nieuwe energie Henk Keilman Duurzaam ondernemer Centrale Den Haag 100 jaar jong Gas vluchtig goud Winnaars Springplank Jaargang 3 nummer 1 maart 2009

nieuwe energie 1

Jaargang 3 nummer 1 maart 2009

nieuwe energie Magazine van E.ON

Duurzaam

ondernemer

Henk Keilman Centrale Den Haag 100 jaar jong Gas vluchtig goud Winnaars Springplank

2 nieuwe energie

nieuwe energie

Inhoud

6

Jaargang 3 nummer 1 maart 2009

4

E.ON Groeien in Nederland

5

Zwart wit Discussiëren over windmolens

6

Haagse Centrale 100 jaar jong

8

Henk Keilman Moderne wereldverbeteraar

12

E.weetjes Nieuws uit de energiewereld

16

Voorjaar Een groene, tere waas . . .

18

Aardgas Vluchtig goud

21

Koploper Meten is besparen

22

Competitie Springplank voor De Rijn

24

Acties voor lezers!

27

Bespaar me . . .

8

Wassen & drogen

28

Meelopen met . . . Ruben Schouwenaar

30

Servicepagina Info & Ellen

31

E.puzzel

22

nieuwe energie 3

Besparen

16

18 28

In de vorige Nieuwe Energie gaf ik aan dat het wel weer eens tijd werd voor een echte winter. ‘Koud’ lag het magazine bij u op de deurmat en dikke sneeuwvlokken dwarrelden naar beneden. Een flinke sneeuwlaag ontregelde Nederland als vanouds. Het leek wel of mijn verzoek werd gehoord? De afgelopen winter bleek de koudste in twaalf jaar. Door dit winterse weer wordt in menig huishouden extra gekeken waar op energie kan worden bespaard. Het blijft op feestjes een veelbesproken onderwerp. Meestal denken we dan om de verwarming een graadje lager te zetten. Of we doen de gordijnen dicht. Maar zelfs tijdens het wassen kunt u eenvoudig energie besparen. Als u wast op 40 graden in plaats van 60 graden, bespaart u de helft energie en de was wordt zeker net zo schoon met de huidige wasmiddelen. Niet alleen energiebesparing, ook rendementsverbetering zorgt ervoor dat we steeds meer energie opwekken met minder brandstof en dus eigenlijk minder verbruiken. De geheel gemoderniseerde honderd jaar oude Haagse energiecentrale is daar een goed voorbeeld van. Ook windenergie heeft volop de aandacht, leest u in het nieuwe onderdeel ‘zwart/wit’ op pagina 5. Het is goed dat gekeken wordt naar de voor- en nadelen van energie opgewekt door windmolens. De meeste mensen zijn vóór windenergie, maar zien de windmolens niet graag direct in hun achtertuin. Die discussie blijft voorlopig bestaan. Dat E.ON gelooft in windenergie laat zij zien door het grootste windpark ter wereld te bouwen. Of u nu vóór of tegen bent, het blijkt dat windenergie een van de meest belovende duurzame energiebronnen is. Dat het ook op kleinere schaal mogelijk is om energie te besparen leest u in ‘Koploper’, het andere nieuwe item in dit magazine. Pieter Knuvers heeft in zijn woning alle apparaten en installaties verbonden met een computer. Daarmee brengt hij van minuut tot minuut het energieverbruik in kaart en laat de gehele wereld via internet meegenieten. Persoonlijk vind ik het wat ver gaan dat iedereen kan ‘zien’ wanneer hij of zijn familieleden een grote of kleine boodschap hebben gedaan. Kortom, wederom genoeg leesstof in deze Nieuwe Energie. En de (astronomische) lente is op 23 maart weer begonnen! Op naar het terras om wat lentezon te ‘pakken’, de grote schoonmaak kan wel even wachten . . . Paul Sparnaaij Hoofdredacteur PS: Heeft u zelf goede tips om thuis energie te besparen? Laat het ons horen!

F OTO: ROB NIEM A NTSVERDRIET

4 nieuwe energie

E.ON xxxxxxxxxxxx

xxxxxx

xxxxxxxxxx

ter discussie. De stelling en de reacties daarop zijn afgeleid van de discussierubriek op de website www.overenergie.nl, een onafhankelijk webportaal

zwart wit

dat informatie over energie verzamelt en bundelt.

F OTO: PHILIP VA NOUTRIVE ( HH)

De rubriek zwart/wit stelt een actueel energiethema

nieuwe energie 5

waait het onvoldoende voor windmolens’

‘In Nederland De meeste mensen die reageren op deze stelling zijn het er niet mee eens. Iedereen vindt eigenlijk wel dat het in ons land voldoende waait. Of, zoals ‘Joost’ zegt: “Als ik op de fiets zit, heb ik altijd wind tegen! Dus is er zeker wel genoeg wind voor die molens, het waait bijna altijd!” Dat neemt niet weg dat windmolens discussie oproepen, vooral over de vraag of ze op land of op zee moeten komen. Veel bezoekers vinden dat windmolens op land best kunnen, maar het hoeven niet altijd zulke grote molens te zijn. Hoewel het in de praktijk niet zo is, hebben sommige mensen wel de indruk dat grote molens vaak stilstaan. Daardoor zouden ze ‘inefficiënt’ zijn. ‘Henk’ pleit voor de toepassing van kleinere windmolens, die zo zijn gemaakt dat ze ook bij weinig wind kunnen draaien. Deze molens kunnen bijvoorbeeld bij industrieterreinen en sportcomplexen worden geplaatst en stroom leveren aan de directe omgeving. Volgens ‘José’ zijn er kleine, handzame en geruisloze windmolens beschikbaar. Deze molens zijn veel goedkoper te installeren en nagenoeg geluidloos, heeft ze vernomen. “Je kunt zo’n ding eventueel op je dak zetten en zo energie opwekken.” Een aantal bezoekers vindt dat windmolens horizonvervuiling veroorzaken en lawaaiig zijn. Nederland heeft veel minder ruimte dan bijvoorbeeld Duitsland, waar veel windmolens op land staan. Dus moeten we er niet aan beginnen, meent bijvoorbeeld ‘Tony’: “Windmolens zijn in ons kleine land geen alternatief. De natuurgebieden die er nog zijn moeten niet worden vervuild met deze landschapsverstoorders.” Een goed alternatief, vindt ‘Wim‘, zijn windmolens op zee. Daar staat immers vaker en meer wind. “Moderne windmolens doen qua

Het standpunt van E.ON

beschikbaarheid nauwelijks onder voor de huidige generatie kolencentrales”, voegt hij toe. Dat mag zo zijn, niet iedereen gelooft in de kracht en mogelijkheden van windenergie. Windmolens leveren alleen energie als het waait en het rendement is te verwaarlozen, vindt bijvoorbeeld ‘Jan Kracht’. “Windenergie is goed voor een zeilboot.” Veel bezoekers van www.overenergie.nl pleiten voor het toepassen van meerdere vormen van duurzame energie, zoals zonneenergie, waterkracht en biomassa. “Het is logisch wind te gebruiken voor energiegebruik, evenals de kracht van het water. Wind, zon en water zijn prachtige energiebronnen. Ter afsluiting de bijdrage van bezoeker ‘J.J.’: windenergie is schone energie en als we er schoon van kunnen profiteren is het toch mooi meegenomen Pure poëzie!

E.ON gelooft dat we alleen betrouwbare, betaalbare en duurzame energie kunnen leveren als we inzetten op een combinatie van opwekkingsmethodes. E.ON investeert de komende jaren over de hele wereld 63 miljard euro in nieuwe energie, waarvan ruim 10 procent in duurzame energie. Op het gebied van windenergie staat E.ON wereldwijd in de top 10. Het windpark Scroby Sands voor de Engelse kust voorziet meer dan 33.000 huishoudens van energie. Samen met DONG Energy bouwt E.ON ’London Array’. Dit grootste windpark ter wereld met een capaciteit van 1.000 megawatt gaat 750.000 huishoudens van stroom voorzien. In Duitsland bouwt E.ON op zee het ‘Alpha Ventus’ park. Twaalf turbines met een totaal vermogen van 60 megawatt gaan daar energie opwekken voor ongeveer 50.000 huishoudens. En we hebben plannen voor de lange termijn voor nog eens 4.000 megawatt capaciteit, genoeg voor 3,5 miljoen huishoudens. E.ON streeft ernaar zowel in Nederland als in de Benelux een aandeel in windenergie te krijgen.

Ook meepraten over energievraagstukken? Zoek, vind, lees, kijk, leer en denk mee op www.overenergie.nl!

6 nieuwe energie

Centrale Den Haag

100 jaar jong E.ON heeft zijn warmtekrachtcentrale in Den Haag grondig vernieuwd. De 100 jaar oude centrale levert nu meer

energie

met minder brandstof en is de modernste in zijn soort.

nieuwe energie 7

Aan de buitenkant oogt de monumentale centrale als altijd: met kasteeltorentjes boven de poort en een wapen met de Haagse ooievaar op de gevel van het klassieke, roodbakstenen gebouw. Het is het inwendige dat rigoureus is gemoderniseerd. Dat is niet meteen zichtbaar. In de lange gangen, waaraan kantoren grenzen, klinken hol onze voetstappen. We komen bij een ruimte met een groen, vijftien meter lang metalen bedieningspaneel, dat herinneringen oproept aan de bedrijvigheid van weleer. Het schakelpaneel is al jaren werkeloos. De functie ervan is overgenomen door de computer. Elders in het gebouw controleren en besturen operators achter beeldschermen de processen in de centrale.

Hette Hylkema

Trots Met veiligheidsschoenen en dito helm en bril troont Hette Hylkema van E.ON Engineering ons mee naar het hart van de centrale, de grote fabriekshal. In de fabriekshal staat zijn trots: de twee enorme nieuwe gasturbines en de nieuwe generator. De installaties zijn verscholen in enorme, stevige metalen omhulsels. “Onder een Boeing 767 hangt zo’n

zelfde motor”, wijst Hylkema door het raampje waarachter de machines staan te zoemen. De turbines verbranden het aardgas dat met ondergrondse pijpleidingen wordt aangevoerd. Ze drijven de generator aan die de elektriciteit opwekt. De generator werkt net zo als een fietsdynamo, vertelt Hylkema. “Maar dan met een vermogen van 100 megawatt. Dat is twee keer zoveel als voor de vernieuwing.”

Systemen

STEG-eenheid De fabriek in Den Haag is een stoom- en gascentrale, oftewel een STEG-eenheid. De centrale levert elektriciteit én warmte en wordt daarom ook wel warmtekrachtcentrale genoemd. De warmte wordt opgeslagen in water, dat via een ondergronds buizensysteem naar huizen, kantoren en andere gebouwen in Den Haag gaat. Dankzij de vernieuwing haalt de centrale nu 15 procent meer elektriciteit uit het aardgas. Het elektrisch vermogen, dat wat de fabriek levert aan stroom, is verdubbeld. Dankzij de nieuwe centrale heeft E.ON de CO2-uitstoot in Den Haag teruggebracht met 28.000 ton per jaar, evenveel als de uitstoot van 25.000 auto’s.

Ook de elektrische systemen en de systemen voor de besturing, het koelwater en de gasaanvoer werden vernieuwd. Net als de ventilatie en verlichting. Tenslotte kreeg ook een kleinere turbine een nieuwe generator. De ruime fabriekshal lijkt groot genoeg voor de nieuwe installaties. Een deel van de hal, met prachtige betegeling in Jugendstilstijl, blijft zelfs onbenut. Desondanks was vernieuwing een kwestie van passen en meten, vertelt Hylkema. “Het is alsof je een grotere motor in een bestaande auto zet. Het moet allemaal precies passen en op elkaar aansluiten.” Hylkema toont een animatie, waarop goed is te zien dat het plaatsen van de machines een precisiewerkje was. Vanwege de dragende metalen pilaren en balken in de fabriekshal moest flink met de zware machines worden gemanoeuvreerd.

Rendement E.ON investeerde 70 miljoen euro in de centrale, die nu twee keer zoveel elektriciteit levert dan voorheen. Ook het rendement is verbeterd: er wordt meer energie uit de brandstof gehaald. Een deel daarvan wordt gebruikt voor stadsverwarming.

De centrale levert sinds 1978 ook warmte voor stadsverwarming. Dertig procent daarvan gaat naar de departementen, het Binnenhof, het Westeinde Ziekenhuis en hotel Des Indes.

De modernisering van de gasturbine-installatie werd uitgevoerd door de Amerikaanse bedrijven Energy Services Incorporated en General Electric. General Electric leverde de gasturbines, Energy Services Incorporated (ESI) installeerde ze. Zo’n vijftien andere bedrijven leverden de overige grote onderdelen. “De planning was best lastig”, lacht Hylkema. “De transformator, die uit Italië kwam, liet lang op zich wachten. Dat had met de vergunning voor het transport te maken. Ook het interkoelsysteem was vertraagd. Zo stuitten we op verschillende hobbels gedurende het traject. Maar we zijn een professionele organisatie en we hebben die hobbels natuurlijk opgelost.” Hylkema is samen met zijn collega’s vier jaar bezig geweest met de verbouwing. Ze bezochten in die periode verschillende centrales in Californië. Nu komen regelmatig bezoekers van all over the world naar Den Haag. “Het is een prestigeobject, waar we erg trots op zijn. We kunnen met deze nieuwe machines zeker tot 2023 vooruit.”

8 nieuwe energie

Moderne Henk Keilman

wereld-

verbeteraar

nieuwe energie 9

Ondernemer Henk Keilman gelooft heilig in duurzame energie. Hij is een van de grootste investeerders in Nederland in deze sector en laat geen kans onbenut om zijn visie uit te dragen.

“We moeten voor onszelf zorgen.”

Met zijn halflange haar begint Henk Keilman zo langzamerhand een bekende Nederlander te worden. Hij was betrokken bij het programma Dragons Den – dat inmiddels is afgelopen – en verschijnt regelmatig in de media. Met zijn bedrijf RIG Investments investeert Keilman fors in windmolens – hij is grootaandeelhouder van windmolenproducent EWT – en sinds kort ook in het winnen van biobrandstof uit algen. We treffen hem in de bar van een Amsterdams hotel, zijn favoriete locatie voor zakelijke afspraken: comfortabel en dicht bij zijn huis. Het leren fauteuiltje in de bar blijkt al snel een praatstoel. Zodra de dubbele espresso en het glas water voor hem staan, somt hij met verve de voordelen van duurzame energie op.

We moeten voor onze energievoorziening niet afhankelijk willen

lijk. Er hoeft maar iets te gebeuren of de zaak loopt uit de hand. Bovendien wordt de meeste olie in het Midden-Oosten gewonnen, de grootste brandhaard ter wereld. We moeten voor onze energievoorziening niet afhankelijk willen zijn van instabiele landen. We moeten voor onszelf zorgen.” Het rapport ‘Grenzen aan de groei’ van de Club van Rome uit 1972 wekte Keilmans interesse voor energie en alles wat daarmee samenhangt. In dat rapport voorspelde een groep Europese wetenschappers het einde van de voorraad fossiele brandstoffen.

niet meer rijden op zondag. Ik realiseerde me toen voor het eerst dat we in het westen erg afhankelijk zijn van de olieproducerende landen. Met alle risico’s van dien. Onze economieën kunnen niet zonder energie. Die is van wezenlijk belang voor de welvaart. Energie is de basis waarop alles draait.”

We kunnen gewoon nog niet zonder fossiele brandstoffen

Oliecrisis Die interesse werd versterkt door de grote oliecrisis van 1973, toen de Arabische olieproducerende landen, als strafmaatregel, de oliekraan dichtdraaiden. Dat had grote gevolgen voor de westerse wereld. “Ik schrok van wat er gebeurde. Ik was een jaar of achttien en had net mijn eerste bedrijfje. We leverden cosmetica aan winkels. Opeens mochten we

Begrijp de ondernemer en investeerder (vorig jaar stond hij op plaats 205 van de Quote 500, de lijst van rijkste Nederlanders) goed: hij is dus niet tégen fossiele brandstoffen. Wel vindt hij dat we fossiele brandstoffen moeten gebruiken in de overgang naar duurzame energie. “De omslag naar een meer duurzame energievoorziening duurt tien tot vijftien >

zijn van instabiele landen

Brandhaard

FOTO: MARK PRIN S

De boodschap van Keilman is simpel: de wereld moet om. “Over een aantal jaar zijn de fossiele brandstoffen op. Door de groeiende economieën in Azië is de vraag naar olie explosief gestegen. Vraag en aanbod zijn inmiddels nagenoeg gelijk. Dat is gevaar-

F OTO : EW T

“Duurzame energie kan decentraal en overal worden gewonnen, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen. Daardoor kunnen ook kleinere ondernemers ermee aan de slag. Dat maakt de markt interessant voor investeerders. Bovendien gaan de technologische ontwikkelingen in deze branche ontzettend snel. Ook dat is interessant.”

10 nieuwe energie

Door de kredietcrisis liggen niet alle ontwikkelingen stil, maar het gaat wel langzamer ring en de bouw van een windmolenpark een goed idee, aldus Keilman. Maar de kredietcrisis is niet bevorderlijk voor de uitvoering van deze en soortgelijke grote plannen. Keilman: “Niet alle ontwikkelingen liggen stil, maar het gaat wel langzamer. Daarom zou het mooi zijn als de overheid nu, ten behoeve van de werkgelegenheid, stimulerende maatregelen neemt voor de ontwikkeling van duurzame energie. Tijdens de crisis in de jaren dertig van de vorige eeuw werd het Amsterdamse Bos aangelegd om werkgelegenheid te verschaffen. Dat leverde verder niets op. Als de overheid nu investeert in duurzame energie, levert het over een paar jaar wél iets op.”

Jammer

jaar. We kunnen dus gewoon nog niet zonder fossiele brandstoffen. Bedrijven moeten voorlopig wel blijven investeren in fossiele brandstoffen, maar tegelijkertijd duurzame alternatieven ontwikkelen.”

Ideeën Ideeën voor duurzame energie zijn er genoeg, om te beginnen bij Keilman zelf. Zo werkt hij aan een plan om de Markerwaard

droog te leggen en er een windmolenpark op te bouwen. “Het was ooit de bedoeling de Markerwaard in te polderen. Er ligt al een ringdijk omheen. Dat project is nooit afgemaakt. Wind winnen op zee is vier keer zo duur als op land, maar wind winnen op land kost ruimte. Op die 70.000 hectare van de Markerwaard kun je 6.000 megawatt aan windturbines kwijt.” Verschillende hoge ambtenaren en zakenmensen vinden die inpolde-

Hij betreurt het daarom dat de Nederlandse overheid niet zo voortvarend te werk gaat als de Duitse of Deense. Duitsland haalt inmiddels 15 procent van alle energie uit windenergie, Denemarken zelfs een kwart. Nederland blijft daar met ongeveer 3 procent ver bij achter. “Dat is jammer, ja. Maar ik begrijp het wel. Nederland zit bovenop een enorme gasbel. De noodzaak om te veranderen is voor ons nog niet zo groot.” Wat de Nederlandse overheid kan doen om duurzame energie te bevorderen? Keilman verwijst wederom naar Duitsland. “Daar heeft de overheid langlopende afnamecon-

Ondernemer pur sang Henk Keilman ontdekt al vrij snel dat hij een ondernemer pur sang is: zakendoen gaat hem op jonge leeftijd al goed af. Medio jaren tachtig verdient hij zijn eerste miljoen met Holland Trust, dat financiële en administratieve diensten levert aan multinationals. Een van de klanten van Holland Trust is telecombedrijf MTC. Als dat in financiële moeilijkheden verkeert, koopt Keilman het op. Later krijgt hij ook de

Amerikaanse tak van MTC in handen, dat hij dankzij koersstijgingen stevig te gelde maakt: er staat dan 20 miljoen op zijn rekening. In de jaren negentig richt hij RIG Investments op, zijn investeringsmaatschappij waarmee hij tegenwoordig vooral in duurzame energie en technologie investeert. Zijn energie voor zijn drukke bestaan haalt Keilman uit het zaken doen zelf en uit het opbouwen van dingen waarvan de wereld beter wordt.

Hij is een moderne wereldverbeteraar, geeft hij toe. “Maar ik ben wel praktisch en pragmatisch ingesteld.” Henk Keilman investeert onder meer in het magazine Green.2, een glossy lifestyleblad over milieu, duurzaamheid en maatschappelijke betrokkenheid.

nieuwe energie 11

Dragons Den F OTO: HA RRY M EIJER ( HH)

In het KRO-programma Dragons Den komen (beginnende) ondernemers in contact met potentiële investeerders, waaronder Keilman, die zij warm moeten maken voor hun plannen. Keilman heeft via het programma in een paar ondernemingen geïnvesteerd, maar dat leverde nog niet echt iets op. “Dat is ook niet mijn drijfveer. Ik doe eraan mee om het ondernemerschap te stimuleren, dat is de ruggengraat van de economie.” Overigens zit het seizoen voor Dragons Den er voorlopig even op. Keilman hoopt op een vervolg.

tracten verbonden aan zonne-energie en windparken. Investeerders hebben daardoor een gegarandeerd rendement. Dat leidt tot bloei van de sector. Die constructie zou hier ook goed werken.”

Fundamentalist

De wereld zou er een stuk beter uitzien als er minder vlees werd gegeten

Wijsbegeerte Zijn drive, zegt hij, is spiritueel en gebaseerd op de Indiase wijsbegeerte. Hij leeft vanuit

het standpunt dat de mens op aarde is om het leven te verbeteren. “De missie duurzame energie beter op de agenda te krijgen past daar bij. Het één komt voort uit het ander: mijn spirituele drive komt eerst, daarna mijn maatschappelijke. Tegelijkertijd kan het een niet zonder het ander. Pas als de maatschappij goed functioneert, is de mens in staat zich te ontwikkelen en komt hij toe aan zijn spiritualiteit en zijn talenten. Ik doe vanuit mijn levensovertuiging mijn best om dat mogelijk te maken. Dat ik daar tegelijkertijd geld mee verdien, daarvoor ben ik ondernemer.”

Groene diesel

Ze maken groene soep van zwemwater en vijver- en aquariumeigenaren vervloeken ze: algen. Maar algen hebben een groot voordeel: met behulp van zonlicht zetten ze CO2 om in vetrijk, plantaardig materiaal. Daar is olie uit te destilleren, die geschikt is om in biodiesel om te zetten. “Algen kun je overal kweken waar de zon schijnt. Je hoeft er geen landbouwgrond voor vrij te maken”, zegt Henk Keilman. “Ze groeien bovendien razendsnel: je kunt elke dag oogsten.” Hij investeerde onlangs in het bedrijf AlgaeLink, dat gespecialiseerd is in het

kweken van algen voor biodiesel. Dit bedrijf zoekt op dit moment in een proefopstelling in China naar de meest ideale methode om algen te kweken. FOTO : ALG AE LINK

Keilman is een gedreven prater, overtuigd van de mogelijkheden en kansen voor duurzame energie. Maar hij is geen fundamentalist, benadrukt hij. “Ik ben econoom en ik zie dat de energievoorziening in de wereld anders moet. We staan op een keerpunt. En ik ben zakenman: ik zie ook kansen om geld te verdienen.” Een van zijn grote voorbeelden is de multimiljardair Richard Branson. “Een fantastische vent en een bron van inspiratie”, zegt hij enthousiast. Op de website van RIG Investments, het bedrijf van Keilman, prijkt trots een foto van Keilman met Branson. In zijn privé-leven is de vijftiger vooral duurzaam als het om voedsel gaat: hij is vegetariër en voorzitter van de Vegetariërsbond. “De bio-industrie is goed voor 18 procent van alle broeikasgassen. De wereld zou er een stuk beter uitzien als er minder vlees werd gegeten. Dat was voor mij een belangrijke reden om vegetariër te worden.”

Wat zijn vervoer betreft, is Keilman minder duurzaam. Hij rijdt een luxe BMW. Maar: “Zodra deze in hybride-uitvoering op de markt komt, ben ik de eerste die ‘m koopt.” De wereld vliegt hij rond in een privé-vliegtuig van een private jet company. “Mijn zakenleven is erg druk. Tijd is belangrijk en ik reis graag comfortabel. Deze manier van reizen is voor mij het meest efficiënt.”

E.weetjes

F OTO : L A I F ( H H )

12 nieuwe energie

Er gebeurt veel in de wereld van de energie. De rubriek E.weetjes houdt u op de hoogte van de laatste nieuwtjes en ontwikkelingen. Heeft u zelf iets te melden op energiegebied? Stuur dan een mailtje naar: [email protected].

E.ON sponsor prijs

TU Delft

E.ON is de komende drie jaar sponsor van de Teamworkprijs van het Universiteitsfonds van de TU Delft. Met de prijs willen de universiteit en E.ON studenten stimuleren hun talenten in te zetten voor innovatieve teamprojecten, vooral op het gebied van energie en milieu. De UDF-E.ON Teamworkprijs, zoals de prijs vanaf nu heet, bestaat uit een hoofdprijs van 10.000 euro, een oorkonde en een trofee. Ook worden jaarlijks drie aanmoedigingsprijzen van 2.000 euro toegekend.

De Teamworkprijs werd in 2002 voor het eerst toegekend aan het Nederlandse team dat een auto op zonne-energie ontwikkelde en daarmee de World Solar Challenge in Australië won.

Fryslân stap oer! Olympisch turner Epke Zonderland en minster Cramer draaiden begin maart beiden tegelijk de eerste ‘Ik stap oer!’LED-lamp in de fitting. Dat was het startsein van de campagne om Friesland massaal over te laten stappen op LED-verlichting.’ De campagne moet ervoor zorgen dat Friesland de komende maanden massaal overstapt op de energiezuinige en milieuvriendelijke LED-lamp, een lamp die net zulk mooi licht verspreidt als gewone, maar energieslurpende gloeilampen. De campagne ‘Ik Stap Oer!’ is een initiatief van de provincie Fryslân en E.ON, in samenwerking met de Friese Milieu Federatie, Poiesz Supermarkten, Leeuwarder Courant en Omrop Fryslân. E.ON wil duurzaam handelen bevorderen en draagt deze campagne daarom een warm hart toe.

Windenergie meest belovend Windenergie, geconcentreerde zonneenergie (spiegels die vloeistof verwarmen) en aardwarmte zijn de meest belovende duurzame energiebronnen, meldt het vooraanstaande wetenschappelijke tijdschrift The New Scientist. Vier andere kansrijke energiebronnen zijn getijdencentrales (stroom uit eb en vloed), zonnepanelen, golfslagcentrales (stroom uit golven op zee) en ‘witte steenkool’, energie uit stuwmeren. De lijst is opgesteld door hoogleraar Mark Jacobson van de Stanford University in de VS. Hij is een fervent tegenstander van biomassa. “Die zijn slechter voor de gezondheid, de natuur, de watervoorziening en de beschikbaarheid van land dan fossiele brandstoffen.” Jacobson heeft zijn lijst aangeboden aan de Amerikaanse Senaat. De nieuwe president Barrack Obama heeft gezegd dat hij de ontwikkeling en toepassing van duurzame energie sterk wil stimuleren, ook om de Amerikaanse economie een nieuwe impuls te geven. In Nederland is vorig jaar een kwart meer windstroom geproduceerd dan in 2007.

nieuwe energie 13 F OTO : H O O GT E Y L I N G ( H H )

Wegstroom Een bedrijf in Israël gaat een weg aanleggen die de energie van voorbijrazende auto’s gebruikt om stroom op te wekken. Het bedrijf maakt daarbij gebruik van het zogeheten Piezo-effect: kristallen in de weg wekken elektriciteit op als er een auto eroverheen rijdt.

Duizend besparingstips ’Stof alle lampenbollen in huis een keer per maand af. U zult versteld staan wat er vanaf komt. U krijgt weer fel licht, dus kan er een extra lamp uit’, luidt een van de ruim duizend energiebesparingstips die E.ON heeft ontvangen naar aanleiding van de Gouden Tip wedstrijd, die gekoppeld was aan het boekje ‘250 tips om energie te besparen’.

Het principe daarvan is al een eeuw bekend en wordt toegepast in onder meer druktoetstelefoons en gasaanstekers. Met een reusachtig paneel van druktoetsen onder een tweebaansweg is het bedrijf erin geslaagd om op een proeftraject van twee kilometer 400 kilowatt aan energie op te wekken – ongeveer evenveel als de productie van een normale windturbine. De Piezo-generator is ook geschikt voor spoorbanen en vliegvelden. FOTO: HERMAN ENGBERS (HH)

Van de ingezonden tips gingen er opmerkelijk veel over verlichting. Zoals: ‘halveer de verlichting op snelwegen’. Of: ‘schakel van de TL-armaturen op scholen en kantoren steeds een van de vier TL-buizen uit en tel uit je winst’. Ook kamen er veel besparingstips binnen over zaken als het sluiten van openstaande winkeldeuren, het gebruik van airco’s en het

na-isoleren van spouwmuren. Ruim honderd inzenders zagen hun ingezonden gouden tip beloond met een prijs. Heeft u het gratis boekje nog niet? Stuur dan o.v.v. ‘250 bespaartipsboekje’ een mailtje met uw naam, adres, postcode, woonplaats en telefoonnummer naar [email protected].

Samenwerking CO2-afvang E.ON Benelux heeft als eerste bedrijf een samenwerkingsovereenkomst getekend met het Rotterdam Climate Initiative (RCI) om te komen tot grootschalige toepassing van CO2-afvang, transport en opslag (CCS). Het streven is de nieuwe elektriciteitscentrale van E.ON op de Maasvlakte uit te rusten met een installatie voor een grootschalige proef die in 2015 van start gaat. Het RCI heeft als doel de CO2uitstoot in Rotterdam in 2025 met de helft te verminderen ten

opzichte van 1990. Dit sluit aan op de de ambitie van E.ON om in 2030 wereldwijd de CO2-emissie met de helft te verlagen. Het energiebedrijf zet onder meer in op een brede energiemix met een substantieel deel duurzame opwekking en superefficiënte centrales met CCS, zoals de EONkolencentrale in aanbouw op de Maasvlakte. E.ON is al bezig met CCS. Sinds 2008 neemt het bedrijf deel aan het CATOproefproject met kleinschalige afvang bij de bestaande E.ONcentrale op de Maasvlakte.

Schippers besparen brandstof Onder het motto ‘Voortvarend besparen’ gaan binnenvaartschippers hun energieverbruik terugdringen. Doel is een brandstofbesparing van 5 procent in 2010. De besparing komt niet alleen het milieu ten goede, maar ook de schippers zelf. De binnenscheepvaart lijdt onder de hoge brandstofprijzen. Schippers kunnen ideeën voor besparingen inzenden naar de website www.voortvarendbesparen.nl. Ook komen er trainingsdagen waar ze kunnen leren om energiezuiniger te varen.

14 nieuwe energie

E.weetjes

Koe poept huizen warm Huizen verwarmen met koeienpoep wint aan populariteit. In Zeewolde houdt koeienmest al een complete woonwijk warm. In Apeldoorn is onlangs besloten een nieuwe woonwijk te verwarmen met koeienpoep. De vlaaien van koeien op boerderijen in de buurt wordt opgevangen en vergist. Daarna kan de poep worden gebruikt als gas. Volgens het energieinstituut Senter Novem kan de poep van een koe jaarlijks zeven woningen verwarmen.

E.ON-NZA

traint in de zon

Ter voorbereiding op de Amsterdam SwimCup is het team topzwemmers van E.ONNZA op trainingskamp naar Tenerife. De SwimCup is de laatste mogelijkheid voor de zwemmers om zich te kwalificeren voor de WK in Rome, komende zomer. Dankzij de speciale steun van E.ON Benelux en Topsport Amsterdam, die een extra bijdrage hebben gedaan om het trainingskamp daadwerkelijk te

realiseren, verblijft het team in La Caleta, in het zuiden van Tenerife. Er wordt daar getraind op het hypermoderne TTT Sports Complex, geopend in 2008. Het verwarmde buitenbad heeft tien banen en de krachttrainingruimte is van de meest geavanceerde apparatuur voorzien. Kortom een ideale omgeving voor topzwemmers om keihard te trainen.

2,5 miljoen zuinige lampen De Nationale Postcode Loterij en het Wereld Natuur Fonds geven 2,5 miljoen duurzame lampen weg. Alle deelnemers aan de Postcodeloterij krijgen komend najaar een zogenoemde Pharoxlamp. De Pharox is een LED-lamp die wordt gemaakt door het bedrijf van duurzaam ondernemer Ruud Koornstra, een nazaat van Frits Philips. De Pharoxlamp geeft warm wit licht en is veel zuiniger dan andere lampen, zoals gloeilampen en halogeenlampen. De nieuwe lamp is volgens beide partijen nog niet bekend genoeg onder particulieren. Met de campagne hopen ze Nederland ‘over de streep te trekken.’ De lamp gaat volgens de Postcodeloterij zeker 25 jaar mee en is 90 procent zuiniger in het gebruik dan een gloeilamp. De bijzondere lamp gebruikt 5 watt, maar heeft de lichtopbrengst van een gloeilamp van 60 watt. Als alle 2,5 miljoen deelnemers aan de loterij de lamp gebruiken, bespaart dat een hoeveelheid CO2-uitstoot die vergelijkbaar is met de uitstoot van een auto die vijf miljoen kilometer rijdt.

nieuwe energie 15

Elektrisch rijden

heeft de toekomst

Elektrisch autorijden is vanaf 2010 goedkoper dan – en net zo comfortabel als – rijden op benzine. Dat zegt onderzoeker Joost van den Bulk van Wageningen Universiteit. Nieuwe modellen van elektrische en hybride auto’s die op de markt komen, maken de overstap naar een milieuvriendelijke auto aantrekkelijk, aldus de onderzoeker. Vooral de Chinese F3DM en de Amerikaanse Detroit Electric zijn veelbelovend, met name voor automobilisten die niet veel kilometers rijden. De actieradius van elektrische auto’s is nog beperkt. Ook volgens de hoogste baas van E.ON, Wulf H. Bernotat, is het niet meer de vraag of maar wanneer we massaal overstappen op elektrische auto’s. “Ze zijn schoner, besparen energie

Detroit Electric

en maken ons minder afhankelijk van olie-import”, aldus Bernotat. Hij ziet elektrische auto’s bovendien als een ‘opslagplaats’ op wielen voor windenergie. E.ON ontwikkelt 1,8 miljoen slimme meters die elektrische auto’s ‘s nachts automatisch opladen. De vraag naar stroom is dan laag, zodat geen extra centrales nodig zijn.

Boomfeestdag Nederland is sinds 18 maart tienduizenden bomen rijker. Op de Nationale Boomfeestdag plantten schoolkinderen in heel Nederland een boompje. Het was de 53-ste keer dat de Nationale Boomfeestdag werd gehouden. E.ON is hoofdsponsor. Overigens heeft de Boomfeestdag internationale navolging gekregen. In januari plantten schoolkinderen in Jordanië bomen tijdens de eerste Jordaanse Boomfeestdag. F OTO : DAV I D ROZI N G (HH )

Stralend

resultaat

Initiatiefnemer Sven op ‘t Ende (op de voorgrond) straalt na afloop van SVENS challenge. En terecht: ruim  12.500,- leverde het sponsorevenement op. Recreatieve zwemmers, wedstrijdzwemmers en waterpoloërs zwommen het geld bij elkaar in zwembad de Waterstee in Numansdorp. De opbrengst gaat naar Stichting

Doe Een Wens en het Sophia Kinderziekenhuis. Die richten zich op kinderen met een levensbedreigende ziekte. Ook de elfjarige Sven op ‘t Ende lijdt aan zo’n ziekte. E.ON sponsorde twee teams van zes topzwemmers van EONNZA (Nationaal Zweminstituut Amsterdam) die meezwommen bij dit evenement.

16 nieuwe energie

nieuwe energie 17

)

De lente . . . . . . is weer in het land. En wie is daar niet blij mee? Alleen al het woord draagt iets lichts en zonnigs in zich. De lente is immers het seizoen waarin we eindelijk die lange, donkere wintermaanden achter ons hebben gelaten. Overal om ons heen begint het leven, dat zich al die tijd stilletjes heeft verborgen in plassen en sloten, in kieren en holen, te borrelen. Over de bomen en struiken ligt opeens een tere groene waas, de voorbode van de uitbundige groei die nog zal volgen. Voorzichtig steken sneeuwklokjes, krokussen en narcissen hun kopjes op in het heldere lentelicht. En kijk, daar zijn de eerste lammetjes in de wei, de jonge eendjes in de sloot. ‘s Ochtends vroeg zingen de merels je wakker en later op de dag zoemt opeens de eerste hommel je voorbij. Zijn sonore geluid maakt je wat slaperig. Ook de lucht ruikt anders, naar groen, naar leven. Het is de veelbelovende geur van een nieuw begin. In de lente begint immers alles opnieuw en is alles weer mogelijk. Zelfs als het weer tegenvalt – en dat doet het vaak – doet dat niets af aan de lichtheid van het bestaan die we in de lente ervaren. En dat is allemaal te danken aan de schuine stand van de aardas ten opzichte van de zon. In de lente bevindt de aarde zich op een zodanige plek in het heelal dat het noordelijk halfrond van de aarde steeds dichter bij de zon komt te liggen. Die grote energiebron doordringt ons en al wat leeft elke dag intenser en ietsje langer met zijn warme, heldere stralen.

FOTO ’S: HOL LANDSE HO OGTE

De toename van het zonlicht wekt dieren uit hun winterslaap en maakt bij ons mensen serotonine en dopamine aan, twee stoffen in onze hersenen die ervoor zorgen dat we ons lekkerder voelen. Logisch, dat we in de lente sneller verliefd worden en meer energie hebben. We krijgen weer zin om erop uit te trekken, we pakken onze wandelschoenen of maken eindelijk weer een mooie fietstocht door het prille groen. En met een beetje mazzel vinden we een bankje, waar we ons koesteren in de zon, die al warm is maar nog niet té warm. Ah, de lente. Wat hebben we er lang op moeten wachten. En wat is het heerlijk!

Vluchtig

F OTO : LU U K VAN D ER LEE (HH)

18 nieuwe energie

Aardgas? We kunnen niet zonder. Het houdt onze huizen warm, we koken ermee en het is onmisbaar voor onze industrie. Bovendien levert het de staat veel geld op. Aardgas is goud. Vluchtig goud, dat wel.

FOTO: PET ER H ILZ (H H)

nieuwe energie 19

goud Aardgas is het ongrijpbare broertje van aardolie en kolen. Net als olie en steenkool is aardgas een fossiele brandstof. Dat wil zeggen dat het is gevormd door ‘fossielen’, de resten van afgestorven planten en dieren. Aardgas ontstond 300 miljoen jaar geleden in het tijdperk Carboon. Het was destijds heet, vochtig en broeierig op aarde, waardoor planten en bomen welig tierden. De planten stierven af en vormden een dik pakket ‘biomassa’. Daar overheen kwamen in de loop van tientallen eeuwen steeds nieuwe lagen. Door de enorme druk van die lagen werden plantenresten samengeperst en ontstonden – afhankelijk van de omstandigheden – steenkool, aardolie en aardgas.

Bellen

Stadsgas

De massale introductie van aardgas vanaf halverwege de jaren zestig had grote gevolgen voor het leven in en de economie van Nederland. Voor de komst van het aardgas verwarmden de meeste mensen hun huizen met steenkool. Vele ouderen herinneren zich hoe ze er als kind met de ‘kolenkit’ op uit werden gestuurd om in het kolenschuurtje ‘kolen te scheppen’ voor de kachel, vaak de enige warmtebron in huis. Koken deden de Nederlanders op stadsgas, een gevaarlijk goedje dat ontstond door steenkool in grote gasfabrieken door verhitting te ‘vergassen’. Dat was een erg vervuilend proces, waardoor de grond bij oude gasfabrieken vergiftigd raakte. Stadsgas was zo gevaarlijk, omdat het koolmonoxide bevatte, een reukloze stof die bij onvoldoende ventilatie ongemerkt tot de

In 1840 werd voor het eerst gebruik gemaakt van stadsgas, met name voor straatverlichting. Eind negentiende eeuw kwam stadsgas beschikbaar voor burgers. In 1880 waren 20.000 huishoudens op het stadsgasnet aangesloten, in 1920 al 700.000. Gebruikers moesten een muntje in een apparaat gooien om gas te krijgen. Het was een vroege vorm van prepaid.

verstikkingsdood kan leiden. Aardgas is in zijn oorspronkelijke vorm ook geurloos. Het is niet giftig, maar kan wel ontploffen. Daarom wordt er een stof aan toegevoegd met een indringende geur. Die waarschuwt mensen > bij een lekkage.

Rusland Aardgas komt overal ter wereld voor, maar vooral in Rusland, Iran en Qatar. Deze drie landen bezitten samen 70 procent van de geschatte wereldvoorraad. De verwachting is dat we met die wereldvoorraad nog meer dan zestig jaar vooruit kunnen en honderd jaar als we de aardgasbellen meetellen waarvan we vermoeden dat ze er zijn, maar die nog niet zijn ontdekt. Rusland bezit circa 40 procent van de wereldvoorraad aardgas. Ongeveer de helft van de Russische aardgasproductie gaat naar Europa, dat daardoor erg afhankelijk is geworden van Russisch gas. Dat die

afhankelijkheid tot lastige situatie kan leiden, toont het recente gasconflict tussen Rusland en Oekraïne aan. Oekraïne is het belangrijkste doorvoerland van Russisch gas naar Europa. Noorwegen heeft na Rusland de grootste voorraad aardgas, Nederland is een goede derde op de ranglijst. FOTO : J A ME S H I L L ( HH)

Aardgas, dat voornamelijk bestaat uit methaan en stikstof, vormde zich in ons land op ongeveer drie kilometer diepte. Daar zat het honderden eeuwen vast in poreuze steenlagen, de zogenaamde ‘bellen’. Tot het door de mens naar de oppervlakte werd gehaald. Aanvankelijk per ongeluk. Bij de winning van aardolie, dat vanaf het begin van de 20ste eeuw in kleine hoeveelheden uit onze bodem werd gehaald, kwam meestal aardgas mee. Het werd gezien als nutteloos restproduct en verbrand, afgefakkeld. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde dat. Toen in 1948 aardgas werd ontdekt onder Drenthe, kreeg Nederland oog voor de economische mogelijkheden ervan. Het Drentse Coevorden was in 1951 de eerste gemeente die werd aangesloten op aardgas. De echte doorbraak kwam toen in 1959 in Slochteren een enorme gasvoorraad werd ontdekt. De bel van Slochteren was voldoende om half Europa van gas te kunnen voorzien en legde de basis voor de Nederlandse welvaartsstaat. Ons land verdiende tussen 1965 en 2005 in totaal zowat 160 miljard euro aan zijn aardgas.

Leven

20 nieuwe energie

E.ON en (aard)gas E.ON levert behalve elektriciteit ook aardgas aan consumenten en bedrijven. Voor de Nederlandse markt koopt E.ON Benelux aardgas in bij onder andere GasTerra. Ook wordt aardgas geleverd door het Duitse moederbedrijf, E.ON AG. Daarnaast wekt E.ON in een aantal centrales elektriciteit (en warmte) op met aardgas.

Begin jaren zestig besloot de regering heel Nederland van aardgas te voorzien. Dat was minder gevaarlijk dan stadsgas en goedkoop. Aardgas leek bovendien onbeperkt beschikbaar en was milieuvriendelijk, hoewel dat destijds nog niet echt een overweging was. De landelijke overschakeling op aardgas was een enorme operatie. Niet alleen moest een leidingennet worden aangelegd, ook moesten alle gasfornuizen en andere gastoestellen worden omgebouwd of vervangen.

De gascentrales van E.ON staan in Delft, Rotterdam, Den Haag en Leiden. Met uitzondering van de centrale in Delft zijn het centrales die, behalve elektriciteit, ook warmte leveren voor stadsverwarming. Dit heet warmtekrachtkoppeling (WKK). E.ON was in 2002 het eerste energiebedrijf dat duurzaam opgewekt gas ging leveren. Dit ‘groene’ gas komt vrij bij

natuurlijke afbraakprocessen in onder meer composterings- en afvalwaterzuiveringsinstallaties. E.ON vangt het gas af, werkt het op tot aardgaskwaliteit en voegt het toe aan het aardgasnet. Groen gas is geen fossiele brandstof. Het draagt daarom niet bij aan de toename van het broeikasgas CO2 in de atmosfeer. Meer over de E.ON Centrale in Den Haag vindt u op pagina 6.

Gasunie Voor de distributie van het vluchtige goud werd in 1963 de Gasunie opgericht, die in

F OTO : M ARIE CECILE THIJS (HH)

2005 werd gesplitst in GasTerra en Gasunie. GasTerra houdt zich bezig met de verkoop van aardgas, Gasunie verzorgt het transport. Gasunie heeft 20.000 kilometer aan leidingen in ons land en nog eens 3.000 kilometer daarbuiten en bezit daarmee het grootste leidingennetwerk in Europa. Niemand weet precies hoeveel aardgas Nederland nog heeft. De bel in Slochteren levert waarschijnlijk nog een halve eeuw genoeg aardgas. Aanvankelijk leek er ‘slechts’ 300 miljard m3 gas onder de Drentse bodem te zitten. Later bleek de voorraad negen tot tien keer groter. En niet alleen bij Slochteren wordt aard-

Aardgas als brandstof Steeds vaker wordt aardgas gebruikt als brandstof voor auto’s of bijvoorbeeld stadsbussen. Op dit moment rijden in ons land 75.000 voertuigen op aardgas. Aardgas is schoner en (veel) goedkoper dan benzine. Een probleem is het tekort aan tankstations – dat zijn er in heel Nederland slechts vijftien, hoewel dertien nieuwe stations zijn gepland. Het plan is om dit aanFOTO: GE RA RD T I L ( HH )

Gascentrale Rotterdam

tal te verhogen tot 250 in 2010. Met speciale apparatuur kan ook thuis worden getankt. Het duurt dan echter acht uur voor de tank vol is. Het tanken in een aardgastankstation gaat net zo snel als bij andere brandstoffen. Aardgas is overigens iets heel anders dan LPG ofwel: Liquified Petroleum Gas. LPG is een veelgebruikte brandstof voor auto’s en wordt daarom ook autogas genoemd. LPG is een mengsel van de gassen propaan en butaan en ontstaat bij de productie en verwerking van aardgas. LPG is dus ook een fossiele brandstof. Omdat LPG gelijkmatiger verbrandt dan benzine, stoot een auto die op LPG rijdt minder vervuilende stoffen uit.

gas gewonnen. Overal in de noordelijke provincies, Noord en Zuid Holland en op de Noordzee liggen zo’n 400 kleine aardgasvelden. Een deel daarvan zal echter niet kunnen worden ontgonnen. Het ligt te diep of is technisch te ingewikkeld en daardoor te duur. In totaal zijn en worden 219 Nederlandse aardgasvelden geëxploiteerd. Nederland heeft volop kunnen profiteren van zijn aardgas. En al zal het nog even duren: na ruim een halve eeuw intensief gebruik, komt het einde van onze ‘onuitputtelijke’ aardgas voorraad in zicht.

De serie Koploper portretteert mensen die voorop lopen op het gebied van energiebesparing en duurzaamheid.

Koploper

nieuwe energie 21

Alle apparaten en installaties in het huis van

Pieter Knuvers (46) uit ‘s Hertogenbosch zijn verbonden met een computer. Zo brengt hij van minuut tot minuut hun energieverbruik in kaart. Via internet mag iedereen meekijken.

Weten is besparen

FOTO: JARNO V ERHO EFF

Om 5.36 uur bezocht Pieter Knuvers het toilet. Aan de hoeveelheid spoelwater te zien voor een kleine boodschap. Hij stond 14 minuten onder de douche en ging vervolgens naar de keuken, waar hij de koelkast open deed (en na 18 seconden sloot) en het koffiezetapparaat inschakelde. Even later trok hij de deur achter zich dicht en stapte in zijn auto. De lichten gingen uit. Tot een klein uur later zijn gezin wakker werd. Wie wil, kan veel te weten komen over het leven van Knuvers, zijn vriendin en hun twee kinderen. Onzichtbaar voor de bezoeker is het hele huis voorzien van meetinstrumenten, sensoren, bewegingsmelders en automatische schakelingen. Allemaal zelf aangelegd en geprogrammeerd. Webcams registreren bezoekers aan de voordeur en brengen het uitzicht achter het huis in beeld. De gordijnen sluiten, de televisie aanzetten, het licht dimmen, de verwarming regelen? Het gebeurt automatisch of met de afstandbediening, waarmee Knuvers alle apparatuur kan bedienen en aflezen. De apparaten geven hun informatie draadloos door aan een computer op zolder. Die zet het op internet. Op www.bwired.nl kan iedereen zien waar, hoe, wanneer en hoeveel stroom, gas en water Knuvers en zijn gezinsleden hebben verbruikt. Maar ook zien wie aanbelt of horen welke boodschappen zijn ingesproken Meer weten: zie www.bwired.nl

op het antwoordapparaat. Zelfs de weegschaal geeft het gewicht van de gezinsleden door. De site trekt massaal bezoekers, de afgelopen vier jaar twee miljoen. Knuvers, een IT-consultant bij KPN, vindt het prachtig: “Privacy? Wat maakt het uit of mensen weten hoeveel ik weeg. En in huis hangen geen camera’s, daar zouden we ons niet prettig bij voelen. Waarom ik het doe? Ik ben een idealist. Ik wil laten zien wat je kunt doen met domotica, zoals de combinatie van telematica, techniek en computers in huis (‘domus’) heet. En vooral: hoeveel energie je ermee kunt besparen.” En besparen doet hij. Bij Knuvers blijft nooit licht branden in een verlaten kamer – dat gaat automatisch uit. Als de koelkastdeur te lang open staat, klinkt een waarschuwend piepje. Knuvers ziet in een oogopslag hoeveel stroom een apparaat verbruikt. Kiezen voor de meest energiezuinige apparatuur is gewoonte geworden. Zelfs spaarlampen zijn taboe. Knuvers verlicht zijn huis zoveel mogelijk met LED-verlichting. Duur in aanschaf, maar aanmerkelijk zuiniger en met een veel langere levensduur. “Met domotica kan een gezin makkelijk een kwart besparen op zijn energieverbruik. En dat zonder concessies te doen aan luxe. Die boodschap wil ik uitdragen: domotica maakt het leven comfortabeler en helpt je energie besparen.”

22 nieuwe energie

Bij De Rijn komt talent boven drijven “Zelfs in kinderen die proestend oefenen voor hun A-diploma, herkennen we het talent.” Bij zwemclub De Rijn uit Wageningen komt talent altijd boven drijven. De club is dan ook een van de tien winnaars van De Springplank, een competitie van E.ON en zwembond KNZB.

Trainer Peter Dam

nieuwe energie 23

Het geheim van De Rijn? “Het lijkt zo logisch als wat, maar het gebeurt nauwelijks: maak kleine kinderen die beginnen met zwemlessen enthousiast voor de zwemsport en begeleid ze op hun weg naar topsport”, zegt Arnold Groot Koerkamp, voorzitter van de wedstrijdafdeling van De Rijn. WZ&PC De Rijn is een relatief kleine club – 450 leden – met drie hoofdafdelingen: diplomazwemmen ABC, wedstrijdzwemmen en waterpolo. De club won de prijs vanwege zijn goede (opleidings)beleid en de wens om dit verder te professionaliseren. Dat begint al met de ledenwerving. De coaches van de club struinen het hele jaar tijdens de zwemlessen door het gemeentelijke Sportfondsenbad. “Zelfs in kinderen die proestend voor hun A-diploma oefenen, herkent de kenner het talent”, zegt Groot Koerkamp.

Zelfs in kinderen die proestend voor hun A-diploma oefenen, herkent de kenner het talent. Zwemles Zijn club leidt ook zelf kleine kinderen op voor het zwemdiploma. Dan zijn ze maar vast lid. Zoals ooit de Wageningse Annelies Maas. Zij won in 1980 in Moskou Olympisch brons op de 4x100 meter vrije slag. Daar is de club nog altijd trots op. De combinatie van diplomazwemmen en wedstrijdzwemmen is voor een zwemclub bijzonder. “Het bad verzorgt net als wij zwemlessen aan kleine kinderen. Het verschil is dat wij het accent leggen op het sportieve aspect, met veel aandacht voor techniek. De lessen van het bad zelf zijn vooral gericht op veilig leren zwemmen.” Het zwembad en de vereniging beschouwen elkaar als partners. “Wij hebben uitstekende contacten met het Sportfondsenbad. We huren het bad duizend uur per jaar en zijn daarmee de grootste klant. Ze vinden het prima als wij scouten tijdens hun lessen. Dat levert hen alleen maar nieuwe vaste klanten op”, zegt Groot Koerkamp.

FOTO ’S: JAN VAN DE R PLOEG

Wedstrijdzwemmers Dat het systeem werkt, bewijst de wedstrijdafdeling van De Rijn met zo’n veertig meer of minder fanatieke zwemmers in de leeftijd tot 18 jaar. “Allemaal eigen kweek en uit diplomazwemmen gescout”, vertelt Groot Koerkamp. Enkelen horen in hun leeftijdscategorie bij de

top van Nederland. Zij trainen vier tot zeven keer in de week. De prijs van 2.500 euro wordt besteed aan de verdere professionalisering van de wedstrijdtrainingen. De Rijn drijft spreekwoordelijk op de tomeloze inzet van vrijwilligers, die worden ondersteund door één professional: trainer Peter Dam. “Elke maand gaan we met onze wedstrijdzwemmers naar het Pieter van de Hoogenband Zwemstadion in Eindhoven”, vertelt hij. “De huur van dat bad is flink verhoogd, dus die 2.500 euro zijn welkom. In Eindhoven kunnen we bovendien trainen in een 50-meterbad, bij ons in Wageningen hebben we alleen een 25-meterbad. Geloof het of niet: voor een zwemmer is één keer 50 meter fundamenteel anders dan twee keer de helft.”

Toppers De club boft met Dam als trainer. Hij steekt veel meer uren in het begeleiden van de zwemmers dan op grond van zijn vergoeding verwacht kan worden. “Ik hoef er geen hoofdinkomen mee te verdienen, dus het kan.” Dam begeleidt zelf de ‘toppers’ van 12 jaar en ouder. Verder schrijft hij de trainingsschema’s, waarmee de vrijwillige coaches aan de

Voorzitter Arnold Groot Koerkamp

slag gaan. “Maar als er vragen zijn, probeer ik altijd bij te springen.” Leren zwemmen, plezier maken én presteren gaan bij De Rijn hand in hand, zegt Groot Koerkamp. “Natuurlijk kunnen we geen garantie geven dat we kampioenen afleveren. Soms zien we talent afhaken, dan gaat zo’n jongen liever voetballen. Jammer. Maar ook als ze niet elke ochtend hard willen trainen, blijven ze welkom om op een lager pitje te zwemmen. Het is hier geen rigide prestatiefabriek.”

Sponsorgeld voor zwemplannen Het komt niet vaak voor dat 110 zwemverenigingen meedoen aan dezelfde competitie. Toch gebeurde dat het afgelopen najaar. Van de clubs werd verwacht dat ze plannen presenteerden, die op de langere termijn de zwemprestaties van hun leden of het verenigingsleven een impuls geven. Met de wedstrijd – onder de naam De Springplank – daagden de KNZB en hoofdsponsor E.ON zwemclubs uit tot meer professionaliteit en ‘sponsorbewustzijn’. De tien beste plannen kunnen worden uitgevoerd met een eenmalig sponsorbedrag van 2.500 euro per winnaar. Op 14 februari reikte E.ON in aanwezigheid van KNZBdirecteur Jan Kossen de eerste cheque uit aan WZ&PC

De Rijn in Wageningen. De club gaat dat geld gebruiken voor de maandelijkse trainingen in het Pieter van de Hoogenband Zwemstadion in Eindhoven en betere faciliteiten voor krachttraining. De overige prijswinnaars zijn: De Dinkel uit Denekamp, De Dolfijn uit Amsterdam, Hellas-Glana uit Sittard, OZ&PC uit Losser, WVZ uit Zoetermeer, DAW-Finenzo uit Alkmaar, MNC Dordrecht, DZ&PC uit Drachten en Effel Swimmers PSV uit Eindhoven. Dit jaar organiseren E.ON en de KNZB weer een Springplank. Vanaf september 2009 staat informatie daarover op www.eon.nl. Deelnemen kan tot 1 december 2009.

F OTO : ©PICS U NITED

24 nieuwe energie

E.Korting Speciaal voor onze lezers heeft Nieuwe Energie een aantal aantrekkelijke aanbiedingen samengesteld. Op de pagina hiernaast vindt u de kortingsbonnen. Knip de actiebon van uw keuze uit en lever deze in bij de betreffende aanbieder. Let op: lees ook de actievoorwaarden op de achterzijde van de bon.

De strijd om energie De vraag naar energie stijgt wereldwijd. Opkomende industrielanden als India en China hebben steeds meer olie en gas nodig. Intussen nemen de eigen voorraden van het westen af, waardoor ze steeds afhankelijker worden van de voorraden in vaak instabiele landen.

Ziedaar het scenario van de sluipende energiecrisis waarvoor de wereld zich gesteld ziet. In zijn boek ‘De strijd om energie – hoe de groeiende honger naar olie en gas de wereld in een crisis stort’ analyseert auteur Roy Op het Veld de ontwikkelingen in de wereld op energiegebied. Op het Veld sprak onder meer met tientallen deskundigen uit het bedrijfsleven en de overheid in binnen en buitenland. Hij stelt dat de enige oplossing voor het energievraagstuk én

het klimaatprobleem de ontwikkeling is van alternatieve energiebronnen, zoals zonneen windenergie. Maar dit zal vooralsnog niet voldoende zijn om aan de groeiende vraag te kunnen voldoen. Helder en toegankelijk geschreven schetst ‘De strijd om energie’ een weinig rooskleurig perspectief van een crisis en een toenemende internationale concurrentiestrijd om energie. Iedereen die geïnteresseerd is in de actuele ontwikkelingen op het gebied van klimaat en energie zal dit boek met groeiende onrust lezen en de volle omvang van het probleem inzien. Lezers van Nieuwe Energie maken kans op een van de vijftien gratis exemplaren van dit boek ter waarde van  19,90. Zie de actiebon op pagina 25.

Beleef het

PSV stadion

Altijd al eens de kleedkamer van de PSV Selectie willen zien? Beleef de wereld van het Philips Stadion met de PSV Stadiontour! Tijdens de anderhalfuur durende tour bezoekt u bijzondere plaatsen in het stadion zoals het perscentrum, de luxe Business Club en de geheel vernieuwde bestuurs- en sponsoretage. Enkele hoogtepunten zijn

natuurlijk het bezoek aan het veld, de spelerstunnel en de kleedkamers! De deelnemers aan de PSV Stadiontour krijgen een drankje en na afloop gratis een luxe PSV-sjaal. Ook wordt er een gesigneerde voetbal verloot. Lezers van Nieuwe Energie maken kans op twee van de dertig gratis kaarten voor de PSV Stadiontour op 23 mei, 11:00 uur. Zie de actiebon op pagina 25.

Relaxen bij Euro

Relais

Euro Relais biedt sinds 1980 een ruime keus in zeer bijzondere vakantiehuizen in heel Europa. Of u nu met z’n tweeën bent, met het hele gezin of met een groep, op zoek naar een weekendje weg of een weekje vakantie: bij Euro Relais is alles mogelijk. Het aanbod varieert van landhuizen tot villa’s, van eco-gîtes tot chalets en van boerderijen tot molens. In het aanbod vindt u ook ecohuizen. Een voorbeeld hiervan is ‘Biogite 100% Nature’, een vakantiehuis vol comfort en ecologisch vernuft. Deze

bijzondere vakantiewoning voor vier personen ligt vlakbij het kleinste Belgische stadje Durbuy in de Ardennen. Het vakantieverblijf heeft het certificaat Panda WWF, wat aangeeft dat het huis voldoet aan diverse ecologische criteria. Zo is deze woning opgebouwd uit 100 procent natuurlijke materialen: natuursteen, hout, hennep en kalk. Duurzaamheid gaat hier hand in hand met comfort, zoals een jetstream douche. Lezers van Nieuwe Energie profiteren van 10 procent korting op de huurprijs van een vakantiewoning. Zie de actiebon op pagina 25.

nieuwe energie 25

Tot 10 % korting bij It’s

10 % korting op een vakantiehuis

Op het gehele assortiment A+/ A++ koelen- vriezen en A label drogers!

Ook op last minute boekingen!

Lezers van Nieuwe Energie krijgen met deze bon 10 % korting op het gehele It’s assortiment A+/ A++ koelen- vriezen en A label drogers. Zie achterzijde voor de voorwaarden.

Lezers van Nieuwe Energie profiteren van 10 % korting op de huurprijs van een vakantiewoning. Boek vóór 1 mei 2009 bij Euro Relais, voor een verblijf in 2009. Geldt ook voor last minute boekingen, zodat de korting kan oplopen tot meer dan  100,-. Zie achterzijde voor de voorwaarden.

F OTO : ©PICS UNITED

✂ PSV Stadiontour 23 mei 2009

Gratis ‘De strijd om energie’ Hoe de groeiende honger naar olie en gas de wereld in een crisis stort

Maak kans op 2 van de 30 gratis entreekaarten voor de PSV Stadiontour inclusief drankje. Winkelwaarde  12,50 p/p.

Maak kans op 1 van de 15 gratis boeken ‘De strijd om energie’ (winkelwaarde  19,90)

Zie achterzijde voor de voorwaarden.

Zie achterzijde voor de voorwaarden.

✂

Een kijkje achter de schermen!

Korting op abonnement Kidsweek Junior en Kidsweek Een halfjaar in de bus voor de prijs van een kwartaal! Voor Kidsweek Junior is het abonnement  20,- (ipv  34,50), voor Kidsweek  22,50 (ipv  42,50) Kidsweek Junior is een weekkrant voor kinderen van 7 tot 12 jaar. Elke week boordevol nieuws, prijsvragen, moppen strips. Kidsweek Junior ligt elke donderdag in je brievenbus. Vers van de pers! Kidsweek is een weekkrant speciaal voor jongeren van 12 tot 16 jaar. Met nieuws uit binnen- en bui-

tenland, wetenschap, sport, muziek, films, shownieuws en natuurlijk het laatste gamenieuws. Kidsweek ligt elke vrijdag in je brievenbus. Lezers van Nieuwe Energie kunnen nu gebruik maken van een spectaculaire aanbieding. Zie achterzijde voor de voorwaarden.

26 nieuwe energie

Geldig tot en met 30 april 2009

Geldig tot en met 2 mei 2009

Reserveren: www.eurorelais.nl of 040–2110101, onder vermelding van actiecode: EON-309. Uiterste boekingsdatum 30 april 2009 en alleen voor verblijven in 2009.

Deze bon geeft recht op 10 % korting op het gehele It’s assortiment A+/ A++ koelen- vriezen en A label drogers. Niet geldig bij folderaanbiedingen en aankopen via internet. In te leveren bij elk It’s filiaal in Nederland.

Korting alleen geldig op het huurtarief (niet op bijkomende kosten). Niet in combinatie met andere aanbiedingen en voor reeds gemaakte boekingen.

Kijk voor het dichtsbijzijnde It’s filiaal bij u in de buurt op www.itsonline.nl.

Geldig tot en met 27 april 2009

Geldig tot en met 27 april 2009

Volledig invullen (*) en in een envelop sturen naar E.ON Benelux, redactie Nieuwe Energie, antwoordnummer 10018, 5600 VB. Postzegel niet nodig.

Deze bon geldt alleen voor de PSV Stadiontour op 23 mei 2009, aanvang 11:00 uur. Vervoer van en naar het Philips Stadion en eventuele parkeerkosten zijn voor eigen rekening. Maximaal 30 personen (15 x 2), maximaal 2 entreekaarten per adres. Winnaars ontvangen uiterlijk in week 19 schriftelijk bericht. Volledig invullen (*) en in een envelop sturen naar E.ON Benelux, redactie Nieuwe Energie, antwoordnummer 10018, 5600 VB. Postzegel niet nodig.

✂

Naam:

Naam:

Adres: Postcode:

Adres:

Woonplaats:

Postcode:

Telefoon: Klant van E.ON:

Woonplaats:

Telefoon: Ja

Nee Klant van E.ON:

Ja

Geldig tot en met 2 mei 2009 Hoe kun je gebruik maken van deze aanbieding? Vraag eerst aan je ouders of je een abonnement mag op Kidsweek Junior of Kidsweek. Ga dan naar www.kidsweek.nl/eon om je aan te melden voor een halfjaarabonnement tegen de prijs van een kwartaalabonnement. Voor Kidsweek Junior is het abonnement  20,- (ipv  34,50), voor Kidsweek  22,50 (ipv  42,50). Let op: het abonnement stopt automatisch na een half jaar!

Nee

* Alleen volledig ingevulde bonnen worden geaccepteerd.

✂

* Alleen volledig ingevulde bonnen worden geaccepteerd.

nieuwe energie 27

Bespaar me . . . ILLUSTRATIE: RONA LD SLA B B ERS

De rubriek Bespaar me . . . laat zien hoe u simpel en zonder poespas zelf energie kunt besparen.

Wassen & Drogen Kleine wasjes, grote wasjes...een wasmachine en wasdroger behoren tot het standaardpakket van Nederlandse huishoudens. Slim wassen en drogen bespaart u energie. Wasmachine Wasmachines zijn tegenwoordig een stuk zuiniger, zowel met stroom als met water. Bijna alle nieuwe wasmachines dragen minimaal het B-label. Dat is de op een na zuinigste categorie in een schaal van A tot G. Het loont de moeite om wasmachines van voor 1985 te vervangen. De aanschafkosten heeft u in ongeveer zes jaar terugverdiend. Let bij uw aankoop op het energielabel. Het allerzuinigst is een machine met AAA-label.

Hotfill Wasmachines moeten koud leidingwater eerst elektrisch opwarmen. Dat kost veel energie. Een hotfill voorziet de machine meteen van warm

Kies, als het mogelijk is, voor een hotfill. Het kost u enkele honderden euro’s meer in aanschaf, maar u bespaart tot 35 procent op het energieverbruik van uw wasmachine. Als u de hotfill aansluit op een zonneboiler of warmtepomp, kan dat oplopen tot 40 procent.

Was efficiënt, met een volle trommel. Kies, indien mogelijk, voor het energiebesparende programma. En was altijd op een zo laag mogelijke temperatuur. Een katoenwas op 40°C verbruikt 0,5 kWh aan energie. Dezelfde was op 60°C het dubbele en op 90°C het driedubbele. Uitzonderingen daargelaten is heet wassen niet nodig. De huidige wasmiddelen werken prima bij 40°C en zelfs bij 30°C.

Gebruik

Wasdroger

Even snel een wasje erin gooien en op hoge temperatuur wassen? Lekker makkelijk, maar het kost onnodig veel energie en dus geld. Door ‘bewuster’ en minder vaak te wassen, kunt u flink besparen op uw energierekening.

Anders dan wasmachines zijn de meeste elektrische wasdrogers ware energieslurpers. Een gemiddeld huishouden

water via een aparte warmwaterleiding of warmwatervoorziening in de wasmachine zelf.

verbruikt jaarlijks 3.400 kWh aan energie. De wasdroger neemt daarvan 600 kWh voor zijn rekening, meer dan een zesde van het totale verbruik in een gezin. Gasdrogers of warmtepompdrogers zijn aanmerkelijk zuiniger, maar zeldzaam en niet altijd geschikt. De goedkoopste manier om te drogen is de was ophangen, liefst buiten. Toch een elektrische wasdroger? Kies dan voor een (duurdere) met A-label. De extra investering verdient u binnen enkele jaren terug. Zorg ook dat uw was goed is gecentrifugeerd in de wasmachine voor u het in de droger stopt. Maak tevens gebruik van het energiebesparende droogprogramma en kies voor ‘strijkdroog’ in plaats van kastdroog.

Toe aan een nieuwe, zuinige wasdroger, koelkast of vriezer? Maak dan gebruik van de speciale aanbieding van It’s voor lezers van Nieuwe Energie op pagina 25.

28 nieuwe energie

Meelopen met . . .

verkoper Ruben Schouwenaar

Honderden medewerkers van E.ON Benelux doen dagelijks hun uiterste best voor de klant. Wie zijn die medewerkers en wat beweegt hen? De rubriek ‘Meelopen met...’ beschrijft hun dagelijkse werkzaamheden. In deze editie: Ruben Schouwenaar met zijn collega’s. Zij werven huis-aan-huis nieuwe

FOTO ’S : ROB NIE MANT SVE RDRIE T

klanten voor E.ON.

Collega Stijn in gesprek met een potentiële klant.

Klanten werven voor E.ON? Dat is hard werken voor Ruben Schouwenaar (26) en zijn collega’s Marco Snitselaar (20) en Stijn Popelier (19). Vijf dagen per week, acht uur per dag trekken ze langs de huizen om de bewoners te overtuigen van de voordelen van energie van E.ON. Dat doen ze met verve. Ruben, Stijn en Marco zijn in dienst van een gespecialiseerd bedrijf dat huis-aan-huis (door-to-door in jargon) de verkoop verzorgt van energiecontracten. Maar met hun rode jas met wit E.ON-logo zijn ze duidelijk herkenbaar als vertegenwoordigers van E.ON. Op hun jas is een pasje met pasfoto bevestigd. En desgevraagd kunnen ze altijd hun legitimatiebewijs tonen. Vandaag gaan ze aan de slag in Den Bosch. In een buurt met veel appartementen lopen ze trap of trap af. “Daar blijven we lekker slank bij”, lacht Ruben. Zijn goede humeur is onverwoestbaar. Met niet aflatende inzet en enthousiasme gaat hij steeds een deur verder. “Goedemiddag, ik ben van E.ON. Mag ik u iets vertellen over de voordelen van de energie van E.ON?.” En als de bewoner aangeeft geen interesse te hebben: “Jammer, maar ik wens u nog een hele prettige dag verder.”

nieuwe energie 29

Goed verhaal Soms wordt hij binnengevraagd. Dan is het zaak een goed verhaal te vertellen, zegt Ruben. “Om een product te kunnen verkopen, moet je er zelf echt in geloven. Daarom hebben we eerst een gedegen opleiding gehad en kunnen we mensen met goede argumenten overtuigen. Ondanks een scherpe, concurrerende prijsstelling is E.ON geen prijsvechter. Prijs is dus niet altijd het doorslaggevende verkoopargument. Wij vertellen daarom liever dat E.ON duurzaamheid en betrouwbaarheid ook hoog in het vaandel heeft. En dat ruim 30 miljoen tevreden klanten in heel Europa dat waarderen.” Geen makkelijke boodschap, weet Ruben: “Mensen zijn, zeker op dit moment, gevoelig voor directe financiële voordeeltjes. Daarbij is energie voor velen nog steeds een moeilijk product. Overstappen naar een andere producent? Dat vinden ze gedoe. Of ze vrezen voor afsluiting of een administratieve chaos. Gelukkig kunnen we dat weerleggen: E.ON zorgt overal voor, dus overstappen is heel gemakkelijk.”

Stijn vult aan: “Het geeft een goed gevoel als je een contract verkocht hebt.” Tijdens de verkoop houden de verkopers zich altijd aan de strenge verkoopregels die E.ON hanteert. Een beetje aandringen mag, maar het mag nooit tot irritatie leiden. Als iemand aangeeft geen belangstelling te hebben, staken de verkopers het gesprek. Ruben: “Een voet tussen de deur: dat is het beeld dat veel mensen hebben van ons werk. Maar dat zullen wij nooit doen.”

Tevreden Ruben wil graag verkopen, maar alleen als mensen het willen. “Een goede verkoper is namelijk alleen tevreden als zijn klanten dat ook zijn. Hij wil dat ze met overtuiging zijn product hebben gekocht. Wij zullen bijvoorbeeld nooit een contract verkopen aan mensen die het eerst met hun partner willen overleggen of die de aanbieding niet goed begrijpen. Dan laten we een kaartje

Contact In de eerste vijf à tien seconden moet het gebeuren, leert Marco, die nog maar kort in dienst is, van zijn twee meer ervaren collega’s. Marco is leergierig. Hij weet dat een goede verkooptechniek bepalend is voor zijn succes. “Probeer direct contact te maken, maar dring mensen niets op en vooral: luister”, vertelt Ruben hem. “Wat wil de klant en hoe kun jij daarop inspelen? In een persoonlijk gesprek kun je uitleg geven over de energiewereld en meteen vragen beantwoorden. Dat waarderen mensen.” Wij zijn adviseurs die energiecontracten verkopen en daarmee willen scoren”, zegt Ruben.

Van links naar rechts: Marc, Stijn en Ruben: “E.ON zorgt overal voor.”

achter met een telefoonnummer zodat ze ons kunnen bellen als ze met hun partner of kinderen hebben gesproken. We komen dan gewoon terug voor een tweede bezoek, desnoods ‘s avonds.” Het is prachtig werk, vindt Ruben: “Elke dag is anders. Je ontmoet zoveel verschillende mensen. Met sommigen maak je grapjes, andere mensen vertellen je soms persoonlijke dingen. Daar moet je mee om kunnen gaan.” Stijn vult aan: “En dan de vrijheid: we kunnen onze dag helemaal zelf invullen en niemand die je op je vingers kijkt. De hele dag op kantoor? Ik moet er niet aan denken. Daarvoor ben ik teveel een vrijbuiter. Maar we nemen ons werk wel serieus, hoor. Zo evalueren we elke ochtend de voorgaande dag: wat ging er goed, wat kan er beter?”

Eerlijk Toch kan niet iedereen de komst van de verkopers waarderen. Ruben: ”Het gebeurt soms dat mensen de deur dichtgooien voor we ons hebben kunnen voorstellen. Dat hoort erbij en we laten we ons er niet door uit het veld slaan. We zijn mensen die op een eerlijke manier ons brood proberen te verdienen. En we zijn professionals: dus wat er ook gebeurt, we blijven correct.” En verder gaan ze weer langs de deuren. Bij de volgende deur wordt hun inzet beloond. Ruben treft een bewoonster die met E.ON in zee wil gaan. “En het was nog een hele leuke dame ook,” lacht hij. Ach ja, jongens zijn het. Maar aardige jongens. Op naar de volgende deur.

30 nieuwe energie

Vragen? Ellen weet raad! Ellen is de virtuele medewerkster van E.ON. Ze beantwoordt vragen van klanten via de website www.eon.nl en in Nieuwe Energie.

Welke temperatuur adviseert u in huis overdag en ‘s nachts? ”Dat hangt van uw behoefte af. Maar bedenk dat u met elke graad lager stoken 7 procent bespaart op uw stookkosten! Zet in ieder geval de verwarming 5 graden lager als u uw huis voor een aantal uren verlaat of een uur voordat u naar bed gaat.”

ken in de vorm van elektriciteit of warmte. Een voorbeeld hiervan is afvalverbranding.” Hoe is E.ON bereikbaar? “E.ON is bereikbaar via diverse formulieren op www.eon.nl, e-mail: [email protected] en telefonisch: 0900-0601 ( 0,10 p/m).

Wat is Energyfromwaste? “Daaronder verstaan we het gebruik van afval als brandstof om energie op te wekHeeft u een ook vraag voor Ellen? Misschien heeft iemand anders uw vraag al een keer gesteld. Op de website www.eon.nl vindt u onder meer een lijst met veelgestelde vragen en de antwoorden daarop. Makkelijk en snel.

Verhuizen Geef uw verhuizing tien dagen voor het verhuismoment door aan de energieleverancier van uw oude én uw nieuwe woning. Bij E.ON kan dat telefonisch, via internet en per e-mail. Contactgegevens zie hieronder.

Betalen Met vragen over automatisch betalen, uw jaarafrekening of het veranderen van uw voorschotbedrag kunt u onze Klantenservice bellen of mailen. Even langskomen kan ook. Contactgegevens zie hieronder.

Klachten Heeft u een klacht over E.ON stuur

dan een brief naar E.ON of vul het klachtenformulier in op internet. Contactgegevens zie hieronder.

Storingen Gas- en elektriciteitsstoringen kunt u doorgeven aan het gratis nationaal storingsnummer: 0800-9009.

Q-ENERGY Q-ENERGY adviseert over energie en verzorgt de verkoop, de verhuur en het onderhoud van CV-ketels. Zie: www.q-energy.nl of bel 040-2383808. Bezoekadres: Nachtegaallaan 15, 5613 CM Eindhoven.

Adressen en telefoonnummers Post E.ON Benelux Postbus 2402 5600 CK Eindhoven

Telefoon Klantenservice E.ON: 0900-0601 ( 0,10 p/m). Bereikbaar van maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 17.30 uur.

Bezoek (ook Klantenbalie) E.ON Benelux Dr. Holtroplaan 2-28 5652 XR Eindhoven Klantenbalie geopend van maandag t/m vrijdag van 8.30 tot 16.00 uur.

E-mail [email protected] Internet www.eon.nl

Colofon Nieuwe Energie is een uitgave van E.ON Benelux voor (toekomstige) klanten in Nederland. Redactie Paul Sparnaaij (hoofdredactie), Denise Wieldraaijer (redactie), Johan Nebbeling (eindredactie), Willem de Bruijn (art-direction), Jacinta Janmaat (advies) Redactieadres E.ON Benelux Postbus 2402 5600 CK Eindhoven [email protected] Concept, realisatie en vormgeving BLADEN&CO, Utrecht Redactionele advisering Pilgrims Productions, Beusichem Tekstbijdragen Mariette Baks, Niels Elzenga, Johan Nebbeling, Jos Steehouder Productie Effector, Rotterdam Verspreiding “De Weekkrant” uitgever: Wegener huis-aan-huiskranten Nieuwe Energie verschijnt 4x per jaar in een oplage van 215.000. De inhoud van deze uitgave wordt met grootste zorg samengesteld. Aan lezersaanbiedingen en teksten kunnen geen rechten worden ontleend. Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van artikelen of beeldmateriaal, is toestemming nodig van E.ON Benelux. In de meeste gevallen zal die graag worden verleend. De mening van personen of organisaties in de artikelen vertegenwoordigt niet het standpunt van E.ON, tenzij nadrukkelijk aangegeven.

nieuwe energie 31

E.puzzel Horizontaal 1. Engelse vlaktemaat 5. Opschik 9. Speelkaart 11. Algemene Vergadering 12. Kunstenaar 13. Windmolen 15. Firma(afk.) 16. Amsterdamse Tijd 17. Voorzetsel 21. Vluchtige stof 23. Operatiekamer 24. Stand 27. Gekweekt voor biodiesel 28. Toejuiching 29. Bevel 30. Vindplaats aardgas 38. Regeringsreglement 40. Pensioenfonds 41. Aanmeldingscentrum 42. Noot 43. Verklaring 45. Warboel 47. Gereed 48. Uitermate.

Winnaars vorige E.puzzel E.puzzel 1 9

2

3

10

4

5

11

6

7

8

12

13

14

15 16

17 21

18

22

19

23

27

20

24

25

26

34

35

36

28

29 30 38

39

31

32

33

40

41

37

42

De oplossing van de E-puzzel in Nieuwe Energie 4 van december 2008 was: Prytaneion (Griekse vuurtempel). De winnaars zijn: A. Tielemans, J. Dekkers op den Buys, P. Wolfs, J. Dekkers (Eindhoven), K. Jans, W. Mercx (Best), E.Timp, L. Lankheet (Waalre), T. Luijten (Bergeijk), J. van der Voort (Geldrop). De extra prijs is gewonnen door: H. v.d. Heuvel, M. der Kinderen, A. v.d. Schans (Eindhoven), A.v.d. Stappen, A. Relou (Heeze), J.v.d. Eijnden (Nuenen), R. Vervlossen (Budel), T. Tesselaar (Alkmaar), J.Zonneveldt (Duivendrecht), fam. Wigman (Bladel).

E.puzzelkids De oplossing van de E.puzzelkids was: olielamp, gloeilamp, tl-buis, spaarlamp, LED. De winnaars zijn: Xander van Mol, Jens van Bavel, Jamie van den Meijdenberg, Fleur Lemmens, Niels Vaggel (Eindhoven), Yvonne Wijnands, Roy Kampermans (Veldhoven), Yvonne Zunderman (Geldrop), Linda Schoenmaker (Schiedam), Rosina Frans (Usquert).

Verticaal 43 44 45 46 1. Soort verzekering 3. Tijdperk 4. Rijksverzekeringsbank 5. Stoom47 48 en gascentrale 6. Motorschip 7. Europese voetbalunie 8. Kleinigheid 9. Brandstof centrale1 Den40 Haag18 20 44 12 47 4 27 45 48 13 33 36 37 19 39 11 26 35 10. Gas uit steenkool 12. Plus 1 40 18 20 44 12 47 4 27 45 48 13 33 36 37 19 39 11 26 35 14. Persoonlijk vnw. 18. Geloof 19. Ter attentie van 20. Lengtemaat 22. ZangstemHorizontaal 25. Domina 26. Chinese kan ook: maat 28. Uitroep van medelijden oplossing opSpeelkaart een briefkaart 2. Engelse vlaktemaat -Zet 5. de Opschik - 9. - 11.Mailen Algemene Vergadering - 12. Kunstenaar - 13. [email protected]. 31. Zozo 32. Kelner 33. Cent per en stuur deze voor 27 april 2009 Windmolen - 15. Firma(afk.) - 16. Amsterdamse Tijd - 17. Voorzetsel - 21. Vluchtige stof - 23. Vergeet uw naam, adres gesprek(afk.) Operatiekamer 34. Mexicaans gerecht naar:- 27. Gekweekt voor biodiesel - 24. Stand - 28.niet Toejuiching - 29.enBevel - 30. telefoonnummer te vermelden. 35. WeerklankVindplaats 36. God van de liefde E.ON Benelux, aardgas - 38. Regeringsreglement - 40. Pensioenfonds - 41. Aanmeldingscentrum - 42. Over de uitslag wordt niet 37. Vogelverblijf Nieuwe- Energie 38. Haal Huivering - Redactie Noot - 43.39.Verklaring 45. Warboel 47. Gereed - 48. Uitermate. gecorrespondeerd. Postbus 2402, 5600 CK Eindhoven 44. Ter attentie 46. Duitse N.V.

Verticaal

Help1.Leon Soort verzekering - 3. Tijdperk - 4. Rijksverzekeringsbank - 5. Stoom- en gascentrale - 6.

Motorschip - 7. Europese voetbalunie - 8. Kleinigheid - 9. Brandstof centrale Den Haag - 10. Gas uit

Dit is Leon. Hij zoekt de bewoner van de boom. steenkool - 12. Plus - 14. Persoonlijk vnw. - 18. Geloof - 19. Ter attentie van - 20. Lengtemaat - 22. Jij kunt hem helpen. Vul steeds de eerste letter Zangstem - 25. Domina - 26. Chinese maat - 28. Uitroep van medelijden - 31. Zozo - 32. Kelner - 33. van het woord in op de stam. De naam van de Cent per gesprek(afk.) - 34. Mexicaans gerecht - 35. Weerklank - 36. God van de liefde - 37. boombewoner verschijnt dan vanzelf.

Vogelverblijf - 38. Haal - 39. Huivering - 44. Ter attentie - 46. Duitse N.V.

Zet je oplossing op een briefkaart en stuur hem voor 27 april naar E.ON Benelux, Nieuwe Energie, Postbus 2402, 5600 CK,W A A A S Eindhoven. Mailen kan ook: [email protected]. T U A Vergeet niet je naam, adres en leefijd te vermelden. Onder de R A goede inzendingen worden prijzen verloot. D O D Zoek de boombewoner Vul steeds de eerste letter van het woord in op de stam. De boombewoner vormt zich dan vanzelf! 1 Deze lamp is een stuk zuiniger dan de gloeilamp 2 Dit kun je maken van hout. Je kijkt er nu naar! 3 Komt uit het stopcontact en uit Leons neus W A R 4 Deze gele, zure vruchten groeien aan een boom 5 Mensen kappen bomen voor het . . . 6 Een boom heeft één stam en meerdere . . .

G A S R U K

C A R B O O A S L G E N T A S L O A B R I T L E L A A R

Leon & Kidsweek R E S V E T B I N E K G R T K A D O V A C C H T E P A C G C H H O O

M U K S E R F A A T M S E L T I E E R E N R E A O S G S T

M T E K R A C H T C E N T R A L E

Leon staat vaak in Kidsweek Junior en Kidsweek, twee leuke kranten speciaal voor kinderen en jongeren. Als lezer van Nieuwe Eenrgie kun je veel korting krijgen op een abonnement op Kidsweek Junior en Kidsweek. Kijk snel op pagina 25!