit heur der in ; zai kon in schuur nog wel sloapen. De ruter loerde heur aan, en docht : doe bist ain van dij bandieten, doar ik mit in stried zeten heb. Dou de boer aan 't ofvouern gong, gong de ruter mit, en hai zee tegen boer, dat ze mit dat wief verzichteg wezen mozzen. Hou wor we dat gewoar ? zee de boer.. Ie mouten 'n korfke vol appels mitnemen in binhoes, zee de ruter, en gooien elk doar ain van tou. As 't 'n man is, din dut e knijen noa nkander tou ; 'n vraauw vangt de appel in 't schoet op, en dut knijen aaltied oet nkander. Boer dee net zo as de ruter zegd haar. 't Wief mit heur schoet veur dee knijen noa nkander tou! Dou begreep de boer wel, dat ter onroad was, mor de ruter zee: loat mie moar begoan. Hai zee: ik blief bie mien peerd; geef mie moar n ploatske in 't stro; dij aarme vraauw kin ja veul beter in kooi sloapen ; zai is zo swak en zo muide. 's Nachts om twaalf uur sprong de rover in vraauwlu-
7 klaaier der al veur. Nou haar e 'n dik mes in haand, en luip vot liek op de ruter tou; dij zol der 't eerst aan. Mor dij haar in oorlog west en schoot de rover in ain slag dood. Dou hebben ze ales bie horn bevonden, woapens, inbrekersra if , en 'n flo itj e , om 't heer bie nkander te kriegen. Dat komt ja mooi oet, zee de ruter; doar zel ik vot es op bloazen; din kommen der no g we l meer . Zo gebeurde 't ook; de rovers laggen al op loer. Ze konden der mor zo in; deur ston al open! Mor de boer en zien volk wazzen nou staark genog; ieder dij der in kwam , wor overmeesterd . Aanderdoags wor de haile troep aan 't gerecht overleverd. (Mw. E. J. HUIZENGA-ONNEKES . ) 7. ROADSELS. 1. Achter de blaauwe diek Bin ale boeren riek, Behaalve blaauwe Jan, Dei het niks om of an, Het gain houd, gain hoar of wol, Kin nog haarder schraiwen as 'n twinterbol. 2. Ain troep kraaien vloog d'aander veurbie. Ze zeden: „goundag joen honderd!" Dij zeden: wie binnen gain honderd; moar ins zoveul, en haalf zoveul, en voddels zoveul, en din nog aine, din binve honderd. 3. Ain zee: 'k wol dat 't dag was, Aander zee: ik wol dat 't nacht was, Daarde zee: 't kin mie niks schelen, ik mout toch altied aarbaiden.
8 4. Als ze komen, din komen ze nait, Moar as ze nait komen, din komen ze. 5. Boer, mag 'k joen rikkerak lainen? ik wol 't toezemoes hoalen, eer striedewied komt. 6. Juffraauw Tin is ter aaltied in, Juffraauw Toet is ter aaltied oet, Juffraauw Turelureluur gaait 't haile hoes deur. 7. Achter in mien voaders hof Doar staait 'n boom mit kralen, Dij aal dij kralen tellen kin, Dij is de boas van alen. Antwoorden : 1. Toorn. 3. B ēr, toavel, klok. 4. Vogels en aarten. 5. Hail old roadsel; rikkerak is de woagen; toezemoes is 't heu; striedewied is regen. 6. Lepels en vorken, rook oet schostain, koamerbezzem. 7. Steerns.
8. DE VAIR BRUIRS . Doar wazzen ais 'n voader en 'n mouder, dei vair jongens haren, twei keer tweilings . Dou ze twaalf joar wazzen, zee e : „ze zellen deur oet, 'k wil der nait langer veur aarbaiden, want ze doun gain mieter . " Anerdoags goan ze mit heur vairen aan raais . Ze komen bie 'n kruusweg en doar staait 'n boom. Olste zee : , ,elk 'n kaant op ; ieder mout moar zain dat e wat viendt; met 'n joar zellen wie hier ale vair weer wezen bie dizze boom. De eerste komt op zien weg 'n joager tegen. Kin je mie bruken ? vragt jong. Goa mor mit mie, den zel ik die 't joagen leren. Doar haar de boas 't wel mit ien 't zin ; schaiten mog e geern. De tweide komt 'n snieder tegen. , ,Kin je mie bruken ?" vragt j ong . Goa mor mit mie, 'k zel ik die 't sniederken leren. De daarde komt 'n steernkieker tegen. ,,Kins mie bruken?" vragt j ong. Goa mor mit. 'k Zel die 't steernkieken leren, den kenze zain wat er op eerde en ien hemel gebeurt. De vairde kwam 'n daif tegen. , ,Kins mie bruken ?" vragt jong. „Goa mor mit mie, den zel ik
10 die 't stelen leren . " , ,Dat wait 'k nait , dat's zo verachtelk . " , ,Moar as doe zo stelen kens as ik, dat ontdekt gain minsk ." Schutter het zien waark oetstekend leerd ; hai krigt van zien boas 'n buks , doar ken e ales mit roaken . Snieder het zien waark oetstekend leerd ; hai krigt van zien boas 'n naal, doar naait e mit deur haard en vaast, al mout e der ook mit deur 't holt . Hai ken der ales mit vaast naaien . Steernkieker krigt van zien boas 'n verrekieker, doar kine ales mit zain. Daif krigt niks mit, mor hai het 't stelen goud leerd. Noa 'n joar komen ze bie nanner onder boom van kruusweg en mit nanner goan ze noa voader en mouder. . Doar vertēllen ze wat ze leerd hemmen . 01 zegt : „'t heurt mie wat tou, mor 'k loof 't nog nait . 't Is 'n boudel van niks , mor morn zel 'k joe ais perbaaiern." Anerdoags ropt e zien jongs : ,,kom hier es heer. Doar boven ien boom zit 'n nust van 'n baauwmantj e , houveul aaier zitten doar in ? " , ,Vair, " zegt steernkieker. , ,Daif, doe kens stelen ?" Joa voader. Baauwmantje zit op 't nust; mos aaier stelen, dat 't vogeltje 't nait vernemt. Hai gaait hin en hoalt ze der oet. Vogeltje het er niks van vernomen. „Zie zo mien jong, op ieder horn van toavel 'n aai en nou ale vair middendeur schaiten mit ain schot" . Schutter schut ter op en alemoal binnen ze krekt ien 't midden stukkend. „Snieder, doe mit dien wonnernaal, doe mos mie de aaier weer an nkanner zetten . " Hai naait ze weer an nkanner. Daif brengt ze weer ien 't nust. En doarom hemmen alle baauwmantjes nog 'n wit steeke veur borst, want doar het schutter ze kortschoten en snieder ze aanzet mit naal. (Mw. HUIZENGA-ONNEKES . )
9. GRUNNEGER SPREKWOORDEN. 1. Aander lu bin ook lu. 2. Wat helpt 't, as kou n emmer vol melk geft en hai schopt 't weer om ? 3. Hai wil poesten en 't meel in de mond Wien. 4. Kroakende woagens voaren 't laankste. 5 . Rieke lu zaikte en aarme lu pankouk roeken wied.
11 6. Net berekend gelag! 't heu op en de kou dood. 7. Hou stiller hou beter, haar 't ol wief zegd, en ze zat mit heur achterste in de brannekkels 8. Wordt minneg zak toubonnen, dij nait vol is. 9. 'n Swoan het zien veren net zo goud neudeg as 'n musk. 10. 't Meer is nooit vol. 11. Wat verbie is, kopen gain kremers. 12 . Ie kinnen n loes nait meer benemen as 't levent. 13. Achternoa koakeln hounder.
10. PEERD IN SLOOT. Vrijdaggenoavend, 't was al 'n beetje boat en zo duuster as rout, dou komt Jans vaarver bie ons in hoes stoeven en ropt : Is Geert ook thoes, Minoa ? " , ,Geert ! Geert! snieder! „Mien git ! wat is d'r te doun ?" ropt Minoa tou koamer oet. „Hai ligt d'r toch nog nait ?" ropt Jans weer. „Nee," zegt Minoa. „Hai is nog nait op ber. , ,Zo ! " zegt Jans . , ,Loat horn wat votmoaken . Is verlet om horn!" , ,Wat mout hai din ?" vragt Minoa. , ,Meneer Lamsen zien peerd zit in sloot . Dei mout d'r weer oet." Dou ik dat heurde, was ik in vief tellen kloar en mit Jans op pad, om boas smid ook te hoalen, dei beter tou peerden wend is as wie. Wie luipen, wat wie konden, want wie wollen aal baaiden meneer Lamsen geern 'n dainst bewiezen, omdat 't zo'n alderbeste meneer en 'n goie klant van ons baaiden is . Smid was ook doadelk rezelvaaierd en onnaaierde, dat 't schienvatje mos moar mit, omdat 't zo glende duuster was . Ook nam ol 'n hail bult taauwen en zelen en toakelderij mit. Want zo'n peerd is 'n dik baist, doar heurt wat tou, om dei weer op waal te kriegen. En dou d'r op Of. , ,Zel wie koeper ook aanhoalen ? " vroag ik. , ,Worden wie niks voddelker van," onnaaiert smid. , ,Mit handen in bunts en mit wat proatjes moaken krieg ie gain peerd ton sloot oet . Loat dei wiesneus moar stil bie kaggel b lieven . " Grunneger Mallebonen.
2
12
, ,Ook goud , " zegt Jans . , ,Vooruit den moar . " Dou wie aankwammen, doar 't peerd in sloot zat, dou stonden doar net 'n poar jonge jonges over 't gevaal te rezenaairen . Dei konden ons mooi 'n haandje helpen. , ,Ziezo , j zegt smid, , ,nou 't jak moar oet. Speit joe moar ais goud in handen, want 't komt ter nou op aan, heur ! " , ,Zel ik 't schienvatje vasthollen ?" zeg ik. „Dei Col snieder zocht altied 't makkelkste boantje oet," zegt Jaans varver. , ,Zo ! " zeg ik . , ,Doar mout toch ain veur wezen ! Ie mouten toch bielicht worden, aans kin ie ja niks begunnen." , ,'t Is mie goud, " zegt smid . Nou en smid was nou ainmoal ons aanvuurder, doarom ging 't ook aan vanzuls . Dou hemmen zai 't ol peerd in tetsen en zelen bonden, en Jans, dei iezelke vraid balderen kin, mos hom bie kop hemmen, en dou mit man en macht aan 't trekken en toakeln . Jans dei pittjede 't ol daier mit geweld aan, om oet zok zulm ook mit te waarken . En dou . . . . brook 't taauw en 't haile steltje trekkers rolde over 'n bult, boven op mie en mien schienvat , en 't peerd korrelde weer in 't woater. , ,Das ja schaande ! " bromt of smid . „Weer van neizen Of aan ! " En zai nemen wat dikker taauw en trekken weer aan , en Jans weer aan 't pandiezen tegen zien ol peerdekop ! „Tou snieder, doe most beter lichten!" ropt smid, ofschoon ik d 'r op neus bie ston in onderwaal. — 't Gong nou aan. 't Peerd haar veurpoten al op waal, en Jans dei reet zo gloepend aan en schrauwde zo haard, dat 't datier wol d 'r net oetstappen. Ik haar al 'n dikke kloet modder in haand, om 't peerd doar mit tegen 't gat aan te gooien, dat hai d'r oetspringen zol. Moar dou op ins zegt smid: „Ho ais, j „Nee! Nait „ho ais ! " moar , ,vot ais ! " ropt Jans vaarver
niedig. „Nee, nee, nee !" ropt smid. , ,Nait noar Jans lustern, jongs! Jans dei is altied verbraand mit zo wat. Ze'k joe ais zeggen, jongs ? Ik wait hail wat moois. Loat 't ol peerd eerst moar weer sakken . " , ,En wie hemmen hom d'r zo te zeggen oet ! " zegt Jans . , ,Dut nait!" zegt smid en geft 't peerd 'n dovvel, zodat
13 dei van schrik en benaauwdhaid weer in sloot tumelt. „Ik heb nooit zok onwiezenwaark zain," zegt Jans. „Is die 't nou haildal in kop sloagen, Col smid ? Wilst doe ons hier hail nacht in schrip hollen ? Ik kin nou al hoast gain geluud meer geven van aal dat belken en roupen . En wat het ons 't nog hulpen ? Net niks ja. Binnen nou nog gelieke vordelk as dou wie begunden . " „Hol die stil, doe teut-bie-'t yonder!" zegt smid tegen Jans . En dou tegen ons almoal : , ,Heur ais , jongs ! Wie wazzen haildal verkeerd aan gaang, moar 't is mie gelukkig nog net op tied in 't zin schoten . Ik heb lezzent ais in ons smidskraant leesd . . . . , ,Wat ? " bromt ol Jans . , ,Hemmen ie smeden ook al 'n kraant ? Grote toetpot en nog wat ! " , ,Nou ja! " zegt smid . , ,Ie hemmen ook toch wis 'n vakEn woarom wie smeden din nait ?" blad! „0,"zegt Jans , , ,dat is mit ons 'n hail aander zoak. Wielu vaarvers wie ouven 'n kunst oet . Wie binnen ainlieks kunstenoars en nuimen ons doarom ook schilders . Moar ie smeden binnen almoal gelieke knooiboksems . Wat dou ie mit 'n kraant ? " „Loop doe rond , doe kletsmaaier! " zegt smid . „Nee moar, jongs! In ons smidskraant doar ston in, dat ie mozzen nooit aans 'n peerd tou sloot oettrekken, as den mos ie zo doun, en z o en den zó. As ie 't aans deden, den wor 't peerd d'r haildal verkeerd oettrokken. Doarom, wie willen hom d'r nou net zo oettrekken as 't heurt. Wat zegst doe d'r van, Geert ?" zegt hai tegen mie . , ,Liekt mie best tou , " zeg ik. „En din mout dat nou vot moar wezen, dunkt mie . " Ons gekraab in duusteren begunde mie dik te vervelen; ik verlangde slim noar mien stoul bie kaggel. Zoo 'n kerwaai as doar wie mit aan gaang wazzen, dat komt joe ainlieks boven joen zat, zai je, en doarom zee ik tegen Jans, terwiel dat ik hom 'n por in zied geef: „Och, loat smid nou moar geworden ! Loat hai zien zin nou moar hemmen!" .
(GEERT BLAS , d . i . B. H. DE GRAAFF . )
14
11. NEIE KOLONIES Tou 'k nog zoo 'n handege jong was, was 't nog ain haaidegrond, Ain roege broene verte, moar goud veur schoap en hond;
En hier 'n toeke rusken en doar 'n vaals moeras, 't Was net of bie de schepping dat laand vergeten was; Dom- kwammen in rooie boantjes En onderboksems in blaauw 'n Riege swoare kerels Mit schoppen en gedou, Zai rudden de rusken en toesten, Dei kerels mit knoesten. Dat bonkte en braandde en gruif, en zaaide in d'haide aaske, Dat splitte en sluig en huig en loadde in tjaalk en taaske, En snee de grond aan torven en bagelde 't moeras, 't Was net of nou de schepping pas aan 't begun hier was. Dat deden dei rooie boantjes, Dei onderboksems in blaauw, Dei roege swoare kerels Mit schoppen en gedou, Mit swaiten en mit poesten, Dei kerels mit knoesten .
15 Zai nou dat parredies doar! Woar is nou veen en zaand? Doar wagelt ain zee ja van zulver, doar golft 't ja van gold over 't laand; Wel moakte van haaide klaaigrond en waaide van 't moeras ? • • . Dei aigenliek de schepper van dit nei Eden was: En dat wazzen dei rooie boantjes, Dei onderboksems in blaauw, Dei roege swoare kerels, Mit schoppen en gedou, Mit ielt aan vingers en voesten, Dei kerels mit knoesten! .
GEERT TEIS Pzn.
12. LIEK OM LIEK. Boer Kloassens zat 'n moal ien traain, Noast horn de Hoge Zieden, Mos op begraftenis meschain En houd mog mit horn rieden. 'n Stadsmeneerke mit veul hoast En mit 'n swoare kovver, Dei kroop veur 't lest nog gaauw d'r noast, En houd dei kreeg 'n dovver. Boer Kloassens mouk niks gain gebeer, Hai kaauwde op zien sloatje En lusterde noar Stadsmeneer ; Dei hil 'n hail fien proatje: „Pardon, Meneer , ik zag het niet! Wilt U mij excuseren ?" Moar Boer dei dochte : „Ja, aal schiet, 'k Zel die wel aners leren." „Wilt U, dat ik de scha vergoed? Ik zal het graag betalen . " Moar Boer zee niks, was gl ēn ien hoed En lait zien handstok valen ... .
16 Ik weet een zaak: ,,Au Bon Marche," Daar mag U wel een kopen . " Moar Boer dei schudde stief van nee, Lait 't mooie aanbod lopen. „Man, zeg dan wat ?! Wat wil je dan ?! Hier is toch niets te vitten!" Dou keek Col boer horn liekoet aan: 'k Wil ook op dienent zitten!" JAN PIEPKE .
13. OLD B IE GELEUF . As ie in 'n winkel stoan, en de koopman geft goie moat en wicht, din kin 't joe gebeuren, dat ie in ains heuren : nou boas, ik zai wel, ie willen der ook nait weer lopen! Onbewust komt 'n stokje old volksgeleuf boven ; 'n koopman dij gain • • .^=' ''3^ -.. ^ - -- ''"" •^` wicht gaf, kon noa zien dood • nait rusten. Zo komen der ieder % ' : ^^ ;,^ • ^,.^ ^ ^_ ^,, er eder bot spo I ren van zokke olle gedachten `^ ~^ ``"1 ti ^ ``^ , veurin in de tegenwoordige toal. Over veurlopen wik hail nait spreken ; dij binnen nog aan ieder bekēnd . Zo ook de waarken k l opgais ten , de heksen en spouken . Onze veurolders wazzen overtuugd, dat de locht en de velden, de stromen en de bozzen vol zatten van alderhande wezens . De roggemouer was de koorngaist; dij mos 't kaimende en gruiende gewas beschaarmen . Mor ale goie gaisten binnen in de tied van 't Christendom in kwoaien veraanderd: nou is de roggemouer 'n maal daier, doar ze kinder mit baang moaken, dat ze nait in 't koren lopen zellen : pas :
,Y'
•
. •'^`'^ -
`
' ^ `^^^ •^ - .
. ..
-
^
t
17 op, pas op, roggemouer pakt die! Zo as ze op 't Hogelaand zeggen: Pas op, hur! graauwkes kroepen onder heeg weg! Deur de haile provinsie hin spoukte 't Widde Vool of 't Wit Peerd : Goa ik veur horn langs, din bit e mie; goa ik achter horn langs, din haauwt e mie; dij der op zitten gaait,
komt nooit weerom . Nog veul meer aalgemain wazzen de Widde Wief kes , Widde Wieven of Widde Juvvers, lochtgaisten in de gedoante van vraauwlu mit laange, widde klaiden. Ze kwammen vanzulf allinneg moar bie oavend of nacht, op wierden, kruuswegen of kerkhoven. Ie konden ze aantrevven op Westerwolle en bie Hoaren, op 't Hogelaand en ook in 't Wold en overaal. As ie in hoes komen, binje dood op; 't haart slagt joe. Moar ie hebben nooit heurd, dat ze minsken wat doan hebben.
*** Biegeleuf van 'n aander soort is oorzoak van verschaaiden olle gebruken . Woarom staait 't hoeslook op schuur ? Woarom zel nooit gain staarveling 'n swaalfke of 'n aaiberd kwoad doun, en woarom mout 'n kad-oel der aaltied aan geleuven? 'n Evertaaske en 'n poet -oal binnen verniend; 'n laimeneertiekje bringt gelok aan ; 'n geloksbonkje oet 'n schelviskop helpt sekuur bij 't kiewietsaaier zuiken. Hoeslook op 'n boerenschuur weert dunder of. 't Is haildal zoo'n wonder gewas; 't gruit mor zo op 'n dakpaan, en het sikkom aan regen allain genog. As ie woaten hebben, vrief ie ze in mit sap oet de dikke bloaden ; tegen swellen is 't ook goud, en benoam tegen rinkvuur. Honnemies gaait ter vot van weg ; liekdorens kinnen der ook nait tegen. Meroakel zo as 't ook helpt as 'n iem of 'n weps joe stoken het. 't Is letterliek overaal goud veur, veur 'n ontstoken keel net zo goud as veur braandwonden.
18
14. NOAR OOMKE . Op 'n bovenwonen in Stad woonden ze . Voader en Moeke en heur jongtje van acht joar, heur oogappel, heur Albert. 0, wat haren ze leste weken in schrik en zorg zeten , joa, want Albert haar longontsteken had en slim ook. , ,Heb je geen familie buiten ?" vruig dokter, , ,dat kind moet de stad eens uit." Dat was 'n stoer ding. Femilie, ja -a-a dat haren ze wel, moar dat was 'n slim aindoarege man, 'n Oomke van 'n stuk hen seuventeg joar. Dei woonde mit 'n olle knecht en 'n olle maaid en haar 'n beetje boerderij. Doar gong in dei hoeshollen aallens zo persies noar klok en op zien elvendaartegste, doar konden ze zoo'n wildepoest toch hoast nait h ēnbrengen, en duzzen ze 't ins wel vroagen? Ja, en zol Oomke hom 'n zetje hebben willen, 't was moar veur 'n zetje en doarom . . . . Moar as 'n nou ais rekende, dat Oomke 't wel lieden wol en ol-Geert en Betje haren d'r gain zinneghaid aan, den gong 't nog over, steevast, want zo ston 't doar geschoapen, Geert en Betje zatten mit in road, zai wazzen doar ook ja mit heur dreient old worden, zo te reken. , ,Zai kinnen nooit meer as „nee" zeggen , " zee Voader, , ,ik goa hen en vroag 't . Oomke zel toch ook nait lieden
willen, dat ons jongtje hailendal verkwenen wordt." Nou, Oomke heurde zo slim op en kon d'r eerst hailendal nait bie, schoof pet wat van 't aine oor op 't aander, legde piep ais oet mond en kreeg hom ais weer en begunde endling: ,,Dat joen kind deur mie kepot goan zol, dat wol ik veur 't geld van haile wereld nait. Moar ik heb niks mit kinder op, en ik wait ook nait, hou dat ik mie d'r mit aanstellen zel, en 't stekt mie gloepend naauw, dat elk ding op zien aigen stee blift, main ik, en steuren kin 'k mie d'r ook niks aan." Weer 'n poar dikke hoalen aan piep en 'n kopke vol kovvie leeg drinken en dou kwam d'r : , ,Z o staait 't 'r nou akkeroat veur mit mie en goa nou hen, om Geert en Betje heur goaven te heuren, en as dei d'r nait aal te veul op tegen hebben, nou den ne -e -e zo 1 ik zeggen, dat 't ,e -e -e ja hoast nait aans kin. Moar nog
19 's weer, ik mag gain kinder lieden, en doarom mout ie zulf waiten, of ie 't ter op woagen willen ." Nou Geert zee : „Ik heb dat lutje goudje aaltied wel lieden magt, zoo'n jongtje is net 'n voo ltj e bie mie, en om mie mag hai moar driest komen, wat mien paart d'r aan is, dat neem ik op mie. Moar din leek mie 't slim oareg tou, as ie hom nait brochten, zet ie horn in 't spoor, 't is ja moar 'n luk endje, den hoal ik hom met peerdenwoagen en den kin wie op slag ... tou nkander wennen en . Betje nam 't woord. , ,'t Gaait mie toch zeker ook mit aan, n ē ? doe kenst wel wat zeggen, Geert, moar mainste drokte komt op mie deel, en zoo'n kindermaal heb ik nooit west en nou din -ne -e voele vouten en zo, en meugelk slim hantammeg en overaal inzitten, dat -e -e -e , ik veur mie . . . . moar doe en Fransen zulf hebben ja al haalf en haalf ,,joa" zegd en doarom helpt 't mie ja zeker ook niks, al zee ik van nee en doarom zeg ik den, nou in vredesnoam den. Moar as ons 't nou nait voldut ? " 91
* ** 'n Haile zet loater, joa dou mos Albert weer in hoes komen in stad. Van dei tied of zat Fransen stil h ēn en miemerde mor aal vot, en hond dee niks as zuiken overaal en snuvveln . . . . Doodstil was 't ter, en zai konden zok nait begriepen, hou dat zai der aan w ēnnen zollen, om in zoo'n oetsturven hoes te verkeren . . . . En in Stad konden Voader en Moeke heur ogen nait leuven, dou ze 'n braif van Oomke kregen, doar in ston: Zo gaauw en zo voak as ter gain schoul is, bringt ons din weer. joen j (Mw. DE HAAS-OKKEN . )
20
15. RIEMKES In 't doageliekse leven mag der geern 'n riemke tussen. 1k zel mor mit 'n sprekwoord begunnen: Beter 'n kwoaie loop As 'n kwoaie koop. Van thoesblieven h ēie niks; zoaken worden onderwegens doan: 'n Lopende hond Vaalt aaltied w āt in de mond. Woarschaauwens op riem bin der ook: Maandegoud, Schaandegoud! 'n Beetje gekhaid is dubbeld oareg, as 't ook nog riemt. Ie zain ain aan 't waark, dij nait oet 't stee komt; de vroag is op joen lippen: Is 't dat joe de loierd stekt, Of is 't dat joe de macht ontbrekt? En as zoo'n kerel 't nog 'n beetje goudmoaken wil tegen dat 't oavend wordt : As de zun schient in 't Westen, Binnen de Mien de besten! Spotten op riem, dat gaait ons wonderbest Of: Aalmenak en kraant De grootste leugnders van 't laand. De boeren van de klaai scheren de Woldjers de gek aan: Hou lichter laand, hou lozer lu. Dij weerom: Hou swoarder klaai, Hou dikker ozzen ! Doar heuren wis ook de spreukjes op 't weer bie: Meert dreug, Maai nat, Veul heu, zoad zat.
21 Om drijmoal rad achter nkander op te zeggen: Ik en snok gongen over 't meer: Snok bleef weg, en ik kwam weer. Dit is 'n old spreukje om snok te besweern. Oet de olle dens is ook: Tussen 01 en Nij-joar ien Is alle wodder wien, geliek as 't op 't Hogelaand nog aan de kinder verteld wordt .
*** Van zulf binnen der in 't boerenleven ook verschaaiden riemkes, dij betrekken hebben op 't waark in de schuur, de staal of op 't laand: Dag is nooit zo nat, Of zun schient aaltied wat. Zo is 't mit zun en regen. Gain minsk zo gek Of hai het 'n go ie trek. Zo is 't met minšken . Mor zo kin ik wel aan de gaang blieven.
OLD GRUNNEGER RIEMKES .
Stad . Zeuven poorten, dij noa 't laand tou goan, Zeuven stroaten, dij aan 't Vismaart stoan, Zeuven daipen, dij tou stad oet komen, Zeuven piepen over de wotterstromen, En aan Metinikerk vief deuren , Dat binnen de olle vief maarken, Dij bie de Stad van Grunnen heuren.
***
22
't 011e Woapen. Op hoge peerden rieden, Blanke sweerden aan de zieden, Tinnen schuddels aan de waand, Dat is 't woapen van Grunnegerlaand.
16. 'N HEKS .
Doar woonde vrouger ien Garwerd 'n haile kwoaje heks. Koatje haitte ze. Hou ze meer haitte, bin 'k vergeten. Dei haar ook van alens bie 't ēn . Zai kon deur 'n sleudelgat bie aner mensken ien hoes komen en doar van alens oetrichten . Zai beteuverde mensken en daiern.
23 Ik ben mainste meroakels van heur al weer vergeten, mor mien moeke zol joe d'r hail wat van vertellen kinnen, as ze nog leefd haar. Koatje kon heur ook veranern ien 'n kat en zo het zai ais op 'n oavend bie 'n Boer west, dei net oogst ien hoes had het. Doar mozzen ze ja vanzulf plezair van hemmen. 's Oavends lekker eten en sukkeloa drinken. Vrauw het paan mit sukkeloa op grond stoan, om of te koulen en zai zag er 'n kat bie zitten te drinken, 'n vremde kat. Zai geft horn 'n flinke klets . Even loater la1p Koatje mit 'n douk om Up. As dat nou nait dudelk is, din is der niks weer dudelk op were ld ! Verteld door Mej. B. HUIZINGA, Bedum.
17. HAI HAAR 'T ROADEN! Hans Hannekemaaier haar 't maaien aannomen bie 'n Boer. Hai aarbaidde der mit 'n knecht. Dou ze honger kregen, gongen ze noa de Bakker, mor dij haar niks aans meer as twij stoetjes, airs van 'n dubbeltje en airs van drij stuver. Ze mozzen der din mor om, roaden, wel de beste hebben zol. Hans huil de stoetjes achter zien rog en vruig: wel zelt doe hebben, de dikste of de lutjeste? De dikste! zee de knecht. Doe radst 't ook aaltied! zee Hans. 18. DE SLOOT IEN 'T VEUJOAR. Het morrelt onner 't roege roet; Het brobbelt, 't leeft, het wil d'r oet! Het waarkt en wummelt daip op boom, Het wuilt noa boven, lompend, loom; Het schoedelt zuk omhoog noa 't licht, En doezeg nog, de ogee dicht, Komt overaal oet grieze tilt Van 't glidderege, voale vilt en knipt ien zun: 'n Kikkerkop 't Is 't begun! De sloot wordt wakker! JAN BOER.
24 19. ONS KLOK. Boven op staait Atlas, Dei dragt het wereldrond, Aan de kaant stoan ingels, Bezunen in de mond.
Mit heur baaid' aindrachteg Wiezen zai de tied, Schoeven van de toukomst 't Dicht gedien op zied.
Din 'n schilderstukje Blaauw en rood en wit, 'k Leuf verachteg, dat er Ook grujin en geel op zit!
Onderaan vol stoatsie Hangen de gewichten, Stoareg en bedachtsoam Dounen dei heur plichten.
Ereplaots in 't midden Het de wiezerploat, Laange is van korde De beste kammeroad.
Din aan 't end, deur 't glaske Zai 'k verachteg leven! Slinger mout aan 't uurwaark Orde en regel geven!
Nou, nou wordt 't nog mooier, Oren hemmen hom toet, Klok begunt te sloagen! Nou, nou schaai 'k maor oet! H. JANSSONIUS .
20. OET LOPPERSOM. De Roos" is 'n olle haarbaarg in Loppersom . Nou • • • • denk ie zeker aan rozengeur en moaneschien, mor 'k loof dat ie 't mis hemmen . De jonge Lopsters oet olle tieden , dou men hier overal nog schutterswedstrieden en optochten haar, schoten doar noar de roos, zo as ze dat ien stad noar de doelen deden. Nog zigt men sums hier bie de minsken zulvern komforen of koppen of aander dingen, dei op 'n schutterswedstried wonnen binnen. Nou wie ien Loppersom binnen, komt mie weer wat ien 't zin. Noast de olle harbaarg „De Roos" ston vrouger de gaalg, en doarom dink ik, dat 't van olds het rechthoes was. Doar ien de jachtwaaid was 'n stainen vlour. Op n keer zol er ain ophongen worden . 't Was nog 'n jongkerel en hai zee, dat hai onschuldeg was, mor de rechters geloofden horn nait. Ien zien wanhoop smeekte hai , ,
25 God, om 'n taiken te geven van zien onschuld. Onder 't beden begon hai oet neus te blouden en druppen kwammen op de stainen vlouer terecht . Zai hemmen horn toch ophongen, mor kort doarnoa kwam aan 't licht dat hai onschuldeg was . De drei blouddruppen konden ze mit gain meugelkhaid weer vot kriegen. Doar ien de buurt kin men ook de boerderijen „Spriknust", ,,Vreetop", ,,Leegschuddel" en ,,Volhaand" vienen. Doar is ook nog 'n mooi verhoaltje van ien omloop. „De Schooiers rais" hait dat . Doar mouten vrouger ais drei schooiers, van Loppersom oet, te schooien goan wezen. Ze kwammen eerst op 'n ploats, doar 't er mor wat hoaveloos oetzag, 't was ter mor 'n vervaaln boudeltje. „Dat is 'n spriknust," zeden ze, , ,dat geft hier niks , " en ze gingen veurbie. Dou kwammen ze op Col borgmeester Wennegers ploats bie horn van weg, doar woar nou Wiersemoa woont, mor doar haren ze de haile boudel 's middags opeten. Dat is , ,Vreetop " zeden ze en ze gingen deur noar Douwe Huzengoa's ploats, mor dou woonde doar nog 'n aander. Doar haren ze krekt de schuddel leeg! ,,Leegschuddel" nuimden ze dei boerderij . Mor op ploats woar Eenkemoa nou woont, kregen ze volop eten. „De Volhaand" zeden ze dou tegen dei ploats . Mw. E. J. HUIZENGA-ONNEKES.
21. JAN MOSTERD. Veur joaren woonde in de Sleeminderstroade bie Droapoorde 'n wedevraauw. Zai Naar mor airs jong, 'n grode slongel van 25 joar. Mor aarbaiden kon e goud en scheuveln nog veul beter. Der was gain airs, dij tegen horn op kon. As 't winterdag was en ales lag dichtvroren en Jan kwam om twaalf uur in hoes om te eten, din zee zien Moeke tegen horn : Jan, most nog even veur 'n sint mosterd hoalen, din zel ik ondertied eerappels opzetten. Goud moe, zee Jan, nam 't komke veur de mosterd, pakte zien scheuvels, gong noa 't Houndaip bie de Slingerij op 't ies en din even noa de Laik om mosterd. As e din weeromkwam, stonnen eerappels goar op toavel. Dat dee gain airs
26 hom noa, en Jan haar in de haile noaberschap ook gain aander noam meer as Jan Mosterd. Op 'n oavend kwam e om negen uur eerst van 't waark
in hoes. Hai zee tegen Moeke, dat hai nog 'n zetje op scheuvels wol. Lopt ja gain ain weer op 't ies, zee zai. Mor Jan gaf 't nait over. 't Was zok mooi moanschienweer
27 en hai wol nog even om stad tou. Hai greep zien scheuvels, gong op Droapoortengracht op 't ies , kwam op Heerpoortengracht, op Stainpoortengracht, . . . . en dou e op zied keek, was ter ain noast horn, 'n swaarde gedoante was 't! Jan streek wat haarder op; hai wol gain aander noast horn waiten. Mor hou haarder dat e scheuvelde, hou haarder luip dij swaarde keerl noast horn ook. Dij bleef mor aal tegen horn. Hai vloog ter over, aal haarder en haarder, Ebbenpoortengracht over, Botternpoortengracht over . . . . en dat aal mor deur, rond om Stad toil. Jan wol 't ja nooit overgeven en hai kon toch gain stap veurkomen . Houveul moal dat e om Stad tou komen is, het gain minsk ooit waiten. Aanderdoagssmorns vonnen ze horn bie de Kruusstroade dood liggen, aan 't ies vaastvroren, van onder tot boven bedekt mit iezel. Zo haar e swait. Ze zeden, 't zol de duvel wel west hebben, dij noast horn lopen haar. Mor der is gain duvel; 't was zien aigen schaar, doar e tegen lopen het, 't was ja lichtmoan . H. H. HINDRIKS.
22. SCHEUVELLOPERSPLEZAIER. Scheuveln! Scheuveln! Aalmoal op 't ies! d'Aine is jonk en de aander is gries , d'Aine is krom en de aander is recht, d'Aine is boas en de aander is knecht, d'Aine is aarm en de aander is riek, Moar op de scheuvels bin z'aalmoal geliek; En of ze nou koal binnen of fien in de klaier, Ze hebben toch aalmoal meroakel plezaier.. Scheuveln! scheuveln! Man, wat mooi waark! d 'Aine is slap en de aander is staark ; d 'Aine is baange en d 'aander het moud, d'Ain is 'n hakkenkruk, d'aander ridt goud ; d Aine dei draait en dei swaait en dei swiert, d'Aander dei kraabt en dei fokselt en sliert ; Moar och, de kraber, de swierder, de draaier, Ze hebben toch aalmoal meroakel plezaier.. '
J. LEGGER. Grunneger Mallebonen.
3
28
23. SCHEUVELLOPERSVERDRAIT. Van morgen was ik aal vroug op de bain En mos vot ais even tou 't venster uutzain, Moar och, laive tied! Wat 'n triesterg gezicht! Ik kneep van d' aalt'roatsie mien ogen boast dicht. 'k Haar vaast docht dat 't vroor, wel 'n bakstaine dik, Moar nou drupt de geude : , ,tik-tik, tik-tik . " En guster dou was het zo fien, zo fien, Dou reden wie nog in de moaneschien! Het vroor dat het knapte, de locht was zo kloar En nou liekt 't in ainmoal zo noar, zo noar! De locht is zo donker, zo gries en zo dik En de geude dei drupt moar: ,,tik-tik, tik-tik." Het regent moar aalweg in aindernood deur, Ons hounder dei bin der ook glad van in treur ; Aans binnen ze om dis tied aal ruierg en drok, Moar nou kroepen z' aine veur aine in 't hok . De hoane dei gaait 't alderleste op 't rik En de geude dei drupt moar : , ,tik-tik, tik-tik." J. LEGGER .
24. N POAR GRUNNEGER WOORDEN. Der is wel gain ding, dat zo simpel is, en dat tick zo persies bie ons laand heurt as 'n vring op 'n daam. Mor woarom hait dat nou juust 'n vring ? Ain zel zeggen: dat komt omdat e zok om de draaipoal vringt; dat kinje ja moar zo begriepen. Aander prakkezaaiert es even, en zegt: zeker omdat ie joe zulf der voak om tou vringen mouten. Moar dat idee van vringen, dat komt, omdat dit ding nou ainmoal vring hait. 't Volk wil de woorden begriepen en bringt van zulf 't onbekinde in verband mit bekinde dingen. 't Onbekinde, dat is bier 't olle woord vreding, ik zel 't mor op zien Hollands schrieven, dat zoveul betaikende als 'n ofschutten.
29 Van dij gevalen bin.nen der bie ons hail wat . Doar h ēie oet de nije tied de leghoorns . Ieder zel joe vot vertellen, dat dit hounder binnen, dij meroakel goud leggen. Hoorns zitten der wel nait aan, mor zo sekuur kinje 't weer nait nemen. Doar prakkezaaiert gain ain wieder over; 't idee is ter: 't binnen beste leggers. Mor in wezenliekhaid binnen 't hounder dij van Livorno komen, hail oet Itoalie . En dat dij stad op zien Ingels Leghorn hait, dat kin ook ieder en a in nait wa iten . Van de hounder noa de appels . Ie kinnen apmoal de zieden hemkes ja wel. Is ter mooier noam, dij der beter bie paast ? Ze binnen ja zo zaacht as ziede ; ie zollen der op sweren. Beter van nait . 't Is alweer net aansom, en weer het 'n Ingelsman schuld ; dat was 'n meneer Sydenham . Dij het zien noam der aan geven. Zo is ter hail wat meer, dat 'n beetje aans is as 't eerst liekt. Vanzulf het Losdorp niks te moaken mit /6s; dat haitte in ol tieden Lutsdorp, dat is lutje dorpke ; nou kinje 't aan de noam nog heuren. En woarom zol Zuurdiek zoereghaid in zien noam hebben ? 't Het in ol tieden aan de Zuderdiek legen ; dat is aal. Zo het 'n regenspraid niks mit regen te moaken . Bie n olderwetse begraftnis sluigen de vraauwlu zok 'n spraid am van swaart loaken . Dat was 't ree (uw )spraid, dat is letterliek 't doodklaid. 't Woord ree of reeuw binnen wie kwiet ; mor regen vaalt ter nog genog, en zo dochten ze in loater tied, dat 't n spraid tegen regen was. n Heksebiel is vanzulf 'n biel, woar ze heksen mit doodhuigen . Men zol zeggen, dat ze doar juust zoo'n dikke veur neudeg wazzen, mor ol heksen hebben zeker toai west. Och nee, zo was 't weer nait. Ook in ons provinsie hebben der heksen genog touhollen, nog in 1597 binnen der drij touglieks verbraand in Wedde, en vief swoar pienegd. Vair doomnijs stonden der bie en gavven der road tou. Mor 'n biel was ter nait tou neudeg. 'n Biel haitte vrouger 'n akse, loater 'n aksebiel. Dou kwam de tied dat 't woord akse nait meer begrepen wor ; heksen wazzen der nog genog; kloar was de nije noam. Heksen wazzen nait allinneg slim toai, ze wazzen ook loos. Ze konden zok allerdeegs in vlinders veraandern. Zoo'n
30 vlinder gong din bie n aandermans batter om dij te beheksen. Zo haiten ze nou nog aaltied botterheksen ; ze vlaigen ook bie oavend en ontied; wor 't nait beter van. Der binnen wel gounent, dij ze nog aaltied 'n beetj e schaauw aankieken. Aandern van dij vlinders haren 't ook wel op noabers batter verzain, mor 'nait zozeer om dij te beheksen. Ze zopen de melk op, en ook doar is nag de noam van over; dij haiten op 't Hogeland nog aaltied roomslak, dat is zo veel te zeggen as roomslikker. Ze binnen der slim onschuldeg aan, mor ze hebben nou ainmoal de noam.
25. DUBBELDE OARND VAN DE MAIDEN. Ales was dubbeld, wat ter aan hom was . Zien handen, zien scholders, zien nek, ales was ains zo dik as bie n aander. Hai was wied genog de staarkste ; gain ain dij hom aan kon. Mor dat zol aans warden, zo gaauw as e mor traauwd was . 't Was mor 'n septiel wiefke, hai kon heur ja wel moaken en breken, doar zat hom 't nait in . Zai was hom haildaal de boas , komdaaierde hom as 'n hond en laagde hom nog oet ook. Oarnd haar wel begrepen, dat e maanje-minst was, mor 't zol nag slimmer warden. Op 'n morn gong ze der op oet; dij aigenste oavend kwam ze mit heur voader en moeke weer over. Dij zollen bie heur in. Kin 'k nait verdainen, zee Dubbelde Oarnd. Most mor haarder aarbaiden, zee 't lutje wiefke. Hai dee 't, mor 't zol nog mooier warden. Zai huil nou ook nag aal heur bruiers en zusters, wichter en jonges, dikken en lutj en , zowat 'n haalfstieg mit nkander. Kin 'k nooit verdainen, zee Dubbelde Oarnd. Bist staark genog, zee zai. En hai knooide der tegen aal wat e kon, net zo laank dat op 'n oavend, dou Oarnd in hoes kwam, 't fiene wiefke dood was . Ze was van ledder ofvalen . Ja, nou was hai weer de boas. „Op toavel!" zee e tegen Voader en Mouder en 't haile brud.
32 „Vot din mor weer!" zee Oarnd, dou ze der apmoal opzatten, en hai druig ze, doar ze heerkomen wazzen. „'n Vraauw komt ter nooit weer in!" Hai leefde nou haildal appaart, haar gain minsk in de weerld neudeg. Belasten betoalen wol e ook nait. Deurwoarder mos ter heer, en dij nam veldwachter mit. Mor dou ze dicht bie zien hoes wazzen, binnen ze mit heur baaident weeromgoan. Dat kon zo nait. Dou zee de Keunink, dat hai zol zulf es komen, luit vot de golden koets aanspannen, eņ juig in ain stok deur noa de Maiden. Net is ter 'n boer aan 't plougen. Kinje mie ook zeggen, woardat Dubbelde Oarnd woont ? zee de Keunink, ik mout hom es even te woorde, van hai wil gain lasten betoalen. Kiek, zee Dubbelde Oarnd, en hai tilde ploug bie staart tou vurg oet, en wees ter mit noa zien hoes : kiek, doar woont Dubbelde Oarnd, en hier staait e! Keunink het niks wieder vroagd, en het ook nooit gain doit van Oarnd kregen. 't Is laank leden, dat kinje wel begriepen. *** Dubbelde Oarnd trok in tied van 't inhoalen, as ter peerden te min wazzen, zulf 't vouer koorn deur 't laand, allerdeegs deur dwaarsgeuten hin. Op 'n keer was woagen wat hail slim swoar; 't peerd kon hom nait veuroet kriegen. „Gain wonder, of stumper!" zee Oarnd, „ik mout mie der zulf ook bie verweren . " 'n Miswoagen kon e mit gemak over zied zetten. Zes mud koorn kon e touglieks droagen; twij op scholders, twij onder aarms, en twij in handers. (Maiden = Wieremer Maiden, bie Widdewierum ; doar is Oarnd nog bekēnd . )
33 26. DE POT MIT GELD. 'n Snieder van Griepskerk dreumde ale nachten en aaltied weer over 'n pot mit geld . Ieder bod was 't de aigenste dreum ; hai zag de pot ale nachten dudelk veur zien ogen ; 'n grode haardbakken pot, zo swoar dat ie hom nait droagen konden . Moar hai wos nooit, woar dat e zat . Is 't wonder dat e ale doagen van dij pot vertelde, doar e ale nachten van dreumde ? Vraauw wor de kop ter hoast gek van . Moar 't wor nog veul slimmer . Op 'n nacht dreumde, dat hai mos noar Amsterdam raaizen : doar zol hom zegd worden, woardat zien pot met aal dat goldgeld touhuil. Wat was de snieder bliede! Hai wol vot op raais . Mor dat kinj e net begriepen ; vraauw wol horn gain geld geven vanzulf.. Hai zol laiver op zien toavel zitten blieven en zien waark doun, as geld vermalen op zien raais hail noar Amsterdam. Zai haar geliek, mor hai kon nou ainvoudeg nait meer zitten. Dat Amsterdam zat horn boven in de kop ; hai haar gain rust of duur meer . Dou het vraauw hom 't geld geven, dat ter in hoes was , al was 't ook mor allain dat e van zien male zinnen 'of komen zol ; 't was gain levent langer. De raais noar Amsterdam was in dij doagen hail wat aans as tegensworeg, mor, om kort te goan, hai kwam der toch . Hai wos nait, woar e wezen mos en dou luip e eerst mor wat in 't ronde. Net zo laank dat e op 'n brog kwam . Hai hong mit aarms over de leunen, keek in 't wotter en spijde kringtjes. Dou kwam doar 'n Amsterdammer, dij hong ook mit aarms over leunen, keek ook in 't wotter en spijde ook kringtj es . Dat duurde 'n zetje. Gain ain dij wat zee. Dou kwam de Amsterdammer 'n beetje dichter bie, en nog 'n stap dichter bie en zee : Ie binnen hier zeker vremd ?
34 Joa, ik kom h ai l oet Griepskerk heer. Din heb ie zeker zoaken ? Joa, zoaken en ook gain zoaken. Ie maggen 't ook wel waiten. En dou vertelde snieder ales wat e dreumd haar. Och man, moak joe de kop toch nait gek! Ik heb juust dreumd, dat in Griepskerk 'n snieder woonde, dij haar 'n peerboom in zien toen en doar zat 'n pot mit geld onder. Nou dat treft, moie mor es kieken of ie hom vinden kinnen. Ik loop ter nait achteraan! Ik wel, docht Snieder, en hai muik dat e weer tou Amsterdam oet kwam. Nou wos e genog! Hai klapte zok zulf op 't gat, zo wies was e ; gong vot noar hoes ; gruif 's oavends mit zien vraauw 'n groot gat onder peerboom en von doar zien Keulze pot, boordende vol golden Willemtjes. Nou wazzen ze riek, en as ze nait eerder sturven binnen, din leven ze n og . Volksverhalen.
27. NEIJOARSWENS. Poepen, Torken van 'n Andel, 'n Damster knol mit veul vertoon, 'n Auwerder kat of peerdeviller, Of 'n Grunneger molleboon ; — Koarekrooiers doar van Bavveld, Kreuzekrabers in 't ol' Beem, Beester dikke knollentrekkers, Of 'n stieve kop van Steem ; Haideschoapen van Boertange, Krabbers, Krabers van Delfsiel, Ainerommer dode-stekers, 'n Potjebuul van Pieterziel; — Sappemeester aanbraaid' hozen, Neuzebieters van Midwol', Vedde ozzen van Noordloaren, Gladde hakken, hoog en hol, — Zo as ie z' in Winsom vinden ;
35 Peperkoppen van Zieldiek, 011erommer rooie neuzen, Vlintehippers, aarm moar kwiek; — Ook Gruupskerker smale ruggen, Ale lu mit 'n schink van holt, Zolte herens van O1-Pekel, Kraaiekoppen van Oostwold ; Paiterboerster klep-ien-nekken, 'n Lutjesoaksemer nachtegoal; Menskeweerder gloazetikkers, Klokkedaiven, hail bretoal; — Slochter wilde gaanzeroppers, Blaauwe boksems gun' in Spiek, Oethoestermeister kedelschieters, Nonnen van Rottum aan de diek ; — Vraiskelooster eendekukens, 'n Schaarmer vinkie in het raait, Winschoot mit zien tellerlikkers, Veur ā āl dei in klinkt hier mien laid; — Dei 'k nait bie zien bienoam nuimde, Dou 'k toch zeker gain verdrait? Aaierleggers van de Maiden, . . . . Och, ik kom mit aal nait kloar . . Doarom, goie Gronn'ger vrunden; Aal veul zegen in 't Neijoar! .
.
GORTLIKKER .
28. SCHOULFEEST. Ons schoul dei is zo mooi versierd Mit slingers en mit blommen! En meester zee, dat Pa en Moe Dei moggen ook wel kommen. Ons Trientje, dei is ook verzocht Om sukkeloa te schinken, Ik neem mien aigen komke mit, Doar mag 'k mie zat oet drinken!
36 De malemeulen staait er al,
Mit gloepend mooie peerden, Is ook 'n widde schimmel bie, Dei zel 'k wel even beleren! De jonges nemen vlagen mit, De wichter droagen kronen,
Muziek veurop goan wie deur 't loug, Wie zellen hom 't ais vertonen! Hē , 'k wol, dat 't nou moar morgen was! Din konnen wie begunnen; 'k Leuf, dat wie op 'n hondjedraf Almaol naor schoul tou runnen. H. JANSSONIUS.
29. ROVERS OP ENNEMOABORG. In vrouger tieden was Ennemoaborg hail wat aans as nou . Dou was 't n dik kestail, dat midden in 't wotter ston , mit staarke wachttoorns aan baaide zieden . Aan de veurkaant rechts en links van de borg, doar stonden twij grade schathoezen. Op 'n keer is 't gebeurd, dat meneer en mevraauw op raais mozzen, en dat ter niks gain volk op borg was as knecht en maaid . Loat nou gain ain over de klapbrug komen, zee meneer n og, onmeugelk nait ; ie waiten nooit wat veur volk dat ter swindt bie de weg. 't Was in 't vēurwinter, in 't kortste van doagen ; 't regende hail dag aan, en 't was vroug duuster. Dou wor der tougang vroagd. Veur de ophoalbrog ston 'n grode laankwoagen swoar beloaden mit baiervoaten. De vouerman haar 'n ongelok mit ain van de peerden, en vruig O f e doar dij nacht nait blieven mog. 't Mag nait! zee de maaid; meneer het 't verboden. Mor vouerman was hailendal verlegen in dat noodweer. Knecht kreeg medelieden; luit de ophoalbrog sakken; de vouerman kwam der over, en minde woagen in schuur, zette
37 peerden op staal, en gaf heur wat heu te vreten . Hai was meer as verkleumd. Nou kreeg de maaid toch ook medelieden, en nuigde horn in keuken, din kon e mit heur kovviedrinken Mor dou ze doar zo vreedzoam bie nkander zatten, zag de maaid dat de vremde man 'n grode dolk op zied haar, en vot docht ze , dat 't mis was ., Zo gaauw as ze even gelegenhaaid haar, woarschaauwde ze knecht ook . 't Was ook net tied, want ze heurde ook al volk in schuur. 't Eerste wat ze dee, dat was de deur van schuur op grondel te doun ; dij konden der nait oet! Nou zel wie wat eten, zee ze dou tegen de vouerman ; ie zellen wel wat luzzen, dunkt mie . Nou, der is genog op borg, wie zellen mor mit 't beste begunnen. Op beun staait 'n grode spekkist, doar zit hail wat in, dat goud smoakt. Goat mor es mit, din mag ie zulf mit oetzuiken! 't Wicht kreeg ter 'n stok spek oet. Nee, dij ziede is mie veuls te vet, zee ze. Ze gooide 't spek ter weer in, en pakte'nworst . Nee, dij is nait mans genog, zee ze . Der mout nog 'n beste schink wezen, krieg ie dij mor even, ik zel joe wel lichten ; 't is 'n o lderwetse ! Vouerman bokte zok veurover, om de schink ter oet te hoalen. Mor nou was 't heur tied ; knecht en maaid kregen horn bie de bainen, en smeten horn in de kist. Doadelk 't deksel dicht en de dikke beugd der op ; dou kon e de beste worst of de allerlekkerste schink oetzuiken. Nou was 't gaauw oflopen ; borgers en boeren wazzen gelieke helleg op dat gespuus ; ze wazzen n og nait woarschaauwd, Of ze kwammen der al aan. In de kist zat de roverhoofdman ; in ieder vat op woagen
38 huil 'n bandiet tou. 't Gong nog zo makkelk nait, mor ze binnen der boas over warden. Gelokkeg ook, want aans Karen ze 't haile grode hoes leeg plunderd, en van knecht en maaid was gain fits of foazel overbleven . Zokke rovers as ter dou wazzen, dat kinje hail nait meer begriepen tegensworeg ; 't was iezelk volk . Mw. HUIZENGA-ONNEKES.
30. HAARSTLANDSCHOP . Dorre, dode bloaden, Bloaden, broen en geel, Valen stil van bomen In de modder deel. Bomen stoan te dreumen In de doodse loan, Doar de haarstwiend zingt van Komen en van goan. Lucht is triesterg donker, Dook hangt over 't laand, Koien stoan te krimpen Aan de woaterkant, Aan de takken hangen Druppen, swaor en kil , Net as grode troanen, Dei ain schraift, hail stil. 'n Swaarm grieze kraaien Trekt deur graauwe lucht Noar de bozzen achter 't Ainzoame gehucht, Dat doar ligt te dreumen Van de zummertied, Dou 't aal gruid' en bluid' en Glansde wied en zied. T. HAGEDOORN.
39 31. REKEN. „Tou Hinderk," zee meester, „doe mos hier nait sloapen, , ,Ik geef die 'n som op. Veur 't hok stoan elf schoapen; , ,Drei springen d'r over en goan hier vandoan; „Kom reken ais oet, houveul blieven der stoan ?"
,,Dat 's makkelk," zee Hinderk. „Doar huif 'k nait bie swaiten. , ,'k Begriep ook nait, woarom ie dat nait waken; , ,Ie kinnen dat hier anners voak genog zain; „As drei schoapen vot goan, den blift er gainain." ,,Och jonkje," zee meester, ,,den hes nait goud keken, „En doe kens din ook alernoarste min reken . " ,,Joa, reken," zee Hinderk, ,,dat win ie van mie; „Moar schoapen, dei ken ik veul beter as ie ." P. J. WERKMAN.
40 32. STIEFZINNEG. Mans en Graitje woonden in 'n klaain husie, moar 't zag der wāt nuver uut. Graitje gong ale bod noa Muntinghs om te helpen mit 't boerenwaark of in d' huusholn . Dou Gerrit Nauta en juvver Munten traauwd wazzen , gongen ze 't chirp rond om ofschaid te nemen. Ze kwammen ook bie Mans en Graitje 's oavends, want aander morn wollen ze vot mit dilizjanse. Mans was lebait en lag op berre . Graitje zugt meneer en juvver aankomen en ropt tegen Mans : „Mans, doar komen meneer en juvver . " Graitje luit ze der in, gaf 'n stoule en gong noa berstee. Zai schoof 't gedientje op zied en ruip : „Mans, steek dien gezicht der ais uut , doar binnen meneer en juvver . " Mans zee niks . „Mans, doar binnen meneer en juvver, zai willen die goundag zeggen ; zai goan mornvroug vot mit dilizj anse . " Mans zee niks. Graitje zee : „Mans het 'n stiefzinnege nokke . " Meneer en de juvver gongen vot. Aander morn, hail vroug, was Graitje in boerderij van Muntens. Zai mos wachten, Ales ston vol mit kovvers, deuzen en kisten. Dilizjanse zol om zeuven uur komen. Of Graitje de jonge lu nog ais even spreken kon. Zai konnen 't j a nait wachten, zo drok haren ze 't. Moar ze kwammen bie heur, want Graitje was elk en aine nait. , ,Nou Graitj e , wat heb ie din ? Wol ie mit noa Veendam ?" Graitj e , mit de tibbe van heur schoede aan d'ogen : Meneer en juvver mozzen 't nait kwoalek nemen, dat Mans niks zegd haar, want Mans haar dood west. MAYE KEES.
33. KLOKLUDEN IN 'N DAAM. De Grunnegers haren de klokken stolen oet 'n Daam en mitnomen noa Stad. Ze hebben der nog mit vaastzeten bie Winneweer. Damsters konden nait zunder klok, en dou hebben ze 'n nije gaiten loaten. Dou e kloar was, wor e mit 'n groot feest ophongen in M toren bie de grode kerk. Per zel nog
41
wel hoast nooit 'n klok mit zoveul bliedschop inwijd wezen! Mor in heur haart wazzen ze baang, dat dizze heur ook nog weer ofstolen wor, en dou zee Borgmeester : 't Zel nou zo wezen, dat dizze nije klok aal oavends lud wordt . Din kinve apmoal rusteg de nacht ingoan. De haile stad wait din sekuur, dat de klok ter nog is, en dat de Grunneger Klokdaiven horn nog nait hoald hebben. Nou, wat 'n B orgmeester zee, dat mos gebeuren in dij olle tieden . En zo is 't komen , dat ter in 'n Daam ale oavends lud wor..
34. 'T MIDDELSOMMER KLOKKENSPUL. In M tieden was ter voak oorlog en dou hebben de Middelsommers zok zo dapper weerd dat ze 't wonnen hebben. En dou moggen ze kaizen wat ze 't laiste hebben wollen : 'n rechte weg noa Stad tou Of 't aldermooiste klokkenspul. Ze hebben 't klokkenspul kozen, en doar binnen ze nou n og aal doagen slim wies mit. ,
35. PLOATSVERSKES.
I. Westerwietwerd Wadwerd, Spiek, Baairem, Katwerd, Oethoezen en Mij, Naandel en Brij , Riep, Godl ēns en 't Zaand Bin.n.en twaalf dorpen op 't Hogelaand. ,
42
II. Kraiwerd is 'n gat, Holwier is nog wat, Ien Baairm stoan hoezen verkeerd, Ien Spiek hemmen ze 't heksen leerd.
III. Op Westerwolde : In Terwisk Vongen ze 'n visk; In Terborg Deden ze hom in 'n kW; Op 't Haim Deden ze hom in de raim ; In Terhoar Muiken ze horn kloar; In Teroapel in 't klooster, Legden ze hom op de rooster. IV. En nou ook nog n roadsel: Hai is midden in de Wildervank In achter op Sapmeer, Op 't Hogezaand doar is e nait, Mor in Slochter heie horn weer.
36. PIEPEDQPPEN MOAKEN. (Dialect van Westerwolde . )
H ē , wat 'n regenboudel van doage. Gijn boer, dij zien hond de deure oetjag en n og minder zien kind. 't Komp der anders op aan tegenswoordeg. De kinder hebt hier vercantie en 't gaait 'r heer in hoes, dat joe 't heuren en zijn vergaait. Boeten keunt ze nig wezen en as joe in hoes zoo'n stuk of vijer um d'oren moalt, clan. is 't atmits, of 't 'n oordij 1 is.
43 Doarum bin 'k man op beune kropen, um dit stuksken te schrieven . Doar zit ik nou hoog en dreuge bie 'n luttek toafelken, doar wie 's winters 't spek op volt. n Dikke bult rogge, 'n hoopken siepels en silotten, wat dreugde sloatbonen, n beetken appels, de spekkiste en wat spinnewobben zij 'k um mie tou, aans niks . Gijn oflaaiden, man ook nig veul aanlaaiden urn te schrieven . 't Zit 'r nig mooi, zo hijl allijne boven op beune. D'r gaait mie 'n griezel over de graauwel, as 'k der aan denke, dat j oaren leden, 't was zowat in seuventeg, de hijle Jipsnoezen n tiedlaank op beune zeten hef. Dou gung 't 'r roar heer. In de Jipskenboer-Mussel wassen 'n hijle bult hutten zo man in ijns as podstoulen oet 't veen komen . Lu, dij doar hijlendaal niks gijn recht haren, sluigen der bie nacht van poalen en zoden n keet op, en doags ter noa rookte doar de schostijn in . En of dan de boer, dij 't veen heurde, mooi proatte of maal, doar steurde dat volk zuk nig aan ; zij leefden der zo vrei, of der nooit wat gebeurd was. Of 't nog zo is, wijk nig, man dou was der niks aan te doun as plaaiten, doar de boeren hier in dij tied een bruier bie verloren harren . Ze konnen goudkoper heur ijgen rechter wezen, dochden ze . Tenminsten, 't verhoal gaait, dat 'n hijle koppel Jipskenboeren mitnkander noa 't veen gongen en doar op ale hoezen van ijn nacht de rode hoane kraaien luiten. Schone hint ze ofbraand. Man dou kwam de ellende eerst aan. Zij moggen dat vanzuls nig doun en 't duurde dan ook nig laank, of doar haie "t goan . 't Gerichte kwam over en nam. vot ijne van de boeren mit noa Winschoot . Dat gaf joe 'n schrik Of! De hijle Jipsnoezen ston doags op de loer, of ze ook 'n veldwachter of 'n mooie koetse aankomen zaggen. En zodroa as der man ijne zee, dat doar gunnes 'n blanke knoop of 'n koetse aankwam , deden ze in ale hoezen de deuren goud dichte en kropen op beune um te kieken, woar de kerel mit de blanke knopen of de koetse bleef. Gung 't ale goud, dan gungen ze weer 'n zetken noa undern. Man 't luip wieder goud of; der wodde gijn ijne meer ophoald. Man dij ijne, dij zat doar in Winschoot in veurarrest en hij bleef der negen weke. Voak genog heb 'k hum 't vertellen heurd en de piepdoppen zijn, dij e der moaken leerde. 't Was 'n biezundere soort: Grunneger M611ebonen,
4
45 under 'n plat rond stuk en doar 'n torenken op . Aan de tip van dat torenken zat de kette vaaste. Aal zien goje vrunden en fermilie hef de man loater zo'n piepdoppe moakt. Dat dij man nog zo gaauwe weer oet de kaaste komen is, mag wel 'n wonder hijten. De kemellie, doar ze wal ijs thee van moakt, as 'n peerd liefzeer hef, is ter nig hijlendaal vromd aan. De man, dij in de kaaste zat, wus 'n hijle butt van de peerdedokterij . Nou schoot 'n aander boer in 't zin, dat op de oavend, dou de hutten opbraanden, de man bie hum west har, um kemellie te hoalen . Doar har hij nig eerder um docht en zien vraauw en de densten 1 ) ook nig, net zo min as de man in de kaaste zuls . As dij dat nou ook man wus , dan kon hij 't aan de rechters zeggen en zien noaber mit zien vo lk konnen getugen , dat 't woar was . Wat vaaste bie 't "V4 inschoter gevangenhoes nooit eerder gebeurd is, dat is dou gebeurd. Jipskenboer is op n oavend loate noa Winschoot goan mit 'n ledder op de rugge en hef dij tegen 't gevangenhoes zet, zo dat e mit zien lougsman proten kon, as e op de ledder ktom . Hij wus , woar e zat . Dat gunk ale veurzichteg tou en de man op de ledder zee niks aans as : „ik bin 't . . . doe most zeggen, dat doe dij oavend kemellie 2) hoald hest van . . : . Dan lugste nig, want doe zitst hier onschuldeg . Dat wijt de hij le J ip snoezen wa l , man gij n ij ne , dij 't zeggen kan , Of ze zeult hum vraogen : , ,bist doe der bie west ?" Man as doe dat van de keme l l ie zegst , dan bint 'r getugen en komste vrij ." Drij doagen loater zat de piepedoppenmoaker weer op zien messewoagen 3 ) . De baaide lu, dij mit nkander prootten bie 't gevangenhoes, bint al laank dood. De ijne heb 'k beter kend as d' aander . Der stak veur gijn ijn van heur baaiden 'n spierken schaande in, dat 'k vertel, hou 't west hef, umdat d'ijne onschuldeg in veurarrest zat en d'aander, ijne van de beste mensken, dij der ooit in Westerwolde woond hebt, zuk zuls in 't gevoar gaf, om zien kammeroad der oet te helpen . HARM KRAAI. 1) dienstboden; 2) kamillen; 3) mestwagen.
46 37. OGEN OETSTEKEN. Vraizen is iezelk vraid volk. Knap binnen ze ook, da's woar, doar kin ons volk lang nait tegen aan. Zo het ter in Vraislaand es n man west, dij wos persies houdat steerns om de zun toulopen . Hai wos van ieder steern sekuur, hou laank dij waark haar, om rond te komen . Dat haar e apmoal oetrekend . H ēie doar verstand van ? Nou, en dou het e 't n og veul mooier oetprakkezaaierd. In zien aigen hoes wol e 't spul van de wereld noadoun. In 't midden van beun zette hai de zun ; doaromtou de steerns , net lutje knikkers . Mit 'n uurwaark het e 't aan loop brocht . Dat was nou juust de kunst. Want ain steern .het wel helfte laanger waark om rond te komen as aander, en zo wazzen der verschaaiden. Mor hai kreeg 't mit Jobsgeduld veurnkander, en zo draait dat spul nou nog aal doagen, nou wel al honderd joar laank en nog veul laanger. Ie kinnen 't te zain kriegen in Froaneker, dat is nog achter Laiworn, en de man dij dat zo opbedocht het, dij haitte van Aaize. Mor hai het ter nait veul wil van had. Want de Vraizen wollen ja nooit lieden, dat zoo'n meroakel wonderwaark ook nog in 'n aander laand te zain wezen zol. Doarom het Borgmeester zegd, dat ze. zollen Aaize griepen, en dou hebben ze hom ogen oetstoken. Is 't nou iezelk volk of nait ? Mor heur zin hebben ze kre ģen ; der is gain stad op de haile wereld, dij tegen heur aan kin. ,
***
[In dij olle verhoalen staait wel es meer wat, dat nooit gebeurd is. Aaize is old worden en het aal zien levent goud zain kind.]
38. DIKKE BOOM IN 'T SLOCHTERBOS Op 'n dag wazzen ze in 't Bos aan 't bomen poten. De heer van Slochter wol doar 'n hail mooie rieg van buiken hebben; ze Karen de mooisten oetzocht . En dou aarbaiders van Borg der mit aan 't poten wazzen, dou gebeurde 't op 'n dag, dat ter jacht wor mit vaalken, dat dou de hoogste mode was. En der was 'n juvver bie, boven oet 't laand, dat
47 was zoveul as 'n verdreven prinses. Zai zat b oven op peerd mit baaide bainen aan ain zied, en ze haar 'n laank klaid aan van ziede, stief van 't gold . Op haand haar ze 'n vaalk, doar was ze wies 'nit; dij was aaltied bie heur. De heren zeden tegen heur, dat zai zol 'n boom poten tot 'n gedachtenis, as ze weer weg was. Ze wazzen net op 't inne van de rieg; de leste zol zai din poten. Dat zol aangoan. Zai sprong van 't peerd of, gaf de vogel aan ain van de jonkheren, dij der aaltied bie wazzen, pakte de schovvel beet mit heur fiene handen, en gooide de grond op de woddels van de buikentelg . Ik mout domt weer in oorlog, zee ze, mor over viefhonderd joar zel dij aigenste boom der nog stoan. Hai mout ter stoan, zo laank as ter vaalken in 't bos binnen. 't Is net zo oetkomen, as dij groavin zegd het. En vaalken zellen hier aaltied wel blieven. '
39. 'T SLOCHTER BOS. 1
g. Flink. 5
I
5
.
Doar mid - den 1
3 5 4 2
1. 5
5 . • in de Grun - ger lan - den, Doar
7 1 2 3 4 1 2
3
5
7 5
0 2 1 2
ligt 'n won - der bos; Dat is be - k ēnd bie 2 1 1 2 3 I 2 7 1 7 1 6 3 Jong en Old, Bie a - le men - sen oet het met nadruk I
.0 5 I wain:
Dat
2 . 7 • bos, dat bos hait 1
A A
4 3 5 1 2 Sloch - ter Bos, Dat bos
A
I
A
A
1
A
4 3 . 2 1 .0 hait Sloch - ter Bos.
i
48 n Paradies is 't veur de vogels, En ook veur Slachter jeugd; En as in Maai de koekoek rapt, En old en jong noa 't bos tou 'Opt, Din is het haile dorp vol vreugd, Din is het dorp verheugd. Strikt veujoarswind deur aik en buiken, Is ales in de grui, Bin kaarzebomen wit en rood, Weer roegte en kreuze in de sloot, Din staait het haile bos in blui, Het haile bos in blui. En doezend kraaien is moar ain, Dij doar zien nustje baauwt; En dij din op 'n bankje zit, Krigt wis 'n souveniertje mit: Doar roak ie vaast wel mit vertraauwd, Doar roak ie mit vertraauwd. Moar van dat bos het riekste en mooiste Is borg oet d'alle tied; De Borg van Oesbrand Fraylemoa, In 't Ommelaand zunder wedergoa, Mit braide grachten aan de zied, Mit grachten aan de zied. P . GROEN.
49
40. 'T RIEPSTER LICHT. Het es 'n Kaaizer west, dij boas was over haile wereld. Dou wol e dizze kontraainen ook nog hebben, doar was niks aan te doun. Dou mozzen ale wetten opschreven worden, en dat mozzen twaalf man doun, dij doar geleerd tou wazzen. Want der haren aaltied wetten west , mor ze wazzen nog nooit opschreven. Dij twaalf man haren doar gain zin aan ; dat olle recht was heur haaileg, want dat haar van geslacht op geslacht aaltied zo west. Dat wazzen olle, wieze spreuken, veul mooier as dat nije wetbouk, dat ze nou moaken mozzen . Ze konden 't nait over heur haart kriegen, en dat nog wel veur zoo'n vremde keunink . Ze deden 't nait. Dou mozzen ze staarven . Ze moggen zulf kaizen, wat dood dat ze lieden wollen . Oet drij moggen ze kaizen : kop of, leventeg begroaven of op 'n stuurloos schip op zee. Wat dee ie ? Nou, dat deden zai ook ; ze worn op 'n stuurloos schip brocht, zunder rouer, zunder mast, zunder anker. In Riep (d.i. Zeeriep ) worn ze van laand ofstot, want doar was 't dou n og apmoal wilde zee . Woar zollen ze ooit terechte komen ? De storm kwam op , zo ain as ter nog nooit wēst haar.. De twaalf man zatten in de alleriezelkste nood. Der was gain oetkomst meer ; 't wor nog aal slimmer en slimmer . Ieder ogenblik kon dat M schip oetnkander sloagen. Dou zee de olste : onze olle goden, dij verloaten ons . Want ze wazzen nog haaidens in dij tied. Zol 't woar wezen, dat de nije GM staarker is ? In dou beedden ze tot Jezus, dat dij heur helpen zol in heur nood. Bie nkander zatten ze veur in 't schip net as 'n troep aarme schoapen. En kiek, doar zaggen ze op de achtersteven in ains dudelk 'n man. Hai haar 'n kromholt in zien haand, en doar stuurde 't schip mit, regelrecht op 't laand aan, tegen de storm in. En op aigenste ploats, doar ze van doan dreven wazzen, doar kwammen ze ook weer te laande. Dou ze weer in Riep wazzen, sprong de dattiende 't eerst tou 't schip oet, en hai pootte zien kromholt in de grond. En dou was e weg. Mor 't kromholt begunde te branden mit 'n groot vuur, dat nooit weer oetdoofd is, zo laank as
50
Riep aan zee legen het. Dat was tOt 'n aiwege memorie. Dou begrepen de twaalf, dat ze mis w ēst haren, en dat ze de wetten opschrieven mozzen. Ze binnen der vot mit begund, en ze hebben der dudelk inzet dat de Here Jezus de heer van de haile wereld was. Dat was ja ook dudelk te zain aan 't Riepster licht. Mor dou is 't gebeurd, dat de zee aal bie lutjen laand
worden is. Woar nou 't Zaand ligt, en veul wieder op n8g, dat was apmoal zee, zo wied as ter nou koren gruit. Dou is 't licht van zulf oet goan, omdat ter toch gain schip meer komen kon. Dou is de Duvel komen, en dij het op de nije diek zien licht aanstoken. As ter din storm was , en de schippers wollen binnen, din voarden ze doar op of, as op 'n vaailege boak. Mor din, in ains was 't weg, en houveul aarme zeelu der wel bie omkomen binnen, dat is hail nait te zeggen.
51 41. DE JUVVERTOORNS Der wazzen ais drij zusters, dij heur jonge levent in iedelhaid deurbrochten . Zingen, springen en dansen, dat was heur laifste . Ze wazzen aaltied bie nkander, en din was 't goud . Din konden ze gain verdrait. Totdat ter 'n tied komen is , dat ze tegen kander zeden: Woar mout dat op oetlopen ? Wie hebben riekdom, en wie bruken 't nait. Wie doun gain goud op de wereld, zo laank as wie bie nkander binnen. Loaten wie ofschaid nemen van nkander, en ons levent betern. Wie willen eerder GM as onze lusten dainen. Wie zellen op de ploats doar wie komen elk 'n toren baauwen. En dij toorns zellen spier geliek wezen, omdat wie ook spier gelieken binnen. Zo hebben ze ofschaid nomen van heur jeugd en van nkander, en binnen ze elk 'n kaant opgoan. Ze hebben elk heur toren kloar kregen. En zodounde binnen der drij juvvertoorns baauwd, in Schewol, in Hālwier, en de daarde in Onstwedde, aal drij wied weg te zain, aal drij van ondern tot boven van stain opmezzeld, aal drij 'n lust veur ogen. (Toren van Holwier is ter nait meer; dij is in 't joar 1806 invalen en in 1856 ofbroken . )
42. OORLOG. In olle tieden, dou der in Essen nog 'n klooster was, haar de abdis 'n aigen kapel in de kerk van Hoaren. Dat was 'n mooi koamertje in toren ; ie kinnen 't aal doagen n og zien. Din kinje ook zain, woardat de bisschop van Munster zien verblief ha.ar, dou zien legers veur de Stad van Grunnen laggen. Dat was 'n aiveg mooi stee veur hom ; van de hoge toren of kon e over 't laand koekeloeren. In de verte zag e din de Herepoort, doar e deur wol, as de Grunnegers ho rn mor eerst open deden. Mor dat deden ze vot n og nait. Ze haren 'n veuls te mooi kenon. Dat was Grade Grait, doar ze zo geern mit schaiten moggen. De bisschop kreeg honger, en luit zok zien eten boven in
52
toren bringen, 'n dikke praan boeskool mit spek. Mit dat hai der achter heer zel, komt ter net 'n kenonskoegel aanvlaigen, dij de haile schuddel mit boeskool weg nemt. De Grunnegers muiken 'n verske op 't kenon: Grode Grait bin ik gehaiten Om wied en weer kon ik wel schaiten, Ik kreeg 'n koegel in mien mond, Ik schoot hom deur de Hoarder toren En dou nog zeuven vout in grond. Twij van de koegels liggen der nog, 'n iesdern en 'n stainen . En as ter boeskool eten wordt, din is 't nog voak : wie hebben oorlog vandoag.
43. HOU KWAM DAT WEL ZO ? 0 1 doomnee muik n proatje mit zien noaber, boer Tunnies. Doomnee : Goundag, Tunnies. Tunnies : Ook goundag, doomnee! D . Is 't nou gain allerlaifst weer ? En wat blu%t joen peerboom ! T . Dut e ook. D . Doar zel ie van 't haarst oareg wat van kriegen . T . Dat hait te minzent zo . D . B innen 't besten ? T. Joa, Doomnee, piepkansperen . D . En wat krieg ie nou wel van ain zoo 'n mooie boom ? T . Wat ik doarvan krieg, Doomnee ? Wat ik ter van krieg ? Zel ik joe dat es krek zeggen ? 'n Hellege kop krieg ik ter van, en aans net niks! Boom staait veulste dicht bie weg.
53 44. RICHTERROADSELS. Veur joaren ston der 'n aarme man veur de rechters. Hai zol 'n moord doan hebben, en of e al doezendmoal zee dat e onschuldeg was, 't hulp niks. Hai wor ter dood veroordaild. Dou kwam zien vraauw noa veuren. Zai gaf aan de rechters 'n roadsel op. As ze dat nait roaden konden, din was e vrij. Heur roadsel was: Op Eli goa ik, Op Eli stoa ik, Op Eli vesteg ik aal mien moud, Komt heren, komt heren, Komt, zegt het goud! Ja, dat was stoer genog. De rechters bedochten zok van aine inne noa 't aander. Ze wollen 't nait verloren geven. Mor ze mozzen wel, en 't was toch zo makkelk. Eli dat was heur hondj e . ja. En van dij zien vel haar de vraauw n warm zooltje in schounen moakt, en doar luip en ston ze op. Wel verdold, zeden de rechters, dat wie d āt ook nait bedinken konden! Kinje nog am? Van ze moggen geern roaden in dij olle tieden. As ie nou nog ain kinnen, din zel joen man vrij wezen. Mor paas op, dat roaden wie wel . Wie binnen der nou op verdocht . Zai zee: 't
Zorg-in-nood zat op de woagen, Hai zag twijbain vaierbain droagen, Twij koppen en ain steert, Heren, dat is roaden weerd! Ja, dat was 't ook. Wel was zorg-in-nood ? Dat was 'n aander veroordailde, dij al op woagen zat, doar ze hom mit noa de gaalg brochten . Mor wat zag dij keerl din toch ? Twijbain dat was de aaiberd, in vaierbain was de kikkerd vanzulf.. Nou 'n kikkerd het wel 'n kop, net zo goud as 'n aaiberd, mor zien staart is e kwiet. Zo was 't makkelk genog, al leek 't ook nog zo roar. De rechters wollen zok wel veur kop haauwgen, mor zegd is zegd, de man was vrij!
54
Ook het ter es 'n kerel west, dij haar 't ter zo noa moakt, dat hai mos ophongen worden. Dou 't zo wied was, is de vraauw komen ,, is op knijen valen en het om genoade vroagd. De rechters zeden: dat kin nait gebeuren, van hai het 't verdaind. Mor as ie ons drij roadsels opgeven kinnen, dij wie nait roaden kinnen, din zel joen man vrij wezen. De vraauw mos ter laank over prakkezaaiern; rechters worren al hoast ongeduldeg. Dou zee ze: Laifde zag ik, overlaif, Mor nog laiver zag ik hangen, As ie rechters dit roaden kinnen, Din blift mien man gevangen. De eerste regel was makke lk genog ; zai zag heur aigen man ja; dij haar ze laif, al haar e din ook wat oetricht; overlaif haar ze hom, omdat e nou staarven mos. Mor wat het 'n vraauw nou nog laiver as heur man? Dat is ook makkelk genog, en toch wozžen de rechters 't nait. De vraauw haar heur lutje kind bie heur, dat nog nait ainmoal goud lopen kon, en doarom in 'n laaibaand hong. Joa, verdold, zeden de rechters, wie hebben 't veuls te wied zocht ; 't was vot bie ons! Nou aandermoal beter oppazen; aans roave 't weer '
nait. De vraauw was al weer kloar ; ze kreeg ja moud.
Wanneer n minsk, hier in de Stad, Geld en goud genog bezat, Mit haail en zegen op zien pad, En 't heme lriek hiernoa gewis, Is toch nog wat, dat beter is! Dit kin nait, zeden de rechters; doar gaait niks boven. Dat kin aal, zee de vraauw; as wie 't apmoal zo haren, zol dat nait beter wezen? De rechters kregen oareghaaid aan zoo'n schaarp wief. As ze nou nog ainmoal zo klouk is, din rakt heur man vrij. Mor dat zol din toch roar wezen! De vraauw zegt heur daarde roadsel:
55
Dou ik 't veld in gong en weerom kwam, Vief leventegen oet ain dode nam, Dij vief dij moaken de zesde vrij; Komt heren, komt heren, dit roadsel is nij! Was 't ook. De vraauw haar in heur nood in benaauwdhaid gain road meer wost, en was 't veld inlopen . Doar lag 'n dood peerd, en der zat 'n vogelnustje in. Zatten vief jongen in. De vraauw nam ze in de haand, mor legde ze der ook weer in : ze docht aan heur aigen aarm stumpers van kinder . Dat was heur gelok ja ; nou haar ze zo 'n nij roadsel vonden, en heur man dij kwam vrij.
Ook is 't gebeurd, dat de richters 'n roadsel opgeven hebben. Was es 'n keer 'n jonge man veroordaaild. Zien fout haar e begoan ; hij mos zien jonge levent loaten. Mor richters haren meedlieden mit hom, en mit dij aarme stumper van zien vraauw. Ze zeden tegen heur: hai zel vrij wezen, as ie hier bie ons komen ; nait aankled en nait noakend; nait riedende en toch op peerd. Gain minsk, dij dat ooit bedinken kon! Mor zai zat zo in nood over heur allerlaifste man. En ze gong te waark en hong heur n net om. Dou was ze nait aankled en toch nait noakend. Zo gong ze op peerd zitten, mit baaide bainen aan ain kaant. Dou ree ze nait: ze zat allain. De rechters zeden dat 't goud was; ze haren 't verloren.
45. HAARM EN MATTJE ,,Nou, stekst laamp nou ook hoast op ? Ik mout 'n reken schrieven." „Mien gommes! Veur w ēl dat ?" vragt Mattj e . „Och, dou 'k van morn bei Doomnie in 't appelhof aan 't maaien was, kwam Mevraauw bie mie en zee: „Pestuur, ik wil je even betalen; wat moet je nog hebben, want ik wil dat niet laten oplopen," zee ze en dou ontvol mie: „Ik wait 't zo nait, Mevraauw, moar ik zel joe 't van oavend wel
56 even opschrieven , " en dou 'k dat zegd haar, dou docht ik : „Och , heerenk , wat spiet mie d āt , wat wordt dat nog 'n kerwaai." Wie hebben aaltied nog twei stukken pampier in 't Testament liggen had , dat komt nou moar goud oet en woar is inket en pen ?" Mattje prevelt : ,,Pēn het aaltied veur 't glaas legen boven op dei liest en inket ? " Luider vervolgt ze : , ,Nou Haarm, hier is p ēn, en kiek doe nou zulf ais even op bozzem onder al dei donten, dei doar liggen van tebaksputen." Harm heeft het verlangde al gevonden en begint te schrijven. Na een ogenblikje klinkt er 'n verzuchting van hem : , ,Wat stotst aan toavel! W ē1 ken nou z• ?" Martje beweert, dat ze er een half uur afzit. Even later is het : ,,Hai wat braandt laamp duuster! Ik mout op 't aander stuk pampier, 'k heb mie al drei moal verschreven . 't Is hier ook zó duuster . " Nu begint Martje : ,,Nou, ik wol mie zo laank stilhollen, moar nou ken 't nait, nou 's doe begunst te proaten van duuster. Mien laive tied. Ootje het mie wel verteld, dat zai nog bie 'n ruskepit zeten haar ; dou kregen ze 'n toetlaamp . Voader en Mouder kregen 'n spoarlaamp mit petenteulie en wat wazzen dei bliede, dou ze loater 'n laamp mit paiteulie kregen. Wie hebben vot al 'n mooie laamp mit paiteulie kregen en doe bist nog nait tevree, nou most doe moar 'n laamp mit azienleeneulie hebben dunkt mie, zo as ze tegensworeg aan velesiepees hebben . " „Mil die nou stil wicht, want dit is ons leste pampier ja!" Harm schrijft : vier kipen 5 50 haan kodoje Apersis mis . . . 2.50 Kleinoodie-en • • . 1.20 9.20 samen. „Ziezo, hē i da's kloar. Non leg ik dat mornvroug even in keuken bie Doomnie's yolk. Nou laamp oet, 't is bergoanstied."
***
57 „Pestuur," zegt Mevrouw, „ik wou je even betalen, maar ik begrijp je rekeningetje niet recht , " en ze wijst op , ,haan kodoj e ". , ,Wat is dat ? En daar heb je vergeten de prijs in te vullen . " „Och , fai Mevraauw, pries invullen ? " zegt Haarm , , . dat is zoveul as 'n persentj e , doar wi 'k niks veur hebben . " Mevrouw vindt het alleraardigst en bedankt er vriendelijk voor, maar Haarm zegt : „Mt nou doch op , Mevraauw. Kiek, ik wol joe eerst anderhaalf stieg eendaaier geven, moar dou 't doar aan tou kwam, begrootte mie dat en ik zee tegen Mattje : „Dei beroerde hoan, doar zel 'k 'n kodoje, zo as grode lu zeggen, veur Mevraauw van moaken . " En dat , " gaat hij op 't papier wijzend voort, „is mis op dei laange dingen dei ie din mit 'n mes oet grond steken . " „Ja , " zegt Mevrouw, , ,voor de asperges, d āt begrijp ik wel, maar dit weer niet: ,,kleinoodie-en"." „Och," zegt Haarm, „doar was 'k om woarhaid te zeggen, wat mit verlegen; dat is gent schoonmoaken en zinkput en ne-e-e-e Mevraauw zegt den leuf 'k van profeet, moar d āt was mie te onfersounlek en dou docht ik: , ,dei drei klaaine kerwaaikes bie nkander, dat binnen den kleinoodie-en . " Mw. DE HAAS-OKKEN.
46. HOU TER IN HOES HEERGAAIT. 't Is Zoaterdag . . . . 'n Hoes vol kinder, Zo wild as kraaien ; moar da 's minder, Zai gruien goud en 't hoes is groot . De olste hangt aan moeke 's schoot; De twaide stot heur in de rogge ; Tou, krieve nog gain m ēlkombrogge ? Nee, kinder, 't is nog gain vief uur. Dommee! goat eerst moar wat noa 't vuur. Indes dat dei veur 't vuur wat neulen, Zit 't lutje potje op schoot te speulen, Hai kropt zien memme achter 't schoet, En ropt: Piep ! p iep ! En schattert 't oet .
58 De poeie speult wat mit 'n doedel. Tiras, dei mooie, jonge poedel, Vrodt in 'n beste gruine rok ; Moar krigt wat mit de bezzemstok, Dou hedde 't stubbertje te pakken, En bit de lutje Geert in d'hakken. Dei koldert laankoet op de grond. Doe kwoaie hond, Zien zuster schraift: Most toe mien goie Geertman bieten? Foi! Ik zel die aan d'oorn rieten. De hond aan 't janken. Geert dei lacht Geef hom moar 'n vracht. En toatert: Geswind staait e weer op de bainen, Wat zol dei male hond wel mainen! Jan bindt de katte 'n taauw om steert, Jongs, dat is mien peerd. Kiek! zegt e Vot, tiles! Wie goan van doage aan 't rieden! Ik wil 't nait lieden! Of zai aal ropt : 't Helpt net gain spier. Zai goan heur gang. 't Is joe 'n herrie van belang. Schaaidt oet! 't Ken mie ja glad begroten! De puntrom wagelt op zien poten. Schaai oet toch, Jaan! Doe wildernis! As voar in hoes komt, den in 't mis. Doar hēje 't aal, doe grode rakker! Nou is mien luttek kind weer wakker. Stil, tutje! laiverd! Sloap doe moar! Zu, zuzenaanje ... . Doar is voar! Dag vraauw! Dag jongs! Dag lutje daier! Ie hebben ja nog recht pelzaier! Gain ain van joe nog aan de zied, En vief uur is 't weer opstoanstied! Jamman! Loat doe de katte lopen. Op 't nust! Rad de berdeurn open! Op stops wordt 't aans.
59 Geert boit zok oet. Grait tudelt sloaperg aan heur schoet. Jan rit vergreld mit baaide handen, Aan dei beroerde hozebanden. 't Zit aal in toeze. 't Duurt 'n zet, Veur dat e z'oet de knuppe het, Moar 't komt te rechte. D'oln lopen Nog even noa de hutte tou Om vreetn veur heur bloarde kou . • • . En dou binen z 'ook op berre kropen A. J. SMITH.
47. DE RIEKDOM VAN DE GRUNNEGER TOAL. Van dij grappege vergeliekens binnen der in overvloud. n Man mit n beetje ronde rog hait n boogkamnet. Ain dij wat hail moager is, dij mit knienen deur troalies vret, dat is 'n spitlikker : 'n aander kreeg 't vlaais, dat aan 't spit broaden wor, en hai mog 't spit ofslikken . Ain dij staail op lopt mit kop hoog in de wind, is 'n steernkieker ; ain dij onder de klep van de pet weg glopt en nait opkieken duurt, dat is 'n hounderdaif.
Der is gain inne aan. Ain het 't zo drok as ol rebbenl) veur aander is zo loi as 'n bakkersmot. Gounent kinnen heur waark as 'n oakster 't huppen ; aandern staait 't net zo $eeg 2 ) as 'n mot 't haspeln . Of 't mooi liekt, dat 'n boerenwicht aarms het as poaskestoeten ? In aals gevaal is 't n taiken van gezondhaid en beter as wangen as 'n a-b -bouk. Zo kinje wel deurgoan aan mornvroug tou. En houveel sprekwoorden hebben wie nait! Aigen sprekwoorden. De Hollander zegt: ,,De appel valt gemeenlijk niet verre van de stam . " Wie zeggen korter : Blaauw doeven , blaauw jongen! Op zien Hollands hait het: Men moet zich schikken naar de omstandigheden. Hou moaken wie dat ook? Poaske;
1) kippen; 2) handig. Grunneger M611ebonen.
5
60 Hon stiller, hou beter, haar 't M wief zegd, En dou zat ze mit 't gat in de brannekkels. Ja, Grunnegers maggen geern over wat gekhaid! Wat mout 'n snieder nait heuren ? Omdat e nait tegen 't boerenvolk eten kon, laachten ze hom nog oet op koop tou, en zeden : Stumper het mor ain daarm! In vrouger tied was 't nog slimmer : dou kregen kinder 'n schilder mit oet schoul, en doar ston 'n balans op. Aan ain aarm hong 'n bok; aan aander aarm trokken 'n hail troep spitlikkers. Doar kon je op zain, hou woar dat 't sprekwoord was : , ,negentnegenteg snieders trekken tegen ain dooie segebok." En wat zeggen boeren ook nait van 'n koster! Joa, allerdeegs van 'n pestoor, zo as doomnee ja voak nog hait. Zo is ter 'n riemke, doar mouten ze 't aalbaaident tougelieks ontgelden : 't Gaait 'n pestoor en 'n koster Net as 'n hond; Baaident verdainen ze De kost mit de mond. Is ook zo : ze aarbaiden ja nait.
48. WOAROM SWIENEN IEN GROND VROUDEN.
'n Old Verstelster, noaverteld deur JAN BOER. 't Was drok bie boer! Dorsblok ronzelde op deel, maaid faailde kaarnhoes op, en vraauw ston ien keuken te pankoukbakken . 't Mos gloepend haard goan, van 't laip noa middag en boer kon ale ogenblikken thoeskomen mit yolk om aan te schikken. Nog ain en den was 't spul bestot! Van dei leste kloet beslag zol ze moar 'n fikse dikke moaken veur grootknecht. Dei kon
61
toch voak 'n hail bult baargen en hai was nait zo tezzel as anern. Hai, wat seukerde dat vuur stoareg! Ze ston op knipnoagels, kon hoast nait fesounlek wachten, dat pankouk aan ain zied broaden was . Gauw even keren . Doar mog ie ze alle vief wel goud bie hemmen! 't Was net 'n slag, moar ie mozzen d'r goud op verdocht wezen. 't Mos hail jenteg gebeuren en aans kon joe 't moar zo mishottjen. En, joa man, 't zel aaltied zo wezen ; as ie zo verbraand bennen as zai, gaait 't aiweg mis . Pankouk zoesde mit 'n voartsie omhoog, keerde, moar och herenk . . . . hai rouk haile paan nait en vil op vlour! Vraauw duvels! Nou haar ze heur d'r zo bot bie oetenterd, om op tied boudel schier te kriegen en doar laag 't brudje nou . . . . aal euliekouken ien 't zaand . Gaauw moar op rakken, veurdat boer komt, van as dei 't zigt Zai gript noa pankouk, moar . . . . wat is dat? Doar hipt mie 't ding op ain zied en gaait aan rol . . . onner toavel deur en dat te keuken oet. Vraauw staait as stain, holdt paan veuroet en het ogen as theeschuddels . 't Wonnerding rolt wieder en komt ien kaarnhoes bie maaid . Dei wordt op slag zo kēl, dat ze faail ien heur alleroatsie ien emmmer smit en aan rek gait noa keuken . Ze giert 't oet! Kerels bie dorsblok komen d'r over toulopen, waiten nait wat doar te doun is. Moar as ze deur opendoun, koldert pankouk over drubbel en dat noa dorsdeel. Zei haauwen nog mit vorken, moar ja, 't ding is vanzulf al laink vot. Hai zit aal midden tussen 'n koppeltj e houner. Dei vlaigen oet nkanner en roupen en koakeln en haggewaaiern, dat heuren en zain joe vergaait. Ain hen wordt zo kel, dat 'e boven op kop ien graacht stoft. Hoan wordt rood om kaam en wil d'r achtertou, moar veur dat e 't wait, is 't ding al midden op 't haim, Zol d'r nou gain ain wezen, dei dei maalhibbel van 'n pankouk opmuiten ken? Joa hur! Swien het 't zain. Dou houner zo'n gebeer mouken, haar e omkeken en vot waiten, wat e doun mos. Wiedbains gaait e stoan midden op voart. Doar komt dei ol donner aan! Heur, hai zingt verdold: .
62 Di bin vraauw en maaid ontlopen, D drskers onner b lok deur krop en , Hoantje mik-mak is ofdropen, Hentje tik-tak is verzopen, Hol doe swien dien snoet mor open!
Kens toch laang zo haard nait lopen. Moar hai zel nait laank meer zingen . 't Swien staait kloar, om hom te griepen . Net as 't ding hom tussen poten deurschaiten zel , graauwt e over Urn en . . . . het horn haalf te pakken . Mit grode happen slokt e hom noa binnen en smakt nog mit bek, zo lekker was 't. Nou d'aner haalfschaid nog! Hai kikt hom ais tussen poten, moar ja , kenj begriepen , 't leste stuk is onner bedrieven der al laank weer oetnaaid. Swien aan 't zuiken, ien 't gras, op mis, bie iergeut, ien s lootsonnerwaal . . . . Naarns 'n pankouk! Den wordt 'e glēn ien hakken. Mit grode voamen vlugt e over 't haim, tot inēns, joa, doar viendt e 'n gat. Zol pankouk doar ien bezied kropen wezen? Gaauw aan 't vrouden. Hai gooit mit zien snoet dikke modderkloeten op . . . . vrod aal daiper . . . . Moar niks heur! Ep. as 't oavend is, is e nog net zo wied, moar anerdoagsmiiŗns begunt e weer van neis. Zo het e doagen laank zdcht, tot zien dood tou, moar hai het niks vonnen. '
,,Da's niks gain wonner," zel ie zeggen. Moar wat wel kureg is ? Dat ons swienen van tegensworeg, dei van dat swi m ofstammen, nog aaltied kwoad binnen op dei pankouk en dei aner haalfschaid hemmen willen. Heur dat goud moar ais aangoan, as ze joen haim ondersteboven hoalen!
63 49. DE SCHOEMER. D'r was vaast 'n mooie zet doan, want even beveuren was er 'n allaarm opgoan, dat heuren en zain joe verging. Moar d'r ging nou vast krekt n doomnie langs, zo stil was 't er op warden. Haarm, dei doar nijt van hil, vroug doarom hij 1 onneuzel aan Pait : , ,Woar was 't ook n o g moar aan tou, wat zee ie doar even tegen Oarend ?" „Dat Oarend mie bemieterd het, dat heb 'k zegd, en duur 'k ook n a g wel weer zeggen," zee Pait op 'n toon, dat men nait vroagen huf, o f e n o g vranterg was. „ Nee, man," gaf Oarend nou hail zuitsappig ten antwoord, — , ,dat mout ie nait zeggen ; ie mouten joe doarom nait zo kwoad moaken ; dat kwoad warren is nait goud, dat deugt ook nait veur 't menselk liggoam ; dat mout ie joe ofwennen," „Nait kwoad warren! Nait kwoad warren, zegst doe : wolt, denk, n o g wel hemmen, da 'k die bedankte, veur das mie zo bie 't bain had hezze ? Nee, wat woarhaid is, dat zeg 'k, en doarom zeg 'k ook, da's mie bemieterd hezze, want dat is woarheid . " , ,Och man," taimelde Oarend, , ,as ie ien de woarheid stonnen, den prouten ie aners ." „Aners proaten!" raip Pait, dei ook gain spinweb veur bek wozzen was ; „den mos 'k j a laigen . Hes mie kou verkoft, datter mak ien 't laand was , en 't is 'n schoemer ; 't het aal zien levent 'n grode schoemer west, ik loof datter deur 't Raitdaip ging, dat 's ongelogen woar!" „'t Is nait woar, man, wat ie doar zeggen. Ik heb tegen joe zegd, dat kou bie mie nooit tou 't laand oet west het . " „Nou den! hou konst doe dat zeggen ? Dei kerel, doar doe hom van kregen hezze, het hom ja ook al om 't schoemen deurzet, en dei het die 't zegd ook. Lapse mit dien proatjes krekt zo vast as 'n hoes !" „Nee man," zee Oarend, nog aaltied gelieke stoarig, , ,wat ik joe zeg, is woar, en ken 'k bewiezen ook. Kou het bie mie nait tou 't laand oet west." Pait worde al kwoader en kwoader. Dou Oarend dat zegd har, kon er 't op stoul nait langer of; hai sprong over ēn . , ,Bewiezen ! " schreeuwde Pait. , ,Bewiezen, dat dei kou
64 nooit bie die tou 't laand oet west het, dat wol 'k wel airs heuren ! " , ,Huift mie nait veul moite kosten," zee Oarend, nog altied gelieke aingoal, „want hai het bie mie altied op staal stoan." G. ZIJLMA. 50. LEUGENLAIDJES . Wēl gaait mit mie rieden? 't Gaait noa bakker Dieden; Dou 'k bie bakker Dieden kwam, Road es wat ik doar vernam: 't Kaalfke zat bie 't vuur en spon, 't Hondje lag in waig en zong, Poessie wosk de schuddels, De fleddermoes dij veegde 't hoes Mit twij vergulde vleugeltjes: Binnen dat gain dikke leugentj es ?
Mor zel ik nog es laigen. Zo haard as ik mor kan? De bakker dij kin vlaigen Mit d'oven achteran. Ik zag twij grieze kraaien, Dij stonden in 't laand te maaien; Ik zag twij swaarde roaven, Dij stonden in sloot te groaven; Ik zag twij musken veur de ploug; Is de leugen nou nait groot genoug?
65 51. DE B 0ER n Biezundere karaktertrek van de Grunneger toal is, dat de boeren en de landbaauw der zo'n veurnoame ploats innemen. Boeren binnen de boazen van 't laand, en dat waiten ze ook wel . As 'n Hollander zegt: , ,ere, wie ere toekomt", wie moaken dat zo: Boer in horn van heerd! En din is 't nog nait mooi genog: mout 'n boer ook nog niks in 't vinster zitten! De boeren scheren de aandern voak de gek aan. Mor ze kriegen heur pozzie ook wel weer. In Westerwol zeggen de burgers: As 'n Boer 'n hinne et, Din wai'k, Din is of de Boer, Of de hinne is zaik. Doar binnen ze ook licht wat zuneg. Mor bie aandern kin je heuren als „sche ldverske " : Boer kikt zoer, Kik om h u rn van hut, Of 't volk ook wat dut . . • •
Of ook, as 't zummer en mooi weer is: Mooi weer en laange doagen: Nou kin de Boer zien volk weer ploagen! Hou 'n meroakel bult sprekwoorden der nait van 't boerenbedrief ofkomsteg binnen, dat kinje hail nait leuven. En mooien, dat ter bie binnen. As lu goud mit nkander overain komen, din zegt de airs van d'aander : ik kin mit horn aaiden en plougen. Mor 't kin gebeuren, dat aim 't gat tegen duzzelboom aansmit, zo as de onwillege peerden doun. Is 't nog slimmer, din zit 't op zien gat. Zo is 't ook ja mit 'n of peerd, dat haildal nait meer wil. Misschain kin e ook nait meer; hai let zok valen. En doar zit e op zien achterinne ... . 't Kin gebeuren, dat e aal to slap in de rog is en dat e haildal nait meer overinne kin. Dat kin ja mit zoaken ook zo wezen, en 't is nait van 't beste, as ze van joe zeggen: hai is kruus lam .
•
•
••
•
66 52. N LAIDJE, MEER AS HONDERD JOAR OLD.
(Op de wieze van Hans Vogelnust, geliek as de Veelnks zongen . ) 1 = d. 5I5 S 1 1 3 2 1 3I2 2 3.2I Wat bin de min-sen weer-goas dom, Dat zai deur de je-
1 1 3 • 2 1 5 5 I 5 3 ne - ver, Of aan - der draank, zo doen en stom, Be2
5
2 4 I 4 5.5 5 . 5 6 . 5 daar - ven long en le - ver. 'k Be - griep nait wat veur 2
4 4 S 4 ) 4 4 5 4 4 3.5 oar - deg - heid Zai doar - aan ken - nen vin - den, Want 5.5 6.6 7 1.5 I1. 6 7 5. 3 dei zo dik be - sto ven is, Kin ins gain goa - ren 1. 5 5 1. 6 5 5 1. 3 win den, Kin ins gain goa - ren win - den. NIJSVERTELLER, 1823.
67 53. ROT IEN 'T KLOOSTER. 't Was Zoaterdag . Ien ploats van dei twei, dei d'r 't eerst wazzen, lagen d'r doarom, dou Kampstroa om negen uur mit zien kistje op 'n koar te schuurdeur oet schoeven kwam, wel viefteg kwoajonges te wachten, om dat wonner mooie oaventuur mit te beleven . En zo gaauw as Kampstroa 't kistje van koar ofzet haar, stonnen ze d'r altemoal op neus bie , om toch veuraal ales goud te zain . Kampstroa lait heur moar stoan. Gewoonlk was hai nog al 'n beetje vraid op hoed, moar hai was zit") wies, dat hai vot eerste nacht wat vongen haar ien zien roddevaal ; hai wol heur 't plezaier, dat er op komst was , nait bedaarven . Om negen uur zol Haaikens komen, mit hond, haar hai beloofd. Dat wuir vanzulf riekelk haalf tien . Sunt dei niks meer te doun haar as wat tuutjefluiten, kon je hom overaal 'n haalf uur loater verwachten, as hai beloofd haar dat hai komen zol. Kampstroa ging doarom moar zo laank op 't kistje zitten te wachten. 't Was bie aal dei kwoajonges toch nait vorrels vertraauwd, om d'r bie vot te lopen. 't Laip al 'n stuk noa tien uur tou, dou Col Haaikens, mit zien F o x aan 'n end taauw, doodbedaard ien 't gruinlaand opstappen kwam. 't Leste ketaier haar Kampstroa wel vieftien keer ain van dei jonges, dei om horn tou stonnen, h ēn had om ien stroat op te kieken, of Haaikens d'r n og nait aankwam, en hai haar zulf op zien kistje zeten te moppern, dat zukke olle kerels d'r hail nait om dochten, dat er op de wereld n og meer te doun was as 'n beetje rentnaaiern. Moar zo gauw as hai Haaikens zaag, was zien galsterghaid haildaal vot ; hai zat er opslag weer vol van, dat er ien 't kistje doar hai op zat 'n dikke r o t omlaip en dat F o x dei stinkerd opslag te pakken hemmen zol, as hai 't loekje open trok. ,,'k Heb joe moar even 'n bosschop stuurd ! " begunde hai tegen Haaikens, zo gaauw as dei bie horn was, , ,'k wis gain beter road, as dat Fox ons even hulp te vangen ." , ^Geliek haar je, Kampstroa, en 'k ben blied dat je om mie stuurd hemmen, 'k ben zulf oast n og gekker op dat waark as F o x ."
68
Nou, Fox was d'r anners ook gek op, kon je wel zain. Zo gaauw as dei 't kistje stoan zaag, en begreep woar 't om te doun was , wai hai oast nait meer te hollen . Ales ston opslag glieke stail omhoog, zien oren en zien nekhoar en zien staart, en hai trok aan 't taauw doar hai aan vaast zat en hai begunde te janken van verlangen om aan slag te komen . Even gaaf hai horn tied om achterom te kieken en mit staart te sloagen, dou zien boas horn 't taauw ofdee, moar hai was nait los, of hai schoot op Kampstroa of, dei kloar ston om 't loekje open te trekken . Zo gaauw as dat omhoog ging, zat Fox mit zien spitse bek deur 't gat hēn en jankte en jeuzelde d'r oet en d'r deur. , ,Zo , nou is hai hait genog, " onnaaierde Haaikens, dou 't lewaai 'n zetje duurd haar. Hai tilde Fox bie 't nekvel op , nam horn onner aarm en kneep zien bek dicht . As rot dat honnegejank heurde , deurde hai d'r vanzulfnait oetkomen . , ,Zo jonges, ie allemoal achter mie stoan goan, dat Fox roemte het, en ie hier ook heerkomen, Kampstroa, zet joen loekje moar even vaast . " komdaierde Haaikens . Ze deden allemoal, zo as heur best ēld was, en ze hillen heur ook allemoal doodstil, om ro t ien 't idee te brengen, dat hai allain was. Moar hai ston boudel bepoald nait goud, d'r kwam teminzent gain levent bie 't loekje. , ,Goat ie moar even hēn en tikt mit klomp achter tegen het kistje aan," lusterde Haaikens tegen Kampstroa . Kampstroa luip ien 'n grode boog om 't kistje tou en begunde zuitjes mit klomp tegen achterkaant aan te tikken. „'k Zai wat leven , " lusterde ain van jonges, dei bie Haaikens stonnen, dou 't getik 'n zetje duurd haar. „Joa ik ook, 't is 'n widde," zee n aner. Fox zaag ook wat, hai spoddelde wat hai kon om los te komen, moar zien boas hil horn goud vaast en kneep zien bek stief dicht; as r o t op 't laand was, was 't nog vro genog, om horn schaiten te loaten. 't Wuir weer stil veur 't gat, dou Kampstroa ophil te tikken. Haaikens gaaf horn doarom 'n taiken, dat hai 't nog es doun zol, en opslag begunde 't gedwirrel weer. „Zai je 't wel Haaikens, -'t is 'n widde," lusterde ain van jonges weer.
70
„Joa, 't is toch 'n widde, moar 't is gain widde rot," sčhodderde Haaikens, dou hai 'n kattekop oet 't kistje veur 'n daag komen zaag. Hai kreeg gain gelegenhaid om meer te zeggen. Kampstroa zaag nait, dat hai veur 'n kat ien ploats van veur 'n r o t zien haile veurmiddag vaast verspeuld haar, of hai balderde zo haard as hai kon van; , ,doe smereg kreng, wilt moaken da's vot komze ; vleden week hes 'n worst te keuken oet stolen en nou laps mie dit; hier ik zel die !" Kat keek hail bedoard achterom, om te zain woar dat lawaai vandoan kwam, moar dou hai zaag, dat doar 'n klomp oettrokken en oppakt wuir en dat aan aner kaant van hom dat lelke baist was, dat horn even beveuren zo kel moakt haar, moakte hai gauw dat hai vot kwam, en kroop ien ain van bomen dei d'r aan kaant van sloot stonnen. „Is 't gebeurd, Kampstroa , of hei je n og meer zukke kistjes ?" vroug Haaikens hail bedoard, dou jonges 't lewaaien zowat doan haren. „Och, loopt hēn om mie," mopperde Kampstroa. J. RIETEMA. 54. MEESTER ZAIg.
Ons goudje was van morn nog moar even noa schoul tou zai wazzen wat achterliek, deurdat zai tegenswoordeg nait best tou 't b ēr oet komen kinnen dou kwam ons Gerrietje al weer thoes. Mit 'n lewaai van aander wereld. Hai swaaide en dee mit zien pool en hai zong oet 't hoogste vat in de gloria! Lang zel ons meester nog leven in de g loria ! Hoera ! " — „Mien grote genoade ! " zegt Minoa, , ,wat is d'r toch te doun ? Woarom moakst doe zoo'n gebeer en woarom komst doe weer thoes ?" , ,Wie binnen vrij van schoul, onz' meester is goddank zaik!" zegt Gerrietj e . , ,Hoera ! Lang zel hai nog leven! hoera! Hail dag verkanzie, meschain morn ook nog wel, hoera!" Minoa het ho rn dou aan 't bonen doppen stuurd en aan 't eerdappelschillen. Dat dee zai moar, dat hai wat te doun haar; hai schilt ze aans oareg aan dikke kaant. As ik hom
71
doarvan zeg, krieg ik tot antwoord : „Och voai, ons bok mout ook leven," en as ik hom d'r op wies, dat ter niks gain spoarzoame aard in horn zit en dat hij nait noar mie oardt, den zegt dei leutje rost : „Och voai, aan spoaren doar is kat aan doodgoan." Ja 't is 'n endje mens, dei aigenste kwoajong, dat beloof ik joe! Dou 't elf uur was en leutje Pait, dei vanzuls in leutje schoul leert, mit 'n voel gezicht overkwam, dou schoor Gerrietje hom ook nog gek aan, dat hai gain vrij had 'haar.. En hai kreeg Pait wel aan 't reren. „Ons juvver is ook nooit zaik, dat lelke wief!" jeuzelde hai. „Ik krieg nooit gain vrij en Gerrietje aaltied. Mag ik t'middag ook thoes blieven, moeke ?" Wat is d'r toch wat mit te doun, mit dei leujongs! En dat zoks meesters den nog zaik worden mouten . Nou haar Minoa d'r 'n hail bult drokte mit, om leutje Pait tevree te hollen . Zai het hom bekoft mit 'n buuts vol gruinaarten moar hai mos heur beloven, dat hai onder schoultied d'r nait in kammeln mog . 1 ) , ,Dat kin hai toch nait loaten ! " taargde Gerrietj e , moar dat pakte nait te best oet . Want gainain mout ons leutje ventje te noa komen, den wordt Minoa helleg. En doarom kreeg Gerrietj e ook 'n fikse klaauw over handen. ,,Ja," zegt 't ol, ,,dat stumperke mout nou noa schoul tou en aal, en nou wolst doe hom ook nog min moaken Dat zelst doe 'oaten, heur!" GEERT BLAS.
55. MALE TIEDEN. Dat heb 'k aaltied zo kend en dat mout zo blieven . En op neijoar vanzuls schaiten. Veur joaren h ēbben ze ol joar 'n haile boerenwoagen oet n ander nomen en weer in n ander zet boven op 't dak van boer Nainhoes zien schuur op Graauwdiek, en mis 2 ) d'r op vorkt . Dei boer moggen ze nait lieden. Kerel is loater vervoaren en het 'n ploats 3 ) zet in Noordbrouk mit 'n veurhoes as 'n kerk, glad oet weelde. Haarm Mulder zien vraauw is t'r 'n dochter tou. Dei kerel dut ook krēk wat he wil. Ja, dei weelde, jong. Ie waiten nait hou 't vrouger tougong, moar ik bin nou vaierentachenteg, en kom ankom haarst bie leven en welwezen in mien zēsen1) knabbelen, eten. 2) mis = mest. 3) ploats = boerderij.
72 tachentegste, moar aleer joaren gong ales veul ainvoudiger. 't Mag mie nog heugen, dat op Graauwdiek niks as wilde ganzen en raidompen wazzen en dat er gain deurrit was; moar doar was zo'n old wief, dei verkofte jenever en doar ston mit vingers in aask 1 ) op 'n bretje schreven: , ,T .A .P .P .E .R . , tapper". Moar komt er nou ais . Nou bin d'r in dat Graauwdiek drie deurritten en allerdeegs 2 ) twei smeden, en as ie d'r op w ēg lopen, ie breken n ēk over leu' jongs. Ja, 't bin elenden. 't Is 'n meroakel roare tied, moar 't ken zo nait blieven. Dei weelde, dat g ēft nog n huh elende. Ik beleef 't nait meer, moar dout ie d 'r ais denken om. Paast op! Ales bauwt 'n b•rg en gaait noa peerspul tou en op verzietjen. Ik heb z ēgd, 'k wil gain lu te verzietjen hebben, Of ze kennen 'n schink mitnemen, en aans votblieven. Moar bie veul lu is 't den ook: „gladde stevels 3 ) en gain hozen 4 ) . 't Is 'n roare wereld. Wie beleven male tieden ! " Mr. A. S. DE BLECOURT.
56. FRAANZEN EN KEZAKKEN. Kerel, hier hebben al 'n pak elenden wē st in 'n Daam, ik zeg joe. Mien oll' voader, dei het nog beleefd, dat boudel overstroomd is mit stormweer.. 't Huif joe aans niks te zeggen, as 'k vertel, dat dou 't zolt woater weer wegluip, bleven panheerns bier op ons heeg hangen. Benaauwde boudel! Moar veul benaauwder was 't mit Napoleon . Dou het d'r 'n vent west, dei het twei joar laank in raaitboorden van 't Schild 5 ) touhollen 8 ), dei wol gain seldoat worren, en dei is doar net zo laank b leven , dat Kezakken hier kwammen, dou dus 7 ) e zuk weer zain loaten. Was gain mensk, dei hom meer kon, zo zat he in 't winterhoar. Op Tatj ehorn 8 ) haar he zo veur en noa nog wat eten kregen. Dei Kezakken wazzen knoapen, hur, ik zeg joe. Voader mos heur peerden besloagen, mor ze luiten hom nait geworren, 't gong heur nait gaauw genog. Ze wollen hebben, hai zol 1) aask = as. 2) allerdeegs = zelfs. ) stevels = laarzen. 4) hozen = kousen. ) de rietboorden van het Schildmeer. 6) touhollen = vertoeven. 7) dus = durfde. 8) Tatjehorn, burnt aan de westzijde van 't Schildmeer; Tetjehorn.
5
73
twei tougelieks besloagen. En ik zēg joe, as t'r ain goud 'n peerd besloagen kon, den was voader 't. Moar zo goud kon voader doch nait besloagen, dat he Kezakken 't noa 't zin dee. Moar as horn kop mal war, den was he nait baang, want dou dei knoapen wat al te kriouleg warren, het heur anboden om heur mit veurhoamer 1 ) veur kop te haauwen . En dou was 't kloar, dou wazzen ze mak en kon hai d'r mit lezen en schrieven . Moar ik zeg joe, 't was roeg volk. In Letiense schoul, vlak bie pasterei, doar nou kezoatsiekoamer is , wazzen ze maist inkazernaaierd . Aandern wazzen bie Hogemeulen, moar ze sluipen ook wel zo moar in snei onder heur peerden, almoal van dei widde pittjes 2 ) . En smereg! Wasken en hemmeln 3 ) deden ze nait, ze rolden zuk wat in snei om . Schoon hemd aantrekken ook nait, ken je begriepen. Wai'je wat ze deden ? 'k Heb 't zuls zain bie Letiense schoul. Ze trokken 't hemd over kop en stubden 't oet 4 ) boven 't vuur, en den knapte 't van loezen . En 't zulde hemd weer aan, kloar! Roege knoapen. Ain die sprong mit peerd over Heekt 5 ) hen . Ja , past op , wat 'n elenden. En den dei Franzen in D ēlfziel! Rust noch vree haar je van dei kerels . Op Solwerd was 'n kerel, ook 'n Elemoa, hai was n og sib 6 ) tou mie, dei is zo moar doodhaauwen, dee nait gaauw genog wat ze zeden, of muik 't heur nait noa 't zin. Doodhaauwen. Zo moar hen! „ Op Solwerd , E lemoa , " vruig ik dou zo, , ,Het grootvoader van Kloas Smit zuk doar nait zo dapper hollen tegen de Franzen, dou ze horn koien ofstolen haren?" „Dapper, joa, wel was in dei doagen nait dapper in 'n Daam! Dou was d'r 'n Jan, dei was zo dapper, oh! hai zol veuraan, en den dus hail 'n Daam wel achter horn aan, o, dat was zo'n dappere vent. Moar Franzen wazzen nog nait bie Toekerd 7 ), dou zat Jan al mit boksem op hakken in slootsonderwaal. Dat was Jan! Mr. A. S. DE BLECOURT. 1) veurhoamer = grote smidshamer. 2) widde pittjes = witte paardjes. 3) wasken en hemmelen = wassen en schoonmaken. 4) oetstubben = uitkloppen. 5) Heekt, een water bij Appingedam. 6) sib = bloedverwant. 7) Toekerd = Tuikwerd, buurt tussen Delfzijl en Appingedam .
74 57. DIJ DER 'T EERSTE INKOMEN IS. „Help! Help ! Help!" „Zit ain ien daip , " wordd' er zegd. En dou Tebais dat heurde, was hom al 't aner vergeten. „Ain ien daip , joųgens , zit ain ien daip ! " raip he ; , ,'n ledder, 'n schienvat ! 'n taauw ! tou gaauw! gaauw ! " Ien ain koeraier was e deur verheerdhaid oet zien sloppen en roamde dou tegen n stoapel potten en pannen ien 't veurhoes, dat diggels hom achternoa vlogen. Of Benaars al raip: , ,hei, Tebais! mien potten ! wacht den dat 'k schienvat op heb ! " 't hulp niks . Tebais was nou nait meer ien bedoaren te kriegen . Anern hom achternoa, deur broken potten en pandiggels hen, noa boeten. 't Daip is er hail dicht bie . Veur dat lesten doarom nog boeten deur wazzen, heurden ze al weer 'n plomp. „Dat 's er al twei," zee Kouert, dei mit Wilm achteraan
kwam . En joa, 't was zo, Tebais, dei ien zien verheerdhaid moar toulopen was, zunder dat hai wat onnerschaaiden kon, was er ook al ien smakt en belkte nou nog veul haarder as dei aner. Benaars was onnertied ook kloarroakt en kwam non zulf mit 'n schienvat en 'n taauw, zien maaid mit 'n ledder d'r aansj aauwen . ,,O! doe lieber Hergott und alle Haailegen stoat mich bie!" reerde d'r ain ien 't woater. „Hans Koopman zien neie hozevelink!" raipen ze op waal. „Joa , dei is 't !" , ,Dat stumper poepke ! " zee W ilm . 't Was zó komen : Hans Koopman haar veur n dag of wat n aander pakloper, 'n spiksplinterneie hozeveelnk oet Munsterlaand kregen. Hai was deur zien petroon om bosschop stuurd noa 'n schipper, dei op Daipswaal woonde, en doar deur duusterhaid van buning ofstapt en ien 't daip valen. Moar 't vol nogal tou, dou ze der bie kwammen. Gevoar was er nait bie, dat zag Wilm vot wel, dou ledder d'r ien zet worde . Ze stonnen er moar riekelk aan 't lief tou ien, meer bragel as woater. Dou hai doarom zag, dat Tebais zien
75 kamroad oet zied drong en 't eerst bie ledder opklaauwsterde, raip hai: „Ho, Tebais , dat komt nait te pas . Velink is er 't eerst ienkomen, mout er ook 't eerst weer oet ." En hai gaf ledder 'n bons, dat Tebais, dei er aners al wel haalfweg bie op was, d' weer kop over haals ientumelde.
, ,Mou'k den verzoepen ? schandoalege lummels ! " schol Tebais. „Nee!" laachte Wilm, moar zelt dien beurt ofwachten . Doe tweitied!" Zo gebeurde 't den ook. Eerst klaauwsterde velink bie ledder op en dou Tebais. Velink was blied, Tebais kwoad. , ,B is ook nat worren , Teba is ? " vroug Kouert. Grunneger Mallebonen.
6
76 „Nat, kerel! nat, zegst doe? deurnat ben 'k, gain dreuge droad heb 'k aan 't lief." „Best beslaogen, jongens! Mooi goan!" zee Wilm. „Kom Tebais, zuik dien sloppen op, krigs aners kolle vouten. Hes ook aan 't pandiggels moaken west; dei mos nog betoalen . " G. ZIJLMA.
58. GRONNEGER LIJTTIEN. (Laid oet 't joar 1831, in de olle schriefwieze ) .
1. Nou nog n lijd veur 't algemijn, 't Xan 't Hollands nijt begriepen. Het Gronnings kan hier iederijn; Noa 't olde zingt, zal in 't gemijn Ook 't jonge truttien piepen. 2. Der is n volk, dat v'olk is dom, Dat vlokt op land en Koning; Dat volk ligt veur de hogen krom; Dij speulen met dat volk wat om, En smeren 't volk met Mining. 3. Dat volk smoorde in zien aigen smeer; 'k Wol 't was, woar ik het gunde: Och, geef dat volk ons nooit nijt weer, Dou met dat volk, 0 lijve Heer! Wat 't weerd is! Fui, 't is zunde! 4. Dou trokken de studenten op, De kriegslu en de schutters; Dij gavven heur wat op de Up, De Buren luipen in galop f Moar onze beurs wuir lutters!
5. Nou bin studenten weer in hoes, 't Is oet met heur ellende! Ze sluigen 't volk met man en moes; Nou drinkt zuk old en jonk n roes, De bliedschop het gijn ende!
77 6. De Bisschop dij van Munster kwam, 't Is hijle lank al leden, Dij sluigen ze ook al krom en lam: Nou zigt men: „'t is de zolde stam, Van nou en van 't verleden! Mr. S. REIJNDERS.
1
59.
POATRIOTTEN.
In de tied van de Poatriotten het 't er oareg to keer goan hier in 't laand . Dou is 't gebeurd, dat ter 'n man van Loppersom noa Steem tou mos . Hai kwam 'n hail koppeltje volk tegen, dij horn vruigen, wat e was. „Prinsgezind!" zee e. Nou, dou gavven ze horn 'n dik pak klappen, omdat zai Kezen wazzen, geliek as men doudestieds wel zee. Op 'n duur luiten ze hom lopen . Dou kwam e weer 'n troep volk tegen ; in dij tieden van rebulie 1 ) luip elk en ain aaltied bie 't pad. Dij vruigen horn weer, wat e was . Poatriot! zee e; hai zol nou wel beter oppazen. Mor dat wazzen net Prinsgezinden; heur voandel hangt nog in de grode Sterner kerk. Zai gavven horn net zoveel sloag, as e van de Poatriatten had haar. Dou was 't liek, en luiten ze hom weer lopen . Net dou e bie Steem kwam, was ter alweer 'n troep manlu op 't pad. Dij wollen ook al weer waiten, wat e was. Wat ik bin? zee e. Rondom duvels ben ik! Mw. HUIZENGA-ONNEKES. 1) oproer, ongeregeldheden.
^
78
60. DE PLOEMP. Hannekemaaiers zatten op Winschoter snik en voarden noa Stad. Ze bekeken zok 't laand en 't leek heur apmoal hail mooi tou. Zok mooi laand haren de Veelnks ook ja nog nooit zain. Snik komt bie 't hoogholt ; de lien van 't snikpeerd gaait ter over; ieder van ons wait wel, dat snikkevoarder horn los gooit, as ze der vot bie binnen en horn aan aander kaant weer opvangt. Mor dat wos Hans nait; hai docht nait aans, Of snik mos mit over 't hoogholt en in zien bewondern zee e tegen zien laandslu: Jongs, jongs, wat zel joe dat 'n ploemp afgeven !
61. HOU BRUUN DE BEER HUNNEG KREEG OET N AIKENBOOM. Bie Lamfried, woar dei mure staait, Lag 'n aiken boom; dei wol-e spolten. In de gleuve stakken holten Kielen, en huilen de spleet goud wied. Reintje zaag 't wel en zee blied: , ,Nou moar Bruun : hier krigst dien zin: Meer ast lust zit doar wel in!
D 'r is genog 't ken wel wat lieden; Loat moar deur dien keelgat glieden; Moar mit moate en mit fesoun Most hier aan dien lust voldoun. Mien eer was 'k kwiet, as ain 't vernam, Of d'r kwoad veur die van kwam . " Bruuntje zee: „Ik ben nait maal! Fesoun en moat hol 'k overaal." — „'t Is ook zo; wat ben 'k ook baange; Kroep d 'r in en goa dien gaange ." . . . . Veurste poten, kop en oren Mos-e in de gleuve boren. En dou ales daip d'r in stak, En Rein de kielen gauw d'r oet brak, Kon-e nait meer van zien stee, Wat veur muite hai ook dee
80 Mit aal zien dapperhaid en kracht. Reintje haar hom in zien macht, En bleef stil op 'n ofstand stoan, Om te zain hou 't aal zol goan. Lamfried kwam dou onnerwiel Oet zien hoes . . . . 'n schaarpe biel' Op zien nekke. Reintje aan 't ploagen: , ,Bruun, mien j ong, hest niks te kloagen; Lamfried komt! moak .gauw 'n gat, Want hai. brengt die lekker nat Bie dien eten; krigst 't hier braid!" Mit dei woorden, zunner ofschaid — Gong e vot , en in dei tied Was Bruun ontdekt . . . . En Lamfried, "lied Mit dei vangst, muik hoast, Om in 't loug (want dat was 't noast) Hulp te hoalen : „Kom mit! 'n beer! En dou volgd' horn 't haile heer Van mensen oet 'zien dorp . Wel kon, Vaast of slap op bainen ston, Ales luip om de beer te joagen En horn nou ais deeg' te ploagen. Dizze wol mit 'n bezzem sloagen; Enkeln. druigen vlegels, hoaken, Latten, mezzen, stokken, stoaken; Anern vorken, schop of haark. — Roeg en rauw kwammen z'oet heur waark. Lamfried luip, zo haard hai kon, Mit 'n biele! Mit veul gespeer Voamde hai veurop noa de beer! Dou dei aal de drokte heurde, Sprong hai op en reet en scheurde: 't Wor nou mainens ; hai mos d'r oet! Kwām d'r ook oet, moar lait de hoed Van 't gezicht aan de splinters hangen: Ain oor weg en baaide wangen! Wat 'n gebrul en wat 'n gebeer; Dat dee hom iesboarliek zeer . . . . Lelker schepsel was nooit moakt! Al was zien kop d 'r boeten roakt, .
81 Groter nog wen. 't ongelok; Baide klauwen reet e stok; d'Haansken vot, de vouten open . • • • Hai duurde nait meer stoma of lopen, Over d'ogen vluide 't bloud; d'Aarme Bruun verloor de moud. Joa, zo gaait 't! Elk ken weer zain: Schoa en schaande bennen ain . 't Gong hier net as overaal: Krieg ie muite of ongevaal, — Ie mouten din nog aal de sloagen Van de baangsten d'r bie verdroagen. (Vos Reinaerde, overzet in 't Oldambtsters deur J. DIJKSTRA.)
62. DREIKEUNINGEN. Zowat vief stiege 1 ) joar leden luipt ze up Dreikeuningen nog up Westerwolde mit de steern rond. Dei worde veur heur oetdroagen an n laange stok, doar n schienvatken 2 ) an hung, dat 't eiwege licht mus verbeelden. De drei keuningen zolf had laange, witte gewoaden an, n goldpampieren krone up de Up en n staf in de haand. Ze zungt n wunderliek leidken van de geboorte van Ons Leiwe Heer. As 't leidken doan was, kreegt ze van de vrou n stok spek af n metwarst : 1. Drei keuningen namt heur staf ter hand En trekt deur 't Westerwoldse land, Mit de steern, dij veur heur henne dreit, En 't licht, dat nooit nich oede geit. 1) 2)
twintigtal; lantarentje ;
82 2• De weg is zo swoar en zo wied en zo veer, En heile oet 't Oosten, doar kumpt wie ja heer. Wie vuilt goar gein honger, wie vuilt goar gein dorst, Gein kolde of natten, gein hette of vorst .
3• Wie brengt joe de bosschup van heil en gelok, De Heer last zien volk no oet piene en drok, En de engelen zungt er de lofzang so scheun Veur God en zien einiggeboren zeun.
83 4• In de kove 1 ) up stro lag Marijke dou neer, Heur nood was zo hoog en zij kon ja nich meer. En 't sneide zo nietsk, 2 ) 't wor zo duuster en kald, En der was goar 3 ) gein vuur en gein torf en gein halt. 5. Gods zeun wor geboren up stro en zo aarm, In de kove wor 't licht dou en stille en waarm, En de engelen dij kwamt dou umdeel altemoal En zungt er de lofzang, Of 't was in Gods zoal. 6•
De scheipers 4 ) in 't veld zagt het licht van umhoog, Dij gungt noa de kove in heur huik 5 ) en heur toog 6 ), Dij zagt dou het wunder, dat heur wazze meld Deur 't licht van de steern in 't Bethlemmerveld . 7• Maarkt ale no goud, wat wie hebt verteld, God zegen joen akker, joen veen en joen veld, Joen schoap' en joen lammer, joen peerd' en joen vei, De meid en de knecht en de boer en de vrou, De koujong, de scheiper en meiheer 7 ) doartou. Blieft ale goud zond ook, joe ale tegoar En blieft aal bie nkanderl Tat toukomen joar! 8. Drei keuningen nemt heur staf ter hand En trekt deur 't Westerwaldse land, Mit de steern, dij veur heur henne dreit En 't licht, dat nooit nich oede geit . 1) stal; 2) fel; 3) in 't geheel. 4) schaapherders; 5) schoudermantel; 6 een ander woord voor mantel;; ? de jongen, die op de lammeren past;
J. H . NEUTEBOOM.
•6
• 7
84 63. 'T GRUNNEGER RAS .
_... . ._. . .
1 = C. Matig vlug . ^.
.^.
_.. . ._
.
--=
....^
5 . 5 5 6 1. 7 i 1 7. 6 In de kop van 't laand aan de Duut - se kaant, Doar de ^
5 . 4 4 3 2 0 3. 4 1 3 Dol - lart broest, de zee - wind soest, Op de
1
5 •5 5 6 -7 i i 1 7 . 6 Hun - ze - grond, en aan Fi - vel - mond, Doar leeft .
A ^
p
5 2 7 6 I 5 0 4 . 3 stoer en has het Grun - ger ras. Stil en 2. 2 2 5. 4 3. 3 3 1 7 stug van oard, en wat kort van woord, Moar zien _
,
p
. i. 7
• 6 7 6 5 0 3 5 le - ven laang veur 't waark nait baang! Stil en i .i 5 3• 5 7 2 2 3 stug van oard, en wat kdrt van woord, Moar zien 6 . 5 4 3 4 2 I 1 0 le - ven laang veur 't waark nait baang!
85 Oabel Tasmans moud bleef in 't noorderbloud . Over wiedste zee noa verste ree, . • • • Hail de wereld deur komen Grunnegers veur, En ze stoan de plicht, dij op heur ligt. Moar hail daip en waarm blift bie riek en aarm W ēns noar 't houkje laand aan Duutse kaant. B. J. DOUWES.
64. DE PARREPLU. Garrelt mout noa 't bovenste vloat . Staait op 't stroatje veur 't huus, kikt in de locht, noa boven, noa beneden, noa 't daip, noa achteren, overaal h ēn, schudkopt, draait zok omme, zegt tegen zien Col mens : ,,Wief, mout 'k nou de parreplu mitnemen of nait ?" ,,Net aste wilste," zegt dei. , ,Mie ducht , zegt Garrelt , , ,wie kriegen dik wat . 'k Mot hom moar mitnemen!" „Joa hur, neem horn moar mit." , ,Joa, moar mit 'n stok lopt 't makkelker.. As 't nou dreuge blift, den is zo'n plu 'n ongemak, en den loat ie hom woaraarms stoan . " ,,Nou, loat horn den moar in huus." , ,Joa , moar as 't den regent ? Den wor 'k ja nat tot aan de hoed . Ik kon hom uut verzichteghaid toch wel mitnemen ." „Den neem horn mit . " Garrelt draait zok nog ais om, en kikt oost en west. „Toch nait onmeugelk, dat 't dreuge blift," zegt he, , ,komt 'n tikkel wind . En 'n stok is makkelker. . Kon de parreplu meschain toch wel in huus loaten . " , ,Nou , dou dat den," zegt zai 'n beetje kort Of. Hai kikt nog ais noa de wolken: , ,de zunne stekt weer zo. 'k Leuf toch, wie kriegen nog dik wat. As 'k hom moar ais mitnam ?" , ,Goud den, neem horn mit . " Nou wordt Garrelt duvels. „Wat mot dat mit dien: „neem hom mit, loat horn in huus, neem hom mit" . . . . d ēn dit, en dēn dat. Tureluurs zol je d'r ja van worn. Ie vroulu binnen niks as weerhoanen en draaisteerten ! " GEERT TEIS Pzn.
86 65. SNOUK EN SNIK. In olle tieden was 't Slochterdaip mor hail smaal. Slochtersnik kon der deur, mor 't haar ook niks over. As dij noa stad vuier, din kwam e sikkom aan waal aan weerszieden. Twijmoal in de week gong e der langs, en twijmoal in de week kwam e weerom. Nou zat ter n aiveg dikke snouk in 't Slochterdaip . En as snik ter din aankwam, din konden ze nkander onmeugelk verbie. Nou, as snik din dichtbie snouk kwam, din sprong snouk zo laank op waal. En as snik ter verbie was, sprong snouk weer in 't daip. Zo hebben ze vree holden mit nkander.. (Gron . Yolksverhalen . )
