Nieuwsbrief nr.22 uitgave: december Meer Engels op basisschool. Week van het Nederlands levert 'gauwkost' op. Inhoud

Nieuwsbrief nr.22 uitgave: december 2008 redactie: Arno Schrauwers

Bestuur: Arno Schrauwers (vz.), vacant (secr.), Jan Roukens (penn.), Michel Didier, Kees Vermeij.

Postbank: 820 8521 webstek: http://www.stichtingnederlands.nl e-@dres: [email protected] postbus 75357 1070 aj amsterdam

Alles van waarde is kwetsbaar, het waardeloze behoeft geen verdediging

Meer Engels op basisschool

Week van het Nederlands levert 'gauwkost' op

23 november 2008 - Onderwijsminister Plasterk wil op een aantal basisscholen op proef een deel van de lessen in het Engels te geven, zo stelt De Telegraaf van vrijdag 21 november. Op die manier moeten de leerlingen zich deze taal beter eigen maken, is het verhaal van Plasterk. De Onderwijsraad heeft onlangs in een advies aan de minister aangedrongen op meer Engels in het basisonderwijs. Op dit moment bieden 168 scholen hun leerlingen al op vroege leeftijd onderwijs in vreemde talen, vrijwel uitsluitend Engels. Dat aantal groeit de laatste jaren sterk. Volgens de wet dient op de basisschool les te worden gegeven in het Nederlands, maar evenals in het tertiair onderwijs, lapt de huidige onderwijsminister de wet aan zijn laars. (zie ook blz 2). De schrijfgroep van sN is inmidddels in de pen geklommen en heeft diverse Kamerleden aangeschreven om dit heilloze plan van Plasterk te verijdelen. Kies je/Uw Kamerlid uit (http://www.tweedekamer.nl/kamerleden/alle_ kamerleden/index.jsp) en schrijf hem/haar een e-bericht of schrijf op papier naar Tweede Kamer Postbus 20018 2500 EA Den Haag Je/U kunt ook proberen Plasterk een reactie te ontlokken via [email protected] of via Ministerie OC&W, Postbus 16375, 2500 BJ Den Haag maar ik geef dat minder kans.

22 oktober 2008 - De week van de 20ste oktober stond bij de Vlaamse omroep VRT in het teken van de Nederlandse taal. Zo was er op 21 oktober een symposium over de rijkdom van de Nederlandse taal en besteedden zowel radio- als tv-zenders extra aandacht aan het Nederlands. De prijs van € 500 uit voor de bedenker van de beste tegenhangers van de vijf ergerlijkste Engelse woorden of uitdrukkingen ging naar Hilde Scheldeman uit Mariakerke (OV) die gauwkost bedacht voor fastfood.. De alternatieven van de dagwinnaars dongen op vrijdag 24 oktober 2008 mee voor de superpot van 500 euro aan vakantiecheques. Volgens juryvoorzitter en VRT-taalraadsman Ruud Hendrickx heeft hij zich bij de jurering laten leiden door een aantal principes: 'Ik vind dat als je een nieuw woord verzint, dat er ook veel kans moet zijn dat mensen het gaan gebruiken. Het mag dus zeker niet te gezocht klinken. Het moet ook een woord zijn dat op een heel soepele manier in de taal kan ingepast worden en er moet een speels element in zitten. En daarom heb ik als winnaar gekozen voor de ‘gauwkost’ van Hilde. Andere aangedragen tegenhangers waren onder meer winkeljagen en reksnuffelen voor shoppen, kopsmuk voor facelift en bosros voor mountainbike. (zie op internet: http://radio2.be/regiodetailpagina.cfm?idr=7285®id=25 ). De Nederlandse omroepen deden niet mee aan de Week van de Taal, maar waren volgens organisator Ruud Hendrickx goed vertegenwoordigd op een in Antwerpen gehouden taalsymposium. Hendrickx gaf te kennen

Inhoud Blz 2 Verslag Congres Brussel Blz 2 Brief Plasterk Blz 6 Dankwoord Thomas von der Dunk Blz 8 Geknipt Blz 9 Anglowaan

sN-nieuwsbrief

1

1 december 2008

het een goed idee te vinden de Nederlandse zenders het volgend jaar bij de week van de taal te betrekken.

Acceptgiro's Ingesloten bij deze, papieren, nieuwsbrief vind(t) je/U acceptgiro's. De organisatie van het congres heeft ingrijpende gevolgen gehad voor de kas van sN en met het oog op vervolgactiviteiten, waaronder mogelijke juridische stappen, kan de stichting wel weer wat vers geld gebruiken. Geef(t) gul.

Een vrij uitgebreid verslag van het congres is hieronder te vinden. Een vrijzinniger (beeld)verslag is te bekijken op de webstek van het Ampzinggenootschap, dat de muzikale noot op het congres verzorgde. Het ligt in de bedoeling dat er binnenkort een officiëel verslag van het congres verschijnt met aanbevelingen voor de herinvoering van het Nederlands als taal van de universiteit.

Strandtaal Tijdens de Strandzesdaagse deze zomer augustus, heb ik een voorbeeld van taalkundig goed en kwaad aangetroffen en daarvan een paar foto's gemaakt. Bij een strandpaviljoen stonden windschermen, voor zonaanbidders. Met een speelse tekst erop, nou ja, dat kan. Maar waarom nou juist in het Engels, terwijl in hoofdzaak Nederlanders en ook veel Duitsers het strand bezoeken? Interessant doen. Aanstellerij! Geen goed woord voor over!

Plasterk maakt zich niet sterk voor het Nederlands 13 oktober - De Nederlandse onderwijsminister Ronald Plasterk ziet geen redenen maatregelen te nemen om de positie van het Nederlands als taal van de wetenschap te versterken. Ook vindt de bewindsman het niet nodig universiteiten te houden aan de taalclausule in de wet op het wetenschappelijk en hoger onderwijs. Die clausule stelt dat het Nederlands de voertaal is in het universitair onderwijs. De bewindsman stelt dit in antwoord op vragen van de stichting Nederlands ter voorbereiding op het congres in Brussel op 10 oktober over de taal van de universiteit en wetenschap. Het congres was een 'co-productie' van NL-Term, ANV Vlaanderen vzw en de stichting Nederlands. Volgens de minister is de positie van het Nederlands voldoende gewaarborgd in de wet en houden de universiteiten zich keurig aan de taalclausule. Uit een onderzoek van de commissie cultureel verdrag Vlaanderen-Nederland uit 2007 blijkt echter dat het Engels in de tweede fase van de academische opleiding aan de Nederlandse universiteiten overheerst. De universiteit van Maastricht is nagenoeg geheel verengelst. In de tweede fase aan de Technische Universiteit Delft wordt geen Nederlands meer gebezigd. De stichting Nederlands bezint zich op verdere stappen. Het congres over de taal van de universiteit in het Vlaamse parlement in Brussel heeft zich geheel gericht op deze brandende kwestie. Extra munitie werd aangedragen door een recente uitspraak van de Vlaamse minister van innovatie en economie Patricia Ceysens, die bij de opening van het academisch jaar stelde dat er wettelijk meer mogelijkheden zouden moeten komen voor Engels aan de Vlaamse universiteiten. De teneur van het congres was dat het Nederlands weer de voertaal aan de Nederlandse universiteiten diende te worden. sN-nieuwsbrief

Maar gelukkig. Wat verderop stond een waarschuwingsbord in drie talen, Nederlands bovenaan. Wel de buitenlandse bezoekers in hun taal van dienst zijn, maar ze ook laten merken dat ze zich hier in Nederland bevinden. En zo hoort het. T.Hoevers

Gedenkwaardig congres krijgt nog een staartje (Een (bewerkt) verslag van Ghislain Duchâteau van het Verbond der Vlaamse Academici) Monica van Kerrebroeck, CD&V, voorzitter van de Onderwijscommissie van het Vlaamse Parlement, was de openingsspreker op het congres over de taal van de universiteit, dat gezamenlijk georganiseerd werd door NLTerm, ANV vzw en de stichting Nederlands in het Vlaams Parlement in Brussel op 10 oktober. Van Kerrebroeck verwees in haar toespraak naar een uitspraak van Vlaams onderwijsminister Frank Vandenbroucke dat elke Vlaamse jongere een Nederlandstalig diploma moet kunnen verwerven. 2

1 december 2008

Er zal een evaluatie komen van het taalgebruik behouden blijft, zowel voor de bachelors- als voor de in het hoger onderwijs. Volgens de parlementari- mastersopleidingen. Die regeling kent een uitgekiende balans tussen onderwijs in het Nederlands en onderwijs in een andere taal met het oog op internationalisering, aldus Devreese. Dr. Albert Oosterhof van de Culturele Commissie Vlaanderen-Nederland ging in zijn bijdrage in op der CVN-inventarisatie van het gebruik van het Engels in het tertiair onderwijs in Nederland en Vlaanderen uit 2007 (“Engels voertaal aan onze universiteiten? Een inventaris voor de Culturele Commissie VlaanderenNederland”). Eerder in 2001 voerde het CVN ook al een enquête uit onder de rectores magnifici van de universiteiten. Bij de inventarisatie van 2001 gaf de CVN aan dat de bacheloropleidingen volledig in het Nederlands ër is dit congres meebepalend voor de beslissin- zouden moeten verlopen, terwijl in de masters het aangen die in dat verband moeten worden genomen. deel van het Engels hooguit 20% mag zijn. Uit het reDr. Yvo Peeters, ondervoorzitter van ANV vzw, centste onderzoek kwam naar voren dat aan de meeste sprak namens de organiserende verenigingen. Nederlandse universiteiten het aandeel van het Engels Terwijl in de derde wereld nog vele volkeren in het bacheloronderwijs beperkt blijft , maar dat in de strijden voor onderwijs in eigen taal, verkwanse- masterfase de helft of meer van het onderwijs in het len de Nederlandse en Vlaamse politieke en aca- Engels wordt gegeven. Er is in Nederland over het algedemische overheden dit fundamentele mensen- meen sprake van een toename van het gebruik van het Engels. Aan Vlaamse universiteiten is het aandeel van recht, zo stelde Peeters. Vanuit een misbegrepen internationalisme wordt het Engels, mede door de taalwetten, veel beperkter. sinds enige tijd een niet-aflatende campagne ge- Oosterhof merkte op dat de universiteiten niet noodzavoerd ten voordele van het Engels. Vooral in kelijkerwijs een reëel beeld geven van het aandeel van Vlaanderen, dat amper iets meer dan een halve het Engels. Hij hield het voor mogelijk dat instellingen eeuw het recht op hoger onderwijs in de moe- het aandeel van het Engels juist groter voorstellen dan dertaal heeft bevochten, zou men beter moeten het is, omdat ze een internationale uitstraling nastreven. weten, aldus de ANV-er. Echter ook grotere taalgebieden zoals het Italiaanse, Duitse en zelfs Franse lijden onder veren- Koploper gelsing. Opleiding en navorsing in een andere taal leidt volgens Peeters tot conceptuele veren- SN-bestuurslid Jan Roukens onderzocht hoe groot de inging, terminologische verarming en bovenal tot vloed van het Engels was aan andere Europese universiimpliciete overname van maatschappelijke denk- teiten. Hij putte daarbij uit een recent gepubliceerde beelden uit de dominante taal. Het hele Bo- studie van de Academic Cooperation Association (ACA) logna-proces is geen Europeanisering van ons on- uit 2007. Een eerdere studie uit 2002 maakte het moderwijs maar en veramerikaansing, zo betoogde gelijk een zekere ontwikkeling aan te tonen. Uit de Peeters. Evenzeer werken programma’s als Eras- studie blijkt dat Nederland ver voorop loopt in Europa mus, Socrates en Da Vinci de verengelsing van wat de verengelsing van het hoger onderwijs betreft. Europa in de hand, ook al is het formele doel een Het aantal Engelstalige programma’s in Nederland is in veeltalig Europa te bewerkstelligen, aldus de absolute aantallen bijna tweemaal zo groot als in het tweede land Duitsland (774 tegenover 415). Duitsland spreker. Emeritus-hoogleraar prof.dr.Jozef T. Devreese is echter vijfmaal zo groot als Nederland. België speelt sprak over het Nederlands als onderwijs- en we- in dit geweld een bescheiden rol en is met 43 Engelstatenschapstaal in verleden en toekomst. Aan de lige programma’s een Europese middenmoter. De studie hand van een fraaie powperpointpresentatie gaf maakt geen onderscheid tussen Nederlandstalig en hij een overzicht van de ontwikkeling van het Franstalig België; aangenomen is dat de twee landsdeNederlands vanaf de eerste vindplaats van een len wat dit betreft gelijk opgaan. Germaans woord in een Latijnse bron (‘wad’ AD Het fenomeen van de vervanging van de nationale taal 107). Hij beklemtoonde de betekenis van Simon door Engels in het hoger onderwijs is overigens een verStevin voor het Nederlands, zowel voor zijn schijnsel dat veel meer voorkomt in het noorden en woordenschat als voor de erkenning dat het Ne- noordwesten van de EU dan elders, merkte Roukens op. derlands uiterst geschikt is als taal van de we- In midden-Europa komt het weinig voor (in de orde van tenschap (Stevin schreef zijn verhandelingen in enkele procenten), terwijl het in het Zuid-Europa bijna het Nederlands, terwijl destijds Latijn nog de niet voorkomt. Niettemin lijken de discussies over het dominante wetenschapstaal was). Volgens na- verschijnsel in het zuiden het hevigst, terwijl er in Netuurkundige Devreese moeten de wetenschappen derland nauwelijks over gesproken wordt. zich meertalig ontwikkelen. Hij is er voorstander De ACA-studie komt tot de conclusie dat het aanbieden van dat de huidige taalregeling in Vlaanderen van Engelstalige programma’s niet aantoonbaar bijdraagt tot een toename van buitenlandse studenten. sN-nieuwsbrief 3 1 december 2008

Meer buitenlandse studenten is nu juist de reden waarom in Nederland – maar ook in Vlaanderen herhaaldelijk wordt aangedrongen op een vergroting van het aanbod Engelstalige programma’s, zo stelde de sN-bestuurder. Interessant volgens hem is dat de verengelsing gedreven wordt door de leiding van de onderwijsinstellingen (80% vóór) en dat studenten er lauw tot negatief tegenover staan (omstreeks 25% vóór). Dat contrasteert met de opvatting dat het de jongeren zijn die de moderniteit zoeken en dus de Engelse taal, aldus constateerde Roukens.

wijst uit dat er voor hen geen consistente verschillen zijn tussen Nederlandstalige en Engelstalige colleges. In beide talen herkennen en ervaren ze effectief doceergedrag als zodanig. Wel ervaren ze in het Engels het ontbreken van dat gedrag als storend: het vermindert hun concentratie. Onderzoek naar wat studenten van colleges begrijpen, tenslotte, geeft aan dat Engels als instructietaal geen langetermijneffect heeft op de leerresultaten van studenten, aldus Vinke. In het begin is hun begrip wel minder, maar na gewenning verdwijnt dit effect. Het gebruik van Engels heeft mogelijk zelfs een positief effect op hun leerproces: studenten lijken meer kritische verwerkingsstrategieën te gebruiken. Wat betekenen deze onderzoeksresultaten nu voor de Nederlands of Engels? onderwijskwaliteit, zo vroeg de onderzoekster zich af. Die, zo bleek haar, is afhankelijk van de onderwijsopvatting die iemand heeft. Lange tijd lag de nadruk op onderwijs als kennisoverdracht van de docent naar de student. Uitgaande van deze stroming impliceert het gebruik van het Engels een vermindering van de onderwijskwaliteit. Recentere opvattingen beschouwen onderwijs als een actief proces aan de kant van de lerende: kennis ontstaat als de lerende die construeert. Uitgaande van deze stroming leidt het gebruik van het Engels niet tot vermindering van de onderwijskwaliteit. Onderzoek naar de relatie tussen het Engels als voertaal en de kwaliteit van onderwijs geeft dus niet zonder meer uitsluitsel over de gevolgen van de invoering van het Engels in onze universiteiten. Hiervoor moeten andere, relevantere vragen beantwoord worden. De Dr. Diana Vinke *) van de Technische Universiteit meest relevante vraag lijkt te zijn wat ‘de’ NederlandEindhoven ging in haar bijdrage in op de kwali- se taal te winnen of te verliezen heeft als we het Enteit van de overdracht bij hantering van een gels of Nederlands gebruiken als onderwijs- en wetenvreemde onderwijstaal. Vinke onderzocht in schapstaal, zo stelde Vinke. 1995 aan de Technische Hogeschool van Delft wat het effect is van het gebruik van Engels op Inktvlekwerking de kennisoverdracht. Prof. dr. Jaap van Marle van de Open Universiteit, volDocenten aan Nederlandse universiteiten zouden gens hem nog steeds vrijwel geheel Nederlandstalig, in meerderheid weinig of geen verschil ervaren ging in op het verlies van taalbereik door de overstap tussen het verzorgen van onderwijs in het Neder- op het Engels aan de universiteiten en bekeek welke lands en in het Engels. Wel treden er een aantal culturele en sociale gevolgen dat domeinverlies op ternegatieve effecten op bij het Engels als voertaal: mijn zullen hebben. Door het loslaten van de normen het voorbereiden kost hen meer tijd en bij het bij het gebruik van de Nederlandse standaardtaal, geven van colleges ervaren zij talige beperkin- krijgt het Engels een kans, het dringt gemakkelijker gen, een groter (mentale) vermoeidheid, minder binnen dan in een tijd dat de nationale taal in hoge improvisatievermogen, minder tevredenheid mate ‘maakbaar’ werd geacht (namelijk d.m.v. het onover hun eigen onderwijs. Verder hechten ze derwijs), zo stelde Van Marle. Heel iets anders is volmeer belang aan goede doceervaardigheden (om gens Van Marle de verdringing van het Nederlands door talige beperkingen te compenseren). Uit obser- het Engels in bepaalde domeinen, bijvoorbeeld het onvatieonderzoek naar (effectief) doceergedrag derwijs. In potentie is dat een gevaarlijker ontwikkeblijkt dat het gebruik van Engels als voertaal ling omdat die direct samenhangt met de levensvatleidt tot een beperkte vermindering van redun- baarheid van het totale domein van het Nederlands. dantie, expressiviteit, helderheid, nauwkeurig- Wanneer die verdringing alleen het academisch onderheid, spreektempo en het ontlokken van verbale wijs zou betreffen, dan zou men hier misschien nog reacties bij studenten. Wel is effectief doceerge- overheen te stappen zijn, maar de inktvlekwerking van drag waarneembaar te verbeteren door training de verengelsing van het tertiair onderwijs is in Nederin een Engelstalige situatie. Deze training is het land al duidelijk zichtbaar: het oprukken van tweetalig effectiefst in het begintraject, als een docent onderwijs in lagere en middelbare scholen (vrijwel begint met het verzorgen van Engelstalig onder- steeds het Engels naast het Nederlands). Ook al kan over deze ontwikkeling genuanceerd worden gedacht, wijs. Onderzoek naar hoe studenten colleges ervaren het risico dat het Nederlands geleidelijk aan een tweederangstaal zou kunnen worden, is niet helemaal denksN-nieuwsbrief 4 1 december 2008

beeldig. Wanneer het Nederlands geen onderwijstaal meer zou zijn, dan neemt ook de status van het Nederlands steeds verder af, stelde Van Marle. Prof. dr. Reiner Arntz, Universität Hildesheim betoogde dat het nieuwe Latijn, het Engels dus, niet de plaats mag innemen van de respectieve moedertalen. Dat zou voor alle cultuurtalen funest zijn, behalve voor de lingua franca zelf. Daardoor zouden die talen in hoge mate aan prestige inboeten, zeker in domeinen van het weten die een hoog aanzien genieten. Nog erger zouden de gevolgen zijn voor de vakmensen die toevallig niet de lingua franca als moedertaal hebben. Het begrijpen van moeilijke verbanden en zeker het formuleren van nieuwe, originele gedachten lukt immers het best in de moedertaal, aldus Arntz. Een oplossing voor het internationale talenprobleem kan er ook niet in bestaan dat men overal alleen nog de moedertaal en de lingua franca Engels leert. Op die manier bewust afzien van veeltaligheid – wat in sommige landen al gebeurt – leidt onvermijdelijk tot geringschatting van de andere cultuurtalen, stelde Arntz. Het effect daarvan is bovendien dat er vaak op een erg laag niveau gecommuniceerd wordt, doordat het Engels voor alle gesprekspartners een vreemde taal blijft.

Lofprijs

Voor de lunchpauze kreeg Thomas van der Dunk uit handen van sNvoorzitter Arno Schrauwers de Lofprijs 2007. Von der Dunk kreeg die prijs voor een artikel in de Volkskrant waarin hij de vlucht van de Nederlandse 'elite' naar het Engels over de hekel haalde. Engels op de universiteit zet de Nederlandse studenten op afstand en sluit de elite af van de rest van Nederlands, aldus Von der Dunk in dat artikel. Thomas von der Dunk (1961) studeerde van 1979 tot 1988 aan de Universiteit van Amsterdam kunstgeschiedenis en archeologie (specialisatie: architectuur). Hij dankte van harte en op een pittige, geestige wijze voor de hem toegekende prijs, waar hij zijn pleidooi in de Volkskrant nog eens dunnetjes overdeed (zie tekst blz 6). Na de lunchpauze ging prof. dr. Joop van der Horst van de Katholieke universiteit Leuven in op de maakbaarheid van taal. Maakbaarheid - zowel op microniveau (taalverzorging) als op macroniveau (taalpolitiek) - is net als veel andere historische gebeurtenissen lastig aan te tonen, maar even moeilijk als het aantonen van de effecten is het aantonen dat ze geen effect hebben. Maakbaarheid is dus in belangrijke mate een geloof. Er is niets tegen een geloof; maar het is meer dan waarschijnlijk dat dit geloof zijn langste tijd gehad heeft, zo stelde Van der Horst. Dr. Renata de Bies van de Universiteit Paramaribo sprak over het Nederlandstalig hoger onderwijs in Suriname. Ondanks zijn dominante positie in de Surinaamse gemeenschap voert het Nederlands in Suriname anno 2008 nog steeds strijd, met name in het domein van het onderwijs, om deze positie, die het door strijd heeft verworven, te behouden. De eerste strijd van het Nederlands is al gevoerd. Het doel ervan was een dominante positie te verwerven in de Surinaamse maatschappij. De strijd met het Nederlands als aanvaller werd voornamelijk gevoerd tegen het toenmalige Nengre (Negerengels) dat nu is uitgegroeid tot het Sranang. Deze is een hardnekkige, bewuste en openlijke strijd geweest en het Nederlands is niet zonder kleerscheuren uit deze strijd gekomen. Het Nederlands kreeg een ander gezicht, een Surinaams gezicht en gaat nu door het leven als Surinaams-Nederlands. Dit Surinaamse gezicht van het Nederlands zorgt voor zijn behoud in Suriname, want het is dit Surinaams-Nederlands dat de veeltalige situatie in Suriname in evenwicht houdt en taalconflicten voorkomt.

Passief In tegenstelling tot de universitaire wereld heeft de Europese Unie bewust voor het principe van de veeltaligheid gekozen. Sinds lang steunt ze het ontwikkelen van taalprogramma’s die het leren van minder verbreide talen moeten vergemakkelijken. En in dat kader speelt de ‘passieve meertaligheid’ een belangrijke rol: de gesprekspartners begrijpen elkaars taal, maar spreken allebei hun eigen taal. Arntz heeft samen met zijn collega prof. dr. Jos Wilmots van de Universiteit Hasselt met die gedachte de taalcursus "Kontrastsprache Niederländisch” samengesteld en die is in de afgelopen tien jaar met succes uitgetest bij talrijke Duitse studenten. In deze methode, als boek verschenen bij de Duitse uitgeverij Egert, staat de verwantschap en de vergelijking van beide talen centraal. Een belangrijk streefdoel van deze opzet is het Nederlands als middelgrote Europese cultuurtaal meer bekendheid te geven en het gebruik van het Engels als lingua franca tussen sprekers van zo sterk verwante talen als het Duits en het Nederlands overbodig te maken. Dat laatste lukt echter alleen als een grote meerderheid van Nederlandstaligen zich bewust is van de waarde van hun moedertaal en zich actief inzet voor het gebruik van het Nederlands als taal van de wetenschap, zo stelde de uitstekend Nederlands sprekende Duitse hoogleraar. sN-nieuwsbrief

5

1 december 2008

De tweede strijd die het Nederlands in Suriname voert, nu dan wel als Surinaams-Nederlands, is een subtielere, zo betoogde De Bies. Het Surinaams-Nederlands wordt op zeer onopvallende manier bevochten door het Engels, de taal van globalisering. Deze strijd kent echter ook momenten van openlijke aanvallen en externe factoren helpen een handje mee in het voordeel van het Engels. Toch blijft het Nederlands (anno 2008) vooralsnog zijn positie behouden in Suriname. Wie uiteindelijk deze strijd zal winnen is nog niet duidelijk, aldus De Bies Prof. dr. Willy Martin, voorzitter NL-Term, sprak over het Nederlands als vaktaal. Martin stelde dat de wetenschapstaal niet de hele (algemene) taal is, maar daar ook niet los van staat en een belangrijke invloed heeft op haar groei. De rol van het Nederlands is bij de vakinterne communicatie almaar beperkter geworden, wat niet noodzakelijk tot dramatische gevolgen hoeft te leiden zolang er voldoende ruimte is voor vakinterne – vakexterne communicatie, aldus Martin. Hij deed aanbevelingen aan overheid, wetenschappers en hun bestuurders met betrekking tot het hoger onderwijs, het meten van de resultaten van onderzoek, het populariseren van die resultaten, de aanleg van een databank 'Overheidsterminologie' en de bouw van een Vaktaalcorpus. Deze aanbevelingen moeten leiden tot een optimale situatie anno 2008, een waarbij Nederlandse en Vlaamse wetenschappers én internationaal 'meepraten' én er toch voldoende doorstroming blijft vanuit de wetenschappelijke vaktalen naar de algemene standaardtaal toe. Het officiële verslag van het congres, dat wordt gemaakt door Els Ruijsendaal, zal, met aanbevelingen, worden aangeboden aan de verantwoordelijke overheden en parlementsleden in Vlaanderen en Nederland. *) Door Vinke gebruikte onderzoeken in Nederland:

- Huibregtse (2000). Effect en didactiek van tweetalig voortgezet onderwijs in Nederland. Utrecht: W.C.C. proefschrift. - Jansen, E.P.W.A. et al. (2001). De relatie tussen onderwijsopzet en studieresultaat. ORD Proceedings, 28e Onderwijs Research Dagen, Universiteit van Amsterdam, SCO-Kohnstamm Instituut/ILO, pp. 263-265. - Klaassen, R.G. (2001). Engels als voertaal. - ISBN 90-517-0568-9 (vervolgonderzoek na de scriptie van Vinke, A.A.) - Vinke, A.A. (1995). English as the medium of instruction in Dutch engineering education. Delft: Delft University Press. ISBN 90-407-1168-2

Dankwoord Von der Dunk Geachte aanwezigen,

een van de meest directe gevolgen van het krijgen van een prijs is dat je er zo achter komt dat hij bestaat. Want ik moet U bekennen: tot mij vorig jaar door een lerarenpubliek de Lofprijs van de Nederlandse taal werd toebedeeld, had ik er nog

sN-nieuwsbrief

nooit van gehoord. Nu zit ik ook niet zo in het literaire prijzencircuit, waaraan toch ook deze prijs gezien de naam op het eerste gezicht erg herinnert, dus misschien vandaar dat die mij was ontgaan. Evenals ik op een wat ongebruikelijke manier van het bestaan van de prijs als zodanig op de hoogte raakte, raakte ik dat van het feit dat ik die gewonnen had. Om het in de termen van de fameuze toen-Kennedy-werd-vermoordvraag te stellen: ik weet nog precies waar ik was toen ik dit heuglijke feit vernam. Dat was in de Breestraat in Leiden, dus vlakbij de plaats waar ruim vier eeuwen geleden de oudste Universiteit van Nederland - als tegenhanger van het na de Opstand onder het Habsburgse bewind achtergebleven Leuven - werd opgericht. Een universiteit die thans haar culturele opgave net als alle andere Nederlandse universiteiten steeds meer verloochent, door in toenemende mate op het Engels als lingua franca over te gaan. Waaraan overigens toegevoegd moet worden dat die erfgoedfunctie beslist niet tot het oorspronkelijke takenpakket behoorde: de eerste tweehonderd jaar doceerde men in Leiden, net als ongetwijfeld in Leuven, hoofzakelijk in het Latijn. Maar waar in Leuven - met een universitaire afsplitsing als gevolg - de volgende lingua franca, het Frans, uiteindelijk ten gunste van de moedertaal is uitgedreven, valt in Leiden het omgekeerde te constateren. Ik zal daar later nog iets meer over zeggen, om nu eerst even op mijn overrompelende kennismaking met de Lofprijs terug te komen. Als gezegd, gebeurde dat in de Leidse Breestraat. Ik kwam een oud-collega tegen, en die zei: gefeliciteerd met je prijs. Ik antwoordde verbaasd dat ik van niets wist, waarop hij verwees naar De Volkskrant van die ochtend. Daar bleek inderdaad in het tweede katern een dergelijk berichtje te staan, maar ik was 's ochtends in de trein nog niet zover gekomen. Pas 's avonds (of de volgende dag) vond ik een officiële e-mail over mijn uitverkiezing: kennelijk was het voortijdig uitgelekt. Overigens, wat mijn onwetendheid betreft: een dergelijke pijnlijke verlegenheid overkomt mij in algemene zin wel vaker. Ik verdien, sinds ik de universiteit als 'moeilijk inpasbaar' - ik gebruik maar eventjes de woorden waarmee ik indertijd voor de militaire dienst werd afgekeurd - ik verdien, sinds ik dus de universiteit als moeilijk inpasbaar ben uitgerold, mijn brood gedeeltelijk met optredens in radioen tv-programma's waarvan ik tot dat moment nog nooit heb gehoord (en U vermoedelijk evenmin). Nagenoeg standaard wordt mij namelijk, als ik benaderd wordt, gevraagd: U kent vast wel ons programma en onze presentator, en dan moet ik bijna altijd - tenminste tegenover mijzelf - beschaamd erkennen dat dat niet zo is. Om mijn eigen onwetendheid niet al te pijnlijk te laten zijn, maak ik dan wel eens wat omtrekkende bewegingen om op bedekte wijze achter aard en inhoud te komen, in de trant van: ja, van die naam heb ik wel eens gehoord, maar het staat mij even niet meer zo helder voor de geest. U kent dat vast - of niet. Dat gold dus ook voor deze prijs. Mogelijk mag mij daarbij verontschuldigen dat - ik heb er geen onderzoek naar verricht - dat zo'n Lofprijs voor de Nederlandse taal vast vaker aan Vlamingen wordt toegekend, die zich immers heel wat actiever en ijveriger voor hun moedertaal inzetten - België houdt aan die ijver zelfs af en toe een regeringsloze periode over - dan wij in het noorden, waar in elk geval het Frans geen bedreiging meer vormt, gewoon, omdat er überhaupt niemand meer Frans verstaat en spreekt. Dat is mede een gevolg van het zogeheten Nieuwe Leren, de onderwijsdoctrine die onze scholen de afgelopen decennia heeft geruïneerd, en waarvan het kernleerstuk verluidt dat indien iemand - in dit geval een kind - dom en onwetend wil blijven, die in die diepmenselijke behoefte vooral niet

6

1 december 2008

mag worden gestoord. Het is daarom geen toeval dat in de Brabantse en Limburgse grensstreek Nederlandse ouders die het wel aandurven om hun kroost af en toe met ongevraagde kennis te storen, daarvoor naar Vlaamse scholen uitwijken, waar op zulke durf nog wat minder gauw met opgetrokken wenkbrauwen wordt gereageerd.

van de relatieve overwaardering van de beta-wetenschappen door de politiek los valt te zien: wat ze in de exacte sector doen, wordt bij ons door de verantwoordelijke managers, die zelf vaak serieuze wetenschappelijke vorming ontberen, ook snel als 'universeel geldig' aan de humaniora opgelegd. Subsidieaanvragen moeten steeds vaker in het Engels worden gesteld, voor het geval er ergens in Harvard een hoogleraar mocht zitten die geïnteresseerd is in de opzet van een onderzoek naar de verzuiling in Doetinchem-Oost. Ik weet van hoogleraren van angelsaksische herkomst die al decennia in Nederland zijn, maar het nog steeds vertikken om Nederlands te spreken, laat staan in het Nederlands te doceren.

Hoe dan ook: de geleidelijk groeiende mentale en culturele afstand tussen Nederland en België, die ook op linguïstisch gebied haar sporen nalaat Vlaams wordt bij ons op TV ondertiteld! - mag mij mogelijk verontschuldigen voor het feit dat ik niet op de hoogte was van het bestaan van een prijs, die eerder aan Vlamingen dan aan Nederlanders kan worden toebedeeld. Die Lofprijs voor de Nederlandse Taal bleek - ook daar kwam ik bij deze gelegenheid achter - zelfs een tegenhanger te hebben: de Sofprijs voor de Nederlandse Taal, die vast juist wèl frequent aan landgenoten van mij wordt toegekend. Maar ik kan mij voorstellen dat daaraan in onze media wat minder graag ruchtbaarheid wordt gegeven, die prijs wordt ook, zo heb ik begrepen, door de uitverkorene zelden in ontvangst genomen. Dat gold eveneens voor het feestkonijn dat nu eigenlijk hier gelijk met mij gehuldigd zou moeten worden, premier Jan Peter Balkenende, die het presteerde om bij de opening van het academisch jaar aan de Landbouwuniversiteit van Wageningen zijn verhaal in het Engels te houden. Ik heb hem gistermiddag nog mogen beluisteren op een symposium ter oprichting van een nieuw Platform Maatschappelijke Ondernemingen - dat deed hij overigens in het Nederlands, dus hij spreekt die taal wel - maar hij is toch na afloop niet samen met mij in de trein van Den Haag naar Brussel gestapt, terwijl hij gezien zijn recente fortissimo-activiteiten bij de ontwarring van de kluwen van de Fortisbank niet helemaal meer een vreemdeling in dit Jeruzalem kan zijn.

Een ander kras voorbeeld: een symposium van het tijdschrift De Achttiende Eeuw vorig jaar over Duits-Nederlandse culturele betrekkingen, te houden in Enschede. Door het bestuur voorgeschreven voertaal: U raadt het al. Ik heb dat vertikt en gezegd: voor een symposium over Duits-Nederlandse betrekkingen op de Duits-Nederlandse grens voor een Duits-Nederlands publiek komen maar twee voertalen in aanmerking: Nederlands en Duits. Reactie: ja, maar er spreken ook twee wetenschappers uit Engeland, en er zit op onze symposia altijd een geïnteresseerde Engelse vrouw in de zaal. Ik heb toen gezegd: Engelse wetenschappers die zich met Duits-Nederlandse betrekkingen bezig houden moeten Duits en Nederlands kunnen begrijpen, anders komen ze niet ver (en de Engelse Nederland- of Duitslandspecialisten die ik ken beheersen inderdaad echt wel die talen passief). En die Engelse mevrouw moet maar eens hoognodig inburgeren. Kortom: ik spreek dus, als het al een vreemde taal moet zijn, gewoon in het Duits - ik hoop maar dat ik nu na deze ontboezeming niet meteen de Lofprijs weer moet inleveren - en heb daarmee de boel opengebroken: ook anderen begonnen nu de onzin van het automatisch Engels spreken in te zien. Niemand uit de zaal heeft over mijn subversieve optreden geklaagd, en als ik in het Nederlands had gesproken, hadden de meeste, grotendeels uit de buurt afkomstige Duitse toehoorders - zo'n dertig procent van de aanwezigen - er vermoedelijk ook geen punt van gemaakt, want in Gronau en Nordhorn verstaat men ook best wel Nederlands: de ware reden dat het in het Engels 'moest' had niets uit te staan met het publiek, maar alles met de streberigheid van een net tot hoogleraar opgeklommen bestuurslid dat zo internationaal naam wilde maken, door internationale congressen te organiseren - en U weet: 'internationaal' betekent bij ons Engels, want de rest van de wereld telt in zo'n wereldbeeld niet mee.

Onze minister van Economische Zaken, Maria van der Hoeven, bezat een jaar eerder wel de sportiviteit om namens haar bekroonde departement de Sofprijs in ontvangst te nemen. Het is daarbij vast geen toeval, dat die regelmatig inderdaad aan instanties wordt toegekend: het zijn immers vooral instanties als ministeries, universiteiten en bedrijven die, om zich gewichtig te kunnen voordoen, graag naar de hemeltergende kruising tussen babyengels en koeterwaals grijpen die de afgelopen jaren in deze kringen gangbaar geworden is. Een beetje bedrijfsleider of afdelingshoofd moet voor zijn kosmopolitische imago immers over targets beschikken, en kan voor zijn status in het leven niet langer volstaan met het zichzelf stellen van een doel. Symbolisch daarvoor is dat onze voorvorige Minister van Integratie de inburgering van allochtonen aan een taskforce had uitbesteed, alsof de bejaarde Marokkaanse vrouwen die zich dientengevolge nu aan de nodige alfabetiseringscursussen onderwerpen, geacht worden zich straks op de Amsterdamse Albert Cuyp in het overzeese dialect van George W.Bush verstaanbaar te maken. Zou de minister indertijd zelf de ironie van zijn besluit hebben beseft?

Deze vorm van culturele zelfkolonisatie is in Nederland schering en inslag, en in dat opzicht hebben de initiatoren van de Lofprijs voor de Nederlandse Taal nog heel wat zendingswerk te verrichten, ook al ligt er inmiddels een voorstel van onze Minister van Binnenlandse Zaken, Guusje ter Horst, om het Nederlands als nationaal erfgoed in de Grondwet te vermelden. Gemakzucht, behaagzucht en eerzucht leiden er in de praktijk namelijk maar al te vaak toe dat het gevecht tegen het te pas en te onpas gebruiken van Engels vaak een gevecht tegen de bierkaai is. Ik probeer aan dat gevecht af en toe met een welgemikt schot op falende hoogwaardigheidsbekleders een kogeltje bij te dragen, en dank U derhalve bij deze nogmaals voor de toekenning van de prijs. Thomas von der Dunk, 10 oktober 2008

Vooral aan de Nederlandse universiteit dreigt de verengelsing op te rukken, wat ongetwijfeld niet

sN-nieuwsbrief

7

1 december 2008

G e k p

n

i

p

t

* De Volkskrant (17 september 2008): "Met het project geven Rotterdam en luchthaven Rotterdam Airport en de Economic Development Board Rotterdam een vervolg aan hun in 2004 gelanceerd kansenproject voor Marokkaanse drop-outs." * NRC/Handelsblad van 20 sep 2008: "Het onderzoek werd verricht door het HightTech Crime Unit van de KLPD, waar 33 mensen werken." * John Leerdam in de Volkskrant van 13 aug 2008 over culturele banden tussen Nederland en Suriname: "Waarom geen Holland House in Paramaribo?" * NRC/Handelsbladverslag over een olympische judoka. Die 'vocht' zijn vijf partijen "..in het gymnasium van de Science and Technology University.." Bedoeld is waarschijnlijk de sporthal. Onwaarschijnlijk dat die universiteit in Peking zo heet. * In het blaadje van het Noord-Hollands Landschap van september gaat het over een jonge natuurfotograaf: "Ik volg op het moment een mbo-opleiding eco & wild life in Velp." * In de FilmFestival-bijlage van de Volkskrant van 10 september staat een advertentie: "Be inspired by Rotterdam. Powered by Rotterdam Film Fund, Rotterdam Film Commission." Ergens in een klein hoekje stond nog iets Nederlands. Dat zal de corrector wel over het hoofd gezien hebben. * In FD van 20 oktober in een artikel over jonge ondernemers een artikel over Hansje Görtz (v). Haar cv: Nannyopleiding aan Brits Norland College. 1998 Cum laude afgestudeerd. 2004 Nanny bij gezinnen in Schotland, Londen en Amsterdam. 2005 Nanny voor dochter prins WillemAlexander. 2007 Oprichting Görtz & Crown Family Care Consultancy. 2008 Boek "Goed opvoeden is leuk" (en kan alleen maar in het Engels). *

inster." Ben Weijering (49) schijnt de dean te zijn. Die praat natuurlijk niet over verantwoord ondernemen maar over responsible business. * Op 30 oktober schrijft socioloog Abram de Swaan in een artikel in NRC/Handelsblad over de kredietcrisis en de mare van de alles regelende markt: "Er werden vormingscentra gesticht om de gestaalde kaders van de nieuwe leer te doordringen, business schools en schools of management, en alles ging in het hedendaags kerklatijn, het Engels." * FD meldt op 31 oktober dat de AFM het 'nacht' kort gaan verbiedt. Kort gaan wordt meestal short selling genoemd. "AFM heeft geen maatregelen tegen short selling.." begint het artikel. * De Volkskrant van 31 oktober in een artikel over de teloorgang van € 100 miljoen van de provincie Noord-Holland. ": "Het beheren van het kasgeld is een zaak van de treasurer, een ambtenaar." * NRC/Handelsblad op 12 november 2008 bij een aanprijzing van de film van de dag op tv: "Date doctor Hitch (Will Smith) helpt de nerdy consultant Albert Brememan (Kevin Jessing) aan de vrouw in de film Hitch." *

Postbank verdwijnt en neemt Nederlands mee De Nederlandse Postbank, onderdeel van de ING, gaat begin komend jaar verdwijnen. De voormalige Rijkspost- en -spaarbank was een keurige Nederlandse bank en gaf zijn beleggingsfondsen ook nette Nederlandse namen. ING, de Internationale NederlandenGroep, heeft grote moeite met het Nederlands en zo prijken op het lijstje namen als Protected Mix Fund, High Yield (Euro) Fund en Growth Fund, waar de Postbank namen hanteerde als HoogDividendFonds, Groeifonds e.d. Dat kan natuurlijk ook niet anders, want zo'n vijf, zes jaar geleden kondigde de, geheel uit Nederlanders bestaande, raad van bestuur van het bedrijf aan dat de communicatietaal bij de ING Engels zou worden. Dan sla je natuurlijk een grote flater als je je voor de namen van je fondsen bedient van het Nederlands. Wat moeten die buitenlanders daar niet van denken.

Oproep rechtelijke steun Minister Plasterk weigert de wet te handhaven. Het bestuur van de stichting heeft in een reactie op de brief van Plasterk, waarin die de weigering verwoordt, hem gevraagd de wet te handhaven. Mocht de onderwijsminister in gebreke blijven dan gaat de stichting Nederlands naar de (bestuurs)rechter. Daartoe hebben we gerechtelijke ondersteuning nodig. Als er mensen zijn die de stichting dienaangaande van dienst kunnen zijn, dan hoort het bestuur van sN dat

FD 10 juni 2008: Buffelen op de businessschool opgericht door zes mensen deels afkomstig van de hogeschool Haarlem. "'s Avonds deed Roxanne, die woordblind is, tentamen business accounting. Alles in 'Cambridge Engels' voor gevorderden."(...) In 2009 zwaaien de eerste studenten af. Ze kunnen zich bachelor of arts (honors) in business noemen van de University of WestmsN-nieuwsbrief 8

1 december 2008

graag. Schrijf naar Postbus 75357, 1070 AJ te Amsterdam of stuur een e-bericht naar [email protected].

er tegenwoordig op de gevel van een gebouw vlakbij station Zuid in Amsterdam. *** Een paginagrote advertentie in FD (30 en 31 oktober 2008): Op CIO Day wordt CIO of the Year 2008 gekozen. Het programma rond deze heuglijke gebeurtenis is, uiteraard, geheel in het Engels. Voor de achtergeblevenen die niet weten waar CIO voor staat: Chief Information Officer, geen hoofdofficier of opperhoofd die/dat zich met inlichtingen bezighoudt maar de baas van de informatie- en communicatietechnologie in een bedrijf. Zeg maar systeembeheerder, maar dat zal wel vloeken zijn in CIO-land. Een productie van ICT-Magazine. *** De homo- en lesbovereniging COC is ook niet in zijn eerste Engels gestikt. Daar loopt het project GayStraight Alliance: "Een Gay-Straight Alliance is een groep leerlingen die samen hebben besloten dat ze een veilige omgeving willen creëren voor iedereen in school, ook voor homo’s, lesbo’s en biseksuelen (holebi’s)", schrijft de vereniging op haar webstek. *** Jeroen van der Boom op 11 november op de radio na te zijn uitverkoren tot nieuwe Topper (in plaats van de zingende en vooral ruziemakende nicht Gerard Joling): "Ik denk dat dit een mooie opportunity is." De drie toppers Gordon, René Froger en, nu dus, Jeroen van der Boom zullen Nederland vertegenwoordigen op het Europese zangfestival. *** In de Volkskrant van 28 oktober 2008 schrijft Gitta Snijders een stukje over het pensioen van de geboortegolvers: "Hé grijze man, de revolutie is al gaande." Gitta ondertekent haar wat dommige stukje met: Gitta Snijders, research master Literary and Cultural Studies aan de RUG (is de Rijksuniversiteit Groningen), whatever that may be. *** In Amsterdam hebben ze problemen met het op de rails krijgen van de vrachttram. Geweldig idee. Het FD schrijft er op 31 oktober een stukje over. Het bedrijf dat het initiatief heeft genomen heet CityCargo (StadsVracht klinkt natuurlijk verdacht). Verder heeft het artikel het over stakeholders, crossdock, e-cart, start-up en believer. Houdt het woordenboek bij de hand als je de krant leest en dan nog kom je vaak bedrogen uit. Crossdock? ***

Anglowaan *** Een onderzoekster op de radio die gekeken had naar de communicatie arts/patiënt op Erasmus MC naar voor-/nadelen van eenpersoons-/ meerpersoonskamers: "Daar is de evidence nog veel te dun voor." Ze had het ook voortdurend over empathisch (waar de radiodame haar behulpzaam 'meelevend' voorstelde.) *** Reumafonds (op de STER) . Meld iemand aan voor de support award, jij de support hij/zij de award. *** Rijkswaterstaat blijkt een nieuw ontwikkelingscentrum in gebruik te hebben genomen met kameleontische ruimtes. Future Center heet dat ding daarom dan ook. *** In Geleen wordt een nieuw ziekenhuis gebouwd. Volgens NRC/Handelsblad van 10 september gaat dat ziekenhuis Orbis Medical Park heten. *** Het gebouw 'Babylon' bij het Centraalstation in Den Haag wordt aanzienlijk uitgebreid. Zo'n gebouw moet natuurlijk een nieuw naam hebben: New Babylon, uiteraard. *** Miele schijnt tegenwoordig ergens langs de A2 een Experience Center te hebben, laat het Duitse bedrijf via radioreclame weten. *** En als je in Den Haag of in Delft oud en nog niet der dagen zat bent, dan kun je gebruik maken van de citycard. Meer informatie op www.citycardTheHagueDelft.nl. Die nl staat dus voor Nederland en Den Haag is de regeringsstad van het Koninkrijk der Nederlanden. *** Breda heeft een museum grafische vormgeving. Dat heet uiteraard Graphic Design Museum. *** In de Volkskrant van 9 oktober gaat het over gedoe over een onterechte titel. Een meisje haalde de titel Master of Arts (Meester van Dokter?) bij hbo-opleiding Saxon. Voor de opleiding Health care and social work. (...) Volgens directeur Frans Pol van de academie gezondheidszorg is er sprake van een misverstand. Ik kan het niet eenser met hem zijn. *** Er is in Amsterdam een dependance van de Hotelschool in Den Haag. The Hotel School staat sN-nieuwsbrief

sN in het nieuws Voorafgaand aan het congres verscheen er op 9 oktober in het Leidse universiteitsblad Mare een vraaggesprek met Arno Schrauwers, voorzichter van de stichting Nederlands over de funeste taalhouding van de Nederlandse universiteitsbestuurders: "Het Nederlands wordt intellectueel onthoofd".

9

1 december 2008

Meehelpen met sN? Wie wil helpen de rijkdom van de Nederlandse taal te beschermen en onnodig Engels te bestrijden kan het volgende doen: Donateurschap Vanaf € 12,- per jaar kunt u donateur van de stichting worden. U ontvangt dan drie à vier maal per jaar de Nieuwsbrief. Eigen inbreng meewerken aan de woordenlijstgroep; meedoen aan de elektronische schrijfgroep; meedoen aan (plaatselijke of landelijke) publieke acties; (plaatselijk of landelijk) propaganda maken voor de stichting. Producten * De woordenlijst "2400x liever Nederlands”. Dit is de nieuwste aflevering. Hij helpt u onnodig Engels te vermijden. De lijst staat overigens ook op onze webstek. Het boekje kost € 5,00 inclusief toezending (2 ex. voor € 9,- en 3 ex. voor € 12,-). * Kaarten van Eric Coolen (prijs ± 40 €ct):

* Plakkers met 'Sale is Frans voor Smerig" en "Izz dizz Nezzerlenzz?" en "Sale is uitverkoop van het Nederlands (€ 2,50 per vel van 14 plakkers, 2 vellen voor € 3,50 en 3 vellen voor € 4,50, incl. verzending).

sN-nieuwsbrief

10

1 december 2008