Newsletter. Mooie resultaten geboekt. No.3 juli 2011

Newsletter No.3 • juli 2011

Mooie resultaten geboekt De zomervakantie staat voor de deur. Wellicht is hij voor sommigen al begonnen, maar hier in Fryslân zijn we met de laatste loodjes bezig. Binnen het project Netzwerk Toekomst richten wij ons op de toerist. Binnenkort zullen velen van ons zelf als toerist op reis gaan. Misschien dat we in deze rol ervaringen en inspiratie opdoen die we binnen ons werk weer kunnen gebruiken. Er is hard gewerkt binnen ons project en er is weer een aantal concrete resultaten geboekt. Zo is op 3 maart het eerste bordje van het fietsknooppuntensysteem in Groningen onthuld, de kaarten Grenzeloos Varen zijn opgeleverd, het webportal www.opvakantieinhet noorden.nl/www.erholungimnorden.de is gelanceerd en de opgravingen in de Dieler Schans zijn afgerond. Dit laatste project heeft behalve een enorme kanonskogel uit de 17e eeuw ook eeuwige roem opgeleverd met een artikel in het gerenommeerde weekblad Der Spiegel. Binnen een aantal deelprojecten is het nodig gebleken om vaker met elkaar om tafel te gaan zitten. Om zo zaken beter met elkaar af te stemmen en tot een opdracht of een product te komen waar we allemaal

achter kunnen staan. De moderne communicatiemiddelen zijn prachtig en ook binnen ons project willen wij daarvan zo goed mogelijk gebruik maken. Toch gaat er soms niets boven elkaar ontmoeten en elkaar in de ogen kunnen kijken om misverstanden te voorkomen. Soms blijken zaken ook anders uit te pakken dan verwacht. Niet alles is op voorhand goed in te schatten. Het is goed om te ervaren dat daar open over gesproken kan worden om tot oplossingen te komen. Op het personele vlak hebben we Niels Bons kunnen verwelkomen als projectleider van de Waterwegennavigator, die inmiddels is omgedoopt in ‘de Skipper’. Niels is meteen in het diepe gegooid en heeft de lancering van onze webportal in Papenburg begeleid. We hebben gehoord dat dit ‘ganz gut’ ging. Voor u ligt een nieuwsbrief met bijdrages van vele projectpartners. Hierin kunt u lezen hoe al het mooie van onze Eems Dollard regio bij de toerist onder de aandacht wordt gebracht. Rest ons nog iedereen een goede vakantie toe te wensen met veel zon, ontspanning en hopelijk ook nieuwe inspiratie voor de tweede helft van 2011!

Judith Swart Ranshuysen en Gerda Baarsma-Bosma, projectleiders Netzwerk Toekomst

2

Interview: Werner Fass Wilt u zich kort voorstellen? Sinds 1965 leid ik een omnibusbedrijf in Wilhelmshaven (D). Het verhuren van omnibussen voor reis- en lijnverkeer en het opzetten van ons eigen reisprogramma behoren tot de kernactiviteiten.

Hebt u nog een advies voor het Buskantor Grenzenloos? Het contact met de dienstverleners is belangrijk voor de ontwikkeling van het programma. Belangrijk is ook dat alleen opgeleide gidsen worden ingeschakeld.

Contact: Andree Bliefernich (Buskantoor Grenzenloos/Ostfriesland) Tourismus GmBH Tel: +49 (0)441 2057053 [email protected] www.netzwerktoekomst.org/bustoerisme

U bent sindskort lid van de zogenoemde ‘kleiner Busarbeitskreis’ van het Buskantoor Grenzenloos, welke rol heeft u daar? Tijdens mijn eerste deelname aan de bijeenkomst van de ‘kleiner Busarbeitskreis’ werd al duidelijk dat een touroperator van/voor omnibussen een adviserende rol vervult. Heeft het project Buskantoor Grenzenloos kansen na afloop van de projectperiode? Het Buskantoor Grenzenloos moet blijven bestaan. Maar na afloop van de subsidieperiode zal de eigen financiering moeilijk worden. Het is alleen mogelijk als de participerende Landkreise een financiële bijdrage levert.

Waterwegennavigator online Het project Waterwegennavigator, recentelijk omgedoopt in de meer pakkende naam De Skipper, heeft tot doel om de watertoerist in het EDR-ge-

In deze newsletter: 1 Mooie resultaten geboekt 2 Interview Werner Fass Buskantoor Grenzenloos 2 Waterwegennavigator online 3 Bommen en Granaten: verdere opgravingen in de Dieler Schans 4 Webportal gelanceerd 4 Ontwikkelingsvisie Friese Waterlinie nadert vaststelling 5 Start aanleg fietsroutenetwerk 5 Web 2.0 portalsite krijgt gestalte 6 Beate Ulich maakt foto’s flora en fauna Waddenzee 6 Aan het woord: Paul van Gessel en Jan Julius Buwalda van Fryslân Marketing 7 Tweede seizoen voor passagiersschip ‘Dollard’

bied te voorzien van alle mogelijke praktische en toeristische informatie. Deze informatie wordt de toerist uiteindelijk aangeboden middels een website en een app. In januari zijn wij samen met de firma Knowlogy uit Groningen begonnen met de bouw van de webapplicatie. Het verzamelen van alle relevante gegevensbronnen bleek een onverwacht zware klus te zijn, maar uiteindelijk heeft dit er toe geleid dat op 1 juli de eerste release van De Skipperwebsite online is gegaan. Eerste versie website In de eerste versie van De Skipper is het voor de bezoeker/gebruiker mogelijk om alle vaarwegen in het EDR-gebied te bekijken. Alle bruggen en sluizen in dit gebied zijn opgenomen. Er zijn enkele vaste routes, zoals de Elfstedenroute en de Aquaductenroute vastgelegd. Daarnaast zijn duizenden Points of Interest (PoI’s) op toeristisch en praktisch gebied benoemd. Door middel van menukeuzes kan de bezoeker/gebruiker zelf bepalen wat er op de kaart getoond wordt.

Omdat ook de vormgeving een belangrijke rol speelt bij het ontsluiten en het optimale gebruik van de website, is in het voorjaar van 2011 contact gelegd met het communicatiebureau Camerik Voortman. Zij zullen het project begeleiden bij de verschillende communicatie-uitingen en dus ook bij de vormgeving van de website. Gebruikersonderzoek In de zomer van 2011 worden gebruikersonderzoeken gehouden in Emden, Drenthe en Sneek om de ervaringen van de gebruikers te meten. Gelijktijdig zal ook via de website een gebruikersonderzoek lopen. De resultaten van de verschillende onderzoeken worden door TU Delft verwerkt en dienen als input voor de verdere ontwikkeling van De Skipper. De zomer van 2011 wordt gebruikt om de functionaliteit van de website verder uit te bouwen. Daarnaast wordt deze zomer de eerste versie van de app ontwikkeld. Contact: Niels Bons (Provincie Fryslân) Tel: +31 (0)58 2925209 - [email protected] www.netzwerktoekomst.org/ waterwegennavigator

3

Dr. Andreas Hüser

Bommen en Granaten: verdere opgravingen in de Dieler Schans Het onderzoeksproject ‘Grenzland Festungsland’ van Touristik GmbH Südliches Ostfriesland is na 2,5 maand van opgravingen afgerond. In de zomer van 2010 zijn de archeologische opgravingen bij de Dieler Schans in Weener begonnen, in samenwerking met het Ostfriesische Landschaft (zie Newsletter 2/2010). Het project is een onderdeel van het INTERREG IV A samenwerkingsproject ‘Netzwerk Toekomst’ en wordt begeleid door het programmamanagement in de Eems-Dollard Regio (EDR).

lende grootte gevonden. De vondsten tonen aan dat de schepen waarschijnlijk voornamelijk Nederlands aardewerk vervoerden. Hetzelfde geldt voor de zogenaamde faience: kleurrijk beschilderd aardewerk, dat uiteindelijk Chinees porselein imiteert. Enkele duizenden gevonden pijpen behoren ook tot de producten van Nederlandse makelij. Opmerkelijke vondsten zijn ook een kleine dobbelsteen van bot, een houten kraal en ongeveer 60 kleine glaskralen met een doorsnee van 2 mm.

De resultaten van de opgraving geven een goed inzicht in de structuur van de schans uit de 17e eeuw. De archeologische resten zijn in verschillende fasen op te delen: van losse vondsten naar een barakachtig en op zichzelf staand complex van gebouwen. De doorgevoerde geofysische grondmetingen van de laatste jaren, hielpen bij deze vondsten. Bijzondere aandacht werd besteed aan de blootstelling van de waterput die tot drie meter onder het grondniveau de schans raakt. Gefundeerd op een houten ring bestaat de put uit kegelvormige bakstenen die naar binnen toe steeds smaller worden zodat er een stabiele constructie ontstaat. Door de jaarringen van de houten ring te tellen, verwacht men een nauwkeurige datum van de bouw van de put vast te kunnen stellen. Van de opgravingen in het gebied is nu weinig meer te zien, omdat de oppervlakten die werden onderzocht voor de bescherming van het monument weer zijn opgevuld. In 2010 werden op z’n minst 10.000 individuele vindingen gedaan. Men is nu gericht op voltooiing van de opgraving waarbij de vondsten zorgvuldig worden gereinigd. Vervolgens worden de vondsten met hun verschillende vormen en genres gesorteerd en geïnventariseerd.

Men verwacht dat de Schans gebruikt werd door het leger met een uitgebreid assortiment van wapens en munitie die de wapentechnologie van de 17e eeuw illustreren. Talrijke vondsten tonen het belang aan van artillerie met kanonnen, mortieren en granaten. Snij- en steekwapens, zoals zwaarden, komen maar een paar keer voor. Vondsten zoals de kleine loden kogels die als munitie werden gebruikt komen vaker voor. Verschillende kanonskogels van verschillende kalibers werden teruggevonden. De meest opvallende vondsten zijn twee compleet bewaard gebleven bommen (blindgangers). Dit zijn ijzeren ballen met een diameter van meer dan 30 cm. Deze wegen meer dan 60 kg, zijn hol en gevuld met buskruit. De bommen werden afgevuurd met behulp van mortieren en behoorden tot de bisschop van Münster Christoph Bernhard von Galen (1650-1678). De voorkeur ging uit naar artilleriegranaten. Deze hebben ‘Bommen Berend’ aan zijn Nederlandse bijnaam geholpen. Al deze bevindingen dragen niet per se bij aan het rustige beeld van Dieler Schans tijdens de 17e eeuw. De twee blindgangers hebben de afgelopen tijd veel belangrijke media-aandacht gekregen. Niet alleen de regionale kranten berichtten over de ongewone bevindingen, ook het tijdschrift ‘Der Spiegel’ heeft erover geschreven. Dit is online te lezen op: http://www.spiegel.de/ spiegel/print/d-78832489.html. Onder de bezoekers van de opgraving konden we Gerda Baarsma-Bosma en Nicolette Hartong van de provincie Fryslân begroeten. Het is duidelijk dat de Dieler Schans potentie heeft voor het toerisme. De Tourismus

Een van de vondsten is een verscheidenheid aan alledaags kookgerei zoals potten en pannen. Ronde potten met handgrepen en drie vaste voeten hebben meestal sporen van roet en staan bekend als typisch vroegmodern kookgerei. Ook zijn er kannen, pannen schalen en kommen van verschil-

GmbH ‘Südliches Ostfriesland’ zal hierbij samenwerken met het Ostfriese platteland. Contact: Dr. Andreas Hüser Ostfriesische Landschaft +49 (0)494 11799922 [email protected] www.netzwerktoekomst.org/ grenzlandfestungsland

4

Webportal gelanceerd! Op donderdag 24 maart heeft gedeputeerde Jannewietske de Vries samen met haar collega-gedeputeerden Hans Gerritsen van Groningen en Rein Munniksma van Drenthe de website www.opvakantie inhet noorden.nl. gelanceerd. Op datzelfde moment opende Landrat Bernhard Bramlage van de Duitse Landkreis Leer de Duitse versie van de website www. erholungimnorden.de. Beide websites zijn ontwikkeld binnen ons project. Tijdens de lancering was er een videoverbinding tot stand gebracht, zodat de lancering ook echt gelijktijdig kon plaatsvinden. Het was nog even spannend of dit allemaal goed zou verlopen, maar de techniek stond weer voor niets. De website is vooral een portal die een groot aantal andere websites ontsluit, een soort “doorgeefluik”. Een overzichtelijke

kaart van het EDR gebied geeft met iconen weer wat er allemaal te doen is. Met een klik op een icoon gaat de toerist naar de website over de betreffende attractie. De portal bevat in totaal ruim 200 bezienswaardigheden en attracties. Het Noorden van Nederland en Duitsland is rijk aan monumenten, natuur, evenementen en attracties. Oude schansen, een groot fietsnetwerk, de vele meren en vaarwegen, stranden en de uitgestrekte natuur zijn unieke trekpleisters. Ze maken het gebied voor toeristen aantrekkelijk. Jaarlijks komen dan ook veel vakantiegangers naar dit unieke stukje Europa. Met de portal willen we het hen makkelijker maken om deze toeristische informatie te vinden en op die manier ook een duurzame toeristische ontwikkeling in de regio versterken. Het is ook weer een stap verder in het creëren van een

grensoverschrijdend toeristisch netwerk, een van de hoofddoelstellingen van ons project. Contact: Gerda Baarsma (provincie Fryslân) +31 (0)58 2925134 [email protected]

Ontwikkelingsvisie Friese Waterlinie nadert vaststelling Provincie Fryslân en Landschapsbeheer Friesland trekken sinds het voorjaar van 2010 het project ‘Planontwikkeling Friese Waterlinie’. Een bottum-up-project pur sang. Doel is de beleefbaarheid van die linie te versterken. De afronding van de visie op de ontwikkelkansen is medio juli 2011. De Friese Waterlinie was in de 16e en 17e eeuw een verdediginglinie langs de zuid-

oostkant van Fryslân en in een puntje van Overijssel en Drenthe. Bij Frieschepalen sloot deze aan op de linies in het Westerkwartier richting Groningen-stad en verder naar Oudeschans en Bourtange. De verdediging maakte gebruik van ontoegankelijke moerassen, hoogveengebieden en het water van de Zuiderzee. De ruggengraat van de verdediging werd gevormd door de

beken de Lende en de Kuunder (Fries: Tsjonger). Eenmaal achter de stellingen van die laatste lag het Friese land voor het grijpen. Op de weinige doorgangen door die natte gebieden heen waren schansen gelegd, militaire aarden werken om de doorgang over land te bewaken en te verdedigen. Die was gericht tegen de Spanjaarden en tegen de bisschop van Münster, Bernard van Galen, beter bekend als Bommen Berend. De Waterlinie met z’n schansen en inundaties hebben ervoor gezorgd dat Bommen Berend noch de Spanjaarden Friesland ooit hebben kunnen innemen. Tegenwoordig is van de Waterlinie en het verhaal weinig meer te herkennen. Van de schansen zijn er drie zichtbaar en beleefbaar: de Bekhofschans bij Oldeberkoop, de Zwartendijksterschans bij Een-West en sinds begin november 2010 ligt de Blessebrugschans onder Wolvega er weer in volle glorie bij. Steenwijk als uitvalsbasis voor de vijand heeft z’n machtige wallen en bastions echter nog wel en bij Blokzijl zijn enkele bastions hersteld. Bij inwoners zijn nog vele verhalen bekend, die binnen dit lopende project worden opgetekend. Van de geschiedenis van de Friese Waterlinie is in 2008 het boek van historischgeograaf Meindert Schroor verschenen: ‘De

5

Friese waterlinie, tooneel des oorlogs rond Lende en Kuunder’. Binnen het project is ook oog voor de grotere context van de gezamenlijke verdediging van het Noorden in die tijd. Eind juni vond er een bijeenkomst plaats

met partijen uit Groningen, Drenthe, Overijssel en vertegenwoordigers van de Dielerschanze in Duitsland. Doel was om te bekijken of er ideeën waren die de verschillende projecten en programma’s rondom ‘verdediging’ kunnen versterken. Het is

de bedoeling om de projectresultaten van de ‘Planontwikkeling Friese waterlinie’ in het voorjaar van 2012 op te leveren. Contact: Nicolette Hartong [email protected]

Start aanleg fietsroutenetwerk Op 3 maart 2011 was de feestelijke start van de aanleg van het nieuwe provinciale fietsroutenetwerk. Het eerste bordje van de ruim 10.000 routebordjes werd door gedeputeerde Hans Gerritsen van provincie Groningen onthuld in Aduard.

Het komende jaar legt de provincie samen met de Groninger gemeenten het complete netwerk aan. Verschillende fietsroutes worden dan via knooppunten (meestal kruisingen van wegen/fietspaden) met elkaar verbonden. Met de informatie langs de routes kan iedereen zijn eigen fietstocht samenstellen door van knooppunt naar

knooppunt een route te plannen. Het totale routenetwerk is ongeveer 1.800 kilometer lang en telt ruim 400 knooppunten. Gereed in 2012 De Groninger gemeenten en de provincie werken gezamenlijk aan de realisatie van de fietsknooppunten. Inmiddels zijn alle routes vastgesteld. Het komende jaar worden er 10.000 routeborden en enkele honderden infopanelen geplaatst. Verder komt er een digitale fietsrouteplanner waarmee de toerist op pad kan. En er wordt gewerkt aan het promoten van ‘fietsen in Groningen’. In het voorjaar van 2012 wordt het fietsroutenetwerk in gebruik genomen. Financiering Het hele project is onderdeel van het koepelproject Netzwerk Toekomst. De kosten van het deelproject routenetwerk bedragen ca. 600.000 euro. Dit wordt gefinancierd met bijdragen uit het Europese Fonds Interreg IV A, de Duitse deelstaat Niedersachsen, de provincies Groningen, Fryslân, Drenthe en de Groninger gemeenten.

Gedeputeerde Hans Gerritsen en burgemeester Berend Hoekstra, geflankeerd door de wethouders Arnold Bloem (Marum), Fred Stol (Zuidhorn) en Mark de Haan (Grootegast), zijn blij met het eerste routebord van het knooppuntennetwerk in de provincie Groningen.

Contact: Sandra Ludden (Touristikverband Emsland e.v.) +49 (0)5931 442128 [email protected] www.netzwerktoekomst.org/ fietsrouteplanner

Web 2.0 – De portalsite krijgt gestalte Het deelproject Web 2.0 houdt zich bezig met de vraag op welke manier reisbestemmingen van de ontwikkelingen op internet kunnen profiteren. Het idee van het fietsland ontstond tijdens de conceptontwikkeling in het afgelopen jaar. Het doel is om het onderwerp ‘fietsen’ voor communicatie via het Social Web regio-overkoepelend te gebruiken. In het begin van 2011 is de opdracht voor het creëren van een portalsite aanbesteed aan het bedrijf Ubilabs uit Hamburg.

Ondertussen zijn bepaalde technische kwesties opgelost en is het concept verder uitgewerkt. De projectpartners hebben de usability van de homepage met behulp van een zo genoemde ‘klickdummy’ getoetst en verbeterpunten met Ubilabs besproken. Ubilabs zal zich nu bezighouden met het design van de portalsite. Om van begin af aan rekening te houden met de gedachte van het Social Web, zijn de projectpartners van plan zogenaamde ‘fietsfans’ op Facebook te laten beslissen over het logo van het fietsland. In de toe-

komst komen er meer acties waarmee de fietsers het fietsland mede kunnen bepalen. De lancering van de portalsite staat voor september 2011 gepland. Contact: Andreas Polle (Ostfriesland Tourismus GmBH) Tel: +49 (0)491 91969667 [email protected] www.netzwerktoekomst.org/web2-0

6

Fotoserie van UNESCO wereldnatuurerfgoed Waddenzee:

Beate Ulich maakt beelden van flora en fauna In mei heeft de ervaren Duitse fotografe Beate Ulich opdracht gekregen om het Duitse en Nederlandse gedeelte van de Noordzeekust en de bijbehorende Waddeneilanden met de camera vast te leggen. Een jaar lang gaat de reislustige Ulich de flora en fauna van het gehele UNESCO wereldnatuurerfgoed Waddenzee fotograferen. De deelnemende projectpartners, Marketing Groningen, Provinsje Fryslân en Nordsee GmbH, verheugen zich op de meest uiteenlopende natuurbeelden, van sfeervolle landschappen tot krachtige detailopnamen. Het eindresultaat moet de enorme verscheidenheid van het UNESCO wereldnatuurerfgoed weerspiegelen, door alle jaargetijden heen. De beelden van de fotoserie moeten grensoverschrijdend te gebruiken zijn en inhoudelijk het unieke karakter van de Waddenzee tot uitdrukking brengen.

Aan het woord: Paul van Gessel, directeur Fryslân Marketing en Jan Julius Buwalda, projectmedewerker marketing Fryslân Marketing is een belangrijke partner in het project Netzwerk Toekomst. Directeur Paul van Gessel werkt aan de promotie van het toerisme in Fryslân sinds de oprichting op 1 Mei 2004. Hij studeerde Landschapsecologie en Economie. Van Gessel is ervan overtuigd dat er geen tegenstelling bestaat tussen het economisch belang van de vrijetijdseconomie en de doelstellingen van het milieu en zaken als de werelderfgoedstatus van het Waddengebied. Jan Julius Buwalda begon bij Fryslân Marketing als Projectmedewerker Marketing in 2009. Hij houdt zich speciaal met het Friese Waddengebied bezig en doet de pers en pr-zaken.

Paul van Gessel

Jan Julius Buwalda

We vinden beide dat goede promotie vooral tot stand komt als de eilanden gezamenlijk optrekken en één verhaal hebben. In Fryslân is sprake van 3000 toeristische bedrijven, een groot aantal gemeenten en vijf Waddeneilanden. Dat geeft versnippering. Door samen te werken kun je komen tot een groot gebied, dat fysiek en communicatief wordt beschouwd als een geheel. Dat is efficiënter, zeker als ook nog kan worden samengewerkt met Noord-Holland, Groningen en Noord-Duitsland. Deze aanpak leidt niet in de eerste plaats tot concurrentie maar De Wadden beschouwen als een geheel heeft juist meerwaarde. Je kunt de specifieke kenmerken en mogelijkheden beter voor het voetlicht brengen. En Schijnt de zon bij de buren dan profiteren wij ook van de warmte. Met name hierin ligt de reden voor deelname aan het internationale project Netzwerk Toekomst, dat ons de gelegenheid biedt tot netwerkvorming dat is gericht op meer samenwerking. Een van de belangrijkste middelen om te werken aan promotie van toeristische activiteiten is de ‘free publicity’. Het gaat niet

7

alleen om de identiteit van een gebied maar om het imago dat het gebied heeft bij de potentiële bezoeker. Daar moet aan worden gewerkt. Artikelen en interviews in kranten, tijdschriften, op radio en tv moeten de bezoeker raken. Dan gaat de bezoeker kijken op internet, waar hij alle benodigde informatie vindt voor een boeking. Daarom zijn de persreizen die nu in het kader van Netzwerk Toekomst worden gehouden in het Duitse en Nederlandse Waddengebied een goede aanpak. Dat bewees het hoge aantal bezoekers (3400) op de website van Marketing Friesland op tweede Pinksterdag nadat de artikelen n.a.v. de eerste persreis waren verschenen. Op deze manier kan in het Waddengebied nog een grote slag gemaakt worden. Aan free publicity moet je blijven werken; met echte verhalen waarin veel plaats is voor cultuurhistorie. En de aaibaarheidsfactor mag niet worden vergeten. Van de tv-programma’s Moordvrouw en Tour de Wadden op RTL4 verwachten we veel. We werken ook met brochures, maar de verspreiding daarvan is duur. Het partnerschap van Netzwerk Toekomst kan op dit punt veel betekenen, zowel als netwerk op

zich maar ook doordat we ervaringen kunnen uitwisselen. Bij de promotie van het toerisme in Fryslân richten we ons op gezinnen met jonge kinderen en op koppels, waaronder senioren. We focussen daarbij op een straal van 500 km: in Midden- en Zuid Nederland, Vlaanderen, West-Duitsland en een klein deel van Scandinavië. Ook de kwaliteit van het aanbod is voor onze Duitse buren een belangrijk punt. Zij gaan voor (schone) voorzieningen met vriendelijk personeel. En niet te vergeten, de Duitse toerist heeft oog voor het milieu. Dat laatste is in Duitsland in het dagelijks leven veel vanzelfsprekender dan wat wij in Nederland gewend zijn. Door samen te werken in Netzwerk Toekomst kunnen we ook op dit gebied veel leren. Onlangs was de Duitse ambassadeur, Dr. Behr op bezoek in Fryslân en hoewel hij nog geen zeebenen leek te hebben mochten wij samen genieten van een tochtje met het Friese Statenjacht. We hebben uitgebreid gesproken over het belang om het hele Waddengebied te beschouwen en ook te presenteren als eenheid. Ook hebben wij

naar voren gebracht dat Fryslân met de University Campus en het European Touristic Future Institute in staat is gericht onderzoek te doen, ook voor de Duitse markt. Het is goed om een wetenschappelijk instituut te hebben binnen de keten van organisaties die zich bezig houden met het toerisme. De samenwerking in het project Netzwerk Toekomst heeft ons al veel gebracht. We hebben geleerd dat men in Duitsland wat minder snel maar heel zorgvuldig werkt. Het werken via de sociale media is er nog wat minder ver ontwikkeld dan hier, Twitter staat nog in de kinderschoenen. Naast een uitgebreid netwerk en vergroting van kennis levert de samenwerking met de Waterwegen-navigator een prachtig product op waarin veel informatie over het Waddengebied kan worden gepresenteerd. De persreizen zullen het gebruik ervan stimuleren. De samenwerking ‘over de grens’ biedt veel mogelijkheden om het inzicht dat bestuursgrenzen geen toeristische grenzen zijn, inhoud te geven. Het grensoverschrijdende aspect maakt het project extra interessant. Door kennis te maken met een andere benadering kun je veel leren over je eigen aanpak en daar je voordeel mee doen.

Tweede seizoen voor passagiersschip ‘Dollard’ Het jaar 2010 was een pilotseizoen. De ‘Dollard’ heeft gedurende dat seizoen in totaal 5560 personen en 2676 fietsen over de Dollard vervoerd. Gezien de slechte weersomstandigheden van verleden jaar is dat een goed resultaat. Het zijn namelijk slechts 283 personen minder dan in 2008, toen de veerdienst door rederij Germania Schiffahrt uit Leer werd verzorgd. Het zijn maar liefst 956 personen meer dan in het beste seizoen (2003) van het schip ‘Twee

Gebroeders’ dat de veerdienst van midden jaren ’90 tot 2008 heeft verzorgd. Dit jaar begon het seizoen met een lichte vertraging. Wegens machineproblemen kon de veerdienst niet zoals gepland op 4 mei van start, maar pas op vrijdag 13 mei. In de tussentijd is de verbinding verzorgd door bussen met fietsaanhangers. Jammer genoeg konden daardoor in de eerste vijf veerdagen 206 personen met 63 fietsen niet over de Dollard worden vervoerd. Gedurende de acht

resterende veerdagen zijn in totaal 322 personen met 194 fietsen overgezet. In vergelijking met dezelfde periode in 2010 (13-28 mei) zijn dat 98 personen en 99 fietsen minder. Voor dit seizoen is de dienstregeling enigszins aangepast. De afvaart is verschoven van 8.00 uur naar 8.30 uur naar aanleiding van een aantal opmerkingen van passagiers. De passagiers vonden dat de afvaart te vroeg was. Bovendien is de middagpauze verkort van 2,5 uur naar 1,5 uur. De tijd die hiermee wordt gewonnen, wordt over alle vaarten van de dag verdeeld. Zo worden vertragingen onder invloed van de getijden of lange in- en uitlaadtijden in de havens gecompenseerd. Wij verheugen ons op een goed veerseizoen en hopen u uiteraard te begroeten op ons passagiersschip ‘Dollard’. Contact: Ulrich Schmunkamp (Internationale Dollard Route e.v.) Tel: +49 (0)491 91969641 [email protected] www.dollard-route.de

Projectpartners Nederland Provincie Fryslân • Maarten van den Akker Projectcontroller Netzwerk Toekomst +31 (0)58 292 58 67 [email protected] • Gerda Baarsma Projectleider Netzwerk Toekomst +31 (0)58 292 51 34 [email protected] • Tilly Clijsters +31 (0)58 292 54 28 [email protected] • Niels Bons +31 (0)58 292 52 09 [email protected] • Judith Swart Ranshuysen Projectleider Netzwerk Toekomst +31 (0)58 292 55 02 [email protected] Gemeente Leeuwarden • Jakob Jonker +31 (0)58 233 89 32 [email protected] Gemeente Súdwestfryslân • Margriet Fokkema +31 (0)515 489 000 [email protected] Gemeente Oldambt • Hans de Wolf +31 (0)6 13801201 [email protected]

Internetacademie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden • Siger Bos +31 (0)58 2511629 [email protected] • Max Vijftigschild +31 (0)58 2511675 [email protected] Marketing Groningen • Hans Poll +31 (0)50 3199755 [email protected] Fryslân Marketing • Jan Julius Buwalda +31 (0)58 233 07 40 [email protected]

• Kurt Radtke +49 (0)491 91969618 [email protected] • Insa Wutschke +49 (0)491 91969616 wutschke@ suedliches-ostfriesland.de

Fryslân Marketing (subpartner)

• Hanita van der Schaaf + 31 (0)58 2330740 hvanderschaaf@ fryslanmarketing.nl

Duitsland Die Nordsee GmbH

Stadt Emden

• Oliver Melchert +49 (0)4421 9560997 [email protected]

• Rainer Gerdes +49 (0)4921 974014 [email protected]

Internationale Dollard Route e.V.

Stadt Leer

• Ulrich Schmunkamp +49 (0)491 91969641 [email protected]

• Wolfgang Brandt +49 (0)491 9782405 [email protected]

Landkreis Cloppenburg

Touristikverband Emsland e.V. / Internationaler Naturpark Bourtanger Moor – Bargerveen e.V.

• Christine Brinkmeier +49 (0)4471 15139 • Hans Hartog [email protected] +31 (0)521 593210 [email protected] • Karin Vogel +49 (0)4471 15588 [email protected] Technische Universiteit Delft • Marcel Crul Ostfriesland Tourismus GmbH / +31 (0)15 2789111 Touristik GmbH Südliches [email protected] Ostfriesland • Arno Scheepens • Andree Bliefernich +31 (0)6 52543210 +49 (0)441 2057053 [email protected] [email protected] • Andreas Polle Provincie Groningen +49 (0)491 91969667 • Arjan Westerink [email protected] +31 (0)50 3164078 [email protected] Recreatieschap Drenthe

• Uwe Carli +49 (0)5931 441123 [email protected] • Sandra Ludden +49 (0)5931 442128 [email protected] • Petra Rosenbach +49 (0)5931 441125 [email protected]

Netzwerk Toekomst: Een Duits-Nederlands samenwerkingsproject Negentien partijen uit de toeristische sector, regionale overheden en onderwijsinstellingen werken samen om de Eems Dollard Regio (EDR) te versterken tot een dynamisch toeristisch gebied. Het project wordt uitgevoerd met subsidie uit het Europese Interreg IVA

Colofon Redactie Projectmedewerkers Netzwerk Toekomst

programma Deutschland-Nederland, dat grensoverschrijdende samenwerking in Europa stimuleert. Netzwerk Toekomst loopt van mei 2009 tot en met december 2013 en beschikt over een totaal budget van ruim € 7,6 miljoen.

Schortens

Emden

Leeuwarden

Groningen

Sneek

Diever

Drukwerk Huisdrukkerij Provincie Fryslân

Cloppenburg Meppen

Vertaling Vertaalbureau Machielsen Ontwerp Klaas Pot, provincie Fryslân

Leer Winschoten

www.netzwerktoekomst.org Mede mogelijk gemaakt door:

Oplage 800 exemplaren Contact netzwerktoekomst@fryslân.nl

www.deutschland-nederland.eu