Nieuws online. Een studie naar digitale nieuwsproductie door traditionele aanbieders en nieuwkomers. Mijke Slot Leonie Ruhe Valerie Frissen

Nieuws online Een studie naar digitale nieuwsproductie door traditionele aanbieders en nieuwkomers

Mijke Slot Leonie Ruhe Valerie Frissen Februari 2011

Inhoudsopgave 1

Inleiding ............................................................................................... 5

2

Nieuws in een tijdperk van overvloed ................................................... 7 2.1

De toegenomen macht van de gebruiker .......................................... 8

2.2

Veranderende traditionele rollen van de producent........................... 9

2.3

Het onderzoek ................................................................................ 11

2.4

Leeswijzer ....................................................................................... 12

3

Analyse online nieuwsdiensten .......................................................... 13 3.1

Algemene kenmerken ..................................................................... 13

3.2

Waardepropositie ............................................................................ 18

3.3

Financieel model ............................................................................. 29

3.4

Waardenetwerk ............................................................................... 32

3.5

Technische aspecten ...................................................................... 34

3.6

Samenvattend................................................................................. 40

4

Conclusies ......................................................................................... 41 4.1

Van gate-keeping naar gate-opening .............................................. 41

4.2

Traditionele verdienmodellen blijven belangrijk ............................... 42

4.3

iPad biedt een vlucht terug ............................................................. 43

4.4

Vraagstukken voor aanbieders ....................................................... 43

5

Bronnen ............................................................................................. 47 Bijlagen.................................................................................................... 49

I.

Methodische verantwoording ............................................................. 51

II.

Lijst cases .......................................................................................... 61

III.

Over het 3D-project ............................................................................ 63

Designing the Daily Digital

4

Nieuws online

1

Inleiding Deze publicatie doet verslag van een onderzoek naar online nieuwsproductie dat is uitgevoerd door TNO onder de vlag van het Designing the Daily Digital Project (3D, zie bijlage). Binnen dit project geeft TNO leiding aan de 3D Academy, een denktank voor strategische visieontwikkeling en innovatie in de journalistiek. In de 3D Academy staan vier onderzoeksthema’s centraal: (1) de verandercultuur binnen de Nederlandse journalistiek, (2) online nieuwsproductie, (3) nieuwsgebruik en (4) auteursrechten in een online omgeving. Dit onderzoek valt onder thema twee, en is een verkenning van online nieuwsproductie bij zowel Nederlandse als internationale nieuwsaanbieders. Daarbij zijn websites van traditionele nieuwsaanbieders (kranten en omroepen) vergeleken met nieuwswebsites van nieuwe aanbieders en met een aantal nieuwsapplicaties (apps) voor de iPad. Daarbij is, naast een aantal algemene kenmerken, aandacht voor de manier waarop aanbieders de gebruiker betrekken bij nieuwsproductie, wat voor rollen ze daarbij zelf innemen en hoe ze hun dienst zowel technisch als financieel inrichten. De onderzoeksvraag die in deze publicatie centraal staat is: op welke manieren wordt nieuws online aangeboden en in hoeverre verschillen traditionele en nieuwe aanbieders daarbij van elkaar? In het volgende hoofdstuk schetsen we kort de achtergrond van de ontwikkelingen in het medialandschap op het gebied van nieuwsproductie en de opzet van het onderzoek met de vraagstelling. In hoofdstuk twee presenteren we de conclusies, gevolgd door een hoofdstuk met de volledige analyse die hier ten grondslag aan heeft gelegen. Dit hoofdstuk wordt geïllustreerd met een aantal voorbeelden.1 Voor de lezers die zijn geïnteresseerd in de onderzoeksmethode is hier in de bijlage een beschrijving van toegevoegd. Mijke Slot, Leonie Ruhe, Valerie Frissen 1 Voor een actueel online overzicht van ontwikkelingen en innovaties op het gebied van media, verwijzen we naar de eMedia Showcase (http://showcase.dailydigitaldesign.com/). Op visuele wijze worden op deze website verschillende demo's, concepten, prototypes en experimenten getoond en geanalyseerd op hun sterke en zwakke punten, en de mogelijkheden die ze bieden.

5


6

Nieuws online

2

Nieuws in een tijdperk van overvloed Al sinds de jaren tachtig zijn nieuwsproducenten nieuwe technologische mogelijkheden zoals teletekst, draagbare computers en mobiele telefoons aan het verkennen. Maar vooral internet heeft een radicale impact gehad op de productie en consumptie van nieuws. In 1980 zetten de New York Times en de Wall Street Journal hun nieuws in een online database. Vijf jaar later boden al vijftig Amerikaanse kranten hun nieuws online aan. Vanaf midden jaren negentig waren nieuwswebsites van kranten gemeengoed (Bosckowski, 2004). In 1995 was NRC Handelsblad de eerste Nederlandse krant die het nieuws online aanbood. Het online nieuwsaanbod steeg gestaag. In de eerste jaren waren het vooral de Internet Service Providers (ISP’s) die als nieuwsportal actief waren. In de loop der tijd gingen zowel traditionele spelers als kranten en omroepen, maar ook nieuwe spelers, online nieuws aanbieden. In 1999 werd Nu.nl opgericht, en ook internetbedrijven zoals Yahoo en Google begonnen nieuwsdiensten. Sinds januari 2006 heeft Google News een Nederlandse versie. ´Internet en digitalisering hebben effecten gehad op de manier waarop nieuws aangeboden wordt. Zo is door digitalisering het nieuws bijvoorbeeld steeds meer multimediaal. Tekst wordt verrijkt met foto’s, video, audio, infographics en animaties. Alles kan online gepubliceerd worden – internet fungeert als platform waar kranten en omroepen elkaars directe concurrenten zijn geworden´ (Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers, 2009). En zij ontmoeten hier ook nieuwe spelers in het medialandschap. Nieuws heeft daarnaast niet langer een houdbaarheid van 24 uur, maar is continue beschikbaar en daardoor ontstaat ook de druk om het nieuwsaanbod steeds aan te passen aan de laatste ontwikkelingen (Boczkowski, 2004). Internet en digitalisering hebben ook consequenties voor de productie van nieuws. Nieuwsberichten blijven beschikbaar voor gebruikers in online archieven. En nieuwsaanbieders kunnen nieuws leveren aan zowel het massapubliek als aan lokaal of nichepubliek. Daar bovenop zijn de interactiemogelijkheden met het publiek verbreed; de drempel voor interactie met gebruikers is verlaagd en de mogelijkheden om gebruikers te laten participeren zijn toegenomen. 7


2.1 De toegenomen macht van de gebruiker Picard (2009) omschrijft de huidige situatie als een tijdperk van overvloed. Er is een ongekende groei in media-aanbod; nieuwsaanbieders zijn niet meer gebonden aan ruimtelijke en tijdsbeperkingen. Een krant heeft maar een beperkt aantal pagina’s voor het dagelijks nieuws en een journaal maar een beperkt aantal minuten. Online bestaan deze beperkingen niet (Boczkowski, 2004). Ook groeit het aanbod van nieuwe partijen die nieuws aanbieden evenals de informatie die door gebruikers zelf online wordt gezet. De relatie tussen gebruikers en nieuwsmedia is door deze veranderingen dynamischer geworden dan vroeger (Boczkowski, 2004). Door het toegenomen aanbod spreekt Picard (2009) ook wel van een machtswisseling. Hadden traditioneel de producenten van nieuws de macht (er was een beperkt aantal media en gebruikers waren van hen afhankelijk voor hun nieuwsconsumptie), nu hebben de gebruikers de macht. Zij hebben keuze uit een ongekend aanbod. Aanbieders van nieuws moeten steeds meer hun best doen om publiek aan zich te binden. De markt heeft zich dus ontwikkeld van een aanbodsgestuurde markt naar een vraaggestuurde markt. Voornamelijk dat laatste punt heeft er volgens Brock voor gezorgd dat de waarde die gebruikers toekennen aan nieuws lager is dan in het ‘offline’ tijdperk– zowel qua reputatie als economisch (Brock, 2009). Mediabedrijven zijn steeds meer gaan anticiperen op dit toegenomen belang van gebruikers door ze een rol te geven binnen hun dienst. Bakker en Pantti (2009) constateren bijvoorbeeld dat de meeste nieuwsdiensten hun gebruikers laten participeren door het insturen van zelfgemaakte foto’s en video’s. Op de website van de BBC kunnen gebruikers bijvoorbeeld hun eigen foto’s en video’s uploaden bij nieuwsgebeurtenissen die zij zelf hebben meegemaakt. Veel krantenwebsites laten gebruikers daarnaast commentaar geven op (een selectie van) artikelen. Sommige media zetten content geschreven door gebruikers op hun website. Internationale websites zoals OhMyNews in Zuid Korea (www.ohmynews.com), Purdafash in India (www.purdafash.com), Vikalpa in Sri Lanka (www.vikalpa.org), de citizen journalism website van CNN iReport (www.ireport.com) of Newassignment (www.newassignment.net), een website die wordt onderhouden door een investering van Reuters, laten burgerjournalisten aan het woord. En via 8

Nieuws online

diensten als Twitter verspreidt nieuws zich razendsnel onder een netwerk van gebruikers.

2.2 Veranderende traditionele rollen van de producent Voor journalisten betekenen deze ontwikkelingen een nieuwe manier van werken, met vernieuwde mogelijkheden door ICT, maar ook veel onzekerheden. Voor het management van nieuwsmedia betekenen de hierboven geschetste veranderingen een nieuwe strategische omgeving (Küng, 2008). Deze omgeving wordt volgens Küng gekenmerkt door nieuwe mogelijkheden, maar ook door vage grenzen tussen sectoren, veranderende businessmodellen, onduidelijkheid over gedrag en voorkeuren van consumenten en concurrentie van tot nu toe onbekende spelers. Picone brengt de veranderingen in het medialandschap direct in verband met de traditionele rollen van kranten als nieuwsaanbieder, agendabepaler en waakhond van de democratie (Picone, 2007). Van het verzamelen van nieuws verschuift de rol van nieuwsproducenten naar de selectie van nieuws, analyse en commentaar. Ook lijken traditionele nieuwspartijen minder agendabepalend te worden. Gebruikers hebben online veel meer mogelijkheden om hun eigen informatieomgeving samen te stellen en deze te delen met anderen. Diensten als Digg laten gebruikers zelf nieuwsberichten taggen en beoordelen. Nieuwswebsites als Google News, citizen journalism websites en weblogs vragen ook aandacht van de gebruikers. Internet is een snelle, makkelijke en goedkope manier om toegang te krijgen tot een grote hoeveelheid nieuwsbronnen. Dit stelt gebruikers in staat hun eigen nieuwsagenda samen te stellen. Dit zou de macht van de nieuwsmedia om de nieuwsagenda te bepalen kunnen beperken. En als laatste is, volgens Picone, de traditionele rol van de nieuwsmedia als waakhond van de democratie op losse schroeven komen te staan. Internet stelt andere partijen en gebruikers in staat hun eigen visie op de werkelijkheid en hun mening over nieuwsberichten online te

9


publiceren. Ook komt via initiatieven als Wikileaks direct informatie naar buiten zonder dat deze is gefilterd door een journalistieke organisatie.2 Deze schets van mogelijkheden laat zien dat de omgeving waarin nieuwsorganisaties opereren, is veranderd. Deze veranderingen doen zich voor op verschillende niveaus van nieuwsproductie. Niet alleen is het speelveld veranderd, online nieuwsproductie biedt ook een aantal nieuwe mogelijkheden. Maar hoe maken nieuwsaanbieders gebruik van deze mogelijkheden? En zijn daarbij verschillen tussen aanbieders met wortels in de traditionele media (print en omroep) en nieuwe aanbieders die internet als basis hebben? In de discussie over online nieuwsproductie en innovatie in businessmodellen komen bestaande mediabedrijven er vaak bekaaid vanaf (zie bijvoorbeeld Pleijter, 2010 of Slot & Vos, 2010). Deze discussie ten spijt, is er nog weinig systematisch onderzoek gedaan naar de manieren waarop nieuwsaanbieders hun nieuws online beschikbaar maken. We proberen hier met dit onderzoek een aanzet toe te doen door 57 online nieuwsdiensten in kaart te brengen en met elkaar te vergelijken. Daarbij onderscheiden we traditionele nieuwsaanbieders en niet-traditionele of nieuwe nieuwsaanbieders. Het belang van dit onderscheid tussen traditionele en niet-traditionele bedrijven staat daarin centraal. Naast een maatschappelijk relevant onderscheid, is ook in de literatuur aanleiding te vinden voor een dergelijk onderscheid. Het onderscheid tussen incumbents en insurgents zien we voornamelijk terug in de managementtheorie (zie Küng et al., 2008). De verschillende contexten waar deze oude en nieuwe bedrijven mee te maken hebben, leiden tot verschillende managementprioriteiten. Traditionele bedrijven moeten niet alleen op de juiste wijze inspelen op veranderende strategische omgevingen, maar zijn ook genoodzaakt om dit te implementeren in hun bestaande bedrijfsprocessen (Küng et al., 2008, p. 125). Dit terwijl nieuwe bedrijven deze bagage niet hebben en dan ook vaak veel efficiënter kunnen inspelen op een veranderde behoefte. Er zouden dan ook verschillen zichtbaar kunnen zijn tussen de mate van vernieuwing van traditionele en van niettraditionele mediabedrijven. 2 Hoewel in Nederland de Wikileaks documenten over Nederland tot nu toe exclusief door twee mediapartijen worden beheerd.

10

Nieuws online

2.3 Het onderzoek De afgelopen jaren is er een groot aantal nieuwe online nieuwsdiensten gelanceerd die het nieuws op een nieuwe of innovatieve manier brengen. Een nieuwsdienst kan vernieuwend zijn op verschillende manieren. Zo kan een aanbieder van nieuws een gebruiker op een vernieuwende manier betrekken in de nieuwsproductie, de nieuwsberichten op verschillende platformen aanbieden of op een vernieuwende manier geld verdienen aan online nieuws. In dit onderzoek wordt een inventarisatie gemaakt van een aantal van deze diensten (zowel Nederlandse als internationale initiatieven), en worden ze geanalyseerd op een viertal onderdelen waarop ze vernieuwend kunnen zijn3: 1. Waarde voor en rollen van gebruikers; de toegevoegde waarde voor gebruikers en de manier waarop zij betrokken worden bij de nieuwsproductie (waardepropositie). 2. Financiële constructie: de manier waarop er geld verdiend wordt met de nieuwsproductie (financiële aspecten). 3. Organisatie en samenwerking: de manieren waarop de nieuwsdienst georganiseerd is en met welke partijen er wordt samengewerkt (waardenetwerk). 4. Technische functionaliteiten: de globale technische karakteristieken van de nieuwsdienst (technische aspecten). Deze onderdelen worden onderzocht met behulp van een kwantitatieve en kwalitatieve analyse van 57 internationale case studies. Er wordt, zoals is omschreven in de inleiding, een vergelijking gemaakt tussen de online nieuwsdiensten van traditionele nieuwsaanbieders en die van niettraditionele nieuwsaanbieders. Naast het vergelijken van het online aanbod van print uitgevers, omroepen en nieuwe aanbieders, is er in dit onderzoek ook aandacht voor de nieuwsdiensten die worden aangeboden op de iPad. Mobiele apparaten, waaronder tablets, functioneren steeds vaker als platforms voor nieuws. De iPad is een van de eerste tablets en biedt een uitgebreid assortiment aan nieuwsapps aan. Daarom zijn de nieuwsapps voor de iPad meegenomen in dit onderzoek. 3

Zie voor een uitgebreide uitleg van de methode Bijlage 0.

11


Er is gekozen voor de methode van case studies omdat de geselecteerde nieuwsdiensten hiermee grondig en systematisch geanalyseerd en vergeleken kunnen worden. De case sample bestaat uit 36 online initiatieven van (traditioneel) print uitgevers, 10 initiatieven van omroepen en 11 initiatieven van nieuwe spelers in het mediaveld. Van deze 57 initiatieven zijn er 10 iPad applicaties die nog als een aparte groep zijn geanalyseerd. Voor titels, zie de bijlage.

2.4 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk (hoofdstuk 2) presenteren we een gedetailleerde analyse van de resultaten van de vergelijking. De lezers die vooral geïnteresseerd zijn in de hoofdlijnen en de algemene conclusie, verwijzen we door naar hoofdstuk 3. Lezers die geïnteresseerd zijn in de methode van onderzoek, vinden in bijlage 1 een methodische verantwoording.

12

Nieuws online

3

Analyse online nieuwsdiensten In totaal 57 online nieuwsdiensten, zowel nationaal als internationaal, zijn in dit onderzoek systematisch geanalyseerd en met elkaar vergeleken.4 In dit hoofdstuk worden, naast algemene analyseresultaten, ook een aantal tekstboxen weergegeven met daarin specifieke voorbeelden van nieuwsdiensten die zich op een bepaalde manier onderscheiden.

3.1 Algemene kenmerken In het eerste analyseonderdeel worden de diensten geanalyseerd op een aantal algemene kenmerken. Figuur 1 laat zien dat de eerste nieuwsdiensten eind vorige eeuw online kwamen. Vanaf 1996 waren dat voornamelijk websites van kranten (in 1996 bijvoorbeeld de Bildzeitung en de New York Times). Met de toenemende mogelijkheden van online video, volgden omroepen. Rond 2004, het jaar dat het web 2.0 concept langzaamaan terrein begon te veroveren, kwamen ook nieuwsdiensten van nieuwe aanbieders in de lucht. De piek in 2010 is te verklaren doordat dat het jaar is van de lancering van de iPad, en in dit onderzoek ook een aantal iPad apps is meegenomen. 12

9

6 5

5

4 3

3 2 1

2 1

1

1

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Figuur 1 Startjaar nieuwsdiensten 4 Bij de resultaten moeten twee voorbehouden worden gemaakt. Ten eerste is de selectie van cases niet gebaseerd op een representatieve steekproef. Daarnaast zijn de percentages soms gebaseerd op kleine absolute aantallen. Dat betekent dat de uitspraken die in dit hoofdstuk worden gedaan, indicatief zijn. Ze geven een beeld van de situatie, maar kunnen niet worden gegeneraliseerd voor het totale online aanbod.

13


Van alle nieuwsdiensten is een aantal trefwoorden (tags) genoteerd. Deze trefwoorden worden hieronder weergegeven in een tagcloud. Hoe groter het woord, hoe vaker het voorkomt als trefwoord binnen de selectie nieuwsdiensten. De tagcloud in Figuur 2 laat zien dat krant, website en nieuws veelgebruikte termen zijn. Dit komt uiteraard omdat we nieuwsdiensten op internet hebben geanalyseerd en de meeste initiatieven in de case sample geïnitieerd zijn door kranten. Op de iPad apps na, zijn alle diensten die zijn geanalyseerd in dit onderzoek te vinden op een website. De woorden sociale media, user-created content, burgerjournalistiek en cocreatie geven aan dat in de geanalyseerde diensten regelmatig gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden die sociale media bieden. In het vervolg van de analyse gaan we op deze aspecten nader in.

Figuur 2 Tagcloud online nieuwsdiensten

Vanwege het nationale karakter van het 3D project, waar dit onderzoek deel van uitmaakt, zijn er relatief veel Nederlandse cases (17) opgenomen in de lijst cases. Daarnaast is er ook een groot aandeel Amerikaanse (17) en Engelse (7) cases. De overige cases komen uit diverse landen, zoals België, Canada, China, Portugal, Frankrijk en Zuid-Korea. Een volledig overzicht van de cases is te vinden in Bijlage 2.

14

Nieuws online

100 90 80 70 60 %

50

Lokaal Nationaal

40

Internationaal

30 20 10 0

Print

Omroep

Nieuwe aanbieder

iPad

Figuur 3 Niveau van nieuwsproductie (lokaal/nationaal/internationaal)

Figuur 3 geeft het niveau weer van het nieuws dat beschikbaar wordt gemaakt. Hiermee wordt bedoeld of het nieuws lokaal, nationaal of internationaal is. Minder dan de helft van de cases biedt lokaal nieuws, terwijl ongeveer 90 procent van de cases nationaal en/of internationaal nieuws biedt. Opvallend is dat nieuwsdiensten van nieuwe nieuwsaanbieders zich vaker ook op lokaal nieuws richten, terwijl de nadruk bij print initiatieven en omroepen vooral op nationaal en internationaal nieuws ligt. Op de iPad wordt het minst lokaal nieuws aangeboden. The Local (http://www.nytimes.com/marketing/thelocal/) is een van de uitzonderingen van lokale initiatieven die worden aangeboden door traditionele printaanbieders. In een samenwerking met het Arthur L. Carter Journalism Institute, biedt de New York Times hyperlokale websites voor twee buurten van New York. De websites geven een overzicht van nieuws, informatie, verhalen, sociale media en foto’s uit de betreffende buurt. De content wordt geproduceerd door zowel journalisten van The New York Times als door lokale inwoners. De dienst is gestart in 2009. Op de website wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van de Virtual Assignment Desk. Deze tool biedt informatie over onderwerpen waar lezers informatie over zouden willen. Burgerjournalisten kunnen deze onderwerpen ook zelf oppakken en er een stukje over schrijven.

15


Polls Audio Illustraties Video iPad

Foto's

Nieuw Omroep

Blogs

Print

Opinie Achtergrond Korte nieuwsberichten 0

20

40

60

80 100

%

Figuur 4 Vormen van nieuws

Op de websites van online nieuwsdiensten worden verschillende vormen van content aangeboden. Zo zijn er meestal korte nieuwsartikelen te vinden, opiniestukken, foto’s en video. Figuur 4 toont een overzicht waarin de verschillende nieuwsvormen worden vergeleken per groep aanbieders. Er worden gemiddeld veel verschillende vormen van nieuws aangeboden. De meerderheid van de aanbieders van nieuws tonen korte nieuwsberichten op hun website, achtergrondartikelen, opinieartikelen, blogs, foto’s, video en illustraties. Audio en polls worden minder vaak aangeboden. Nieuwsaanbieders met wortels in de printmedia bieden procentueel vaker korte nieuwsberichten, achtergrondartikelen, opinieartikelen en polls aan op hun websites. Aanbieders vanuit omroepen bieden vaker beeld- en audiomateriaal. Gezien hun core business is dat niet verwonderlijk. Initiatieven van nieuwe aanbieders incorporeren relatief vaker blogs en achtergrondartikelen, en plaatsen vaker illustraties. iPad apps bieden vaak artikelen (zowel korte artikelen, achtergrond en opinieartikelen) en foto’s, maar blijven bij de andere categorieën achter op de rest. 16

Nieuws online

De Volkskrant bood vanaf 2005 lezers de mogelijkheid om onder de vlag van de Volkskrant een blog bij te houden. Op http://www.vkblog.nl/ konden lezers hun eigen weblogs plaatsen, of reageren op blogs van andere lezers en redacteuren. Begin 2011 waren er op de site al meer dan 250.000 blogs geplaatst. Per 1 maart 2011 zal de Volkskrant dit onderdeel van de website stopzetten. De hoofdredacteur van de Volkskrant, Philippe Remarque, heeft in een verklaring op de site van de Volkskrant aangegeven: “Wij kunnen het blog helaas niet meer de aandacht en technische ondersteuning bieden die het vereist”. Hier wordt door bloggers op de Volkskrant website met verontrusting op gereageerd. Er wordt naar mogelijkheden gezocht om de blogs over te zetten naar een andere site. Waarschijnlijk worden de Volkskrant blogs overgenomen door Sanoma Digital.

In de analyse is ook gekeken naar de categorie nieuwssites waartoe de initiatieven behoren. Deze indeling is gebaseerd op de categorisering van Deuze (2003).5 In Figuur 5 zijn binnen deze categorieën duidelijke verschillen te zien tussen print, omroep en iPad initiatieven aan de ene kant en nieuwe initiatieven aan de andere kant. De eerste groep is vooral in te delen in de categorie mainstream news sites. Deuze (2003) gaf al aan dat dit type nieuwssite overeen komt met traditionele nieuwsmedia, zoals kranten en omroepen, en over het algemeen wordt aangeboden door vrij gesloten netwerken van mediabedrijven. Nieuwe initiatieven bieden vaker index & category sites en share & discussion sites. Maar een klein percentage van alle initiatieven is in te delen in de categorie meta & comment sites. 100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0

Print Omroep Nieuw iPad

Mainstream

Index & category

Meta & comment

Share & discussion

Figuur 5 Categorie nieuwswebsite 5 Zie voor een uitleg van deze categorisering de methodische verantwoording in Bijlage 0.

17


3.2 Waardepropositie De analyse heeft, naast algemene kenmerken van de nieuwsdiensten, ook de waardepropositie van nieuwsdiensten belicht. In dit onderzoek is de waardepropositie gedefinieerd als de waarde die geleverd wordt aan de gebruikers en de mogelijkheden die de gebruiker heeft tot participatie en interactie. Deze definitie is op een aantal manieren geoperationaliseerd. Ten eerste is gekeken naar de functies die de nieuwsdiensten vervullen.6 Vervolgens is geanalyseerd wat de unique selling point van de nieuwsdiensten is; waarom zouden gebruikers deze diensten moeten gebruiken? Daarnaast is geanalyseerd welke rollen gebruikers en welke rollen de aanbieders bij de nieuwsdiensten kunnen innemen. Kunnen gebruikers bijvoorbeeld zelf content creëren of zijn ze daarvoor aangewezen op de aanbieder? Kunnen ze dingen met elkaar delen, of iets beoordelen? Deze functionaliteiten voor gebruikers kunnen de waarde van de dienst voor hen verhogen. Bij de waardepropositie is ook de mate van interactie bepaald en de manier waarop de nieuwshiërarchie binnen het initiatief wordt bepaald.

Functies Figuur 6 geeft de functies weer die nieuwsdiensten kunnen vervullen. Online nieuwsdiensten bieden voornamelijk nieuws, context, opinie en amusement. Initiatieven van printmedia of omroepen scoren verder hoog op het aanleveren van kennis, het doen van verslag van gebeurtenissen en het presenteren van een agenda met activiteiten zoals films. iPad apps scoren wat hoger op de functie opinie. Ook bieden ze relatief wat vaker amusement. Nieuwssites van nieuwe initiatiefnemers scoren hoog op het bieden van interactie.

6 Hiervoor is een indeling van Drok en Schwarz (2009) aangehouden. Zie Bijlage 0 voor een uitleg van deze indeling.

18

Nieuws online

Interactie Amusement Advies Agenda iPad

Verslag

Nieuw Omroep

Kennis

Print

Opinie Context Nieuws 0

20

40

60

80

100

%

Figuur 6 Functies van nieuwsdiensten

Toegevoegde waarde nieuwsdiensten Wat is het unieke aan of de toegevoegde waarde van online nieuwsdiensten? Nieuwsdiensten van aanbieders vanuit de printmedia zijn vaak een aanvulling op het papieren product. Op de website worden artikelen hergebruikt die ook, bijvoorbeeld, in de krant verschijnen. Op de website kunnen aan artikelen 24 uur per dag updates worden toegevoegd. Ook kan er bijvoorbeeld live geblogd worden over belangrijke gebeurtenissen. De meeste websites zijn gratis toegankelijk, en bieden links naar andere artikelen over hetzelfde onderwerp en dossiers met achtergrondartikelen en informatie. Online is vaak een archief beschikbaar en gebruikers kunnen met de zoekfunctie de site doorzoeken. Door een RSS-feed in te schakelen kunnen lezers op de hoogte blijven van nieuwe toevoegingen aan de site. Websites bieden printmedia de kans om ook video’s aan hun product toe te voegen. Het aanbod voor gebruikers is dus uitgebreid. Daarnaast kunnen aanbieders via een website hun gebruikers meer betrekken bij het nieuws. Gebruikers kunnen soms een pagina personaliseren, reacties plaatsen, content toevoegen, dingen doorsturen via sociale media of deelnemen aan een onderzoek. Ook op het gebied van verdienmodellen maken printmedia online gebruik van nieuwe 19


mogelijkheden. Zo kunnen advertenties gepersonaliseerd worden, kan voor artikelen uit het archief geld gevraagd worden en hebben sommige printmedia webshops waar ze verschillende soorten producten, zoals boeken en wijn, verkopen. Nieuwsdiensten van omroepen zijn meestal opgezet als een platform waar video van de omroep wordt aangeboden. De websites bieden aanbieders de mogelijkheid om naast video-items uit uitzendingen ook ruw beeldmateriaal en extra informatie en artikelen te plaatsen. Zo biedt RTL Nieuws op de website een overzicht van nieuwsberichten die zijn opgesteld door het ANP. Met een zoekfunctie kunnen gebruikers de content op nieuwssites van omroepen doorzoeken op relevante informatie. Er is vaak een archief aanwezig waar gebruikers uitzendingen kunnen terugzien. Daarnaast worden gebruikers betrokken bij het nieuws door de mogelijkheid om commentaar toe te voegen, te discussiëren op een forum of te participeren in nieuwsproductie. Nieuwsdiensten van aanbieders die hun wortels niet hebben in traditionele media, hebben voornamelijk toegevoegde waarde voor gebruikers omdat ze zich richten op de sociale aspecten van nieuwsproductie. Ze laten gebruikers vaak de dienst personaliseren, bijvoorbeeld door een eigen nieuwsstream samen te stellen vanuit verschillende online nieuwsbronnen. Ze bieden verschillende opinies van auteurs en laten content doorplaatsen naar andere sociale media. Gebruikers kunnen regelmatig stemmen op artikelen en commentaar leveren. Ook kunnen ze zien wat vrienden lezen en aanbevelen. Nieuws wordt geplaatst in volgorde van wat het meest wordt gelezen. Daarnaast bieden initiatieven van nieuwe aanbieders de nieuwsgebruikers de mogelijkheid zelf content toe te voegen of samen te werken met journalisten en anderen. Nieuwslog (www.nieuwslog.nl) is een nieuwsdienst die bestaat uit nieuwspagina's over uiteenlopende onderwerpen. Iedere pagina wordt beheerd door een civic editor, een gebruiker die deskundig is op het gebied van het betreffende onderwerp. Het nieuws wordt zowel geaggregeerd vanuit andere nieuwsdiensten als geproduceerd door de civic editors. Iedere gebruiker kan een eigen Nieuwslog nieuwspagina starten. Het idee achter de site is dat nieuwsgaring en duiding niet langer enkel voorbestemd zijn aan redacties, maar nu uitgevoerd kunnen worden door grotere groepen deskundigen. 20

Nieuws online

iPad apps bieden op dit moment voor de gebruikers weinig toegevoegde waarde. Een kleine minderheid van de apps laat gebruikers andere dingen doen dan ze met het papieren product of de website van een omroep kunnen. Slechts weinig apps laten de gebruiker de dienst personaliseren en er wordt nog maar weinig doorgelinkt naar sociale media. Een app is een gesloten omgeving. Daarnaast moet voor veel content die op internet gratis is, op de iPad worden betaald. Pulse News is een van de iPad apps die wel volledig gepersonaliseerd kan worden. Pulse is een app gecreëerd door afgestudeerden van Stanford University. De dienst biedt een nieuwslees applicatie op iPhone, iPad en Androidtoestellen. Door middel van het selecteren van newsfeeds kunnen gebruikers hun eigen nieuws samenstellen uit meerdere feeds. Gebruikers kunnen ook hun eigen feed samenstellen. De app werd kort door Apple uit de iTunes winkel verwijderd omdat de New York Times klaagde over copyright. 100 90 80 70 60

%

50

Print Omroep

40

Nieuw iPad

30 20 10 0

Consumeren

Creëren

Conserveren

Communiceren

Figuur 7 Betrokkenheid van gebruikers bij online nieuwsdiensten

Betrokkenheid van gebruikers Figuur 7 geeft een overzicht van de manieren waarop gebruikers worden betrokken bij nieuwsdiensten. Alle diensten die zijn geanalyseerd in dit onderzoek stellen gebruikers in de gelegenheid om content te consumeren. Gebruikers kunnen artikelen lezen, foto’s en video’s bekijken, dingen kopen of downloaden. Figuur 8 laat zien dat gebruikers door de diensten voornamelijk in staat worden gesteld om te lezen en te bekijken. Luisteren, downloaden en kopen zijn minder populair bij aanbieders. 21


Figuur 8 Tagcloud consumeren

Naast consumeren bieden online nieuwsdiensten in bijna 60 procent van de gevallen de mogelijkheid aan gebruikers om zelf content te creëren. Voornamelijk initiatieven van nieuwe aanbieders scoren hier ver boven gemiddeld. Initiatieven van omroepen en iPad apps scoren laag. Creëren kan op veel verschillende manieren. Zo kunnen gebruikers op een laagdrempelige manier content creëren door iets te personaliseren (aan te passen door een aantal door de aanbieder gedefinieerde keuzes te maken), of informatie toe te voegen. Creëren kan ook creatiever zijn wanneer gebruikers de mogelijkheid krijgen om originele content zelf te maken en toe te voegen. Dat is het geval als gebruikers bijvoorbeeld zelf artikelen kunnen toevoegen aan de website. Figuur 9 laat zien dat informatie toevoegen bij online nieuwsdiensten de meest voorkomende vorm van creëren is.

Figuur 9 Tagcloud creëren

Op de website van CNN wordt het internationale nieuws aangeboden per regio en thema gegroepeerd. De website combineert de typische interactieve mogelijkheden van het internet met de klassieke niet-interactieve nieuwsvoorziening die kabel TV kenmerkt. De site omvat een uitgebreide interactieve omgeving, iReport, waarop iedereen content kan creëren/toevoegen. Bijzonder is de assignment desk. CNN vraagt de bezoekers via deze desk actief om content over specifieke onderwerpen aan te leveren.

22

Nieuws online

Gebaseerd op de Engelse term curating is in dit onderzoek het begrip conserveren geïntroduceerd. Gebruikers kunnen conserveren door te stemmen op content, clippings te maken of tags toe te voegen. Veel diensten (88 procent) maken conserveren mogelijk. Nieuwe initiatieven scoren daarbij boven gemiddeld. iPad apps scoren op dit vlak, net als bij creëren, laag. Als gekeken wordt naar de subrollen binnen conserveren, wordt duidelijk dat het laten doorsturen of aanbevelen van content populairder is bij aanbieders dan het laten toevoegen van tags of het maken van clippings (zie Figuur 10).

Figuur 10 Tagcloud conserveren

Op de website van de Guardian (www.guardian.co.uk) kunnen gebruikers reguliere (kranten)artikelen lezen, maar ook aanvullende content zoals blogs. Daarnaast hebben ze uitgebreide mogelijkheden voor interactie. Zo kunnen lezers clippings maken en deze bewaren voor later of doorsturen aan anderen.

De laatste manier waarop gebruikers betrokken kunnen worden bij een nieuwsdienst is door het communiceren over nieuws. Communiceren is in 86 procent van de onderzochte nieuwsdiensten mogelijk. Zoals bij de vorige twee hoofdrollen, wordt communiceren minder vaak mogelijk gemaakt door iPad apps. Figuur 11 laat zien dat gebruikers relatief vaak commentaar kunnen toevoegen bij content en een bericht kunnen sturen aan de aanbieder. Discussiëren op een forum wordt minder vaak aangeboden en chatten komt bijna niet voor. Via de iPad app van de Telegraaf kunnen gebruikers nieuwsberichten bekijken (voorpagina, telesport, privé en financieel), doorplaatsen naar sociale media en commentaar toevoegen. Ook hebben ze de mogelijkheid een gepersonaliseerde nieuwsstream samen te stellen op basis van trefwoorden. Het is een van de weinige apps van traditionele printaanbieders die dit soort functionaliteiten aanbiedt. 23


Figuur 11 Tagcloud communiceren

Rollen van aanbieders Naast rollen van gebruikers, zijn ook de rollen van de aanbieders geanalyseerd. Deze worden weergegeven in Figuur 12 en Figuur 13. 100 90 80 70

%

60

Print

50

Omroep

40

Nieuw

30

iPad

20 10 0

Gatekeeping

Gatewatching

Gate-opening

Figuur 12 Rollen aanbieders nieuwsdiensten

Figuur 12 laat de manier zien waarop aanbieders de toegang bewaken tot hun product. Zoals beschreven in het vorige hoofdstuk, is gatekeeping de traditionele manier van het filteren van content voordat de gebruiker de content kan raadplegen. Er vindt selectie vooraf plaats. Deze rol wordt voornamelijk gespeeld door aanbieders van online nieuwsdiensten vanuit de perssector of de omroepen. Ook aanbieders van iPad applicaties kiezen vaak die rol. Gatewatching – het doorverwijzen van gebruikers naar relevante content op andere sites – wordt door veel minder traditionele aanbieders gedaan. Deze rol zie je wel regelmatig bij aanbieders van nieuwsdiensten die niet hun wortels in de traditionele media hebben. Bij Gate-opening is dit verschil nog duidelijker. Met name nieuwe aanbieders nemen deze rol op zich en zetten de sluizen open voor gebruikers om zelf content toe te voegen. Selectie vindt pas achteraf plaats, bijvoorbeeld doordat gebruikers populaire content beoordelen en aanbevelen. 24

Nieuws online

Le Post (www.lepost.fr) is een online nieuwswebsite die verbonden is aan de Franse krant Le Monde. De nieuwsdienst wordt gecreëerd door zowel een redactie van professionele journalisten als door gebruikers en gast-bloggers. Het nieuws op de website wordt naast vanuit traditionele media ook vanuit blogs en sociale media gegenereerd. De selectie van het nieuws dat op de website geplaatst wordt, wordt dan ook gebaseerd op de 'pulse' op het internet, oftewel waar online het meest over gepraat wordt. Interessant aan de nieuwsdienst is bovendien dat de redactieleden de amateurs begeleiden en trainen in het schrijven van goede artikelen.

In Figuur 13 zijn de rollen van aanbieders verder uitgewerkt. Uit de grafiek wordt duidelijk dat de meeste aanbieders, en dan vooral de traditionele aanbieders en de aanbieders van iPad apps, voornamelijk actief zijn als producent van content. Ze hebben een redactie die nieuwscontent maakt en publiceert. De overige rollen worden door de traditionele aanbieders relatief veel minder vaak opgepakt. Nieuwe aanbieders zijn relatief vaker intermediair, moderator, facilitator van discussies of netwerken. Ook verzamelen ze vaker informatie – bijvoorbeeld door hun gebruikers in te zetten wanneer ze iets willen weten over een bepaalde nieuwsgebeurtenis. Aanbieders vanuit de printsector gebruiken hun websites vaker om producten te verkopen, bijvoorbeeld via een webshop. 100 90 80 70 60

%

50

Print Omroep

40

Nieuw

30

iPad

20 10 0

Produceren Intermediair Modereren Faciliteren discussie

Faciliteren Info netwerken verzamelen

Figuur 13 Rollen aanbieders nieuwsdiensten2

25

Product verkopen


Op de website van de Daily Mail (www.dailymail.co.uk) kan de gebruiker reguliere nieuwscontent vinden die ook in de krant staat, maar ook content die specifiek geschikt is voor het internet, zoals interactieve diensten en real time informatie. Voorbeelden zijn een 'debate' tab waaronder polls, fora en columns zijn te vinden en een digitaal archief.

Participatie van gebruikers In 63 procent van de initiatieven kunnen gebruikers een bijdrage leveren aan de dienst. Zoals Figuur 14 aantoont, worden gebruikers in iPad applicaties op geen enkele manier betrokken bij de productie van nieuws. Initiatieven uit de printsector en de omroepen betrekken gebruikers af en toe door ze te vragen content te leveren. Maar bij overige manieren van participatie blijven ze achter bij nieuwe aanbieders. Verkopen nieuws Beschikbaar maken/publiceren content Video aanleveren Foto aanleveren iPad Nieuw

Artikel/blog aanleveren

Omroep Print

Financieren productieproces Deelnemen aan onderzoeksproces Onderwerpen voorstellen/opdracht geven 0

20

40

60

80

100

%

Figuur 14 De participatie van gebruikers in nieuwsproductie

Now Public (www.nowpublic.com) is een Canadees participatory news network van burgerjournalisten. De gebruiker kan deelnemen aan de nieuwsproductie in de rol van reporter, onderzoeksjournalist, fotograaf of cameraman. Gebruikers kunnen verhalen aandragen, deelnemen aan verhalen van anderen en verhalen delen in de community. Er zijn reporters in 160 landen, waardoor er globaal nieuws geboden wordt.

26

Nieuws online

100 90 80 70 60 %

Print

50

Omroep 40

Nieuw

30

iPad

20 10 0

Reactie plaatsen E-mail sturen

Volgen via sociale media

Chatsessies

Forum

Figuur 15 Gebruiker/producent interactie bij nieuwsdiensten

Naast de manier waarop gebruikers kunnen participeren in het productieproces, is ook gekeken naar de manier waarop gebruikers kunnen interacteren met de aanbieders. Ook hier blijven aanbieders van iPad applicaties ver achter bij de andere diensten die zijn onderzocht (zie Figuur 15). Gebruikers kunnen vaak contact opnemen met traditionele aanbieders door een reactie te plaatsen op de site zelf of een e-mail te sturen. Ook is al ongeveer de helft van de traditionele aanbieders imiddels te volgen via sociale media. Bij nieuwe initiatieven is dat percentage nog hoger; 67 procent heeft een Facebook of Twitter account. Weinig aanbieders bieden de mogelijkheid om via chatsessies in contact te komen. Printaanbieders hebben relatief het vaakst een forum op de website. People's daily (http://english.people.com.cn) is een van de belangrijkste kranten in China. De krant is gericht op chinees nieuws, maar voor de internationale lezers wordt er op de website ook internationaal nieuws aangeboden. Om een internationaal publiek te bereiken is informatie bovendien in meerdere talen beschikbaar. Het nieuws is per categorie beschikbaar waarbij de meest recente artikelen direct te lezen zijn en wat oudere artikelen via een link te bereiken zijn. Een bijzondere functionaliteit van de website is de mogelijkheid voor lezers om foutieve berichten te markeren. Wanneer tekst gemarkeerd wordt, kan door middel van het intoetsen van control en enter direct een foutmelding worden verzonden naar de redactie.

27


100 90 80 70 60

%

50

Print

40

Omroep

30

Nieuw iPad

20 10 0

Reageren

Andere gebruikers volgen

Vrienden toevoegen

Berichten aan andere gebruikers sturen

Forum

Figuur 16 Interactie tussen gebruikers bij nieuwsdiensten

Naast interactie met aanbieders, kunnen gebruikers via nieuwsdiensten ook interacteren met andere gebruikers. In Figuur 16 wordt hier een overzicht van gegeven. Naast het reageren op elkaar via een commentfunctie, kunnen gebruikers ook andere gebruikers volgen, vrienden toevoegen, berichten aan andere gebruikers sturen en/of discussiëren op een forum. Reageren en discussiëren op een forum zijn functionaliteiten die traditionele aanbieders regelmatig aanbieden. Zo is op nieuwswebsites van printaanbieders in meer dan driekwart van de gevallen een reageermogelijkheid en in bijna 30 procent van de gevallen is er een forum. iPad apps blijven hier sterk op achter. Nieuwe aanbieders bieden procentueel vaker de mogelijkheid om andere gebruikers te volgen, vrienden toe te voegen en berichten te sturen aan andere gebruikers. Zij functioneren relatief vaker als een sociaal netwerk. iOnline (www.ionline.pt) is de website van een Portugese krant met een sterke focus op sociale media. De website is geïntegreerd met onder meer Facebook en Twitter en beschikt zelf ook over veel interactiemogelijkheden. Bovendien beschikt de site over iReporter, een tool waarmee gebruikers user-created content kunnen plaatsen. De intended value van iOnline is het bieden van nieuws, achtergrond en opinie op een interactieve wijze door gebruikers te laten communiceren met elkaar. Tevens wordt gebruikers de mogelijkheid geboden om deel te nemen aan de nieuwsproductie.

28

Nieuws online

3.3 Financieel model Online zijn er veel verschillende verdienmodellen mogelijk. Voor dit onderzoek is een inventarisatie gemaakt van de verdienmodellen waar aanbieders gebruik van zouden kunnen maken. Vervolgens is per initiatief gekeken welke verdienmodellen er aanwezig waren. De resultaten worden weergegeven in Figuur 17 tot en met Figuur 20. 100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0

Figuur 17 Verdienmodellen print initiatieven

100 90 80 70 60 %

50 40 30 20 10 0

Figuur 18 Verdienmodellen omroep initiatieven

29


Vergeleken met de verdienmodellen van de andere groepen aanbieders, hebben aanbieders vanuit de printsector de meeste variatie in verdienmodellen (zie Figuur 17). Hoewel elke aanbieder geld verdient door online advertenties te plaatsen, wordt er ook geld verdiend door de verkoop van abonnementen. Meer dan helft van de aanbieders heeft daarnaast een webshop waar andere producten worden verkocht. Gebruikers worden door bijna 40 procent van de aanbieders in staat gesteld om naast een printabonnement ook een online only abonnement af te sluiten. Andere verdienmodellen zijn bijvoorbeeld het aanbieden van artikelen uit het archief tegen betaling. 100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0

Figuur 19 Verdienmodellen nieuwe initiatieven

100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0

Figuur 20 Verdienmodellen iPad apps

30

Nieuws online

Omroepen bieden hun diensten ook voornamelijk aan met advertenties (zie Figuur 18). De publieke omroepen hebben daarnaast ook inkomsten uit subsidies van de overheid en ongeveer 20 procent van de nieuwssites van omroepen biedt een webshop aan waar gebruikers producten kunnen kopen. Waar de initiatieven van nieuwe aanbieders in de hiervoor behandelde analyses meestal afweken van het gemiddelde, blijkt dat op het gebied van verdienmodellen minder het geval. Hoewel nieuwsdiensten van nieuwe aanbieders procentueel het laagst scoren op het aanbieden van advertenties, zijn zij niet diverser in het verdienen van geld (zie Figuur 19). Wel zijn in deze groep een aantal aanbieders te vinden die het publiek oproepen te doneren voor hun dienst. Spot.Us, bijvoorbeeld, is een nonprofit, open source platform voor ‘community funded reporting’. Gebruikers kunnen verhaalideeën voorstellen, waarna journalisten hun verhaal pitchen. Gebruikers kunnen vervolgens geld doneren aan het idee en wanneer genoeg mensen geld hebben gedoneerd, schrijft de journalist het verhaal. Als een grote krant het verhaal aankoopt, krijgen de bezoekers hun donatie weer terug. Bij de iPad apps wordt er, naast het plaatsen van advertenties, het vaakst geld gevraagd voor de producten zelf (eenmalige betaling). Via iPad apps worden volledige digitale versies van kranten en tijdschriften aangeboden. Zo kost een iPad aflevering van de New Yorker €3,99, een NRC Handelsblad kost €0,79 en gebruikers kunnen een Newsweek bestellen voor €2,39 per stuk. Ook kunnen gebruikers een abonnement op Newsweek nemen. Voor 24 weken moet dan €11,99 worden afgerekend. Apple heeft inmiddels een voorstel aan uitgevers gedaan waarbij ze via de appstore abonnementen kunnen aanbieden aan gebruikers. Nieuwsaanbieders moeten hier een percentage van afstaan aan Apple. Global For Me (www.globalfm.com) is een nieuwssite uit het Verenigd Koninkrijk gebaseerd op crowdsourcing en crowdfunding. Gebruikers kunnen verhaalideeën aandragen of verhaalideeën van anderen bekijken. Tevens kunnen gebruikers aan de uitvoering van de artikelen meebetalen. Professionele journalisten uit het netwerk van Global For Me voeren de opdrachten vervolgens uit. Afgezien van het feit dat de betalende gebruikers artikelen krijgen, kunnen de artikelen tevens door nieuwsmedia aangekocht worden.

31


In zeven procent van de diensten worden gebruikers beloond wanneer zij content toevoegen. Dit wordt alleen gedaan door nieuwe aanbieders van nieuwsdiensten. Zo krijgt een bij NowPublic een geselecteerde groep gebruikers, die worden begeleid in het produceren van content van hoogstaande kwaliteit, een financiële vergoeding voor hun werk. En op de site van Nieuwslog, kunnen de redacteuren van nieuwspagina's inkomsten genereren met de advertentieruimte op hun pagina. Zodra Nieuwslog winst gaat maken zullen de redacteuren meedelen in de winst. Spot.Us (www.spot.us) is een non-profit, open source platform voor community funded reporting. Gebruikers kunnen verhaalideeën voorstellen, waarna journalisten hun verhaal pitchen. Gebruiken kunnen vervolgens geld doneren aan het idee. Wanneer genoeg mensen geld hebben gedoneerd, schrijft de journalist het verhaal. Als een grote krant het verhaal aankoopt, krijgen de bezoekers hun donatie terug. De verhalen hebben veelal een lokale focus, aangezien de website verschillende lokale afdelingen heeft.

3.4 Waardenetwerk Het waardenetwerk van nieuwsaanbieders brengt in kaart op wat voor manier een aanbieder nieuws produceert. Er wordt beschreven welke betrokkenheid van andere actoren vereist is om de nieuwsdienst beschikbaar te maken voor de gebruikers. Figuur 21 laat zien of aanbieders hun eigen content ontwikkelen, of deels of geheel afhankelijk zijn van anderen. Anderen kunnen gebruikers zijn, maar ook persbureaus. Printinitiatieven en omroepinitiatieven lijken erg op elkaar. Ze ontwikkelen een deel van de content zelf, maar zijn daarnaast ook afhankelijk van anderen. Maar een minimaal deel van de websites die zijn geïnitieerd door printaanbieders maakt geen eigen content. Dit is vaker het geval bij nieuwe initiatieven. Bijna 40 procent van deze nieuwsdiensten is voor content geheel afhankelijk van andere partijen, of individuen zoals burgerjournalisten. Binnen de iPad apps is er het grootste aandeel diensten die voornamelijk zelf content produceren. Dit is bijvoorbeeld vaak het geval bij apps van tijdschriften.

32

Nieuws online

100% 90% 80% 70% 60% 50%

Ontwikkelt niet

40%

Ontwikkelt deels

30%

Ontwikkelt zelf

20% 10% 0%

Print

Omroep

Nieuw

iPad

Figuur 21 Het ontwikkelen van content in eigen beheer door de aanbieder

Door wie wordt de content op de initiatieven geproduceerd? Figuur 22 laat een overzicht zien. Deze resultaten zijn in lijn met het overzicht in Figuur 21. Initiatieven van nieuwe aanbieders maken vaker gebruik van nieuws dat wordt geproduceerd door amateurs of bloggers, terwijl initiatieven van partijen met wortels in print of omroep vaker een eigen redactie hebben. Daarnaast wordt vaak gebruik gemaakt van freelancers. De Huffington Post maakt bijvoorbeeld gebruik van een netwerk van bloggers die verhalen schrijven op de site. Op nujij.nl wordt de nieuwscontent van de dienst door de gebruikers geaggregeerd vanuit andere nieuwswebsites. 100 90 80 70 60 %

Print

50

Omroep

40

Nieuw iPad

30 20 10 0

Redactie

Freelancers

Amateurs

Figuur 22 Contentproductie

33

Externe partijen


Topix (www.topix.com) is een nieuwscommunity waarbij nieuws geaggregeerd wordt vanuit 50.000 bronnen, aangevuld met user-created content. Gebruikers kunnen namelijk nieuws toevoegen uit hun lokale omgeving of over hun interesses. De site bevat 360.000 nieuwspagina's, bestaande uit lokaal nieuws of nieuws over specifieke onderwerpen. Bovendien is de site een community met een zeer actief forum waarop over het nieuws gediscussieerd kan worden.

Bij aanbieders met wortels in de printsector of de omroepen, maakt de website altijd deel uit van een productportfolio. Bij iPad applicaties is dat 70 procent. Bij nieuwe aanbieders is dit het minst vaak het geval. In 58 procent van de cases is de aangeboden dienst onderdeel van een productportfolio. In 42 procent van de gevallen is het een op zichzelf staand aanbod. Nujij (www.nujij.nl) is een sociale nieuwssite van Nu.nl (Sanoma Digital) waarbij de gebruikers interessante nieuwsberichten van andere nieuwssites aandragen. Het aantal stemmen en reacties op artikelen bepaalt de hiërarchie van het nieuws. Tevens fungeert Nujij als een sociaal netwerk waarop gebruikers vrienden kunnen toevoegen en anderen kunnen volgen.

3.5 Technische aspecten Het laatste onderdeel van het analyseraamwerk gaat over de technische aspecten van de nieuwsdienst. Hierbij worden de technische specificaties en karakteristieken van de nieuwsdienst geanalyseerd. Er is per nieuwsdienst gekeken welke functionaliteiten de diensten aanbieden, of de toegang tot de dienst open of gesloten is en of de diensten koppelingen aanbieden met sociale netwerksites. In Figuur 23 tot en met Figuur 26 worden de functionaliteiten getoond per groep aanbieders.

34

Nieuws online

100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0

Figuur 23 Functionaliteiten printinitiatieven

Ongeveer 85 procent van alle online nieuwsdiensten van printmedia biedt een zoekfunctie aan op de website (zie Figuur 23). Ook RSS-feeds zijn bij ongeveer driekwart van de initiatieven in te stellen. Hierdoor kunnen gebruikers automatisch op de hoogte worden gehouden van wijzigingen en nieuwe artikelen op de website. Ruim de helft van alle websites heeft een digitaal archief waarin gezocht kan worden naar oude artikelen. Overige functionaliteiten worden door een minderheid van de diensten aangeboden. Zo biedt ongeveer een derde van de websites een overzicht aan voor ‘topartikelen’ – artikelen die door de gebruikers het meest gelezen worden. Minder dan 30 procent van de diensten biedt een widget of forum en een nog kleiner percentage laat gebruikers de dienst personaliseren, biedt een tagcloud of heeft de dienst op open source software gebouwd. Initiatieven van omroepen bieden ook (voor bijna 90 procent) een zoekfunctionaliteit op de website aan (zie Figuur 24). En 80 procent van de initiatieven stelt gebruikers in staat een RSS feed in te stellen. Net als bij de printinitiatieven, zijn dat dus de meest aangeboden functionaliteiten. De helft van de diensten heeft ook een archief en 30 procent biedt een forum, een persoonlijk profiel en een top-zoveel van meest bekeken video’s/gelezen artikelen. Ongeveer 20 procent van de initiatieven biedt een widget aan. Personalisering, tagcloud en open source komen bij deze initiatieven niet voor. 35


100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0

Figuur 24 Functionaliteiten omroepinitiatieven

Binnen de case sample bieden nieuwe initiatieven de meeste functionaliteiten. Ook hier is de zoekfunctie het populairst (bij ruim 70 procent van de initiatieven). Maar naast het bieden van een zoekfunctie, zijn ook andere functies populair. RSS feeds, persoonlijke profielen, personalisering, widgets en een top-zoveel van meest populaire artikelen zijn bij ruim de helft van de initiatieven aanwezig. Een forum, een tagcloud en open source software wordt minder vaak gebruikt.

MyNews (http://newstrust.net/mynews) is een Amerikaanse non-profit nieuwsdienst waarmee gebruikers een persoonlijke nieuwspagina kunnen creëren. Deze is geheel te personaliseren door het selecteren van favoriete onderwerpen, bronnen (zowel traditionele media als niet-traditionele media), vrienden en feeds. De persoonlijke nieuwspagina wordt continu bijgewerkt op basis van activiteiten en aanbevelingen van jouw netwerk. De nieuwspagina kan bovendien verbonden worden aan verschillende sociale netwerken. Gebruikers moeten inloggen en een persoonlijk profiel maken om de nieuwsdienst te kunnen gebruiken.

36

Nieuws online

100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0

Figuur 25 Functionaliteiten nieuwe initiatieven

De functionaliteiten die worden aangeboden aan gebruikers via de iPad zijn minimaal (zie Figuur 26). Slechts 20 procent van de diensten biedt een zoekfunctie aan. In 40 procent van de gevallen is een (gedeeltelijk) archief aanwezig. Personalisering en een top-zoveel van meest gelezen artikelen is te vinden bij 20 procent van de diensten. Verder worden er geen functionaliteiten aangeboden. iPad applicaties blijven dan ook ver achter op zowel nieuwe initiatiefnemers, als websites van printmedia en omroepen. 100 90 80 70 60 %

50 40 30 20 10 0

Figuur 26 Functionaliteiten iPad initiatieven

37


100% 90% 80% 70% 60% Volledig open

50%

Gesloten

40%

Deels open

30% 20% 10% 0%

Print

Omroep

Nieuw

iPad

Figuur 27 Openheid van nieuwsdiensten

De meerderheid van de nieuwsdiensten online is voor het grootste gedeelte vrij toegankelijk (zie Figuur 27). Voor een selectie nieuwsberichten moeten gebruikers inloggen. Bij printinitiatieven en nieuwe initiatieven moet vaker ingelogd worden dan bij omroepinitiatieven en nieuwsdiensten op de iPad – hoewel bij de iPad de content vaak niet gratis toegankelijk is. Flipboard is een gepersonaliseerd, sociaal magazine voor op de iPad. Via deze dienst kunnen gebruikers hun eigen unieke social magazine samenstellen. De dienst combineert content van Twitter en Facebook met andere (nieuws)content die online beschikbaar is. Gebruikers kunnen de dienst volledig personaliseren. Flipboard geeft gebruikers een groot aantal keuzemogelijkheden in een aantal categorieën. Flipboard biedt ook zelf content aan. Om gebruik te kunnen maken van de Twitter en Facebook functionaliteiten, moeten gebruikers hun gebruikersnaam en inlogcode voor deze sociale netwerken opgeven. Gebruikers verlenen Flipboard vervolgens ongelimiteerd toegang tot hun accounts.

Van alle nieuwsdiensten die zijn onderzocht, linkt meer dan 80 procent door naar sociale media. Bij iPad initiatieven is dit percentage het laagst (60 procent). Verder linken 71 procent van de initiatieven van printmedia, 90 procent van de initiatieven van omroepen en 100 procent van de nieuwe initiatiefnemers door naar sociale media. Het vaakst zijn dit Twitter en Facebook. 38

Nieuws online

Figuur 28 laat deze inzet van sociale media zien. Bij 100 procent van de initiatieven van nieuwe aanbieders kunnen gebruikers berichten doorplaatsen naar sociale netwerksites. Bij de printinitiatieven is dit minder dan de helft. Omroepinitiatieven staan dit in 70 procent van de gevallen toe en bij iPad applicaties is dit 60 procent. Het aanbevelen van content aan anderen is bij printinitiatieven bijna net zo hoog als bij nieuwe aanbieders. Ruim boven de helft van de diensten biedt deze mogelijkheid. iPad apps blijven hierbij ver achter. In slechts 10 procent van de gevallen kan content doorgestuurd worden naar andere gebruikers. Slechts zeer weinig initiatieven bieden gebruikers de mogelijkheid om in te loggen met een account van een sociale netwerksite of open ID. Ook het bookmarken van content of het aanbieden van een widget voor op een sociale netwerksite komt relatief heel weinig voor.

100 90 80 70 60 %

Print

50

Omroep 40

Nieuw iPad

30 20 10 0

Doorplaatsen Aanbevelen Gekoppelde Bookmarken accounts

Widget

Figuur 28 De inzet van sociale media in nieuwsdiensten

39


3.6 Samenvattend Dit hoofdstuk heeft een beschrijvend overzicht gegeven van de analyseresultaten van een onderzoek naar 57 online nieuwsdiensten. Hierbij is op verschillende onderdelen bekeken hoe nieuws wordt geproduceerd. Nieuwe aanbieders en iPad apps zijn in deze analyse vergeleken met aanbieders die hun wortels hebben in traditionele media. De resultaten laten zien dat er duidelijke verschillen zijn waar te nemen tussen traditionele aanbieders aan de ene, en nieuwe aanbieders aan de andere kant. De laatste betrekken gebruikers bijvoorbeeld vaker op verschillende manieren bij hun dienst, linken vaker door naar sociale netwerksites en zijn voor hun contentproductie vaker afhankelijk van derden. iPad apps vallen in de analyse op doordat ze, minder dan de diensten van andere aanbieders, qua functionaliteiten nog beperkt zijn.

40

Nieuws online

4

Conclusies Sinds 2004 is in publicaties rond online ontwikkelingen steeds meer de nadruk komen te liggen op de betrokkenheid van gebruikers bij het maken, beoordelen en delen van content. Op internet zijn laagdrempelige tools voorhanden waarmee het publiek in plaats van voornamelijk consument, ook bijvoorbeeld producent kan worden. Waar mediabedrijven in eerste instantie voornamelijk huiverig en defensief reageerden op deze invloed van gebruikers, zijn er nu steeds meer bedrijven die de mogelijkheden van internet en de toegevoegde waarde van gebruikers proberen te integreren in hun diensten. Voor journalisten betekenen de nieuwe mogelijkheden een nieuwe manier van werken. Voor mediabedrijven betekent het een strategische verandering. Nieuwsaanbieders moeten zich in het veranderende medialandschap heroriënteren op hun functie. Daarbij hebben bestaande mediabedrijven, met wortels in het pre-internettijdperk te maken met een andere context dan nieuwe spelers in het veld, of bedrijven uit andere sectoren die zich gaan profileren op de mediamarkt. Bestaande bedrijven moeten de nieuwe mogelijkheden implementeren in hun bestaande processen en rekening houden met gedane investeringen (in bijvoorbeeld drukpersen of apparatuur). Binnen dit onderzoek is gekeken of er verschillen zijn tussen online nieuws dat wordt aangeboden door traditionele nieuwsaanbieders, of door nieuwe aanbieders. Daarnaast is gekeken op wat voor manieren nieuwsaanbieders het nieuws op de iPad aanbieden. Verschillende onderdelen van nieuwsproductie zijn in dit onderzoek met elkaar vergeleken.

4.1 Van gate-keeping naar gate-opening Traditionele nieuwsaanbieders benutten de mogelijkheden van internet en sociale media steeds meer. Relatief vaak worden nieuwsberichten op websites aangevuld met blogs (vooral op krantenwebsites) en video’s. Ook worden mensen regelmatig opgeroepen om foto’s of ooggetuigenverslagen van nieuwsgebeurtenissen naar de website te mailen. In toenemende mate zijn nieuwsaanbieders te volgen via sociale media. Toch zijn er verschillen 41


met ‘nieuwe’ nieuwsaanbieders. Waar websites van traditionele partijen het vaakst te scharen zijn onder de noemer mainstream news sites, zijn veel websites van nieuwe aanbieders ingericht als platform waar gebruikers nieuwsberichten kunnen delen, of kunnen discussiëren over nieuws. Ook is er vaker lokaal nieuws te vinden op deze sites. Traditionele aanbieders gebruiken het internet voornamelijk als aanvulling op nieuwsverspreiding via hun primaire kanalen (printmedia of televisie). Ze plaatsen online extra updates en additionele informatie. Ook maken ze het gebruikers makkelijk om nieuws te consumeren via RSS-feeds. De sociale aspecten zijn voornamelijk add-ons. Bij diensten van nieuwe aanbieders, staan de sociale aspecten centraler. ‘Nieuwe’ nieuwsaanbieders betrekken hun gebruikers relatief vaker bij het creëren en conserveren van nieuws dan traditionele aanbieders. De diensten zijn vaker te personaliseren. Gebruikers kunnen content vaker doorplaatsen naar andere sociale media. Ze kunnen stemmen op content, artikelen of video’s aanbevelen, doorsturen naar andere gebruikers, zelf content creëren en conserveren. Traditionele nieuwsaanbieders blijven nog steeds het vaakst gatekeepers, terwijl nieuwe initiatiefnemers vaker gatewatcher of gate-opener zijn. Aanbieders die geen wortels hebben in de traditionele mediahoek, zetten via hun nieuwsdiensten de sluizen vaker open voor gebruikers om zelf dingen toe te voegen, of linken door naar content van anderen. Ze zijn vaker intermediair, moderator of faciliteren discussies of netwerken. Traditionele aanbieders bepalen zelf nog steeds het vaakst welke content waar wordt geplaatst op de site. Ook linken ze minder vaak door naar andere nieuwsaanbieders buiten hun eigen site. Nieuwe aanbieders produceren minder vaak zelf hun content. Ze hebben minder vaak een eigen grote redactie en zijn daardoor vaker afhankelijk van anderen.

4.2 Traditionele verdienmodellen blijven belangrijk Advertenties spelen nog steeds een belangrijke rol in de verdienmodellen van nieuwsaanbieders, zowel bij traditionele als nieuwe partijen. Hoewel er online veel nieuwe vormen verdienmodellen mogelijk zijn, zijn nieuwsaanbieders voornamelijk nog afhankelijk van advertenties bij hun content. Van alle aanbieders, hebben de partijen uit de printmedia de meest 42

Nieuws online

diverse verdienmodellen. Vaker dan de andere aanbieders proberen ze bijvoorbeeld alternatieve producten te verkopen. Hoewel gebruikers wel regelmatig wordt gevraagd een bijdrage te leveren aan de nieuwsproductie (met name bij nieuwe aanbieders), krijgen ze nog niet vaak een compensatie voor deze bijdragen. In 7 procent van de initiatieven worden gebruikers gecompenseerd voor de bijdrage die ze leveren; al deze initiatieven zijn van nieuwe aanbieders.

4.3 iPad biedt een vlucht terug Tot nu toe biedt de iPad nieuwsaanbieders voornamelijk een vlucht terug naar hun traditionele en vertrouwde manier van nieuws aanbieden. Hoewel de meeste aanbieders op hun websites al verder zijn met het integreren van sociale-media aspecten, grijpen ze wanneer ze nieuws gaan aanbieden via de iPad, vaak terug naar de traditionele manier van nieuwsverspreiding. Uitgevers brengen digitale versies van hun printproduct uit en bieden die te koop aan via de iPad. Gebruikers kunnen een abonnement aanschaffen, of de digitale versie van het tijdschrift of de krant kopen. Dit onderzoek toont aan, dat iPad apps voor gebruikers momenteel weinig toegevoegde waarde hebben behalve de digitale beschikbaarheid van content die zij normaal gesproken in de winkel kopen. Gebruikers worden bijna niet betrokken bij het creëren van waarde voor zichzelf en andere gebruikers. Veel functionaliteiten die nu beschikbaar zijn op websites, zijn binnen iPad apps (nog) niet geïntegreerd. Deels zou dit verklaard kunnen worden door de relatieve nieuwheid van de iPad. Wellicht hebben aanbieders van nieuws een eerste versie van hun dienst laten bouwen, om in elk geval op de iPad aanwezig te zijn, en gebruiken ze de komende maanden om hun diensten door te ontwikkelen en beter beschikbaar te maken voor gebruikers.

4.4 Vraagstukken voor aanbieders Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden, dat traditionele aanbieders van nieuws, online al een flinke slag hebben gemaakt op het gebied van het benutten van de nieuwe mogelijkheden voor nieuwsproductie die internet biedt. Toch lopen ze qua integratie van web 2.0 mogelijkheden nog steeds 43


achter op nieuwe aanbieders. Uit de analyse van de websites van nieuwsaanbieders en de iPad apps komt een aantal observaties naar voren, dat in de nabije toekomst discussie verdient onder nieuwsaanbieders. Hieronder worden deze observaties kort weergegeven, en vertaald in vragen die nieuwsaanbieders zichzelf zouden kunnen stellen.

• Tot nu toe blijven nieuwe verdienmodellen achter bij de ontwikkelingen op andere onderdelen van nieuwsproductie. De meeste online nieuwsdiensten zijn afhankelijk van inkomsten uit advertenties. In een krimpende advertentiemarkt, door bezuinigingen en versnippering van het aanbod, is dit een relatief onstabiele inkomstenbron. Tot nu toe zijn er nog weinig experimenten geweest met het aanbieden van andere verdienmodellen. Op de iPad denken aanbieders terug te kunnen naar de traditionele manier van content aanbieden (betalen per eenheid of via een abonnement). Er wordt nog weinig geëxperimenteerd met nieuwe verdienmodellen. Het is nog onduidelijk of betaald nieuwsaanbod op mobiele dragers zoals de iPad, nieuwsproducenten van voldoende inkomsten te voorzien om rendabel te blijven in de toekomst. Zijn er meer experimenten nodig?

• Gebruikers krijgen online steeds meer mogelijkheden en tools om actief te worden en een bijdrage te leveren aan de productie van content. Toch krijgen zij op veel websites van traditionele nieuwsaanbieders alleen een rol in de marge van de nieuwsproductie. Hun bijdragen worden bijvoorbeeld op een aparte pagina getoond. Dat is niet verrassend. Het kost nieuwsaanbieders bijvoorbeeld veel tijd om de bijdragen van gebruikers te controleren op waarheid en eventuele schendingen van copyrights. Aanbieders zijn steeds meer tijd kwijt om zich te verantwoorden voor user-created content. Maar aan de andere kant, lijken aanbieders hier ook een kans te laten liggen. Door inkrimping van redacties is het amper meer mogelijk om alle nieuws te verslaan en van context te voorzien. Het slim inzetten van user-created content zou redacties kunnen helpen de nieuwsvoorziening aan te vullen. Hiervoor zijn nieuwe strategieën 44

Nieuws online

nodig om de content gegenereerd door gebruikers te controleren op waarheid en kwaliteit.7 Hoe is deze stroom aan potentieel waardevolle content goed te integreren?

• Personalisering vindt door online nieuwsaanbieders nog amper plaats, terwijl het internet hier alle mogelijkheden voor biedt. Gebruikers moeten binnen de websites zelf op zoek naar informatie die voor hen van belang is. Ook wordt er door aanbieders nog weinig onderling doorgelinkt naar andere nieuwssites. Online raken gebruikers steeds meer gewend aan on-demand content. In de iTunes winkel kopen ze losse nummers in plaats van hele albums. Streaming diensten zijn ontstaan die gebruikers allerlei muziek van verschillende aanbieders en artiesten laat beluisteren voor een vast, laag bedrag per maand. Via sites als Youtube kunnen gebruikers gratis content bekijken van zowel professionele partijen als amateurs. Nieuwsaanbieders zouden kunnen nadenken over het aanbieden van gefragmenteerde informatie. Hoe kunnen aanbieders de gebruiker als uitgangspunt nemen in plaats van hun eigen product? En is daar geld aan te verdienen? Is daarbij samenwerking met andere nieuwsaanbieders opportuun?

7

Een eerste aanzet voor studie naar deze vraag is te vinden in Helberger et al., 2010.

45


46

Nieuws online

5

Bronnen Berger, G. (2009). How the Internet Impacts on International News. Exploring Paradoxes of the Most Global Medium in a Time of ‘Hyperlocalism’. International Communication Gazette 71(5): 355-371. Bakker, P. en Pantti, M. (2009). Misfortunes, memories and sunsets. Nonprofessional images in Dutch news media. International Journal of Cultural Studies 12(5): 471-489. Boczkowski, P.J. (2004). Digitizing the News. Innovation in Online Newspapers. Cambridge: The Massachusetts Institute of Technology Press. Brock, G. (2009). How news changes – the UK experience. Presentatie tijdens 3D project bijeenkomst op 30 oktober 2009, te downloaden van www.dailydigitaldesign.com. Bruns, A. (2003). Gatewatching, Not Gatekeeping: Collaborative Online News. Media International Australia, 107: 31-44. Deuze, M. (2003). The Web and Its Journalisms: Considering the Consequences of Different Types of Newsmedia Online. New Media Society 5(2): 203-230. Deuze, M. (2007). Convergence Culture in the Creative Industries. International Journal of Cultural Studies 10(2): 243-263. Küng, L. 2008. Strategic Management in the Media. Theory to Practice. Los Angeles: Sage. Helberger, N., Leurdijk, A. & Munck, S. de (2010). User Generated Diversity. Some Reflections on How to Improve the Quality of Amateur Productions. Communications & Strategies DigiWorld Economic Journal, No 77. 55-78 IDATE. Küng, L., Leandros, N., Picard, R.G., Schroeder, R. & Wurff, R. van der (2008). The Impact of the Internet on Media Organisation Strategies and Structures. In: Küng, L., Picard, R.G. & R. Towse. (Red.). The Internet and the Mass Media. Los Angeles: Sage, 125-148. Leendertse, M. & Huveneers, S. (2009). Business Modelling Techniques For E-Publishing. In: FLEET: E-Publishing. Brussel: VUB-SMIT. 47


Mitchelstein, E. & Boczkowski, P.J. (2009). Between Tradition and Change. A Review of Recent Research on Online News Production. Journalism 10(5): 562-586. Osterwalder, A. (2004). The Business Model Ontology. A Proposition in a Design Science Approach. Lausanne: l’Université de Lausanne. Picard, R. (2009). ‘Challenges of innovation and state support for media transition’ Presentatie tijdens de landelijke studiedag georganiseerd door het Stimuleringsfonds voor de Pers (08-12-2009), te downloaden van http://www.slideshare.net/StifoPers/robert-picard-challenges-ofinnovationand-state-support-for-media-transformation. Pickard, M. (2010). Content, Communities and Collaboration. How The Guardian is Making Media Social. Presentatie bij workshop Designing the Daily Digital op 5 maart 2010, Utrecht. Picone, I. (2007). Conceptualising Online News Use. Observatorio 1(3): 93114. Pleijter, A. (2010). De defensieve innovatiecultuur in de journalistiek. Weblog De Toekomst van de Journalistiek, http://www.toekomstvandejournalistiek.nl/2010/07/de-defensieveinnovatiecultuur-in-de-journalistiek/#more-1399 (januari 2011). Ruhe, L. (2010). Social journalism; een verkenning van de businessmodellen van online nieuwsdiensten die deze participatieve en interactieve vorm van journalistiek inzetten. Masterthesis. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam. Slot, M. & Vos, P. (2010). Als onzekerheid de enige zekerheid is. De Nieuwe Reporter (11-05-2010), http://www.denieuwereporter.nl/2010/05/alsonzekerheid-de-enige-zekerheid-is/ (Januari 2011). Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers (2009). De Volgende Editie. Adviesrapport Tijdelijke Commissie Innovatie en Toekomst Pers. Den Haag.

48

Nieuws online

Bijlagen

49


50

Nieuws online

I Methodische verantwoording Er zijn in totaal 57 case studies uitgevoerd; hierbij zijn 45 online nieuwsdiensten van traditionele nieuwsaanbieders en 12 online nieuwsdiensten van niet-traditionele nieuwsaanbieders geanalyseerd. Deze cases zijn geselecteerd uit online deskresearch naar nieuwsdiensten. Hierbij is een selectie gemaakt van een afwisselend palet aan diensten die te vinden zijn op zowel lokaal als regionaal niveau, en worden aangeboden door omroepen, printmedia of nieuwe aanbieders. De variatie in lokaal/regionaal/nationaal en omroep/print en nieuwe initiatieven waren criteria voor selectie. Er is naar gestreefd een aantal belangrijke titels in een groot aantal landen mee te nemen in de analyse. Ook iPad applicaties zijn in het onderzoek opgenomen, 18 procent van alle cases heeft betrekking op een iPad applicatie. Deze staan niet in Figuur 29, maar maakten onderdeel uit van de verschillende categorieën aanbieders. De nieuwsdiensten zijn geanalyseerd in de staat waarin ze verkeerden gedurende de analyseperiode (juni – september 2010). Een lijst van geselecteerde diensten is opgenomen in bijlage 2.

21%

Ja, aan een printmedium

Ja, aan een televisie omroep 18%

61%

Nee, de nieuwsdienst is niet gerelateerd aan een traditioneel medium

Figuur 29 Verdeling cases en link naar traditioneel medium

Analyseraamwerk De geselecteerde online nieuwsdiensten zijn geanalyseerd aan de hand van een analyseraamwerk. In dit raamwerk worden verschillende variabelen van de nieuwsdiensten belicht. Het raamwerk is gebaseerd op het raamwerk van een businessmodel, bestaande uit vijf onderdelen (Osterwalder, 2004; 51


Leendertse & Huveneers, 2009; Ruhe, 2010), die worden weergegeven in Figuur 30. Het businessmodel raamwerk is geschikt voor het inzichtelijk maken en analyseren van de manier waarop een bedrijf is georganiseerd, maar kan ook meer op microniveau worden ingezet voor de analyse van een bepaald product of een bepaalde dienst die een aanbieder levert (zie Figuur 30).

Waardenetwerk

Technische aspecten

Algemene kenmerken

Financiële aspecten

Waardepropositie

Figuur 30 Analyseraamwerk

De vijf onderdelen van het businessmodel zijn geoperationaliseerd voor online nieuwsdiensten. Er zal hier beknopt beschreven worden hoe de vijf onderdelen geoperationaliseerd zijn. Een overzicht van het volledige analyseraamwerk is te vinden in bijlage 2.

Algemene kenmerken Binnen de algemene kenmerken worden de onderscheidende karakteristieken van de nieuwsdiensten vastgelegd, zoals de naam van de nieuwsdienst, de naam van de aanbieder, het webadres van de nieuwsdienst, het land van de aanbieder en het jaar waarin de nieuwsdienst is gestart. Daarnaast is een omschrijving van de nieuwsdienst vastgelegd en enkele trefwoorden waarmee de nieuwsdienst gekarakteriseerd kan worden. Ook wordt geanalyseerd op welke platforms de dienst wordt aangeboden en of de dienst wel of niet gerelateerd is aan een traditioneel medium. Er is

52

Nieuws online

tevens een vraag opgenomen die vaststelt of het de berichten die worden aangeboden lokaal, nationaal of internationaal zijn. In het analyseraamwerk wordt daarnaast een karakterisering opgenomen van de content die wordt aangeboden in de nieuwsdiensten. Er wordt vastgesteld welke vormen van content er worden aangeboden, zodat er een duidelijk beeld ontstaat welk type nieuwsdienst het betreft. Daarnaast wordt er bepaald in welke categorie van online journalistiek websites de dienst ingedeeld kan worden. Dit wordt gebaseerd op de typologie van vier soorten online journalistiek websites die ontwikkeld is door Deuze (2003). Deuze (2003) typeert vier soorten nieuwswebsites, namelijk (1) mainstream news sites, (2) index and category sites, (3) meta and comment sites en (4) share and discussion sites. Deze vier soorten nieuwswebsites zijn in een matrix gepositioneerd op basis van enerzijds hun mate van moderatie van participerende communicatie en anderzijds of ze een focus hebben op redactionele content of publieksconnecties. Het is mogelijk dat een website over eigenschappen van verschillende categorieën beschikt (Deuze, 2003, p. 205-208). Figuur 31 biedt een visuele weergave van de matrix van de typologie.

Figuur 31 Typologie van soorten nieuwswebsites (bron: Deuze 2003)

53


De categorie mainstream news sites is volgens Deuze de meest wijdverspreide vorm van online journalistiek. De categorie kenmerkt zich door het aanbieden van redactionele content en door een zeer lage mate van participerende communicatie, die over het algemeen ook gemodereerd of gefilterd wordt. De content op sites in deze categorie is originated, wat wil zeggen dat deze voor het internet gecreëerd is, of aggregated, wat wil zeggen dat deze is doorgeplaatst vanuit een externe bron. Dit type nieuwssite komt qua vormen van journalistiek en relaties met het publiek overeen met traditionele nieuwsmedia en is over het algemeen eigendom van vrij gesloten netwerken van mediabedrijven (Deuze, 2003, p. 208-209). Tot de categorie index and category sites behoren nieuwssites die meestal geen onderdeel uitmaken van mainstream mediabedrijven, maar die in handen zijn van bijvoorbeeld zoekmachines, marketingbureaus of zelfstandig ondernemers. Dit type nieuwssite biedt links naar andere nieuwssites. De links worden soms gecategoriseerd en geannoteerd door een redactie, waardoor de sites een vorm van gecontextualiseerde geaggregeerde content bieden. Sites in deze categorie hebben weinig zelf geproduceerde content, maar bieden soms wel een chatfunctie of forum (Deuze, 2003, p. 209). De categorie meta and comment sites bestaat uit sites over nieuwsmedia of andere mediagerelateerde zaken en bieden plaats aan mediakritiek en alternatieve meningen. Ze zijn bedoeld als waakhond over de media of als een meer uitgebreide versie van een ‘index and category site’. De content gaat meestal over andere online content en wordt geproduceerd door journalisten. De categorie omvat ook alternatieve nieuwssites die zelf online nieuws bieden en kritisch commentaar leveren op nieuws van mainstream nieuwsmedia (Deuze, 2003, p. 210). In de categorie share and discussion sites worden nieuwssites ingedeeld die gebruik maken van het potentieel van het internet als platform voor ideeën en verhalen. Veel van dergelijke sites zijn gericht op een specifiek onderwerp. De sites spelen in op de publieke behoefte aan connectie en communicatie door het opzetten van bijvoorbeeld discussiefora of groepsweblogs (Deuze, 2003, p. 210-211).

54

Nieuws online

Waardepropositie Het tweede onderdeel van het analyseraamwerk is die van de waardepropositie. In relatie tot het onderwerp van online nieuwsdiensten gaat het hierbij om de waarde die geleverd wordt aan de gebruikers en de mogelijkheden die de gebruiker heeft tot participatie en interactie. Deze aspecten zijn geoperationaliseerd naar enkele vragen die voor elke case beantwoord zijn. Allereerst wordt er bestudeerd welke functies de nieuwsdienst vervult voor de gebruiker. Deze vraag is gebaseerd op het overzicht dat Drok en Schwarz (2009) samengesteld hebben van de journalistieke functies die nieuwsmedia kunnen vervullen: • Nieuws: het laatste nieuws • Context: toelichting en achtergronden bij het nieuws • Opinie: meningen over actuele onderwerpen • Kennis: inzicht in maatschappelijke/wetenschappelijke ontwikkelingen • Verslag: meebeleven van gebeurtenissen en evenementen • Agenda: praktische informatie over diensten, activiteiten, producten • Advies: adviezen over persoonlijke/maatschappelijke vraagstukken • Amusement: vermaak, verstrooiing, tijd doden • Interactie: uitwisseling van mededelingen, opvattingen, gevoelens Vervolgens is er een vraag opgenomen over de intended value of unique selling point van de nieuwsdienst, aangezien dit aangeeft wat de beoogde waardepropositie van de aanbieder is. Het analyseraamwerk vervolgt met vier onderdelen die in kaart brengen welke acties gebruikers kunnen uitvoeren met betrekking tot consumeren, creëren, conserveren en communiceren. Deze indeling, zoals geïntroduceerd door Pickard (2010), biedt een overzicht van de rollen die gebruikers in kunnen nemen binnen de nieuwsdienst. Consumeren is het ‘tot je nemen’ van online content, zoals het lezen van nieuwsberichten of het kijken van video’s. Creëren is het maken van aanpassingen aan een dienst of het toevoegen van eigen content. Dit is een brede definitie, waaronder ook personaliseren valt. Conserveren is gebaseerd op de Engelse term curating, wat betekent het organiseren of behouden van content. Hier valt 55


ook onder het op een makkelijkere manier doorzoekbaar maken van content. Conserveren is bijvoorbeeld stemmen op video’s, knipsels maken, dingen doorsturen naar andere gebruikers. En tags toevoegen aan content zodat het beter te vinden is. Communiceren is het online praten en discussiëren met elkaar en producenten. Deze hoofdrollen zijn geoperationaliseerd in verschillende sub-rollen. Zie voor een uitwerking van deze rollen Figuur 32. Consumeren • Bekijken (foto/video) • Lezen • Luisteren (audio) • Kopen • Downloaden • Anders:…

Creëren

Conserveren

• Personaliseren • Persoonlijk profiel aanmaken • Originele content toevoegen, bijvoorbeeld een artikel • Informatie toevoegen • Deelnemen aan een onderzoeksproj ect (wisdom of crowds) • Anders:…

• Stemmen / beoordelen • Aanbevelen • Clippings maken • Doorsturen • Mixen van content • Taggen • Geotaggen • Anders: …

Communiceren • Commentaar toevoegen bij content • Discussiëren op forum • Chatten • Bericht sturen aan maker/produce nt • Anders: …

Figuur 32 Rollen gebruikers

Verder wordt binnen dit onderdeel van het raamwerk bekeken in hoeverre het nieuws gemedieerd is en welke rollen de aanbieder verder speelt. Er wordt genoteerd of de aanbieder fungeert als (traditionele) gatekeeper (Berger, 2009), gatewatcher of gate-opening (Deuze, 2007; Bruns, 2003; Mitchelstein & Boczkowski, 2009). Bij gatewatcher gaat het niet meer om het filteren van informatie, maar meer om het monitoren van alle beschikbare informatie en het verwijzen van de gebruiker naar de meest interessante aspecten daarvan. Er kan zelfs sprake zijn van gate-opening, waarbij de controle geheel bij de gebruiker komt te liggen dankzij participatiemogelijkheden. De rollen van aanbieders zijn verder weergegeven in Figuur 33.

56

Nieuws online

Rollen aanbieder • Gatekeeping (filteren van content) • Gatewatching (monitoren van en verwijzen naar content) • Gate opening (totaal geen selectie, gehele controle ligt bij gebruiker) • Content produceren • Intermediair (verbindingen leggen tussen verschillende gebruikers/partijen • Modereren • Faciliteren van discussie • Faciliteren van netwerken • Informatie verzamelen • Product of idee promoten/verkopen • Anders: …

Figuur 33 Rollen aanbieder

Nadat eerder de acties die de gebruiker kan uitvoeren in kaart zijn gebracht, wordt ook nog specifiek vastgelegd op welke manieren de gebruiker kan participeren in de nieuwsproductie. Zo wordt duidelijk in welke mate de gebruiker invloed kan uitoefenen op de nieuwsproductie binnen de nieuwsdienst. In meer algemene zin brengt deze vraag bovendien in kaart hoe hoog de mate van participatiemogelijkheden binnen de nieuwsdienst is. Dit aspect kan bijdragen aan het vaststellen van de verschillen tussen traditionele en niet-traditionele nieuwsaanbieders.

Financiële aspecten Het derde onderdeel van het analyseraamwerk gaat over de financiële aspecten van de nieuwsdienst. Er wordt gekeken op welke wijze de nieuwsdienst inkomsten genereert en welke actoren er betrokken zijn bij de distributie van de inkomsten en uitgaven. De eerste vraag is wat het verdienmodel van de aanbieder is. Er is een lijst opgesteld van mogelijke (online) verdienmodellen, waarna er voor iedere nieuwsdienst is bepaald welke inkomstenstromen er binnen de betreffende dienst worden toegepast. Er is tevens een aanvullende vraag toegevoegd in het analyseraamwerk waarbij een kwalitatieve beschrijving wordt gegeven van hoe het verdienmodel eruit ziet. 57


Vervolgens wordt er bestudeerd of gebruikers die content toevoegen aan de nieuwsdienst hiervoor een financiële compensatie of bepaalde incentives ontvangen van de aanbieder. Aan de hand van deze vragen wordt er vastgesteld in hoeverre de nieuwsdienst de inkomsten nog moet distribueren onder andere betrokken actoren.

Waardenetwerk Het vierde onderdeel van het analyseraamwerk is die van het waardenetwerk. Hierbij wordt beschreven welke betrokkenheid van andere actoren er vereist is om de nieuwsdienst beschikbaar te maken voor de gebruikers. Binnen dit onderdeel zijn verschillende vragen opgesteld die per nieuwsdienst beantwoord zijn. De eerste twee vragen gaan over in hoeverre de aanbieder zelf de content ontwikkelt en door wie de content van de nieuwsdienst geproduceerd wordt. Het bepalen van in hoeverre de aanbieder zelf de content ontwikkelt, geeft aan in hoeverre de nieuwsaanbieder afhankelijk is van andere partijen voor het aanbieden van de nieuwscontent. De vraag over wie de content van de nieuwsdienst produceert, geeft vervolgens aan om welke andere partijen het gaat. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat een nieuwsdienst geheel gebaseerd is op content die geproduceerd is door anderen. De volgende vraag is met welke partijen er wordt samengewerkt door de aanbieder om de dienst aan te bieden. Deze vragen hebben als doel om het netwerk van de betrokken actoren duidelijk in kaart te brengen. Ten slotte wordt vastgesteld of de aanbieder ook andere nieuwsdiensten aanbiedt. Als een dienst onderdeel is van een portfolio van de aanbieder, kan er namelijk binnen dit portfolio ook samenwerking plaatsvinden.

Technische aspecten Het vijfde en laatste onderdeel van het analyseraamwerk betreft die van de technische aspecten van de nieuwsdienst. Hierbij worden de technische specificaties en karakteristieken van de nieuwsdienst vastgesteld. Dit onderdeel is geoperationaliseerd in vier vragen. Allereerst wordt er vastgesteld welke functionaliteiten de nieuwsdienst biedt. Hierbij kan gedacht worden aan of er een forum is, of er een persoonlijk 58

Nieuws online

profiel aangemaakt kan worden, of de dienst gepersonaliseerd kan worden, et cetera. Vervolgens wordt er bestudeerd of de nieuwsdienst open of gesloten is. Dit onderscheid wordt gemaakt op basis van het feit of er wel of niet ingelogd moet worden om gebruik te kunnen maken van de nieuwsdienst. De twee laatste vragen hebben betrekking op de integratie van de nieuwsdienst met sociale media. De derde vraag stelt vast aan welke sociale netwerken de nieuwsdienst gekoppeld is, ofwel dat de nieuwsdienst een sociaal netwerk is of over een eigen sociaal netwerk beschikt. De vierde vraag stelt vast op welke wijze de sociale netwerken geïntegreerd zijn in de nieuwsdienst. Deze integratie kan namelijk op verschillende niveaus plaatsvinden. Het analyseraamwerk zoals zojuist beschreven, en zoals in zijn geheel terug te vinden in bijlage 2, is ingevoerd in een online template binnen Google Docs. De online nieuwsdiensten die als cases gebruikt worden, zijn geanalyseerd aan de hand van dit template. De resultaten van deze analyse worden gepresenteerd in het hierop volgende hoofdstuk.

59


60

Nieuws online

II Lijst cases Printinitiatieven: Naam

Aanbieder

URL

Asahi Shimbun

The Asahi Shimbun Company

http://www.asahi.com

Barneveldse krant

Koninklijke BDU uitgevers

http://www.barneveldsekrant.nl/

Bildzeitung

BILD digital GmbH & Co. KG.

http://www.bild.de

Dagblad van het Noorden

Dagblad van het Noorden

http://www.dvhn.nl/

De Gelderlander

Wegener nieuwsmedia

www.gelderlander.nl/

De Limburger

De Limburger / Limburgs Dagblad

www.limburger.nl

De Morgen

De Persgroep

http://www.demorgen.be/

De Telegraaf

Uitgeversmaatschappij De Telegraaf

http://www.telegraaf.nl/

De Volkskrant

Persgroep Nederland

http://www.volkskrant.nl/

Debate2010

Telegraph

http://debate2010.telegraph.co.uk

Die Zeit

ZEIT ONLINE GmbH

http://www.zeit.de/

Figaro voor iPad

Societe de Figaro

nvt

guardian.co.uk

Guardian News and Media

www.guardian.co.uk

het Friesch Dagblad

het Friesch Dagblad

http://www.frieschdagblad.nl

Het Laatste Nieuws

De Persgroep Publishing

http://www.hln.be/

Investigate MPs Expenses

The Guardian

http://mps-expenses.guardian.co.uk

iOnline

Sojormedia Capital (Grupo Lena)

http://www.ionline.pt/

Krone Zeitung

Krone Multimedia

http://www.krone.at/

Le Figaro

Groupe Figaro

http://www.lefigaro.fr/

Le Monde

Le Monde Interactif

http://www.lemonde.fr/

Le Post

Le Monde

http://www.lepost.fr/

New York Times

The New York Times Company

http://www.nytimes.com/

Newsweek

Newsweek Inc.

nvt

NRC iPad app

NRC

nvt

NU HD

Sanoma Digital

nvt

People Daily

Jinbao Electronics Publishing Center

http://english.people.com.cnl

Telegraaf HD

TMG

nvt

The Chosun Ilbo

Chosun.com

http://english.chosun.com/

The Daily Mail

Associated Newspapers Ltd

http://www.dailymail.co.uk

The Local

The New York Times

http://www.nytimes.com/marketing/t helocal/

The Sun

News Group Newspapers Ltd

http://www.thesun.co.uk

TIME magazine iPad app

Time Inc.

nvt

TimesPeople

The New York Times

http://timespeople.nytimes.com

Washington Post

The Washington Post Company

http://www.washingtonpost.com/

Wat U Zegt

De Telegraaf

http://www.wuz.nl

Yomiuri Shimbun

Yomiuri Shimbun

http://www.yomiuri.co.jp

61


Omroepinitiatieven: Naam

Aanbieder

URL

CNN iReport

CNN

http://www.ireport.com/

Have Your Say

BBC

http://news.bbc.co.uk/2/hi/talking_point/default.stm

CNN

Turner Broadcasting Syst.

http://edition.cnn.com/

NOS

NOS

www.nos.nl

BBC News

BBC

http://www.bbc.co.uk/news/

RTL nieuws

RTL Nederland

http://www.rtl.nl/actueel/rtlnieuws/home/

Fox news

FOX News Network

http://www.foxnews.com/

BBC News iPad app

BBC

nvt

Nieuwsuur

NOS/NTR

www.nieuwsuur.nl

Rijnmond.nl

RTV Rijnmond

www.rijnmond.nl

Nieuwe initiatieven: Naam

Aanbieder

Global For Me

Global Radio News

URL http://www.globalfm.com

NowPublic

Clarity Digital Group

http://www.nowpublic.com

MyNews

NewsTrust

http://newstrust.net/mynews

HuffPost Social News

Huffington Post

http://www.huffingtonpost.com/social

Spot.Us

Center for Media Change

http://www.spot.us

Topix

Topix

http://www.topix.com

Nujij

Sanoma Digital Group

http://www.nujij.nl

Nieuwslog

Nieuwslog

http://www.nieuwslog.nl

Flipboard

Flipboard Inc.

http://www.flipboard.com

Pulse News

Alphonso Labs

www.alphonsolabs.com

Huff Post app

Huffington Post

nvt

iPad apps: Naam

Aanbieder

URL

Figaro voor iPad

Societe de Figaro

nvt

TIME magazine iPad app

Time Inc.

nvt

Telegraaf HD

TMG

nvt

NRC iPad app

NRC

nvt

NU HD

Sanoma Digital

nvt

Newsweek

Newsweek Inc.

nvt

BBC News iPad app

BBC

nvt

Flipboard

Flipboard Inc.

http://www.flipboard.com

Pulse News

Alphonso Labs

www.alphonsolabs.com

Huff Post app

Huffington Post

nvt

62

Nieuws online

III Over het 3D-project Het ‘Designing the Daily Digital’-project biedt aan de Nederlandse media en start-ups in de communicatiesector een ontwikkelomgeving voor innovatieve toepassingen. Informatieverschaffing verschuift van distributie naar interactie, van product- naar dienstgericht, van monomedia naar multimedia. De consequenties van die ingrijpende transformatie komen ruim aan bod in dit R&D-project. De researchactiviteiten richten zich op zowel het managementniveau, de journalistieke werkvloer als de commerciële en/of marketing diensten van betrokken media. De verschuiving naar digitale condities is op dit moment vooral voor de gedrukte media actueel, maar raakt uiteindelijk alle nieuwsproducenten, dus ook omroepen, internetmedia en de diverse toeleverbedrijven van de informatiesector. Het 3D-project, met een looptijd van mei 2009 tot mei 2011, benadrukt dit gedeelde belang, geeft een dieper inzicht in de karakteristieken van elektronische informatieverschaffing en schetst concrete handelingsperspectieven. De uitvoerende kerngroep bestaat uit: • Lectoraat Infonomics & New Media, Hogeschool Zuyd, Maastricht (projectcoördinator) • Lectoraat CrossMedia Content, Hogeschool Utrecht, Utrecht • Adviesgroep ICT en Beleid, TNO, Delft In totaal werken twee lectoren en een bijzonder hoogleraar parttime aan het project, en zijn vier onderzoekers fulltime aangesteld voor uitvoering van werkzaamheden. Daarnaast worden onderzoeksassistenten ingehuurd voor specifieke studies en/of onderzoeken. De diverse activiteiten vinden verspreid over het land plaats. In kort bestek biedt 3D de volgende activiteiten: • een denktank voor strategische visieontwikkeling en innovatie: de 3D Academy. In dit onderdeel worden acht workshops voor mediamanagers gerealiseerd en vier thematische, verkennende studies uitgevoerd. Centrale vraag is: hoe maak je de geesten rijp voor fundamentele verandering van proces en product? 63


• een ontwerpstudio voor het ontwikkelen van innovatieve digitale toepassingen en het testen van prototypes met informatiegebruikers: het 3D Lab. In het lab worden in opdracht van gevestigde en nieuwe media zes gebruikerstesten met innovatieve producten uitgevoerd, met bijbehorende testrapporten. Centraal gegeven hier is: hoe ontwikkel je meer vanuit de gebruiker, en minder vanuit de technologie? • een rekenkamer voor digitale bedrijfsmodellen: de 3D Business suite. In dit onderdeel zijn scenariostudies verricht naar de introductie van mobiele displays zoals smart phones en iPads. Deze informatiedragers zullen op den duur gedrukte media vervangen. De ontwikkelde scenario’s worden nu met de leiding van de vier grote Nederlandse mediaconcerns besproken in interne brainstormsessies. Centrale vraag: hoe kan er (terug-)verdiend worden in een door gratis gebruik gedomineerde internetomgeving? • een debat- en publicatieomgeving, het 3D Forum. De uitkomsten van alle onderzoeken worden regelmatig gepresenteerd voor en doorgesproken met een groep van rond de 30 geïnteresseerde en betrokken media, de 3D Community of Practice. Ook verschijnen er aan het eind van het project, voorjaar 2011, drie overzichtsbundels. Het 3D-project wordt beleidsmatig en financieel gesteund door het Stimuleringsfonds voor de Pers. In de Adviesraad hebben gevestigde partijen zoals NDP, NVJ en het Genootschap van Hoofdredacteuren zitting, maar ook recent gelanceerde organisaties en professionele werkverbanden zoals Dutch Media Professionals en iMMovator. Het werkprogramma en een actueel overzicht van publicaties en bijeenkomsten vindt u op www.dailydigitaldesign.com.

64

Nieuws online. Een studie naar digitale nieuwsproductie door traditionele aanbieders en nieuwkomers. Mijke Slot Leonie Ruhe Valerie Frissen

Recommend Documents