Nieuwsbrief Juli 2012
www.vriendenvanbrazilie.nl Bankrek nr: 1262.98.602
Zuster Clementina Wouters uit Hulsel is op donderdag 21 juni op 91-jarige leeftijd overleden in Pão de Açúcar in Brazilië. Dat was het bericht wat ons op vrijdag ochtend om 7.15 bereikte. Een schok ging door ons heen. Even een moment van stilte en overweging. Maar al snel kwam de berusting. Het was haar wens om niet meer terug naar Nederland te komen, maar te sterven in Brazilië, in het dorp waar ze bijna 50 jaar heeft gewoond en gewerkt. Zuster Clementina kreeg een acute hardstilstand en is daarna in het ziekenhuis overleden. Wij, en bovenal de mensen in Brazilië, zullen haar heel erg missen. Wij condoleren alle mede zusters, met name zuster Redempta die nog in Brazilië is, zuster Odiliana, haar familie, vrienden en al haar kennissen hier en in Brazilië. In deze nieuwsbrief besteden we extra aandacht aan het vertrek van Zr. Odiliana uit Brazilië. Natuurlijk zijn we ons er allemaal van bewust dat iemands werk niet eindeloos kan doorgaan. Vooral als de gezondheid een rol gaat spelen. Echter als dan het besluit bekend wordt dat Zr. Odiliana definitief naar Nederland terug komt, zijn we toch enigszins verrast en vragen we ons af “hoe nu verder”. Wij willen graag benadrukken dat Stichting Vrienden van Brazilië nadrukkelijk toeziet dat de donaties die bestemd zijn voor het werk van Zr. Odiliana, via Hanny Martins Vieira-Limbeek, op plaats van bestemming komen. Hanny is geboren in Berlicum (nabij den Bosch) en woont sinds 6 jaar in Pão de Açúcar. Ook in de nieuwsbrief aandacht voor het financieel verslag en een reisverslag van Frater Theo Adams die een bezoek bracht aan de zusters in Pão de Açúcar. Toon van Limpt (Voorzitter Stichting Vrienden van Brazilië)
Financieel verslag In 2011 is via de Stichting Vrienden van Brazilië € 108.390,- overgemaakt, voornamelijk aan de zusters en een klein deel hiervan aan frater Theo Adams. Dit is een kleine stijging ten opzichte van 2010. De kosten bedroegen totaal € 885,80 (nagenoeg gelijk aan 2010), en is ruim binnen onze doelstelling gebleven. De belangrijkste kosten hebben te maken met bankoverschrijvingen, totaal € 757,25. De rest van de kosten, € 128,55, zijn besteed aan verplichte contributie aan de KvK, webhoster kosten en postzegels. We vertrouwen erop dat, ondanks het vertrek van zuster Odiliana, en het overlijden van zuster Clementina, we ook dit jaar de arme mensen kunnen blijven ondersteunen met uw financiële donaties. Wij zullen waarborgen dat alle steun direct op de plaats van bestemming komt, zonder dat er iets aan de strijkstok blijft hangen.
Zr. Odiliana Smits Zaterdag 11 februari 2012 was voor veel mensen hier in Pão de Açúcar een trieste dag. Die dag ging Zr. Odiliana terug naar Nederland vanwege haar gezondheid. Een paar weken eerder had ze de beslissing genomen dat het beter was voor haar om naar Nederland te gaan. Men wist dat die dag eens zou komen maar toch schrikt men van zo´n bericht. De weken die volgden was afscheid nemen van haar mensen. Haar mensen van haar school, haar adoptiegezinnen die haar zo dierbaar zijn. Het begon met een bezoek aan alle klassen van haar lagere school, ze nam één voor één afscheid van de kinderen met een knuffel. Veel kleine kinderen kenden haar niet zo goed maar het maakte erg veel indruk op ze.
Gevoelsmatig begrepen ze het belang van de aanwezigheid van Zr. Odiliana. Er was een H. Mis uit dankbaarheid en daarna kon iedereen afscheid nemen. Dit werd druk bezocht door jong en oud. Nu zag men wat een steun ze was voor deze mensen, ook al kon ze niet meer op huisbezoek; haar aanwezigheid was van belang. Ze was en is een “moeder” voor veel arme mensen. Ze zullen haar nooit vergeten. Na het afscheid in de kerk was er een lunch samen met haar personeel, aangeboden door haar personeel. Er vloeiden veel tranen. Zaterdagmorgen kwam de taxibus voor en werd ze uitgezwaaid door de mensen die nog moed hadden voor dit afscheid. Er bleef een grote leegte achter, gelukkig heeft ze haar adoptiewerk 6 jaar geleden al overgegeven aan mij zodat daar niets in zal veranderen. Samen heb ik het 6 jaar met haar gedaan en ben goed ingewerkt, nu zet ik haar adoptiewerk voort. De organisaties in Nederland lieten weten dat ze 100% vertrouwen hebben in de voortzetting. Dank hiervoor namens de mensen hier. Het levenswerk van een bescheiden maar intelligente, krachtige en kordate vrouw was voltooid. Een religieuze die haar leven gaf voor de kinderen van Pão de Açúcar die nu kunnen studeren vanaf de crèche tot en met de faculteit. Zr. Odiliana, heel erg hartelijk dank voor uw hulp die van
levensbelang was en is voor veel mensen. Hanny Martins Vieira-Limbeek.
Bezoekje aan Odiliana in Asten 's Middags om drie uur (18 mei 2012) werden we hartelijk ontvangen door Zr. Odiliana in het klooster te Asten. Na de begroeting die gepaard ging met knuffels togen we aan de koffie met koekjes, wat al klaar stond. De laatste keer dat we Zr. Odiliana ontmoet hebben was in 2008 met haar 60-jarig jubileum. Toen was ze tijdelijk in Nederland. Echter, nu is Zr. Odiliana permanent neergestreken op Nederlandse bodem. De reden hiervan is dat ze zeer slecht kan lopen i.v.m. haar heup. Enkele jaren geleden heeft ze een nieuwe heup gekregen en volgens de artsen in Nederland zit er bij die heup nu iets los, zoals Zr. Odiliana het verwoord. Volgens de artsen is er niets aan te doen. Zr. Odiliana geeft aan dat ze overweegt een second opinion te laten doen want ze heeft iedere dag pijn en de pijnstillers die ze heeft helpen niet echt. Op onze vraag hoe het haar in Nederland bevalt komt een aarzelend antwoord. De verzorging in het klooster is ronduit goed, op haar kamer heeft ze TV, telefoon en een computer. Er zijn zelfs, op bepaalde plaatsen in de gangen, stoelen voor haar neergezet zodat ze onderweg even kan rusten als ze bijvoorbeeld naar de kapel of dagverblijf wandelt met haar rollater. Echter, haar hart ligt in Brazilië. Het viel ons op dat als er over Brazilië gepraat wordt dat Zr. Odiliana dan vaak "hier" zegt terwijl ze Brazilië bedoelt. Dit geeft aan hoe ze er nog mee bezig is. Dit is goed te begrijpen, ze is namelijk 46 jaar in Brazilië werkzaam geweest en heeft daar haar vrienden en relaties. De mededeling van de congregatie, dat ze i.v.m. haar gezondheid beter permanent naar Nederland kon komen, kwam voor haar dan ook als een donderslag bij heldere hemel. In februari kreeg ze dit bericht en de vliegtickets waren al besteld. Twee weken heeft Zr. Odiliana de tijd gehad om dit te verwerken en om afscheid te nemen in Brazilië. Graag had ze gezien dat deze tijd wat langer was geweest, een paar maanden. Van de reis kan Zr. Odiliana zich niets meer herinneren zegt ze. Wel was het zeer hartverwarmend dat ze zoveel brieven van Braziliaanse kinderen heeft gekregen. Ook heeft ze nog veel contact met Hanny in Brazilië, die het adoptiewerk van Zr. Odiliana overgenomen heeft. Ze blijft daarom ook helemaal op de hoogte hoe het daar gaat en dat is een hele opsteker voor Zr. Odiliana. Maar... de heimwee blijft!! Anderhalf uur hebben we gezellig zitten kletsen met Zr. Odiliana en als we weer vertrekken staat ze erop
dat ze ons uitgeleide doet naar de uitgang. Rustig wandelen we door de gangen en onderweg gaat Zr. Odiliana inderdaad even rusten op de stoelen die er voor haar neergezet zijn. Christien en Wout v. Kemenade
Reis naar noordoost Brazilië Door Frater Theo Adams Het waren vele dromen en een lange voorbereiding, met een beetje samenhang. Ik kwam aan in Brasil in 1966, als Frater van Tilburg (van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid). Het vooruitzicht was: Engels en pedagogie studeren aan de universiteit, les geven op Colégio Padre Eustáquio in Belo Horizonte en meewerken op ons Juvenaat en sociaal werk in de buitenwijk Pindorama. Begin jaren 70 konden we (vier fraters in een oranje Volkswagen) een bezoek brengen aan ‘onze’ zusters van Liefde SCMM in de staat Paraíba, waar zij toen woonden in Gurinhém, Livramento en Santa Rita. Wij noemen hen “onze” zusters omdat we dezelfde stichter hebben, bisschop Joannes Zwijsen. Het was een prachtige ervaring en we waardeerden het harde werk van de zusters in kleine groepjes in een moeilijke en arme omgeving. Tien jaar later kwam een neef van me (Toon van Limpt) in Belo Horizonte om een kind te adopteren; het werd een lang en moeilijk proces. Enkele jaren later adopteerde hij nog een kind in Pão de Açúcar, in de staat Alagoas, met hulp van zusters Franciscanessen van Asten. Mijn neef heeft me verschillende keren uitgenodigd om mee te gaan naar Alagoas, maar ik zag nooit mogelijkheden om weg te kunnen. In het voorjaar 2011 vierde ik mijn gouden feest als religieus. Ik werd uitgenodigd om deel te nemen aan een vergadering van oud-leerlingen (1ste klassers van 1950 van de Sint Jozefschool te Reusel). Ik werd ook uitgenodigd voor een vergadering van “Vrienden van Brazilië”. De meeste aanwezigen hadden kinderen geadopteerd in Brazilië voornamelijk via de zusters van Asten. Zij hebben zich verenigd om samen acties te ondernemen om geld in te zamelen voor het Kinderdorp in Coronel Fabriciano en voor de scholen en sociaal werk van de zusters in Pão de Açucar. En opnieuw werd gezegd dat ik het werk en de zusters van Alagoas moest leren kennen: Zr. Clementine Wouters, een ver familielid uit Hulsel, Zr. Redempta Bogers en Zr. Odiliana Smits. Eindelijk zou het er toch van gaan komen. De eerste afspraak was in November 2011. Vanwege omstandigheden werd uiteindelijk de reis besproken voor 12 tot 22 maart. In die korte tijd gebeurde er in Pão de Açucar van alles. Zr. Redempta belandde in het ziekenhuis in Maceió met suikerziekte, en Zr. Odiliana was inmiddels definitief naar Holland vertrokken. Ik heb gekozen om de reis te maken met het openbaar vervoer. De heen en terugreis was totaal ongeveer 5000 km, met de bus. Op maandag 12 maart zou ik om 23.45 uur vertrekken. Ik had wat voorbereidingen getroffen en een eenvoudige reisvalies ingepakt. Ik was goed op tijd op het busstation. De Gontijo-bus naar Recife zou rond 23.45 langs komen, maar er was een vertraging op het eerste traject Belo Horizonte/Coronel Fabriciano en daarom vertrok ik pas rond 1.00 uur op 13 maart. Bij de eerste stop in Governador Valadares werd er van chauffeur gewisseld, de bus schoon gemaakt. Vanwege problemen met de accu was er opnieuw vertraging. In Teofilo Otoni opnieuw een technische pauze en bij de volgende halte in Itaobim werden de accu’s verwisseld. Daarna verliep de reis normaal. De bus was bijna vol, maar veel passagiers stapten al vóór Recife uit. De uitgestrekte vallei van de Jequitinhonha-rivier maakte weer een diepe indruk vanwege de verweerde rotsachtige heuvels. Vanaf de weg gezien lijkt Noordoost Minas en het enorme platteland van Bahia erg leeg, met weinig gebouwen, weinig vee, weinig mensen en heel veel droogte. De grote weg wordt
steeds vlakker en rechter. En verderop in de staat Sergipe, Alagoas, Pernabuco en Paraíba zien we de oneindige suikerrietvelden, met hier en daar wat hutjes langs de weg of soms een dorpje met op elkaar gepakte huisjes en een suikerfabriek. Ik zie enkele verschillen in vergelijking met 35 jaar geleden: De wegen zijn ruimer en beter en nu zijn er tolkantoren. De grotere steden zijn flink gegroeid met hoge gebouwen in het centrum en veel kleine gepatroniseerde staatswoningen in de buitenwijken. De wegrestaurants zijn duurder en moderner en hebben betere toiletten dan vroeger. Rond het middaguur komen we aan in Recife, en daar kan ik vlot een bus vinden die me in twee uur naar João Pessoa zal brengen. Ik had een tussenstop gepland bij de zusters van Liefde, SCMM, in Paraíba. Bij aankomst op het busstation van de hoofdstad João Pessoa werd ik begroet door zuster Maria, Dalva en Luciene. Per auto rijden we naar hun verblijfplaats in het voorstadje Bayeux. tijdens de “koffie” ontmoet ik ook nog Zr. Joérica, Sandra en Paula. We hebben de dagen gevuld met bezoeken aan de leprakolonie, een ziekenhuis voor langer termijn patiënten en het sociale en educatieve werk van de zusters. Voor mij was dit korte bezoek aan de zusters bijzonder interessant omdat ik de toestand kon vergelijken met 35 jaar geleden, toen de zusters een particuliere school en ziekenhuis gingen overdragen, om zich meer en rechtstreeks toe te wijden aan de arme bevolking en ook in hun midden te gaan wonen. Op zaterdagmorgen rond half zeven, zette ik de reis door naar de Missiezusters Franciscanessen van Asten. In de bus, die via João Pessoa/Recife naar Maceió reed, kwam ik in gesprek met een dame die zelf en ook haar kinderen bij de zusters op school waren geweest, Zij was zelf onderwijzeres en werkte met veel voldoening op de school van de zusters. Rond 22.00 uur kwam ik aan op het kerkplein. Er stond een groepje mensen mij op te wachten om me naar het huis van de zusters te begeleiden. Daar kwam ik zuster Clementina tegen en ook haar nichtje Lysette, die enkele maanden bij de zusters verbleef, om hen te helpen. Zr. Redempta was al rusten, zoals de dokter had voorgeschreven. De zondag begon vroeg met een Mis om 7.00 uur. Daarna koffie bij de zusters, en met Zuster Clementina naar de kindermis, want ik wilde graag weten of deze dienst was aangepast aan kinderen en jongeren. Enkele gezangen waren specifiek voor kinderen en bij het Onze Vader verzamelde de priester alle kinderen rond het altaar. Maar de inhoud, de preek en de sfeer was voor volwassenen. In de namiddag bracht Lysette me naar het huis van Hanny van Limbeek, echtgenote van João Vital. Nadat zij enige tijd in Nederland hadden gewoond, besloten zij zich in Pão de Açúcar te gaan vestigen, waar Hanny Zr. Odiliana hielp bij de administratie van studiebeurzen van Nederlandse donateurs. Inmiddels heeft zij het donatiewerk van Zr. Odiliana overgenomen. Zr. Clementina kan zich nog herinneren hoe klein en veraf het stadje vroeger was, zonder bestrating, zonder onderwijs, zonder toekomst. Op dit ogenblik zijn er 12 duizend inwoners in het centrum , en nog een groot aantal bewoners langs de São Francisco rivier en de gehuchten in de omtrek. De rivier is hier ongeveer 150 m breed en zorgt ook voor een groot strand vlak bij het centrum. Er is wekelijks een markt. Dan komt er veel volk via de rivier en van het platteland om producten te verkopen: van landbouw en veeteelt, groenten en fruit, industriële en handwerk producten. De kraampjes staan in de belangrijkste straten van het centrum, maar ook zonder kraam kan handel gedreven worden. Een andere bezienswaardigheid is het grote Christusbeeld op de heuvel, zoals in Rio de Janeiro. Van daarboven heb je een prachtig overzicht van rivier en stad, en het imposante beeld lijkt alles te omarmen.
Spoedig is het de laatste dag van het bezoek. Zr. Redempta heeft beloofd haar nieuwe school te laten zien in São José de Tapera, plus minus 40 km van Pão de Açúcar. De school lig in een arme wijk aan de rand van de stad. Er is een grote zaal, die voornamelijk gebruikt wordt voor gymlessen (buiten de hete zon), een mooie en grote bibliotheek met verschillende computers en ook een kleine kapel. Op de speelplaats hoor je dat er overal degelijk en gedisciplineerd les wordt gegeven, wat bevestigd wordt als we enkele klassen bezoeken. Ik merk dat het personeel hier graag werkt en dat de attenties voor Zr. Redempta gemeend zijn en echt verdiend. In de namiddag heb ik met Hanny nog een gemeenschapszaal bezocht in een buitenwijk van Pão de Açúcar. Er worden verschillende cursussen gegeven voor handwerken. De zusters hebben gezorgd voor goede leiding, naaimachines en materiaal om te leren en te produceren. ‘ De volgende dag begon in alle vroegte de terugreis. Van de zusters kreeg ik een tasje met een rantsoen voor twee dagen en nachten te reizen, zodat ik dure restaurants zou kunnen ontwijken. Voorspoedig kwam ik in Maceió. Daar heb ik meer dan 12 uur moeten wachten op de lijn Recife/Belo Horizonte. Na een omboeking naar de lijn Recife/São Paulo, die al om 15.00 uur zou vertrekken kwam ik de volgende dag om 22.00 uur aan, vlak bij ons huis in Coronel Fabriciano. Uiteindelijk had ik gereisd van 13 tot 21 maart, rond de 5000 km gebust, en ongeveer 750 reais (300,- Euro) besteed, voornamelijk aan buskaartjes. Het was een bijzondere reis voor mij. Ik heb veel geleerd van Brazilië, van de Brazilianen en van buitenlanders die ik ontmoet heb. Ook van het werk van de zusters, hun aanpak en resultaten hebben mijn bewondering. Ik wil hun nog danken voor de gastvrijheid in Noordoost Brazilië.
Vrienden uit Brazilië op bezoek in de busfabriek van VDL Bus Valkenswaard Jan Goorman, neef van zuster Clementina, en reeds vele malen in Brazilië op bezoek geweest, heeft het initiatief genomen om 5 personen kennis te laten maken met Nederland. Op maandag 2 juli was het dan zover, en werden zij door Jan in Frankfurt van het vliegveld gehaald. Op dinsdag 3 juli stond de eerste excursie op het programma. Door Toon van Limpt waren zij uitgenodigd om eens in een Nederlandse busfabriek te komen kijken. Na een lunch in de kantine, werden zij door een collega van Toon rondgeleid in de fabriek. Met veel interesse en bewondering voor het vakwerk van de VDL medewerkers en de geproduceerde bussen, waarvan er elke week 8 tot 10 worden gemaakt, werd de rondleiding na + 2 uur afgerond. Van links naar rechts: Carmen dos Santos Sa Meneses, Jalmo de Meneses, Antoine Eykholt (rondleiding), Maria Aparecida Santos Rodrigues, Maria Clara Santos Rodrigues, Jacqueline Bezerra Lima
Stichting Vrienden van Brazilië Wij versturen aan de meesten van u deze nieuwsbrief via de e-mail. Indien u hier geen prijs meer op stelt, vernemen wij dit graag. Indien u deze nieuwsbrief per post ontvangt en u hebt een e-mail adres, laat het ons dan weten via
[email protected].
