Juni 2014 Volume 2, editie 2
Nieuwsbrief van het Nederlands Instituut voor Logotherapie en Existentiële Analyse VAN SCHOENVETERS EN ANDERE LEVENSLESSEN ‘Wat doe jij dat stom?!’ Het is al weer heel wat jaren geleden dat onze kinderen veter-les kregen op school, met als uitkomst een heus veterdiploma. Het is misschien maar goed dat ze dit op school leren, want onze dochter stelde vast dat ik het toch wel heel apart deed. Ze heeft nog geprobeerd het mij volgens de regelen van de kunst te leren, maar dat bleek verspilde moeite. Ze was daarin trouwens al door verschillende mensen voorgegaan. En ik geef toe – het ziet er wat onbeholpen uit, maar het zijn maar twee voeten en veel efficiëntiewinst valt er niet mee te boeken. Meestal strik ik mijn veters trouwens toch thuis en ziet vervolgens niemand meer hoe de strik tot stand komt. Hoe het komt? Eigenlijk heel simpel, voordat iemand er aan dacht mij strikken te leren had ik het naar het schijnt zelf ergens opgepikt. Ook andere levenslessen dienden zich soms te vroeg aan en helaas blijven de oplossingsmethoden daarvan soms net zo hardnekkig aanwezig als het schutterige veteren. We hebben het dan over onze ‘bagage’ of onze ‘rugzak’, daar waarmee het leven ons opzadelt en elk mens draagt zo een eigen verhaal met zich mee. Ik ken weinig psychologen die in hun jonge jaren geen diepingrijpende gebeurtenissen meegemaakt hebben; het heeft meegeholpen te worden wie je bent en als professionals hebben zij deze ervaringen doorworsteld en zichzelf tot een instrument gemaakt om anderen in hun levensvragen bij te staan. Toch blijft het net zoals met de schoenveters - zo nu en dan ziet het er wel eens bijna onhandig uit. En, als het goed is, ga je daar zelf met de jaren vaker om lachen. Misschien is dat wel de grootste groei van de mens in de hulpverlener. Nu moeten we jaarlijks weer onze studiepuntjes halen bij allerlei erkende instituten met geaccrediteerde opleidingen, met telkens weer de nieuwste al dan niet evidence based middelen en technieken, maar een training in lachen om jezelf, die zul je zelf moeten bedenken. Zowel voor Freud als voor Frankl zijn humor en soms zelfspot fundamentele waarden. Freud-adepten hebben dit misschien wel eens te veel over het hoofd gezien, terwijl Frankl het een centraal punt gemaakt heeft in de Logotherapie. Ik houd dan ook een warm pleidooi voor een soort moral obligation dat wie over Logotherapie publiceert met enige regelmaat iets met humor moet delen met de lezers. Een prachtige levenswijsheid – voor sommigen een techniek – is wat Frankl benoemt als de ‘paradoxale intentie’. Eigenlijk komt het heel kort hier op neer: Wens dat waar je het meest bang voor bent en dan met het doel dat het uitloopt op een ontspannende lach. En daarin zit het ontspannende – daarin zit de bevrijding en de vrijheid – zelfspot is dan ook niet jezelf neerhalen of belachelijk willen maken. Uiteindelijk is deze vorm van humor bedoeld om je eigen angsten uit te lachen en jezelf daarvan te bevrijden. Wat was ik als vader blij dat ik hier ondertussen iets van Frankl geleerd had toen onze oudste helemaal ontdaan voor het eerst met een fikse onvoldoende thuiskwam. Trouwens in zichzelf al een belangrijke levensles. Toen relativeren niet hielp was de boodschap: ‘Ga even naar buiten en dan kom je opnieuw binnen en roept “Hoera, mijn eerste zware onvoldoende! En een volgende keer ga ik proberen of ik het cijfer nóg lager kan krijgen.” Ja, ik begrijp dat je dit niet tegen elk kind kunt zeggen. Maar voor de statistici onder ons: N=1. Elk mensenkind is uniek. Echt uniek! PH
IN DIT NUMMER Wat biedt filosofie psychologie? . 2 Ontmoeting in de Jordaan .......... 3 Sinn-G‘sang ................................ 3 Lemma Hyperreflectie ................ 4 Stenograaf-typisten in ploegen ... 5 Paul T.P. Wong en Logotherapie . 6 Psychologie Magazine & Frankl... 7 Logotherapie is niet eclectisch .... 7 Filmbespreking ‘The Physician’ ... 8
COLOFON Redactie: drs. Pieter Hoekstra (eindred.) Jutta Clarke, MA dr. Leo F. de Graaff drs. Nico van Hal Peter A. Leussink, MA (Wenen) drs. Eli J.G. Meijer Sabina L. Menotti drs. Marleen M.S. Moors drs. Klaas Jan Pos drs. Viola G.P.J. Schrover drs. Henk Sissing Deze Nieuwsbrief is een uitgave van het Nederlands Instituut voor Logotherapie en Existentiële Analyse (NILEA)
ISSN 2215-0528 (digitale editie) ISSN 2215-0536
LOGOTHERAPIE, misschien wel de leukste school...
WAS DIT ECHT 1936?! Do you know that most of us today are suffering from certain dangerous diet deficiencies which cannot be remedied until the depleted soils from which our foods come are brought into proper mineral balance? The alarming fact is that foods, fruits and vegetables and grains, now being raised on millions of acres of land that no longer contain enough of certain needed minerals, are starving us - no matter how much of them we eat! The truth is that our foods vary enormously in value, and some of them aren’t worth eating as food. Our physical well-being is more directly dependent upon minerals we take into our systems than upon calories or vitamins, or upon precise proportions of starch, protein or carbohydrates we consume. Laboratory tests prove that the fruits, the vegetables, the grains, the eggs, and even the milk and the meats of today are not what they were a few generations ago. No man of today can eat enough fruits and vegetables to supply his system with the minerals he requires for perfect health, because his stomach isn't big enough to hold them! And we are running to big stomachs.
United States Senate Document #264 Presented by Rex Beach, June 1936
United States GPO
2
Vergaderingen zijn meestal saai of ze leveren stress en buikpijn op. Zo niet bij de Nederlandse logotherapeuten! Op zondag 22 juni hadden we de ontmoeting van de redactie van deze Nieuwsbrief en de besturen van NILEA en NVLEA. De afgelopen twee jaar is er al veel werk verzet om de Logotherapie in Nederland na een jarenlange afwezigheid weer nieuw leven in te blazen. Het gedachtegoed en de door-ontwikkeling van Viktor Frankls werk is juist in deze nog steeds sneller veranderende wereld van groot belang. Veel mensen zoeken naar een positieve dynamiek en de humaniteit die Frankl met zijn Logotherapie voorstond kan juist nu een waardevolle rol spelen, omdat het de mens in zijn kwetsbaarheid en kracht voor ogen heeft.
tijdens een fantastische barbecue. Sommigen van ons zijn al decennia bezig met Frankl en anderen nog maar net. Fantastisch om te zien dat de leeftijdsrange op deze zomeravond varieerde van 75 zomers tot 25 lentes jong. En ach, wie zou hier dan niet bij willen horen!
Op één van de langste dagen van het jaar hebben we elkaar ontmoet op een heerlijke zomerse avond
‘Nieuwe inzichten worden altijd gewantrouwd en gewoonlijk weersproken, enkel en alleen op grond van het feit dat ze nog geen gemeengoed zijn.’ - John Locke (1632—1704)
SYMPOSIUM “Wat heeft de filosofie de psychologie te bieden?” een kort verslag van Marleen Moors, filosofe In samenwerking met psychiater dr. Paul Bouvy, werkzaam aan de afdeling psychiatrie van het Erasmus MC, sprak ik op 15 mei op het symposium van Cure & Care Development over de vraag: “Wat heeft de filosofie de psychologie te bieden?” Met onze presentatie plaatsten wij een kritische noot bij de dominante invloed van de DSM-IV en straks DSM-5 in de behandelingen binnen de hedendaagse GGZ in Nederland. Wij introduceerden hier een alternatieve zienswijze om met existentiële levensvragen om te gaan bij patiënten. Een vraag die in deze workshop centraal stond is deze: Doet diagnostiek volgens de DSM en de daaraan gekoppelde behandeling volgens evidence-based mental health’recht aan de individualiteit en de behoefte van de patiënt? Angststoornissen en depressie zijn vandaag de dag veel voorkomende psychische aandoeningen. Patiënten worden over het algemeen behandeld met gesprekstherapie en/of medicatie. De DSM is hierbij het uitgangspunt voor diagnostiek en behandeling. De workshop was gestructureerd rond de vraag of depressie en angst enkel klinische aandoeningen zijn of dat ze eventueel intrinsiek verbonden zijn met existentiële vraagstukken, de persoonlijke leefwereld en levensvragen van de patiënt, of allebei? Hoe kan de filosofie, met name de existentieel-fenomenologische traditie, inzicht geven in andere aspecten van het mens-zijn? Uit de vele gesprekken met de deelnemers, die ik na de workshop ontmoette, blijkt dat de behoefte naar verdieping binnen de beroepspraktijk van de psychologen en psychotherapeuten groot is. De druk van de zorgverzekeraars om kort en snel te behandelen zet veel behandelaars persoonlijk onder druk om diagnoses te stellen waar ze zelf niet altijd achter staan. Niet de professioneel vastgestelde aandoening is dan de grond voor de gestelde diagnose, maar de door de financier bepaalde regels dicteren een haalbare diagnose. De persoonlijke integriteit van de behandelaar is dan in het geding. Met name het thema zingeving bleek voor veel mensen herkenbaar: vanuit de praktijk blijkt voor hen dat het niet zelden zo is dat de onderliggende zingevingsproblematiek bij patiënten als oorzaak voor depressies en angststoornissen beschouwd kan worden. Het is spijtig te zien dat er grote behoefte blijkt aan existentiële verdieping bij de zorgverlener waaraan niet tegemoet gekomen wordt en dat zij zelf erkennen dat veel cliënten worstelen met onzekerheid bij toekomstig baanverlies, wankelende relaties en het gevoel niet mee te kunnen komen met onze haastige en veeleisende maatschappij. Het doet hun pijn om te zien dat er geen ruimte is om de vragen van hun cliënten uit te diepen tijdens de behandeling. Daarom pleit ik voor het herintroduceren van humanistische psychologie in het opleidingscurriculum van de GGZ en andere opleidingsinstituten in de geestelijke gezondheidszorg, om de professional de theoretische achtergrond te bieden om zingevingsvragen te herkennen bij de patiënt, en de professional handreikingen krijgt aangeboden om zonder verlies van persoonlijke integriteit te werken. Hierin kan het werk van Frankl een grote verrijking betekenen. In dit programma moet ruimte worden geboden voor het (h)erkennen en omgaan met existentiële levensvragen en zingeving en dat deze voor zowel patiënt als zorgverlener weer de plek krijgt die het verdient.
ONTMOETING in de Amsterdamse JORDAAN Op één van de mooiste plekjes van de Jordaan, hoek van de Lindengracht en de Brouwersgracht, bevindt zich Café Thijssen, tegenover het standbeeld van de schoolmeester en de socialistische politicus Theo Thijssen, schrijver van ’Kees de jongen’, dat zich juist hier in de Jordaan afspeelt. In de Jordaan, ongetwijfeld de meest bezongen, beschreven en geromantiseerde stadswijk van Nederland, de wereld van Johnny Jordaan, René Froger, Danny de Munk, Koos Alberts en Hans Liberg ontmoetten de Weense tenor Peter A. Leussink en de ‘Nederlandse’ Franklianen uit alle windstreken elkaar op die voorjaarsdag in juni. Peter heeft 22 jaar geleden Nederland verlaten om toen nog als student Wenen te ontdekken en ontdekt te worden. Marleen Moors is, na jaren Canada, nu een beetje onze gastvrouwe in haar eigen Amsterdam; Sabina Menotti kwam van San Francisco naar Den Haag, Pieter Hoekstra is weer vier jaar
terug in Nederland na jaren Scandinavië; Jutta Clarke’s wieg stond in Oostenrijk en via de USA nu al weer wat jaren in Nederland woonachtig. Gelukkig hebben we in Viola Schrover nog een onvervalst Nederlands geluid! Logisch dat er wel een grote veeltaligheid klonk aan deze tafel in het kloppend hart van het Nederlandse lied met een snik, in die oude Amsterdamse Jordaan.
ZIN = VRIJHEID + VERANTWOORDELIJKHEID NILEA vindt haar fundering in de psychologie van Viktor E. Frankl. Logotherapie of Existentiële Analyse beschouwt het zoeken naar betekenis of zin als de primaire menselijke motivatie. Omdat mensen de mogelijkheid hebben te kiezen zijn zij verantwoordelijk voor hun beslissingen. Een
‘Sinn-G‘sang’ - Bel Canto, Logotherapie en Dementie
mens is niet slechts een marionet van
Een zangpedagogisch-logotherapeutisch project in Wenen
product van zijn milieu, maar de mens is
Sinds bijna twee jaren loopt het project ‘Sinn-G’sang’ van de non-profitorganisatie ‘Wiener Hilfswerk’ in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen. ‘Sinn-G’sang’ is een zangpedagogisch-logotherapeutisch project dat geïnitieerd is en gecoördineerd wordt door Peter A. Leussink. Peter is een Nederlandse Tenor, operazanger, zangpedagoog en Logotherapeut u.S. die al 22 jaar in Wenen woont en werkt, o.a. als Coach in het dagverblijf van het Hilfswerk Wien met mensen, die aan Morbus Alzheimer, Morbus Parkinson of andere vormen van dementie lijden en met mensen met neurologische ziektes. De leeftijd van deze mensen varieert tussen 37 en 97 jaar. Ca. 75% van de deelnemers is vrouw en 25% man.
opzichte van innerlijke bepalingen en
“Sinn-G’sang“ (zin-zingen in het Weense dialect) is een combinatie van Bel Canto, zangpedagogiek en Logotherapie & Existentiële Analyse. De toelichting op het project luidt „sinnvolles Singen trotz Krankheit“ (zinvol-zingen ondanks ziekte). Formeel coacht hij hier als voice-coach met groepen van zes tot acht personen. Net zoals in de Logotherapie kan de zingende mens zelf beslissen ‘waarom’, ‘hoe’ en ‘wat‘ hij wil communiceren. Dat wat uiteindelijk klinkt door spreken of zingen is altijd het resultaat van ‘waarom’ ‘wie’ en ‘hoe’ je bent. Dit is bepalend voor ‘hoe’ en ‘wat’ mensen van je horen en verstaan. Dat houdt in, dat deze mensen -net zoals een zanger in opleiding- aan ademhaling, houding, spreek- en zangstem werken. Informeel en wezenlijk voor de progressie is dat muziek als existentiële brug naar een zinvol leven -ondanks ziekte- bewust wordt ingezet. Dementie komt van [de-mente], wat zoveel betekent als: zonder geest. De Logotherapie beschouwt dementie niet als ‘de-mente’. Dementie is een degeneratieve ziekte waardoor mensen tijdens het verloop van de ziekte en de onherroepelijke vernietiging van hersenmassa lijden. Echter de “Nous“ (het geestelijke) wordt daardoor niet aangetast. Voor Frankl is “Nous“ een zelfstandige Existenz innerhalb der Person, of in het Nederlands: existentie binnen de Persoon, die a priori (principieel) niet ziek kan worden.
benadering, gebaseerd op de antropolo-
Frankls eerste en tweede filosofisch-antropologische thesen zeggen: De mens is a priori noëtisch (geestelijk); Het noëtische (geestelijke) ligt a priori (principieel) onaantastbaar achter de ziekte. Dit betekent dat de demente mens niet zonder „Nous“ (geest) kàn zijn. Wanneer de mens principieel “Nous” heeft, dan principieel ook ondanks ziekte, dus ook ondanks dementie. Daaruit volgt logisch, dat de demente mens ondanks zijn ziektebeeld principieel [con-mente] (mèt geest) is. Kort gesteld: de ziekte tast het fysicum wel aan, maar niet het humanum, of de humaniteit van deze mens. De centrale vraag die wij als Logotherapeuten in onze praktijk met betrekking tot dementie moeten stellen: “(Hoe) kan in deze individuele/groepssetting ‘het geestelijke’ als integratief deel van de mens (weer) geactiveerd worden?”, is een vraag die elke keer weer opnieuw moet worden gesteld. En: er is geen pasklaar antwoord op deze vraag.
Elk mens is uniek en eenmalig. Zin kan daarom alleen maar ‘ad personam‘ en ‘ad situationem‘ gevonden worden. (Frankl) Voor Peter Leussink ligt de „Noödynamiek“ (geestelijke kracht) van de Logotherapie in het “… trotzdem JA zum Leben sagen”, in het “Ja“ zeggen tegen het leven, ondanks onveranderbare feiten. Belangrijk is de individuele instelling, de houding tegenover de ziekte, zowel van de cliënt als ook van de Logotherapeut. Frankl zegt: “Je bent de ziekte niet. Je hebt een ziekte”. Het is aan de mens zelf om te beslissen, hoe hij zich tegenover de uitdagingen van het leven verhoudt. Daardoor ontstaan noëtische (geestelijke) levensruimtes die gevuld willen worden met leven. Zinvol leven! Profiel Peter A. Leussink: LinkedIn (EN) Emailadres:
[email protected] (NL/ AUT/DE/EN) Website: logonetic.blogspot.co.at (DE)
biologische of erfelijke krachten en altijd vrij om zelf positie te kiezen ten uiterlijke omstandigheden. Tussen stimulus en respons zit altijd een stukje ruimte, is de overtuiging van de neuroloog Frankl, en in die ruimte vinden we de menselijke vrijheid. Het is het doel van deze psychologische gische visie in de Logotherapie en Existentieel Analytische Psychotherapie, om cliënten te begeleiden op hun weg naar het vinden van concrete betekenissen in hun respectievelijke levenssituaties. Logotherapie biedt hulp in de heroriëntatie op het leven door middel van het serieus ingaan op de existentiële vragen en biedt herstel en ontwikkeling door het versterken van het vertrouwen in de onvoorwaardelijke zin van het leven en de waarde van de persoon. Logotherapie berust op de erkenning dat ieder mens een uniek geestelijk wezen is. Ieder mens streeft er ten diepste en ten laatste naar zichzelf en het eigen bestaan in een zinvol verband te begrijpen. Dit 'begrijpen' is zowel intuïtief, cognitief, experiëntieel als gedragsmatig. Logotherapie en Existentiële Analyse, ofwel de Derde Weense School in Psychotherapie, werd ontwikkeld door Viktor Frankl en onder deze namen werden zijn denkbeelden voor het eerst gepubliceerd in 1938.
3
‘While the Music Lasts’ - een Symposium over Muziek en Dementie BEGINSELEN van de LOGOTHERAPIE 1. De mens is een bio-psycho-sociaalspiritueel wezen, hij is een eenheid van geest, ziel en lichaam. 2. De mens wil niet alleen overleven, maar hij zoekt naar een betekenis en doel van dit leven. 3. De mens is een naar zin strevend wezen. Hij is gemotiveerd om in de wereld; in zijn bestaan en zijn handelen een betekenis te vinden. 4. De mens leeft in een wereld van betekenissen; hij zoekt naar een zinvolle vormgeving van de werkelijkheid. 5. De mens is gebonden en vrij. Hij is 'bepaald' door zijn genen; zijn leven is door sociale ervaringen 'ontworpen'. Maar zijn gedachten en zijn daden worden niet bepaald door de biologie en het milieu, want hij heeft door zijn 'geest' de mogelijkheid om te kiezen. 6. De mens is een deel van de gemeenschap, hij beïnvloedt anderen en wordt beïnvloed door anderen (familie, maatschappij, cultuur). De relatie tot anderen kan een bron van betekenis, maar ook een bron van lijden zijn. 7. De mens kan de biologische, sociale, culturele en historische invloeden overstijgen, want hij heeft de vrijheid en verantwoordelijkheid om zijn eigen leven zelf vorm te geven. 8. Elk mens is uniek en onherhaalbaar. 9. De mens kan goed en slecht, rationeel en irrationeel zijn. Want welke keuze hij telkens in de gegeven omstandigheid maakt, deze volgt uit een constante innerlijke worsteling. 10. De mens kan zichzelf veranderen en kan door te leren rijpen als een persoon. 11. In het menselijk leven zijn stress, angst, schuld, schaamte, zinloosheid, wanhoop, frustratie en tenslotte angst voor de dood onontkoombaar. Toch kan de mens een vervuld en vol leven hebben, als hij creatieve waarden, ervaring waarden en instellingswaarden verwezenlijkt. 12. De mens is er niet om zich enkel met zichzelf bezig te houden, maar zich 'kennend en liefhebbend' aan een zaak of een andere persoon te wijden.
4
4 Juni 2014, De Nieuwe Liefde, Amsterdam Een review van Peter A. Leussink Het was een van die dagen, waarop alles perfect schijnt te zijn: prachtig Hollands weer met een beetje wind, heerlijke koffie (sterk en heet) en 2 croissantjes, een goed boek, een dagblad met bijdrages over het Nederlands Elftal (alles oranje dus!) en een ontspannende dag met een Symposium over Muziek en Dementie dat straks zou gaan plaatsvinden. Zelfs de naam van de locatie aan de Costakade, “De Nieuwe Liefde” scheen een belofte in zich te dragen! Een paar maanden terug ontving ik in Wenen een persoonlijke uitnodiging van de Initiator van het Symposium Dr. Rineke Smilde. Als buitenpromovendus (Ph D) aan de Universität für Musik und darstellende Kunst van Wenen doe ik onderzoek op het gebied van ‘Belcanto en Dementie’ en schrijf hier aan mijn dissertatie. Daar hebben we elkaar leren kennen. Het Symposium droeg als motto: ‘While the Music Lasts’ en wil daarmee aanduiden dat mensen met dementie muziek nog steeds kunnen waarnemen, zèlfs in de laatste fase van hun leven. Een motto dus, dat perfect past bij het thema van het Symposium „Muziek en Dementie“. De organisatie, de ontvangst, de koffie! en de afloop waren perfect op elkaar afgestemd en iedereen was in een opperbeste stemming. Naast Rineke Smilde, die het Symposium opende, spraken specialisten op het gebied van muziek en dementie over de omgang en het gebruik van instrumenten in de begeleiding van dementerende mensen. Hoogtepunt van het eerste deel van het Symposium was de toespraak van em.o.Univ.-Prof. Dr. Peter Alheit, hoogleraar Algemene Pedagogiek aan de Universiteit Götingen (D). Alheit hield een filosofisch, zeer inspirerende toespraak over het wetenschappelijke onderzoeksproject, de workshops en de voorlezingen: er zal ‘leefruimte’ moeten gaan ontstaan, waarin alle deelnemers, musici, demente mensen en zorgdragers leren samen te werken, waardoor een curriculum kan worden gecreëerd en hoogkwalitatieve muziekeducatie voor jonge musici in opleiding kan worden aangeboden.
De realiteit in Nederland en Europa ziet er zo uit, dat het overgrote deel van de muziekstudenten geen solocarrière gaat maken. Veelal belandt deze “rest” in de pedagogiek, in sociale beroepen of ze veranderen van beroep. Het ‘Music for Life’-project van het Prins Claus Conservatorium, de Hanze Hogeschool Groningen en Wigmore Hall (UK) wil zich hierop richten. Als “Summit” tijdens dit Symposium werd het gelijknamige boek aangeboden, waarin alle details en achtergronden van dit grootschalige onderzoek zijn samengevat. Dit boek is verkrijgbaar bij Eburon Academic Publishers te Delft. Ik kan dit spannende boek van harte aanbevelen. Centraal staan de muziek en de musici en tevens de implicaties van de uitkomsten van dit onderzoek voor het hoger beroepsonderwijs. Met betrekking tot de antropologische kant van dit project en de vraag “welk mensbeeld wordt hier gerepresenteerd?” werd duidelijk dat dit project zich op de ‘Person-centered Therapy’ in de lijn van Carl Rogers beroept. Gezien de algemene visie op pedagogiek, zorg, gezondheid, etc. is deze uit de positieve Psychologie en de psychoanalyse (Freud) stammende therapierichting al wel een vooruitgang in vergelijking met wat 20, 10 en 5 jaar geleden “Best-Practice” was. Alleen vraag ik me af: wat zou Viktor Frankl hebben gezegd wanneer hij dit Symposium zou hebben bezocht? Als Logotherapeuten hebben wij geleerd, dat “niet de methode een mens kan de-humanieseren. Alleen de ‘Nous’ (Geest) waarin deze methode gehandhaafd wordt.” De mens als ‘specifiek humaan wezen’ heeft er meer dan wat dan ook behoefte aan om zin te vinden in alles wat hij doet. Daarom: de toekomst zal uitwijzen welke ‘Geest’ hier aan het werk is. Een goede vriend van mij zei eens (vrij naar de spreuk “Des einen Freud(e), des anderen Leid): “Des einen Freud, des anderen Frankl!“ De dag kwam zo ten einde zoals die is begonnen: een prachtige Hollandse avond aan de grachten van Amsterdam (met een beetje wind), heerlijke koffie (sterk en heet). Ik heb veel interessants gehoord en met veel originele, inspirerende mensen gesproken. Met een heerlijk koud pilsje in de hand zijn nog enkele goede gesprekken gevoerd en ideeën voor de toekomst geboren. Waren alle Symposia maar zó heerlijk!!!
LEMMA Hyperreflectie OPMERKING: In de logotherapie is iedere overmaat verkeerd, eerder: pathogeen. Dit geldt ook voor de overmaat aan bewustzijn (hyperreflectie), die vaak samen met de overmaat aan intentie (hyperintentie) voorkomt. Zo leidt de hyperreflectie bijvoorbeeld enerzijds tot stotteren en verhindert zij anderzijds het ontstaan van creatieve processen. Dit probleem kan door dereflectie worden opgeheven, dus door middel van vermindering van het bewustzijn, of afleiding van de aandacht, of door het wegdenken van het probleem. • Hyperreflectie is een overmaat aan bewustzijn. Een overmaat aan aandacht, een overmaat aan bewustzijn, de ‘hyperreflectie’ om ook deze term te introduceren, is niet minder pathogeen dan de overmaat aan voornemen, de hyperintentie. (Der Wille zum Sinn, p. 232) • Hyperreflectie gaat gepaard met hyperintentie De hyperintentie gaat ook hand in hand met een "hyperreflectie". De aandacht wordt nog uitsluitend door de lust bepaald. (Der Wille zum Sinn, p. 20) • Hyperreflectie is evenals hyperintentie pathogeen (a) bij seksuele neuroses en (b) bij stotteren A. In het geval van seksuele neuroses voegt zich bij de geforceerde bedoeling een geforceerde reflectie - beide zijn pathogeen: een overmaat zowel aan aandacht als aan opzet. De patiënt neemt zichzelf waar, hij let niet op de partner, hij schenkt haar geen aandacht, hij geeft haar niet zichzelf, en dit alles beïnvloedt potentie en orgasme. Er ontstaat een hyperreflectie, zoals wij haar noemden. (Theorie und Therapie der Neurosen, p. 116)
B. Het spreken wordt dan a.h.w. automatisch voltrokken; hij moet daarbij de aandacht niet op het hoe, maar op het wat vestigen. Anders leidt de gerichtheid op de wijze van spreken- i.p.v. op de inhoud van de gedachten – enerzijds tot geremdheid bij het spreken en anderzijds tot gebrek aan concentratie in het denken (Logotherapie und Existenzanalyse 53). • Hyperintentie en Hyperreflectie belemmeren creatieve processen. De op zich irrationele en daarom ook niet volkomen rationele intuïtie van het geweten stemt overeen met de inspiratie bij de kunstenaar. Inspiratie is ook in een sfeer van onbewuste spiritualiteit geworteld. Uit haar schept de kunstenaar en daarmee zijn en blijven de bronnen waaruit hij schept deels in een duister gehuld, dat nooit door het bewustzijn volledig aan het licht kan worden gebracht. Altijd weer blijkt, dat tenminste het overmatige bewustzijn met een dergelijke schepping "uit het onbewuste" tot inmenging in staat is. Niet zelden wordt de gedwongen introspectie, de wil zich bewust te maken van wat zich in de diepte van het onbewuste voltrekt, tot een gebrek van de scheppende kunstenaar. Alle onnodige reflectie kan daar alleen maar schade berokkenen. (Logotherapie und Existenzanalyse, p.79) • Hyperreflectie wordt bestreden door dereflectie (het verminderen van het overdenken) De Hyperreflectie treden we logotherapeutisch tegemoet met een dereflectie. In de strijd tegen gevallen van impotentie en van pathogene hyperintentie is een logotherapeutische techniek beschikbaar die teruggaat op het jaar 1947 (Viktor E. Frankl, Psychotherapie in de praktijk, Franz Deuticke, Wenen 1947). Wij raden aan om de patiënten ertoe te bewegen de seksuele daad "niet programmatisch te doen, maar te volstaan met fragmentarisch blijvende tederheden - ongeveer in de zin van een gemeenschappelijk seksueel voorspel" (Psychotherapie in der Praxis, p. 54). Vertaling: Leo F. de Graaff
‘Orandum est ut sit mens sana in corpore sano’ - Juvenalis (ca. 60—ca. 135), Satire X (Een mens moet bidden voor een gezonde geest in een gezond lichaam)
DRIE STENOGRAAF-TYPISTEN WERKTEN IN PLOEGENDIENSTEN... Op zijn 90ste verjaardag krijgt Frankl zijn laatst geschreven boek uitgereikt. Het is niet alleen een bijzonder cadeau voor hem zelf, maar ook voor iedereen die geraakt is door zijn bekendste boek ‘De Zin van het Bestaan’. De titel van het jongste boek luidt: ‘Wat niet in mijn boeken staat’. Nu krijgen we nog van zijn eigen hand een aantal ‘levensherinneringen’. Viktor Frankl weet dat zijn leven nu verheen voltooid is en grote aspiraties zijn niet meer nodig. Wie grootsheid en diepte zoekt zal snel grijpen naar andere titels van Frankl, maar wie gegrepen is door ‘De Zin van het Bestaan’ zijn deze herinneringen een goede nadere introductie van de persoon en het werk van Frankl. Wij hopen dat deze titel op korte termijn ook in onze taal beschikbaar kan worden gemaakt. In deze Nieuwsbrief krijgt u een voorproefje, waarin Frankl vertelt hoe dat bekende boekje ‘De Zin van het Bestaan’ tot stand kwam – even als een soort tussendoortje op zijn ‘Medische Zielszorg’, het geesteskind dat hem in de concentratiekampen in leven heeft gehouden, toen hij wist dat al zijn geliefden omgebracht waren. Dit laatste boek had Frankl in concept al geschreven voor hij ‘afgevoerd’ werd, maar toen dit manuscript verloren ging bleek dit voor hem een drijvende kracht om te overleven. Dit boek moest opnieuw worden geschreven. ‘Otto Kauders, Pötzl's opvolger als hoofd van de afdeling psychiatrie aan het Universitair Ziekenhuis, spoorde me aan het derde en laatste ontwerp van Medische Zielszorg te schrijven, om dat zo te gebruiken om te voldoen aan een van de eisen om universitair docent te kunnen worden. Dit was het enige dat me de moeite waard leek en ik begroef mezelf in het werk.
Ik dicteerde en dicteerde. Drie stenograaf-typisten werkten in ploegendiensten om het allemaal vast te leggen, zoveel kwam er vanuit het diepst van mijn hart elke dag naar boven. Dit gebeurde in onverwarmde, spaarzaam gemeubileerde kamers, waar de gebroken ramen afgedekt waren met karton. Woorden gutsten me van mijn lippen als ik langs de kamers beende. Nu en dan - ik zie het nog steeds voor me - stortte ik huilend in op een stoel. Zo ontroerd was ik door de gedachten die me vaak met een pijnlijke levendigheid overweldigden. De sluizen waren geopend. Datzelfde jaar heb ik De zin van het Bestaan in negen dagen gedicteerd. Terwijl ik dicteerde, nam ik me voor dat dit boek over de concentratiekampen anoniem moest worden gepubliceerd, zodat ik me vrij kon uiten. Op de voorkant van de eerste editie valt de auteur daarom niet terug te vinden. Het manuscript lag al op de drukpers toen vrienden me ervan overtuigden om de inhoud met mijn naam te verbinden. Ik kon hun oproep om daar de moed toe te tonen niet weerstaan, net als hun argument dat ik mijn verantwoordelijkheid moest accepteren. Is het niet vreemd dat, van al mijn boeken, juist dit de titel is waarvan ik overtuigd was dat dit boek anoniem moest worden gepubliceerd en dat het mij nooit persoonlijke erkenning mocht brengen? Dit is het boek dat nu vertaald is in 24 talen. Het is vijf keer gekozen door de Amerikaanse universiteiten als "het boek van het jaar”.’ Boekinformatie: Viktor Frankl, HERINNERINGEN – dat wat ik niet in mijn boeken schreef (eind 2014) vertaald door Pieter Hoekstra, ISBN/EAN: 978-9076375-00-7
5
LOGOTHERAPIE in NEDERLAND Logotherapie is een vorm van psychotherapie. Ontdekt en ontwikkeld door Prof. Dr V. E. Frankl (1905 1997) is Logotherapie uitgegroeid tot een van de meest invloedrijke vormen van psychotherapie.
Logotherapie is transcultureel Logotherapie is persoonsgerichte psychotherapie, waarbij de vraag naar een mogelijk zinvol leven centraal staat Logotherapie is zo zinvol omdat het 'van het leven zelf leren om onvoorwaardelijk zelf te leven' is
Bij Logotherapie gaat het om een psychotherapeutische behandelingsmethode vanuit het eigenlijk menselijke en met als doel verantwoordelijkheid in vrijheid voor verandering naar zinvol en waardig leven.
Dat is vanuit de geestelijke dimensie De mens als 4- dimensioneel wezen is 'eenheid in totaliteit' De mens als 3-dimensioneel wezen 'is' iemand, die beschikt over een psyche en een lichaam Ieder mens leeft in relatie tot anderen en kan voortdurend anders (pro-activiteit)
Wat het leven van mensen beslissend beïnvloedt is een onbewust geestelijk proces dat op de verwerkelijking van een zinvol en waardig bestaan gericht is. In dat proces kunnen situaties en condities factoren van betekenis zijn, maar nooit factoren die beperken. Ieder mens beschikt over die innerlijke vrijheid die in staat stelt om te kiezen voor het andere, verandering en voor anderen. Daarin zelf verantwoordelijk zijn en concreet zelf doen bepaalt wie iemand is. Logotherapie beschikt over specifieke methoden en gevalideerde technieken om persoonlijke ontwikkeling en permanent veranderen te faciliteren en te integreren. Logotherapie biedt expliciet ruimte voor het positief gebruiken van persoonlijke levensbeschouwelijke momenten.
‘My greatest happiness is to bring happiness to the suffering people’ - Paul T.P. Wong Dr.Paul T.P.Wong (77) heeft een grote en lange staat van dienst in de Logotherapie. Wong heeft zich altijd sterk gemaakt voor een stevige wetenschappelijke basis voor de Logotherapie om ook de zinvraag van de mens te meten volgens de eisen van kwantitatief onderzoek. Ook Logotherapie dient uiteindelijk evidence based te zijn, is zijn overtuiging. In 2012 verschijnt zijn The Human Quest for Meaning: Theories, Research, and Applications (Personality & Clinical Psychology) 2nd ed. met maar liefst 768 pagina’s.
Dr. Paul T. P. Wong promoveerde in de psychologie aan de Universiteit van Toronto. Hij bekleedde hoogleraarsposities aan verschillende universiteiten, zoals de Universiteit van York, de Universiteit van Toronto en Trent University. Hij is de oprichter en directeur van het Graduate Program in Counselling Psychology aan de Trinity Western University (TWU). Tot voor kort was hij voorzitter van de vakgroep Psychologie en Business Administration aan het Tyndale University College. Als gast-wetenschapper was hij verbonden aan de Universiteit van Californië in Los Angeles en de University of British Columbia. Momenteel besteedt hij het grootste deel van zijn tijd aan het schrijven en zijn privépraktijk.
Voor Wong is het duidelijk dat, zelfs al is Logotherapie gericht op het welzijn van elk individueel mens, dit geen argument mag zijn enkel te denken in termen van N=1, dus dat de normgroep altijd uit één enkele persoon bestaat. Het stuk hieronder is een fragment uit een artikel van Wong dat een liefdevolle kritiek levert van een man die zijn hart verpand heeft aan de zaak die hem aan het hart gaat, namelijk Viktor Frankl’s Logotherapie.
DE WAARDERING VAN DE LOGOTHERAPIE
Paul T.P. Wong
Het belang van spiritualiteit bij genezing heeft in de huidige therapeutische gemeenschap een brede acceptatie gekregen, maar Frankl was de eerste om spiritualiteit tot de hoeksteen van logotherapie te maken. Frankl kan ook worden gewaardeerd als de vader van de existentiële positieve psychologie en positieve psychotherapie (Wong, 2009), omdat hij in plaats van zich te concentreren op wat er verkeerd met ons is, zich concentreerde op wat er goed met ons is en wat goed is aan het leven, en hij bleef daarvoor staan ondanks de verschrikkingen die hij persoonlijk doorstaan heeft. Hij benadrukte ons vermogen om te reageren op de betekenismogelijkheden van aversieve situaties; door onze positieve en optimistische reacties op gebeurtenissen, zo meende hij, kunnen we negatieve krachten overstijgen en zinvol leven, ongeacht hoe onze omstandigheden kunnen zijn. Door zijn algemene holistische oriëntatie, kan logotherapie worden toegepast op een breed scala van disciplines, variërend van geneeskunde, counseling en pastorale zorg tot onderwijs en management. Het kan ook worden toegepast op alle terreinen van ons leven, zodat we onze mogelijkheden kunnen vervullen. Er zijn niettemin drie beperkingen: In de eerste plaats wordt logotherapie door logotherapeuten vaak betiteld als de Frankliaanse filosofie. Als een existentiële filosofie is logotherapie moeilijk te onderwerpen aan empirisch onderzoek of te verbinden aan relevant psychologisch onderzoek. Frankl’s antireductionisme is ook verantwoordelijk voor een gebrek aan empirisch onderzoek op logotherapie. Ten tweede, Frankl bedoelde logotherapie als aanvulling op welke therapie iemand al praktiseerde. Hoewel logotherapie verschillende logotherapeutische technieken biedt voor psychische problemen die verband houden met de existentiële vacuüm, werd het niet ontworpen om een algemeen en samenhangend kader te bieden voor counseling of psychotherapie met daarin een breed scala van vaardigheden en instrumenten. Ten derde, veel van Frankl’s getrouwen zijn tegen elke uitbreiding van logotherapie. Sommigen hebben zelfs een "gilde"-mentaliteit en proberen anderen te verbieden te refereren aan Logotherapie, als ze niet deel hebben genomen aan een door hen aangeboden reeks cursussen. Ze zijn roomser dan de paus in hun rigide en dogmatische benadering van logotherapie. Hun diepgewortelde legalistische houding heeft echter eigenlijk meer kwaad dan goed gedaan in termen van het bevorderen van Frankl's ideeën over de hele wereld. In feite heeft Frankl altijd bedoeld dat logotherapie zou worden gebruikt voor de verbetering van de humaniteit, in plaats van een klinische specialiteit voor de carrière voordelen van een paar psychotherapeuten.
6
Uit: ‘From Logotherapy to Meaning-Centered Counseling and Therapy’, Paul T.P. Wong (20/10/2011) Trent University
PSYCHOLOGIE magazine besteedt aandacht aan Frankl De zomerspecial van PSYCHOLOGIE Magazine stelt de vraag: 'Wat geeft het leven Zin?' Marleen Moors en Pieter Hoekstra mochten hier op inspreken. Viktor Frankl komt daarmee in deze special ruim aan bod. Aanbevolen om dit zomernummer mee te nemen op vakantie! Wat zou je doen als je wist dat je nog maar drie maanden hebt te leven?! Dit is een indringende vraag en in verschillende varianten komen we die bij Frankl en de Logotherapie door de jaren heen tegen. ‘Wat als dit de laatste dag van je leven zou zijn—wat zou je dan doen?’ Zo gesteld wordt het nog urgenter, natuurlijk, maar de drie maanden die deze keer in PSYCHOLOGIE Magazine aan de orde komen zijn motiverend genoeg om lezers aan het denken te zetten wat nu echt belangrijk is in hun leven.
Er begint een andere wind te waaien Jarenlang was PSYCHOLOGIE Magazine gericht op de positieve psychologie, waarvan Martin Seligman en Mihaly ‘Flow’ Csiksentmihalyi als grondleggers gezien worden. Het heeft veel mensen het gevoel gegeven hun lot meer in eigen handen te mogen nemen. Anderen hebben zich misschien wanhopig gevoeld, omdat het hun niet lukte de toch redelijke dromen voor hun eigen leven te verwerkelijken. Nu in het 7 e jaar van de crisis blijkt het voor steeds meer mensen onmogelijk in de flow te blijven, zoals wij de positieve psychologie steeds meer zijn gaan begrijpen. Niet alles ligt meer voor het grijpen en het leven blijkt weerbarstiger dan we graag willen geloven. Moeten we er blij om zijn dat dit besef nu meer doordringt? Nee, we kunnen niet dankbaar zijn voor zo’n crisis, natuurlijk. Die kost ons immers veel meer dan geld alleen! Toch valt er ook nog wel iets goeds te melden— het besef dat geluk niet valt af te dwingen als een prestatie van jouzelf biedt ruimte om het leven te ervaren, zoals het zich voortdoet. En nog belangrijker misschien, wij moeten antwoord geven op de vraag: ‘Wat geeft het leven zin?’ En dat is precies de vraag die PSYCHOLOGIE Magazine de lezer met deze special stelt.
e! ti n a k a pV o e Me
‘Logotherapie is niet eclectisch, maar logotherapeuten zijn dat wel!’ – Viktor E. Frankl Een eclectische benadering verwijst meestal naar een werkwijze waarbij gebruik wordt gemaakt van een combinatie van verschillende methoden. We spreken van eclectische therapie als de therapeut zich niet tot één stroming beperkt, zoals psychoanalyse, gedragstherapie, systeemtherapie, medicamenteuze therapie, maar uit de verschillende stromingen die elementen of technieken kiest die het best passen bij de cliënt of het probleem. Er wordt dan gekozen voor een therapie, technieken of elementen die op dat moment het beste bij de actuele problematiek en het toestandsbeeld van de cliënt lijken te passen, zo vertelt Wikipedia ons fraai. Frankl heeft zijn Logotherapie gebouwd, zoals hij het zelf zegt, op de schouders van de reuzen die hem voorgingen. Dit waren voor hem vooral Freud en Adler. En op hun schouders kon hij net weer iets verder kijken dan deze reuzen, stelde hij bescheiden. Het grote verschil tussen zijn voorgangers en Frankl is dat Freud en Adler vooral keken naar de pathologie, terwijl Frankl daar juist het gezonde deel van de mens aan toevoegde. Dit dus niet als een vervanging van het werk van de reuzen, maar de Logotherapie stelde het totaal van de menselijke existentie wel in een ander licht! Ook in Nederland geldt dat de Logotherapie zich vanaf het begin nadrukkelijk georiënteerd heeft op de Psychoanalyse van Freud. In die zin heeft Paul T.P. Wong ook gelijk dat de Logotherapie met Frankl zelf nooit de pretentie heeft gehad een compleet psychotherapeutisch ‘systeem’ te willen leveren. De Logotherapie mag zelf dan niet eclectisch zijn, maar logotherapeuten zijn dat wel! En elke school zou dat moeten zijn, anders raakt het vast in een eigen dogmatisch stelsel. Dan neigt het naar fundamentalisme en wordt het gevaarlijk voor de mens, of het
nu de cliënt of de therapeut is. Bovendien is Logotherapie niet enkel en alleen een psychotherapeutische benadering. Logotherapie gaat over het leven zelf. Sprak Frankl immers niet enkel over de ziek-geworden mens, maar juist ook over de ‘hele’ mens, dus ook over het gezonde deel van de mens?! Bovendien is het niet enkel de psychotherapeut die Logotherapie kan uitoefenen. Nee, het spectrum loopt van de therapeut of psychiater tot de moeder thuis met haar kind in tranen, bijvoorbeeld. Waarom is de Logotherapie zelf dan niet eclectisch? Dat is omdat er aan de humaniteit geen concessies kunnen worden gedaan. De weg hoe wij persoonlijk tot het logotherapeutisch mensbeeld komen zal heel verschillend zijn, maar het resultaat is nonnegotiable. De Logotherapie heeft een dimensionaal en integraal mensbeeld. Elke vorm van reductionisme is een aantasting van de humaniteit en leidt tot inflatie van de menselijke waardigheid – en uiteindelijk zijn/haar existentie. De concentratiekampen waar Frankl met zoveel andere mensen doorheen ging zijn daarvan een extreem voorbeeld, maar ook de wereld vandaag kent veel voorbeelden van dit alles aantastende reductionisme. Logotherapie is niet eclectisch, omdat de humaniteit niet gereduceerd kan worden. Humaniteit is niet aan inflatie onderhevig. De humaniteit is niet in onderdelen los te koop. Maar, jazeker! De logotherapeut – professioneel opgeleid, of gewoon wie dan ook – werkt eclectisch. De technieken van iedere logotherapeut zijn eclectisch én persoonlijk én situationeel. In de behandeling geldt ‘N=1’, want geen twee mensen zijn hetzelfde. PIETER HOEKSTRA
7
Het leven is ZINvol ZIN is voor mensen in hun hele bestaan de belangrijkste motivator ZIN kan niet aangeboden worden…. maar de voorwaarden kunnen wel gefaciliteerd worden 'er ZIN in hebben' - in onze taal is het eigenlijk zo eenvoudig ZIN blijkt een probaat middel tegen sabotage, corruptie, diefstal, misbruik, pesterijen, burnout en al die andere ongewenste effecten die daar ontstaan waar mensen niet tot hun doel komen ZINvol gefundeerd leiderschap is de grote behoefte van onze tijd
Contact NILEA Maartenplein 15 3633 EJ Vreeland Nederland 0294-785125
[email protected] www.viktorfrankl.nl
Het Nederlandse Instituut voor Logotherapie en Existentiele Analyse verzorgt vanaf 2013 opnieuw:
bevorderen van bekendheid met het werk van Viktor E. Frankl
bevorderen van de kennis van de Logotherapie in Nederland
ontmoeting tussen professionals of andere geïnteresseerden
introductie cursussen studiedagen een jaarlijkse Viktor Frankl-lezing beschikbaar maken van materialen
THE PHYSICIAN – De Heelmeester ‘In de 11de eeuw, toen duivels dansten op duistere heuvels en heksen nog met niets ontziende ijver werden vervolgd, droomt Rob Cole ervan om arts te worden.’ Een film over verboden kennis van de geneeskunde of hoe machtsinstituties alles in het werk stellen om vernieuwingen in de gezondheidszorg te voorkomen. Op deze film heb ik een kwart eeuw gewacht! Toen ik Noah Gordon’s ‘De Heelmeester’ voor de eerste keer las zag ik de beelden zich al voor mijn ogen ontvouwen. Ik geef toe, met die ruim 500 pagina’s zou het een lange film worden. Met 2,5 uur is dat ook wel een eind in die richting gekomen en toch zijn er nog heel veel scenes die ontbreken en eigenlijk zo de moeite waard zijn, dat het boek niet overbodig geworden is. Wat is het verhaal? In het middeleeuwse Londen verliest Rob Cole zijn beide ouders en staat hij letterlijk op straat. Een reizende barbier en daarmee tegelijk tandarts, amputeur en bestrijder van andere kwaaltjes aanvaardt Rob als zijn leerling. Als het leven de eis stelt aan de barbier ‘geneesheer geneest uzelf’, blijkt dit onmogelijk. Joodse heelmeesters in het Engeland van die dagen blijken over kennis te beschikken die grenzen aan het onmogelijke. En dan vallen de namen van de Perzische stad Isfahan en de befaamde dokter Avicenna (Ibn Sina) – in de film gespeeld door Ben Kingsley. ‘Ik wil leren wat jullie hebben geleerd,’ is Robs reactie. Maar voor een christen in de 11de eeuw is dat verboden, zowel voor de kerk hier als voor de moskee daar. Enkel Joden worden dan gedoogd aan de medische faculteit in Perzië. Gaandeweg de lange reis van Engeland naar Isfahan transformeert Rob Cole in Jesse ben Benjamin. De reis duurde in die tijd lang genoeg om langzaamaan thuis te raken in de Joodse godsdienstige gebruiken, het Hebreeuws en de Talmoed. Deze lange geestelijke tocht wordt in de film natuurlijk ernstig tekort gedaan. Ibn Sina In schitterende, bijna epische beelden worden de werelden van West en Oost van een millennium geleden ons voor ogen geschilderd. Wat in het boek nog veel nadrukkelijker dan in de film aan ons wordt getoond zijn de ontzaglijke verschillen in de culturen van beide werelden. Is dan niet de menselijkheid van de Perzische cultuur zelf in die tijd zo hoogstaand, de persoon van de grote geleerde Ibn Sina is dat zeker wel. Ibn Sina (980-1037) was niet alleen medicus, maar ook geoloog, paleontoloog, natuurkundige, psycholoog, wiskundige, wetenschapper, filosoof en alchemist. Hij schreef tussen de 100 tot 250 verhandelingen over de aristotelische filosofie en de geneeskunde. Zijn Canon van de geneeskunde (Al-Qanun fi alTibb) omvat meer dan een miljoen woorden en was lange tijd ook in Europa een standaardwerk. Wikipedia weet verder te vermelden: Hij schreef als een van de eersten over besmettelijke ziekten en soa's en beschreef quarantaine om verspreiding van ziekten te voorkomen. Hij schreef over het klinisch testen van medicijnen, het diagnosticeren van symptomen van ziekten en over de symptomen en complicaties van suikerziekte. Ibn Sina beschreef ook de invloed van de kwaliteit van water en voedsel op de gezondheid. Hij toonde aan dat het bloed het hart binnenkomt om vervolgens door het hele lichaam te worden gepompt. Hij voerde de verdoving in voor operaties. Ook aan de psychologie gaat Ibn Sina in de echte geschiedenis niet voorbij. In dezelfde Canon van de geneeskunde beschrijft hij een aantal psychische condities, waaronder melancholie. Hij tekent dit toch heel modern als een depressieve stemmingsstoornis, waarin de persoon wantrouwig kan worden en bepaalde soorten fobieën ontwikkelt. Ibn Sina heeft een lange traditie ingesteld, zowel in de westerse medische geschiedenis als ook – vanzelfsprekend- in de wereld van de islam. Velen van ons hebben nog steeds de beelden voor ogen van Teheran 1979, waar ayatollah Khomeini terugkeerde en waarvoor studenten als de latere president Ahmadinejad prototypisch zijn. Iran is zo voor ons een deel van de As van het Kwaad. Toch is de geest van Ibn Sina nog altijd vaardig over het volk waartoe hij hoorde. Met veel moeite heb ik zelf een aantal talen geleerd, maar dankzij Google-Translate ben ik tegenwoordig zelfs in staat talen te lezen waar ik het beeldschrift niet eens van kan plaatsen. Chinees is te doen en ook de Arabische tekens van het Perzische ‘Farsi’ kan ik zo lezen! Ik had er geen idee van dat in het tegenwoordige Iran, aan islamitische universiteiten, vrouwen bezig zijn met onderzoek naar Logotherapie en Viktor Frankl! En ondertussen zijn er zelfs enkele Engelstalige publicaties te vinden. Een recent voorbeeld is van het artikel van Leili Mosalanejad, PhD, Department of Mental Health, Jahrom University of Medical Sciences, Jahrom, Iran & Anahita Khodabakshi Koolee, PhD, Department of Family Counseling, University of Social Welfare and Rehabilitation Science, Tehran, Iran. Zij publiceerden: ‘Looking at Infertility Treatment through The Lens of The Meaning of Life: The Effect of Group Logotherapy on Psychological Distress in Infertile Women’, Royan InstituteInternational Journal of Fertility and Sterility, Vol 6, No 4, Jan-Mar 2013, p. 224-231. De film ‘The Physician’ laat een wereld zien waar grenzen worden doorbroken. Voor de machten is deze verboden kennis een bedreiging, maar altijd zullen er weer vrije geesten zijn die deze machten trotseren en alleen daarmee al tarten om verder te komen in kennis en inzicht, omwille van de humaniteit. De film en nog meer het boek geven een episch beeld van mensen die grenzen doorbreken, met Ibn Sina als historische figuur met blijvende zeggingskracht. En dan ten slotte de film zelf: De Engels gesproken film ‘The Physician’ (2013) is een Duitse productie, geregisseerd door Philipp Stölzl, met Ben Kingsley, Stellan Skarsgård, Emma Rigby en Tom Payne. Wat soms ontbreekt zijn de meeslepende montages die ‘Hollywood’ beter in de vingers heeft dan de Duitse regisseur, maar dit wordt zeker goed gemaakt door het onderliggende historische verhaal, waar Europeanen het niet zelden beter doen. De film is niet in Nederland uitgebracht en is ook niet in de handel te vinden. De Engelstalige versie is met Duitse ondertiteling beschikbaar (ASIN: B00KVZBO7W) en er is een versie van een onduidelijke herkomst met Nederlandse ondertiteling van ene alwing1971. PH
