2007
nr.
1/2
StadenGroen Nieuw groen voor IJburg en Zuidas
Parken op IJburg
4
Theo van Goghpark
6
Joris Ivensplein
9
Ed Pelsterpark
11
Brand Dirk Ochsepark
12
Proefeiland
13
Steigerpark
14
Diemerpark
15
Geuzenbos
20
Gijsbrecht van Aemstelpark
24
Beatrixpark
28
Amsterdam heeft een rijke erfenis aan groen. Denk aan onze prachtige parken, de tienduizenden bomen in de straten en de groene scheggen die vanuit het ommeland de stad in steken. Waar je ook woont in Amsterdam, je bent altijd snel in een groene omgeving. Dat is wat Amsterdam tot zo’n aantrekkelijke stad maakt. Amsterdammers kunnen kiezen uit een rijk palet van groen. Naast het behouden van het mooie groen dat de stad al heeft is het belangrijk om nieuw groen toe te voegen in de vorm van stadsFoto: Jean Pierre Jans parken in stedelijke vernieuwingsgebieden en nieuwe wijken. Parken zijn heel belangrijk voor een leefbare stad en voor de gezondheid van de mensen. Een aantrekkelijke stad is ook een vestigingsfactor voor bedrijven. Een goed functionerend park begint bij een mooi ontwerp dat aansluit op de wensen van de bezoekers. De getoonde ontwerpen in deze uitgave van Stad en Groen waarborgen die kwaliteit. Marijke Vos, Wethouder Groen
Het Diemerpark biedt ruimte aan allerlei vormen van recreatie. The Diemerpark provides space for all kinds of recreation.
Auteurs: Chris van Gent Maaike Maréchal Heiko Miskotte Ton Muller Geert Timmermans
Nieuw groen voor IJburg en Zuidas Stadsparken zijn een onmisbaar onderdeel geworden van Amsterdam. Ze zijn een geschikte plek om te wandelen, fietsen, sporten, picknicken of eenvoudigweg van de natuur te genieten. Ook zijn het ideale ontmoetingsplekken voor alleenstaanden en bieden ze jongeren een eigen plek. Voor veel gezinnen zijn parken een ‘groene woonkamer’ die een mooie locatie voor feestjes kan zijn. Verder dragen ze bij aan de verbetering van de luchtkwaliteit in de stad. Redenen genoeg voor de gemeente om de komende jaren te investeren in parken en groenscheggen. Vanwege de bouw van IJburg en ontwikkeling van Zuidas heeft Amsterdam behoefte aan nieuwe en verbetering van een aantal bestaande parken. Daarom heeft de dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam ontwerpen gemaakt voor de aanleg van zeven nieuwe parken op IJburg. Voor het Beatrixpark en Gijsbrecht van Aemstelpark bij Zuidas heeft de dienst herinrichtingsontwerpen gemaakt. Vrijwel al deze gebieden zijn of worden intensief gebruikte buurtparken. Hoe gaan deze parken eruit zien? Wat maakt deze gebieden bijzonder?
2
StadenGroen
StadenGroen
3
IJburg: Haven- en Steigereiland Haven- en Steigereiland zijn de eerste twee eilanden
Noordbuurt is een compacte kleine wijk, gebouwd ach-
van de nieuwe Amsterdamse wijk IJburg die in het
ter een hoge dijk. In de Zuidbuurt biedt de uitgifte van
IJmeer zijn gebouwd. Elk eiland heeft een eigen steden-
kavels ruimte aan individuele opdrachtgevers en zelf-
bouwkundige opzet. Het ontwerp van Haveneiland
bouw. Tenslotte ligt de Waterbuurt in het binnenwater.
bestaat uit een raster van lange rechte straten waaraan
Hier komen voornamelijk woonarken te liggen die ook
grote bouwblokken staan. Haveneiland heeft een geva-
ontwikkeld worden in particulier opdrachtgeverschap.
rieerde stedelijke aanblik gekregen door een relatieve
4
hoge woningdichtheid, afwisseling van hoog- en laag-
Parken op IJburg Te midden van de bouwblokken
bouw en de betrokkenheid van veel architecten.
worden op Haveneiland vier parken aangelegd. Omdat
Steigereiland is in drie buurten onderverdeeld. De
de architectuur van de gebouwen divers is, is gekozen
StadenGroen
voor een ontwerp dat uitgaat van een rustige openbare
Zuidbuurt. Het buitendijkse Proefeiland is het oudste
ruimte. De parken en pleinen moeten samen een een-
eiland van IJburg en wordt als park ingericht. Tenslotte
heid vormen en dezelfde "taal spreken" als de straten,
ligt ten westen van IJburg het Diemerpark, waarvan
oevers en kades. Die eenheid ontstaat door het gebruik
de bodem sinds 2004 gesaneerd is. In een deel van
van materialen die steeds weer terugkeren, zoals antra-
dit park en op het Proefeiland krijgt de natuur de kans
ciet gekleurde betonnen muurtjes, greskeien, asfalt,
zich volop te ontwikkelen. De overige parken op IJburg
gras, bomen en parkmeubilair.
hebben een puur stedelijk karakter.
Op Steigereiland komen twee parken te liggen: het Steigerpark en het Proefeiland. Het binnendijkse Steigerpark gaat onderdeel gaat uitmaken van de
StadenGroen
5
Theo van Goghpark Verdiept park Het grootste park van Haveneiland is het Theo van Goghpark. Qua oppervlak is het vergelijkbaar met het Sarphatipark in stadsdeel Oud-Zuid. Het park bestaat uit een grote
De met bomen omgeven verdiepte open plek vormt een contrast met de omgeving. The sunken open space surrounded by trees contrasts with the surroundings.
verdiepte open plek die omgeven is door bomen. Zo ontstaat een naar binnen gekeerde ruimte die een contrast vormt met de lange diepe straten van Haveneiland en het weidse uitzicht over het IJ. Met uitzondering van enkele paden, sportveldjes en schoolpleinen bestaat de oppervlakte van het park uit gemaaid gras. Het Theo van Goghpark biedt plaats aan allerlei activiteiten, zoals sport, spel en picknicken. Maar ook voor wandelaars of zonaanbidders is het er prima toeven. De aanleg van het park wordt in 2007 voltooid.
6
StadenGroen
Plankaart van het Theo van Goghpark. Plan of the Theo van Goghpark.
Parkmuur Langs de hele westkant van het park - aan de Pampuslaan - loopt een grote hardstenen parkmuur. De hoogte van de muur varieert tussen 20cm en 2m. Het maaiveld stijgt met de muur mee. Met de opvallende vorm en de bomen op het verhoogde maaiveld krijgt het park aan deze kant een markant uiterlijk. Ter hoogte van de tramhalte wordt de muur onderbroken door een brede trappartij. Dit is de hoofdingang. De trap is de schakel tussen straat en park. Bij het oplopen van de trap laat de bezoeker de straat achter zich en betreedt bewust het park. De overige parkzijden zijn omgeven door lange zitmuren die het park in een strak kader plaatsen.
Theehuis en speelplek Midden in het park, aan de rand van de speelplaats, komt in de toekomst een theehuis. Naar verwachting wordt dit een populaire voorziening, omdat op Haveneiland veel tweeverdieners met kinderen wonen. Op hun ‘zorgdagen’ kunnen ouders daar een kop koffie drinken, terwijl hun kinderen zich vermaken op de speelplaats.
Het ‘verzonken veld’ Dicht bij de Pampuslaan ligt het ‘verzonken veld’: een 30cm verdiept basketbalveld. Om het veldje heen lopen twee traptreden die als tribune voor toeschouwers kan dienen.
Dwarsprofielen van (A) de open plek, (B) van de parkmuur, (C) de speelplek en het theehuis, (D) de hagenkamers en het 'verzonken veld'. Transverse views of (A) de open space, (B) the park wall, (C) the play area and tearoom, (D) the ‘chambers’ enclosed by hedges and the ‘sunken field’.
A
B
C
D
StadenGroen
7
Iets verderop ligt ‘de hagenkamer’, een speelplek die door een brede haag wordt omheind.
Licht en schaduw In het park groeien boomsoorten met kleine bladeren die veel zonlicht doorlaten, zoals de acacia en de valse christusdoorn. Deze maken grasgroei mogelijk en zorgen ervoor dat op het maaiveld een spel van licht en schaduw ontstaat. Ook zijn dertien volwassen platanen in het park geplant. Deze stonden oorspronkelijk in het RAI-gebied, maar moesten wijken voor de werkzaamheden aan de Noord-Zuidlijn.
Flexibel ontwerp Het duurt nog een aantal jaren totdat Haveneiland helemaal bebouwd is en alle woningen zijn betrokken. Met het toenemend aantal IJburgbewoners zal het gebruik van het park in de loop der tijd veranderen. Het ontwerp van het park speelt daar op in. Op korte termijn bestaat vooral behoefte aan een groene ruimte temidden van al het zand. Na een paar jaar gaan de scholen die aan het park liggen van start en krijgen twee schoolpleinen in het
Plataan uit het RAI-gebied verhuist naar z’n nieuwe stek. Transplanting plane trees from the RAI to their new home.
park een plek. Weer een aantal jaren later ontstaat behoefte aan een grote speelplaats en opent het theehuis zijn deuren. En op langere termijn, wanneer het aantal oudere mensen toeneemt, zou de brede grasstrook die deel uitmaakt van de westelijke parkmuur plaats kunnen maken voor een bloementuin. Of wellicht doet de hagenkamer dan niet langer dienst als speelplaats maar als jeu de boulesbaan.
Kunst Bij de aanleg van de IJtram is geld gereserveerd voor kunst langs de lijn. Het laatste kunstwerk in deze reeks krijgt een plek in het Theo van Goghpark. Uit vijf kunstenaars die een schetsontwerp voor een kunstwerk hebben gemaakt, is Paul de Reus geselecteerd. Zijn levensgroot beeld van een 4-persoonsgezin laat meerdere interpretaties toe en kan een ontmoetingsplek worden voor bezoekers.
8
StadenGroen
Het ‘4-persoonsgezin’ van Paul de Reus kan een ontmoetingsplek worden. The ‘4-person family’ by Paul de Reus can become a meeting place.
Joris Ivensplein Het ‘multifunctionele’ deel van het Joris Ivensplein. The ‘multifunctional’ part of the Joris Ivensplein.
Groen plein Het Joris Ivensplein is het meest westelijk gelegen groene plein van Haveneiland. Het is een verbreding van de Maria Austriastraat, de langste straat op Haveneiland. Het Joris Ivensplein is ongeveer 60m breed en circa 220m lang. Daarmee is het ongeveer even groot als het Hygieaplein nabij het Olympisch Stadion. Aan de lange zijden van het plein staan twee gebouwen die in hoogte verschillen. Het ene bouwblok telt 5 tot 6 verdiepingen, het andere bestaat uit maximaal 5 bouwlagen. De korte zijden van het plein bieden uitzicht op de straat. Aan de westkant is het water zichtbaar, via de oostkant kijkt men ver de straat in en ziet men het groen van het Ed Pelsterpark liggen. Het Joris Ivensplein is in 2006 geopend.
Brink van Haveneiland Als inspiratiebron voor het ontwerp diende de brink in Muiderberg. Midden in dat dorp ligt een grasveld waarop veel bomen groeien. Alleen de meest noodzakelijke plekken zijn verhard. Het bomenpatroon op het Joris Ivensplein lijkt erg op
De brink in Muiderberg diende als inspiratiebron voor het ontwerp. The village green in Muiderberg was the source of inspiration for the design.
StadenGroen
9
dat van de Muiderbergse brink; de bomen staan namelijk verspreid over het plein. Het profiel van beide plekken verschilt echter. Terwijl
Voorontwerp van het Joris Ivensplein. Preliminary design for the Joris Ivensplein.
het profiel van de brink vlak is, lopen de uiteinden van de grasvelden op het Joris Ivensplein op. Het middendeel bestaat uit een grote verharde vlakte van greskeien die aan de ingang grenst van zowel het winkelcentrum als de school. De inrichting is neutraal en open om flexibel gebruik mogelijk te maken. Kinderen kunnen hier zonder gevaar spelen omdat het plein autovrij is. Banken nodigen uit tot verblijf tussen de bomen. In het westelijke grasveld liggen vier grote cirkels van gietrubber waarop speeltoestellen staan. Deze kunnen door de aangrenzende basisschool worden gebruikt, maar zijn ook openbaar toegankelijk. Het oostelijke grasveld is een rustiger gebied. Hier staat een aantal banken dat uitzicht biedt op het plein. De afstanden tussen de aangrenzende gebouwen en het plein zijn niet even groot. Vanaf het aan de zuidkant gelegen winkelcentrum stapt men vrijwel direct het plein op. De gevel van het tegenoverliggende gebouw ligt echter verder weg van het plein. Op een baan asfalt kunnen kinderen spelen.
Platanen en acacia’s De platanen die kris kras verspreid staan over het plein gaan zorgen voor een groen dak. Aan de noordkant komt een rij acacia’s. Deze boom is ook gebruikt in de Maria Austriastraat en komt op het plein terug. Plein en straatruimte worden van elkaar gescheiden door een zitmuur.
10
StadenGroen
Lengteprofiel van het plein. Linear profile of the plain.
Ed Pelsterpark Impressie van het Ed Pelsterpark. De inrichting nodigt uit tot allerlei vormen van sport. Artist’s impression of the Ed Pelsterpark. The layout is an invitation to pursue all kinds of sport.
Een verhoogd park Het Ed Pelsterpark wordt een langwerpige ruimte van 120m lang en 80m breed. Aan drie zijden van het park lopen dwars- en parallelstraten. Aan de vierde zijde komt een gebouw dat onderdak gaat bieden aan een centrum voor vrije tijd, een sporthal, woningen en kantoren. Het hele park ligt 60cm hoger dan de omliggende straten. Daardoor raakt het park los van de omgeving en wordt het een zelfstandig gebied. Aan de straatzijde vangen zitmuren het hoogteverschil op. De functie van het park is vooral gericht op sport en beweging en sluit zodoende aan bij de voorzieningen die het aangrenzende gebouw krijgt. De oplevering staat gepland rond 2009.
Ruim baan voor sporters Het ontwerp van het Ed Pelsterpark bestaat uit drie onderdelen. Ten eerste ligt naast het grote gebouw een groot grasveld. Daar is ruimte om te frisbeeën, voetballen of kunnen kleinere kinderen een stukje rennen. Ook is er voldoende plek om te zonnen of te picknicken. Dit kan in het open veld, maar ook in de luwte van drie vrijstaande haagbeuken. Een breed pad van greskeien biedt zowel toegang tot het grasveld als het gebouw. Het tweede parkonderdeel ligt aan de andere kant van het grasveld. Op een brede strook van zwart asfalt strekt een basketbalveld zich uit. Even verderop kunnen skaters in actie komen op de half- en quarterpipe. Een bosje met meerstammige haagbeuken vormt het derde gedeelte van het park. Ruimtelijk gezien biedt het een groen Dwarsdoorsnede van het park. Transverse section of the park.
tegenwicht aan het tegenoverliggende gebouw. Tussen de bomen staan banken voor de rustzoekende bezoeker.
StadenGroen
11
Brand Dirk Ochsepark Groen aan het water Het enige park op Haveneiland dat aan het water komt te liggen is het Brand Dirk Ochsepark. Met een
Voorontwerp van het Brand Dirk Ochsepark. Preliminary design for the Brand Dirk Ochsepark.
breedte van ruim 60 en een lengte van bijna 130m wordt de ruimte vergelijkbaar met die van het Amstelveld. Het water zal meteen vanaf de straat zichtbaar zijn. Daardoor wordt de ruimte groter ervaren dan dat zij in werkelijkheid is. Naar verwachting is de aanleg van het park eind 2008 gereed.
Een glooiend park Over de hele lengte van het park geeft het maaiveld een duidelijke glooiing te zien. Met een hoogteverschil van bijna twee meter loopt het park van de straat richting de Polygoongracht af. Het overgrote deel van het park bestaat uit gras dat - net als bij het Wertheimpark in het centrum van de stad - doorloopt tot aan het water. Tussen gracht en park rijdt geen verkeer. Voetgangers kunnen vanaf de overkant van het water het park bereiken via een brug. Deze steekt ver het park in en deelt de ruimte in tweeën. De brug gaat vervolgens over in een greskeien pad. Een tweede pad loopt tussen het grasveld en een aangrenzend bouwblok door. In tegenstelling tot het maaiveld lopen deze paden niet af naar het water. De hoogteverschillen worden opgevangen door antraciet gekleurde betonnen muurtjes. Door het hele park heen staan wilgen en populieren die goed bij de sfeer van water aansluiten.
Sport en recreatie Het Brand Dirk Ochsepark leent zich prima als plek om te picknicken of een boek te lezen. De glooiingen zijn zodanig vormgegeven dat het park ook geschikt is voor sport. In de omliggende gebouwen zijn een school, kinderdagverblijf en vooral veel woningen gepland.
12
StadenGroen
Dwarsdoorsnede van het Brand Dirk Ochsepark. Transverse section of the Brand Dirk Ochsepark.
Proefeiland Verspreid over het park – alsof ze door het water zijn aangespoeld – liggen drie grijsgroene metalen objecten. Omdat ze vrij laag zijn kunnen ze prima dienst doen als bankjes. Spread across the park – as if washed ashore by the water – there are three grey-green metal objects. They are ideal for sitting because they are fairly low.
Lage ligging Ten noorden van de IJburglaan ligt het Proefeiland, dat in 2001 is aangelegd. Dit eerste IJburgeiland wordt eind 2007 als park ingericht. Bijzonder is de lage ligging, namelijk 1m boven NAP. Een verbindingsdam doorsnijdt het park waardoor een buitendijks en een smaller binnendijks gebied ontstaat. Het buitendijkse deel kan door de lage ligging bij extreem hoge waterstanden onder water komen te staan.
Impressie van het toekomstig Proefeiland. Impression of the future Proefeiland.
Ruige inrichting Het ontwerp van het park voorziet in een ruige inrichting met veel afwisseling. Daarvoor zorgen diverse boom- en struikgroepen en lege ruimtes. De leegtes bestaan uit vlakken van kleurrijke bloemmengsels, regelmatig en minder vaak gemaaid gras. Duindoorn, duinroos en meidoorn zorgen ervoor dat het park grote delen van het jaar in bloei staat. De gemaaide grasvlakten zijn geschikt als speelruimte voor kinderen. Tenslotte creëren de lege ruimtes zichtlijnen die vanaf de IJburglaan door het park naar het water lopen.
StadenGroen
13
Steigerpark Grasweide met steiger Ten zuiden van de IJburglaan in de Zuidbuurt is rond 2009 het binnendijkse Steigerpark gepland. Dit
Maquette van het toekomstige Steigerpark. Model of the planned Steigerpark.
bijna 200m lange gebied grenst met de breedste zijde (90m) aan het water. Uitgangspunt bij het ontwerp van het park was om een zo groot mogelijke open grasweide te maken. Deze grasvlakte loopt een halve meter op richting de waterzijde. Aan de zuidkant van de open ruimte liggen een sportplein en een ruim 200m lange houten steiger. Opvallend is dat deze tot diep in het park doorloopt. Daarmee wordt de lengte van het park benadrukt. De steiger steekt 20m het water in. Zo komen bezoekers in de verleiding om de waterkant op te zoeken. Langs de steiger loopt een lint van feestverlichting die het park ook ’s nachts vanaf de IJburglaan goed herkenbaar maakt. Het sportplein wordt door de aangrenzende montessorischool in gebruik genomen, maar is ook openbaar toegankelijk. Het plein bestaat uit een vlak van zwart asfalt en biedt plaats aan een basketbal- en volleybalveld en is tevens buitenruimte voor een peuterspeelzaal.
14
StadenGroen
Lengteprofiel van het park. Linear profile of the park.
Diemerpark Hoewel een onverharde Parkweg (inzet) z’n charme heeft, is toch besloten tot asfalteren. Nu kunnen skaters ook van de weg gebruikmaken. Even though the unmetalled Parkweg (inset) had its charm, it was decided to asphalt the path’s surface. Now skaters can use it as well.
Vuilstort en natuurontwikkeling Tussen IJburg en het Amsterdam-Rijnkanaal in ligt het Diemerpark. Dit eiland wordt door bruggen en de oude Diemerzeedijk met de omgeving verbonden. Met circa 90 hectare is het Diemerpark 2,5 keer zo groot als het Vondelpark. In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw zijn de Diemerzeedijk en het buitendijks gebied gebruikt als stort- en brandplaats voor huisvuil, puin en chemicaliën. Hoewel het gebied hierdoor ernstig vervuild raakte vond er wel een bijzondere natuurontwikkeling plaats. Deze kwam tot stand door een combinatie van rust en de geïsoleerde ligging. De natuur en stilte hadden een sterke aantrekkingskracht op wandelaars en natuurliefhebbers.
Ontstaan Diemerzeedijk De Diemerzeedijk is in de twaalfde eeuw aangelegd als waterkering tegen de voormalige Zuiderzee. De dijk diende ook als weg tussen Amsterdam en Muiden. Door aanslibbing van kleideeltjes ontstond een buitendijks gebied dat werd ingericht voor agrarisch gebruik. Aan het eind van de 19de eeuw werd het Merwedekanaal (later hernoemd tot Amsterdam-Rijnkanaal) gegraven. Hierdoor kreeg het Diemerzeedijkgebied zijn huidige geïsoleerde karakter.
StadenGroen
15
Sanering Na het besluit tot de bouw van IJburg, besloot de gemeente ook om het Diemerpark deels te saneren en te (her)inrichten. Het gebied werd bestempeld als stadsdeelpark voor IJburg, dat ook aantrekkelijk zou zijn voor bewoners van Amsterdam en Diemen die de steeds drukker wordende stad voor even zouden willen ontvluchten. De sanering van het park werd voltooid in 2004.
Daktuin Het gesaneerde landschap kan het beste worden vergeleken met een daktuin. Rondom het buitendijks gebied zijn damwanden geplaatst. Vervolgens is de vervuiling hermetisch afgedekt met een isolerende bentonietlaag waarop een deklaag van 80cm voor de beplanting is aangebracht. Het grondwater wordt permanent
Verbranding van chemisch afval op de Diemerzeedijk. Incinerating chemical waste at the Diemerzeedijk.
16
StadenGroen
Plankaart van het Diemerpark. Plan of the Diemerpark.
Het Diemerpark bestaat sinds de sanering uit drie duidelijk herkenbare delen. Since decontamination, the Diemerpark has consisted of three clearly identifiable sections.
het buitendijks gebied de dijk
het moeras
onttrokken en gezuiverd in een zuiveringsgebouw dat in het park staat. De leeflaag neemt het regenwater op, overtollig hemelwater belandt via de kleigeulen en de vijver in het IJmeer. Het landschap wordt zodoende kunstmatig in stand gehouden.
Een eiland in drie delen Het park is opgebouwd uit drie duiPrincipe van de sanering. The decontamination process.
delijk herkenbare delen die alle een eigen karakter hebben: de dijk, het buitendijks gebied en het moeras.
De dijk De Diemerzeedijk scheidt het buitendijks gebied van het moeras. De dijk was slecht herkenbaar doordat de vuilstort in het buitendijkse gebied hoger dan de dijk was komen te liggen. Door afgraving is het zuidelijk talud hersteld en de dijk weer prominenter in het landschap komen te liggen. De dijk trekt veel fietsers en voetgangers omdat het deel uitmaakt van de lange afstandsroutes die langs de oevers van het IJsselmeer lopen.
Het buitendijks gebied Het buitendijks gebied is ingericht voor allerlei vormen van recreatie. Er is een grote speelweide en langs de kust van het IJmeer ligt een strandje. Een sportpark gaat sportieve IJburgers de mogelijkheid bieden om vlak bij huis te voetballen of te hockeyen. In het park groeien weinig bomen en struiken als gevolg van de saneringseisen. Het grootste oppervlak bestaat uit bloemrijke kruidenvegetaties.
StadenGroen
17
Het moeras Het moeras langs het Amsterdam-Rijnkanaal is het enige deel van het Diemerpark dat niet is gesaneerd. Vandaar dat de begroeiing - riet en wilgen langs open water - is gebleven. Het is pri-
Net als vroeger (inzet) krijgt ruige vegetatie weer kans zich te ontwikkelen. Rough vegetation will have the chance to flourish as it did before (inset).
mair ingericht als ecologische verbindingszone die een schakel vormt in de Ecologische Hoofdstructuur. Voor flora en fauna is het moeras dus een belangrijk toevluchtsoord.
Balans tussen natuur en recreatie De speciale natuur krijgt weer kans zich te ontwikkelen. Net als vroeger fungeert het park als onderkomen (of doorgangsroute) voor ringslangen, diverse amfibieën, vogels, kleine zoogdieren en insecten. Naast natuur heeft ook recreatie een plek gekregen in het Diemerpark. Deze moet echter wel in evenwicht zijn met de natuur en voldoen aan de landschapsdoelen.
18
StadenGroen
Op warme zomerdagen is het goed toeven op het strandje aan het IJmeer. The beach on the IJmeer is a great place to spend warm summer days.
Zo dient een deel van het park voor sport, spel en andere evenementen, terwijl de rest bestemd is voor wandelaars of natuurliefhebbers. Vanwege de sanering mogen honden nergens in het park los rondlopen. Evenmin is zwemmen in de vijvers of graven in de grond toegestaan.
Beplanting De sanering en de dunne laag schone grond brengen beperkingen voor de beplanting met zich mee; bomen hoger dan 5 meter zijn niet toegestaan. De grotere bomen, populieren en wilgen, groeien op het talud aan de IJmeerzijde en de Diemerzeedijk, die beide buiten het gesaneerde gebied liggen. De bomen vormen zo een kader om de met gras begroeide ruigtes. Binnen het gesaneerde De woorden op de 103 putdeksels vormen samen een gedicht. The words on the 103 drain covers combine to form a poem.
gebied groeit een typische vegetatie van bloemrijke graslanden, ruigtes en groepen struiken. Verschillende grondsoorten - waar ook voor de sanering sprake van was - waarborgen blijvend verschillende vegetatietypen.
Herinneringen aan de bodemsanering Het ontwerp van het gesaneerde Diemerpark heeft de herinnering aan de bodemsanering levend willen houden, omdat deze in belangrijke mate de identiteit van het park bepaalt. Zo is de zuiveringsinstallatie duidelijk zichtbaar, evenals de circa 200 putten die noodzakelijk zijn voor Binnen het gesaneerde gebied groeit een diverse vegetatie van bloemrijke graslanden, ruigtes en groepen struiken. Within the cleaned-up area there is a diversity of fauna, from meadows filled with flowers and wild scrubland to groups of shrubs.
het beheer. Aan de grotere putten is speciale aandacht besteed. Kunstenares Maria Barnas liet in 103 gietijzeren putdeksels letters frezen die dichtregels vormen. De teksten zijn gedachten van twee mensen die hebben afgesproken in het park, maar elkaar niet vinden.
StadenGroen
19
Geuzenbos Struinnatuurgebied in wording Terwijl het Diemerpark een belangrijke recreatieve doelstelling heeft, ligt de nadruk in Geuzenbos nog meer op natuurontwikkeling- en beleving. Het Geuzenbos ligt in de Groote IJpolder, tussen het havengebied en recreatieterrein Spaarnwoude. In 1991 is een deel van het bos als productiebos aangelegd, dat enkel dient als zaaghout. De natuurfunctie van dat productiebos is beperkt, doordat bij de aanplant per halve hectare telkens één boomsoort is toegepast. Het overige deel van het Geuzenbos (waar geen bomen zijn geplant) heeft zich in de loop der tijd ontwikkeld tot een gevarieerd, ruig groengebied dat een hoge natuurwaarde heeft. De Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam heeft een inrichtingsplan ontworpen om het Geuzenbos in te richten als een zogenaamd struinnatuurgebied. Dit is een gebied, bestemd voor natuur en natuurgerichte recreatie, waar mensen zich niet aan de paden hoeven te houden en vrij kunnen dwalen door de wildernis.
20
StadenGroen
Groote IJpolder: ontstaan van een groengebied De Groote IJpolder dateert uit 1875. Voor die tijd
van de polder bood lange tijd plaats aan een slibdepot.
stond dit gebied onder water en maakte onderdeel uit
Het maaiveld in de Groote IJpolder kent hierdoor grote
van het IJ. De Spaarndammerdijk beschermde het ach-
hoogteverschillen van circa vijf meter en een sterk
terliggende land al sinds 1100 tegen het woeste water.
wisselende bodemopbouw, van klei tot kalkrijk zand.
Met de in 1960 inganggezette ontwikkeling en uitbrei-
De polder neemt in het groenbeleid van de gemeente
ding van het Westelijk Havengebied werd een deel van
Amsterdam een belangrijke plaats in. De bevordering
de Groote IJpolder en de Spaarndammerdijk onder het
van de biodiversiteit in dit gebied is een van de doelen.
vier meter dikke ophoogzand bedolven. Een ander deel
Het Geuzenbos ligt in de Groote IJpolder, tussen het havengebied en recreatieterrein Spaarnwoude. The Geuzenbos lies in the Groote IJpolder, between the port area and the Spaarnwoude recreation area.
Geuzenbos als struinnatuurgebied Vanwege de omvang, het natuurlijk karakter en de ligging tussen de Brettenzone (groengebied langs de spoorlijn Amsterdam-Haarlem) en recreatiegebied Spaarnwoude leent het Geuzenbos zich uitstekend voor struinnatuur. Een stelsel van wegen, bruggetjes en graspaden in het bos zorgt voor hoofdontsluiting. Voor de verdere ontsluiting van het bos zorgen de natuurlijke looppaadjes van de grote begrazers en open gaten in bos. Een 15 meter hoge uitkijktoren en een vogelkijkhut maken een bezoek aan het Geuzenbos extra aanlokkelijk. Het inrichtingsplan is in 2006 onder leiding van Westpoortbeheer Amsterdam gerealiseerd en bestaat uit zes onderdelen.
Van productie- naar natuurbos Het productiebos op de De bruggen, gemaakt van hout uit het Geuzenbos, worden in de loop van 2007 vervangen door eenvoudige en duurzamere bruggetjes die uit twee loopplanken en een leuning bestaan. The bridges, built of timber from the Geuzenbos, will be replaced by simple and more environmentally friendly bridges consisting of two planks and a handrail in the course of 2007.
zand- en kleibodems verandert langzaam van karakter. Hier en daar zijn bomen omgehaald, van hun bast ontdaan of verwijderd, waardoor open plekken van verschillende grootte zijn ontstaan. Daar
Het vogelkijkscherm bestaat uit betonvlechtijzer waar 'levende' wilgentenen doorheen zijn gevlochten. Op verschillende hoogtes zijn kijkgaten gemaakt. The bird-watching hide is constructed of steel rebar through which 'live' willow osiers have been woven. Viewing holes have been set at various heights.
StadenGroen
21
krijgen allerlei nieuwe bomen en struiken de kans om te groeien. Afhankelijk van de grootte, het aantal en de ruimtelijke verspreiding van de open plekken ontstaat een mozaïek van bos, struiken en grasland dat gedijt op kalkrijke zand- of kleibodem.
Luchtopnames van het Geuzenbos in 2004 (links) en 2006. Op de rechterfoto zijn de gegraven paddenpoelen goed zichtbaar. Aerial photos of the Geuzenbos in 2004 (left) and 2006. The newly dug amphibian pools are clearly visible in the photo on the right.
Waterberging en vernatting Ten zuiden van de Wethouder Van Essenweg is voor het ‘diepste’ gedeelte van het Geuzenbos een systeem ontwikkeld om overtollig water te bergen. Dit polderdeel functioneert als een zogenaamde tussenboezem dat het grond- en regenwater gedurende de wintermaanden vasthoudt. In dit gebied zorgen dijkjes voor de opstuwing van het water tot zo’n vijftig centimeter boven het huidige polderpeil. In april wordt de stuw opengezet en het opgestuwde water langzaam afgevoerd. Dit proces verhoogt de natuurlijke dynamiek van het gras- en bosterrein en daarmee de biodiversiteit.
Helofytenfilter zuivert regenwater Ter hoogte van de Noordzeeweg is een helofytenfilter gemaakt. Het regenwater van de verschillende wegen en straten in het Westelijk Havengebied wordt hier verzameld, circa dertig uur vastgehouden en in een systeem van riet- en biezenvelden gezuiverd. Het waterstelsel van het Geuzenbos voert het schone water vervolgens af.
Grotere poelen In het deel van het Geuzenbos dat in 1991 niet is ingeplant met productiebos zijn de meertjes, die belangrijk zijn voor vogels, hier en daar vergroot. In het zandgedeelte zijn paddenpoelen gegraven die een verschillende omvang en diepte hebben. Zo ont-
22
StadenGroen
Paddenpoel. Pool for amphibians.
Wethouder Marijke Vos van Openbare Ruimte en Groen onthult bij de opening van het Geuzenbos in 2006 de banpaal op de Spaarndammerdijk. The City of Amsterdam’s Alderwoman for Public Space and Greenery, Marijke Vos, unveils the banpaal, a city boundary marker, on the Spaarndammerdijk to mark the opening of the Geuzenbos in 2006.
staat voor de in Europa zeldzame en beschermde rugstreeppad een zeer geschikt leefgebied bestaande uit een mozaïek van oudere loofbosjes, duinstruweel, poelen, open zandige en reliëfrijke plekken met ruigte- of graslandvegetaties. De meertjes en poeltjes behouden hun geïsoleerde hydrologische ligging.
Spaarndammerdijk weer zichtbaar Ter hoogte van de slibvelden, aan de noordwest kant van het Geuzenbos, zal op termijn de Spaarndammerdijk weer in ere worden hersteld. De stenenmuur uit 1634 is dan weer helemaal zichtbaar. Langs de dijk komt een brede sloot te liggen. Boven op de dijk is het restant van een banpaal uit 1624 teruggeplaatst, 150 meter van de oorspronkelijk plek. Banpalen gaven rond 1500 de grens van de stad aan. Dit exemplaar is na vele omzwervingen in de stad in het Oosterpark teruggevonden en in 2006 verhuisd naar de Spaardammerdijk. Rembrandt vereeuwigde deze paal tijdens een van zijn wandelingen rond 1650 in een ets.
Natuurlijke begrazing Tenslotte spelen bosvorming en processen die het bos weer afbreken een belangrijke rol in de ontwikkeling van het Geuzenbos. Natuurlijke begrazing door vrij rondtrekkende grazers dragen bij aan de totstandkoming van een Rondtrekkende grazers zorgen voor ruimtelijke afwisseling van paadjes, gras, ruigtes en de tussenliggende overgangen. Grazing animals stroll around and thus maintain the spatial variation of pathways, grass, rough scrubland and the transitions between them.
compleet ecosysteem. Door begrazing ontstaat een ruimtelijke afwisseling van paadjes, kort en lang gras, ruigtes, bosjes en alle overgangen daartussen. Dit type bosbeeld sluit goed aan op de eisen die de struinnatuur stelt.
StadenGroen
23
Gijsbrecht van Aemstelpark Nieuwe zakelijkheid Het Gijsbrecht van Aemstelpark, ontworpen door tuin- en landschapsarchitect Wim Boer (1922-2000), is het wijkpark van Buitenveldert en ligt tussen het Amstelpark en het Amsterdamse Bos in. Met ongeveer 2100m is het park zelfs iets langer dan het Vondelpark. Het Gijsbrecht van Aemstelpark is ontworpen
Het herinrichtingsontwerp van het Gijsbrecht van Aemstelpark, vanaf de Amstelveense weg tot de Europaboulevard. The design for the restructuring of the Gijsbrecht van Aemstelpark, which extends from the Amstelveense weg to the Europaboulevard.
in samenhang met het stedenbouwkundig concept voor de tuinstad Buitenveldert, vandaar dat het nauw verweven is met de structuur van die wijk. Het park is ontworpen in de stijl van de nieuwe zakelijkheid,
dat een stroming was in de naoorlogse landschapsarchitectuur. Strakke lijnen kenmerken het ontwerp en geven het park een overzichtelijke aanblik. Beton en asfalt zijn veel gebruikte materialen die in de jaren zestig nieuw waren.
Uit de gratie geraakt buurtpark In de laatste decennia van de vorige eeuw heeft het park echter flink aan allure ingeboet. Buurtbewoners blijken weinig behoefte te hebben om het park te bezoeken. Sommigen ervaren gevoelens van onveiligheid, hetgeen te maken kan hebben met dichtgegroeide struiken die de paden aan
24
StadenGroen
Het Gijsbrecht van Aemstelpark ligt tussen twee groenscheggen in: de Amstelscheg en het Amsterdamse Bos. The Gijsbrecht van Aemstelpark lies between two green expanses: the Amstelscheg and the Amsterdamse Bos.
Drie oost-west routes verbinden de vier groene kamers. Three east-west routes interconnect the four green chambers.
het zicht onttrekken. Het herinrichtingsplan voor het Gijsbrecht van Aemstelpark beoogt dit park weer in de belangstelling te brengen van de buurtbewoners. Veel aandacht krijgt de aanleg van logische voet- en fietspaden. Ook voorziet het plan in het stimuleren van flora en fauna rondom het water.
Vier groene kamers, één park Het herinrichtingsontwerp is deels gebaseerd op het wegenpatroon waarmee het park verweven is. De vijf wegen die het park van noord naar zuid doorkruisen, verdelen het park in vier ruimten. Deze ‘groene kamers’ hebben elk een eigen karakter dat gericht is op zowel rust als activiteiten. Deze De vier kamers hebben elk hun eigen karakter en gebruik. The four chambers have their own specific character and uses.
kamers worden met elkaar verbonden door drie wandel- en fietsroutes die van oost naar west lopen. Een van de vier bestaande kamers bevat een drietal eilanden. Het ontwerp voorziet ook water rondom
StadenGroen
25
de andere drie kamers. Het water brengt zo de diverse onderdelen van het park samen tot één geheel. De vormgeving van de nieuwe, nog in te richten onderdelen is gebaseerd op de nieuwe zakelijkheid
De open weide is bijzonder geschikt voor sport en picknicken. The expanse of open grass is particularly suitable for sport and having picnics.
van Wim Boer. De rechte lijnen uit de oorspronkelijke ontwerpstijl blijven dus gehandhaafd, evenals de grote hoeveelheid prachtige populieren en platanen die het park rijk is.
De Weide Deze kamer bestaat uit een groot eiland dat onderverdeeld is in twee delen. In het oostelijk deel krijgen honden vrij baan. Het westelijk deel blijft een grote open weide die ruimte biedt aan allerlei activiteiten, zoals sport en spel, picknicken en buurtmanifestaties.
26
StadenGroen
Bijzondere beplanting op de eilanden geeft dit parkdeel een tuinachtig karakter. Special planting schemes on the islands give this section of the park a garden-like character.
De Eilanden Het meest opvallende deel van het ontwerp is het middenstuk. Dit deel is tot in details ontworpen en heeft een tuinachtig karakter. Uitgangspunt van het ontwerp is behoud en restauratie van het oorspronkelijk plan.
De Stadsdeelwerf In een grasvlak met bomen komt de nieuwe stadsdeelwerf van ZuiderAmstel. De singel aan de noordzijde wordt verbreed met een ondiepe rietzone, die mogelijkheden biedt voor de ontwikkeling van flora en fauna rondom water. Het plan voor dit parkdeel is gemaakt door architectenbureau Claus en Kaan.
Het Eikenbos Deze kamer kan zich ontwikkelen tot een open eikenbos met een kruidenrijke beplanting. Het bos kan op meerdere manieren worden gebruikt: als speelbos (boomhutten, fietscrossbaan) voor de oudere kinderen vanaf 8-10 jaar, voor de natuur als bos dat vogels aantrekt. De nieuwe stadsdeelwerf komt in een waterrijke omgeving. The council’s new works depot is set amidst an abundance of water.
Gefaseerde uitvoering Het ontwerp voor het Gijsbrecht van Aemstelpark is een globaal inrichtingsplan. Het plan wordt echter niet in één keer in zijn geheel uitgevoerd. Aan de hand van het totale plan worden deelgebieden onderscheiden met elk een eigen planning en financiering. Begin 2007 is het inrichtingsplan bestuurlijk vastgesteld. Nu kunnen de deelgebieden worden uitgewerkt. De aanleg van de stadsdeelwerf start ook in 2007 en daarmee de kamer waarin deze ligt.
Het Eikenbos biedt ruimte aan zowel mens als natuur. The oak woodland provides space for man and nature.
StadenGroen
27
A
B
C
Beatrixpark Park met meerdere gezichten Het Beatrixpark in stadsdeel ZuiderAmstel maakt deel uit van de ‘ring’ van vooroorlogse parken in Amsterdam. Het park wordt omringd door de bebouwing uit het Plan Zuid van Berlage, maar is pas in 1938 aangelegd ten tijde van het Algemeen Uitbreidingsplan Amsterdam (A.U.P.) van Van Eesteren. Het park is in de loop van de tijd van omvang veranderd waardoor we een oorspronkelijk en een nieuw deel kunnen onderscheiden. Het ontwerp van het oude - in 1938 - aangelegde deel wordt toegeschreven aan Jacoba Mulder, die destijds ook het Amsterdamse bos heeft ontworpen. Het ontwerp vertoont veel kenmerken van de Engelse landschapsstijl. De noordkant van dit oorspronkelijke park heeft een besloten karakter waar dennen, sparren en rododendrons groeien. De zuidkant, met loofbomen en een grote weide, is vrij open en biedt uitzicht op het buitengebied. Dat het hele park met zand werd opgehoogd was in die tijd uniek. Daardoor ontstond een voor bomen geschikte bodem. Het nieuwe deel ligt grofweg ten zuidoosten van het oorspronkelijke park en strekt zich uit tot de rijksweg A10. Die parkuitbreiding vond grotendeels plaats in 1972 om ruimte te bieden aan de Floriade. De bouw (en later de uitbreiding) van de RAI had ook gevolgen voor het park: sommige delen werden ‘omgeruild’ met omliggende stroken.
Bijzondere bomen In de loop der tijd heeft het Beatrixpark een mooie, bijzondere collectie bomen opgebouwd. Er staan bijvoorbeeld fluweelbomen en lederbomen uit Noord-Amerika. Ook groeien er kurkbomen en metasequoia’s uit China.
Het park wordt in fases verbeterd. The park will be improved in phases.
28
StadenGroen
Uitbreiding van het Beatrixpark. A: Het park in 1938. B: Uitbreiding in 1972 n.a.v. de aanleg van de Floriade. C: Sinds 1993 reikt het park tot de A10. D: Het resultaat na uitvoering van het plan Zuidas. The expansion of the Beatrixpark since 1938. A: The park in 1938. B: Expansion in 1972 for the Floriade. C: Since 1993 the park has extended as far as the A10 motorway. D: The result after the realization of the Plan Zuidas.
D
Links: het Beatrixpark in voorjaar 2007. Rechts: in de toekomstige situatie zijn de waterpartijen verbreed. Door de beplanting van heggen en hagen ontstaan groene kamers. Left: the Beatrixpark in Spring 2007. Right: the water features will be expanded. The planting of copses and hedges creates ‘chambers of greenery’.
Een weinig bezocht park Met de gestage uitbreiding kreeg het Beatrixpark ook te kampen met een aantal problemen. Zo trekt het park ten opzichte van vergelijkbare parken weinig bezoekers. Het zuidelijke deel heeft door zijn maat en locatie meer weg van een snelwegberm dan van een verblijfsruimte. Door het hele park groeien veel bosschages te dicht op de voet- en fietspaden. Sommige voorbijgangers ervaren deze geïsoleerde paden als onveilig. Verder is de bebouwing veelal slecht ingepast, zijn doorzichten uit het oorspron-
StadenGroen
29
kelijke ontwerp door incidentele ingrepen en achterstallig onderhoud verdwenen, liggen veel toegangen tot het park verscholen en doorsnijden spontaan ontstane fiets- en wandelpaden diverse grasveldjes. De verschillende typen parkmeubilair, zoals prullenbakken en banken, bieden een rommelig aanzicht. Al met al laat de huidige staat van het park nogal te wensen over.
Beatrixpark voorbereiden op de toekomst Door de grootschalige bouw in Zuidas zal het Beatrixpark opnieuw een verandering ondergaan. Zoals in het Masterplan Zuidas in 1998 is vastgesteld, wordt het park in zuidelijke richting boven de Ring A10 doorgetrokken. Ook de voetbalvelden van AFC maken deel uit van die uitbreiding. Verder maakt de bebouwing in de zuidwest hoek plaats voor woningen, kantoren, winkels en het designmuseum. Omdat de uitbreidingsplannen boven de A10 pas na 2010 worden gerealiseerd, stelt de gemeente Amsterdam voor om het huidige park op tal van punten te verbeteren. De Dienst Ruimtelijke Ordening heeft een verbeterplan opgesteld dat suggesties biedt die binnen vijf jaar kunnen worden uitgevoerd.
‘Reconstructie’ van het park Het Verbeterplan Beatrixpark moet worden gezien als ‘reconstructie’ van het huidige park en is dus geen nieuw parkontwerp. Het Verbeterplan verdeelt het huidige park in drie zones die als basis dienen voor de ontwikkeling op de lange termijn. De zones zijn: 1. de Stadstuin 2. de Ruggengraat 3. de Passage
De Stadstuin De monumentale Stadstuin, het noordelijk gedeelte van het traditionele park dat door water wordt omgrensd, is al aanwezig. De ingrepen uit het Verbeterplan zijn gericht op het versterken van het eilandkarakter van de tuin. Op een aantal punten wordt het water verbreed en de oever en oeverbeplanting aangepast. Bloemenen plantentuinen gaan de kronkelige paadjes flankeren en de huidige entrees, die niet ontworpen maar ‘ontstaan’ zijn, moeten een volwaardig onderdeel uitmaken van het park. Tenslotte dienen de contrasten tussen intieme delen en doorzichten scherper tot uitdrukking te komen. Een aantal plannen wordt najaar 2007 uitgevoerd. Het cirkelpad, een relict uit de Floriade, maakt plaats voor een oorspronkelijk ogend pad. De te hergebruiken keien uit het cirkelpad worden verwerkt in Dwarsdoorsnede van het bestaande park met uitbreiding. Het maaiveld wordt oplopend aangelegd om het spoor, de metro en de snelweg te kunnen overbruggen. Transverse section of the existing park with expansion area. The surface will rise in a stepwise fashion in order to be able to span the railway, metro and motorway.
30
StadenGroen
Het Verbeterplan verdeelt het huidige park in drie zones. De nieuwe voetbalvelden maken onderdeel uit van de vierde zone: het Recreatiepark. The Improvement Plan subdivides the existing park into three zones. The new football pitches are part of the fourth zone: the Recreation park.
Zo kan de hele toekomstige Stadstuin eruit komen te zien. Foto F. Warendorf This is how the future Stadstuin section might eventually look. De paden die door de Ruggengraat lopen worden versmald en aan weerszijden voorzien van hagen (nu alleen aanwezig aan de linkerkant). The paths that run through the ‘backbone’ will be narrower and hemmed in by hedges on either side.
muurtjes die een plek krijgen op het ereplateau. Dit is een verhoogd plateau met bijzondere beplanting, grenzend aan de open weide.
De Ruggengraat De Ruggengraat verbindt het noordelijk met het zuidelijk deel van het park. Deze verbinding zal in de toekomst ook over de snelweg lopen. Een pad biedt toegang tot een pierebad, een kleine speeltuin en een kruidentuin. Het Verbeterplan voorziet in de aanleg van heggen en hagen, waardoor groene kamers ontstaan. De voorbereiding voor het opknappen van de door Aldo van Eijck ontworpen speelplek is inmiddels afgerond. De rand van de speelplek en de bestrating worden hersteld. Op de speelplek komen nieuwe speeltoestellen en meer fietsrekken te staan. Verder wordt de plek omgeven door een haag. Voor de noordelijke entree is een inrichtingsschets gemaakt. Deze voorziet in een grondige transformatie van het entreegebied van het voet- en fietspad. Terwijl nu aan weerszijden van de ingang bomen staan met dichtgegroeid struweel, zullen aan beide kanten van de paden hagen groeien waar plaats is voor een beschutte verblijfsruimte met banken en kleurrijke beplanting. Tenslotte zal een houten wand waaraan zitbanken gekoppeld zijn een ‘lelijk’ rioolgemaal aan het oog onttrekken.
Bij de toekomstige Noordentree groeien aan beide kanten van de paden hagen. Daarachter is plaats voor banken en beplanting. There are hedges growing on both sides of the pathways near the future North entrance. Behind them there is room for benches and plants.
StadenGroen
31
De Passage In het meest zuidelijke gedeelte van het huidige park komen in de toekomst alle doorgaande fiets- en looproutes samen. Daarmee kan de groene Passage zich ontwikkelen tot een ontmoetingsplek bij uitstek. De lange paden en een grote vijver geven deze zone het karakter van een monumentaal stadspark, dat ook plaats gaat bieden aan
Impressie van de Passage. Op de achtergrond is de nieuwe bebouwing van Zuidas zichtbaar. Op de voorgrond: de hagen (zone Ruggengraat). Artist’s impression of the ‘Passage’. In the background you can see the new construction at Zuidas. In the foreground: the hedges (the ‘Backbone’ zone).
het nieuwe designmuseum. Vanaf hier zal de nieuwe bebouwing van Zuidas, aan de overkant van de Ring, zichtbaar zijn.
Meubilair en bestrating Het Verbeterplan beoogt verder het Beatrixpark qua meubilair en bestrating chiquer en beter beheerbaar te maken. Dit wordt bereikt door meer eenduidigheid in het park aan te brengen én elementen zoals verkeersborden zoveel mogelijk weg te halen, te combineren of te integreren. Bij de entrees komen informatieborden te staan. Gekozen is voor hetzelfde type banken van onbehandeld hout en antracietgrijze prullenbakken. Stap voor stap worden deze aanpassingen uitgevoerd. Bij een aantal entrees komen informatieborden te staan. Information boards will be placed at a number of entrances.
32
StadenGroen
Proefopstelling van banken en afvalbakken. Gekozen is voor banktype Retro (onbehandeld) en de ronde afvalbak (JCDecaux). Pilot study for the benches and rubbish bins. The models chosen were the Retro bench (untreated timber) and the round rubbish bin (JCDecaux).
Summary
New green space for IJburg and Zuidas City parks are a great place to walk, cycle, pursue
kinds of activities, such as sports, enjoying a picnic
sports, hold picnics or simply enjoy nature. They are
or walking. The park’s design takes advantage of its
also an ideal meeting place for singles and provide
evolving functions. In the short term there is primarily
youngsters with a place of their own. Parks are a ‘green
demand for a green space in the midst of all the sand.
living room’ for many families and can provide an
The schools on the edge of the park will have opened
attractive setting for parties. They also help improve
in a few years time, and the two school playgrounds
the air quality in the city. These factors are reason
will be integrated into the park. A number of years
enough for the city to invest in parks and expanses of
later there will be a need for a large play area and the
greenery over the coming years.
tearoom will open its doors.
Owing to the construction of IJburg and the
Joris Ivensplein The Joris Ivensplein (220 x 60 m)
development of Zuidas, there is a need for new parks
is the westernmost green space on the Haveneiland.
in Amsterdam as well as the improvement of those
The source of inspiration for the design was the village
that already exist. That is why the City of Amsterdam’s
green in Muiderberg. In the middle of this village there
Physical Planning Department (DRO) has created
is an expanse of grass where there are many trees, and
designs for seven new parks on IJburg. The DRO has
the space has only been surfaced where absolutely
also devised restructuring plans for the Beatrixpark
necessary. There are trees spread across the Joris
and Gijsbrecht van Aemstelpark near Zuidas. Nearly
Ivensplein as there are in Muiderberg: the plane trees
all these green spaces are already intensively used
will provide a green canopy. However, the square’s
neighbourhood parks, or will be in the future.
profile also diverges from that of the village green in Muiderberg: while the latter is flat, the Joris Ivensplein
Parks on IJburg In the midst of the blocks of
has raked expanses of grass at its two extremities. The
development on IJburg, the city’s expansion area on
central section consists of a large plain surfaced with
an archipelago of manmade islands, there are plans
stoneware tiles. The design is neutral and open in order
for four urban parks on Haveneiland (‘Harbour Island’)
to make it possible to use the space flexibly. In the
and two on Steigereiland (‘Jetty Island’). Because
field of grass to the west there are four large circles of
the architecture of the buildings is so diverse, it was
poured rubber as a base for playground equipment.
decided that the designs should proceed from the
In the midst of the expanse of grass to the east there
idea of creating tranquil public spaces. The parks and
are a number of benches that enjoy a view across the
squares must form a cohesive whole and ‘speak the
square.
same language’ as the streets, shorelines and quays. That unity is achieved by using materials that recur time
Ed Pelsterpark The Ed Pelsterpark will be a
and again, such as anthracite-coloured concrete walls,
rectangular space measuring 120 by 80 metres. There
stoneware tiles, asphalt, grass, trees and park furniture.
are transverse and parallel streets on three sides of
Lastly, outside the built-up area of IJburg, there is the
the park. On the fourth side stands a building that
Diemerpark.
will accommodate a recreation centre, a sports hall, dwellings and offices. The whole park will be set 60
Theo van Goghpark The biggest park on Haven-
cm higher than the surrounding streets. The park is
eiland is the Theo van Goghpark. Its main feature is
thus detached from the surroundings, a somewhat
a sunken open space covered by grass. This lawn will
autonomous space. The main function of the park
be surrounded by trees, resulting in an inward-looking
is to accommodate sports and other activities, thus
space that contrasts with Haveneiland’s long, broad
dovetailing with the facilities that will eventually be
streets and the panoramic vistas across the water of
accommodated in the adjacent building. The park is
the IJ. The Theo van Goghpark provides space for all
scheduled for completion in 2009.
StadenGroen
33
Brand Dirk Ochsepark The only park on
’70s, the Diemerzeedijk and the area outside the dike
Haveneiland that will enjoy a waterside location is the
were used as a tip and a place to incinerate household
Brand Dirk Ochsepark. The profile reveals a marked
refuse, rubble and chemicals. Though the area suffered
incline over the full length of the park (130 metres).
serious pollution and contamination, once it was closed
With a difference in height of almost two metres,
to the public it became an exceptional sanctuary where
the park slopes down from the street towards the
nature had free rein. Once the city council had decided
Polygoongracht waterway. The greater part of the park
to use the Diemerpark as a city park, a thorough clean-
consists of grass that extends down to the waterfront.
up and decontamination of part of the park ensued.
Pedestrians can reach the park from the other side of
This was completed in 2004. The cleaned-up landscape
the water via a bridge. This bridge projects a long way
can best be compared with a roof garden. Sheet
into the park, dividing the space in two. The Brand Dirk
piling was used to enclose the terrain outside the
Ochsepark is ideally suited as a spot to have a picnic
dike, providing a hermetic seal around the waste and
or to read a book. The slopes have been designed so
contamination with an isolating layer of bentonite. The
that the park is still suitable for sport. Completion is
groundwater is pumped off continuously and purified,
planned for late 2008.
thus artificially maintaining the landscape.
Proefeiland IJburg's oldest island is the Proefeiland
The Diemerpark is composed of three clearly definable
(‘Test Island’). This island will be transformed into
sections, each with a specific character. Levelling the
a park by late 2007. It is unusual for its low-lying
landscape has made the dike more prominent and
position, just 1 metre above NAP (the Amsterdam
it attracts many cyclists and pedestrians. The area
Ordnance Datum – the Dutch reference for sea level).
outside the dike, which consists of a large expanse of
A connecting dam transects the park, resulting in a
wild vegetation and a playing field, provides space
tract of land outside the dike and a narrower strip on
for all kinds of recreational activities. And lastly
the landward side of it. The design of the park provides
there is the marshland area, with reeds and willows
a wild, natural layout with plenty of variation: various
alongside the open water, an important refuge for
groups of trees and shrubs as well as empty spaces.
flora and fauna. Nature still has the opportunity to
These consist of pockets of colourful flowers, grass that
flourish in the Diemerpark as it did before. It serves
is mown regularly and less frequently. Gorse, briar rose
as a habitat (or transit route) for grass snakes, various
and hawthorn ensure that the park is in bloom for much
amphibians, birds, small mammals and insects. The
of the year. The mown expanses of grass are suitable as
planting is limited by the thin layer of clean soil that
a play area for children.
is available: trees taller than 5 metres are unfeasible. And nor it is possible for recreational uses to be
Steigerpark The Steigerpark to the landward
wholly uncontained: they must coexist in harmony with
side of the dike on Steigereiland is set for completion
nature. In view of the clean-up operation, dogs are not
around 2009. The guiding principle in the design of
permitted off the leash in any part of the park, and
the park was to create as large a grass meadow as
visitors are not allowed to swim in the ponds or dig in
possible. This expanse of grass ascends half a metre
the ground.
towards the waterfront. On the south side of the open space lie a sports yard and a wooden jetty that is about
Parks near Zuidas The Gijsbrecht van
200 metres long. A striking feature is that this extends
Aemstelpark and the Beatrixpark are close to the
a long way back into the park, accentuating the park’s
mixed-function district of Zuidas that are in the throes
length. The sports court will be used by the adjoining
of development. These two neighbourhood parks are
Montessori school, but will also be open to the public.
being redesigned to make them more attractive for
It is surfaced in black asphalt and provides space for
visitors.
a basketball and a volleyball court as well as outdoor space for a playgroup.
Gijsbrecht van Aemstelpark The Gijsbrecht van Aemstelpark is the district park for the borough
34
Diemerpark The Diemerpark lies between IJburg
of Buitenveldert. The park is closely interwoven with
and the Amsterdam-Rhine Canal. During the 1960s and
the borough’s overall layout and was designed in
StadenGroen
the ‘nieuwe zakelijkheid’ style, the Dutch variant of
interventions and lax upkeep, and many of the park’s
Functionalism, by Wim Boer (1922-2000). The design is
entrances are concealed.
typified by a taut linearity that makes the park orderly and easily surveyable. The park has, however, lost
The Beatrixpark will be expanded once again
some of its allure: local residents seem to have little
in a southerly direction. Because work cannot
desire to visit the park, and some perceive it as unsafe.
commence until after 2010, the DRO has drawn up
The DRO’s restructuring plan for the Gijsbrecht van
a ‘Verbeterplan’ (Improvement Plan) for the existing
Aemstelpark is aimed at making this park a place of
park. This Beatrixpark Improvement Plan, which has
interest for the local residents once again. A great deal
been approved by the government, subdivides the
of attention is being focused on a logical layout for
existing park into three zones that serve as the basis
footpaths and cycle paths. The plan also provides for
for the longer-term redevelopment. The first zone
the propagation of flora and fauna around the water.
is the ‘Stadstuin’ (‘City Garden’). The measures in the Improvement Plan are aimed at reinforcing the
The design for the park’s reorganization is partly based
island-like character of the garden. The second zone
on the pattern of roadways with which the park is
is known as the ‘Ruggengraat’ (‘Backbone’). This link
interwoven. The five roads that traverse the park from
between the northern and southern sections of the
north to south subdivide it into four spaces. Each of
park will eventually be extended above the motorway.
these ‘green chambers’ has a distinctive character
The Improvement Plan outlines the planting of copses
that is based on providing peace and quiet as well
and hedgerows, establishing ‘chambers of greenery’.
as catering for recreational activities. One of the four
The third zone is the ‘Passage’. All the through routes
existing chambers contains a trio of islands. The other
for cyclists and pedestrians will eventually be bundled
chambers, which have still to be realized, provide space
together in this southernmost section of the existing
for a meadow, an oak wood and the borough council’s
park. The Passage can then evolve into the ideal
works depot.
meeting place.
The design surrounds the four chambers with water,
The Improvement Plan also envisages making the
conjoining the park’s various components into a unified
Beatrixpark more stylish and easier to maintain as
whole. The design of the new sections is based on Wim
regards furniture and paving. This will be achieved
Boer’s interpretation of ‘nieuwe zakelijkheid’. In early
by introducing more uniformity in the park, such as
2007, the basic layout was approved by the council,
introducing the same type of bench in untreated
and now the various sections can be elaborated in
timber and anthracite-grey rubbish bins throughout.
detail.
Beatrixpark The Beatrixpark in the borough of ZuiderAmstel is part of the ‘ring’ of pre-war parks in Amsterdam. The park’s size has changed considerably over the course of time, making it possible to distinguish between old and new sections. The design of the original park, which was lain in 1938, was realized in the English landscape style. The new section lies to the southeast of the old park and extends as far as the A10 motorway.
This expansion also meant that the Beatrixpark had to contend with a number of problems. For example, it attracts few visitors compared with similar parks. Furthermore, for the most part the layout does not suit the structures found there, perspectives from the original design have been obscured by occasional
StadenGroen
35
De auteurs Chris van Gent , Ried im Innkreis (Oostenrijk) 1974 Q
studeerde als landschapsarchitect aan de Universität für Bodenkultur, Hannover en de TU Berlijn
Q
werkt sinds 2000 in het Team Openbare ruimte, Groen en Stadsecologie en vervolgens in het Team Openbare Ruimte en Verkeersontwerp als ontwerper aan openbare ruimteprojecten Arenaboulevard Amsterdam Zuidoost, Parken op IJburg en aan het stedenbouwkundige project Masterdam in de Baarsjes Amsterdam.
Maaike Maréchal , Vught 1973 Q
studeerde in 1997 af als stedenbouwkundige aan de TU in Delft
Q
werkte van 1998-2000 bij DRO, planteam Economie en Werkgebieden
Q
werkte van 2000-2002 bij CH & Partners, stedenbouw en landschap in Den Haag
Q
volgde in 2001/2002 de opleiding ‘Master of Urban Interior Design’ aan de Hogeschool voor de Kunsten te Utrecht
Q
was van 1999-2001 gastdocent voor tweedejaarsstudenten Bouwkunde te Delft en deed van 2000-2002 ook freelancerwerk
Q
werkt sinds 2002 als ontwerper openbare ruimte bij DRO, eerst in het team Openbare ruimte, Groen en Stadsecologie, daarna in het Team Openbare Ruimte en Verkeersontwerp
Q
werkte onder meer aan plannen voor de openbare ruimte in Zuidas, waaronder het Beatrixpark
Q
werkt nu onder meer aan de Rode Loper in stadsdeel Centrum, aan groenvoorstellen in Westpoort en aan de onderdoorgang van het Rijksmuseum
Heiko Miskotte , Amsterdam 1971 Q
studeerde Tuin- en Landschapsinrichting aan de Internationale Agrarische Hogeschool Larenstein
Q
liep in 1998 stage in stadsdeel Osdorp en bij DRO
Q
is sinds 1999 in dienst bij DRO
Q
werkt aan de plannen voor o.a. het Diemerpark, Stationseiland, het Oostelijk Havengebied, de Zuidelijke IJ-oever en busstation Holendrecht
Q
draagt bij aan de ontwikkeling van beleid op het gebied van de openbare ruimte. Is in dat kader één van de opstellers van de Puccinimethode, Aanbevelingen ter verbetering van de uitvoeringskwaliteit van openbare ruimteprojecten en verantwoordelijk voor de verdere uitwerking.
36
StadenGroen
Ton Muller , Loenen 1966 Q
studeerde in 1993 af als ontwerper openbare ruimte aan de Internationale Hogeschool Larenstein met als specialisatie Tuinen Landschapsinrichting
Q
werkt sinds 1994 bij DRO in de teams IJburg, Economie en Werkgebieden, Openbare ruimte, Groen en Stadsecologie en nu bij Openbare Ruimte en Verkeersontwerp
Q
werkte aan plannen voor de openbare ruimte van de werkgebieden Teleport en Amstel 3, stadsdeel Noord, station Bijlmer en Gijsbrecht van Aemstelpark
Q
is nu verantwoordelijk voor de openbare ruimte van de deelgebieden Mahler4, Gershwin en Vivaldi binnen Zuidas
Geert Timmermans , Amsterdam 1956 Q
studeerde in 1983 af als ontwerper aan de Rijks Hogere School voor Tuin- en Landschapsinrichting (RHSTL) in Boskoop en in 1996 als fysisch geograaf (specialisatie stadsecologie) aan de Universiteit Utrecht
Q
was van 1983-2000 als landschapsarchitect en projectleider in dienst bij de afdeling Groenvoorziening gemeente Amsterdam, Nederlandse Spoorwegen en Holland Railconsult
Q
werkt sinds 2000 bij DRO in het team Openbare ruimte, Groen en Stadsecologie (nu: Team Groen, Ecologie, Stedelijke Recreatie en Water) aan projecten zoals Stad aan de Amstel, Toekomst Amstelland, IJtram, Geuzenbos, IJdijken en Amsterdam Groene Metropool, Flora- en faunawet, actualisatie Natuurwaardenkaart, Proeftuin Amsterdam en waterpilot ZOL
Q
heeft als auteur meegewerkt aan verschillende publicaties waaronder
aring in het IJ (1991), De Wilde Stad (2001) en Vogelen in
Amsterdam (2006)
Met dank aan: Jan Stigter, Clemens Nuyens, Wil Val, Alex Lee, Jolanda Klok, Frans de Rooy, Herman Zonderland, Rob van der Hazel en Iris van der Helm
erkoop StadenGroen is te koop in het informatiecentrum voor ruimtelijke ordening en wonen De Zuiderkerk. Zuiderkerkhof 72 Amsterdam Tel. 020-552 79 87 e-mail :zuiderkerk dro.amsterdam.nl
Jaargang
nr.
olofon PlanAmsterdam geeft in acht themanummers per jaar informatie over ruimtelijke projecten in de stad. In de afleveringen van StadenGroen, een speciale editie van PlanAmsterdam, staat het groen in de stad centraal. edactie
Hans Haijtema e-mail: h.haijtema dro.amsterdam.nl Basisvormgeving RoVorm b.v. Fotografie Tenzij anders vermeld: DRO Voor RoVorm afbeeldingen: www.debeeldbank.com ertaling Andrew May aarten Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam ithografie en druk Van Amerongen drukkerij, Amersfoort
maart
www.dro.amsterdam.nl.
Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van de herkomst van de afbeeldingen, neem dan contact op met de redactie.
StadenGroen is een speciale editie van Plan er , een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam www.dro.amsterdam.nl Prijs € 3,-
