(Jheronimus van Aken) Jheronimus (Joen) Bosch Jeroen Bosch of Hiëronymus Bosch
• Geboren te ‘sHertogenbosch rond 1450 • Gestorven in dezelfde plaat op 15 augustus 1516
Anoniem. Jheronimus Bosch. Ca. 1550. Arras, Bibliothèque Municipale.
• Jeroen Bosch kwam uit een geslacht van Schilders afkomstig uit Aken • Zijn grootvader Jan van Aken was schilder, van zijn vijf zonen werden er vier ook schilder. • Via Nijmegen vestigde hij zich in Den Bosch • Jeroen Bosch kreeg zijn opleiding waarschijnlijk van zijn vader
Thomas van Aken ca. 13551404/1411
Thomas van Aken † voor 1411
Jan van Aken ca. 1380-1454
Thomas van Aken ca. 1407-1462
Jan van Aken ca. 1413-1471 (?)
Jan van Aken ca. 1470-1537
Goessen van Aken ca. 1418-1467
Anthonis van Aken ca. 1420-1478
Goessen van Aken ca. 1440-ca. 1497
Jheronimus van Aken alias Bosch ca. 14501516
Anthonis van Aken ca. 1478-1516
• Over het leven van Jeroen Bosch is weinig bekend • Waarschijnlijk zetten Jheronimus en zijn broer Goessen het familieatelier voort • Ca. 1480 trad hij in het huwelijk met Aleid van de Meervenne, telg uit een welgestelde koopmansfamilie.
Anoniem. De lakenmarkt te ’s-Hertogenbosch, het huis Inden Salvatoer, waar Bosch woonde, is het zevende huis van rechts. Ca. 1530. ’sHertogenbosch, Noordbrabants Museum
Den Bosch had ca. 25.000 inwoners Een welvarende stad
• Huidig pand
• Jeroen Bosch polychromeerde ook, ontwierp gebrandschilderde ramen, borduursels en geelgieterswerk
• Hij werd tijdens zijn leven hoog gewaardeerd maar werd nooit rijk • Bijvoorbeeld 1505 maakte hij werk in opdracht van Filips de Schone
Het woud heeft oren, het veld heeft ogen De voorstelling is een letterlijke uitbeelding van het gezegde Horen, zien en zwijgen en is – meer algemeen – een oproep tot terughoudendheid
Berlijn, Kupferstichkabinett
Dat Velt heft ogen/ dat Wolt heft oren/ Ick wil sien/ swijghen ende hooren (Het veld heeft ogen. Het woud heeft oren. Ik wil zien, zwijgen en horen)
Het woud heeft oren, het veld heeft ogen Vos:zinnebeeld van misleiding en bedrog. Haan: zinnebeeld van dwaasheid en hoogmoed, of juister: dwaasheid door hoogmoed Boek der Wijsheid van de Oude Wijsgeren van Johannes van Capua
De Uil; symbool staat voor de ‘bedrieglijke verleiding’, het kwaad dus
Anoniem (Nederlanden). Het veld heeft ogen. Het woud heeft oren. Ik wil zien, zwijgen en horen. Berlijn, Kupferstichkabinett.
Achterzijde
Museum Boijmans Van Beuningen Locatie Rotterdam Kunstenaar Jheronimus Bosch Type Pen en bruine inkt op papier Afmetingen 14 × 19,6 cm
Moderne Devotie
De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap is een in 1318 opgericht oecumenisch genootschap in de Nederlandse stad 'sHertogenbosch. Het bestaat nog steeds Vermelding van Bosch in het wapenboek van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap. Ca. 1472.
Inschrijvingen van nieuwe leden van de broederschap, onder wie de schilder Jheronimus Bosch
Enkele Werken
Landlopertriptiek • • • •
Landloper Het Narrenschip Gulzigheid en Lust De dood van een vrek
• Middenpaneel is onbekend (verloren gegaan)
De marskramer (Verloren Zoon of De landloper)
Verblijfplaats Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam Jheronimus Bosch ca. 1493 of later Olieverf op paneel 71 × 70,6 cm
Symboliek ?????
Bijvoorbeeld Landloper: de herberg/bordeel verwijzen naar onkuisheid en de koe en de ekster naar drankzucht
Of (Verloren Zoon) de deugd en ondeugd: pollepel en het kattenvel (symbolen van spilzucht en onheil) een varkenspoot en schoenmakersels (een gelukssymbool en een teken van vlijtigheid)
Pieter Balten. Een opvoering van de klucht 'Een cluyte van Plaeyerwater' op een Vlaamse kermis, detail. Ca. 1540-1598. Amsterdam, Theater Instituut Nederland.
Het is een out segghen, verstaet diet can: Een monnic, leec, man, pape, hont, meersman, Elc weet wel dat se tsamen disconderen[6] (Het is een oud gezegde, probeert het te begrijpen: monnik en leek, echtgenoot en pastoor, hond en marskramer, iedereen weet dat ze het slecht met elkaar kunnen vinden)
De hond is mogelijk een verwijzing naar de duivel
Het is een out segghen, verstaet diet can: Een monnic, leec, man, pape, hont, meersman, Elc weet wel dat se tsamen disconderen[6] (Het is een oud gezegde, probeert het te begrijpen: monnik en leek, echtgenoot en pastoor, hond en marskramer, iedereen weet dat ze het slecht met elkaar kunnen vinden)
De doornenkroning van Christus, detail. Ca. 1485 of later. Londen, National Gallery.
Het is een out segghen, verstaet diet can: Een monnic, leec, man, pape, hont, meersman, Elc weet wel dat se tsamen disconderen[6] (Het is een oud gezegde, probeert het te begrijpen: monnik en leek, echtgenoot en pastoor, hond en marskramer, iedereen weet dat ze het slecht met elkaar kunnen vinden)
Honden staan om mij heen, een woeste bende sluit mij in, zij hebben mijn handen en voeten doorboord — Psalm 22:17
De stok symboliseert mogelijk standvastigheid in het geloof
Pieter Bruegel de Oude. Pelgrim. Ca. 1550. Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen.
• In 1931 wist het toenmalige Museum Boymans het ondanks de crisis voor ƒ 262.000 van Goudstikker te kopen. • De marskramer voor werd DM 385.000 gekocht door de Amsterdamse kunsthandelaar Jacques Goudstikker.
Het Narrenschip Museum Louvre Locatie Parijs Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar ca. 1494 of later Type Olieverf op paneel Afmetingen 58 × 33 cm
Wir faren umb durch alle landt All port durchsuchen wir, und gstadt Wir faren umb mit grossem Schad Und künnent doch nit treffen wol Den staden do man lenden sol Unser umbfaren ist on end Dann keyner weisz, wo er zu lend Und hart doch keyn ruw tag, und naht Uff wiszheyt unser keyner acht. Wij varen rond door ieder land. Elke haven en stand doorzoeken wij. Wij varen rond met grote schade en kunnen de plek waar we moeten landen maar niet vinden. Onze rondreis is zonder eind, want niemand weet waar hij landen kan. En niemand rust, zowel overdag als 's nachts, en geen van ons slaat acht op de wijsheid. — Sebastian Brant. Het gedicht Narrenschiff (Het narrenschip) van Sebastian Brant, uitgegeven in 1494.
Gulzigheid
Zotskolf
“Alle gekheid op een stokje”
Allegorie op de gulzigheid museum; Yale University Art Gallery Locatie New Haven Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar Ca. 1494 of later Type Olieverf op paneel Afmetingen 35,9 × 31,4 cm
Dood van een vrek Museum National Gallery of Art Locatie Washington Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar Ca. 1494 of later Type Olieverf op eikenhouten paneel Afmetingen 93 × 31 cm
De ars moriendi, Latijn voor "de kunst van het sterven", is een religieus streven dat in het christendom van de middeleeuwen belangrijk was. De katholieken bidden "... en behoed ons voor een plotselinge dood" opdat zij een waardig sterfbed zullen kennen.
Musée du Louvre Locatie Parijs Kunstenaar Anoniem (naar Jheronimus Bosch) Jaar 16e eeuw Type Penseel in donkergrijze inkt, wit gehoogd, op grijs papier Afmetingen 25,5 × 15 cm
Dood van een vrek Museum National Gallery of Art Locatie Washington Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar Ca. 1494 of later Type Olieverf op eikenhouten paneel Afmetingen 93 × 31 cm
Atelier van Robert Campin. Werl-drieluik, linker binnenluik. 1438. Madrid, Prado.
Hooiwagentriptiek • Landloper • Hooiwagen
Museum Museo del Prado Locatie Madrid Kunstenaar Jheronimus Bosch en/of atelier Jaar 1515 Type Olieverf op paneel Afmetingen 135 × 190 cm
Trompen = bedriegen
Laatste Oordeel
1464 Stadsbrand in Den Bosch ca. 11.00 inwoners
Wenen
Jheronimus Bosch navolger. De Zeven Hoofdzonden, detail.
Jheronimus Bosch of naar Jheronimus Bosch. De goochelaar. Ca. 1502 of later. SaintGermain-en-Laye, Musée Municipal.
Och wat vintmen coenskens in tswerelts ronden Die door den guijckelsack wonder connen brouwen En doen tuolck spouwen met hare loose vonden wonder op de tafele waer dore sij huijs houwen daeroen betrouwse niet tot gheene stonden want verloordi oock borse tsoude brouwen. (Och wat vindt men kunstjes in de wereld. Zij die door de goochelzak wonderen kunnen brouwen doen het volk wonderlijke dingen uitbraken op de tafel. Daardoor halen ze hun slag thuis. Vertrouw hen dus nooit, want als je ook je beurs verloor zou het je berouwen)
Tekening Goochelaar. Parijs, Louvre.
Goochelaar verwijzen naar het flegmatisch temperament en het element water
Vrij naar Jheronimus Bosch. De keisnijding. Ca. 1550-1600.
Naar Jheronimus Bosch (?). De goochelaar. Ca. 1550-1600.
Meester snijt die keye ras Mijne name Is lubbert das
Museum Museo del Prado Locatie Madrid Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar ca. 1494 of later Type Olieverf op paneel Afmetingen 47,5 × 34,5 cm
Kei is ook bloem of anjelier in het oud Nederlands
Lubben is ontmannen of castreren
Das stond bekend als een lui dier
Wapenbord van Eduard IV (1442-83), koning van Engeland, in zijn hoedanigheid van ridder in de orde van het Gulden Vlies. Ca. 1481. 's-Hertogenbosch, Noord-Brabants Museum.
Broederschapretabel • Maria retabel in de Lieve Vrouwe Broederschap in de St. Janskerk
Johannes de Evangelist op Patmos Jheronimus Bosch Olieverf op paneel 63 × 43,3 cm Gemäldegalerie, Berlijn
Passie (achterzijde)
Pelikaan in het midden
De Heilige Johannes de Doper in de wildernis Museum Museo Lázaro Galdiano Locatie Madrid Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar 1489 of later Type Olieverf op paneel Afmetingen 49 × 40,5 cm
Ecce Homo Datum tussen 1480 en 1490 Techniek olieverf en tempera op eikenhouten paneel Afmetingen Hoogte: 71 cm. Breedte: 61 cm. Huidige locatie Städel Museum
1938 “gerestaureerd”
Martin Schongauer, Ecce Homo, Engraving 15. th century
De Kruisdraging van Christus Verblijfplaats Kunsthistorisches Museum Locatie Wenen Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar Ca. 1500 Type Olieverf op paneel Afmetingen 57 × 32 cm (ingekort)
Christuskind Of
de onschuld.
Museum Museum Boijmans Van Beuningen Locatie Rotterdam Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar ca. 1496-1505 Type Olieverf op paneel Afmetingen 113 × 71,5 cm
Heilige Christoforus
Wilgefortis de Baardheilige
St. Anthony in Meditation Oak, 105 x 27.5 cm; Venice, Gallerie dell’Accademia The Crucified Female Martyr Oak, 105 x 63 cm; Venice, Gallerie dell’Accademia Monk Leading a Soldier Oak, 105 x 28 cm; Venice, Gallerie dell’Accademia
Virgo – fortis = sterke maagd
Hans Memling
Triptiek of Adriaan Reins (closed) 1480 Oil on oak panel, 45,3 x 15,3 cm (each wing) Memlingmuseum, SintJanshospitaal, Bruges
St. Anthonius Oak, 85.4 x 29.2 cm; Venice, Gallerie dell’Accademia St. Jerome Oak, 85.7 x 60.0 cm; Venice, Gallerie dell’Accademia St. AEgidius Oak: 85.7 x 28.9 cm; Venice, Gallerie dell’Accademia
Verblijfplaats Albertina Locatie Wenen Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar 1465-1516 Type Pen in ijzergallusinkt Afmetingen 19,2 × 27 cm
De heilige Egidius of Gillis (Athene, rond 640 - Saint-Gilles, Camargue, 1 september 724) was van adellijke afkomst.
Gillis stichtte rond 680 een klooster in het latere Saint-Gilles en werd er abt.
Fall of the Damned Oak, 88.8 x 39.6 cm; Venice Palazzo Grimani
Hell Oak, 88.8 x 39.6 cm; Venice Palazzo Grimani
Earthly Paradise Oak, 88.5 x 39.8 cm; Venice, Palazzo Grimani
Ascent into Heaven Oak, 88.8 x 39.9 cm; Venice, Palazzo Grimani
Laatste Oordeel Museum Groeninge museum Locatie Brugge Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar Circa 1486 of later Type Olieverf op eikenhoute n paneel Afmetinge n 99,5 × 117,5 cm
Laatste Oordeel Museum Groeninge museum Locatie Brugge Kunstenaar Jheronimus Bosch Jaar Circa 1486 of later Type Olieverf op eikenhoute n paneel Afmetinge n 99,5 × 117,5 cm
Brussel. Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. Calvarie met schenker Paneel: 74,7 x 61 cm
een dorre boom af, waaraan opnieuw bladeren groeien
Jheronimus Bosch. Driekoningendrieluik [detail]. Ca. 1495. Madrid, Prado.
Breughel: Dulle Griet
