NIEUWSBRIEF
september 2014
pag.
1
Stichting CNME 't Pakhuis, Boelenhamsestraat 7, 6672 MC HEMMEN, tel. 0488 45 33 12 E-mail:
[email protected] - Website: www.pakhuishemmen.nl
Openingstijden: maart
t/m oktober: zaterdag en zondag van 13.00 – 17.00 uur november t/m februari: alleen zondag geopend van 13.00 – 16.00 uur
VAN DE REDACTIE Dit exemplaar van onze nieuwsbrief is voor het eerst in haar, inmiddels, lange bestaan niet meer geredigeerd door Lia Rüger. Zij heeft deze taak zowat 3 jaar vakkundig en uiterst contentieus op zich genomen en uitgevoerd. In feite is zij de uitvinder van dit voor ’t Pakhuis zeer belangrijke communicatiemiddel. Vanaf nu zullen Liselotte Tap, die onlangs tot het bestuur is toegetreden maar daarover meer in deze editie, en Ton Janssen haar taak overnemen. Lia, nogmaals hartelijk dank voor het vele en goede werk dat je voor ’t Pakhuis hebt gedaan. Wij zullen proberen de door jou gecreëerde traditie voort te zetten. De Nieuwsbrief zal vanaf nu iedere drie maanden verschijnen. De volgende editie is dus rond 1 december 2014 te verwachten. Reacties van onze lezers zijn altijd welkom op ons e-mailadres:
[email protected].
VAN HET BESTUUR
door Ries Euser
Open Dag zaterdag 13 september 11.30-15.30 uur Open Dag in ’t Pakhuis op zaterdag 13 september. Op zaterdag 13 september van 11.30 tot 15.30 organiseren wij een open dag. Op deze dag is ook de jaarlijkse “appelplukdag” in de achter ’t Pakhuis gelegen boomgaard met hoogstam fruitbomen. Velen hebben daar een boom geadopteerd. ’t Pakhuis gaat een aantal veranderingen in haar activiteiten doorvoeren en wij willen graag veel mensen, jong en oud, hiermee laten kennismaken. Zo is er een GPS wandeling over het landgoed waarbij we voor de deelnemers onderweg verschillende “stops” (activiteiten) hebben. Deze wandeling die men zelfstandig of in groepjes kan doen, start vanaf het Pakhuis daar is ook de finish. Tijdens de stops zijn er allerlei opdrachten voor zowel volwassenen als kinderen. De start is tussen 11.30 en 14.30 uur. Uiteraard is er iets te drinken en daarbij wat lekkers. In ’t Pakhuis hebben we een expositie met een quiz over de teelt van appels. Er is ook een diapresentatie van oude appelrassen. Een imker geeft een demonstratie honingslingeren. Een aantal andere imkers vertellen over de bijenhouderij in de bijenstal achter ons gebouw. Uiteraard verkopen onze imkers eigen honing en zelfs walnotenolie! Evenals in andere jaren bakken we appelflappen, die daarna heerlijk vers kunnen worden gegeten. Misschien zullen we zelfs de gelegenheid hebben om creatief met pompoenen te zijn. Deze dag is dus de start van een iets andere opzet van ’t Pakhuis. Wij zullen vanaf oktober iedere 4 e zondag van de maand een wandeling organiseren, soms zal deze wandeling een bijzonder thema hebben,
NIEUWSBRIEF
september 2014
pag.
2
dat kan aansluiten bij de expositie die op dat moment in ’t Pakhuis te zien is. Dat zullen 4 tentoonstellingen per jaar zijn. Op deze wijze hopen we meer mensen voor ’t Pakhuis te interesseren. Omdat deze extra activiteiten ook extra geld gaan kosten starten we een actie om “Vrienden van ’t Pakhuis” te werven. In een folder die we deze dag zullen uitreiken worden daarover meer details gegeven. Wij hopen op deze wijze voldoende donateurs te werven om onze activiteiten te kunnen bekostigen. In ieder geval zullen onze Vrienden altijd op de hoogte worden gehouden van onze activiteiten en zij zullen gratis toegang hebben. Wij hopen U op zaterdag 13 september te mogen ontvangen.
NIEUW BESTUURSLID Ik stel mij graag even voor als nieuw bestuurslid van het CNME ’t Pakhuis. Ik ben Liselotte Tap, 43 jaar oud en sinds kort woon ik weer in Hemmen. Ik ben geboren en getogen in Hemmen op de Boelenham en het was voor mij erg bijzonder na 25 jaar terug te keren. In deze 25 jaar heb ik Chinees gestudeerd in Leiden, Media en Cultuur gestudeerd in Amsterdam, gewoond in Utrecht en Deventer, gewerkt als communicatieadviseur en veel gereisd over de wereld. Eind december zijn mijn man Frank Schimmelpennink en ik Brasserie Heerlijkheid gestart aan het Kerkplein. Toen ik de vacature zag voor bestuurslid PR en communicatie voor ’t Pakhuis heb ik direct gereageerd. Met mijn ervaring op communicatiegebied en mijn kennis van Hemmen hoop ik een goede invulling te geven aan mijn functie. Daarnaast vind ik het belangrijk dat de verschillende initiatieven in Hemmen zich met elkaar verbinden. Op deze manier kunnen we elkaar versterken en wordt Hemmen nog een stukje mooier.
NIEUWSBRIEF
september 2014
pag.
3
NACHTVLINDERAVOND In verband met de weersomstandigheden ging de vlinderavond op vrijdag 22 augustus niet door. In plaats daarvan wordt deze avond georganiseerd op vrijdag 12 september om 20.00 uur in ’t Pakhuis. Dan zal de familie Jager zal ons laten kennismaken met de vlinders van de nacht. Jong en oud zijn welkom. De avond begint met een informatieve dialezing over nachtvlinders. Aansluitend is er een korte wandeling de Kasteeltuin. Daar worden vlinders gelokt en gevangen. Hulpmiddelen daarbij zijn een wit laken, een grote UV-lamp en de lichtval, een speciale houten vangkist. Nachtvlinders vliegen in het donker, maar komen op licht af Vlinders gebruiken het licht van de maan om in het donker de weg te vinden. Met het witte laken en de lamp maken we als het ware onze eigen maan. De vlinders komen op het licht af en gaan zelf de lichtval in waar ze zich verstoppen in en onder eierdozen. Andere komen op het witte laken zitten. Op deze manier is er alle gelegenheid de vlinders te bekijken, natuurlijk met deskundige uitleg. De lamp blijft de hele nacht branden. Rond 23.oo uur wandelen wij in het donker terug naar ’t Pakhuis. Een zaklamp kan dan handig Op zaterdagmorgen 13 september om 8.00 uur is iedereen weer welkom in de Kasteeltuin om te bekijken wat er in de loop van de nacht gevangen is. De vlinders worden natuurlijk weer losgelaten. De toegang voor deze avond bedraagt € 3, - maar is, uiteraard, gratis voor vrijwilligers.
Als de weersomstandigheden ons toch weer in de steek laten zullen wij dat op onze website vermelden. Het is daarom verstandig even te kijken voordat U naar ons Pakhuis vertrekt.
De expositiecommissie.
NIEUWSBRIEF
september 2014
BIJDRAGE CULTUURHISTORIE
pag.
4
door Ton Janssen
Een van de oprichters van CNME ’t Pakhuis was de Historische Kring. In de nieuwsbrief zullen we daarom ook aandacht schenken aan onderwerpen die over de streekgeschiedenis gaan.
DS. O.G. Heldring drankbestrijder van het eerste uur Velen kennen Ds. Heldring van de naar hem genoemde Heldring Stichting die tot op de dag van vandaag gevestigd is in Zetten. Ds. Heldring was inderdaad de oprichter van de Heldring Stichting in 1848. Hij was echter een veelzijdig persoon. Zo was hij, naast dominee in Hemmen, geïnteresseerd in archeologie en geschiedenis, schrijver van diverse boekjes en stond hij aan de wieg van de strijd tegen de drank. Drankzucht was een wijd en zijd verbreid probleem en was een van de oorzaken van bittere armoede onder de bevolking. Ds. Heldring was begaan met die armoede en zag in dat het terugdringen van het drankprobleem voor een oplossing kon zorgen. Hij stelde daarom een nogal rigoureuze maatregel voor: de afschaffing van de diverse goederenmarkten. De (ook kleine) boeren gingen daar hun producten verkopen. Na afloop bezochten ze de kroegen op de weg naar huis. Daar ging een groot deel van de opbrengst verloren in drank, hoofdzakelijk jenever en brandewijn. Bier werd in die tijd nog niet gezien als sterke drank, integendeel het werd als gezond gezien. Dit was niet zo vreemd
als je bedenkt dat drinkwater nog vrij vergaard werd uit oppervlaktewater of opgepompt grondwater. Het bier (meestal lokaal gebouwen) met een, voor onze begrippen, licht alcoholgehalte was wellicht inderdaad minder ongezond. De bacteriën waren grotendeels immers verdwenen. In die tijd waren vooral Huissen en Zetten in onze streken berucht om hun vele drankgelegenheden.
Toen een andere opmerkelijke dominee uit Zetten, ds. Van Lingen, een goede vriend van Ds. Heldring, in 1864 het eerste Christelijk Gymnasium in Nederland oprichtte, jawel in Zetten(!), kocht hij een herberg. Die stond ongeveer op de plaats waar nu de Wanmolen staat en had de naam dat de drank er wel erg overvloedig vloeide. Door het Gymnasium daar te vestigen stopte dat in ieder geval ook. Exemplarisch voor de verbetenheid van Heldring bij drankbestrijding was zijn pamflet “De jenever erger dan de cholera.” uit 1838. In die tijd waren cholera epidemieën aan de orde van de dag. Men kende de oorzaak nog niet, maar Heldring ging met dit pamflet lijnrecht in tegen de toen heersende opvattingen. In de kerk in Hemmen is een gedenkplaat aanwezig voor deze markante man.
NIEUWSBRIEF BIJENVERENIGING
september 2014
pag.
5 door Henk Oosterom
De legende van Ambrosius De bij is een wonderlijk beest. Het kan bij koningen en keizers het hoofd op hol brengen en bij wetenschappers een geloofscrisis veroorzaken. Een bij is een dier, waar tal van wetenschappelijke studies aan zijn gewijd, en nog steeds ontdekken wetenschappers dingen over het gedrag van bijen dat hen doet verbazen. Een bijenvolk kent een hoogstaande vorm van beschaving, waar wij mensen nog van kunnen leren. Voor sommigen is de bij dan ook veel meer dan een dier. De bij is een icoon, een metafoor, een symbool. En van tijd tot tijd staat weer iemand op die de bij niet als dier, maar als symbooldier bestudeert. Onlangs verscheen een heuse ‘cultuurgeschiedenis van de bij’, geschreven door de Duitse dichter, vertaler en biograaf Ralph Dutli, waarin ook deze legende genoemd wordt. Het mystieke beeld rondom de honingbij heeft in de eerste eeuwen van kerkgeschiedenis, zo schrijft hij, geleid tot het ontstaan van een legende die ook voor ons van waarde is. Het speelt zich af in Trier in het jaar 339 na Chr. In de tuin van een rijkeluiswoning staat een wiegje met daarin Ambrosius, het zoontje van de Romeinse prefect. Ambrosius slaapt, met zijn mondje open. Plotseling komt er een zwerm bijen aangevlogen. De dieren gaan op het gezicht van het baby’tje zitten, ze vliegen zelfs zijn mond in en uit. Het kindermeisje holt in paniek naar de vader van het jongetje die in de tuin aan het wandelen is. Hij snelt toe, en verbiedt zijn bedienden de bijen weg te jagen – hij is bang dat ze van de weeromstuit zijn zoontje zullen steken. Tegelijk blijft vader nieuwsgierig kijken hoe het zal aflopen. Hij ziet dat de bijen kleine druppeltjes nectar in de mond van zijn zoontje laten vallen. Na een tijdje vliegen de bijen weer weg. Niet naar links of rechts, maar recht naar boven. Vader concludeert: ‘Als dit kind in leven blijft, zal er iets heel groots uit hem groeien.’ Zo moest vervuld worden wat geschreven staat, aldus de heiligenlegende: ‘Een vriendelijke uitspraak is een korf vol honing, zoet voor de ziel en gezond voor het lichaam’ (Spreuken 16:24). Ambrosius zou inderdaad uitgroeien tot een begenadigd spreker – als politicus en ook als latere bisschop van Milaan. De gelovigen luisterden graag naar de woorden die als honing uit zijn mond vloeiden. Het waren zijn preken die de jonge leraar Augustinus terugbrachten bij het geloof dat hij van zijn moeder had meegekregen. Ook was hij ook een groot bevorderaar van het kerkgezang. Naar het heet gebruikte hij populaire straatliedjes om er nieuwe liturgische teksten op te maken. De Ambrosiaanse hymnen worden heden ten dage nog steeds gezongen door de gelovigen. Ambrosius is de beschermheilige van het bijkersgilde1). Henk O. 1)
bijker is een Oudhollands woord voor imker
NIEUWSBRIEF
september 2014
pag.
BIJDRAGE VAN EEN VOGELAAR BDRAGE
6 door Kathy Luchies
Op 23 en 24 augustus werd de Dutch Bird fair in de Oostvaardersplassen georganiseerd. Onze vrijwilliger Kathy, is daar geweest als (inmiddels) grote vogelliefhebber. Hier volgt haar verslag.
Bird fair in Oostvaardersplassen 2014 Een fenomeen onder de vogelliefhebbers: Dutch Bird fair. Ik had er wel eens van gehoord, maar was er nog nooit geweest. Dat veranderde onlangs. Samen met mijn man en een goede vriendin en daar weer een goede vriend van reden we er heen. Mijn vrienden waren er al vaker geweest en waarschuwden mij dat het best overweldigend kan overkomen en dat je niet weet waar je moet beginnen, maar ze zouden mij een halt toe roepen als ik als een kip zonder kop zou rondrennen. Van te voren heb ik op hun verzoek op de site gekeken wat er allemaal te doen was en een lijstje maken welke excursies ik zou willen maken. Daar aangekomen zag ik zeer vele stands (maar 100 hoor) pfffff. Waar moet ik beginnen? Nou laat ik maar rustig naar de informatiestand lopen om kaartjes te halen voor de excursies. Eén was al volgeboekt, waardoor we moesten switchen. Oké, de eerste zou om 11.20 uur zijn i.p.v. 10.50 uur waar we eerst voor gingen. Mooi, dan kunnen we de eerste rij aan kraampjes eens rustig bekijken. Ik kwam al niet veel verder dan bij de kraam van KNNV, best interessant. Mijn man stond geduldig op mij te wachten, maar gaf met subtiele hoofdknikjes aan dat het tijd was om door te lopen. We zeiden nog tegen elkaar wat zou het mooi zijn om een vos te zien of de zeearend van dichtbij, niet wetend dat het eerste snel zou uit komen. Toeval? Geluk? Als we niet veranderd waren van excursie dan hadden we dit niet gezien! De tijd vliegt en het werd al gauw 11.20 uur zonder dat ik veel van de kraampjes had gezien. We gingen op pad met iemand van de vogelbescherming die onderweg het één en ander vertelde over de omgeving. Plots stond iemand van de groep stil en zei: stil zijn daar loopt een vos. En ja hoor daar kwam rustig een vos aangelopen. De fototoestellen deden volop hun werk. Wat een pracht van een beest. Nog nooit van zo dicht bij gezien (en ik was niet de enige), dit was niet normaal, het leek wel op bestelling. Hij ging rustig een meter van ons vandaan zitten. Keek om zich heen en waste zich. Terwijl de groep de ene shot naar de andere maakte ( ik dus ook ) en vol verbazing de vos bleef volgen. Uit zichzelf liep hij rustig verder en ging een paar meter verderop languit liggen: poseren leek het wel. Heel bizar. Later nog een wandeling gedaan en bijna geen kraampjes gezien, behalve een reis naar Tanzania (mogelijk onze volgende vakantiebestemming). En de andere 98 kraampjes?... Ik denk dat we dan volgend jaar maar terug komen! Groetjes Kathy P.S. Helaas hebben we de zeearend als een ver stipje gezien, maar wel 2 wespendieven en 3 soorten zwaluwen (1 jonge die onder de brug op een takje zat en al vliegend gevoerd werd). Vanuit een uitkijkhut zagen we reeën en verschillende ganzensoorten.
NIEUWSBRIEF
september 2014
DE BOELENHAMSESTRAAT
pag.
7 door Liselotte Tap
Huize de Boelenham CNME ’t Pakhuis ligt aan de boomrijke weg de Boelenhamsestraat. Naamgever van deze straat is Huize de Boelenham, gelegen schuin tegenover het station Hemmen-Dodewaard. De Boelenham heeft een rijke historie achter de rug. Op het terrein zijn twee plaatsen waar door de eeuwen heen huizen zijn gebouwd, verwoest, afgebroken en weer opgebouwd. Een van die plaatsen is een omgracht gedeelte, dat nog steeds bestaat. Op de andere plaats staat het huis de Boelenham uit 1927. H et huis den Boelenham, Abraham Rademaker, 1697-1735
Van Doornick De Van Doornick’s waren al vanaf de 9e eeuw heren van Hemmen. Zij waren ridders en bekleedden belangrijke functies. Zo waren zij richter en ambtman van de Neder-Betuwe en Overbetuwe. Waarschijnlijk heeft heer Borre van Doornick het adellijk huis de Boelenham aan het begin van de 14e eeuw laten bouwen. Van Lynden De zoon en opvolger van Borre van Doornick was Willem Borre van Doornick. In 1360 werd voor het eerst de Boelenham genoemd, wanneer enig kind en dochter van Willem Borre van Doornick, Elisabeth, trouwt met Steven van Lynden. Met dit huwelijk gaat de Heerlijkheid Hemmen, en ook daarmee de Boelenham, over op het geslacht Van Lynden. Wachtkasteel De Boelenham deed dienst als een wachtkasteel voor de heren van Hemmen. Nazaten van de heer bewoonden de Boelenham, totdat de heer stierf. Dan mocht de opvolger van de heer van Hemmen de Boelenham inruilen voor het Slot Hemmen. Het woord ‘boele’ was dan ook een naam die aan naaste verwanten werd gegeven. Ham betekent een afgeperkt stuk grond. In de eeuwen die volgden heeft de Boelenham inwoners gehad van verschillende pluimage; heren, ridders, infanteristen, politici en boeren. Het spook van de Boelenham In de Betuwe werden veel spoken en geesten waargenomen. Eeuwenlang sprak men van het spook van Hemmen. Een ‘schimmige’ generaal zou op zijn paard bij de Boelenham rondrijden. Vele bewoners uit Hemmen en Dodewaard hebben deze generaal gezien. Heldring schreef in 1838 hierover in zijn boek ‘Wandelingen ter opsporing van Bataafsche, Romeinsche Oudeheden, Legenden’. Wie deze generaal zou zijn geweest, was niet bekend. Maar gezien de geschiedenis van de Boelenham vol ridders, gevechten en brandstichtingen is het niet onwaarschijnlijk. De hele geschiedenis kunt u lezen op www.boelenham.nl.
NIEUWSBRIEF
september 2014
ACTIVITEITEN en EXPOSITIES
pag.
8 door de redactie
Tot 1 december 2014. Zoals we al vermeld in deze Nieuwsbrief zijn we momenteel druk met onze heroriëntatie. Dat betekent dat we buiten de al vermelde evenementen op 12 en 13 september nog geen afgeronde plannen hebben voor de komende maanden Zodra we een evenement organiseren zullen we dat op onze website vermelden. Dus houd ons daarop in de gaten. Hierop is één uitzondering: In het kader van de herdenking van het feit dat de Operatie Market Garden in de tweede wereldoorlog op 17 september a.s. 70 jaar geleden werd gelanceerd organiseren wij, in samenwerking met de Historische Kring Midden-Betuwe, vanaf 16 november een tentoonstelling. Hierin besteden we vooral aandacht aan het lot van de burgerbevolking in dit gebied. Na het mislukken van de slag om Arnhem was de (Over)Betuwe gedurende een half jaar oorlogsfrontgebied met alle gevolgen van dien. Naast foto’s uit deze tijd, ook van de evacuatie naar Brabant en België, worden ook wat filmpjes vertoond. Op zondag 23 november (jawel de 4e zondag van die maand!) organiseren wij een wandeltocht naar sporen uit 1944/1945 van de strijd en verwoesting in Hemmen. Nadere berichten volgen op onze website.
WANDEL- en FIETSROUTES Er zijn op dit moment twee wandelroutes (natuur + natuur en cultuur) en één fietsroute door Hemmen. Deze routes zijn verkrijgbaar (à € 2,00 per stuk) bij de balie tijdens openingstijden (zie hieronder).
NIEUWSBRIEF
september 2014
pag.
9
Deze Nieuwsbrief is mede mogelijk gemaakt door Loodgietersbedrijf DOELEMAN uit ZETTEN
WIST U DAT ……………………………. ? wij zeer blij zijn met een reactie van u op deze Nieuwsbrief; u altijd tijdens openingstijden kunt binnenlopen in 't Pakhuis; de entree gratis is en de koffie en thee klaar staat; dit Fairtrade koffie en thee is; er ook een winkeltje is in 't Pakhuis; en een 'bibliotheek' met naslagwerken; wij altijd nieuwe vrijwilligers kunnen gebruiken; u hiervoor van harte bent uitgenodigd.
BESTUUR, bestaande uit: Ries Euser (voorzitter + contactpersoon NME) Albert Olde Daalhuis (penningmeester + contactpersoon voor Beheer en Horeca) Liselotte Tap (PR en communicatie) Ton Janssen (contactpersoon Nieuwsbrief en ICT) Madeleine Oirschot Administrateur: Marco Knaap BEHEERDERS: Marjo Broekman en Luuk Mombers Coördinatoren WERKGROEPEN: NME: Hans Cornelissen Bijenvereniging: Henk Oosterom Activiteiten: Kathy Luchies – Hendriksen PR: Liselotte Tap Exposities: Henny Wolters Baliedienst: Beheerders Nieuwsbrieven: Ton Janssen CONTACT EN OPENINGSTIJDEN: maart t/m oktober: za en zo van 13.00 – 17.00 uur november t/m februari: zo van 13.00 – 16.00 uur
