Brainstormen en mindmapping

Deel 1. Schriftelijke communicatie

Brainstormen en mindmapping Ankers voor schrijvers op drift

Martina Huigen*

Inspiratie komt op de gekste momenten. Archimedes zat bijvoorbeeld in bad toen hij z’n beroemde wet bedacht. Als u een speech moet schrijven of een lezing moet voorbereiden, is het dus helemaal geen gek idee om af en toe even iets anders te doen. Wie weet krijgt u wel een briljante inval als u uw auto staat te wassen. Wilt u daar niet op wachten omdat uw deadline voor de deur staat, dan kunt u ook het heft in eigen hand nemen. Brainstormen en mindmapping zijn bijvoorbeeld prima technieken om inspiratie ‘af te dwingen’. Maar ook metaforen of vergelijkingen, naslagwerken, iemands naam of de kalender kunnen u het ‘eurekagevoel’ geven.

* Martina Huigen is werkzaam als tekstschrijver bij Hendrikx Van der Spek, Bureau voor bedrijfscommunicatie in Bussum. Voor meer informatie zie www.hvds.nl.

Brainstormen Wat is het? Brainstormen is een techniek waarbij u uw gedachten over een bepaald onderwerp de vrije loop laat. Noteer alles wat er in uw hoofd opborrelt. Laat u niet beperken door uw ‘kritische ik’, maar geef ook gedachten een kans die op het eerste gezicht onzinnig of onbenullig lijken. Drie gekke invallen kunnen samen één geweldig idee opleveren.

Voordelen van brainstormen ✔ U zit niet lijdzaam te wachten op die ene unieke ingeving, maar u doet daadwerkelijk iets om uw hersenen te prikkelen.

✔ Het levert vaak een hoop nieuwe, leuke, originele ideeën, oplossingsrichtingen of alternatieven op.

5

Dossier 19, maart 2004

MC-Dossier19.pmd

5 Zwart

1-3-04, 12:22

Brainstormen en mindmapping

Wanneer kunt u het gebruiken? Brainstormen is uitermate geschikt om inspiratie op te doen voor het schrijven van een artikel of speech over een bepaald onderwerp. Daarnaast is een brainstormsessie handig als u er op de gebruikelijke manier niet uitkomt. U kunt deze techniek ook gebruiken om in korte tijd een grote hoeveelheid ideeën te ontwikkelen over een duidelijk omschreven probleem. Een paar voorbeelden: ● Een melkfabriek wil zuivelproducten populairder maken onder jongeren. ● Een reclamebureau ziet zijn omzet teruglopen en wil nieuwe klanten aanboren. In de meeste gevallen is het zinvol om met een grotere groep te brainstormen (vijf tot acht mensen). Hoe meer ideeën er opborrelen, hoe groter de kans dat het ‘gouden idee’ erbij zit.

Hoe werkt het? Ingrediënten ● Eén tot acht personen (bij meer deelnemers wordt het lastig om de ideeënstromen

goed vast te leggen). ● Een groot vel wit papier of een flip-over. ● Een rustige ruimte, het liefst zonder klok (door tijdsdruk komen gedachten moeilij-

ker op gang)

Werkwijze ● Stap 1: probleem afbakenen. Zorg ervoor dat duidelijk is wat er van de deelnemers

verwacht wordt. Omschrijf het onderwerp c.q. het probleem zo duidelijk mogelijk. Deze fase kan bovendien dienen als ‘warming-up’ voor het vervolg. ● Stap 2: ideeën spuien. Schrijf alle ideeën op, ook onrealistische of gekke invallen. Die versterken het creatieve proces. Hou bij het brainstormen een hoog tempo aan, zodat uw kritische neigingen geen kans krijgen. Streef naar een lange lijst met ideeën: op dit moment is kwantiteit belangrijker dan kwaliteit. Brainstormt u in een groep, wijs dan iemand aan die als regisseur optreedt. Hij doet zelf niet mee met de sessie, maar schrijft alle invallen op een bord en zwengelt de ideeënstroom weer aan als die dreigt op te drogen. Bijvoorbeeld door te vragen naar het ‘wildest idea’ (alles kan) of door de deelnemers te prikkelen met woorden of beelden die associaties oproepen. ● Stap 3: het mes erin. Is uw brein écht helemaal leeg, dan is het tijd voor stap 3, de evaluatie van de ideeën. Het is het beste om dit niet direct na de sessie te doen, maar een paar dagen later. In de tussentijd kunt u de ideeën laten bezinken. Ga bij de evaluatie als volgt te werk: – Bekijk de ideeën stuk voor stuk kritisch. – Zet het mes in ideeën die bij nader inzien niet bruikbaar zijn.

6

MANAGEMENT & Communicatie

MC-Dossier19.pmd

6 Zwart

1-3-04, 12:22

www.kluwermanagement.nl

– – –

Ga na of ideeën die op het eerste gezicht onbruikbaar lijken, met een paar kleine aanpassingen toch nog nuttig kunnen zijn. Kijk of ideeën die op zichzelf niets waard zijn, samen wel een bruikbare suggestie kunnen opleveren. Brainstormt u om inspiratie op te doen voor het schrijven van een stuk: zet ideeën die over hetzelfde onderwerp gaan, dan zo veel mogelijk bij elkaar. Die kunt u straks in één alinea verwerken.

Let op Vel tijdens de sessie geen oordeel over de ideeën, maar doe dit een paar dagen later. Als u al tijdens het brainstormen ideeën gaat afkraken, stagneert het creatieve proces. Vooral in groepen is dit gevaarlijk. Mensen die te horen krijgen dat hun idee nergens op slaat, durven daarna waarschijnlijk niets meer te zeggen. Of ze zijn beledigd en hebben er vervolgens geen zin meer in. Pas daarom op met dooddoeners als: ● Het lukt niet! ● Je bent gek! ● Hebben we al geprobeerd! ● Het is te moeilijk! ● Dat slaat nergens op! ● Ik ben niet creatief! ● Ik heb geen ideeën! ● Het is onmogelijk! ● Het is onzin! ● Het kost te veel tijd!

Do’s en don’ts van brainstormen Do’s ✔ Toon lef. Durf naïeve, absurde en ongewone ideeën te opperen. Hiermee brengt u het creatieve proces op gang.

✔ Ban klokken en horloges uit de ruimte waar gebrainstormd wordt. Tijd werkt belemmerend. (We zijn al twee uur bezig en we hebben het ‘gouden idee’ nog steeds niet. Dit wordt niks.) ✔ Zorg voor een ontspannen sfeer. Als u zich lekker in uw vel voelt, neemt de kans op goede ideeën toe. ✔ Begin met een opwarmsessie over een compleet ander onderwerp. Bijvoorbeeld: hoe kunnen we een surpriseparty organiseren voor een jubilerende collega? Zo komt u

7


MC-Dossier19.pmd

7 Zwart

1-3-04, 12:22


alvast in de stemming en kunt u zich losmaken van eventuele barrières, zoals gêne. Brainstormt u in een groep, dan kunt u ook gezamenlijk een verhaaltje verzinnen, waarbij de deelnemers om beurten een stukje vertellen. Hierdoor leren ze voort te borduren op wat een ander zegt en wordt het makkelijker om de remmen los te gooien.

Don’ts ✖ Kritiek, concurrentie, defensieve houding: zulk gedrag verpest de sfeer tijdens de sessie.

✖ Onderbrekingen, vragen om uitleg van ideeën: die doorbreken het brainstormritme. ✖ Dwaasheden: brainstormen is een serieuze aangelegenheid. Wilde ideeën opperen mag, maar pas op dat de sessie niet verzandt in grappig bedoelde opmerkingen.

✖ Een te ruime omschrijving van het probleem: hiermee riskeert u dat de ideeën niet concreet genoeg zijn.

✖ Denken dat er maar één juist antwoord is. Dat is er namelijk niet. Bovendien ontstaat zo het gevaar dat u bij het eerste goede idee direct stopt met brainstormen.

In de praktijk Jan van Bemmel, hoofdredacteur van een landelijk dagblad, moet een afscheidsspeech schrijven voor Saskia Vermeulen, één van de journalisten. Hij zit al een paar dagen op het stuk te broeden, maar de broodnodige inspiratie blijft uit. Daarom besluit hij het via een brainstormsessie te proberen.

Stap 1 Jan neemt een groot vel papier en schrijft alles op wat hem over Saskia te binnen schiet. Als aanknopingspunten gebruikt hij haar persoonlijkheid, haar carrière, haar pluspunten, haar blunders, haar hobby’s enzovoort. Na een half uur graven in zijn geheugen, heeft hij het volgende lijstje voor zich liggen: – Geboren op 23 november 1972. – Is een uitstekend journalist met een goede neus voor nieuws. – Reageert vaak erg prikkelbaar als de deadline nadert. – Heeft een keer slaande ruzie gehad met de chef van de opmaakafdeling. – Helpt graag een collega in nood. – Is nooit te beroerd om over te werken. – Heeft haar eerste opdracht behoorlijk verknald. – Is gek op haar bulldog Spike. – Komt ’s morgens pas op gang na drie koppen zwarte koffie.

8


MC-Dossier19.pmd

8 Zwart

1-3-04, 12:22


– – – –

Zingt in haar vrije tijd in een jazzband. Is een echt ‘Italiëmens’. Vergat ooit toen ze met haar auto onder een viaduct door reed dat ze fietsen op het dak had. Tennist twee keer per week.

Stap 2 Jan kijkt kritisch naar elk punt op zijn lijstje. Bij nader inzien is niet alles bruikbaar voor een geslaagde afscheidsspeech. De ruzie met de chef van de opmaakafdeling kan hij beter doorstrepen. Hetzelfde geldt voor Saskia’s kribbige houding als ze onder druk staat. De overige punten besluit hij in zijn toespraak te verwerken, inclusief haar blunder met de fietsen. Tijdens een afscheidsspeech mag er immers best gelachen worden.

Mindmapping Wat is het? Mindmapping betekent letterlijk ‘gedachten in kaart brengen’. Met deze techniek kunt u een overzicht maken van uw gedachten en denkpatronen. Hierdoor komt u snel op ideeën en leert u nieuwe verbanden te leggen. Daardoor is mindmapping een uitstekende manier om inspiratie op te doen voor het schrijven van een lastige rapportage, een ingewikkelde lezing of een boeiende speech.

Hoe werkt het? Ingrediënten ● Blanco vel papier (A3-formaat) of flip-overvel. ● Stiften in diverse kleuren. Werkwijze ● Stap 1: kies een startpunt. Kies een bepaald onderwerp als startpunt voor de

mindmap. Teken of schrijf dit in het midden van het vel papier en zet er een grillige cirkel omheen. Maak zo veel mogelijk gebruik van woorden of beelden die bij u meteen de gedachte aan het gekozen onderwerp oproepen. ● Stap 2: associaties noteren. Het gekozen onderwerp roept associaties op. Schrijf of teken deze rond het onderwerp. Trek lijnen vanuit het centrum van de mindmap naar de deelonderwerpen. ● Stap 3: verdieping aanbrengen. De deelonderwerpen kunnen op hun beurt weer

9


MC-Dossier19.pmd

9 Zwart

1-3-04, 12:22


nieuwe beelden oproepen. Ook die worden met lijnen aan elkaar verbonden. Hierdoor ontstaan vertakkingen in de mindmap. Hoe verder de onderwerpen uit het centrum staan, hoe concreter ze worden. ● Stap 4: clusteren. Als uw hoofd helemaal leeg is, kunt u de onderwerpen uit de mindmap gaan clusteren. Zet de onderwerpen die bij elkaar horen bij elkaar en geef ze eventueel een nummer (1 is het allerbelangrijkst, 10 is het minst belangrijk).

Geheugensteuntje U kunt de mindmap ook gebruiken als geheugensteuntje als u een presentatie of speech moet houden. Het zien van bepaalde woorden of beelden is voor u voldoende om grote delen van uw verhaal op te roepen. De nummers van de verschillende clusters helpen u om de volgorde van uw verhaal te onthouden.

Do’s en don’ts bij mindmapping Do’s ✔ Gebruik verschillende kleuren. Die stimuleren de creativiteit. Bovendien kunt u met kleuren onderwerpen extra nadruk geven of ze van elkaar onderscheiden.

✔ Gebruik beelden en symbolen. Door te tekenen activeert u uw rechterhersenhelft. Daar zitten de meeste beelden en herinneringen. Hierdoor komen associaties makkelijker boven en kunt u de mindmap makkelijker onthouden.

Don’ts ✖ Rekening houden met de volgorde waarin de onderwerpen worden opgeschreven. Hiermee belemmert u het associatieproces. Concentreer u alleen op de inhoud.

✖ Zeggen dat u niet kunt tekenen. U hoeft geen kunstenaar te zijn om een goede mindmap te maken. Bovendien hoeft u uw mindmap aan niemand te laten zien.

10


MC-Dossier19.pmd

10 Zwart

1-3-04, 12:22


In de praktijk Rob is leerkracht op een basisschool en moet voor zijn leerlingen een praatje houden over het belang van goed poetsen. Hij besluit een mindmap te maken en gaat aan de slag met een groot vel papier en een aantal stiften. Als zijn hoofd leeg is, probeert hij de verschillende onderwerpen te clusteren. Vervolgens geeft hij elk cluster een nummer. Zijn mindmap ziet er nu als volgt uit (zie figuur 1). Met behulp van de mindmap maakt hij een opzet voor zijn praatje. Hij wil in ieder geval de volgende onderwerpen bespreken: – Het ontstaan van gaatjes. – Naar de tandarts. – Goed poetsen. – Verstandig snoepen. Figuur 1. Voorbeeld van een mindmap

11


MC-Dossier19.pmd

11 Zwart

1-3-04, 12:22


Nóg meer inspiratie Natuurlijk zijn er veel meer manieren om op ideeën te komen. U kunt bijvoorbeeld werken met vergelijkingen, metaforen en analogieën of u kunt iemands naam gebruiken als invalshoek voor een speech. Ook naslagwerken vormen vaak een interessante inspiratiebron. Weet u het echt niet meer, dan kunt u altijd nog terugvallen op de kalender. Op 6 juni 2004 bestaat uw bedrijf 25 jaar. Wat gebeurde er op 6 juni 1979? En wat honderd jaar geleden? Voor u het weet hebt u een geweldige opening voor uw toespraak te pakken.

Vergelijkingen, metaforen en analogieën De meeste onderwerpen lijken wel ergens op. Die gelijkenis kunt u tot uiting brengen in een vergelijking, metafoor of analogie, die u goed kunt gebruiken als invalshoek voor uw presentatie of speech. Sommige mensen lijken op tijgers, andere op struisvogels. Organisaties kunnen vergeleken worden met een machine, een klok of een organisme. Veelgebruikte analogieën zijn water, maaltijd en gebouw.

● Water. Een vergelijking met water leidt meestal wel tot de nodige ideeën. Het asielzoekersvraagstuk is bijvoorbeeld heel goed te vergelijken met water. Je kunt de asielzoekers die Nederland binnen komen, voorstellen als een vloedgolf die Nederland overstroomt. Die stroom moet hoognodig gekanaliseerd worden. Maar het kan ook positief: een gereguleerde stroom kan helpen om onze verdorde economie te irrigeren. ● Maaltijd. U kunt uw toespraak – net als een maaltijd – opbouwen uit verschillende onderdelen. Vooral bij tafelspeeches is deze metafoor heel bruikbaar. U begint met een voorgerecht, snijdt een nieuw onderwerp aan, zorgt voor een verteerbare tussengang en sluit af met een grand dessert. Bent u een geoefende spreker, dan kunt u zelfs een amuse gueule aan uw toespraak vooraf laten gaan. ● Gebouw. Wilt u een toespraak houden over het jubileum van uw bedrijf, dan ligt de vergelijking met een gebouw erg voor de hand. Een gebouw heeft fundamenten (normen en waarden, bedrijfscultuur) die niet aangetast mogen worden. Verbouwingen (reorganisaties) zijn mogelijk en misschien is het zelfs tijd voor groot onderhoud. U kunt de verschillende ruimtes in een gebouw – denk aan de kelder, de woonkamer en de zolder – allemaal een rol laten spelen binnen uw vergelijking. Laat uw fantasie de vrije loop.

12


MC-Dossier19.pmd

12 Zwart

1-3-04, 12:22


Naslagwerken Naslagwerken hebben al menig schrijver aan een interessante insteek voor hun toespraak geholpen. De enige voorwaarde is dat u al een onderwerp of een naam hebt. Als dat het geval is, dan is de kans groot dat (etymologische) woordenboeken, encyclopedieën, spreekwoordenboeken en dergelijke u een flink eind op weg kunnen helpen. Stel dat de organisatie waarbij u werkt, een ondernemingsraad wil instellen. U wordt gevraagd een lezing te houden over democratie op de werkvloer. U hebt geen idee welke richting u uw verhaal wilt geven. U pakt de Van Dale (of een ander gerenommeerd woordenboek, zoals Koenen) uit de kast en u zoekt het woord ‘democratie’ op. Daar vindt u: ‘Volksregering, staatsvorm waarbij het volk (door vertegenwoordigers) zichzelf regeert en vrijelijk zijn meningen en wensen kan uiten’. U ziet meteen mogelijkheden; u kunt bijvoorbeeld ingaan op de woorden regering, vertegenwoordigers, vrijelijk, meningen en wensen. Vol goede moed gaat u aan de slag.

Naam als invalshoek De naam van de persoon voor wie de speech bedoeld is, kan ook een heleboel leuke ideeën opleveren. Voor elke letter kunt u een eigenschap of toepasselijk begrip zoeken. Dus als Robert van Erp, penningmeester van de schaakclub er na tien jaar mee stopt, schudt u op basis van de letters van zijn naam zo een leuke toespraak uit uw mouw. R = reislustig (Robert heeft de halve wereld gezien.) O = optimist (Hij is altijd goed gemutst en ziet overal de positieve kant van in.) B = briljant (Robert is briljant met cijfers, daarom was hij ook zo’n goede penningmeester.) E = eerlijk (Ook al zo’n goede eigenschap voor een penningmeester.) R = roken (Robert is een verstokte roker, hij rookt minstens een pakje per dag.) T = talent (Hij is een groot schaaktalent, hij is al drie keer clubkampioen geweest.)

De kalender De datum waarop een jubileum plaatsvindt, kan ook heel wat stof tot schrijven opleveren. U kunt hierbij zowel van de exacte datum als het jaartal uitgaan. Die laatste optie biedt wat meer aanknopingspunten. 1981 was bijvoorbeeld het jaar dat Ronald Reagan werd geïnstalleerd als veertigste president van de Verenigde Staten, Paus Johannes Paulus II werd neergeschoten en Hinault de Tour de France won. Goede naslagwerken zijn bijvoorbeeld de jaarboeken van Spectrum.

13


MC-Dossier19.pmd

13 Zwart

1-3-04, 12:22

Tips Ongetwijfeld wordt het met deze technieken een stuk makkelijker om een sprankelende toespraak of lezing in elkaar zetten. Hieronder hebben we de belangrijkste tips voor brainstormen en mindmapping nog eens voor u op een rijtje gezet: ✔ Laat uw ideeën de vrije loop. ✔ Schakel uw kritische ik uit. ✔ Durf gekke, onbenullige of absurde ideeën te opperen. ✔ Beoordeel ideeën niet meteen, maar op een later tijdstip. ✔ Stimuleer uw creativiteit door te werken met symbolen, beelden en kleuren. ✔ Doe uw horloge af, tijdsdruk beperkt uw creativiteit.

14


MC-Dossier19.pmd

14 Zwart

1-3-04, 12:22

Brainstormen en mindmapping

Recommend Documents