Nieuwe ontdekkingen en gerestaureerde schilderijen voor het eerst te zien tijdens overzichtstentoonstelling Jheronimus Bosch

Persbericht

Nieuwe ontdekkingen en gerestaureerde schilderijen voor het eerst te zien tijdens overzichtstentoonstelling Jheronimus Bosch Bruiklenen mogelijk dankzij meest omvangrijke onderzoek naar Bosch ooit ’s-Hertogenbosch, 11 februari 2016 – Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch presenteert vanaf aanstaande zaterdag 13 februari tot en met 8 mei 2016 de internationale tentoonstelling ‘Jheronimus Bosch - Visioenen van een genie’. Jheronimus Bosch geldt wereldwijd als de meest intrigerende laatmiddeleeuwse kunstenaar van de Nederlanden. De tentoonstelling omvat het leeuwendeel van de door Bosch nagelaten schilderijen en tekeningen en is gebaseerd op het meest omvangrijke onderzoek dat ooit naar het oeuvre van Bosch is gedaan: het Bosch Research and Conservation Project (BRCP). Nooit eerder keerden zoveel werken van Bosch terug naar ‘zijn’ ’s-Hertogenbosch, de stad waar de schilderijen en tekeningen ruim 500 jaar geleden werden vervaardigd. Zijne Majesteit Koning Willem-Alexander zal vrijdag 12 februari de tentoonstelling officieel openen.

Negen jaar voorbereiding Het idee voor deze expositie ontstond al in 2001. Na het zien van de Bosch-tentoonstelling in Rotterdam opperde de Bossche burgemeester Ton Rombouts dat het geweldig zou zijn wanneer ’s-Hertogenbosch zijn grootste zoon in 2016, bij gelegenheid van diens 500ste sterfjaar, zou eren met een grote overzichtstentoonstelling in Het Noordbrabants Museum. Zijn plan ontmoette aanvankelijk vooral scepsis: in ’s-Hertogenbosch bevonden zich immers geen werken van Bosch die bij onderhandelingen met andere musea als tegenbruikleen konden dienen. In 2007 echter presenteerden de Nijmeegse hoogleraar kunstgeschiedenis en Bosch-specialist Jos Koldeweij en Charles de Mooij, directeur van Het Noordbrabants Museum, een origineel voorstel aan het Bossche gemeentebestuur. Hun voorstel was om vanuit ’s-Hertogenbosch te investeren in onderzoek en behoud van de artistieke nalatenschap van Jheronimus Bosch – het Bosch Research and Conservation Project – en daarmee collega-musea over te halen om mee te werken aan een tentoonstelling in 2016.

OVER HET BRCP Start BRCP Vanaf 2008 bezocht De Mooij de desbetreffende musea in de Verenigde Staten en Europa, teneinde hun medewerking aan het onderzoek te vragen. In 2009 werd door de stichting Jheronimus Bosch 500, Radboud Universiteit Nijmegen en Het Noordbrabants Museum de stichting Bosch Research and Conservation Project in het leven geroepen, gericht op de bestudering en zo nodig de restauratie van

de door Jheronimus Bosch nagelaten schilderijen en tekeningen. In 2010 startte tenslotte het interdisciplinair onderzoeksteam onder leiding van Jos Koldeweij en coördinator Matthijs Ilsink dat in de daaropvolgende jaren vrijwel alle schilderijen en tekeningen van Bosch op intensieve en systematische wijze onderzocht, daarbij gebruikmakend van de meest geavanceerde apparatuur en de nieuwste technieken. Publicaties onderzoeksproject BRCP De activiteiten van het onderzoeksteam kregen wereldwijd veel aandacht: dat gold zowel voor hun methodiek als voor de spectaculaire documentatie in de vorm van zeer hoogwaardige afbeeldingen van het werk van Bosch, alsmede door de met veel publiciteit omgeven toeschrijvingen en ontdekkingen. Veel aandacht was er ook voor de met steun van het BRCP tot stand gekomen restauraties. De resultaten van het BRCP worden gepubliceerd in een tweedelige monografie over Jheronimus Bosch, bestaande uit een catalogue raisonné en een technische studie (totaal ruim 1.000 pagina's). Daarnaast is er de geavanceerde en tegelijkertijd zeer gebruiksvriendelijke website boschproject.org waarop (vanaf 19 februari a.s) alle BRCP-documentatie te raadplegen zal zijn. Maar uiteraard vinden de resultaten van het BRCP ook hun neerslag in de tentoonstelling ‘Jheronimus Bosch – Visioenen van een genie’ en in de gelijknamige, bij gelegenheid van de tentoonstelling verschijnende publiekscatalogus.

OVER DE TENTOONSTELLING De expositie: het leeuwendeel van het oeuvre Op grond van zes jaar intensief en uitgebreid onderzoek heeft het team van experts van het BRCP uiteindelijk 24 schilderijen en 20 tekeningen als eigenhandige werken van Bosch aangemerkt. Op de tentoonstelling zullen daarvan maar liefst 17 schilderijen en 19 tekeningen te zien zijn. Daaronder zijn ook de twee spectaculaire nieuwe ontdekkingen die recent in het nieuws kwamen: de tekening ‘Hellelandschap’, afkomstig uit een Belgische privéverzameling, en het schilderij ‘De verzoeking van de heilige Antonius’ uit het Nelson-Atkins Museum of Art in Kansas City, Missouri (USA). Maar de tentoonstelling zal ook een zestal schilderijen laten zien die volgens de onderzoekers werden vervaardigd door medewerkers van Jheronimus Bosch, in zijn werkplaats aan de Bossche Markt. Daarnaast worden objecten getoond die een beeld schetsen van de culturele context waarin Bosch’ werken tot stand kwamen, zoals zeldzame 15de- en 16de- eeuwse manuscripten, gedrukte boeken, grafiek, sculptuur, geelgieterswerk en edelsmeedkunst. Topstukken uit wereldberoemde musea De vele tientallen bruiklenen komen uit vooraanstaande Europese en Amerikaanse musea. Daaronder bevinden zich het befaamde ‘Hooiwagentriptiek’ uit Museo Nacional del Prado (Madrid), ‘Het narrenschip’ uit het Musée du Louvre (Parijs) en de ‘Vier Visioenen van het Hiernamaals’ van Gallerie dell'Accademia/Palazzo Grimani (Venetië). Daarnaast bevat de expositie meesterwerken uit Museum Boijmans Van Beuningen (Rotterdam), Metropolitan Museum (New York), Gemäldegalerie (Berlijn), Kunsthistorisches Museum (Wenen) etc. Het uitzonderlijk grote aantal schilderijen en

tekeningen biedt bezoekers de unieke gelegenheid de revolutionaire en fantasierijke beeldtaal van Jheronimus Bosch uitgebreid te bestuderen. Negen schilderijen gerestaureerd Bijzonder is ook de staat van de geëxposeerde werken. Ter voorbereiding op de expositie werden maar liefst negen door Bosch vervaardigde schilderijen gerestaureerd. Deze veelal spectaculaire restauraties vonden vrijwel allemaal plaats met financiële ondersteuning en/of advies van het Bosch Research and Conservation Project (BRCP), daartoe in de gelegenheid gesteld door het Gieskes-Strijbis Fonds en The Getty Foundation. Dankzij deze restauraties kregen de desbetreffende schilderijen hun oorspronkelijke kleur en zeggingskracht weer terug. De tentoonstelling in ’s-Hertogenbosch is de eerste gelegenheid waarbij deze werken weer aan het publiek worden getoond. De presentatie geeft daarmee een nieuw en verrassend beeld van het herijkte oeuvre van Jheronimus Bosch. Tijdelijke hereniging Opvallend is ook dat op de expositie diverse verspreid geraakte werken weer tijdelijk worden herenigd. Zoals bij meerdere triptieken van Jheronimus Bosch het geval is, viel bijvoorbeeld ook zijn zogeheten ‘Landlopertriptiek’ in de loop der eeuwen uiteen. De luiken werden verzaagd en kwamen terecht in vier verschillende museale collecties; het middenpaneel ging verloren. De voor- en keerzijde van de luiken werden losgezaagd; een daarvan kreeg een nieuwe vorm: het achthoekige schilderij ‘De landloper’ dat tegenwoordig deel uitmaakt van de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Dit schilderij werd voor de tentoonstelling herenigd met de andere fragmenten, te weten ‘Het narrenschip’ (Musée du Louvre), ‘Allegorie op Gulzigheid en Lust’ (Yale University Art Gallery) en ‘De Dood en de vrek’ (National Gallery of Art, Washington). Bijzonder is met name de hereniging van het spectaculair gerestaureerde ‘Narrenschip’ en de ‘Allegorie op de Gulzigheid en Lust’: deze zijn voor het eerst sinds hun scheiding als één geheel te aanschouwen. Overigens is dit niet het enige voorbeeld van een bijzondere hereniging. Ook over drie landen verspreid geraakte delen van het retabel van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap uit de Bossche Sint-Janskathedraal worden op de expositie weer bijeengebracht. Thematische indeling van de tentoonstelling De expositie is breed en ruimtelijk opgezet en thematisch ingedeeld. Aan de hand van de volgende thema’s wordt de bezoeker door de tentoonstelling begeleid: Levenspelgrimage, Bosch in ’s-Hertogenbosch, Het leven van Christus, Bosch als tekenaar, Heiligen en Het einde der tijden. Gebruikmakend van de technieken ontwikkeld voor het wetenschappelijk onderzoek geven reconstructies en visualisaties als onderdeel van de tentoonstelling een nooit eerder vertoond inzicht in de totstandkoming van de werken van Bosch. Jheronimus Bosch: Nederlands belangrijkste middeleeuwse schilder Kenmerkend voor Bosch zijn de duivelse figuren, beroemde monsters, engelen en heiligen die zijn tekeningen en panelen bevolken. Zijn karakteristieke werk, vol illusies en hallucinaties, wonderlijke gedrochten en nachtmerries, verbeeldt onnavolgbaar de grote thema’s van zijn tijd: verleiding, zonde en rekenschap. Werkend in de periode rond 1500, de overgang tussen middeleeuwen en

renaissance, weerspiegelen Jheronimus’ schilderijen en tekeningen op raadselachtige wijze de relatie tussen de mens, zijn omgeving en zijn Schepper. Het is een kunstenaar die tot de absolute wereldtop behoort, wiens werk navolging kreeg bij generaties na hem en die tot op de dag van vandaag ook nieuwe kunstenaars weet te inspireren. Jheronimus Bosch is de belangrijkste en meest oorspronkelijke middeleeuwse kunstenaar die ons land heeft voortgebracht. Het is een langgekoesterde ambitie om in 2016 het overgrote deel van zijn oeuvre naar zijn geboortestad ’s-Hertogenbosch te laten terugkeren. Geweldig ook dat een nieuwe generatie kennis kan maken met dit in alle opzichten unieke werk. Charles de Mooij, directeur van Het Noordbrabants Museum Kaartverkoop zeer succesvol: circa 90.000 entreebewijzen De kaartverkoop is op 1 december 2015 gestart en verloopt zeer succesvol. Tot nu toe zijn al circa 90.000 kaarten verkocht aan geïnteresseerden uit de hele wereld. Hieronder zijn ook 15.000 kaarten gereserveerd voor scholen in Nederland. Tentoonstellingstickets en audiotours zijn via tickets.hnbm.nl te koop. Voor de tentoonstelling gelden zogenaamde ‘time slots’. Meer informatie hierover is te vinden in het bijgevoegde factsheet. Met dank aan De tentoonstelling maakt deel uit van de manifestatie Jheronimus Bosch 500 en wordt mogelijk gemaakt door onder meer Gemeente ’s-Hertogenbosch, Provincie Noord-Brabant, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, BankGiro Loterij, Essent, Rabobank, Gieskes-Strijbis Fonds, Fonds 21, Ammodo, Prins Bernhard Cultuurfonds, The Getty Foundation en KLM.

OVER DE MANIFESTATIE ‘BOSCH 500’ Feestelijk ‘Bosch 500’ jaar in Nederland In 2016 viert ’s-Hertogenbosch met heel Nederland de terugkomst van het werk van de wereldberoemde schilder Jheronimus Bosch naar de stad waar hij zijn werk meer dan 500 jaar geleden maakte. Het is een eerbetoon aan de belangrijkste middeleeuwse kunstenaar van de Nederlanden. Eenmalig keert het grootste deel van zijn oeuvre terug naar ’s-Hertogenbosch, de stad waar hij als Jheronimus van Aken werd geboren, waar hij zijn meesterwerken schilderde en waaraan hij zijn artiestennaam Bosch ontleende. De tentoonstelling is het hoogtepunt van het Nationaal Evenementenjaar ‘Jheronimus Bosch 500’ dat in 2016 het hele jaar wordt gevierd, naar aanleiding van het 500ste sterfjaar van de kunstenaar. Maar er is meer. Veel meer. Bezoekers worden onthaald op een culturele manifestatie met een rijk gevarieerd programma voor iedereen die belangstelling heeft voor de middeleeuwse schilder, zijn wereld en zijn werk. In 2016 staan ’s-Hertogenbosch en Nederland dan ook volledig in het teken van Jheronimus Bosch met feestelijke evenementen als bijzondere muziek-, dans-, theater- en circusproducties, tentoonstellingen, belevingsroutes en festivals. Voor het volledige programma: www.bosch500.nl

--- NOOT VOOR DE REDACTIE--Hoge resolutie beeldmateriaal kunt u downloaden via www.hnbm.nl > pers. Voor vragen over de tentoonstelling neem contact op met: Het Noordbrabants Museum, afdeling Communicatie en Marketing Neeltje van Gool, T +31 (0)73-6877 815 of [email protected] Voor info over de manifestatie Jheronimus Bosch 500: T +31 (0)73- 6875 690 of [email protected]