NIEUWSBRIEF NUMMER 1.
Overkapping binnentuin Gemeentemuseum Den Haag Een toekomstgerichte verrijking voor het publiek en de stad
Het museum in de 21ste eeuw Het Gemeentemuseum is een museum om verliefd op te worden. Bezoekers voelen zich er uitermate op hun gemak. Dat wordt ook vertaald in de bezoekcijfers: het Gemeentemuseum is met ruim 300.000 bezoekers per jaar het best bezochte kunstmuseum buiten Amsterdam. Maar ondanks al de schoonheid en de menselijke maatvoering heeft het gebouw uit 1935 ook beperkingen voor een eigentijdse museum in de 21ste eeuw. De bezoeker wil, terecht, vandaag de dag onthaald worden op een museumbezoek dat aan veel meer voldoet dan enkel kunst kijken. Horeca, winkel
en samenzijn worden steevast als belangrijke aspecten opgevoerd. Het museum moet tegenwoordig dan ook meer service bieden dan in het verleden. Het bezoek moet het gevoel hebben thuis te komen, het wil graag een band opbouwen met een museum. De eisen aan een museum van de 21ste eeuw zijn dan ook wezenlijk anders dan in de periode rond 1935 gangbaar was. Service kunnen bieden aan de bezoekers, relaties opbouwen met het bedrijfsleven en tentoonstellingen van extra activiteit voorzien zijn wezenlijke veranderingen. Berlage zag de binnentuin als centrale ontmoetingsplek. De deuren vanuit de museumzalen mochten openstaan en het bezoek kon op bankjes 1
napraten over de kunst. Tegenwoordig kan dat vanwege klimatologische eisen niet meer. Sterker, in de zalen rond de binnentuin hangen schermen om het daglicht buiten te houden, waardoor het museum zich eerder afkeert van de binnentuin. En dat is jammer, want Berlage heeft juist de gevels van de binnentuin het rijkst geornamenteerd. Een overkapping zal die luister weer laten schijnen. Bovendien kan het binnenplein beter voldoen aan de oorspronkelijke plannen van Berlage, het kan opnieuw een ontmoetingsplek worden, zoals hij had voorzien. Daardoor zal ook de helderheid van het ontwerp van het museumgebouw duidelijker worden. Nu moeten bezoekers steeds om de min of meer onzichtbare binnentuin heen met als gevolg dat ze zich vaak verdwaald voelen. Met het binnenplein als centraal punt zal de routing weer overzichtelijker zijn. Bovendien zal het publiek langer in het museum verblijven om bijvoorbeeld na te praten, koffie te drinken of zich verder te verdiepen in de informatie die het kan raadplegen in de “nieuwe” binnenruimte. Inhoudelijk zal het nieuwe meubilair voor het plein aansluiten bij het hoge niveau van vormgeving van de collectie en het gebouw. Er zal gezocht worden naar ontwerpen van meubilair die zich verhouden tot de collectie en het gebouw. Na een grondige bestudering van het ontwerp van Berlage kwam een aspect naar voren dat ons, directie van het museum en architect, uiteindelijk overtuigde dat een overkapping niet alleen technische maar ook ethisch mogelijk is. De begane grond zoals die nu functioneert en ooit door Berlage is ontworpen, verschillen hemelsbreed van elkaar. Destijds was bijvoorbeeld het Rijks penningenkabinet, met een eigen ingang, gevestigd op de begane grond. Bij de grootscheepse renovatie van het gebouw eind
jaren negentig, uitgevoerd door Braaksma & Roos, het architectenbureau dat nu ook het ontwerp voor de overkapping heeft gemaakt, is er vaak in de geest van Berlage gewerkt. Maar lang niet altijd is de originele inrichting uit 1935 aangehouden. In die geest willen we nu ook de overkapping realiseren. De materialen en de detaillering moeten aansluiten bij de sfeer van het bestaande gebouw, zonder dat het een kopie wordt. Onze aanvankelijke huiver om het Berlage gebouw aan te raken, is omgeslagen in enthousiasme voor een uitbreiding die het karakter van het gebouw juist kan benadrukken. Dit enthousiasme wordt gedeeld door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Monumentenzorg en Welstand van de gemeente Den Haag. Al in het eerste overleg met deze instanties hebben ze aangegeven de plannen te steunen.
Meerwaarde overkapping In eerste instantie is het inhoudelijke idee voor een overkapping voortgekomen uit de wens de museale publieksontvangst beter te kunnen faciliteren, zoals hiervoor beschreven. Zo zal de overkapping de mogelijkheid bieden de routing en de horeca te verbeteren. Daarnaast kan het museum meer ontmoetingsruimte aan te bieden waar publiek kan genieten van een kopje koffie en kan bijpraten. Ook kan het publiek daar via wifi werken uit de collectie online bekijken. Maar de overkapping betekent inhoudelijk gezien veel meer voor het museum, het functioneren zal er wezenlijk door veranderen. Zo zal het tentoonstellingsprogramma daadwerkelijk anders worden. Naast de reguliere kunsttentoonstelling kan nu een zijprogramma worden georganiseerd met bijvoorbeeld dans of muziek. Maar er kan bijvoorbeeld ook geproefd worden van 2
vergeten groentes bij een tentoonstelling over serviezen en tafelzilver. Vanwege museale condities kan dat niet op de tentoonstellingszalen. Ook in deze zin is de ingebruikneming van de binnentuin van essentieel belang voor de toekomst. Want steeds meer fondsen willen enkel een tentoonstelling meefinancieren als er een interessant zijprogramma is. Maar misschien het meest interessante, voor het museum met de grootste modecollectie van het land, is dat er op het binnenplein straks een modeshow georganiseerd kan worden.
Cultureel ondernemen Afgezien van de inhoudelijke meerwaarde voor kunst en publiek van een overkapping, krijgt het museum met een binnenplein de mogelijkheid zich beter als cultureel ondernemer te profileren en meer geld uit de markt te halen. In avonduren en bij speciale gelegenheden kan het binnenplein dienen voor ontvangsten, diners, recepties, (product)presentaties etc. En dan heeft het museum iets te bieden dat elders in de stad Den Haag zo goed als niet voorhanden is: een grote zaal met allure voor groepen tot ruim 450 personen. Complexe opgave Met het plan een overkapping te willen aanbrengen is vervolgens een proces gestart om dit verder uit te werken. Hierbij moest een
groot aantal variabelen met elkaar worden gecombineerd om uiteindelijk tot de gewenste ruimte te komen. Het oorspronkelijke Berlagegebouw brengt twee belangrijke vraagstukken met zich mee. Het gebouw is een Rijksmonument. De architectuur van de overkapping als toevoeging aan dit monument mag de monumentaliteit van de oorspronkelijke architectuur niet fundamenteel aantasten sterker nog, deze zou juist belevingswaarde moeten toevoegen. Een minstens even grote opgave is om een oplossing te vinden voor de constructieve beperkingen die het Berlagegebouw heeft. Het gebouw is niet in staat om, zonder ingrijpende aanpassingen binnen het bestaande museum, het gewicht van het dak te kunnen dragen. De nieuwe ruimte zal onder alle omstandigheden prettig moeten zijn om in te verblijven. Dit betekent dat de akoestiek in de ruimte bij alle voorgenomen activiteiten en bezettingen goed moet zijn. Hetzelfde geldt voor de temperatuur en frisheid van de lucht. Tot slot moet rekening worden gehouden met kwesties die met veiligheid te maken hebben. Vanuit brandveiligheidseisen wordt een aantal beperkingen meegegeven aan het ontwerp. Het afvoeren van het hemelwater zal zo moeten zijn dat er 0% kans is dat er water in de ruimtes met kunst komt. En het dak zal een zware sneeuwlast moeten kunnen dragen en er moet over gelopen kunnen worden.
3
Schets dwarsdoorsnede overkapping. Het dak “zweeft” op het gebouw, steunt op (2x 4) kolommen die vervolgens steunen op de constructie van de wonderkamers
Planning werkzaamheden Afgelopen maandag 23 september zijn de voorbereidende werkzaamheden gestart. Het kunstwerk van Sol Lewitt en de tegels zijn uit de binnentuin verwijderd. Het kunstwerk zal worden herbouwd in de beeldentuin, zo is het plan. In de week van 30 september zal de gehele binnentuin worden leeggemaakt. Het gras en het zand zullen eveneens worden verwijderd. De strakke planning van de werkzaamheden zal ertoe moeten leiden dat de binnentuin half maart 2014 zal zijn overkapt en in
gebruik genomen kan worden. Het zal erom spannen. Om de mogelijkheid op succes te vergroten zal er een extra bouwvloer worden ingebouwd die op het eerste “dak” zal komen te liggen. Hierdoor kan er tegelijkertijd worden gewerkt aan de vloer en aan het dak. De ruimte onder de bouwvloer zal hiermee donker worden en daarmee zal het daglicht aan de zijde van de binnentuin gedurende een deel van de bouwtijd verdwenen zijn. De komende weken zal ook het grind van het dak worden verwijderd. Dit is nodig om glasbreuk te voorkomen dat wordt veroorzaakt door vogels die het grind 4
oppikken en weer (maar dan uit de lucht) laten vallen. Aanspreekpunt tijdens de bouw Karel Kolk zit vanuit het Gemeentemuseum in het bouwteam. In zijn rol coördineert hij de afstemming tussen de bouw- en de museale activiteiten.
De volgende nieuwsbrief De volgende nieuwsbrief zal rond 15 oktober verschijnen. Hans Buurman – adjunct directeur
Belangrijke keuzes Alhoewel de bouwwerkzaamheden al zijn begonnen zullen de komende weken nog enkele belangrijke beslissingen genomen worden. Deze beslissingen hebben direct gevolgen voor de beleving en de uitstraling van de nieuwe ruimte. Het gaat b.v. over licht, kleur, materialen en meubilair.
5
