Negentiende Forum Alcohol en Drugs Onderzoek (FADO) 2009

Negentiende Forum Alcohol en Drugs Onderzoek (FADO) 2009

PROGRAMMA & ABSTRACTS GEORGANISEERD DOOR: Trimbos-instituut IVO Amsterdam Institute for Addiction Research (AIAR)

1

13067-FADO folder abstractboekje.indd 1

09-11-2009 13:13:15

Inhoud

I

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 PROGRAMMA 19de FADO: 12 november 2009 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 ABSTRACTS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

D u d g g i

1. Craving modulates brain responses to cannabis cues . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2. Implicit and explicit drug-related c ognitions in an ecological momentary assessment setting

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

3. Hersenactivatie patronen g eassocieerd met cue reactiviteit en craving bij probleemgokkers in behandeling, zware rokers, en gezonde controles: een fMRI studie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 4. Behandelprotocol voor Problematisch Internetgebruik en/of Gameverslaving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 5. Behandelrichtlijn voor de comorbiditeit van een angststoornis en middelenmisbruik of -afhankelijkheid: resultaten en methodologische aandachtspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 6. Veilig drinken op leeftijd

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

7. Aanpak drankgebruik van jongeren: meningen van ouders, verstrekkers en professionals uit gemeenten en gezondheidszorg; een onderzoek in drie Nederlandse gemeenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 8. Effects of alcohol portrayal in movies on actual alcohol consumption: An observational experimental design

. . . . . . . . . . .

16

9. De relatie tussen puberteitsontwikkeling, slaap en alcoholgebruik in de vroege adolescentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 10. Middelengebruik bij jongeren in het speciaal onderwijs en jongeren in de residentiële jeugdzorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 11. Lifetime en regelmatig cannabisgebruik tijdens de adolescentie: het samenspel tussen temperament en blowende vrienden

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

12. Doelgroepsegmentatie bij jeugd in het kader van alcoholpreventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 13. Aandachtscontrole gebieden in het brein betrokken bij aandachtsbias in rokers: een fMRI studie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 14. Impliciete en expliciete selectieve aandacht voor rookgerelateerde stimuli in rokers gemeten aan de hand van hersenpotentialen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 15. Inhibitory control during cue-reactivity in alcohol dependents and pathological gamblers; preliminary results of an fMRI study . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 16. Cannabis gebruik tijdens de zwangerschap: lange termijn effecten op gedrag en cognitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 17. Schadelijke effecten van alcohol tijdens de zwangerschap: zijn verloskundigen op de hoogte?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

18. De rol van alcohol-specifieke communicatie met ouders in het alcoholgebruik van jonge adolescenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 19. Zerotolerance op dancefeesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 20. Is het Nederlandse cannabisbeleid g eslaagd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 21. Cannabisbeleid en publieke opinie: zijn we het eens? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 22. Hoe hard is hard? De Inrichting voor Stelselmatige Daders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 23. Problematiek en zorgbehoefte van gedetineerden met een ISD maatregel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 24. Schatting van het aantal problematische drugsgebruikers in Nederland via de multiplier op de in-treatment rate in acht steden

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25. Validiteit van de SIDP-IV screener voor persoonlijkheidsstoornissen

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

32 33

26. Screening op afhankelijkheid bij r egelmatige cannabisgebruikers met de Severity of Dependence Scale - betrouwbaarheid en validiteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 27. Comorbidity and risk indicators of alcohol use disorders among persons with anxiety and/or depressive disorders - Findings from the Netherlands Study of Depression and Anxiety (NESDA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 28. Monitor voor drugsgerelateerde g ezondheidsincidenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 29. Prevalentie van dopinggebruik in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

2


09-11-2009 13:13:15

H k v z d n g z v p g o g

D o •

•

B c g h i v p p B i p b v

Inleiding De afgelopen achttien jaar is het FADO uitgegroeid tot hét nationale platform voor de presentatie van onderzoek naar het gebruik van alcohol en drugs en naar ander gedrag met een verslavingsrisico. Het FADO is er voor en door onderzoekers. Het programma start dit jaar met een keynote lezing van Dr. Gert-Jan Meerkerk van het IVO uit Rotterdam: Als je niet meer zonder kunt: internetverslaving in het digitale tijdperk. Centraal staat het relatief nieuwe fenomeen van compulsief internetgebruik, inclusief aanverwante problemen zoals gameverslaving en cyberseksverslaving. In de lezing worden eerste voorlopige prevalentie cijfers over internetverslaving gepresenteerd en wordt dieper ingegaan op mogelijke verklaringsmodellen voor het gedrag van internetverslaafden. Daarna volgen er twee parallelle ochtendsessies met als thema’s: • Neurobiologie en neuropsychologie van verslaving • Innovatie in de zorg Bij het thema Neurobiologie en neuropsychologie worden onderzoeksresultaten gepresenteerd van studies waarbij met behulp van beeldvormende technieken meer inzicht in de werking van de hersenen van verslaafden wordt verworven. Ook is er een presentatie over onderliggende cognitieve processen bij verslaving. Bij het thema Innovatie in de zorg wordt ingegaan op het behandelprotocol voor problematisch internetgebruik, op de behandelrichtlijn voor de comorbiditeit van een angststoornis en middelenmisbruik

en op een trainingsprogramma voor huisartsen om alcoholproblemen bij ouderen op te sporen. De presentaties zijn kort (15 minuten) en to-the-point, waardoor er ruimte is voor een levendige discussie met de deel nemers. Een referent zwengelt die discussie aan. Het middagprogramma is in de FADOtraditie opgebouwd uit presentaties over de resultaten van lopend en pas afgesloten onderzoek, dat in vier parallelle sessies wordt gepresenteerd. Na een voordracht van 15 minuten zijn er per presentatie 5 minuten voor discussie. De onderwerpen zijn dit jaar o.a. middelenmisbruik bij jongeren, effecten van middelengebruik tijdens zwangerschap, nog meer neuro biologie en neuropsychologie, aspecten van het Nederlandse drugsbeleid, de Inrichting voor Stelselmatige Daders en nieuwe onderzoeksmethoden. Wij wensen u een aangenaam FADO toe! De programmacommissie: Drs. Toine Ketelaars (Trimbos-instituut) Dr. Maarten Koeter (AIAR) Drs. Fons Kok Dr. Margriet van Laar (Trimbos-instituut) Prof. dr. Dike van de Mheen (IVO)

3


09-11-2009 13:13:16

PROGRAMMA 19de FADO: 12 november 2009

S

OCHTEND

Plenair

Z S

Zaal Dagvoorzitter

Gertrudiskapel Prof. dr. Dike van de Mheen (IVO)

1

09.30-10.00 10.00-10.05 10.05-10.35

Inschrijving en koffie Opening door Prof. dr. Dike van de Mheen (IVO) Keynote lezing: Als je niet meer zonder kunt: internetverslaving in het digitale tijdperk Dr. Gert-Jan Meerkerk (IVO) Discussie Koffie

10.35-10.45 10.45-11.10

1

1

1 1

Twee ochtend parallelsessies

1

Sessie A

Neurobiologie en neuropsychologie van verslaving

Zaal Sessievoorzitter

Gertrudiskapel Dr. Margriet van Laar (Trimbos-instituut)

11.10-11.25

. Drs. Janna Cousijn (AIAR) 1 Craving modulates brain responses to cannabis cues 2. Reshmi Marhe MSc (Erasmus Universiteit Rotterdam) Implicit and explicit drug-related cognitions in an ecological momentary assessment setting 3. Dr. Anneke Goudriaan (AIAR) Hersenactivatie patronen geassocieerd met cue reactiviteit en craving bij probleemgokkers in behandeling, zware rokers, en gezonde controles: een fMRI studie Referent: Dr. Raymond Niesink (Trimbos-instituut) Discussie

11.25-11.40

11.40-11.55

11.55-12.15 12.15-12.45

M

V P D

S

V

1

1

1

1 1

4


09-11-2009 13:13:17

Sessie B

Innovatie in de zorg

Zaal Sessievoorzitter

Orkazaal Drs. Fons Kok

11.10-11.25

11.55-12.15 12.15-12.45

. Dr. Laura DeFuentes-Merillas (Novadic-Kentron) 4 Behandelprotocol voor Problematisch Internetgebruik en/of Gameverslaving 5. Drs. Anke Snoek (IVO) Behandelrichtlijn voor de comorbiditeit van een angststoornis en middelenmisbruik of -afhankelijkheid: resultaten en methodologische aandachtspunten 6. Drs. Anneke Risselada (IVO) Veilig drinken op leeftijd Referent: Dr. Peter Greeven (Novadic-Kentron) Discussie

12.45-13.45

Lunch

11.25-11.40

11.40-11.55

MIDDAG Vier parallelsessies Zes of vijf voordrachten per sessie Presentatie 15 minuten per voordracht Discussie 5 minuten per voordracht

Sessie 1

Middelengebruik bij jongeren

Voorzitter

Drs. Fons Kok

13.45-14.05

. Drs. Karen Offermans (Universiteit Maastricht) 7 Aanpak drankgebruik van jongeren: meningen van ouders, verstrekkers en professionals uit gemeenten en gezondheidszorg; een onderzoek in drie Nederlandse gemeenten 8. Renske Koordeman MSc (Radboud Universiteit Nijmegen Effects of alcohol portrayal in movies on actual alcohol consumption: An observational experimental design 9. Sara Pieters MSc (Radboud Universiteit Nijmegen) De relatie tussen puberteitsontwikkeling, slaap en alcoholgebruik in de vroege adolescentie Thee 10. Drs. Annelies Kepper (Trimbos-instituut) Middelengebruik bij jongeren in het speciaal onderwijs en jongeren in de residentiële jeugdzorg

14.05-14.25

14.25-14.45

14.45-15.15 15.15-15.35

5


09-11-2009 13:13:17

15.35-15.55

15.55-16.15

1. Drs. Hanneke Creemers (Erasmus Universiteit Rotterdam) 1 Lifetime en regelmatig cannabisgebruik tijdens de adolescentie: het samenspel tussen temperament en blowende vrienden 12. Dr. Jolanda Mathijssen (Universiteit van Tilburg) Doelgroepsegmentatie bij jeugd in het kader van alcoholpreventie

S

V

1

1

Sessie 2

Neurobiologie en neuropsychologie-II (vóór de thee) – Ouder & kind (na de thee)

1

Voorzitter

Drs. Ruth van Holst (AIAR)

1 1

13.45-14.05

3. Maartje Luijten MSc (Erasmus Universiteit Rotterdam) 1 Aandachtscontrole gebieden in het brein betrokken bij aandachts bias in rokers: een fMRI studie 14. Marianne Littel MSc (Erasmus Universiteit Rotterdam) Impliciete en expliciete selectieve aandacht voor rookgerelateerde stimuli in rokers gemeten aan de hand van hersenpotentialen. 15. Mieke van Holstein MSc (AIAR) Inhibitory control during cue-reactivity in alcohol dependents and pathological gamblers; preliminary results of an fMRI study Thee 16. Prof.dr. Anja Huizink (Universiteit van Amsterdam) Cannabis gebruik tijdens de zwangerschap: lange termijn effecten op gedrag en cognitie 17. Ir. Nickie van der Wulp (STAP) Schadelijke effecten van alcohol tijdens de zwangerschap: zijn verloskundigen op de hoogte? 18. Suzanne Mares MSc (Radboud Universiteit Nijmegen) De rol van alcohol-specifieke communicatie met ouders in het alcoholgebruik van jonge adolescenten

14.05-14.25

14.25-14.45

14.45-15.15 15.15-15.35

15.35-15.55

15.55-16.15

1

S

V

1

1

1

1 1

1

1

1

6


09-11-2009 13:13:18

Sessie 3

Drugsbeleid (vóór de thee) – Justitiabelen (na de thee)

Voorzitter

Dr. Maarten Koeter (AIAR)

13.45-14.05

9. Drs. Ton Nabben (Universiteit van Amsterdam) 1 Zerotolerance op dancefeesten 20. Dr. Margriet van Laar (Trimbos-instituut) Is het Nederlandse cannabisbeleid geslaagd? 21. Drs. Rosalie van der Sar (Universiteit van Tilburg) Cannabisbeleid en publieke opinie: zijn we het eens? Thee 22. Dr. Marianne van Ooyen (WODC) Hoe hard is hard? De Inrichting voor Stelselmatige Daders 23. Dr. Tim Schoenmakers (IVO) Problematiek en zorgbehoefte van gedetineerden met een ISD maatregel

14.05-14.25 14.25-14.45 14.45-15.15 15.15-15.35 15.35-15.55

Sessie 4

Methoden (vóór de thee) - Monitoring & epidemiologie (na de thee)

Voorzitter

Dr. André van Gageldonk (Trimbos-instituut)

13.45-14.05

4. Dr. Guus Cruts (Trimbos-instituut) 2 Schatting van het aantal problematische drugsgebruikers in Nederland via de multiplier op de in-treatment rate in acht steden 25. Dr. Gerdien de Weert-van Oene (Radboud Universiteit Nijmegen) Validiteit van de SIDP-IV screener voor persoonlijkheidsstoornissen 26. Peggy van der Pol MSc (Trimbos-instituut) Screening op afhankelijkheid bij regelmatige cannabisgebruikers met de Severity of Dependence Scale - betrouwbaarheid en validiteit Thee 27. Lynn Boschloo MSc (Vrije Universiteit/GGz inGeest) Comorbidity and risk indicators of alcohol use disorders among persons with anxiety and/or depressive disorders - Findings from the Netherlands Study of Depression and Anxiety (NESDA) 28. Dr. Esther Croes (Trimbos-instituut) Monitor voor drugsgerelateerde gezondheidsincidenten 29. Prof. dr. Dike van de Mheen (IVO) Prevalentie van dopinggebruik in Nederland

14.05-14.25 14.25-14.45

14.45-15.15 15.15-15.35

15.35-15.55 15.55-16.15

16.20-17.00

Meet & Greet

7


09-11-2009 13:13:18

A

H

O

1

D D P P P

U A R A o R 1 T E

C r o c r b a m c m a l i f t i c a (


09-11-2009 13:13:19

ABSTRACTS Hieronder treft u per sessie de abstracts aan.

Ochtendsessie A N eurobiologie en neuropsychologie van verslaving

1. Craving modulates brain responses to cannabis cues Drs Janna Cousijn Dr. Anneke E. Goudriaan Prof. dr. Dick J. Veltman Prof. dr. Wim van den Brink Prof. dr. Reinout W. Wiers University of Amsterdam Amsterdam Institute for Addiction Research (AIAR) Academic Medical Center, Department of Psychiatry Roeterstraat 15, 1018 WB, Amsterdam T 020-5256729 E [email protected] Craving is thought to play an essential role in the development and maintenance of addictive behaviors. When exposed to cannabis related cues, heavy cannabis users report higher levels of craving accompanied by physiological changes reflecting increased arousal. Neuroimaging studies show that many different drug-related cues activate central limbic areas, i.e., the brain’s motivational/reward system, with a greater activation seen in drug users with higher levels of craving. It is not known, however, if this is also true for cannabis users. Using functional magnetic resonance imaging, the neural correlates of craving were investigated in heavy cannabis users (n = 33) compared to sporadic cannabis users (n = 21) and cannabis naïve controls (n = 22). More brain activation was found in

heavy cannabis users compared to sporadic users and controls when viewing cannabis cues in structures associated with the brain reward system like the amygdala, nucleus accumbens, hippocampus, and orbitofrontal cortex. Activity in the hippocampus and orbitofrontal cortex was found to correlate positively with levels of subjective craving in heavy cannabis users as indicated with the Cannabis-Craving Questionnaire. The superior- and inferior frontal gyrus showed less activity with higher levels of craving. Activation in the precuneus and inferior frontal gyrus was negatively correlated with problem scores derived from the Cannabis Use Disorder Identification Task (CUDIT). These results show that in heavy cannabis users, cannabis cues activate areas associated with addiction pathology, similar to neuroimaging studies of cue reactivity in other substance dependencies. Both subjective craving and cannabis use related problems modulate these brain responses. These findings are important for understanding the neural underpinnings of cannabis dependence. Trefwoorden: Cannabis, Craving, fMRI

9


09-11-2009 13:13:19

2. Implicit and explicit drug-related c ognitions in an ecological momentary assessment setting Reshmi Marhe MSc Prof. dr. I.H.A. Franken Dr. A.J. Waters Erasmus Universiteit Rotterdam Instituut voor Psychologie Postbus 1738 3000 DR Rotterdam T 010-4082388 E [email protected] There has been much recent interest in the role of cognitive processes underlying addiction, particularly attentional and memory processes. In laboratory settings it has been found that (implicit) attentional bias is related to (explicit) craving. In the present study we examined whether implicit cognitions are associated with temptations to use heroin during the first week in a detoxification department. The Stroop task, an implicit cognitive measures and explicit questions on craving were implemented on hand-held computers (Personal Digital Assistants, PDAs) for assessment in the clinical environment of heroin dependent patients. This methodology is called Ecological Momentary Assessment (EMA). Method. Participants were 68 heroin dependent inpatients in their first week of detoxification at an addiction treatment center. Three to four days after intake, participants carried around a PDA for one week during detoxification. They were required to respond to four random assessments (RAs) per day, announced by a beep. Participants were also instructed to press a “temptation assessment” (TA) button on the PDA whenever they felt a strong urge to use heroin. At each

3

assessment (RA, TA), participants responded to items assessing (subjective) mood and craving, and subsequently completed a modified Stroop task. Results. The drug Stroop effect was larger during TAs than during RAs, which indicates higher attentional bias during TAs. Patients also reported higher subjective craving during TAs than during RAs. Conclusion. Patients show greater drugrelated attentional bias and report higher craving when they feel temptation to use. Trefwoorden: addiction, attentional bias, ecological momentary assessment

A A A A K P 1 T E

T G n

D A e z i b d s w v r d f R g z a m

10


D D P P P

09-11-2009 13:13:19

3. Hersenactivatie patronen geassocieerd met cue reactiviteit en craving bij probleemgokkers in behandeling, zware rokers, en gezonde controles: een fMRI studie Dr. Anneke Goudriaan Dr. M.B. de Ruiter Prof. dr. W. van den Brink Prof. dr. J. Oosterlaan Prof dr. D.J. Veltman Amsterdam Institute for Addiction Research Academisch Medisch Centrum, Afdeling Psychiatrie Kamer PB0-430 Postbus 22660 1100 DD Amsterdam T 020-8913761 E [email protected] Trefwoorden: Gokverslaving, cue reactiviteit, neuroimaging Doel Abnormale reacties op cue reactiviteit zijn een centralal kenmerk van verslavingen, en zijn geassocieerd met verhoogde activatie in hersengebieden die een rol spelen bij beloning, motivatie, aandacht en geheugen: de orbitofrontale cortex en limbische hersengebieden. In deze neuroimaging studie wordt cue reactiviteit in probleemgokkers vergeleken met cue reactiviteit in zware rokers, en in gezonde controledeelnemers die niet roken of gokken door middel van functionele MRI (fMRI). Resultaten: Het bekijken van foto’s waar gokcues op staan (ten opzichte van foto’s zonder gok cues) is geassocieerd met hogere activatie in probleemgokkers, vergeleken met gezonde controles, en vergeleken

met rokers, in de volgende hersengebieden: occipitotemporale cortex, posterieure cingulaire cortex, parahippocampale gyrus, amygdala. Subjectieve craving (zelfrapportage) correleerde met hersenactivatie in de linker ventrolaterale prefrontale cortex, en linker insula. Rokers met een hoge nicotine afhankelijkheidsscore (Fagerstrom Test for Nicotine Dependence: FTND) lieten hogere hersenactivatie zien (vergeleken met rokers met een lage FTND score, de probleemgokkers en controle deelnemers) in de ventromediale prefrontale cortex, rostrale anterieure cingulaire cortex, insula, en middelste temporale gyrus, wanneer zij geconfronteerd werden met rook foto’s (in vergelijking met neutrale foto’s). Rook craving correleerde met hersenactivatie in de linker prefrontale cortex en linker amygdala, wanneer rookfoto’s werden bekeken, in de rookgroep. Conclusies Verhoogde hersenreactiviteit in specifieke hersengebieden die te maken hebben met motivatie, emotie en visuele verwerking, is aanwezig in probleemgokkers, en is vergelijkbaar met patronen die eerder werden gevonden in drugverslaafde roepen. Relevantie van deze resultaten voor terugval en (nieuwe) behandeling van probleemgokken, zal worden besproken.

11


09-11-2009 13:13:20

5

Ochtendsessie B: Innovatie in de zorg

4. Behandelprotocol voor Problematisch Internetgebruik en/of Gameverslaving Dr. Laura DeFuentes-Merillas Drs. Nicolle van Mil Novadic-Kentron Postbus 243 5260 AE Vught T 073-6849832 E [email protected]

tisch internetgebruik en/of gameverslaving. Na een inleiding in het onderwerp, met behulp van een overzicht van onderzoek en literatuur over de symptomen en de behandeling van deze aandoening, gaan wij in op hoe het behandelprotocol er uit kan zien aan de hand van een casus.

Trefwoorden: Gameverslaving, problematisch internetgebruik, behandeling

I H 3 T E

T R

I I I m v e

Sinds 10 jaar probeert Novadic-Kentron zowel door middel van onderzoek (samen met IVO) als in de behandelpraktijk grip te krijgen op de problematiek en behandeling van problematisch internetgebruik en/of gameverslaving. Inmiddels heeft die theoretische en praktische ervaring geleid tot ideeën over de etiologie van het fenomeen en de ontwikkeling van een behandeling. Deze ideeën zijn gebaseerd op het huidig onderzoek en evidence based literatuur over de behandeling van deze problematiek en andere stoornissen met vergelijkbare symptomen (gokken, verslaving, etc.). Het doel van deze presentatie is een inzicht te geven in- de ontwikkeling en de inhoud van een behandelprotocol voor problema-

R D t g w v a s d v o b v d v o v w

12


D I P

09-11-2009 13:13:20

5. Behandelrichtlijn voor de comorbiditeit van een angststoornis en middelenmisbruik of -afhankelijkheid: resultaten en methodologische aandachtspunten Drs. Anke Snoek Ir. Elske Wits Prof. dr. Dike van de Mheen IVO Heemraadssingel 194 3021 DM Rotterdam T 010-4253366 E [email protected] Trefwoord: Richtlijn, comorbiditeit, methodiek Inleiding In opdracht van Resultaten Scoren is IVO samen met Mondriaan Zorggroep bezig met het opstellen van een behandelrichtlijn voor de comorbiditeit van een Angststoornis en middelenmisbruik of –afhankelijkheid. Resultaten De voorlopige resultaten van de literatuurstudie en de veldinventarisatie zullen gepresenteerd worden. Hierin zal ingegaan worden op de prevalentie, diagnostiek, veel voorkomende combinaties van specifieke angststoornissen en middelengebruik (bijv. sociale angst en alcohol of PTSS en polydruggebruik). Maar vooral de complexiteit van deze comorbiditeit zal belicht worden: ontstaansgeschiedenis, de interactie tussen beide stoornissen, tussen de behandelingen van beide stoornissen op elkaar en de andere stoornis, de relatie tussen behandeling van de ene stoornis en de invloed daarvan op de andere stoornis. Tot slot zullen de voorgestelde behandeladviezen besproken worden.

Methodologische overwegingen De richtlijn is ontwikkeld volgens het Masterprotocol van Resultaten Scoren. Een van de belangrijkste doelstellingen van Resultaten Scoren is de kloof tussen wetenschappelijke theorie en praktijk te overbruggen. Echter, veel wetenschappelijk, RCT-onderzoek wordt uitgevoerd bij zorgvuldig geselecteerde patiëntenpopulaties, bijvoorbeeld patiënten met een comorbiditeit van alcoholafhankelijkheid en sociale angst. In de praktijk echter blijkt er in de patiëntenpopulatie vaak sprake te zijn van meerdere stoornissen (bijvoorbeeld naast angststoornissen ook persoonlijkheidsstoornissen of depressies), en van polydruggebruik (waarbij een kwestie ook is of roken meegenomen moet worden). Dit maakt het opstellen van een richtlijn gecompliceerd, omdat resultaten uit de literatuur niet altijd generaliseerbaar zijn. Vandaar dat de richtlijn ook getest wordt in 2 pilots bij Mondriaan Zorggroep en Iriszorg. Tot slot worden in deze presentatie de voorlopige resultaten van de pilot besproken alsook de kloof tussen ‘zuiver’ RCT-onderzoek en complexe patiëntenpopulaties.

13


09-11-2009 13:13:21

6. Veilig drinken op leeftijd Drs. Anneke Risselada Dr. Marloes Kleinjan IVO Heemraadssingel 194 3021 DM ROTTERDAM T 010-425 33 66 E [email protected] Trefwoorden: Alcohol, ouderen, huisartsen Overmatig alcoholgebruik is een risicofactor voor gezondheid- en welzijnsproblemen. Bij ouderen zijn er daarnaast belangrijke aandachtspunten voor de herkenning en behandeling van alcoholproblematiek, die niet gedekt worden door de huidige trainingsprogramma’s voor de huisartsenpraktijk. Om deze lacune op te vullen heeft het IVO de module ‘Veilig drinken op leeftijd’ ontwikkeld en geïmplementeerd. De module is gebaseerd op een grondige literatuurstudie en beschrijft het herkennen en bespreken van riskant drinken en alcoholafhankelijkheid bij ouderen in de huisartsenpraktijk. Uitgangspunt is een klachtgerichte werkwijze, waarbij de huisarts op basis van somatische of psychische klachten van de patiënt het drinkgedrag bespreekt en de patiënt ondersteunt bij het beperken van het alcoholgebruik.

M alertheid van eerstelijns gezondheidswerkers wat betreft alcoholproblematiek bij ouderen op korte termijn is toegenomen. Ook het aantal gezondheidswerkers dat alcoholgebruik bij oudere patiënten aan de orde heeft gesteld en het aantal patiënten waarbij dit is gedaan, is toegenomen. Op langere termijn nemen deze aantallen licht af, maar blijven hoger dan de beginwaarde op de nulmeting. De grenzen die gezondheidswerkers hanteren voor veilig alcoholgebruik bij ouderen, zijn na de training verlaagd maar liggen nog steeds fors hoger dan de richtlijnen uit de module. Geconcludeerd kan worden dat de deelnemende gezondheidswerkers het signaleergedrag in positieve zin hebben veranderd, maar dat dit op langere termijn afneemt. Aanbevelingen worden besproken tijdens de presentatie.

De module is geïmplementeerd in huisartsenpraktijken in de regio’s Rotterdam, Noord-Brabant en Limburg. De implementatie is gemonitord met een kleinschalig evaluatie onderzoek (n=37). De resultaten laten zien dat de bewustwording en 14


09-11-2009 13:13:21

7

D P D

U D P 6 T E

T A

I O o h o p v o a v a r H k p d E h h j M u

MIDDAGSESSIE 1: Middelengebruik bij jongeren

7. Aanpak drankgebruik van jongeren: meningen van ouders, verstrekkers en professionals uit gemeenten en gezondheidszorg; een onderzoek in drie Nederlandse gemeenten Drs. Karen Offermans Prof. dr. Ronald Knibbe Drs. Mieke Derickx Universiteit Maastricht Department of Health Promotion Postbus 616 6200 MD Maastricht T 043-3882400 E [email protected] Trefwoorden: Alcoholgebruik, Jongeren Inleiding Omgevingsgerichte maatregelen gericht op het verminderen van de beschikbaarheid van alcohol hebben de grootste kans om een effectieve bijdrage te leveren aan preventie van drankgebruik en misbruik van jongeren. Verschillende partijen in de omgeving van jongeren spelen een cruciale rol in het minder beschikbaar stellen van alcohol, zoals ouders van jongeren, alcoholverstrekkers, gemeenten, politie en regionale gezondheids- en verslavingszorg. Het is daarom belangrijk om erachter te komen hoe deze partijen tegen de alcoholproblematiek en verschillende maatregelen die kunnen worden genomen aankijken. Echter, er is tot nu toe weinig bekend over hoe deze partijen aankijken tegen alcoholbeleid en de alcoholproblematiek van jongeren. Methode. In het huidige onderzoek zijn uit 3 Nederlandse gemeenten ouders van

jongeren, alcoholverstrekkers, gemeenteambtenaren werkzaam op het gebied van beleid, welzijn of betrokken bij alcoholprojectgroepen en mensen werkzaam bij politie, GGD en verslavingszorg telefonisch of schriftelijk geïnterviewd m.b.v. gestandaardiseerde vragenlijsten. Resultaten. Alle stakeholders zijn het eens over wie het meest verantwoordelijk is voor het té vroeg, té vaak en té veel drinken van jongeren. Echter, stakeholders zijn het niet eens over welke partijen de meeste inzet tonen om het drankgebruik onder jongeren te beperken. Tevens schatten gemeenteambtenaren hun eigen verantwoordelijkheid en de verantwoordelijkheid van GGD en verslavingszorg voor het drankgebruik van jongeren veel lager in dan andere professionele stakeholders. Schijnbaar verwachten professionele stakeholders meer ondersteuning en inzet van de gemeente dan dat gemeenteambtenaren vinden dat zij zouden moeten geven. Beperkende maatregelen die een goede kans zouden maken op implementatie zullen verder worden toegelicht.

15


09-11-2009 13:13:22

8. Effects of alcohol portrayal in movies on actual alcohol consumption: An observational experimental design

9

Renske Koordeman MSc Drs. Doeschka J. Anschutz Dr. Rick van Baaren Prof. dr. Rutger C. M. E. Engels

S D D P P

Radboud Universiteit Nijmegen Behavioural Science Institute Postbus 9104 6500 HE Nijmegen T 024-3611614 E [email protected] Trefwoorden: Alcohol, Media Inleiding Alcoholmisbruik van jongeren vormt wereldwijd een probleem. Cross-sectioneel en longitudinaal onderzoek laat een robuuste link zien tussen blootstelling aan alcohol in films en alcoholconsumptie van jongeren. Er is slechts één experimentele study gedaan die een direct effect liet zien van blootstelling aan alchol in films op alcohol consumptie (Engels et al., 2009). De studie heeft echter enkele limitaties (alleen bij mannen, kleine steekproef, twee films vergeleken). Doel: Onderzoeken van het effect van alcohol in films op het directe alcoholgebruik van jongeren. Methode: Een 2 (man/vrouw) bij 2 (alcohol in film/geen alcohol in film) design is gebruikt waarin 122 koppels van hetzelfde geslacht in een natuurlijke setting de film “What happens in Vegas” keken. De alcoholconsumptie tijdens de film werd geobserveerd. Een regressie-analyse in M+ is gebruikt om de effecten van filmconditie op

alcoholconsumptie te meten. Er is gecontroleerd voor wekelijkse alcoholconsumptie. Resultaten Geslacht was een moderator in de relatie tussen filmconditie en alcoholconsumptie (β = -0.760, p = 0.017). Alcoholconsumptie van mannen was hoger in de alcoholconditie dan in de niet-alcoholconditie, terwijl geen verschillen voor vrouwen werden gevonden. Er was geen moderatie-effect van identificatie met acteur en personage. Discussie: De hoofdbevinding van dit onderzoek is dat alcoholconsumptie van mannen hoger was wanneer zij een film met alcohol zagen dan wanneer zij een film zonder alcohol zagen, terwijl geen verschillen voor vrouwen werden gevonden. Implicaties van deze bevindingen zijn het beperken van alcohol in films en het geven van informatie over de effecten van deze beelden door middel van ratingsystems zoals de “Kijkwijzer”.

16


09-11-2009 13:13:22

B U M 6 T E

T A

O h s e i b g s a l g o ( h p t o v p D l o m

9. De relatie tussen puberteitsontwikkeling, slaap en alcoholgebruik in de vroege adolescentie Sara Pieters MSc Dr. Haske van der Vorst Dr. William Burk Prof. dr. Reinout Wiers Prof. dr. Rutger Engels Behavioural Science Institute, Radboud Universiteit Nijmegen Montessorilaan 3 6500 HE Nijmegen T 024-3612076 E [email protected] Trefwoorden: Alcoholgebruik, puberteit, slaap Onderzoek heeft aangetoond dat alcohol het slaap/waak ritme van volwassenen verstoort. Daarnaast blijkt dat slaapproblemen een voorspeller zijn van alcoholgebruik. Er is echter minder bekend over deze relatie bij vroege adolescenten, terwijl juist jongeren in het begin van de puberteit vaker slaapproblemen ervaren en hun eerste glas alcohol drinken. We hebben daarom de relatie tussen puberteitsontwikkeling, slaapgedrag, slaapproblemen en alcoholgebruik onderzocht bij 431 vroeg-adolescenten (gemiddelde leeftijd: 13.66 jaar). Hierbij hebben we gecontroleerd voor emotionele problemen en antisociaal gedrag om uit te sluiten dat de relatie tussen puberteitsontwikkeling, slaap en alcoholgebruik verklaard kon worden door onderliggende problemen. De data zijn afkomstig uit een lopend longitudinaal project naar alcoholgebruik onder jongeren. Slaapproblemen zijn gemeten met de Nederlandse versies van de

subschalen van de Adolescent Sleep Wake Scale en de Adolescent Sleep Hygiene Scale. Slaapvoorkeuren zijn gemeten met de Morningness/eveningness Scale en puberteit met de Pubertal Development Scale. We hebben ook frequentie en intensiteit van alcoholgebruik meegenomen in het onderzoek. Resultaten laten zien dat puberteitsontwikkeling samenhangt met meer slaapproblemen en een voorkeur voor later opstaan en later naar bed gaan (avondvoorkeur). Slaapproblemen en een avondvoorkeur zijn vervolgens gerelateerd aan meer alcoholgebruik. Deze studie toont aan dat slaapproblemen en slaapvoorkeuren belangrijke factoren zijn in het verklaren van alcoholgebruik van vroege adolescenten, zelfs wanneer wordt gecontroleerd voor onderliggende problemen, geslacht en opleidingsniveau. Hoewel lange termijn onderzoek noodzakelijk is, kan uit deze studie worden geconcludeerd dat deze processen in de puberteit samenhangen. Het onderzoek impliceert dat in alcoholpreventie de puberteitstontwikkeling en slaapgedrag van jongeren niet genegeerd mag worden.

17


09-11-2009 13:13:23

10. Middelengebruik bij jongeren in het speciaal onderwijs en jongeren in de residentiële jeugdzorg

1

Drs. Annelies Kepper Dr. Karin Monshouwer Drs. Saskia van Dorsselaer Prof. dr. Wilma Vollebergh

D D P P P P

Trimbos-instituut Postbus 725 3500 AS Utrecht T 030-2959435 E [email protected] Trefwoorden: Middelengebruik, speciaal onderwijs, jeugdzorg Jongeren in het speciaal onderwijs en/ of in de residentiële jeugdzorg worden als hoog risicogroepen gezien als het gaat om het problematisch gebruik van tabak, alcohol, cannabis en drugs. Tot op heden ontbreken echter gedetailleerde en landelijk representatieve gegevens over de omvang van het genotmiddelengebruik in deze groepen. Daarnaast zijn er nauwelijks onder zoeksgegevens over de risico- en/of beschermende factoren en de verschillen hierin met ‘reguliere’ jongeren. De consequentie hiervan is dat wetenschappelijk onderbouwde en op maat gesneden preventieprogramma’s voor deze groepen in Nederland ontbreken. In deze presentatie worden de resultaten getoond van de eerste meting van het onderzoek EXPLORE. Deze longitudinale studie (3 follow-up metingen) heeft als belangrijkste doelstelling het geven van inzicht in de omvang en patronen van gebruik onder jongeren in de Residentiële

Jeugdzorg en het Speciaal Onderwijs en de factoren die hierop van invloed zijn. De data voor de eerste meting zijn eind 2008 verzameld onder 673 jongeren die wonen in een jeugdzorginstelling, 1016 jongeren in het leerweg ondersteunend onderwijs, 949 jongeren in het praktijkonderwijs en 641 jongeren in de REC-4 scholen van het voortgezet speciaal onderwijs. Vergeleken met het middelengebruik onder jongeren in het regulier onderwijs, zijn de prevalenties in deze bijzondere groepen zorgwekkend. Zo wordt er aanzienlijk veel tabak, cannabis en harddrugs gebruikt onder jongeren in de jeugdzorg en in de REC-4 scholen. Tijdens de presentatie worden de cijfers over het gebruik van genotmiddelen gepresenteerd en vergeleken met hun leeftijdsgenoten in het regulier onderwijs. Daarnaast zal worden ingegaan op de factoren die de verschillen tussen deze groepen mogelijk kunnen verklaren.

T C

D H b k c o o

M D a a L t t l r A ( w b v

18


E z c P T E

09-11-2009 13:13:23

11. Lifetime en regelmatig cannabisgebruik tijdens de adolescentie: het samenspel tussen temperament en blowende vrienden Drs. Hanneke E. Creemers Dr. J.K. Dijkstra Prof. dr. W. Vollebergh Prof. dr. J. Ormel Prof. dr. F.C. Verhulst Prof. dr. A.C. Huizink Erasmus Medisch Centrum – Sophia Kinderziekenhuis, afdeling kinderen jeugdpsychiatrie Postbus 2060, 3000 CB, Rotterdam T 010-7037075 E [email protected] Trefwoorden: Cannabis, adolescentie, risicofactoren Doel Het doel van huidig onderzoek is om te bepalen of temperament bijdraagt aan de kwetsbaarheid voor lifetime en regelmatig cannabisgebruik tijdens de adolescentie, en of deze relatie gemedieerd wordt door het omgaan met cannabisgebruikende peers. Methoden De onderzoeksvragen werden onderzocht aan de hand van data van 1300 deelnemers aan de Tracking Adolescents’ Individual Lives Survey (TRAILS), een grote, longitudinale bevolkingsstudie. Teneinde de temperamentsdimensies sensatiezucht, verlegenheid, angst, frustratie, en aandachtsregulatie te meten vulden ouders de Early Adolescent Temperament Questionnaire (EATQ) in toen hun kinderen 10-12 jaar waren. Lifetime en regelmatig cannabisgebruik, en proportie cannabisgebruikende vrienden, werden bepaald aan de hand van

zelfrapportage op 15-18 jarige leeftijd. Er werd rekening gehouden met de invloed van leeftijd, sekse, intelligentie, en cannabisgebruik door de ouders. Resultaten Sensatiezucht en aandachtsregulatie waren geassocieerd met een respectievelijk hoger en lager risico op lifetime cannabisgebruik via respectievelijk meer en minder omgang met cannabisgebruikende peers. Verlegenheid was, onafhankelijk van cannabisgebruikende peers, geassocieerd met een lagere kans op lifetime cannabisgebruik. Het risico op regelmatig cannabisgebruik was lager onder jongeren met een hoge mate van aandachtsregulatie en de daarmee gepaard gaande geringere proportie cannabisgebruikende peers. Conclusies Omgang met cannabisgebruikende peers en, zij het in mindere mate, bepaalde temperamentskenmerken beïnvloeden het risico op cannabisgebruik tijdens de adolescentie. Aandacht voor deze factoren in preventieprogramma’s lijkt daarom geïndiceerd.

19


09-11-2009 13:13:24

12. Doelgroepsegmentatie bij jeugd in het kader van alcoholpreventie Dr. Jolanda Mathijssen TRANZO, Universiteit van Tilburg Postbus 90153 5000 LE Tilburg T 013 4663301 / 4662969 E [email protected] Trefwoorden: Doelgroepsegmentatie, alcohol, jongeren Doelgroepsegmentatie binnen gezondheidsbevordering is niet nieuw. Met doelgroepsegmentatie wordt een groep opgedeeld in afzonderlijke (meer homogene) doelgroepen. De achterliggende gedachte is dat iedere subdoelgroep zich min of meer op dezelfde manier gedraagt en dat de basis voor dit gedrag gevonden kan worden in bijvoorbeeld leeftijd, behoeften, motieven, waarden etc. Binnen gezondheidsbevordering wordt vooral gesegmenteerd op basis van gedrag, ‘aandoeningen’ of sociodemografie (voorbeelden hiervan zijn:rokers, mensen met overgewicht, leeftijd, SES).

Voorlopige resultaten laten zien dat dit inderdaad mogelijk is. Vijf groepen jongeren zijn te onderscheiden (zgn. uitbundigen, genieters, socialen, bewust frissen, en nuchteren). Tijdens de voordracht zullen de eerste resultaten van deze pilot gepresenteerd worden. Hoe heeft het onderzoek plaatsgevonden, hoe zijn de onderscheiden groepen tot stand gekomen, waardoor worden deze groepen jongeren gekenmerkt wat betekenen deze groepen als het gaat om interventie / preventie en levert deze manier van segmenteren inderdaad meer op dan een indeling op basis van de gebruikelijke kenmerken

1

M P

E v W P 3 T E

T A

R o l a b v p m k k

Omdat binnen de GGD Hart voor Brabant steeds meer het idee begon te ontstaan dat segmentatie vanuit waardenoriëntatie en belevingswereld een nieuwe kijk zou leveren op het ontwikkelen en uitvoeren van een effectief preventiebeleid is in het voorjaar van 2009 een pilotproject gestart. Met financiële ondersteuning van de Implementatie Advies Raad van ZonMw is een enquête uitgevoerd onder 7000 jongeren in de leeftijd van 12 t/m 18 jaar, met als centrale vraag of het mogelijk was om jongeren in te delen als het gaat om hun waarden, belevingswereld en houding ten aanzien van alcohol.

I 1 n i a w m k t l d t

20


M

09-11-2009 13:13:24

Middagsessie 2: Neurobiologie en neuropsychologie-II / Ouder & kind

13. Aandachtscontrole gebieden in het brein betrokken bij aandachtsbias in rokers: een fMRI studie Maartje Luijten MSc Prof. dr. I.H.A. Franken Erasmus Universiteit Rotterdam – Instituut voor Psychologie Woudestein T13-07 Postbus 1738 3000 DR Rotterdam T 010-4089729 E [email protected] Trefwoorden: Aandachts bias, fMRI, Rokers Rokers hebben een automatische neiging om hun aandacht te richten op rook gerelateerde stimuli, dit effect wordt ook wel aandachtsbias genoemd. Deze aandachtsbias lijkt een causaal effect te hebben op verslavingsgedrag en terugval na een stop poging, ook bij verslavingen aan andere middelen. Er is momenteel nog weinig bekend over de hersengebieden die betrokken zijn bij aandachtsbias.

trale plaatjes heen staan. Dit was het geval in de dorsale anterieure cingulate cortex (dACC), de rechter intraparietale sulci (r-IPS) en de linker supurieure temporale gyrus (l-STG), (groepsverschillen met p ≤ 0.0015, clustergroote ten minste 10 voxels). Rokers en niet rokende-controles waren even snel en accuraat in het uitvoeren van de taak. De dACC en de r-IPS zijn gebieden die beide betrokken zijn bij aandachtscontrole. De bevindingen van deze studie wijzen er dan ook op dat aandachtsbias in rokers gepaard gaat met meer neurale inspanning in hersengebieden die betrokken zijn bij aandachtscontrole. Wellicht is deze extra activiteit in rokers nodig om de taak goed uit te blijven voeren ondanks de aanwezigheid van afleidende rookplaatjes.

In het huidige onderzoek hebben 19 rokers en 20 niet-rokende controles een nieuw ontwikkelde lijnen-taak uitgevoerd in een MRI scanner. Deze taak meet de aandacht voor rook of neutrale plaatjes waar lijnen doorheen staan die de deelnemers moeten tellen. Gebieden die betrokken zijn bij aandachtsbias zullen in rokers, ten opzichte van controles, meer activiteit laten zien zijn tijdens het tellen van lijnen die door rookplaatjes heen staan dan dan tijdens het tellen van lijnen die door neu21


09-11-2009 13:13:25

14. Impliciete en expliciete selectieve aandacht voor rookgerelateerde stimuli in rokers gemeten aan de hand van hersenpotentialen

1

Marianne Littel MSc Prof. dr. Ingmar Franken

D D D P P

Erasmus Universiteit Rotterdam Postbus 1738 3000 DR Rotterdam T 0104089730 E [email protected] Trefwoorden: verwerkingsbias, roken, ERP Stoornissen in middelengebruik worden gekenmerkt door automatische neigingen (biases) in cognitieve verwerking, zoals het automatisch detecteren en richten van de aandacht op middelengerelateerde stimuli. Resultaten van event-related potential (ERP) studies wijzen in dezelfde richting en laten zien dat, wanneer gekeken wordt naar middelengerelateerde plaatjes, bepaalde hersengolven van middelengebruikers groter zijn dan die van gezonde controles. Het betreft hier hersengolven (P300) die geassocieerd zijn met aandacht en diepere verwerking van stimuli die voor de persoon motivationeel relevant zijn. Tot op heden is het niet duidelijk wat voor soort aandacht (impliciet, expliciet) een rol speelt bij het verwerken van middelengerelateerde stimuli en hoe groot deze rol eigenlijk is. Daarnaast is het onduidelijk of middelengebruikers overgevoelig zijn voor emotionele prikkels in het algemeen of specifiek voor middelen gerelateerde prikkels. De huidige ERP studie is ontworpen om meer inzicht te krijgen in middelengerelateerde verwerkingsbias door aandacht voor middelenplaatjes en andere motivationeel relevante (emotionele) plaatjes te manipuleren.

Dit werd gedaan bij rokers en niet-rokers met gebruikmaking van een visuele oddball taak. Elk van de categorieën, namelijk sigarettenplaatjes, negatieve plaatjes (vuilnis) en positieve plaatjes (dieren), diende als target (expliciete aandacht; plaatjes tellen) of non-target (impliciete aandacht; oddball) categorie. Vergeleken met niet-rokers was de P300 (350-600 ms) van rokers in reactie op sigarettenplaatjes vergroot in beide aandachtcondities. Deze golf was voor beide groepen gelijk in reactie op positieve, negatieve en neutrale plaatjes. Rokers laten dus een specifieke bias zien voor rookgerelateerde prikkels. Voorts is deze bias bij zowel impliciete als expliciete aandacht aanwezig en kan geconcludeerd worden dat aandacht een belangrijke rol speelt in cognitieve verwerkingsbias.

T I

I o i a t b c i

W c i l c N t a p

O e d b n

22


A M 1 T E

09-11-2009 13:13:25

15. Inhibitory control during cue-reactivity in alcohol dependents and pathological gamblers; preliminary results of an fMRI study Drs. Ruth van Holst Drs. Mieke van Holstein Dr. A.E. Goudriaan Prof. dr. W. van den Brink Prof. dr. D.J. Veltman AIAR, AMC Meibergdreef 9, 1100 DD Amsterdam T 020-8913766 E [email protected] Trefwoorden: Inhibition, cue reactivity, fMRI In addicted individuals, heightened salience of drugs causes enhanced cue-reactivity in response to addiction-related cues. In addition, altered prefrontal circuits lead to disinhibition, which is hypothesised to become worse during cue exposure and consequently enhance the chance of relapse in the addicted individual.

during addiction-related cues vs. neutral cues, the addicted groups showed a larger response in mesolimbic and prefrontal regions compared to HCs during cue-reactivity. We found an effect of cue-reactivity on the performance of a Go/No-Go task. While the performance of the PGs was facilitated by addiction-related cues, overall performance in ADs was impeded. The facilitating effect on PGs could be explained by their habit of playing gambling games. Cue-reactivity may not have this facilitating effect in ADs because their habit does not involve game playing. These preliminary results are a first step in understanding inhibitory control during cue-reactivity, but more work is needed. Elucidating the role of these mechanisms in addictive behaviour will hopefully contribute to new strategies for treating relapse behaviour in addictions.

With an fMRI paradigm we tested inhibitory control and cue-reactivity simultaneously in alcohol dependents (ADs; n=13), pathological gamblers (PGs; n=11) and healthy controls (HCs; n=12), using a modified Go/ No-Go task. Go stimuli consisted of addiction-related or neutral (control) pictures and all no-go stimuli consisted of neutral pictures. Overall, the ADs made more commission errors than the PGs. In the gambling condition, PGs made less errors than HCs. No between-group differences existed in the neutral condition. Contrasting brain activity 23


09-11-2009 13:13:26

16. Cannabis gebruik tijdens de zwangerschap: lange termijn effecten op gedrag en cognitie

1

Hanan el Marroun Henning Tiemeier Frank C Verhulst Wim van den Brink Anja C Huizink

I

Erasmus MC Afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie, Generation R, kamer AE-026 Dr. Molenwaterplein 50 Rotterdam T 010-7038496 E [email protected] Trefwoorden: Cannabis, zwangerschap, kind Doel Het bestuderen van associaties tussen cannabisblootstelling tijdens de zwangerschap en lange-termijn effecten op gedrag en cognitie. Methoden Deze studie vond plaats in Generation R, een longitudinaal onderzoek, waarbij kinderen worden gevolgd vanaf de zwangerschap. In deze studie waren de kinderen 18 tot 36 maanden oud. Kinderen die blootgesteld waren aan cannabis tijdens de zwangerschap, werden vergeleken op verschillende uitkomsten, zoals gedrag (Child behavior Cheklist), verbaal (Language Development Survey en MacArthur Communicative Development Inventory) en non-verbaal (Parent Report of Children’s Abilities) cognitief functioneren, t.o.v. tabakblootstelling en niet-blootgestelde kinderen.

Resultaten Uit de resultaten blijkt dat op de leeftijd van 18 maanden meisjes gevoeliger zijn voor gedragsproblemen dan jongens. Meisjes hebben namelijk een 3x zo hoog risico (OR= 3.07; 95% Confidence Interval = 1.40-6.72) voor externaliserend probleemgedrag. Echter, op de leeftijd van 36 maanden is er geen verhoogd risico op gedragsproblemen bij kinderen die blootgesteld zijn aan cannabis. Uit de resultaten blijkt ook dat er geen statistisch significant verband is tussen verbaal en non-verbaal cognitief functioneren op de leeftijd van 18 en 30 maanden. Conclusie Onze resultaten komen deels overeen met eerdere studies, waarbij geen significante associaties tussen intrauterine cannabisblootstelling en cognitief functioneren in peuters is gevonden. Mogelijke verklaringen voor deze bevindingen kunnen zijn dat er a) werkelijk geen effect is van cannabis op cognitie b) er wel een effect is, maar deze niet blijkt uit de rapportage van ouders (reporter bias) of c) de effecten op cognitief functioneren pas op latere leeftijd tot uiting komen, omdat de effecten gemaskeerd zijn.

24


09-11-2009 13:13:26

S v P 3 T E

T A

D b u z d g w d e G d d

I z U Z c t t n l o H f v u

17. Schadelijke effecten van alcohol tijdens de zwangerschap: zijn verloskundigen op de hoogte? Ir. Nickie van der Wulp

n STAP, Nederlands instituut voor alcoholbeleid Postbus 9769 3506 GT Utrecht T 0306565041 E [email protected] Trefwoorden: Alcohol, zwangerschap, verloskundigen De Gezondheidsraad heeft in 2005 op basis van grootschalig onderzoek advies uitgebracht over alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Hierin stelt ze dat er voor de consumptie van alcoholhoudende drank geen veilige ondergrens vast te stellen is waarvan met zekerheid gezegd kan worden dat er geen nadelig effect is op de vrucht en op de zwangerschap.Tegelijk stelde de Gezondheidsraad dat alcoholgebruik tijdens de zwangerschap voorkomt bij 35-50% van de vrouwen.

tijdens de zwangerschap. Ten tweede is een kwalitatieve studie uitgevoerd onder verloskundigen naar hun kennis op dit gebied. In deze presentatie wordt uiteengezet wat de gehele studie van STAP en UM inhoudt. Vervolgens worden de resultaten van de literatuurstudie en het kwalitatieve onderzoek onder verloskundigen besproken. Hierbij komt aan de orde wat de effecten van alcohol tijdens de zwangerschap zijn, en of deze effecten verschillen afhankelijk van moeder en kind, fase van de zwangerschap en hoeveelheid alcohol. Deze wetenschappelijke inzichten worden vergeleken met de kennis van de verloskundigen over dit onderwerp: Hoe goed zijn verloskundigen op de hoogte en welke kennis missen ze?

In navolging van het advies van de Gezondheidsraad voert STAP samen met de Universiteit Maastricht (UM) een door ZonMw gefinancieerd onderzoek uit om alcoholgebruik tijdens de zwangerschap terug te dringen. Hiervoor worden twee interventiestrategieen ontwikkeld en vergeleken, namelijk een voorlichtingsprotocol voor verloskundigen (health counseling) en advies op maat via internet (computer tailoring). Het onderzoek bevindt zich nu in de eerste fase, waarin een aantal substudies is uitgevoerd. Ten eerste is er een literatuurstudie uitgevoerd naar de effecten van alcohol 25


09-11-2009 13:13:27

18. De rol van alcohol-specifieke communicatie met ouders in het alcoholgebruik van jonge adolescenten Suzanne Mares MSc Dr. Haske van der Vorst Dr. William Burk Prof. dr. Rutger Engels Behavioural Science Institute, Radboud University Nijmegen Radboud Universiteit Nijmegen Postbus 9104 6500 HE Nijmegen T 024-3612527 E [email protected] Trefwoorden: Alcohol, adolescenten, communicatie Veel alcohol-preventieprogramma’s moedigen het praten over alcohol tussen ouders en kinderen aan omdat verbale communicatie de meest directe manier is voor ouders om hun gedachten, regels en zorgen over alcohol duidelijk te maken aan hun kinderen. Onderzoek naar deze zogenoemde alcohol-specifieke communicatie resulteert echter in tegenstrijdige resultaten. Daarom heeft de huidige studie gekeken naar enerzijds of vaak praten over alcohol leidt tot meer alcoholgebruik onder jonge adolescenten en anderzijds of het alcoholgebruik van jonge adolescenten de frequentie van alcohol-specifieke communicatie voorspelt. Ook is er binnen deze samenhang gekeken naar de rol van geslacht en de hoeveelheid alcohol die een jongere drinkt. it deze studie blijkt dat regelmatig praten over alcohol niet bijdraagt aan het verminderen van het drinken van alcohol, maar dat het bij mannelijke adolescenten juist leidt tot een toename in alcoholgebruik een

M

1

jaar later. Ook blijkt dat als deze jongens veel drinken, ouders een jaar later minder communiceren met hun zonen. Bij meisjes neemt de alcohol-specifieke communicatie met ouders altijd af in de loop der jaren, onafhankelijk van het feit of ze wel of niet al alcohol drinken. Deze resultaten laten zien dat het bij preventie- en interventieprogramma’s met betrekking tot alcohol belangrijk is terughoudend te zijn met adviezen over of aanmoediging van frequente communicatie tussen ouders en kinderen. Verder onderzoek over de specifieke relatie tussen alcoholgebruik van adolescenten en alcoholspecifieke communicatie is zeker nodig. Ook is het aan te raden om te kijken of er alcoholpreventieprogramma’s gemaakt kunnen worden apart voor jongens en meisjes.

26


09-11-2009 13:13:27

D

B P N T E

T Z

D d m g a h d l r o d f l v v h h m n k h e l N d I g

-

MIDDAGSESSIE 3: Drugsbeleid / J ustitiabelen

19. Zerotolerance op dancefeesten Drs. Ton Nabben Bonger Instituut voor Criminologie Postbus 1030, 1000 BA Amsterdam Nieuwe Doelenstraat 15 T 020-52453946 E [email protected] Trefwoorden: Zerotolerance, normalisering, dancefeesten De term ‘zerotolerance’ is niet nieuw. In de jaren negentig wordt het al in beperkte mate toegepast in het (Amsterdamse) uitgaanscircuit. Toch wordt de zerotoleranceaanpak (o.a. aanscherping regelgeving, handhaving en vervolging) vanaf het midden van de jaren nul op vooral groostchalige danceevents in de ‘feestregio’s meer robuust. Een duidelijke trendbreuk is dat ook het bezit van cannabis (ook minder dan 5 gram) niet meer wordt gedoogd op feesten. Hoewel er aan het tweesporenbeleid – volksgezondheidsbeleid ten aanzien van drugsgebruiker, repressieve aanpak van drugshandel - niet wordt getornd en in hoofdlijnen de meeste uitgangspunten van het drugsbeleid in stand blijven, worden de marges – zo blijkt ook uit de recent verschenen hoofdlijnen brief drugsbeleid - allengs kleiner. In een (postrave) periode waarin het druggebruik op grote feesten minder excessief is en het ongebreidelde hedonisme lijkt getemd, wordt de interpretatie van het Nederlandse drugsbeleid en de handhaving daaromtrent de facto normatiever. In een beschouwend cultureel criminologisch betoog zal worden ingegaan welke

repercussies, de (proactieve) zerotolerance benadering heeft voor bezoekers van dance events. Zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek laat zien dat de meeste bezoekers die partydrugs nemen rekening houden met drugscontroles door de drugs van te voren beter te verstoppen, of ze vooraf te gebruiken. In mindere mate reageren zij door niet meer drugs mee te nemen dan toegestaan en/of drugs op de party te kopen. Een ruime meerderheid regelt voorafgaand aan het feest zijn eigen drugs. Het zerotolerancebeleid lijkt op grootschalige evenementen lijkt weinig invloed te hebben op de omvang van het druggebruik. Een meerderheid zegt ondanks het zerotolerancebeleid te blijven gebruiken.

27


09-11-2009 13:13:27

20. Is het Nederlandse cannabisbeleid geslaagd? Dr. Margriet van Laar Dr. Karin Monshouwer Dr. Marianne van Ooyen-Houben Trimbos-instituut Postbus 725 3500 AS Utrecht T +31-30-2971165 E [email protected]

2

van het beleid zijn behaald. Ook wordt in gegaan op de vraag of het beleid ongewenste ‘neveneffecten’ heeft gehad, zoals een toename van het cannabisgebruik. Deze vragen worden beantwoord op basis van analyses van beleidsdocumenten, resultaten uit gepubliceerd onderzoek en secundaire analyses van onderzoeksgegevens.

Trefwoorden: Cannabisbeleid, scheiding der markten, gedogen

U T P 5 T E

T C

Vooruitlopend op de nieuwe drugsnota in 2010 hebben de ministers van Volksgezondheid en Justitie opdracht gegeven het Nederlandse drugsbeleid te evalueren. Het beleid rondom de cannabisgebruiker staat in deze presentatie centraal. Sinds de jaren zeventig is het beleid gericht op het tegengaan van marginalisering en criminalisering van de cannabisgebruiker en het verkleinen van de kans dat cannabisgebruikers harddrugs gaan gebruiken. Door het gedogen van de kleinschalige verkoop van cannabis en het hard optreden tegen de handel in harddrugs werd een scheiding van de cannabis- en harddrugsmarkten beoogd. Uitgangspunt hierbij was dat de risico’s van cannabis als minder ernstig werden ingeschat dan die van harddrugs. Verliep de verkoop van cannabis aan consumenten in de jaren zeventig primair via huisdealers, vanaf eind jaren tachtig gebeurde dit grotendeels in de coffeeshops.

C d c w d o n i ( p g b v o e v r r z

H e c l b

In de presentatie zullen de vragen worden beantwoord of de beoogde aanpak is gerealiseerd en of de beoogde uitkomsten 28


D D D P

09-11-2009 13:13:28

21. Cannabisbeleid en publieke opinie: zijn we het eens? Drs. Rosalie van der Sar Dr. Ien van de Goor Dr. Evelien Brouwers Prof. dr. Henk Garretsen Universiteit van Tilburg Tranzo, Faculteit Sociale Wetenschappen Postbus 90153 5000 LE Tilburg T 013 4663627 E [email protected] Trefwoorden: Cannabis, beleid, opinie Cannabis is de meest gebruikte illegale drug in Nederland. Naar de prevalentie van cannabisgebruik en de schadelijke effecten wordt veel onderzoek gedaan. Echter, over de mening van de Nederlandse bevolking over het cannabisbeleid is veel minder kennis voorhanden. Vanuit de alcoholliteratuur is bekend dat voorlichtingsmaatregelen (campagnes, schoolinterventieprogramma’s) populairder zijn dan maatregelen die negatieve gevolgen hebben voor de beschikbaarheid van alcohol (verbod supermarktverkoop, prijsstijging). Dit komt mogelijk omdat veel mensen zelf alcohol gebruiken en de laatstgenoemde maatregelen ook voor hen een nadelig effect hebben. Overigens is ook gebleken dat de maatregelen rond beschikbaarheid vele malen effectiever zijn dan voorlichtingsmaatregelen.

Als hypothesen worden gesteld dat 1) de populariteit van de maatregel afhangt van het effect van de maatregel op het individu en dat daarom voorlichtingsmaatregelen populairder zijn dan maatregelen die de beschikbaarheid beperken, en 2) dat deze beperkende maatregelen populairder zijn onder niet-cannabisgebruikers dan onder cannabisgebruikers. Naar verwachting zijn voorlichtingsmaatregelen bij zowel cannabisgebruikers als niet-cannabisgebruikers even populair. In deze studie is de mening van de bevolking getoetst aan de hand van een crosssectionele online survey (N=5612). De eerste resultaten bevestigen dat maatregelen betreffende de beschikbaarheid minder populair zijn onder gebruikers. Voorlichtingsmaatregelen zijn even populair onder gebruikers als niet-gebruikers.

Het doel van deze studie is na te gaan of er een wisselwerking is tussen het gebruik van cannabis en de populariteit van maatregelen die de beschikbaarheid van cannabis beperken, zoals dit bij alcohol het geval is. 29


09-11-2009 13:13:28

22. Hoe hard is hard? De Inrichting voor Stelselmatige Daders Dr. Marianne van Ooyen Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) Ministerie van Justitie Postbus 20301 2500 EH Den Haag T 070 3706261 E [email protected] Trefwoorden: Verslaafde justitiabelen, drang en dwang, ISD Binnen en buiten justitie is een maatschappelijke tendens waarneembaar in de richting van meer drang en dwang. Justitie heeft in 2004 de ISD in het leven geroepen voor stelselmatige daders. Een belangrijk doel is het vergroten van de veiligheid in de maatschappij door het terugdringen van de criminele recidive. Daarnaast worden – onder voorwaarden – ook gedragsinterventies en externe zorgtrajecten aangeboden. Bij de ISD lag de nadruk aanvankelijk op incapacitatie door langdurige opsluiting. De maatregel kan gezien worden als een exponent van het veiligheidsdenken.

2

Vervolgens wordt aan de hand van onderzoek beschreven hoe de ISD zich van een harde incapacitatiemaatregel heeft ontwikkeld tot een maatregel waarbij primair gezocht wordt naar gedragsinterventies en behandelmogelijkheden, omdat de doelgroep complexer bleek dan aanvankelijk werd gedacht. De ketensamenwerking rond ISD’ers loopt goed, daar is meerwaarde gecreëerd. Over de effectiviteit van de ISD weten we nog niet veel. Er bestaan inschattingen van het incapacitatie-effect, die suggereren dat dit er zeker is. Binnenkort wordt een effectevaluatie gedaan. De presentatie laat zien waar op gelet zal moeten worden.

I H 3 T E

T M g

I s m S h v N d 9 t m s d v D c d e g m d e a d

Hoe loopt deze aanpak in de praktijk? In de ISD bevinden zich complexe groepen met verslavingsproblematiek en soms ook comorbide psychiatrische problematiek of een lichte verstandelijke handicap. Alle ISD’ers hebben een verslavingsachtergrond. Hoe springt men in de ISD om met deze gemaatregelden? Zitten deze twee jaar in detentie? In de presentatie worden eerst de achtergrond en de doelen van de ISD geschetst. 30


D D I D

09-11-2009 13:13:29

23. Problematiek en zorgbehoefte van gedetineerden met een ISD maatregel Dr. Tim M. Schoenmakers Drs. Soenita Ganpat Ir. Elske Wits Dr. Peter Greeven IVO Heemraadssingel 194 3021 DM Rotterdam T 010-425 3366 E [email protected]

werden door behandelaars, trajectbegeleiders en programmamakers herkend. Vervolgens werd in een focusgroepinterview met deze zorgprofessionals geïnventariseerd wat zorgbehoefte voor de drie subgroepen is: de insteek voor de subgroep met de meest complexe problemen is daarbij stabilisatie of schadebeperking en langdurige begeleiding, en niet behandeling.

Trefwoorden: Middelengebruik, stoornissen, gedetineerden In de afgelopen jaren is er een groeiend besef dat het behandelen van gedetineerden met een ISD-maatregel (Inbewaringstelling Stelselmatige Daders) een meerwaarde kan hebben bij het terugdringen van de recidivekans. In dit onderzoek heeft het IVO i.s.m. Novadic Kentron onderzoek uitgevoerd naar de problematiek van ISD-ers en niet-ISD-ers. 99 gedetineerden in Vught werden geïnterviewd om o.a. psychiatrische stoornissen, middelengebruik en intelligentie vast te stellen. Resultaten lieten onder meer zien dat het primaire delictpatroon bij de ISD-ers vaak gerelateerd is aan middelengebruik. Daarnaast werden door middel van een clusteranalyse drie subgroepen onderscheiden in de totale onderzoeksgroep (ISD-ers en niet-ISD-ers). De meest problematische groep werd gekenmerkt door gebruik van meerdere middelen (ooit) waaronder harddrugs, veel actuele psychische problematiek en een laag geschat IQ ten opzichte van de andere groepen. In deze groep komen ook de meeste ISD-ers voor. De drie subgroepen 31


09-11-2009 13:13:29

MIDDAGSESSIE 4: Methoden / Monitoring & epidemiologie

2

24. Schatting van het aantal problematische drugsgebruikers in Nederland via de multiplier op de in-treatment rate in acht steden

D P

Dr. Guus Cruts Dr.Margriet van Laar m.m.v.: - GGD Amsterdam: M. Buster, E. Witteveen, M.J. Tang - INTRAVAL: S. Biesma, A. Beelen, M. Hofman, R. Nijkamp, F. Schaap, B. Bieleman - IVO: T.M. Schoenmakers, J. Baars, D. van de Mheen

N R P 6 T E

uit deze acht steden naar gegevens uit het Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem (LADIS) heeft een eerste voorlopige schatting opgeleverd van het aantal problematische opiatengebruikers en crackgebruikers in Nederland in 2008-2009. Deze eerste voorlopige schattingen en de methodische problemen die zich hierbij hebben voorgedaan worden gepresenteerd.

Trimbos-instituut m.m.v. GGD Amsterdam, INTRAVAL en IVO Per adres: Postbus 725 3500 AS Utrecht T 030-295.93.35 E [email protected]

I P v m z p d p v a t d t g B m s

Trefwoorden: Problematische drugsgebruikers, prevalentie, multiplier De meest recente schatting van het aantal problematische drugsgebruikers in Nederland heeft betrekking op het jaar 2001. Daarmee is deze schatting toe aan actualisering. Voor 2008-2009 werd de schatting geactualiseerd via de methode van de multiplier op de in-treatment rate. Voor de problematische opiatengebruikers en de problematische crackgebruikers werden via veldwerk de in-treatment rates en bijbehorende multipliers bepaald door de GGD Amsterdam voor Amsterdam, door het IVO voor Rotterdam en Den Haag en door Bureau INTRAVAL voor Utrecht, Groningen, Enschede, Eindhoven en Heerlen. Generalisering van de multipliers

M I D n a i s h

32


T p s

09-11-2009 13:13:30

25. Validiteit van de SIDP-IV screener voor persoonlijkheidsstoornissen Dr. Gerdien H. de Weert-van Oene Prof. dr. C.A.J. de Jong NISPA Nijmegen Radboud Universiteit Nijmegen Postbus 9104 6500 HE Nijmegen T 088-7559373 [tot 01-11-2009] E [email protected] Trefwoorden: persoonlijkheidsstoornissen, screening, validiteit Inleiding Persoonlijkheidsstoornissen [PD] komen veelvuldig voor bij verslaafde patiënten. De meest voorkomende PD onder verslaafden zijn antisociale en borderline PD. Ook onder patiënten in dubbele diagnose klinieken is de prevalentie van PD hoog. De diagnose van persoonlijkheidsstoornissen is tijdrovend en vormt een belasting voor zowel therapeut als patiënt. Daarom is het zinvol patiënten te screenen op PD. Vooralsnog is echter niet duidelijk welke screener geschikt is voor toepassing bij deze doelgroep. In de meest gebruikte screener, de SAPAS, zijn de cluster B PD niet opgenomen, wat dit instrument minder geschikt lijkt te maken voor toepassing bij verslaafden.

stelden de sensitiviteit en specificiteit van de drie screeners vast met de SIDP-IV als de gouden standaard. Resultaten De prevalentie van PD bij de onderzoekspopulatie was 81%, met antisociale en borderline PD als de meest frequent voorkomende. De AUC van de screeningsinstrumenten gaf de beste resultaten voor de SIDP-IV screener (0,91; 95% CI=0,84-0,98). Bij gebruik van een cutoff score van 0,48 bleek de sensitiviteit 0,91 en de specificiteit 0,58. Conclusie Een screener moet worden gevalideerd in de populatie waarin hij toegepast zal worden. In deze studie tonen wij aan dat voor de populatie dubbele diagnose patiënten screening op PD het best wordt verricht met de SIDP-IV screener

Methode In deze studie is de Structured Interview for DSM-IV Personality Disorders [SIDP-IV] afgenomen bij 97 patiënten in vier dubbele diagnose klinieken. Drie bekende screeningsinstrumenten – de SAPAS, IDPS en SIDP-IV screener – zijn vervolgens ingevuld aan de hand van de antwoorden op de SIDP-IV. Wij 33


09-11-2009 13:13:30

26. Screening op afhankelijkheid bij r egelmatige cannabisgebruikers met de Severity of Dependence Scale - betrouwbaarheid en validiteit Peggy van der Pol MSc Nienke Liebregts MSc Dr. Ron de Graaf Prof. dr. Dirk Korf Prof. dr. Wim van den Brink Dr. Margriet van Laar Trimbos-instituut Programma Drug Monitoring Postbus 725 3500 AS Utrecht T 030 2959290 E [email protected] Trefwoorden: Cannabisverslaving, Severity of Dependence Scale, Validiteit Achtergrond Ongeveer 40% van de regelmatige cannabisgebruikers is afhankelijk. Zij hebben mogelijk behoefte aan hulp. Een snelle methode om probleemgebruik te identificeren stelt professionals in staat gepaste hulp aan te bieden. Hiervoor zou de S everity of Dependence Scale (SDS) gebruikt kunnen worden. Deze screener toont in verschillende studies veelbelovende psychometrische eigenschappen, maar is nog niet in een grote populatie regelmatige gebruikers gevalideerd.

studie naar het beloop van regelmatig cannabisgebruik en cannabisafhankelijkheid. Metingen Met de SDS screenden we op symptomen van afhankelijkheid in de afgelopen 12 maanden. De 12-maands aanwezigheid van een DSM-IV diagnose cannabisafhankelijkheid werd bepaald met de CIDI 3.0. Resultaten De jaarprevalentie van DSM-IV diagnose cannabis-afhankelijkheid was 42%. De betrouwbaarheid van de SDS was goed (Cronbachs alfa 0,69) maar de indicatoren voor validiteit waren matig. Bij het afkappunt >=4 werden de maximale sensitiviteit (0,61) en specificiteit (0,64) bereikt, met positief en negatief voorspellende waarden van respectievelijk 0,54 en 0,70. Conclusie In tegenstelling tot resultaten van eerdere valideringsstudies lijkt de SDS in deze populatie van regelmatige cannabisgebruikers niet geschikt om afhankelijke- van nietafhankelijke gebruikers te onderscheiden.

Doel De betrouwbaarheid en validiteit van de SDS onderzoeken voor screening op afhankelijkheid bij cannabisgebruikers die op tenminste drie dagen per week blowen. Populatie 599 regelmatig cannabisgebruikers van 18-30 jaar van een lopende cohort 34


09-11-2009 13:13:31

2

L N D P P P D

G T A 1 T T

T A

O T i a s

M B D i ( p s d o l d a T l

27. Comorbidity and risk indicators of alcohol use disorders among persons with anxiety and/or depressive disorders - Findings from the Netherlands Study of Depression and Anxiety (NESDA) Lynn Boschloo MSc (VU) Nicole Vogelzangs MSc (VU) Dr. Johannes H. Smit (VU) Prof. dr. Wim van den Brink (UvA) Prof. dr. Dick J Veltman (VU/UvA) Prof. dr. Aartjan TF Beekman (VU) Dr. Brenda WJH Penninx (RUG/UL)) GGZ inGeest T.a.v. Lynn Boschloo (kamer H1.02) AJ Ernststraat 887 1081 HL Amsterdam T 020 788 5587 T 020 788 5664 Trefwoorden: Alcohol use disorders, Anxiety, Depression Objective This study examines comorbidity and risk indicators of alcohol use disorders among anxious and/or depressed persons, also considering temporal sequencing of disorders. Methods Baseline data from the Netherlands Study of Depression and Anxiety (NESDA) were used, including 2329 persons with lifetime anxiety (social phobia, generalized anxiety disorder, panic disorder, agoraphobia) and/or depressive (major depressive disorder, dysthymia) disorder and 652 controls. Lifetime diagnoses of alcohol abuse and dependence were established, as well as information about sociodemographic, vulnerability, addiction-related and anxiety/depression-related characteristics. Temporal sequencing of disorders was established retrospectively, using age of onset.

Results Of persons with combined anxiety/depression 20.3% showed alcohol dependence versus 5.5% of controls. Prevalence of alcohol abuse was similar across groups (±12%). Independent risk indicators of alcohol dependence among anxious and/or depressed persons were male gender, vulnerability factors (family history of alcohol dependence or anxiety/depression, openness to experience, low conscientiousness, being single, and childhood trauma), addiction-related factors (smoking, illicit drug use) and early anxiety/depression onset. Persons with secondary alcohol dependence were more neurotic, more often single and lonelier, while persons with primary alcohol dependence were more often male and more extravert. Conclusions Alcohol dependence, but not abuse, is more prevalent in anxious and/or depressed persons. Persons with comorbid alcohol dependence constitute a distinct subgroup of anxious and/or depressed persons, characterized by addiction-related habits and vulnerability. However, considerable variation in characteristics exists depending on temporal sequencing of disorders. This knowledge may improve identification and treatment of those anxious and/ or depressed patients who are additionally suffering from alcohol dependence.

35


09-11-2009 13:13:31

28. Monitor voor drugsgerelateerde gezondheidsincidenten Dr. Esther Croes Dr. Neeltje Vogels Drs. Tibor Brunt Dr. Raymond Niesink Trimbos instituut Postbus 725 3500 AS Utrecht T 030-2959230 E [email protected] Trefwoorden: Middelengebruik, acute gezondheidsverstoring, monitor Met enige regelmaat doen zich (ernstige) gezondheidsbedreigende incidenten voor met “recreatieve” drugs, met als recente spraakmakende voorbeelden incidenten met GHB en paddo’s. In Nederland ontbreken representatieve, actuele en systematische gegevens over omvang en aard van dergelijke drugsgerelateerde gezondheidsincidenten. Dit soort gegevens is echter wel van belang om preventieve maatregelen te kunnen nemen, zowel in de vorm van directe terugkoppeling naar hulpverleners en gebruikers als ook op beleidsniveau. Om deze lacune te vullen is in opdracht van VWS een “monitor voor drugsgerelateerde gezondheidsincidenten” opgezet. In de eerste helft van 2009 is de haalbaarheid van deze monitor in 4 pilotregio’s getest. In juli is de monitor definitief van start gegaan.

2

acute medische zorg samenhangend met middelengebruik geregistreerd. Onder de incidenten worden zowel intoxicaties als traumata die plaatsvinden onder invloed van drugs gerekend. De lokale participerende instanties zijn (afhankelijk van de lokale situatie) de spoedeisende hulp van het stadsziekenhuis, de ambulance, GGD, politieartsen en huisartsen. De komende jaren wordt het aantal regio’s uitgebreid, zodanig dat de verzamelde data indicatief zijn voor landelijke ontwikkelingen. In deze presentatie zullen de organisatie, de eerste (up-to-date) resultaten en de beperkingen van de “incidentenmonitor” nader worden toegelicht. Er zal specifiek worden ingezoomd op de verschillen in typen incidenten tussen de regio’s en tussen de verschillende instanties, waarmee het belang van deze monitor ten opzichte van de bestaande registratiesystemen wordt onderstreept.

Gedurende de pilotperiode zijn in de “peilstationsregio’s” (Amsterdam, Nijmegen, Enschede en Groningen) en bij twee nietregiogebonden aanbieders van medische zorg op evenementen alle verzoeken om 36


09-11-2009 13:13:32

P D D D

I H 3 T E

T D

D t f s h v I i n g m v I d d k h z t 1 g h n a a U

29. Prevalentie van dopinggebruik in Nederland Prof. dr. Dike van de Mheen (IVO) Dr. Tim M. Schoenmakers (IVO) Dr. Patricia Vuijk (IVO) Drs. Olivier de Hon (Dopingautoriteit) IVO Heemraadssingel 194 3021 DM Rotterdam T 010-425 3366 E [email protected]

procent van de Nederlandse bevolking ooit doping gebruikt heeft, met name anabolen en stimulantia. Verder is het gebruik van verslavende middelen onder dopinggebruikers hoger dan onder de algemene bevolking. De prevalentiecijfers die worden gepresenteerd zijn verder uitgesplitst naar leeftijd, geslacht en culturele achtergrond. Ook wordt ingegaan op achtergronden van het gebruik van doping.

Trefwoorden: Doping, prevalentie Dopinggebruik lijkt een groeiend probleem te zijn. Cijfers over dopinggebruik betreffen echter voornamelijk de georganiseerde sport (op top- en amateurniveau). Toch zou het toenemend gebruik zou zich vooral voordoen in de ongeorganiseerde sport. Inzicht in de omvang van het probleem is nodig om beleid te formuleren (met name met betrekking tot de lange termijn gezondheidsgevolgen) en preventieve maatregelen te kunnen ontwikkelen of verbeteren. In deze presentatie wordt de omvang van dopinggebruik binnen de algemene Nederlandse bevolking besproken. De cijfers komen uit een grootschalig onderzoek door het IVO, het Nationaal Prevalentie Onderzoek Middelengebruik (2005). Onder ruim twintigduizend mensen tussen de 15 en de 65 is een online vragenlijst uitgezet naar gebruik van o.a. prestatieverhogende middelen. Daarnaast is gevraagd naar de soorten middelen die gebruikt zijn, achtergronden van gebruik en gebruik van andere psychotrope stoffen. Uit de resultaten blijkt onder meer dat 2 37


09-11-2009 13:13:32


09-11-2009 13:13:32


09-11-2009 13:13:32


09-11-2009 13:13:33

Negentiende Forum Alcohol en Drugs Onderzoek (FADO) 2009

Recommend Documents