Nieuwe ideeën bedenken met brainstormen

Brainstormen

Nieuwe ideeën bedenken met brainstormen Je bent op zoek naar nieuwe ideeën voor een project, een les, of naar thema’s voor je (cultuuronderwijs) programma of voor iets anders. Je wilt voorkomen dat je weer ‘hetzelfde’ als altijd gaat doen, je wilt vernieuwing en verbetering. Het is belangrijk om collega’s te betrekken bij het bedenken van nieuwe ideeën, omdat je daarmee het draagvlak vergroot voor het uitvoeren van die ideeën. Je hebt misschien wel enige ervaring met brainstormen, maar het heeft niet altijd tot het gewenste resultaat geleid. Dan heb je iets aan deze tool, waarin je compacte informatie vindt over wat brainstormen is en wat je ermee kunt op school. Brainstormen in het kort Brainstormen is een methode om snel nieuwe ideeën te verzamelen. Het gebeurt meestal groepsgewijs, zodat men gebruik kan maken van elkaars creativiteit. Een brainstormsessie wordt geleid door een sessieleider. Om nieuwe ideeën te genereren wordt gebruikgemaakt van associaties, connecties en combinaties van verschillende afzonderlijke ideeën. Willekeurige invallen worden gespuid en verzameld en naderhand geanalyseerd op hun bruikbaarheid. Eerst mogen de deelnemers van alles inbrengen en roepen (vakterm: divergeren), waarna de ideeën worden geanalyseerd en geordend (vakterm: convergeren)1 en eventueel op hun bruikbaarheid worden beoordeeld. In het algemeen wordt de brainstormsessie voorafgegaan door een voorbereidende bijeenkomst of briefing (per e-mail of op papier), waarin de deelnemers het probleem of de vraag helder formuleren. Afgesloten wordt met een actieplan. Het belangrijkste van het brainstormen is niet de sessie waarin het gebeurt, maar wat er daarna gebeurt. Hoe moeizaam de brainstormsessie wellicht ook was, er zullen altijd een paar goede ideeën uit voort komen. Maar het is afhankelijk van wat er daarna mee gebeurt of deze ideeën ook daadwerkelijk vorm krijgen en impact hebben. Het is dus belangrijk om na te denken over hoe een brainstormsessie in het grotere geheel van het besluitvormingsproces past. Ook al verloopt de sessie goed en komen er goede ideeën uit, wanneer je haar niet of niet goed gebruikt om tot verbetering, verandering of vernieuwing te komen, heeft zij geen zin gehad.

1 D eze tweedeling is een idee, uit de jaren vijftig, van Alex Osborn. Osborn, directeur van een reclamebureau, ergerde zich mateloos aan de manier waarop zijn werknemers in de groep originele ideeën trachtten te bedenken voor reclamecampagnes. Iemand opperde een nieuw idee waarop de anderen hun kritiek en commentaar leverden. Er ontstond een discussie waarbij sommigen niets anders deden dan hun eigen agenda en voorkeuren verdedigen. Na een uur ‘ideeën bedenken’ waren er niet meer dan een paar magere ideeën ontstaan. Osborn gooide het denkproces volledig om en splitste het in twee fases: vóór de koffie ideeën bedenken, na de koffie een evaluatie van en een selectie uit die ideeën. In elke fase wordt gebruikgemaakt van andere hersenfuncties, die beter niet door elkaar gebruikt kunnen worden als het de bedoeling is om veel originele en goed uitgewerkte ideeën en concepten te bedenken. In de eerste fase gaat het om zaken als intuïtie, visueel denken en fantasie, en in de tweede fase gaat het meer om logisch denken, praktisch inzicht en commercieel vernuft. 1

1. Bedenk waarover je wilt brainstormen, hoe concreter hoe beter. Bijvoorbeeld: mogelijke thema’s voor projecten, doelstellingen voor het cultuuronderwijsprogramma voor de komende vier jaar, mogelijkheden met de discipline dans enzovoort. Degene die de sessie leidt moet een heldere vraag hebben, waarop hij een antwoord zoekt. Dat mag best een algemene vraag zijn, waarbij het wellicht nog om ‘een droom’ gaat, maar de vraag moet wel helder zijn, opdat je er daadwerkelijk mee aan de slag kunt. Soms hebben de deelnemers informatie nodig die ze dan van tevoren moeten hebben ontvangen. Dat is zeker het geval als het onderwerp ingewikkeld is en enige voorkennis nodig is om erover van gedachten te kunnen wisselen. 2. Stel een geschikte groep van minimaal drie en maximaal tien deelnemers samen. De groep moet divers zijn en bestaan uit betrokken belangstellende mensen die de tijd willen nemen om te brainstormen en het ook leuk vinden. 3. Zoek naar een geschikte locatie: rustig, inspirerend en comfortabel, en bij voorkeur een plek die niet ook al wordt gebruikt voor allerlei andere activiteiten van het team. Wanneer er bijvoorbeeld in de reguliere vergaderzaal wordt gebrainstormd, kan het moeilijk worden de sfeer van de ge bruikelijke, niet erg creatieve, vergaderingen te vermijden. Wanneer de lerarenkamer wordt ge kozen zouden de deelnemers aan de sessie weleens onvoldoende geconcentreerd kunnen zijn. Zorg voor eten en drinken en goede stoelen, frisse lucht en niet te veel afleiding. 4. Neem de tijd. Plan minimaal een uur voor de brainstormsessie, maar geef wat extra speelruimte voor als er meer tijd nodig mocht zijn. 5. Zorg voor goede materialen; flip-over, whiteboard, digitaal schoolbord, papier, stiften, inspiratiemateriaal enzovoort. 6. Kies de juiste vorm. Zie daarvoor ‘Werkvormen voor brainstormen’. 7. Kies een goede gespreksleider. Eigenschappen van een goede brainstormsessieleider zijn:

• • • •

Goede luisteraar, plaatst zichzelf niet op de voorgrond. Heeft oog voor het groepsproces. Stimuleert mensen om hun ideeën in te brengen. Structureert en bewaakt de tijd op een ontspannen manier.

De gesprekleider heeft de ‘leiding’ over het whiteboard of de flip-over, zorgt ervoor dat mensen elkaar niet interrumperen en dat ook de stillere deelnemers voldoende aan bod komen. Vaak heeft de gespreksleider daardoor zelf minder gelegenheid om ideeën in te brengen. 8. Plan de follow-up. Wie gaat de selectie maken uit de lijst met ideeën? Doe jij dat, of anderen, of de hele groep? 9. Maak de regels voor de brainstormsessie duidelijk, vertel wat het doel is en geef het belang aan van de follow-up. Kan iedereen de gehele sessie zomaar met ideeën komen? Moeten mensen hun hand opsteken als zij iets willen zeggen? Wie notuleert? Mogen deelnemers elkaar onderbreken? Mogen deelnemers de ideeën van andere deelnemers aanvullen? Maak duidelijk dat het een groepsspel is en geen wedstrijd. Maak duidelijk dat ‘kritiek’ geen onderdeel is van de sessie. Stel het leveren van kritiek uit tot na de sessie. Het bekritiseren van ideeën, bijvoorbeeld op bruikbaarheid, is een enorme rem op de creativiteit van de deelnemers. Enige verdieping is wel mogelijk als de deelnemers dieper ingaan op een bepaald idee. De gespreksleider moet dan wel zorgen dat dit niet ontaardt in een ‘het-kan-toch-niet-houding’, maar dat de deelnemers positief en creatief blijven denken. 2

Beleid uitvoeren • Brainstormen

Brainstormen in tien stappen

WAAROM CREATIVITEIT & INNOVATIE VAAK NIET WERKEN IK WIL HIER NOG GRAAG EEN NACHTJE OVER DENKEN

MAG HET EEN BEETJE PRAKTISCHER?

IS DIT EIGENLIJK WEL

WAT WE WILLEN ?

DAT KAN MIJN ZOON VAN DRIE OOK VERZINNEN ZET DAT EERST MAAR EENS

OP PAPIER

NIET

D I T WO R D T N I K S

WIJ HEBBEN IDEEEN

IK ZOEK HET ZELF

OP

DAT H E B B E N W E A L G E P ROB E E R D LATEN WE

GEWOON

DAT DOEN WE EEN

VOLGENDE KEER WEL

DOEN

GEEN TIJD, VEEL TE DRUK

GENOEG

WAT B R E N G T DAT OP?

EEN

ZEKER?

SERIEUS

FL AU W E KU L

HEBBEN WE NU GEEN TIJD

NORMAAL!

J E M A G A L L E S Z E G G E N,

ALS HET MAAR

ZINVOL

IDEE!

LANG

VOOR DIT SOORT

DOE EFFE

IK HEB

HIER NOG NIET ZO

CONCREET

MAAR NU:

GELUKKIG IS HET NIET MIJN GELD

GEWEEST

JIJ WERKT

GENOEG

OK,

WEL VERDER UIT

CURSUS

VAN DIT IDEE VINDT

MAANDAG STAAN HIER WEL WEER MENSEN OP DE STOEP

DAAR HEB IK TOCH WAT MINDER MEE ZEKER

IK BEN BENIEUWD WAT JE MORGEN

I S ...

DAT HAD IK

NIET VAN JOU

VERWACHT

DAAR HEBBEN WE DE

MENSEN

NIET

VOOR

WAAROM

DOEN WE DIT

EIGENLIJK?

DAT GEEFT VAST VEEL PROBLEMEN BIJ PRODUCTIE

JA,

MAAR... COCD vzw - Drie Eikenstraat 661 - 2650 Edegem - tel. +32 3 826 93 33 - fax +32 3 826 93 09 - [email protected] - www.cocd.org

3


10. Zorg voor een snelle, concrete evaluatie en selectie van de ideeën en laat de deelnemers horen wat er met hun inbreng is gebeurd. Een handige manier is om een uur na afloop van de sessie even de tijd te nemen om de vijf à tien beste ideeën uit de lijst te filteren. Baseer die keuze op je eigen mening of op het oordeel van de groep. Bekijk die ideeën zorgvuldig. Bedenk ook of je die lijst naar de deelnemers wilt sturen of dat je hun vraagt om de ideeën verder uit te werken. Het formuleren van criteria voor de selectie is geen eenvoudige zaak. Als je uitgangspunt voor de brainstormsessie helder was is dat uitgangspunt, bijvoorbeeld de vraag of het probleem dat je centraal stelde, meteen de basis voor het formuleren van de criteria. Maak van tevoren duidelijk aan de groep wat je doet. Niks is erger dan dat de deelnemers het gevoel krijgen dat er na een leuke en inspirerende brainstormsessie niets met de resultaten gebeurt.

Brainstormen is dus het met een groep op zoek gaan naar nieuwe ideeën. Het is een populaire vorm, omdat brainstormen mensen ertoe aanzet om samen na te denken en samen te werken in een creatief proces. Daarbij denken zij na over onderwerpen die in de (nabije) toekomst belangrijk voor hen zullen zijn. Vaak gebeurt het dat de deelnemers na afloop van de brainstormsessie nog allerlei gesprekken en discussies met elkaar hebben over de onderwerpen. Dit bijeffect is misschien wel belangrijker dan het resultaat van de brainstormsessie zelf. De beste ideeën komen soms uit de nagesprekken. De belangrijkste reden om met elkaar te brainstormen is om ideeën te verzamelen. Door dat te doen met vijf à tien mensen, heb je snel meer ideeën dan wanneer je dat alleen doet. In een brainstormsessie kunnen uiteenlopende onderwerpen centraal staan: een nieuwe naam, een idee voor een project, oplossingen voor een probleem, doelstellingen voor beleid enzovoort. In theorie maakt het resultaat van een brainstormsessie het voor degene die uiteindelijk moet beslissen, makkelijker om tot een goede afweging te komen. Te weinig eensluidende, te vage of te algemene conclusies maken het echter vaak moeilijk om de resultaten te vertalen naar concrete acties. Het whiteboard (of de flip-over) is het centrale punt van de brainstorm. Maak aan alle deelnemers duidelijk dat het doel van de bijeenkomst is, zoveel mogelijk ideeën te verzamelen op dat ‘vel papier’. Goede ideeën zijn leuk, maar in eerste instantie ben je vooral op zoek naar zoveel mogelijk ideeën. Alle ideeën zijn dus welkom, zonder dat je ze al van tevoren gaat beoordelen of sorteren. Daardoor zou je een rem zetten op het creatieve proces. De gespreksleider moet de deelnemers aanzetten om zoveel mogelijk ideeën te spuien. Veiligheid is ontzettend belangrijk. Je bent op zoek naar zoveel mogelijk ideeën, van heel goede en bruikbare tot op het eerste gezicht onwaarschijnlijke ideeën. Als de deelnemers zich echter niet veilig genoeg voelen in de groep, zullen zij niet snel geneigd zijn om met ‘rare’ ideeën aan te komen, bang als zij zijn om daarop te worden beoordeeld. Maak dus duidelijk dat het prima is om met zulke ideeën te komen, dat alle ideeën belangrijk zijn. Als je de indruk hebt dat er deelnemers zijn die zich niet veilig genoeg voelen, kun je de groep kleiner maken of gaan werken in subgroepen. ‘Beloon’ ook de ‘rare’ en onwaarschijnlijke ideeën en probeer de deelnemers aan te moedigen om met zoveel mogelijk zaken te komen. Je kunt op gezette tijden en gepland brainstormen met je team of werkgroep over bepaalde zaken, maar je kunt er ook spontaan toe overgaan als het zo uitkomt. Het is maar net wat handig is. Zolang je de voorgaande tips zoveel mogelijk volgt, is het een goede vorm om in korte tijd op nieuwe ideeën en tot nieuwe inzichten te komen.

4


Waarom brainstormen? Het is interessant om eens na te denken over de vraag waarom het bedenken van nieuwe plannen, producten enzovoort een sociaal proces dient te zijn. Schrijvers, schilders, ontwerpers en andere kunstenaars werken vaak alleen en houden ook geen bijeenkomsten met collega’s om er lijsten met ideeën te ontwikkelen. Een bijeenkomst met een groep mensen is dus niet noodzakelijk om tot nieuwe ideeën te komen. Het eigen (creatieve) brein, de wil om iets te bedenken en een beetje tijd kunnen al voldoende zijn. Het is dus belangrijk om na te denken waarom je dan toch liever met een aantal mensen zou willen brainstormen.

Aanraders en Valkuilen van het Brainstormen Aanraders • Stel een (tussentijds) oordeel uit: maak pas aan het einde van een brainstormsessie onderscheid tussen goede en slechte ideeën. • Zorg voor openheid binnen de groep en privacy naar buiten. Het is niet de bedoeling dat de deelnemers aan een brainstormsessie zich gaan generen voor wat zij hebben gezegd. Maak meteen duidelijk dat wat wordt gezegd niet ‘naar buiten gaat’. • Extra aandacht voor naïeve, absurde en ongewone ideeën. Tijdens een brainstormsessie zijn er geen stomme ideeën, wel ideeën die op het eerste gezicht onbruikbaar lijken, maar die het wel waard zijn om nader te worden bestudeerd. Uiteraard is het krijgen van goede, bruikbare ideeën het belangrijkst. • Zorg voor een ontspannen, comfortabele sfeer. Een informele sfeer stimuleert het creatieve proces. • Brainstormen moet worden geleerd. Oefenen is belangrijk voor een goed resultaat. Valkuilen • Angst voor kritiek en gebrek aan veiligheid en vertrouwen, waardoor veel te weinig ideeën gegenereerd worden. • Te ruime definiëring van het probleem, waardoor de ideeën die zijn geformuleerd niet concreet genoeg zijn. • Deelnemers reageren met kritiek op elkaar. Er is sprake van ‘concurrentie’ en er ontstaat een defensieve houding. • Te veel onderbrekingen, vragen en uitleg, waardoor het brainstormritme wordt gebroken. • Te veel dwaasheden. Er moet taakgericht te werk gegaan worden, het brainstormen mag niet uitmonden in een reeks grappige, maar dwaze ideeën. Als het echt niet gaat, vanwege de slechte chemie in de groep of door gebrek aan veiligheid, is het beter om weer terug te gaan naar het individuele niveau. Ieder voor zich maakt een lijstje met ideeën. Wanneer er daar voldoende van zijn, kun je met die ideeën als basis verder denken, bijvoorbeeld weer in een brainstormgroep.

5


Het is handig om een aantal werkvormen te hebben. Er zijn er vele, maar vaak zijn het variaties op een thema. Vooral als de aandacht verslapt of mensen er nog even ‘in’ moeten komen is een leuke uitdagende werkvorm handig. Zorg ervoor dat je zelf de regels van de werkvorm onder de knie hebt, en als je vaker brainstormt kun je een aantal favoriete werkvormen hanteren en er nu en dan mee variëren. Een erg leuke vorm is om te brainstormen over het absoluut tegenovergestelde van wat je zou willen: wat is het meest saaie en geestdodende idee voor een kunstproject op school? Je zult verbaasd staan van de ideeën die eruit voortkomen en die je inzicht verschaffen in wat je wel zou willen.

Je kunt gewoon beginnen met het spuien van ideeën en die op papier zetten. Als je daarbij de in deze tekst opgenomen aanbevelingen volgt, kom je een heel eind. Maar soms heb je behoefte aan een ‘andere’ vorm of manier om een impasse in het gesprek te doorbreken. Hier is een aantal ideeën verzameld: Laat de deelnemers een tekening, een collage, een gedicht of iets anders maken van de ideale situatie of de oplossing voor het probleem zoals zij die zien. Laat vervolgens alle deelnemers op elkaars creatie reageren. Probeer of je combinaties van ideeën kunt maken. Bijvoorbeeld, er is een idee om iets met robots, dans en dieren te doen. Kijk dan eens welke associaties deze combinatie oproept, en gebruik daarbij telkens twee of drie woorden. Cluster tijdens de brainstormsessie telkens de ideeën. Dat werkt het beste als je zelfklevende notitie papiertjes gebruikt, omdat je die papiertjes kunt verplaatsen. Je werkt met clusters van ideeën die een titel krijgen, bijvoorbeeld ‘voorjaarsproject’, ‘iedereen het podium op’ of ‘film- en fotoproject’. Van daaruit kun je dan apart brainstormen over de verschillende onderwerpen, om die verder uit te diepen, om er voors en tegens met elkaar bij te bedenken of om satellietideeën te ontwikkelen. Maak een cloud of woordspin rond een idee, vraag of probleemstelling. Laat iedereen rond een onderwerp een aantal zelfklevende papiertjes met ideeën, oplossingen, alternatieven enzovoort plakken. Doe een ideeën-verzin-wedstrijdje: Wie kan de meeste ideeën verzinnen in vijf minuten? Op die manier krijgen belemmerende gedachten als “ach, dat werkt toch niet” of “bij nader inzien….” geen kans. Het motto daarbij is: “To get a good idea, get a lot of them.” (Thomas Edison) Omgekeerde brainstormsessie: het slechtste idee bedenken of oplossingen aandragen waarmee het omgekeerde van de oplossing voor het probleem wordt bereikt. Het doel van deze oefening: leren dat er geen slechte ideeën bestaan en dat ogenschijnlijk slechte ideeën vaak heel nuttig zijn om andere ideeën op te roepen, of om duidelijk te maken waaraan zinvolle ideeën moeten voldoen. Met de groep een fantasieverhaal verzinnen, waarbij iedereen om beurten een stukje vertelt. De leider begint en geeft dan het woord aan de volgende, waarna iedereen in de kring aan de beurt komt en verteller is. Door steeds opnieuw te beginnen en voort te bouwen op de suggesties van de andere deelnemers, wordt de creativiteit gestimuleerd. Het doel van deze oefening is, de deelnemers erin te trainen om in te springen op wat een ander zegt, te associëren, en vrijuit te spreken, zonder geremd te worden door ‘ik weet het niet’ of ‘dit is niet goed, leuk of origineel’. Prik een willekeurig woord uit een boek of tijdschrift en vraag de groepsleden waarmee zij dat woord associëren.

6


Werkvormen voor brainstormen

Een probleem kun je gemakkelijk van allerlei kanten bekijken door het op verschillende manieren te (her)formuleren. Hierdoor kom je automatisch op allerlei oplossingen waar je in eerste instantie niet aan gedacht had. Je kunt een aansprekende formulering uitkiezen en daar zoveel mogelijk oplossingen bij verzinnen. Vervolgens is het zaak de beste oplossing te kiezen. Als je eenmaal bezig bent, zul je zien dat er meestal meerdere oplossingen zijn, van waanzinnige en fantastische tot degelijke en voorspelbare. Kies de beste (meest realistische, best uitvoerbare) oplossing uit. Herformuleren kan ook helpen bij het ombuigen van een ‘het kan niet, want….’-argument. Je kunt bij voorbeeld de vraag stellen: “Wat hebben we nodig om te voorkomen dat…..?” of “Wat is onze grootste uitdaging om……? ” Brainstorm over de voor- en nadelen van een idee, als tweede stap in een brainstormsessie of ter voor bereiding op het maken van de keuzes. Vaak gaat dit het best als je al een beperkt aantal ideeën hebt die je met elkaar wilt vergelijken om uiteindelijk een keuze te maken.

De tekst uit deze tool is deels gebaseerd op het essay: ‘How to run a brainstorming meeting’ www.scottberkun.com, door Scott Berkun, Juli 2004 en het artikel: Brainstormen: laat de storm door uw hersens gieren www.leren.nl, door Technica 10 Verder te lezen (boeken) over het onderwerp: • Brainstormen • Brainstormen …in 30 minuten • Brainstormen met resultaat • En…Actie! • The Universal Traveler: A Soft-Systems Guide to: Creativity, Problem-Solving, and the Process of Reaching Goals (Engels) • Creative Facilitation (Engels)

7

Koen de Vos Alan Barker Wichert van Engelen Joost Kadijk en Cyriel Kortleven Don Koberg Marc Tassoul


Omschrijf het probleem in algemene termen, beschrijf het doel wat je wil bereiken en niet de meest voor de hand liggende uitvoering. Je zegt niet: we willen een leuk project voor de bovenbouw, maar: wat zou de bovenbouw komend jaar nodig hebben (aan cultuuronderwijs) om er echt helemaal voor te gaan? Vervolgens kunnen de suggesties worden uitgewerkt tot een idee dat kan worden gepresenteerd. Hierbij hoeft niet op details te worden ingegaan, maar moet in een omschrijving en ruwe schets worden getoond hoe een voorstel ongeveer werkt en hoe het eruitziet. Het doel van deze oefening is: snel oplossingen genereren en keuzes maken. Leren beslissingen snel vast te leggen en te verduidelijken.

Nieuwe ideeën bedenken met brainstormen

Recommend Documents