Digipanel “Jheronimus Bosch 500” Programma 2010
Afdeling O&S Mei 2010
2
Achtergrond In 2016 herdenkt de stad ’s-Hertogenbosch dat Jheronimus Bosch, de beroemdste zoon van de stad, 500 jaar geleden overleed. Voor de meerjarenmanifestatie Jheronimus Bosch 500, die al in 2010 begint, laten kunstenaars, bewoners, studenten, theatermakers, filmmakers, dansers, musici, kunsthistorici en culturele instellingen zich opnieuw inspireren door de creativiteit van Nederlands belangrijkste kunstschilder uit de Middeleeuwen. Rondom de viering van de 500ste sterfdag van Jeroen Bosch is een uitgebreid programma opgezet. Digipanel Na een eerste meting in 2008 is er vanuit de gemeente ’s-Hertogenbosch wederom de behoefte om de mening peilen van de Bosschenaren over de betekenis van de figuur Jeroen Bosch voor ’sHertogenbosch en de opvattingen over het programma voor 2010 in aanloop tot de viering van zijn 500ste sterfdag in 2016. De gekozen vorm van raadpleging is het Bossche Digipanel. Aan ongeveer 4000 Bosschenaren is dan ook een korte reeks van vragen voorgelegd. Er is door bijna 2400 personen een volledige vragenlijst ingevuld. De respons was daarmee ruim 60%. De gegevens zijn gewogen naar leeftijd, geslacht en wijk. In de enquête zijn enkele vragen opgenomen over de schilder Jeroen Bosch in relatie tot ’sHertogenbosch en de associaties met betrekking tot zijn werk. Zo wordt er gevraagd welk draagvlak er is voor Jeroen Bosch als boegbeeld. Verder wordt er ook gevraagd welke interesse men heeft voor de plannen en activiteiten die gepland staan in 2010 en wat voor effect voor ’s-Hertogenbosch verwacht moet worden. Tot slot worden nog een paar extra vragen gesteld over de belangstelling voor een nieuwsbrief en het fenomeen Europese Culturele hoofdstad. Korte samenvatting resultaten Er is een blijvend groot draagvlak onder de bevolking van ’s-Hertogenbosch met betrekking tot de rol van Jeroen Bosch als boegbeeld voor ’s-Hertogenbosch. Het blijkt dat Jeroen Bosch vooral geassocieerd wordt met historisch (68%) en fantasievol (57%), en vrijwel niet met ondernemend (3%), oubollig (3%) en zakelijk (1%). Er is een toenemende associatie met ’s-Hertogenbosch te constateren. Bijna 4 van de 10 inwoners denkt bij Jeroen Bosch ook aan ’s-Hertogenbosch. Er is veel interesse voor met name het programmaonderdeel Boschparade Er zijn vooral positieve effecten op het culturele klimaat en het toerisme te verwachten volgens het panel. Er wordt veel minder effect op de samenwerking en culturele participatie in de buurt verwacht. Er is een breed draagvlak binnen de gemeente ’s-Hertogenbosch de komende activiteiten passief en actief te ondersteunen. Het Jeroen Bosch Art Center is het meest bezocht en de Jheronimus Bosch vaarroutes zijn het meest bekend. Er is grote belangstelling voor een digitale nieuwsbrief. 70% heeft belangstelling voor een nieuwsbrief. Het fenomeen Europese Culturele Hoofdstad is bekend in ‘s-Hertogenbosch. Uit de antwoorden blijkt dat 84% van de panelleden het fenomeen kent.
3
4
Jeroen Bosch boegbeeld voor 's-Hertogenbosch Er is een blijvend groot draagvlak onder de bevolking van ’s-Hertogenbosch met betrekking tot de rol van Jeroen Bosch als boegbeeld voor ’s-Hertogenbosch. Zie figuur 1. Een grote meerderheid (82%) van het Digipanel is het hier (helemaal) mee eens. Er is kennelijk een grote eensgezindheid over deze rol, slechts 5% is het hier (helemaal) mee oneens. De inwoners van ’s-Hertogenbosch geven hiermee net als in 2008 een duidelijk positief signaal af met betrekking tot Jeroen Bosch als boegbeeld voor ‘s-Hertogenbosch. Figuur 1 Bosschenaren over Jeroen Bosch als het boegbeeld voor ’s-Hertogenbosch in 2008 en 2010 (%) 2008
100,0%
2010 83%
82%
80,0%
60,0%
40,0%
11%
20,0%
11% 4%
5%
2%
2%
0,0% (Helemaal) mee eens
Niet mee eens/ niet mee oneens
(Helemaal) mee oneens
Weet niet, geen mening
De Bosschenaren is vervolgens hun mening gevraagd ten aanzien van een reeks begrippen rondom de figuur en werk van Jeroen Bosch, mede geïllustreerd aan de hand van onderstaande afbeelding. Afbeelding 1 Schilderkunst Jeroen Bosch
Jeroen Bosch staat voor historisch en fantasievol Uit figuur 2 blijkt dat Jeroen Bosch vooral geassocieerd wordt met historisch (68%) en fantasievol (57%), en vrijwel niet met ondernemend (3%), oubollig (3%) en zakelijk (1%). Er valt een toenemende associatie met ’s-Hertogenbosch te constateren. In 2008 verbonden 36% van de inwoners Jeroen Bosch aan ’s-Hertogenbosch, in 2010 is dat gestegen tot 39%. Bijna 4 van de 10 inwoners denkt dus bij Jeroen Bosch ook aan ’s-Hertogenbosch.
5
Figuur 2 Mate van passendheid begrippen bij Jeroen Bosch (%) historisch
68%
fantasievol
57%
surrealistisch
49%
middeleeuwen
46%
hemel en hel (of hemels en duivels)
45%
bijzonder
44%
creatief
42%
’s-Hertogenbosch
39%
kunstzinnig
35%
inspirerend
29%
bourgondisch
28%
religieus
27%
vernieuwend
19%
ambachtelijk
14%
innovatief
12%
oubollig
3%
ondernemend
3%
zakelijk
1%
Anders
4%
0,0%
20,0%
40,0%
60,0%
80,0%
Veel interesse in programma Boschparade Jheronimus Bosch 500 is een meerjarenprogramma en start in 2010 met het eerste jaarprogramma in de aanloop naar het herdenkingsjaar in 2016. Het programma zal dit jaar opgebouwd zijn uit een aantal kernproducties: BOSCH Diner,BOSCH Parade, BOSCH Young Talent Show, BOSCH Art Film, BOSCH Kraamkamer/ Bosch Jong Makers Biënnale, BOSCH Requiem, BOSCH Research and Conservation Project, Jheronimus Bosch Leerstoel en Visioen van de Stad. Zie voor een inhoudelijke toelichting bijlage 1. Door middel van de volgende vraag is getracht inzicht te verkrijgen over de belangstelling van de inwoners van ’s-Hertogenbosch met betrekking tot voornoemde activiteiten: “Bent u geïnteresseerd in de genoemde kernproducties van het Jheronimus Bosch 500?". Figuur 3 Interesse in kernproducties (%) 60%
48% 44%
42%
41%
42%
42%
40%
37% 31% 31%
34%
33%
32%
30%
33%
32%
32%
20%
16%
28%
16%
15% 9%
7% 5%
27%
19%
19%
17%
31%
28%
28%
9%
11%
11% 8%
6%
5%
0% BOSCH Diner
BOSCH Parade
Ja
BOSCH Young Talent Show
BOSCH Art Film
Misschien
BOSCH BOSCH Requiem BOSCH Kraamkamer/ Research and Bosch Jong Conservation Makers Biënnale Geen interesse Weet niet, geen mening
6
Jheronimus Bosch Leerstoel
Visioen van de Stad
Uit figuur 3 blijkt dat er vooral een (mogelijke) interesse (78%) is voor de kernproductie BOSCH Parade. Door 48% wordt een concrete interesse aangegeven. Slechts 17% heeft hiervoor geen interesse. Ook het BOSCH Diner kan zich verheugen in een relatief hoge interesse. 62% van de panelleden tonen een (mogelijke) belangstelling voor deze activiteit. 31% van de panelleden hebben een concrete interesse voor het BOSCH Diner. Verder is voor het Visioen van de Stad en Bosch Art Film een redelijke interesse aanwezig. Respectievelijk 64% en 60% van de panelleden geven aan een (mogelijke) interesse te hebben voor de activiteiten. De belangstelling voor BOSCH Young Talent Show, BOSCH Kraamkamer/ Bosch Jong, BOSCH Requiem, BOSCH Research and Conservation en de Jheronimus leerstoel is ongeveer in evenwicht qua verhouding interesse - geen interesse. Zie figuur 3.
Positieve effecten op culturele klimaat en toerisme en veel minder effect op samenwerking en culturele participatie in buurt verwacht Door middel van de volgende vraag is nagegaan of er volgens de inwoners van ’s-Hertogenbosch een positief effect op dat gebied valt te verwachten: “Door de organisatie van de vele activiteiten rondom "Jheronimus Bosch 500" zal: Het culturele klimaat in 's-Hertogenbosch verder worden versterkt De locale economie van 's-Hertogenbosch blijvend worden versterkt Er een blijvende verbinding gaan ontstaan tussen de stad 's-Hertogenbosch en Jeroen Bosch Het leiden tot een versterking van de samenwerking tussen burgers van 's-Hertogenbosch op wijk en buurtniveau Het toerisme naar 's-Hertogenbosch toenemen Het imago van 's-Hertogenbosch worden verbeterd De culturele participatie in buurten toenemen Uit figuur 4 blijkt dat veel mensen positieve effecten verwachten van de activiteiten op het culturele klimaat. 79% van de digipanelleden antwoorden dat ze het (helemaal) eens zijn met deze stelling over het culturele klimaat. Ook de verbinding tussen ’s-Hertogenbosch en Jeroen Bosch levert een hoge score op van 74%. Ook verwacht men een versterking van het toerisme in ’s-Hertogenbosch. 73% is het hier (helemaal) mee eens. Met betrekking tot de versterking van de locale economie is men toch iets terughoudender. Een kleine minderheid van 43% is het daar (helemaal) mee eens. Het verwachtingspatroon van de burger rondom de effecten op culturele participatie en samenwerking in de buurten en wijken is beduidend lager. Respectievelijk 27% en 29% van de digipanelleden hebben geantwoord het daar (helemaal) mee eens te zijn. Het vertrouwen in de effecten op de samenwerking in de buurten en wijken is tussen 2008 en 2010 echter wel gestegen met 12%. Figuur 4 Verwachte positieve effecten Jeroen Bosch activiteiten (%) 80%
79% 74%
73%
62%
60% 43% 40%
39%
40%
35% 29%
20%
27%
25%
24%
25%
17%
16%
14%
12%
8% 5%
9%
9%
8% 5% 4%
4%
6%
5%
4%
0% Het culturele klimaat
De locale economie Samenwerking tussen burgers van 'sHertogenbosch op wijk en buurtniveau (Helemaal) mee eens
Toerisme
Niet mee eens/ niet mee oneens
7
Imago
(Helemaal) mee oneens
Culturele participatie in buurten
Weet niet, geen mening
verbinding tussen de stad 'sHertogenbosch en Jeroen Bosch
Grote bereidheid tot deelname aan activiteiten rondom viering “Jheronimus Bosch 500” Verder is aan de inwoners van ‘s-Hertogenbosch gevraagd in hoeverre zij willen deelnemen aan de activiteiten rondom “Jheronimus Bosch 500”. Van de digipanelleden is 21% bereid tot een of andere vorm van actieve deelname. Gevoegd bij meer dan 43% passieve deelname in de vorm van een toeschouwerschap is er een breed draagvlak binnen de gemeente ’s-Hertogenbosch de activiteiten passief en actief te ondersteunen. Uitgesplitst naar wijk is de actieve en passieve deelnamebereidheid het grootst in de Binnenstad en het laagst in Rosmalen Noord. Zie figuur 5. Figuur 5 Deelnamebereidheid in relatie tot viering “Jheronimus Bosch 500” naar wijk (%) Binnenstad Zuid Graafsepoort Muntel/Vliert
7%
Rosmalen Zuid
7%
Rosmalen Noord
8% 8%
2% 6%
10%
Empel
7%
9%
Noord
7%
Maaspoort
2%
West Engelen Totaal
8%
7%
3% 5%
0%
7%
27%
37%
35% 43%
4%
12%
41%
20%
8% 8%
26%
45% 4%
10%
35%
4%
3%
7%
30%
45% 15%
6%
9% 8%
47%
3%
12%
40%
2%
2%
7%
32%
38%
4%
Groote Wielen
16%
43%
2%
7%
22%
48%
5%
12%
29% 44%
2%
16%
8%
5%
21%
39%
4%
16%
5%
45%
7%
18%
4%
26% 43%
40% Ja, actief via een vereniging Ja, anders Nee
15% 28%
60%
9%
80%
8%
100%
Ja, persoonlijk Ja, passief als toeschouwer Weet niet, geen mening
Jeroen Bosch Art Center het meest bezocht en Jheronimus Bosch vaarroutes het meest bekend Aan de panelleden is verder de vraag voorgelegd in hoeverre ze bekend zijn met een aantal bezienswaardigheden: Jheronimus Bosch Art Center, Jheronimus Bosch vaarroute op de Binnendieze, Collectie navolgers van Jheronimus Bosch in het Noordbrabants Museum, Jheronimus Bosch stadswandelingen en het Zwanenbroedershuis. Het meest bezocht is het Jeroen Bosch Art Center met 35%, gevolgd door de Jheronimus Bosch vaarroute op de Binnendieze (33%). Het minst bezocht zijn de Stadswandelingen met 8%. Het meest bekend zijn de vaarroutes met 73%, gevolgd door het Jeroen Bosch Art Center met 71%. Het minst bekend zijn is de collectie navolgers van Jheronimus Bosch in het Noordbrabants Museum met 51%. Qua belangstelling en mogelijk toekomstig bezoek doen de stadswandelingen het potentieel goed met 68% van de panelleden die het wel kennen maar nog niet zijn geweest en die het niet kennen maar er toch belangstelling voor hebben. Relatief gezien de minste belangstelling is er voor de collectie navolgers van Jheronimus Bosch in het Noordbrabants Museum. 31% heeft er geen belangstelling voor. Zie figuur 6.
8
Figuur 6 Bekendheid en belangstelling bezienswaardigheden (%) 40,0%
38% 35%
35% 33%
30,0%
30%
30%
29% 27%
26% 25%
24% 20%
20,0%
18%
18%
17% 16%
15%
14%
9%
10,0%
7% 6%
8%
8% 6%
5%
0,0% Jheronimus Bosch Art Center
Jheronimus Bosch vaarroute op de Binnendieze
Ja, ik ben er al geweest Ja, maar geen belangstelling
Collectie navolgers van Jheronimus Bosch in het Noordbrabants Museum
Jheronimus Bosch stadswandelingen
Ja, ik ben er nog niet geweest Nee, en ook geen belangstelling
Zwanenbroedershuis
Nee, maar wel belangstelling
Grote behoefte aan digitale nieuwsbrief Ongeveer 70% van de panelleden geven aan behoefte te hebben aan een digitale nieuwsbrief. Uitgesplitst naar wijk is de behoefte het laagst in Rosmalen Noord (55%) en het hoogst in de Binnenstad met bijna 80% van de panelleden. Zie figuur 7. Figuur 7 Behoefte aan digitale nieuwsbrief naar wijk (%) Binnenstad Zuid Graafsepoort Muntel/Vliert Rosmalen Zuid Rosmalen Noord Groote Wielen Empel Noord Maaspoort West Engelen Totaal
79%
21%
72%
28%
74%
26%
73%
27%
72%
28%
55%
45% 69%
31%
66%
34%
73%
27%
70%
30%
71%
29%
63%
37%
70%
0%
20%
30%
40%
60% Ja
80%
100%
Nee
Aan het eind van de vragenlijst is nog in een extra vraag gepeild in hoeverre de inwoners van ’sHertogenbosch het fenomeen Europese Culturele Hoofdstad kennen. Uit de antwoorden daarop blijkt dat 84% van de panelleden het fenomeen kent. Bij 16% is het onbekend.
9
Diverse opmerkingen en suggesties voor de viering van het evenement "Jheronimus Bosch 500" Tot slot is aan de digipanelleden hun mening gevraagd over de plannen met betrekking tot de viering van “Jheronimus Bosch 500”. Zo’n 250 digipanelleden hebben in enigerlei vorm gereageerd. Uit het bonte spectrum aan reacties vallen een aantal algemene opmerkingen te distilleren. Een kleine bloemlezing:
Denk aan de kosten in deze tijd van bezuinigingen Het moet toegankelijk zijn voor alle lagen van de bevolking Betrek de wijkraad bij de voorbereidingen Laat het geen elitair feestje zijn voor ‘bobo’s’ Spreid de festiviteiten over het hele jaar ’s-Hertogenbosch is méér dan Jeroen Bosch Waarschijnlijk is alles al georganiseerd en hebben de burgers weinig inspraak Prachtig project, goed initiatief Het zou handig zijn om de budgettaire consequenties te zien van de activiteiten Ik hoop dat ook de (kleine) verenigingen benaderd worden en dat ze bij participatie ook financieel of in diensten worden gesteund. Ik hoop van harte dat de gemeenteraad het geld beter gaat besteden Ik verheug me op alle activiteiten Betrek de ondernemers erbij en geef ze een kans om een creatieve bijdrage te leveren Leuk onderwerp, over een inspirerende persoonlijkheid Iedereen holt maar achter elkaar aan inzake Jeroen Bosch. De stad heeft maar een heel dun lijntje met Jeroen Bosch. Probeer in ieder geval één echt schilderstuk van Jeroen Bosch naar Den Bosch te halen Overschat het Jeroen Bosch effect niet. Toerisme is vooral dagtoerisme Stimuleer dat ook lagere scholen aandacht besteden aan Jeroen Bosch Ik vind het weggegooid geld, dit soort eliteprojecten moet stoppen We hebben genoten van de expositie in het Jeroen Bosch Art Center
10
Bijlage 1 Kernproducties jaarprogramma 2010 Jheronimus Bosch 500
BOSCH Diner Op zondag 16 mei zullen honderden inwoners uit alle wijken van ’s-Hertogenbosch genieten in de openlucht van een op de tijd van Jheronimus Bosch geïnspireerde maaltijd. Geheel in de traditie van de maaltijden van de Zwanenbroeders in de Hinthamerstraat waar Bosch lid van was. De koks zijn wijkbewoners, die onder leiding van een bekende Nederlandse chef-kok de lekkerste gerechten samenstellen. Twaalf wijken strijden om de titel Beste Bossche Wijkkoks 2010. De gerechten worden aan lange tafels op de Markt geserveerd aan 500 gasten uit de Bossche wijken. Dit jaar zullen dat bewoners zijn die zich in hebben gezet voor de leefbaarheid in de wijk.
BOSCH Parade Een openluchtmanifestatie, die in de loop der jaren moet uitgroeien tot een trekpleister van de eerste orde. Bij de eerste aflevering speelt de Binnendieze een belangrijke rol. Een twintigtal wonderlijke objecten en voertuigen trekt motorloos aan het publiek voorbij. De varende kunstobjecten, ontworpen door kunstenaars, worden in teamverband gemaakt met vrijwilligers uit de stad. Deze gratis toegankelijke manifestatie zal in de maand juni (18 t/m 27 juni) een aantal keren te zien zijn.
BOSCH Young Talent Show In samenwerking met de Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving wordt in de periode 15 tot en met 25 juli een vijftigtal getalenteerde, recent afgestudeerde jonge beeldend kunstenaars, uitgenodigd om een eigen ruimte van zo’n 20 m2 in te richten met hun werk. Zo ontstaan tijdelijke ateliers, waarin bestaand of speciaal voor deze beurs gemaakt werk te zien is. Een internationaal samengestelde jury selecteert vijftig jonge talenten uit het potentieel van academies voor beeldende kunsten uit de zgn. Bosch-steden (dit zijn de steden waar de schilderijen van Jheronimus Bosch hangen: Berlijn, Brussel, Gent, Brugge, Frankfurt, Lissabon, London, Madrid, New Haven, New York, Parijs, Rotterdam, Venetië, Washington en Wenen). Naast de beurs wordt in de tussenliggende dagen wordt een Summerschool gehouden voor studenten beeldende kunst uit Brabant.
BOSCH Art Film Vertoning van documentaires, korte films, speelfilms, televisiedrama en video-art over beeldende kunst en beeldende kunstenaars. Oude en nieuwe producties, maar altijd van hoge kwaliteit. In binnen- en buitenland ligt veel prachtig materiaal opgeslagen dat zelden te zien is of zelfs nooit publieke vertoningen heeft gekend, ook niet via televisie. De Filmweek van 21 tot en met 24 oktober, omvat ook een randprogramma met onder meer ontmoetingen en discussies tussen makers en bezoekers. Een ‘groeiproject’ in samenwerking met de zender Het Gesprek en de VerkadeFabriek. Projecties in de openbare ruimte vormen onderdeel van het festivalprogramma.
BOSCH Kraamkamer/ Bosch Jong Makers Biënnale Samenwerking met Bossche culturele instellingen als Cement, Theaterfestival Boulevard, November Music, Vocalistenconcours, Artemis, VerkadeFabriek en Productiehuis Brabant. Start van initiatieven om meer internationale coproducties tot stand te brengen die in 's-Hertogenbosch wordt gepresenteerd. De producties zijn daarna elders in Europa te zien en te horen, in het bijzonder in de zgn. Bosch-steden (Berlijn, Brussel, Gent, Frankfurt, Lissabon, London, Madrid, New Haven, New York, Parijs, Rotterdam, Venetië, Washington en Wenen). De stad ’s-Hertogenbosch als trefpunt voor jonge makers en degenen die in hun producties geïnteresseerd zijn.
BOSCH Requiem De Illustre Lieve Vrouwe Broederschap herdacht jaarlijks op zaterdagen na Allerzielen de ontvallen broeders en zusters. Dat biedt een op cultuurhistorische gronden passende gelegenheid om een jaarlijks terugkerende muziekmanifestatie te houden in de Kathedrale basiliek van Sint Jan, steeds op de eerste zaterdag na Allerzielen. Er zal een requiem worden uitgevoerd, ieder jaar uit een andere stijlperiode. Solisten en ensembles zullen daarom per jaar verschillen. Ieder jaar zal een bekend denker/wetenschapper worden uitgenodigd een essay te schrijven, dat in verkorte vorm door de auteur wordt voorgedragen in de kerk. Het essay verschijnt ook in boekvorm, tezamen met informatie over de Sint Jan, ’s-Hertogenbosch, de componist en diens muziek. Gestreefd wordt naar uitgave van een dvd van het concert.
BOSCH Research and Conservation Project Er is een start gemaakt met het internationale onderzoek – het Bosch Research and Conservation Project – in samenwerking met de musea en kennisinstellingen in de zgn. Boschsteden. Project in samenwerking met het Noordbrabants Museum, het
11
Jheronimus Bosch Art Center en de Radboud Universiteit Nijmegen (prof. Jos Koldeweij).
Jheronimus Bosch Leerstoel Er wordt een bijzondere leeropdracht gevestigd, gericht op onderzoek naar en onderwijs in Jheronimus Bosch en de vroegnederlandse schilderkunst. De leeropdracht wordt verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen, als onderdeel van de Faculteit der Letteren, leerstoelgroep Kunstgeschiedenis van de Middeleeuwen en de Vroegchristelijke tijd. De bijzonder hoogleraar zal, naast het geven van onderwijs, in ’s-Hertogenbosch openbare lezingen geven, nauw contact hebben met betrokkenen bij het Jheronimus Bosch Research and Conservation Project en in het verlengde daarvan met de samenstellers van de Jheronimus Bosch Expositie in 2016. Project in samenwerking met het Noordbrabants Museum, het Jheronimus Bosch Art Center en de Radboud Universiteit Nijmegen (prof. Jos Koldeweij).
Visioen van de Stad In het kader van het Visioen van de Stad worden inwoners en Bossche (verenigings)organisaties uitgenodigd zelf ‘visioenen’ in te dienen: plannen en ideeen voor en door de Bosschenaar. De stichting Jheronimus Bosch zal interessante ‘visioenen’ ondersteunen met adviezen of een gelimiteerde financiële ondersteuning.
12
