Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs 11 en 12 november 2010 Egmond aan Zee. Congresboek

11 en 12 november 2010 | Egmond aan Zee

Congresboek

Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs

Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs | 11 en 12 november 2010 Egmond aan Zee

08

Preconference- en congres- programma

11

Plenaire lezingen

16

Abstracts sessie A | Donderdag 11 november

20

Abstracts sessie B | Donderdag 11 november

56

Abstracts sessie C | Donderdag 11 november

86

A

Plattegrond Hotel Zuiderduin

B

06

C

Algemene congres- en programma-informatie

Abstracts sessie D | Vrijdag 12 november

108

D

05

Abstracts sessie E | Vrijdag 12 november

140

E

Woord vooraf

P

Inhoudsopgave

Overzicht presentaties

172

Overzicht auteurs

179

Trefwoordenlijst

187

Congresboek 2010 | NVMO

4

Prof.dr. Jan H. Bolk | Hoofdorganisator NVMO Congres 2010

Woord vooraf Namens de NVMO-congrescommissie wil ik U van harte welkom heten op het jaarlijkse congres van de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs op 11 en 12 november 2010 in Egmond aan Zee. Ik denk dat we er weer in geslaagd zijn een aantrekkelijk programma in elkaar te zetten waar voldoende variëteit in zit om een ieder aan zijn trekken te laten komen. Het is verheugend te merken dat vele beroepsgroepen en ook studenten het NVMOCongres bezoeken en dat naast diverse activiteiten op het gebied van medisch onderwijs er ook toenemend aandacht is voor ontwikkelingen in de medischspecialistische vervolgopleidingen en de verpleegkundige opleidingen.

Het hoofdthema van het huidige congres is Professio-

Ik wil ook uw speciale aandacht vragen voor de bijdra-

naliteit. Dit begrip kan breed worden uitgelegd maar

gen in het programma van een aantal NVMO-werkgroe-

heeft veel te maken met de competentiegerichte aard

pen, die workshops zullen verzorgen op hun speciale

van de huidige opleidingseisen voor zowel de basisop-

aandachtsgebied. Daarnaast natuurlijk de vele (weten-

leiding geneeskunde als de medisch specialistische

schappelijke) papers en posters van de deelnemers

vervolgopleidingen die het CanMeds-model als uit-

waaruit u vast een voor u interessante keuze zult kun-

gangspunt hebben genomen voor hun nieuwe oplei-

nen maken.

dingsplannen. De toekomstige arts c.q. specialist moet niet alleen deskundig zijn op het kennisdomein van het

Alle abstracts ( papers en posters) zijn dit jaar weer be-

vakgebied maar zich ook dienen te profileren op de

oordeeld door externe reviewers en de wetenschappel-

overige competenties waarbij communicatievaardighe-

lijke abstracts door de leden van het Wetenschappelijk

den, professioneel gedrag en het vermogen om samen

Comité(WECO) van de NVMO. Er zijn dit jaar voor het

te werken met anderen kerncompetenties zijn. De 1e

eerst 2 aparte reviewcommissies ingesteld die de con-

plenaire lezing van Professor Maxine Papadakis zal hier

grescommissie hebben geadviseerd welke abstracts

zeker aandacht voor vragen. De KNMG verzorgd dit

konden worden geaccepteerd voor presentatie. De

jaar een 3-tal workshops c.q. symposia die te maken

congrescommissie wil hen allen hartelijk danken voor

hebben met de recente ontwikkelingen in de medisch-

het vele werk dat zij hebben verricht.

specialistische vervolgopleidingen. het beste onderwijskundige proefschrift worden uitge-

de medewerking te krijgen van een aantal gerenom-

reikt door mevr. prof.dr. Janke Cohen-Schotanus.

meerde Nederlandse en buitenlandse deskundigen. Ik wens u allen een leerzaam congres toe . Voorafgaande aan het eigenlijke congres zijn er op woensdag 10 november een aantal preconference

Namens de NVMO-congrescommissie,

workshops georganiseerd waar ik gaarne uw aandacht voor vraag. U dient zich hiervoor van tevoren in te

Prof.dr. Jan H. Bolk

schrijven. Hetzelfde geldt voor de vele workshops, ron-

Hoofdorganisator NVMO-congres 2010

detafel conferenties en symposia in het reguliere pro-

Leids Universitair Medisch centrum

NVMO | Congresboek 2010

Dit jaar zal voor het eerst op het congres de prijs voor Ook voor de andere hoofdlezingen zijn we erin geslaagd

gramma van het congres. De procedure hiervoor wordt tijdig op de website (www.nvmo.nl) bekend gemaakt.

5

Algemene Congres en Programma- informatie Hotel Zuiderduin

Op vertoon van deze badge ontvangt u de congresin-

Het congres wordt gehouden in Hotel Zuiderduin in

formatie. Zonder badge wordt geen toegang tot de za-

Egmond aan Zee. Op pagina 6 en 7 in dit abstractboek

len verleend. Indien u bent toegelaten tot één of meer

vindt u een plattegrond. Zie voor meer informatie

workshops of symposia, ontvangt u tegelijk met uw

www.zuiderduin.nl. Tijdens het congres bent u in www.zuiderduin.nl

badge ook vouchers hiervoor. Toegang tot de work-

Hotel Zuiderduin bereikbaar via telefoonnr. +31(0)72 –

shops en symposia worden uitsluitend verleend op ver-

750 2000 en faxnummer +31(0)72 – 750 2001.

toon van het betreffende voucher, tenzij de organisatoren van de workshop anders beslissen. De vouchers

Secretariaat

zijn niet persoonsgebonden en derhalve overdraag-

De congresorganisatie van het NVMO Congres 2010 is

baar.

als volgt te bereiken: Congress & Meeting Services Holland, Postbus 18, 5298 ZG Liempde, telefoonnr.

Hotelkamers en bagageopslag

+31(0)411 – 610 983, faxnummer: +31(0)411 – 633

Op de dag van aankomst kunt u vanaf 15.00 uur de

805, E-mail: [email protected], website con-

sleutel van uw kamer ophalen bij de receptie bij de

gres: www.nvmo.nl. Tijdens de congresactiviteiten is

hoofdingang. Tot die tijd kunt u uw bagage opslaan

de congresbalie steeds bemand.

in zaal 534 en 535.. Vrijdag dient u de kamer voor 10.30 uur te verlaten en uw sleutel bij de receptie in te

Aankomst en registratie

leveren. Uw bagage kunt u dan weer op dezelfde plaats

In de meegestuurde folder kunt u lezen hoe u met eigen

opslaan als op donderdag.

vervoer Hotel Zuiderduin bereikt. Op donderdagochtend zullen vanaf NS station Alkmaar speciaal gereser-

Internet

veerde bussen naar hotel Zuiderduin rijden. Op vrijdag-

Deelnemers aan het congres kunnen bij de internetcor-

middag – na afloop van het congres – rijden er bussen

ner gebruik maken van 2 pc’s die voorzien zijn van een

naar NS station Alkmaar. Raadpleeg voor vertrektijden

gratis internet verbinding. Tevens is het mogelijk om te-

de NVMO-website (www.nvmo.nl). De bussen arrive-

gen betaling op de hotelkamers van Hotel Zuiderduin

ren ruim voor aanvang van de congresopening bij hotel

internet te gebruiken – hetzij via een multiemedia voor-

Zuiderduin. Indien u met de trein komt en geen gebruik

ziening, hetzij via een internetaansluiting voor uw eigen

kunt of wilt maken van de gereserveerde bussen, kunt

laptop. Ook zijn tegen betaling kaarten voor een wire-

u vanaf N.S. station Alkmaar gebruik maken van de lijn-

less verbinding verkrijgbaar.

dienst van de Connexxion naar Egmond aan Zee (lijn 165; vertrektijden: 8.19u, 8.49u, 9.19u, 9.49u etc.;

Maaltijden

reistijd circa 25 minuten). De uitstaphalte ligt pal voor

Lunch en ontbijt worden geserveerd in het restaurant

de hoofdingang van Hotel Zuiderduin. Daarnaast kunt

van Hotel Zuiderduin. Het diner op donderdagavond

u Hotel Zuiderduin bereiken met de OV-taxi Noord-

vindt plaats in de Zuiderduinzaal.

Holland (deze taxi dient u uiterlijk 30 minuten van teCongresboek 2010 | NVMO

6

voren te reserveren; nadere informatie vindt u op

Roken

www.connexxion.nl onder het kopje “Taxi”). Op vrij-

Roken is niet toegestaan in Hotel Zuiderduin.

dagmorgen is geen speciaal vervoer geregeld. Bij aankomst ontvangt u meer congresinformatie aan de con-

GSM-gebruik

gresbalie bij de hoofdentree.

Het gebruik van mobiele telefoons is niet toegestaan tijdens de congressessies

De congresorganisatie stelt het op prijs dat u de aanvangstijden van de sessies respecteert, met name in de

Extra kosten

Zuiderduinzaal.

Uw inschrijfgeld verzekert u tijdens het congres van koffie, thee, lunches toegang tot de feestavond en, in-

Naambadge

dien besproken, van het diner, overnachting en ontbijt.

Uw naambadge wordt u, na ontvangst van uw betaling,

Alle overige kosten, inclusief die voor het voeren van

een week voor aanvang van het congres toegestuurd.

telefoongesprekken, zijn voor eigen rekening. Deze

kunt u bij vertrek aan de receptie van Hotel Zuiderduin

materiaal aanwezig. Meteen na de sessie worden alle

afrekenen. Kopiëren en faxen kunt u – tegen vergoeding

posterborden verplaatst naar de 2 e lounge, waar ze ge-

– laten verzorgen door de receptie van Hotel Zuiderduin.

exposeerd blijven tot vrijdagmiddag. De auteurs van de posters wordt verzocht tijdens de posterborrelsessie

Annulering

op donderdag bij de poster aanwezig te zijn en de pos-

Na 9 september 2010 is geen restitutie van het in-

ter op vrijdag na de lunch van de posterborden weg te

schrijfgeld meer mogelijk en blijft het volledige inschrijf-

halen. Een poster heeft maximaal de volgende afmetin-

geld verschuldigd. Bij inschrijving na september kan

gen: 90 cm x 120 cm (breedte x hoogte). Behalve de

geen overnachtingplaats gegarandeerd worden binnen

poster levert u maximaal 2 (powerpoint-) sheets, waar-

Hotel Zuiderduin / Hotel de Boei.

mee u de poster toelicht. Hand-outs van de poster voor geinteresseerden raden we u aan. Op de NVMO website

Algemene ledenvergadering

worden alle posters gepubliceerd. Wilt u daarom de pos-

De NVMO ledenvergadering is op vrijdagochtend van

ter in PDF format, uiterlijk 1 week voor het congres toestu-

8.15 – 9.15 uur

ren aan het congresbureau ([email protected]). (

Typen sessies

Inschrijven voor workshops

Wetenschappelijke papers en ‘gewone’ papers kennen

Op de NVMO-website (www.nvmo.nl ( www.nvmo.nl)) vindt u details

een spreektijd van tien minuten gevolgd door vijf minu-

over de procedure voor het inschrijven voor workshops.

ten discussie en vijf minuten wisseltijd. Een sessie bevat maximaal vier papers. Promovendilezingen duren

Apparatuurvoorzieningen voor sprekers

een halfuur, inclusief discussie. Binnen een tijdblok vin-

In alle zalen zijn beamers en laptops aanwezig. In ruim-

den derhalve twee promovendilezingen plaats, waar-

te 523 (naast de congresbalie bij de 2de lounge) kunt u

tussen kan worden gewisseld.

uw PowerPoint presentatie op een computer controleren. Gelieve uw presentatie op de laptop in de zaal

Workshops, rondetafelsessies en symposia duren tel-

waar uw sessie plaatsvindt te installeren vóór het begin

kens 75 minuten. Er kan hier uiteraard niet gewisseld

van de sessie.

worden. Een workshop vergt een actieve deelname van de deelnemers. Rondetafelsessies bestaan uit een in-

Belangrijk: Op het congres worden laptops gebruikt

leiding en discussie, eventueel aan de hand van stel-

met Windows XP en Office 2007 in de Engelse taal.

lingen. Symposia kennen veelal een vorm waarin en-

Alle laptops zijn voorzien van VLC-player voor het af-

kele sprekers ter inleiding hun visie op het onderwerp

spelen van DVD. Iedereen kan deze vrij downloaden

geven, waarna met de aanwezigen een discussie wordt

van www.videolan.org om vooraf te testen of uw

gevoerd. Er kan ook bij deze laatste twee presentatie-

beeldmateriaal afgespeeld kan worden tijdens het con-

vormen niet gewisseld worden.

gres. Het is uiteraard mogelijk om uw filmpjes en/of be-

Een postersessie is als volgt ingedeeld: gedurende de

sen van de techniek te testen. Eventueel kunt u ook

eerste twintig minuten krijgen de deelnemers gelegen-

gebruik maken van de laptop waarop de presentatie is

heid de posters te bekijken. Daarna volgt toelichting

gemaakt, zodat alle benodigde drivers geïnstalleerd zijn.

van de auteurs gedurende twee minuten aan de hand van maximaal twee (powerpoint-)sheets. Hierna vindt

Wanneer u een geluidsset wilt gebruiken bij uw presen-

discussie plaats (plenair of in subgroepen) onder leiding

tatie, dan dient u dit ook ruim voor het congres door te

van de zaalvoorzitter. Tijdens een postersessie kan niet

geven aan het congresbureau. Zij zullen deze dan voor

van sessie gewisseld worden. Alle postersessies zijn op

u reserveren.

donderdag ingepland. Deelnemers aan de postersessies wordt verzocht hun poster ten minste 15 minuten

Op de website van de NVMO (www.nvmo.nl) ( staat actuele

voor aanvang van de sessie te bevestigen op de pos-

informatie over het congres.


wegende beelden in uw presentatie vooraf met de men-

terborden in de ruimte waarin de sessie plaatsvindt, zodat op tijd begonnen kan worden. Er is bevestigings-

7

C

Hotel Zuiderduin

Bushalte Zeeweg bus 165 Richting Alkmaar

C

Plattegrond Etage 0

Winkels en banken

557

558

559

Parkeergarage Van Speykzaal

Foyer Le Regal

Beauty

Bar Time-Out

Zuiderduinzaal

Sauna

Restaurant

Zwembad

Pub

Wally de walrus

C

Lobby

Richting Centrum Richting Strand

C


8

Jutterzaal

Squash baan

Plattegrond Etage 1

537

536

535

534

533

532

532

530

Lamoraalzaal

Lounge 1

526

525

522

523 Abdijzaal

Lounge 2


Parkeerdek

Receptie

9

Plattegrond Etage 4


405

404

407

403

402

10

406

401

Preconference programma Donderdag 11 november 2010 Workshops volledige dag

niet meer gecommuniceerd wordt. Spreek je een collega aan wanneer die (bijna) een fout maakt tijdens een opera-

Onderzoek van medisch Onderwijs

tie? Zeg je iets als AIOS wanneer je supervisor zich niet aan

Deze preconference omvat de eerste dag van een vier-

een protocol houdt? Zowel in de luchtvaart als in de medi-

daagse cursus. De cursus beoogt cursisten in staat te

sche praktijk kan het niet aanspreken van elkaar in onveili-

stellen zelfstandig een onderzoek over een medisch on-

ge situaties grote gevolgen hebben, en zelf levens kosten.

derwijskundig onderwerp op te zetten en uit te voeren.

In de luchtvaart heeft men belangrijke lessen getrokken

A. Scherpbier (cursusleider) en A. Muijtjens, namens

voor veiligheid en communicatie uit grote ongelukken die in

School of Health Education (SHE)

het verleden gebeurd zijn. In deze workshop worden een

www.maastrichtuniversity.nl/fhml/she

aantal van deze veiligheids- en communicatielessen uit de luchtvaart vertaald naar de medische praktijk.

Workshops halve dag:

Doel: Het doel van deze workshop is deelnemers (a) inzicht te geven in de onderliggende principes van het geven en

Woensdagochtend (10u-13u30)

ontvangen van negatieve informatie -zoals: slecht nieuws

Dus wij moeten jouw artikel publiceren? Hoezo?

en negatieve feedback-, en communicatietechnieken uit de

De workshop is geschikt voor iedereen die zijn/haar on-

luchtvaart, (b) deze principes toepassen op luchtvaartcasus

derzoek van medisch en paramedisch hoger onderwijs

en zelf ingebrachte casuïstiek, en (c) oefenen van commu-

wil publiceren in internationale tijdschriften, en wordt be-

nicatietechnieken uit de luchtvaart tijdens rollenspelen over

naderd vanuit het persepectief van een tijdschrift editor.

onveilige situaties in de medische praktijk

H. van Berkel en L. Schuwirth Henk van Berkel is managing editor van Advances in

Doelgroep: Co-assistenten, arts-assistenten, superviso-

Health Sciences Education en Lambert Schuwirth is

ren en opleiders uit de kliniek en het medisch onderwijs,

associate editor van Medical Education.

docenten communicatieve vaardigheden en andere belangstellenden.

Woensdagmiddag (14u30-18u)

Werkvormen:

Publiceren over onderzoek van onderwijs:

-Uitwisseling van ervaringen aan de hand van eigen casu-

het schrijversperspectief

istiek die voor aanvang van de workshop is ingebracht;

Tijdens deze workshop inventariseren we de vragen die

-Tweetal korte theoretische inleidingen over (a) het ge-

(toekomstige) auteuers hebben bij het voorbereiden van

ven en ontvangen van negatieve informatie, en (b) com-

hun artikel, bij het schrijven zelf en bij het insturen. Ook komt aan bod hoe je kunt reageren als je commentaar op je artikel of een afwijzing krijgt.

municatietechnieken gebruikt in de luchtvaart; -Toepassen van de aangeboden theorie op papieren casuïstiek en het oefenen met de principes in de praktijk

Deze workshop is aanvullend aan de workshop “Dus wij

Monica van de Ridder, Willem de Kleijnen,

moeten jouw artikel publiceren? Hoezo?” die in de och-

Ankie Koopman-van Gemert

tend gegeven wordt. Beide workshops kunnen onafhankelijk gevolgd worden maar ook in combinatie. J. Cohen-Schotanus, J. van Dalen, M. Gorsira

Digitale informatie en onderwijs De digitale media brengen belangrijke veranderingen te weeg in het onderwijslandschap. Binnen nieuwere on-

Communicatie in onveilige situaties:

derwijsvormen zoals tutorial, portfolio, werkjes allerhande

lessen uit de luchtvaart

worden de informatiebronnen van de digitale bibliotheek

Thema: Angst voor conflicten, voor verstoorde relaties,

en het open internet steeds meer gebruikt. Maar doen

voor slechte samenwerking, of de wetenschap dat men

we dat wel op de meest efficiënte en effectieve wijze?


door middel van een rollenspel.

zich in een afhankelijke relatie van een opleider of supervisor bevindt, kan voor grote problemen zorgen als daardoor

11

In de workshop zullen de deelnemers actief oefenen hoe

kan direct worden toegepast in de praktijk.

digitale informatiebronnen het leer- en onderwijsproces

Doelgroep: Docenten, clinici en onderwijskundigen met

kunnen bevorderen. Als lid van de opleidingscommissie

ervaring in of interesse voor de inzet van simulatiepatiën-

geneeskunde heeft de coördinator van de workshop het

ten voor onderwijs en toetsing.

gebruik van de digitale informatie in het Gentse curriculum mee mogen sturen. In dat curriculum werd ook

Activiteiten: Na de inleiding zal een videopresentatie wor-

plaats geruimd voor het doceren van de informatiewe-

den gegeven van een training. Vervolgens zullen we met de

tenschap, dat zich tot doel stelt de bekwaamheid tot

groep ter plekke een training uitvoeren, waarbij deelnemers

zelfstudie van de student te bevorderen.

zelf bepaalde fasen van de training op zich nemen.

De workshop begint met een kort theoretisch deel rond

Aggie Hettinga, Evelien Plattel-van Os, Cor Postma

medische informatiewetenschappen, en een overzicht van de meest bruikbare digitale bronnen, ter ondersteuning van onderwijs, onderzoek en medische praktijk. De

Hoe ontwerp ik een blended learning module voor

hoofdbrok bestaat uit praktijkgerichte voorbeelden. We

mijn eigen onderwijs?

stoppen met een vraag en discussieronde.

Inzetten van een E-learning les in een bestaand onder-

Prof.dr. H. Verhaaren

wijsprogramma lijkt zo eenvoudig. Maar het is niet zo simpel als gewoon een E-learning les toevoegen. Om een optimaal leereffect te verkrijgen moeten beide on-

Het trainen van simulatiepatiënten in een gestan-

derwijsvormen (E-learning en contactonderwijs) op el-

daardiseerde rol én het trainen van simulatiepatiën-

kaar worden afgestemd. Zo’n afgestemde situatie wordt

ten in het beoordelen van klinische vaardigheden

blended learning genoemd. Om een goede ‘blend’ te

Medewerking verleend door: een simulatiepatiënt en een

krijgen moet er een opbouw zijn waarbij de onderdelen

student

van de blend op elkaar voortbouwen en complementair zijn, waardoor de som meer is dan het geheel der delen.

Thema: Simulatiepatiënten worden in het medisch onder-


12

wijs in Nederland en België frequent ingezet. In de manier

De workshop bestaat in grote lijnen uit vier delen. In een

waarop simulatiepatiënten worden ingezet blijken echter

onderlinge kennismaking wordt kort geïnventariseerd en

grote verschillen te bestaan. Soms betreft het een rol

besproken welke eigen ervaringen de deelnemers al

waarbij de simulatiepatiënt kan improviseren. Soms wor-

hebben met blended learning en wat zij van de work-

den simulatiepatiënten ingezet voor gestandaardiseerde

shop verwachten. In een korte theoretische introductie

rollen. Ook zijn er verschillen in hoeverre simulatiepatiën-

wordt iets verteld over bestaande leertheorieën en

ten wel of niet betrokken worden bij de feedback aan en

wordt besproken wat bekend is over de effectiviteit van

beoordeling van studenten. Het inzetten van simulatiepa-

Blended Learning. Vervolgens worden enkele sprekende

tiënten bij beoordelingen brengt vele logistieke voordelen

voorbeelden uit het Anatomieonderwijs in het Leidse Ge-

met zich mee. In de literatuur is er echter discussie in hoe-

neeskunde curriculum besproken, die een indruk geven

verre niet medici getraind kunnen worden om studenten

van verschillende mogelijkheden en toepassingsgebie-

te beoordelen op medisch-inhoudelijke vaardigheden.

den. Tot slot gaan de deelnemers van de workshop zelf

Recent onderzoek laat zien dat simulatiepatiënten ingezet

aan de slag. De deelnemers ontwerpen een blended le-

kunnen worden als beoordelaars, ook als het gaat om

arning opzet voor een eigen onderwijssituatie, of analy-

medisch inhoudelijke zaken. Onze ervaring is ook dat dit

seren een meegebracht voorbeeld van een bestaande

goed mogelijk is, maar er dient wel aan een aantal voor-

blended learning oplossing in hun eigen onderwijs.

waarden te worden voldaan. Een intensieve training is

Peter de Jong, Paul Gobée, Sonja Wagenaar

hierbij ons inziens van groot belang. Doel: Deelnemers doen ervaring op in het trainen van

Hoe stimuleer je met feedback gedragsverandering?

simulatiepatiënten in een gestandaardiseerde rol en in

De laatste jaren zijn verschillende procedures voor het

het trainen van simulatiepatiënten in het beoordelen van

genereren van feedback in het medisch onderwijs geïm-

klinische vaardigheden. Opgedane kennis en ervaring

plementeerd: KKB, MSF, portfolio, IFMS, OSAT etc. On-

derzoek laat zien dat het ontvangen van feedbackniet

den in uw eigen ziekenhuis. Met gebruik van verschil-

automatisch leidt tot gedragsveranderingen. In deze

lende actieve werkvormen, komt u tot een eerste resul-

workshop komen de volgende onderwerpen aanbod:

taat voor een plan van aanpak en inhoud voor uw eigen

-Waar moet je op letten bij een (multisource) feedback

ziekenhuisspecifieke programma voor a(n)ios.

rapport/portfolio of ander feedback instrument en wat

Doel: Tijdens de workshop werkt u aan een eigen plan

moet aan bod komen bij de bespreking ervan?

van aanpak en ontwerp van diepgaande, actieve intro-

-Hoe kun je acceptatie van de feedback bevorderen?

ductie voor a(n)ios in uw ziekenhuis.

-Hoe zet je aan tot zelfreflectie? -Hoe kun je concrete verbeterdoelen stimuleren?

Resultaat: Een basisontwerp en plan van aanpak voor

-Hoe kun je voor follow-up organiseren

uw eigen introductie. De deelnemers kunnen gedurende de opzet van hun programma nog enkele keren aan-

Doelgroep: Mentoren (in de IFMS procedure), docenten

spraak maken op de expertise van het introductieteam

(artsen, gedragswetenschappers) die aios, coassisten-

MCA, Foreest Medical School.

ten en studenten begeleiden.

Judith Wagter Jolanda de Koning-Prins

Karlijn Overeem, Erik Driessen, Fedde Scheele Leren implementeren: over regelgeving en creativiIntroductieprogramma voor a(n)ios:

teit van de professional

van levensbelang

In de medische vervolgopleiding zijn een groot aantal

Achtergrond: Een ingewerkte dokter, is een betere dok-

beroepsgroepen bezig met het implementeren van de

ter: zowel voor de patiënt als voor zichzelf. De introduc-

vernieuwde opleidingsplannen. Er bestaan grote ver-

tie van arts-assistenten neemt daarom een bijzondere

schillen in snelheid en omvang van het implementatietra-

plaats in. Een goede introductie is een warm welkom en

ject. Veel opleiders stellen zich de vraag; hoe maak ik de

voorziet arts-assistenten van de noodzakelijke, veilige

opleidingsvernieuwing tot een succes?

basisinformatie. Deze workshop is specifiek bedoeld voor die groep van Een ziekenhuisbrede introductie legt de basis voor het

opleiders, managers en onderwijskundigen die betrok-

functioneren in de organisatie en voor patiëntveilig wer-

ken zijn bij opleidingsplannen die verantwoordelijk zijn

ken. In een programma kunnen zaken aan bod komen

voor het implementatietraject. Praktijkvoorbeelden ko-

waar de arts-assistent tijdens afdelingsspecifieke intro-

men aan bod onderbouwd door evidence. Deelnemers

ducties en meeloopdagen niet of sporadisch op inge-

zullen aan het eind van de workshop concreet een aan-

werkt wordt, zoals klachtenprocedure, overlijden of do-

tal tips krijgen die behulpzaam zijn voor een implementa-

natie. Door de basis in een vast programma mee te

tie “lege artis” van hun opleidingsplan.

vergelijkbare basiskennis over de organisatie. De af-

Een aantal vertegenwoordigers van beroepsgroepen die

delingsspecifieke introductie volgt hierna en beklijft beter

al ruime ervaring hebben met implementatietrajecten zul-

op de al gelegde basis.

len aanwezig zijn om deze met de deelnemers te delen. C.Baane, H.Mulder, H. Sluiter, A. Meininger, B. de

Deze workshop is de praktische uitkomst van onze be-

Leede, M. Wijnen, SJ. van Luijk

vindingen met introductie a(n)ios in de afgelopen jaren in het MCA. Eerder gaven we een korte presentatie hierover op AMEE 2009 (Patil Award 2009) en verschenen

Stimuleren en motiveren van leren in kleine

publicaties in Medisch Contact en Opleiding & Ontwik-

groepen door middel van technieken uit het

keling (vakblad onderwijskunde/HRD/HRM)

improvisatietheater


geven aan elke arts-assistent, beginnen deze met een

Thema: Stelt u zich een bioscoop voor. De mensen zoeInhoud workshop: We gaan in op de vormgeving van

ken rumoerig naar hun plaatsje, gaan gemakkelijk zitten

een introductieprogramma. We nemen u mee langs do’s

en openen hun bier- of colaflesjes en popcorn- of chips-

en don’ts, helpen u bij het filteren van keuzemogelijkhe-

zakjes. De reclame loopt ten einde. Het beeld wordt

13

zwart alleen een ijselijke kreet is te horen. Stilte…, zwart

geweest. De workshops zullen een interactief karakter

beeld en het geluid van ruisen van de zee. Op het

hebben en er wordt in kleine groepen gewerkt. Deze stu-

scherm is een verliefd stel bij een zonsondergang op een

dentenworkshops zijn uitsluitend toegankelijk voor stu-

paradijselijk strand te zien, terwijl langzaam onheilspel-

denten.

lende muziek aanzwelt. Weer die ijselijke kreet. Het stel kijkt elkaar wantrouwend aan en de man vraagt aan de

Verbeter het medisch onderwijs, begin bij Kwaliteits-

vrouw: ‘Je hebt toch niet weer….?’ De sfeer in de bio-

zorg

scoopzaal is nu totaal anders. De mensen kijken gefas-

Ons idee van kwaliteitszorg is: vanuit een heldere visie

cineerd naar het doek. De popcorn e.d. is vergeten en

op onderwijs, gegevens verzamelen en werkwijzen aan-

het geroezemoes is verstomd. De aandacht is gefocust.

bieden. Waardoor docenten en studenten zelf enthousi-

De vergelijking met kleinschalig onderwijs lijkt verge-

ast worden voor ontwikkeling van hun onderwijs. In deze

zocht, maar ook in uw onderwijs heeft u te maken met

workshop onderzoeken deelnemers in hoeverre hun

momenten waarop u de aandacht zou willen vastpak-

visie op onderwijs consistent is met de dagelijkse kwali-

ken, of zou willen terugwinnen. Bijvoorbeeld wanneer u

teitszorgpraktijk van hun organisatie. Ook nemen we de

merkt dat een brainstorm vastloopt. Soms heeft u be-

ruimte voor het uitwisselen van ideeën voor het ontwik-

hoefte aan een werkvorm die u kunt toepassen om de

kelen van het bijpassende instrumentarium.

creativiteit te vergroten, of een oefening om de focus

Anita van Meeuwen, José Timmerman, Emely

te verleggen en meer out-of-the-box te kunnen denken.

Spierenburg i.s.m. NVMO werkgroep Kwaliteitszorg)

Doel: In deze workshop willen we u activerende didactische werkvormen aanreiken met een knipoog naar technieken die veel gebruikt worden in het improvisatietheater. Het gaat om werkvormen die stimulerend werken op typische activiteiten in kleine-groepen-onderwijs zoals, kennismaken, bespreken van storingen/weerstanden, geven van feedback, luisteren, presenteren en samenwerken. Werkvormen die u kunt gebruiken om aandacht te pakken, vast te houden of terug te winnen, voor het vergroten van de (cognitieve) creativiteit en het plezier in het samen leren. Doelgroep: Zowel beginnende als ervaren docenten van onderwijs in kleine groepen (van circa 10 studenten, coassistenten, aios)) Jessica Agsteribbe en Martijn de Groot Congresboek 2010 | NVMO

Studentenworkshops: (Landelijk Medisch Studenten Overleg) Op de woensdagmiddag voor het congres zullen twee preconference workshops speciaal voor studenten worden georganiseerd. Bij het ter perse gaan van deze brochure was nog niet bekend wat de precieze inhoud zal zijn. Er zal gekozen worden voor een onde/rwerp dat specifiek voor studenten interessant is en gegeven wordt vanuit de invalshoek van de student. In voorgaande jaren zijn onderwerpen als cesuurbepaling van toet-

14

sen en onderwijskwalificatie voor studenten aan de orde

Donderdag 11 november 2010 Vanaf 08.00 uur

Ontvangst

10.00 - 10.30 uur

Opening

10.30 - 11.15 uur

Plenaire lezing

11.15 - 11.45 uur

Wisselpauze (koffie/thee)

11.45 - 13.00 uur

Blok A

13.00 - 14.30 uur

Lunch

14.30 - 15.30 uur

Plenaire lezing

15.30 - 15.45 uur


15.45 - 17.00 uur

Blok B

17.00 - 17.15 uur


17.15 - 18.30 uur

Blok C

18.30 - 19.30 uur

Posterborrel

ca. 19.30 uur

Diner en aansluitend feestavond

08.00 - 09.30 uur

Ontvangst

08.15 - 09.15 uur

Algemene ledenvergadering NVMO

09.15 - 09.30 uur


09.30 - 10.15 uur

Plenaire lezing

10.15 - 10.45 uur


10.45 - 12.00 uur

Blok D

12.00 - 13.15 uur

Lunch

13.15 - 14.30 uur

Blok E

14.30 - 14.45 uur


14.45 - 15.30 uur

Plenaire lezing

15.30 - 16.00 uur

Uitreiking prijzen, afsluiting congres

16.15 uur

Vertrek bussen


Vrijdag 12 november 2010

15

Plenaire lezingen Trends in the Assessment of Professionalism

cal students and residents with subsequent disciplinary

Prof.dr. M.A. Papadakis

action by state licensing boards. Students who dis-

University of California, San Francisco

played unprofessional behavior during medical school were nearly three times more likely to be disciplined by a

There is momentum in the United States to change the

state licensing board, and those who were most irre-

way that physicians are trained by enhancing the em-

sponsible were nearly nine times more likely to be disci-

phasis that medical schools place on the competency of

plined. Thus, not only can unprofessional behavior be

professionalism. Traditionally, medical schools have

sustained over decades, but also these individuals dis-

placed the greatest value on the competencies of fund

play early warning signs of subsequent trouble as prac-

of knowledge and clinical skills. A limitation of this model

ticing physicians. The more traditional markers of aca-

is that competence in fund of knowledge and clinical

demic performance such as the Medical College

skills during medical school does not provide informa-

Admission Test (MCAT) and grades while in medical

tion on whether a physician will perform professionally

school were also associated with disciplinary action, but

when she or he is in clinical practice.

to a far less extent than unprofessional behavior. Nonetheless, despite the statistical correlation of unprofes-


The educational standards at U.S. medical schools are

sional behavior with subsequent disciplinary action, their

set by the Liaison Committee on Medical Education

sensitivity and specificity is low; most students and resi-

(LCME). The LCME now requires that medical schools

dents who display unprofessional behavior do not incur

define the learning objectives for medical students and

subsequent disciplinary actions. Data supporting best

the means by which competency in different areas

practices for successful remediation strategies are limit-

will be assessed. Curricula must be designed to meet

ed. Thus, one looks to the selection process for admis-

the objectives and to assess successful learning by the

sion to medical school to choose applicants with apti-

students. Specifically, the LCME states that “Medical

tude for professionalism. Kevin Eva and his colleagues

schools must ensure that the learning environment for

at McMaster University have developed the Multiple

medical students promotes the development of explicit

Mini-Interview (MMI), an Objective Structured Clinical

and appropriate professional attributes (attitudes, be-

Examination (OSCE)-like instrument which assesses the

haviors, and identify) in their medical students”. Medical

prospective student’s professional attributes of moral

schools are required to describe “the methods used to

reasoning, communication skills and the ability to col-

evaluate medical students’ attainment of appropriate

laborate at application to medical school. Their data

professional attributes”. Thus, medical schools must

show that the MMI is the best predictor of pre-clerkship

provide an effective curriculum in professionalism and

OSCEs and clinical performance as assessed by the

process of evaluation so that students can demonstrate

clerkship directors and the clinical preceptors and the

their proficiency in this competence. Many of the curric-

ethical-clinical decision making scores on the Canadian

ular trends of decreased lecture time, increased use of

licensing examination. The undergraduate grade point

small groups and of problem-based learning, improved

average was most predictive of performance on multiple

integration of basic science with clinical science, and

choice tests during medical school. The MMI, therefore,

earlier clinical experiences afford the opportunity to au-

provides important and complementary predictive infor-

thentically teach professionalism, observe the profes-

mation to traditional measures of performance such as

sional development of students, and assess the skills of

grades and MCATs in order to aid in the selection of

students in this competence. Attention is also paid to

applicants to medical school.

the educational climate so that standards of professional behavior are consistently maintained by the faculty, who

In conclusion, professionalism should be a core academic

serve the important function of role models for their

competence and emphasis should be placed on selecting

trainees.

applicants to the medical profession with aptitude for this competence.

Is there evidence to support all that is happening in the professionalism movement? Studies from the U.S. have

16

linked the presence of unprofessional behavior in medi-

Why Integrative Medicine is Essential for Medical Education?

conventional therapies, can be used to advance both scientific curricular objectives and also to help students attain proficiency in educational competencies related to

Prof.dr. A. Haramati

professionalism, such as self-awareness, self-care and

Georgetown University School of Medicine

personal growth.

Washington, DC USA As the public’s use of complementary and alternative medical (CAM) therapies has increased, and as research into the safety and efficacy of these modalities has intensified, medical schools are faced with the challenge of

Transparantie in de zorg: cijferfetisjisme?

determining how best to integrate this information into

B. Crul, arts

the curriculum. Over the past decade, there has been

arts / hoofdredacteur Medisch Contact

to incorporate complementary, alternative and integra-

Onder de toverwoorden die politici en beleidsmakers als

tive medicine (CAM) into the four year undergraduate

potentiële zegeningen in de zorg over u uitstorten scoort

medical curriculum, as well as to graduate medical edu-

‘transparantie’ hoog. In nota’s, rapporten en verkie-

cation programs. Beginning in 2000, the National Center

zingsprogramma’s is dit woord toch zeker goed voor

for Complementary and Alternative Medicine (NCCAM)

een top-tiennotering. Het concurreert met andere popu-

at the National Institutes of Health in the US funded 15

laire woorden als ‘marktwerking’, ‘concurrentie’, (bizar

institutions for multi-year grants (R25 awards) to foster

genoeg in een adem genoemd met ‘ketenzorg’ en ‘sa-

these types of educational initiatives. The efforts of this

menwerking’), ‘patiëntgerichtheid’, ‘kwaliteit’ en ‘veilig-

group have been documented in a series of articles pub-

heid’ Helaas worden ze allemaal te pas en te onpas ge-

lished in Academic Medicine and other key journals.

bruikt. Vaak als schaamlap. Ondertussen word je als

P

increased interest and activity at many medical schools

professional wel scheef aangekeken als je vanuit de Another important development has been the formation

praktijk vraagtekens zet bij de invulling van die begrip-

in 2002 of the Consortium of Academic Health Centers

pen. Als je het uitdijende leger van ‘stuurlui aan de wal’

for Integrative Medicine (www.imconsortium.org), a

niet meteen volgt in hún tekentafeloplossingen voor een

group of now 45 medical schools in North America ded-

betere zorg. En die gaan vooral over hoe ú het beter zou

icated to helping transform healthcare through rigorous

moeten doen. U bent als professional namelijk niet te

scientific studies, new models of clinical care, and inno-

vertrouwen en als bewijs daarvoor worden steeds de-

vative educational programs that integrate biomedicine

zelfde enkele fors falende collega’s of instellingen opge-

with the rich diversity of various therapeutic systems and

voerd.

of core competencies in integrative medicine that all

Ik fileer in mijn lezing met u graag de transparantiehype,

graduates of medical school should possess (Acad.

waarbij het middel – de transparantie – als (politiek) doel

Med. 79:521-531, 2004), and also compiled a series of

lijkt te worden ingezet. Ging het nou om het streven naar

modules for teaching elements of Integrative Medicine.

goede en verantwoorde zorg, of is het tijdig aanleveren

In Canada, efforts are underway, through the CAM in

van veel cijfertjes het hoogste doel geworden? En niet

UME (Undergraduate Medical Education) Project, to

aan één instelling aanleveren, welnee! Elk van de vele

broaden the awareness of CAM practices, products and

toezichthouders, registratiecommissies, financiers, ma-

perspectives in an evidence-based manner across the

nagers, et cetera vraagt weer andere getallen, stuurt an-

various curricula. In this plenary presentation, Dr. Hara-

dere vragenlijstjes, ondanks de gemaakte afspraken in

mati will outline his contention for the imperative of mov-

het programma Zichtbare Zorg. Allemaal cijfers voor een

ing medical education in this direction. A variety of ap-

ander (deel)doel. Ze zijn manipuleerbaar en multi-inter-

proaches will be highlighted in which material from the

pretabel, maar worden desondanks breeduit geëtaleerd.

thematic thread of Complementary and Integrative

In de ene situatie vanuit opportunistische motieven, in

Medicine, that is the blending of conventional and non-

de andere situatie kan het tot langdurige (imago)schade


modalities. The Consortium published a suggested list

17

Plenaire lezingen leiden. Van de geëiste kwaliteitsindicatoren is het evidence-based gehalte op de uitkomsten van zorg – zeker in de eerste lijn – niet of nauwelijks aangetoond. Meten is hier dus nog geen weten. Ik chargeer ongetwijfeld, maar door het huidige cijferfetisjisme wordt de waarde van de terechte vraag: ‘laat als professional maar eens zien wat je doet’ ondergesneeuwd. Het verantwoording afleggen wordt geridiculiseerd, het kind met het badwater weggegooid. Natuurlijk is de tijd allang voorbij dat een ingelijst diploma aan de muur de professionele lading dekte. Er is meer nodig dan goed vertrouwen in de blauwe ogen van de dokter. Niet-vrijblijvende ‘kijk en vergelijk’ tussen professionals met de kaarten op de tafel levert de meeste kwaliteitswinst op. Hebben de professionals met daarmee te dralen niet de regie uit handen gegeven?

De professional van de toekomst: implicaties voor de opleiding van vandaag. Mr. J.M. Buiting Kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO De zorg is voortdurend in beweging door voortdurende technologische ontwikkeling en door veranderende verwachtingspatronen in de samenleving. Daarnaast ervaren we een toenemende schaarste en druk bij de realisatie van die zorg. In deze dynamiek zal de hedendaagse professional zich moeten handhaven en presteren en wat misschien nog wel belangrijker is plezier in het werk moeten blijven houden. Ook al is de wijze van opleiden al veel veranderd Congresboek 2010 | NVMO

18

toch zouden we ons kunnen afvragen of voldoende vaardigheid wordt opgebouwd op een aantal terreinen: performanceverbetering, vraaggerichte zorg, omgaan met complexe zorgvragen, innovatie en integrale bedrijfsvoering. In deze bijdrage zal deze agenda worden toegelicht en een aantal concrete suggesties worden gedaan hoe hiermee om te gaan.

19


P

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 522 | Sessie A1

Wetenschappelijke paper Klinisch redeneren A1.1 Onderwijsbehoeften van beginnende co-assistenten op gebied van klinisch redeneren

zijn er 5 overeenkomstig met de literatuur. De andere 2

Wingelaar TT, Foreest Medical School en VU

Take home message

medisch centrum

Bij het ontwerpen van onderwijs in klinisch redeneren is

Wagter JM, Foreest Medical School

de behoefte van studenten belangrijk. Daarnaast kan het

Arnold AER, Foreest Medical School en Medisch

onderwijs ter bevordering van klinisch redeneren worden

Centrum Alkmaar

verbeterd door rekening te houden met bepaalde patiënt-

thema’s, patiënt-factoren en vaste (of gestructureerde) strategie in klinisch redeneren, zijn niet eerder beschreven.

factoren en het aanleren van een vaste strategie in kliIntroductie

nisch redeneren.

Het is belangrijk de ontwikkeling van klinisch redeneren vroeg in het medisch onderwijs te bevorderen. Studies

Trefwoorden: co-schappen, klinisch redeneren

op dit gebied zijn uitgevoerd met uiteenlopende doel-

Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper

groepen en conclusies hieruit zijn niet per definitie toepasbaar op andere doelgroepen. Onderzoek naar de

Correspondentie-adres:

specifieke onderwijsbehoeften in klinisch redeneren van

T.T. Wingelaar

beginnende co-assistenten is zeer beperkt. Het doel van

VU medisch centrum

deze explorerende studie is om te onderzoeken of star-

Postbus 7057

tende co-assistenten specifieke onderwijsbehoeften

1007 MB Amsterdam

kunnen aangegeven en of deze behoeften overeenko-

E-mail: [email protected]

men zoals ze in literatuur beschreven staan. Materiaal & methoden Het onderzoek werd verricht onder master-1 studenten (junior co-assistenten) die 10 weken eerste co-schap ervaring hadden. Volgens de werkwijze van ‘inductieve analyse’ werden semi-gestructureerde focusgroepen gehouden onder begeleiding van een onafhankelijke moderator. Het (verbatim) transcript werd handmatig gecodeerd en bediscussieerd totdat de onderzoekers consensus bereikten. Deze gegevens zijn vervolgens ingevoerd in ATLAS.ti voor een consistentie en redundantie check.


Resultaten In totaal participeerden 18 studenten verdeeld over 3 focusgroepen in de studie. Saturatie werd bereikt na 3 focusgroepen. Na controle in ATLAS.ti werden 79 codes geidentificeerd. Deze konden worden gegroepeerd in 7 verschillende thema’s: ‘overgang van theorie naar praktijk’, ‘onderwijsvormen’, ‘onderwijsklimaat’, ‘student-factoren’, ‘docent-factoren’, ‘patiënt-factoren’ en ‘strategieën in klinisch redeneren’. Conclusie Studenten bleken prima in staat om hun onderwijsbe-

20

hoeften te kunnen aangeven; van de 7 gevonden thema’s

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 522 | Sessie A1 Wetenschappelijke Paper

A1.2 Samenwerken in groepen: het effect van werkvorm en groepsgrootte op studentenoordeel en toetsresultaten

patie (construct van 4 vragen) verschilt tussen A en B (gemiddelde score 3,9 vs. 4,6 ; p< .001) en tussen A en C (3,9 vs. 4,7 ; p< .001), maar niet tussen B en C (4,6 vs. 4,7), duidend op een groepsgrootte-effect in het voor-

Kooloos JGM, Klaassen TPFM, Vereijken MWC,

deel van de subgroepen en onafhankelijk van de werk-

Kuppeveld SMHF van, Vorstenbosch MATM

vorm. De studenttevredenheid (construct van 15 vragen)

UMC St Radboud

verschilt tussen A en C (3,9 vs. 4,2 ; p< .003) en tussen B en C (3,8 vs. 4,2 ; p< .001), maar niet tussen A en B

Achtergrond

(3,9 vs. 3,8), wijzend op een werkvormeffect in het voor-

In werkgroeponderwijs in het UMC St Radboud werken

deel van werkvorm II. De rapportcijfers voor A, B en C

15 studenten meestal gezamenlijk aan één studieop-

zijn 6,5, 6,4 en 7,2; C verschilt significant van A en B.

splitst in subgroepen van 5 studenten. De subgroepen

Discussie

werken aan delen van de studieopdracht en presenteren

Er is geen groepsgrootte- of werkvorm-effect op de blok-

uiteindelijk hun oplossingen informeel aan elkaar (werk-

toetsresultaten. Het enige gevonden effect is in het voor-

vorm II). Hypothesen:

deel van werkvorm II maar is niet hoogrelevant. Het oplos-

werkvorm II geeft een lagere leeropbrengst omdat niet

sen van 1 casus i.p.v. 3 heeft dus geen negatieve invloed

alle stof zelf wordt bestudeerd1.

op de leeropbrengst. Conform de verwachting is de erva-

studenten werken beter samen in subgroepen (groeps-

ren participatie hoger bij kleine groepsgrootte. Blijkbaar is

grootte-effect op participatie) .

er minder terughoudendheid of meer sociale druk om ac-

informeel presenteren aan het eind motiveert (werkvorm-

tief deel te nemen, of wordt de samenwerking minder ver-

effect op tevredenheid).

stoord door ongemotiveerde studenten. De studenttevre-

2

A

dracht (werkvorm I). Soms wordt de groep van 15 opge-

denheid is hoger bij werkvorm II, wijzend op een motiverend Methode

effect van de deelopdrachten of de presentaties.

De onderzochte werkgroep behandelde de buikaortaaftakkingen, geïllustreerd aan 3 casussen.

Conclusie

Zevenentwintig studentgroepen van 15 werden random

Het opsplitsen van een grotere werkgroep in subgroe-

verdeeld over drie experimentele groepen:

pen verhoogt de ervaren participatie en verlaagt de leer-

A: werkvorm I: 15 studenten werken aan 3 casussen,

opbrengst niet. Vervolgonderzoek: Wat is het effect van

B: werkvorm I: subgroepen van 5 studenten werken aan

een meer concreet eindproduct op de leeropbrengst?

3 casussen, 1

Educational Psychology 1995; 87:406-423.

Alle studenten kregen driemaal 10 toets-items: voor en na de werkgroep én twee weken later in de bloktoets. In

Webb NM, Troper JD, Fall R. Constructive activity and learning in collaborative small groups. Journal of

1 casus met een eindpresentatie. 2

Dolmans DHJM, Schmidt HJ. What do we know about

een enquête werden 19 vragen (6 punt Likert-schaal)

cognitive and motivational effects of small group

gesteld over organisatie, participatie en tevredenheid.

tutorials in problem based learning. Advances in

De enquête en de toetsresultaten werden geanalyseerd

Health Sciences Education 2006; 11:321-336.

met respectievelijk een one-way ANOVA en een ANOVA voor herhaalde metingen.

Trefwoorden: samenwerken in groepen Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper

Resultaat Er is geen effect van groepsgrootte of werkvorm op de


resultaten van de bloktoets. Er is een werkvormeffect op

Dr. J.G.M. Kooloos

de leeropbrengst (resultaat bloktoets minus voormeting)

UMC St Radboud

in het voordeel van werkvorm II (toename van proportie-

Postbus 9101

score 0,44 vs. 0,40 ; p=0,043). Er zijn verder geen ver-

6500 HB Nijmegen

schillen in toetsresultaten gevonden. De ervaren partici-



C: werkvorm II:subgroepen van 5 studenten werken aan

21


Promovendi lezing A1.3 Gebruik van authentieke taken voor het leren oplossen van klinische problemen Ramaekers S. Universiteit Utrecht Het reeds vroeg in de opleiding confronteren van studenten met klinische situaties en authentieke problemen is tegenwoordig nauwelijks meer omstreden. Vanuit diverse leerpsychologische inzichten en theorieën wordt de waarde van die authenticiteit ook onderschreven. Tegelijkertijd vergen optimale leersituaties veelal aanpassingen; de effectiviteit van het gebruik van casuïstiek wordt immers mede bepaald door de mate waarin die is afgestemd op de capaciteiten van studenten en de ontwikkeling die zij doormaken. De hoofdvraag van dit onderzoek luidt dan ook: “hoe kunnen authentieke taken worden afgestemd op de mate van gevorderdheid van studenten in het leren oplossen van klinische problemen?” Uitgaande van de methodologie van ‘design-based research’ is in vier cycli onderzocht hoe het ontwerp van een studieonderdeel in het curriculum Diergeneeskunde dat specifiek is gericht op het klinisch probleemoplossen, kon worden geoptimaliseerd en welke nieuwe inzichten die optimalisaties opleveren voor wat betreft: de kwaliteit van de taken, de setting waarbinnen deze taken worden uitgevoerd, een optimale begeleiding door docenten, en bepaling van de effectiviteit van onderwijsdesigns. Trefwoorden: klinisch redeneren Wijze van presentatie: promovendi lezing Correspondentie-adres S.P.J. Ramaekers Congresboek 2010 | NVMO

22

Universiteit Utrecht / IVLOS Postbus 80127 3508 TC Utrecht E-mail: [email protected]


Wetenschappelijke paper Arbeidssatisfactie van artsen A2.1 Ontwikkeling van de arbeidssatisfactie van artsen gedurende hun loopbaan: een cohortstudie

Resultaten De tevredenheid voor de acht variabelen die in beide jaren zijn gescoord bleek in 2009 gelijk of iets hoger dan in 2000. Met behulp van Varimax rotatie konden 11 van de

Schmit Jongbloed LJ, Borleffs JCC, Lohuizen MT

13 variabelen worden gegroepeerd in drie clusters:

van, Cohen-Schotanus J

(1) organisatorische aspecten (de “zij-variabelen”), (2)

UMC Groningen

waardering van en samenwerking met collega’s (de “wijvariabelen”), (3) persoonlijke aspecten (de “ik-variabelen”).

Probleemstelling

De gemiddelde scores voor deze factoren bedroegen

Binnen en buiten Nederland worden regelmatig zorgen

respectievelijk 6.5, 7,6 en 7,6 (t

geuit over een afnemende arbeidssatisfactie van artsen1

16.6 p<.001).

1-2

=-16.7 p<.001, t

1-3

=-

Zo schrijft de KNMG in 2003: ‘Steeds meer artsen hebben spijtgevoelens rondom keuzes in hun medische

Conclusie

loopbaan. Voorkomen moet worden dat de medische

De zorgen betreffende de afnemende arbeidstevreden-

sector opgebrand raakt’2 .

heid onder artsen worden niet ondersteund door onze met variabelen in het cluster ‘zij’ komt overeen met an-

der artsen inderdaad afneemt is de arbeidssatisfactie

dere onderzoeken die laten zien dat de tevredenheid het

van dezelfde groep artsen in 2000 en 2009 vergeleken.

grootst is over zaken waar je zelf directe invloed op hebt

Daarbij is aangesloten op de variabelen die in de litera-

zoals persoonlijke zaken en relaties met collegae en min-

tuur worden genoemd als belangrijk voor de arbeidssa-

der wordt als het om onderwerpen gaat die de arts

tisfactie.3

moeilijker kan beïnvloeden.

Methode

Referenties

Het betreft een longitudinaal onderzoek onder studenten

1

A

onderzoeksuitkomsten. De lagere arbeidstevredenheid Om na te gaan of In Nederland de arbeidssatisfactie on-

Zuger A Dissatisfaction with medical practice. N England J Med. 2004; 350: 69-75.

die in 1982 of 1983 hun geneeskundestudie startten in Groningen. Van de 398 gestarte studenten behaalden

2

KNMG Kwaliteitsmanifest 20

333 het artsdiploma. De afgestudeerden werden tussen

3

Ham I van. De arbeidssatisfactie van de Nederlandse

1993 en 2000 jaarlijks telefonisch geinterviewd. In 2000

huisarts [proefschrift].

en in 2009 werden respectievelijk 235 en 275 artsen be-

Groningen: Rijksuniversiteit Groningen; 2006.

reikt. 201 artsen respondeerden in beide jaren. In 2000 scoorden de artsen hun tevredenheid met een rapport-

Trefwoorden: arbeidssatisfactie, artsen, loopbaan

cijfer voor acht variabelen: ‘tevreden over hetgeen ik


‘waardering van patiënten, collega’s en andere beroeps-


groepen’, ‘samenwerking met collega’s en andere be-

L.J. Schmit Jongbloed

roepsgroepen’ en ‘balans werk – prive’.

UMC Groningen CIOMO

Naar aanleiding van arbeidsmarkt-ontwikkelingen en om

Ant. Deusinglaan 1

aan te sluiten bij van Ham’s3 indeling van tevredenheids-

9713 AV Groningen

variabelen werden in 2009 vijf variabelen toegevoegd:


‘tevredenheid over het management’, ‘waardering van administratieve taken’, ‘grip op planning en inhoud’ en ‘tevredenheid met inkomen’. Verschillen tussen beide


professioneel heb bereikt’, ‘ontplooiingsmogelijkheden’,

meetmomenten zijn getoetst met gepaarde t-toetsen. Een exploratieve factoranalyse met varimax rotatie is uitgevoerd op de gegevens van 2009.

23

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 525 | Sessie A2 Wetenschappelijke Paper

A2.2 De jonge dierenarts en zijn motivatie: een arbeidspsychologisch model dat verklaart en voorspelt

is een vragenlijst uitgezet onder 235 collega’s van de res-

Mastenbroek NJJM, Faculteit Diergeneeskunde

Resultaten

Universiteit Utrecht,

De resultaten laten een goede fit van het model zien,

Demerouti E, University of Technology, Eindhoven

2(58)= 183.10, NFI=.92, TLI=.91, CFI=.94, RM-

Jaarsma ADC, Faculteit Diergeneeskunde

SEA=.05. Alle getoetste relaties zijn significant (p<.05).

Universiteit Utrecht

De aanwezigheid van energiebronnen in het werk leidt

Beukelen P van, Faculteit Diergeneeskunde

tot bevlogenheid en betere prestaties. Hoge taakeisen


leiden op den duur tot uitputting en verminderde presta-

pondenten (respons 75%). De fit van het model werd getest met behulp van Structural Equation Modeling.

ties. De aanwezigheid van energiebronnen in het werk Probleemstelling

vertoont een positieve samenhang met persoonlijke

Aanleiding voor dit onderzoek zijn signalen die wijzen op

vaardigheden. Persoonlijke vaardigheden mediëren de

verhoogde risico’s op burnout en verminderde arbeids-

positieve relatie tussen energiebronnen en bevlogen-

motivatie bij jonge dierenartsen, met als gevolg vervroeg-

heid, tussen taakeisen en uitputting, en de negatieve

de uittreding uit de praktijk (mededeling KNMvD, 2008).

relatie tussen energiebronnen en uitputting.

Volgens het Job Demands-Resources (JD-R) model (Bakker & Demerouti, 2007) zal de aanwezigheid van veel

Discussie

energiebronnen op het werk leiden tot hogere arbeidsmo-

De resultaten van het onderzoek laten zien dat persoon-

tivatie en verminderde kans op burnout. Bekend is ook

lijke vaardigheden een belangrijke mediërende rol spelen

dat in een omgeving met veel energiebronnen mensen

in het model. Het beroep van dierenarts stelt hoge eisen,

meer beschikken over persoonlijke hulpbronnen en min-

die niet altijd te voorkomen zijn. Het kunnen beschikken

der vermoeid raken (Xanthopoulou, 2007). Tijdens de op-

over voldoende werkgerelateerde energiebronnen, en

leiding diergeneeskunde wordt veel aandacht besteed

daarnaast het bezitten van specifieke persoonlijke vaar-

aan de ontwikkeling van persoonlijke vaardigheden c.q.

digheden helpt de jonge professional bevlogen te blijven

kwaliteiten (o.a. reflectieve vaardigheden en vertrouwen in

en het risico op burnout terug te dringen. Dit heeft een

eigen kunnen). De centrale vraag in dit onderzoek is: wel-

positieve invloed op de prestaties.

ke rol spelen specifieke persoonlijke vaardigheden van de dierenarts in de relatie tussen enerzijds taakeisen en ener-

Literatuurverwijzingen

giebronnen en anderzijds burnout en bevlogenheid? Een

- Xanthopoulou, D., Bakker, A.B., Demerouti, E. &

tweede onderzoeksvraag is of en hoe de prestaties van

Schaufeli, W.B. (2007). The role of personal\ resourc-

de dierenarts verklaard kunnen worden vanuit de be-

es in the job demands resources model. International

roepsspecifieke combinatie van energiebronnen en taakeisen, en persoonlijke vaardigheden. Het JD-R model Congresboek 2010 | NVMO

24

dient als theoretische basis voor dit onderzoek.

Journal of Stress Management, Vol. 14, pp. 121-141. - Bakker AB & Demerouti E (2007). The job demandsresources model: state of the art. Journal of Managerial Psychology, Vol. 22, No. 3, pp. 309-328.

Methode De achtergronden van burnout en bevlogenheid zijn geme-

Trefwoorden: dierenarts, motivatie

ten met een beroepsspecifieke, en op bovenstaande theo-


rie gebaseerde, vragenlijst. Indicatoren voor taakeisen waren werkdruk, fysieke belasting en werk-privé-balans. De


indicatoren voor energiebronnen waren autonomie, feed-

N.J.J.M. Mastenbroek

back uit werk en steun van collega’s. De gekozen persoon-


lijke vaardigheden waren pro-activiteit, vertrouwen in eigen

Faculteit Diergeneeskunde

kunnen en reflectieve vaardigheden. De vragenlijst is uitge-

Postbus 80163

zet onder 1760 dierenartsen afgestudeerd tussen 1999 en

3508 TD Utrecht

2009 (respons 44%). Om de objectieve prestatie te meten



Promovendi lezing A2.3 Individuele verschillen in leergedrag tijdens coassistentschappen

Correspondentie-adres: M.T. van Lohuizen UMC Groningen

Lohuizen MT van

CIOMO

UMC Groningen

Ant. Deusinglaan 1 9713 AV Groningen

Theoretische context


Leren tijdens coassistentschappen is leren op de (regelmatig wisselende) werkplek. Veel studenten hebben een voorkeur voor een bepaalde manier van leren: hun leerstijl. Echter, de meeste studenten zijn in staat om hun leergedrag enigszins aan te passen aan wat de leeromgeving of het leerdoel vereist: hun leerstrategie. Leergedrag kan dus veranderen als de context verandert. In het huidige promotieonderzoek is geprobeerd na te gaan hoe studenten verschillen in hun leergedrag en welk

A

leergedrag leidt tot studiesucces. Dit proefschrift Allereerst is door middel van een multilevel generaliseerbaarheidsstudie gekeken in hoeverre de klinische beoordelingen te gebruiken waren als maat voor studiesucces. Deze beoordelingen bleken voldoende betrouwbaar, mits rekening gehouden wordt met de ontwikkeling die studenten tijdens hun coassistentschappen doormaken. In het vervolgonderzoek kwam desondanks geen duidelijk verband naar voren met de leerstrategieën die de studenten gebruikten. Een mogelijke verklaring hiervoor was dat bestaande vragenlijsten voor werkplekleren niet het volledige leergedrag van coassistenten beschrijven. Daarom is er voor gekozen dieper op dit leergedrag in te gaan aan de hand van kwalitatieve diepte-interviews. In dat onderzoek bleken studenten ook leeractiviteiten te gebruiken die niet in bestaande lijsten opgenomen zijn. genlijst ontwikkeld en uitgetest die het leergedrag van coassistenten volledig in kaart kan brengen. Conclusie Het leergedrag van studenten tijdens coassistentschappen vertoont individuele verschillen. Om studenten zo goed mogelijk te begeleiden bij het leren is het nodig te weten welke leerstrategie(ën) de studenten gebruiken. De ontwikkelde vragenlijst is een goed instrument om dit


Aan de hand van deze uitkomsten is vervolgens een vra-

te meten. Trefwoorden: co-schappen, leergedrag Wijze van presentatie: promovendilezing

25

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Lamoraalzaal | Sessie A3

Symposium VU Compas Masterfase A3.1 Masterjaar 1: van theoretisch leren naar praktijkleren

stage geven. Er zijn panelbesprekingen met studenten en docenten van de verschillende locaties over de evaluatieresultaten.

Daelmans HEM, Kooiman MAR, Jacobs JCG, Koens F, Croiset G

Resultaten

VU medisch centrum

Studenten zijn tevreden over het leereffect van masterjaar 1. Ze ervaren een groei in zelfstandigheid en voelen

Probleemstelling

zich voor de start van M2 goed voorbereid voor wat be-

Het Raamplan 2009 definieert een duidelijk profiel en

treft kennis inclusief klinisch redeneren, competenties en

eindtermen voor bachelor- en masterstudenten genees-

het ‘werken in de ziekenhuisorganisatie’. De balans tus-

kunde. In de bacheloropleiding wordt een gedegen ba-

sen het theoretische leren, werken in de praktijk en het

sis over de hele breedte van de competenties en kennis

ontwikkelen van praktische vaardigheden vergt veel

gelegd, in de master volgt uitbouw, verdieping en groei

aandacht. Studenten leggen verder zeer sterke nadruk

in competentieniveau aan de hand van de praktijk. Met

op de competentie medisch expert. Op deze aandachts-

de invoering van een driejarige masteropleiding worden

punten zijn verbetertrajecten ingezet.

de praktijkcontacten in de opleiding geneeskunde in veel UMC’s vervroegd en/of vernieuwd en dat maakt vooral

Conclusie

de invulling van masterjaar 1 een uitdaging. Wij presen-

Masterjaar 1 in VUmc-compas is een jaar dat in opbouw

teren onze ervaringen van masterjaar 1 met nadruk op:

en uitwerking in de vijf ziekenhuizen een goede schakel

1. Schakel tussen theoretische bachelor en praktijkge-

blijkt te zijn tussen het leren in de bachelor en het leren

richte master 2. Leereffecten en aandachtspunten van het masterjaar 1

als co-assistent in een co-schap. De studenten en docenten zijn tevreden over het leereffect. Er zijn enkele aandachtspunten waar verbetertrajecten op ingezet zijn.

Methode Het onderwijsprogramma van Masterjaar 1 van VU me-

Trefwoorden: masterjaar 1 : praktijkleren

disch centrum (VUmc) is de schakel tussen de veelal op

Wijze van presentatie: symposium

theorie gerichte bacheloropleiding en de praktijkgerichte masteropleiding. Masterjaar 1, gestart in studiejaar


2008/2009, begint met een voorbereidende training in

H.E.M. Daelmans

het klinisch trainingscentrum van VUmc. In de zes sta-

VU medisch centrum

ges hierna staat taakgestuurd leren in de praktijk cen-

Klinisch Training Centrum

traal, gecombineerd met voorbereidende trainingen en

De Boelelaan 1118

wekelijks terugkomonderwijs. De competenties van het

1081 HZ Amsterdam

profiel van de arts zijn allen opgenomen in het onderwijs-


programma. Toetsing vindt plaats op alle niveaus van Congresboek 2010 | NVMO

Miller en bestaat uit een combinatie van computergestuurde kennis- en klinisch redeneertoetsing, stationstoetsen, stagebeoordelingen en portfoliotoetsing. De stages in masterjaar 1 worden in VUmc en vier topklinische ziekenhuizen in de OOR-Ozon gelopen (de Pentagoon ziekenhuizen). In de Pentagoon ziekenhuizen zijn leerhuizen ingericht waarin studenten gedurende heel masterjaar 1 verblijven. De taakopdrachten worden in het leerhuis begeleid door arts-docenten, de praktijkopdrachten door medisch specialisten en oudere arts-assistenten van het betreffende ziekenhuis. Studenten vullen per stage een evaluatie in waarin ze op een vijf punt

26

Likert schaal hun waardering voor de onderdelen van de

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Lamoraalzaal | Sessie A3 Symposium

A3.2 VUmc compas in uitvoering Het eerste masterjaar geneeskunde in een perifeer opleidingsziekenhuis

ren. De diversiteit van het programma is groot en afwisselend. Studenten vinden het leerzaam om veel verschillende artsen, als rolmodel, aan het werk te zien. Door het longitudinaal vervolg van studenten is er betere begeleiding mogelijk. Er is sprake van een spannings-

St Lucas Andreas Ziekenhuis

veld tussen zelfstudietijd en praktijktaken.

Probleemstelling

Discussie

Bij de invoer van het nieuwe bachelor-master curriculum,het

Een perifeer opleidingsziekenhuis lijkt een geschikte om-

VUmc compas, is het VUMC de samenwerking aangegaan

geving voor een eerste masterjaar geneeskunde. De ef-

met vier perifere opleidingsziekenhuizen in de regio. Het

ficiënte organisatie middels een gestructureerd week-

eerste masterjaar (M1) kent zeven leerstages waarvan vijf

programma is de basis voor het creëren van draagvlak

worden aangeboden in de partnerziekenhuizen. Studenten

bij de afdelingen en de implementatie op locatie. De om-

doorlopen het hele jaar in dezelfde kliniek. Het programma

geving van een leerhuis, de diversiteit aan klinische mo-

van M1 is gericht op de competentie van medisch expert

gelijkheden/contacten en de intensieve begeleiding door

middels klinische praktijktaken en zelfstudie. Daarnaast zijn

leerhuisdocenten en medisch specialisten waarborgt de

er taken gericht op de generieke competenties zoals die

kwaliteit en academische standaard.

A

Wegen MJM van, Westerman M, Scheele F

van samenwerker, organisator en reflector. Hoe organiseert een perifeer ziekenhuis de leerstages binnen M1 waardoor

Trefwoorden: masterjaar 1 ; perifeer ziekenhuis

inhoud en kwaliteit gewaarborgd worden? Welke resulta-


ten komen vanuit de eerste studentenevaluaties? Correspondentie-adres: Methode

M.J.M. van Wegen

De opzet van de leerstages in de periferie kent enkele

Sint Lucas Andreas Ziekenhuis

essentiële kenmerken. De M1 wordt vormgegeven van-

Postbus 9243

uit nieuw gevormde leerhuizen op locatie. Daarbinnen is

1006 AE Amsterdam

sprake van intensieve procesbegeleiding door speciaal


aangestelde leerhuisdocenten. Er is een sterke koppeling tussen de kaders van het curriculum en praktijk in de periferie. Een gestructureerd weekprogramma zorgt voor balans tussen kliniekervaringen en studietijd. De medisch specialisten verzorgen regulier onderwijs. De praktijktaken vormen het hart van de leerstages. In M1 leren studenten aan de hand van taken die gekopanamnese en lichamelijk onderzoek of het bijwonen van polispreekuren, grote visites, OK- en behandelkamer programma’s. Daarnaast hebben de studenten bedside teaching en houden zij presentaties over casuïstiek aan medestudenten. Resultaten Vanuit de studentevaluaties komen enkele opvallende resultaten naar voren, waarvan enkele specifiek zijn voor


peld zijn aan de klinische praktijk, zoals verrichten van

leerstages in de perifere ziekenhuizen. De aanwezigheid van een vaste leerhuisdocent als mentor en begeleider biedt goede structuur en inhoud. Het leereffect van opdrachten gekoppeld aan de kliniek wordt als groot erva-

27

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Lamoraalzaal | Sessie A3 Symposium

A3.3 Masterjaar 1: Begeleiden en toetsen van professioneel gedrag

punt. Deze studenten worden door de eigen leerhuisdocenten begeleid. Van alle VUmc-M1 studenten sinds 2008 (N=506) blijkt dat 2% van de studenten tenminste

Soelen E van, Wagter JM, Eckenhausen MAW

1 keer een onvoldoende heeft gekregen voor PG. Inmid-

Foreest Medical School

dels heeft 37% M1 afgerond.

Probleemstelling

Conclusies

Het professioneel gedrag (PG) van de basisarts is een

Van de M1 studenten scoort 2-5% tenminste 1 keer on-

terugkerend onderwerp van gesprek. Wat zijn de resul-

voldoende op PG. Het begeleiden van deze studenten

taten van studenten op PG? Vragen de resultaten voor

vraagt intensieve begeleiding in het leerhuis en goede

PG om extra begeleiding? Wat zijn de ervaringen met

samenwerking en afstemming met VUmc. Mogelijk kun-

studenten die het gehele eerste masterjaar in één kliniek

nen onvoldoendes of uitval voorkomen worden door ma-

doorbrengen? In de masterfase van VUmc volgen stu-

tig scorende studenten (extra) te begeleiden met o.a.

denten hun leerstages van het eerste masterjaar (M1) in

coachgesprekken. FMS ontwerpt momenteel een stu-

één kliniek. In dit curriculum heeft de ontwikkeling van

dentvolgsysteem-M1 waarmee onvoldoendes in de toe-

PG vanaf de eerste dag een belangrijke plaats. Onder

komst mogelijk worden voorkomen door vroegtijdige

PG wordt verstaan: observeerbaar gedrag (in woord, ge-

signalering en gerichte begeleiding.

drag en uiterlijk) waarin normen en waarden van de beroepsuitoefening zichtbaar zijn. (Van Luijk et al, 2002)

Literatuur Van Luijk et al. Projectteam Consilium Abeundi (ingesteld

Methode

door DMW (VSNU)). Professioneel gedrag. Onderwijs,

In M1 begeleiden en toetsen docenten in VUmc en de

toetsing, begeleiding en regelgeving. Utrecht, 2002.

leerhuizen het leerproces van studenten ten aanzien van PG. Van het eerste cohort (08-09) tot heden is gekeken

Trefwoorden: masterjaar 1 : professioneel gedrag

naar de uitvalpercentages en de onvoldoendes voor PG.

Wijze van presentatie: paper

De begeleiding voor alle studenten bestaat uit het formuleren van leerdoelen PG. Deze worden vastgelegd en


besproken met de docent. Bij een onvoldoende beoor-

E. van Soelen

deling van PG vindt afstemming plaats met VUmc over

Medisch Centrum Alkmaar

de beoordeling en gewenste begeleiding. Het begelei-


den van PG is intensief maatwerk en vraagt andere vaar-

Postbus 501

digheden van docenten dan het toetsen van medische

1800 AM Alkmaar

kennis. Foreest Medical School (FMS), het leerhuis van


het Medisch Centrum Alkmaar (MCA) is een van de plaatsen waar M1 plaatsvindt. Hier krijgen studenten Congresboek 2010 | NVMO

met PG aandachtspunten tevens facultatief gesprekken met een coach aangeboden. Resultaten In de 12 studentgroepen (N=85) uit het eerste cohort die het M1-jaar bij FMS/MCA volgden scoorde 5,1% (6 studenten) een onvoldoende voor PG. Drie studenten staakten om uiteenlopende redenen de studie. Voor de zes studenten is in overleg met VUmc een persoonlijk plan opgesteld voor het vervolg van de masterfase. Twee van hen maakten gebruik van de facultatieve coachgesprekken bij FMS. Voor vier studenten bleek het

28

plannen van taken en werk het belangrijkste aandachts-


Paper Feedback AOIS A4.1 De effecten van feedback en zelfevaluatie op het opleiden van arts assistenten in de perceptie van anesthesiologen

proces in. Vooral de schriftelijke feedback werd als leerzaam ervaren (M 3.91, SD 1.192), maar ook het invullen van de zelfevaluatie (M 3.67, SD 1.155). 14 stafleden werden geïnterviewd. De feedback, met name in combinatie

Houben KW, MUMC

met de zelfevaluatie, werd genoemd als belangrijkste sti-

Stalmeijer RE, Universiteit Maastricht

mulans voor verbetering, omdat het hen meer bewust

Marcus MA, MUMC

maakte van verwachtingen rondom begeleidingsvaardig-

Scherpbier AJJA, Universiteit Maastricht

heden. De gemiddelde afdelingsscore werd als aanleiding gezien voor het maken van algemene afspraken/protocol-

Probleemstelling

len ten aanzien van opleiden. De toelichting van hun rang-

Binnen medische vervolgopleidingen is in het kader van

orde ten opzichte van collega’s stimuleerde bovendien

kwaliteitszorg toenemende aandacht voor het evalueren

om beter te worden dan hun collega’s. De meeste stafle-

van begeleidingsvaardigheden van individuele opleiders.

den stonden positief tegenover invoering van systemati-

Om het effect van dit type evaluaties te vergroten, is on-

sche en structurele evaluaties.

ties’ en zelfevaluaties1,2. Hieruit blijkt zelfevaluatie met

Discussie

schriftelijke feedback van AIOS een stimulans kunnen zijn

Feedback en zelfevaluatie als methode om de begelei-

om begeleidingsvaardigheden te verbeteren 2. Er blijven

dingsvaardigheden van medisch specialisten te evalue-

echter nog vraagtekens met betrekking tot de gepercipi-

ren wordt door de meeste anesthesiologen als zinvol

eerde effectiviteit van deze procedure door de opleiders

ervaren. Of deze combinatie voldoende is voor verbete-

zelf.1 De huidige studie is opgezet om de effectiviteit te

ringen op de lange termijn en of coaching hierin meer-

evalueren van mondelinge en schriftelijke feedback be-

waarde heeft, moet verder worden onderzocht. Continu-

staande uit een combinatie van AIOS-evaluaties en zelfe-

ering van systematische en structurele zou bovendien

valuaties rondom begeleidingsvaardigheden.

een duidelijk kwaliteitszorgklimaat binnen een afdeling

A

derzoek gedaan naar de combinatie van ‘AIOS-evalua-

kunnen opleveren. Methode Alle 26 AIOS anesthesie van het MUMC werden ge-

Referenties

vraagd schriftelijk 6 at random stafleden anesthesiologie

1

Schipper JJ de, Smits PBA. Beoordeling en zelfbeoor-

anoniem te beoordelen op hun begeleidingsvaardighe-

deling van opleiders Sociale Geneeskunde (Maat-

den middels een vragenlijst. Tevens vulden stafleden de-

schappij & Gezondheid). Tijdschrift voor Medisch Onderwijs 2009;28(5):223-231.

gen schriftelijk feedback met daarin het oordeel van de

2

Stalmeijer RE, Dolmans DHJM, Wolfhagen IHAP,

AIOS, de zelfevaluatie en de gemiddelde score van hun

Peters WG, Coppenolle L van, Scherpbier AJJA.

collega’s (op basis van de AIOS oordelen). Daarnaast

Combined student ratings and self-assessment

werd deze feedback besproken met 2 onderzoekers, te-

provide useful feedback for clinical teachers. Advan-

vens hun collega’s (KH en MM). Tijdens de mondelinge

ces in Health Sciences Education: Theory and

feedback werd ook hun persoonlijke positie ten opzichte

Practice. Published online 2009 sep 25.

van hun collega’s getoond middels een rangordegrafiek. Deze schriftelijke en mondelinge feedback werd door de

Trefwoorden: feedback AOIS

stafleden in een korte vragenlijst geëvalueerd (14 items).


Daarnaast werden semigestructureerde interviews afgenomen bij stafleden die zowel een zelfevaluatie hadden inge-


vuld als door (ten minste) 4 AIOS waren beoordeeld. De

K.W. Houben

hieruit verkregen data werd met behulp van Atlas-ti 5.2 ge-

MUMC

analyseerd en vergeleken op terugkerende thema’s.

P. Debyelaan 25


zelfde vragenlijst in ter zelfevaluatie. De stafleden ontvin-

6229 HX Maastricht Resultaten 21 stafleden vulden de evaluatielijst van het feedback-


29

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 530 | Sessie A4 Paper

A4.2 Een additionele schakel De toegevoegde waarde van een coach bij het helder krijgen van de daadwerkelijke leerbehoefte van de aios

Deze resultaten suggereren dat de vraagstelling zoals die bij aanvraag wordt geformuleerd vaak niet volledig de daadwerkelijke behoefte aan ontwikkeling dekt. Daarnaast geven de resultaten aan dat als een aios zelf het initiatief neemt een coach te benaderen, hij van te

Buis CAM, Stam F, Eckenhausen MAW

voren zijn leervraag in termen van ontwikkeling helder


heeft.

Vraagstelling

Tabel 1: De thema’s van de vragen voor en na intake

De invoering van de CanMeds-rollen vraagt nieuwe leerpaden in de medische vervolgopleidingen. Geeft de leervraag van de aios zoals die bij aanvraag van werkplekcoaching worden voorgelegd aan de coach de daadwerkelijke behoefte van de aios aan ontwikkeling op het gebied van professioneel gedrag, samenwerken en communicatie weer? Methode/opzet

Voor de intake met de coach

Na de intake met de coach

Communicatie verbteren patiënten, ouders en andere professionals Onzekerheid Stresshantering Goed omgaan met feedback goed voorbereid soliciteren Zich goed neerzetten als specialist Onvoldoende progressie

Miscommunicatie met de patiënten Conflicten met andere professionals Extreem perfectionisme Onzekerheid Stresshantering Normerend zijn Faalangst Aanpassen aan nieuwe baan Werk-privé balans Stagnatie in het leren goed voorbereid solliciteren Geen aansluiting vinden, zich niet veilig voelen

MCA is een teaching hospital waarin 90 aios werkzaam zijn, die verdeeld zijn over 22 (medische) vervolgopleidingen. Sinds 2006 wordt werkplekcoaching aangeboden aan aios. De aios komen op initiatief van de opleider danwel op gezamenlijk initiatief danwel op eigen initiatief. Na een intake waarin de coach gesprekken voert

Conclusies

met opleider en aios om de vraagstelling helder te krij-

De leervragen op het gebied van samenwerken, com-

gen wordt een traject op maat ontworpen. Een traject

municatie en professioneel gedrag zijn specifieker en

bestaat uit gemiddeld 3 gesprekken van 45 minuten en

dieper dan in eerste instantie in gesprek tussen opleider

uit het meelopen van de coach op de werkplek. De ge-

en aios zonder aanwezigheid van de coach naar voren

sprekken zijn vertrouwelijk en de coach heeft uitdrukke-

komt. Het inschakelen van een coach heeft toegevoeg-

lijk geen rol in het formele beoordelingstraject van de

de waarde om de leervraag concreet en helder te krij-

aios. Over de periode medio 2006 tot medio 2010 zijn

gen. Dit nieuwe leerpad is een aanvulling op de rol van

van 23 aios de leervragen waarmee de coach in eerste

de opleider.

instantie bij aanmelding werd benaderd, vergeleken met


de uiteindelijke vragen die na intake helder werden. De

Trefwoorden: Coach AOIS

daadwerkelijke vragen zijn vervolgens gethematiseerd.


Resultaten


Van de 23 aanmeldingen, bleek bij 16 aios na intake de

C.A.M. Buis

vraagstelling uitgebreider te zijn dan de oorspronkelijke


leervraag bij aanmelding. Bij 6 aios bleek de vraagstel-


ling wel direct volledig te zijn en bij 1 aios bleek de uitein-

Nassauplein 10

delijke leervraag geheel afwijkend te zijn van de oor-

1815 CM Alkmaar

spronkelijke vraag. Opmerkelijk is dat van de groep aios


waarbij de vraagstelling direct volledig was er 4 aios op eigen initiatief de coach hebben benaderd. Bij de 16 aios waarbij de vraagstelling in eerste instantie onvolledig was, bleek juist dat de meerderheid (11 aios) op initiatief

30

van de opleider waren aangemeld.


A4.3 Hoe geven arts-assistenten feedback: een perceptie onderzoek

(n=14). Volgens A(N)IOS bepaalt de tijdsdruk voornamelijk de frequentie van de feedback (n=14). A(N)IOS geven het meest feedback op de competentie medisch hande-

Nieuwenhuyzen GM, Ridder JMM van de

len (78%; n=35) en het minst op maatschappelijk hande-

Albert Schweitzer Ziekenhuis

len (31%; n=14).

Probleemstelling

Conclusies

Evaluatieve opmerkingen door A(N)IOS in het ziekenhuis

Bij A(N)IOS blijkt dat de intentie tot feedback geven aan-

worden tussen de werkzaamheden door gegeven. Daar-

wezig is, maar dat kennis over de manier waarop feed-

door is weinig zicht op de inhoud van deze opmerkin-

back gegeven wordt soms ontbreekt. A(N)IOS geven

gen, hoe vaak ze gegeven worden, aan wie ze gegeven

frequenter feedback aan personen lager in de hiërarchie.

worden en of er daadwerkelijk sprake is van feedback.

De inhoud richt zich meest op medisch handelen. Dit

Uit de literatuur is weinig bekend over feedback geven

onderzoek richt zich op de perceptie van de A(N)IOS.

door A(N)IOS. Feedback is specifieke informatie die ge-

Resultaten geven een beeld van de beleefde werkelijk-

geven wordt over een vergelijking tussen de prestatie

heid en kunnen dus afwijken van de realiteit.

tatie van de lerende te verbeteren (1). Dit onderzoek

Literatuur

heeft als doel te exploreren hoe A(N)IOS feedback geven

1. Ridder JMM van de, Stokking KM, McGaghie WC,

perceptiën.

A

van de lerende en de standaard, met de intentie de pres-

Cate O Th J ten.What is feedback in clinical education? Med Educ. 2008; 42: 189-97.

Methode Om de onderzoeksvraag te beantwoorden is een zelfe-

Trefwoorden: feedback AOIS

valuatie vragenlijst opgesteld. Voorafgaand aan een ver-


plichte feedbacktraining , hebben alle deelnemende A(N) IOS uit het Albert Schweitzer ziekenhuis in Dordrecht


een informed consent formulier en een vragenlijst inge-

G.M. Nieuwenhuyzen

vuld, bestaand uit negen open en 27 gesloten vragen (1

Albert Schweitzerziekenhuis

volledig mee eens- 5 volledig mee oneens). De vragen

Albert Schweitzerplaats 25

zijn gesteld over a) wat de arts inhoudelijk verstaat onder

3318 AT Dordrecht

feedback (5 vragen); b) aan wie feedback gegeven wordt


(3 vragen); c) in welke frequentie feedback gegeven wordt (4 vragen); d) op welke competenties feedback gegeven wordt (9 vragen). Door gemiddelden te bepalen

Resultaten 45 A(N)IOS beantwoordden de vragenlijst, waarvan 76% AIOS (n=34). 80% (n=35) van de A(N)IOS geeft aan dat feedback specifieke informatie bevat, 91% (n=39) geeft feedback met de intentie de prestatie van de ander te verbeteren en 41% (n=17) geeft aan dat feedback gaat over een vergelijking tussen standaard en performance. A(N)IOS geven feedback aan coassistenten (79%; n=33), aan collega A(N)IOS (75%; n=33) en aan de op-


zijn de gegevens geanalyseerd.

leiders (26%; n=11). Ze doen dit respectievelijk gemiddeld 10 (SD 12), 5 (SD 7) en 1 (SD 1) keer per maand. Uit de open vragen blijkt dat hiërarchie de meest genoemde reden is waarom opleiders weinig feedback krijgen

31


A4.4 De achtste CanMEDS-rol, ‘the person’ of ‘reflector’: een beschrijving van het verdwijnen en weer verschijnen van deze rol

sterke en zwakke kanten in eigen functioneren en be-

Selleger VJ, VU medisch centrum

Bij de implementatie van de ‘reflector’ is een lijn van klein-

Kreeke JJS van de, VU medisch centrum

schalig reflectieonderwijs ontstaan in de bachelor- en

Whitehead CR, University of Toronto

masterfase, waarin aandacht wordt besteed aan de stu-

Hodges BD, University of Toronto

dent en diens praktijkervaringen. In de bachelorfase wordt

wustwording van de invloed van eigen gevoelens en waarden op het functioneren als arts.

reflectieonderwijs gecombineerd met onderwijs in een Probleemstelling

tweede rol, meestal ‘de medisch expert’. In de masterfa-

Competentiegestuurd onderwijs is wereldwijd in gebruik

se bestaat de lijn uit begeleide intervisiebijeenkomsten.

in de artsopleiding. Daarbij wordt de competentie van de arts gedefinieerd als een optelsom van verschillende rol-

Discussie en conclusie

len. Naar de historische ontwikkeling van specifieke rol-

Terwijl de rol van ‘professional’ in de CanMEDS uitge-

len is tot nu toe weinig onderzoek gedaan. Door te kijken

breid aan de orde komt, is er vooralsnog minder aan-

naar rollen die verdwijnen of verschijnen wordt duidelijk

dacht geweest voor de persoon die deze rol vervult. Een

hoe het ‘discours’ over medische competentie zich op

competentiemodel waarin de reflectorrol apart wordt be-

verschillende plaatsen heeft ontwikkeld en wat de con-

noemd biedt de mogelijkheid systematisch aandacht te

crete gevolgen daarvan zijn voor het curriculum. Onze

besteden aan de persoon van de student, met als doel

vraag spitst zich toe op een onderbelichte rol: de arts als

artsen op te leiden die optimaal gebruik maken van hun

‘persoon’.

persoonlijke kwaliteiten.

Opzet

Trefwoorden: CanMEDS-rol reflector

Om inzicht te krijgen in de ontwikkelingen t.a.v. deze rol


wordt gekeken naar 1. het ontstaan en weer verdwijnen van de achtste competentierol ‘the person’ in Canada


(CanMEDS), 2. de keuze voor een achtste rol ‘de reflec-

V.J. Selleger

tor’ in het compentieprofiel van het VU medisch centrum

VU medisch centrum

en 3. de implementatie van deze rol in het curriculum

Van der Boechorststraat 7

van het VUmc.

1081 BT Amsterdam E-mail: [email protected]

Resultaten De CanMEDS-rollen zijn voortgekomen uit het ‘Educating Future Physicians of Ontario’ project, gestart in 1987. In dit project werden acht rollen van de arts gedeCongresboek 2010 | NVMO

finieerd. CanMEDS nam zeven van deze rollen over. De achtste rol ‘the person’ werd weggelaten, met de argumentatie dat de arts als persoon al in de overige rollen is verdisconteerd. Het model van de CanMEDS met zeven rollen is wereldwijd overgenomen en is eveneens in Nederland terug te vinden in het Raamplan 2009 en de opleidingsplannen van de meeste vervolgopleidingen. In een traditie van attitudeonderwijs werd in het VUmc bij de curriculumherziening in 2005 een achtste rol toegevoegd, ‘de reflector’, vanuit de visie dat de persoon van de arts ‘instrument’ is voor zijn beroepsuitoefening. On-

32

derwijs van deze rol is gericht op bewustwording van


Poster Curriculumontwikkeling A5.1 Hoe geeft de Physician Assistant (PA) opleiding in Rotterdam vorm aan onderwijs in kwaliteitszorg?

niveau. Door het ontwikkelen van kwaliteitsindicatoren ontdekken de studenten hoe complex en belangrijk kwaliteitszorg is. De student leert ook kwetsbare situaties op de afdeling te herkennen en analyseren door de PRISMA

Velden IHM van der, Cellissen E, Rijke R

methode te gebruiken. Uit deze evaluaties kwam naar vo-

Hogeschool Rotterdam

ren dat de studenten veel geleerd hadden. Daarbij werd aangegeven dat een veilige leeromgeving belangrijk is de

Achtergrondinformatie en vraagstelling

verschillende aspecten van kwaliteitszorg in de verschil-

Het begrip ‘kwaliteit van zorg’ speelt een steeds grotere

lende klinieken te kunnen bespreken. Hierdoor wordt de

rol in de Nederlandse gezondheidszorg. Sinds 2005 zijn

student (en de opleider) gestimuleerd om op een open

alle zorgverleners wettelijk verplicht om calamiteiten aan

manier over de kwetsbare aspecten van kwaliteitszorg te

de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) te melden.

praten.

zorgverleners dat zij open en eerlijk omgaan met inci-

Conclusies

denten, fouten en klachten. Zorgverleners moeten

Kwaliteitzorg is een complex systeem waarbij de PA op-

klachten gaan zien als een advies om de kwaliteit van

leiding van de hogeschool Rotterdam een aanzet tot in-

zorg te verbeteren. Als onderdeel van professionaliteit is

zicht in deze complexiteit biedt. Hierbij is het streven om

het van belang dat de Physician Assistant (PA) verschil-

een blijvend leerproces van de student te bewerkstelli-

lende aspecten van kwaliteitszorg leert kennen en de

gen door een bewustzijnsproces op gang te brengen

kennis op masterniveau kan toepassen. Gezien de com-

met oog voor de omgeving, zodat de Physician As-

plexiteit van kwaliteitszorg is het een uitdaging om de

sistant een blijvende goede bijdrage kan leveren aan de

studenten in relatief korte tijd bekend te maken met de

zich ontwikkelende kwaliteitszorg in de praktijk.

A

Daarnaast vraagt de samenleving ook steeds meer van

theorie en praktijk van kwaliteitszorg. Trefwoorden: physician assistant Methode

Wijze van presentatie: poster

In de Rotterdamse PA opleiding bevat de onderwijsopzet samenhangende kennisgestuurde en praktijkge-


stuurde delen, Hierdoor verwerven studenten kennis en

I.H.M. van der Velden

vaardigheden die ze toepassen in praktijkgerichte ver-

Hogeschool Rotterdam

werkingsopdrachten Bij het onderwerp kwaliteitszorg

Museumpark 40

wordt hier vorm aan gegeven door studenten in de eigen

3015 CX Rotterdam

kliniek de kwaliteitszorg rond een bepaald ziektebeeld,


interventie of klinische situatie te laten onderzoeken. Daarbij verdiepen zij zich in het monitoren van de kwaliteitsindicator te ontwikkelen met oog voor de betrouwbaarheid en validiteit daarvan. Tevens oefenen de studenten met het analyseren van incidenten of bijnaincidenten op de eigen afdeling. Studenten analyseren een casus volgens de PRISMA methode en formuleren verbetervoorstellen voor de praktijk. De bevindingen van beide opdrachten worden teruggekoppeld naar de kliniek en hierdoor kan er op afdelingsniveau een bijdrage geleverd worden aan de kwaliteitszorg.


teitszorg door zowel een interne als een externe kwali-

Ervaringen/resultaten De opleiding is tevreden over de wijze waarop er vorm wordt gegeven aan onderwijs in kwaliteitszorg op master-

33

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 531 | Sessie A5 Poster

A5.2 Een visie op onderwijsontwikkeling binnen de huisartsopleidingen: wat zijn noodzakelijke communicatieve competenties voor de huisarts van de toekomst?

zorgconsumenten, concurrentie en geringere continuïteit in de zorg, is er een verandering ontstaan in de organisatie van huisartsenzorg. De huisarts heeft toenemend verschillende rollen, die het competentiegebied APC overstijgen qua inzet van communicatieve vaardigheden. Deze komen tot uitdruk-

Timmerman AA, Universiteit Maastricht Post CEJ. van

king bij het inzetten van competenties zoals APC (deskundige,

der, AMC en Universiteit van Amsterdam Smit BIHM.,

begeleider), samenwerken (coach, supervisor, beoordelaar),

Erasmus MC Rietmeijer CBT, VU medisch centrum

organiseren (regisseur, leidinggevende) en maatschappelijk

Essers GTJM, LUMC

handelen (woordvoerder, belangenbehartiger). De regisseursfunctie van een huisarts wordt gekenmerkt door taakdiffe-

Achtergrondinformatie

rentiatie en -delegatie en vraagt om basale communicatieve

Er heeft een inventarisatie [1] plaatsgevonden van de ont-

vaardigheden (bijvoorbeeld exploreren van de context van de

wikkeling van de onderwijsinhoud artspatiënt communica-

klacht) die kunnen worden ingezet in diverse beroepscontex-

tie (APC) van de 8 huisartsopleidingen in Nederland. Het

ten en eraan gekoppelde rollen, aangevuld met specifiek van

APC onderwijs blijkt sterk gericht op het generiek aanleren

toepassing zijnde communicatiemethodieken (bijvoorbeeld

van consultvoering, waarbij weinig integratie plaatsvindt

gedragsbeinvloeiding door motiverende gespreksvoering).

van het vakinhoudelijk handelen en het accent vooral ligt op communicatie. Er is een 2-jarig project gestart vanuit

Conclusies/ implicaties voor onderwijsontwikkeling

Huisartsopleiding Nederland om een landelijk communica-

Professionele communicatie binnen de huisartsgeneeskunde

tie curriculum te ontwikkelen, dat optimaal aansluit bij de

overstijgt verschillende taakgebieden, echter overdraagbaar-

huidige eisen van huisartsgeneeskundige zorgverlening.

heid in een leerlijn communicatie vraagt eerst om een verkleining van het thema in de onderwijsdoelen naar APC. Vertaling

Probleemstelling

naar het ondersteunend onderwijs kan plaatsvinden door te

Een sturende visie op onderwijsontwikkeling vraagt om

werken met kritische beroepssituaties die contextspecifiek

een verheldering van ontwikkelingen binnen de huisart-

zijn en worden getoetst op het ‘performance niveau’ vanuit

senzorg in Nederland en welke cruciale communicatieve

de praktijk [3]. In het curriculum dient er een opbouw te zijn

competenties gedurende de huisartsopleiding dienen te

naar het toenemend wisselen van rollen bij het aanbieden van

worden ontwikkeld. Er zijn in januari 2010 twee work-

beroepscontexten in de onderwijsinhoud, in combinatie met

shops georganiseerd voor stafleden van alle huisartsop-

het trainen van huisartsopleiders en docenten om de transfer

leidingen vanuit de volgende vraagstellingen:

naar de opleidingspraktijk optimaal te bevorderen.

1. Welke veranderingen zijn er binnen de maatschappij en de huisartsenzorg en welke consequenties hebben deze

Referenties

voor de noodzakelijke communicatieve competenties?

[1] Timmerman AA: Project ontwikkeling onderwijscurriculum

2. Zijn de communicatieve competenties vanuit het be-

artspatiënt communicatie voor de huisartsopleidingen in

roepsprofiel [2] voldoende expliciet, huisartsgenees-

Nederland. Maastricht University, Huisartsopleiding, 2009.


kundig en toekomstbestendig geformuleerd?

[2] Concilium voor de Huisartsopleiding: Competentiepro-

3. Hoe kan de afstemming van het ondersteunend on-

fiel en eindtermen van de huisarts. Utrecht, 2009. http://

derwijs en het leren in de praktijk het ontwikkelen van

huisartsopleiding.nl/fileadmin/user_upload/organ/pdf/

deze competenties stimuleren?

Competentieprofiel_en_Eiindtermen_Versie_29-9-2009_ definitief_CHO.pdf

Methode Tijdens de workshops is ‘de communicatief competente

[3] Ten Cate O: Trust, competence and the supervisor’s role in postgraduate training. BMJ 2006; 333: 748-751.

huisarts van de toekomst’ gevisualiseerd vanuit de huidige huisartsgeneeskundige zorgvraag. Een brainstorm heeft

Trefwoorden: huisartsopleiding, communicatievaardigheden

plaatsgevonden over mogelijke consquenties voor de for-


mulering van communicatieve competenties en de vertaling naar het onderwijs.

Correspondentie-adres: Dr. A.A. Timmerman, Universiteit Maastricht, Huisarts-

34 Bevindingen

opleiding. Postbus 616, 6200 MD Maastricht

Door demografische ontwikkelingen, grotere diversiteit van



A5.3 Geneesmiddelen in de preklinische artsopleiding: Meer of minder?

derlandse lijsten en de ‘Essential drugs list’ vormen de onderdelen obstetrie & gynaecologie, antihelmintica en hormonen. Van de 114 meest gebruikte geneesmidde-

Mulder WMC, Anema F

len komen 32-59% niet in de curricula aan bod.

AMC/UvA In de verschillende geneeskundecurricula worden ande-

In het ‘Raamplan Artsenopleiding 2009’ is niet vastge-

re keuzes gemaakt met betrekking tot de geneesmid-

legd welke geneesmiddelen de pas afgestudeerde arts

delen die de bachelor/beginnend master geneeskunde

actief moet kennen. Het is echter wenselijk het aantal

in detail moet kennen. Sommige verschillen worden ver-

geneesmiddelen in het onderwijs te limiteren. De ‘Euro-

klaard door de verschillen in opbouw van de diverse cur-

pean Association for Clinical Pharmacology and Thera-

ricula. Verschillen met de ‘Essential drugs list’ kunnen

peutics’ heeft voor de vorming van een ‘Core curriculum

deels verklaard worden door lokale verschillen in ge-

for clinical pharmacology’ een lijst van essentiële ge-

bruikte preparaten. Niet van alle verschillen is de achter-

neesmiddelen opgesteld (Essential drugs list) 1. In de

grond duidelijk. De grote verschillen in aantallen vragen

geneeskundeopleiding AMC/UvA is het farmacologieon-

nader onderzoek naar het realistische onderwijsdoel. Af-

derwijs als Rode draad Farmacologie en Farmacothera-

stemming tussen de curricula zou uitwisseling van stu-

pie verweven in het onderwijs van de eerste vier preklini-

denten tussen de verschillende faculteiten vergemakke-

sche jaren. De blokspecifieke leerdoelen, inclusief

lijken.

A

Discussie Probleemstelling

geneesmiddelen, zijn in samenspraak met klinici vastgesteld op basis van meest voorkomende ziektebeelden.

Referenties

Om deze leerdoelen te evalueren en optimaliseren is ge-

1 Orme M, Frolich J, Vrhovac B. Towards a core curricu-

inventariseerd hoe de keuze van geneesmiddelen zich

lum in clinical pharmacology for undergraduate

verhoudt tot de eerder genoemde lijst voor een ‘core

medical students in Europe. Eur J Clin Pharmacol

curriculum’ en de geneesmiddelenlijsten die op andere

2002;58:635-640

geneeskundecurricula in Nederland gebruikt worden. Methode De AMC-geneesmiddelenlijst en de beschikbare lijsten van andere curricula zijn onderling vergeleken en met de ‘Essential drugs list’ van de European Association for Clinical Pharmacology en een lijst samengesteld uit de top100 van geneesmiddelen op basis van aantal gebrui-

Resultaten Van de geneeskundeopleidingen AMC/UvA, LUMC,

Trefwoorden: geneesmiddelen, preklinische fase

VUmc en Erasmus MC zijn geneesmiddelenlijsten be-


schikbaar. Het totale aantal te kennen geneesmiddelen loopt uiteen van 105 (VUMc) tot 378 (ErasmusArts2008).


Zevenendertig tot drieënzestig procent van de genees-

W.M.C. Mulder

middelen uit de ‘Essential drugs list’ is in de Nederland-

AMC/UvA

se curricula opgenomen, evenals 47-76% van de ge-

Postbus 22660

neesmiddelen uit de samengestelde top 100 van veel

1100 DD Amsterdam

gebruikte geneesmiddelen [box 1]. De overeenkomst



kers en voorschriften in 2008 (www.gipdatabank.nl).

neemt toe met de lengte van de geneesmiddelenlijst. Op groepsniveau is er grote overeenkomst. De grootste discrepanties (minder 50% overeenkomst) tussen de Ne-

35


Curriculumontwikkeling A6.1 Jenaplan aan de Oude Rijn: studenten uit verschillende studiejaren verzorgen elkaars PLUSprogramma

pen worden door de 3e jaars studenten gekozen. Bij de invulling wordt gestreefd naar diversiteit in onderwerpen en interdisciplinaire invalshoeken, van lezingen met ‘hardcore’ science, gepresenteerd door gerenommeerde on-

Zee J van der, Daal XJ, Molendijk M, Toenhake C

derzoekers, tot een debat over maatschappelijk relevante

LUMC

onderwerpen. Ter voorbereiding van de avonden wordt in groepjes literatuur bestudeerd en worden vragen bedacht

Achtergrond

onder begeleiding van een 2e of 3e jaars student. Ook de

BW-PLUS is opgezet voor studenten die tijdens hun stu-

werkvormen (presentaties, debat enz.) worden door stu-

die meer willen weten over onderwerpen uit het biome-

denten gekozen.

disch onderzoeksveld. BW-PLUS bestaat uit een programma voor bachelorstudenten en een programma

Resultaat en Discussie

voor masterstudenten. De activiteiten van het BW-PLUS

In het bachelor PLUS programma laten studenten zien

programma zijn gericht op het verkrijgen van inhoudelij-

dat zij in staat zijn onderwijs op hoog niveau te organise-

ke kennis en ervaring die voor een carrière in de weten-

ren. De onderwerpskeuze is divers: synesthesie, immuno-

schap of in het bedrijfsleven nodig is. Vaardigheden en

logie en zwangerschap, stamcellen, fraude in de weten-

attitudeaspecten die niet (direct) in het IQ worden weer-

schap enz. De evaluaties laten zien dat het programma

spiegeld zoals doorzettingsvermogen, werken in team-

aansluit bij de ontwikkelingsfase van BW-studenten in de

verband, open-mindedness en communicatieve vaardig-

verschillende jaren. Door de lijn in het programma worden

heden zijn eveneens zeer belangrijk.

studenten in staat gesteld vaardigheden en attitude in samenhang met wetenschapsbeoefening te ontwikkelen.

Probleemstelling De opleiding BW aan het LUMC heeft de afgelopen twee

Trefwoorden: BW-Plus-programma

jaar een opzet voor een bachelor PLUS programma uit-


geprobeerd. Naast een wetenschapsproject is er gezocht naar een opzet van het contactonderwijs waarin


studenten de gelegenheid krijgen bovengenoemde vaar-

J. van der Zee

digheden te ontwikkelen.

LUMC Postbus 9600

Opzet

2300 RC Leiden

Het bachelorprogramma heeft een omvang van 10 ECTS,


is extracurriculair, en bestaat uit 6 wetenschapsavonden per jaar en een wetenschapsproject voor de 3e jaars studenten. Het start elk jaar voor een geselecteerde groep studenten in het 1e jaar van hun BW-opleiding en loopt Congresboek 2010 | NVMO

door tot het einde van hun 3e jaar. Ieder jaar komt er een nieuwe groep 1e jaars bij en rondt een groep 3e jaars studenten het programma af. De totale omvang van de groep is maximaal 22 studenten. Studenten van BW1, 2 en 3 nemen samen deel aan hetzelfde BW-PLUS programma. Deze gemixte samenstelling van de groep is cruciaal. De studenten krijgen op deze manier andere taken en verantwoordelijkheden en oefenen andere vaardigheden: 1e jaars krijgen gelegenheid te proeven, 2e jaars mogen coachen en 3e jaars dragen de (gedeelde) eindverantwoordelijkheid. De wetenschapsavonden worden georganiseerd en gepresenteerd door de 3e jaars

36

studenten i.s.m. een docent als coach. Ook de onderwer-


A6.2 Uitstelgedrag Bachelor Geneeskundestudenten; vrouwen en achtplus-studenten vertonen bewust studievertragend gedrag

(2008) - 59% (2006)) en het tijdelijk onderbreken van de studie voor andere bezigheden (25% (2008) - 40% (2006)). Behalve in het eerste jaar bleek dat vrouwen significant vaker de studie wilden onderbreken (t=3.85;

Akkeren EA van, Heijne-Penninga M, Dekker H

df=1168; p<0.01) en/of niet direct wilden doorstuderen

UMC Groningen / RUG

(t=4.98; df=813 ; p<0.01). Hetzelfde gold voor studenten met een gemiddeld eindexamencijfer van 8 of hoger

Probleemstelling

(8-plus) ten opzichte van hun medestudenten (t=3.92;

Het streven is dat Geneeskunde studenten binnen de

df=320; p<0.01 en t=4.55; df=326; p<0.01).

voorgeschreven tijd hun kostbare studie afronden. Onderzoek naar studieprogressie toont aan dat vrouwen

Conclusie

sneller studeren dan mannen en dat het gemiddelde eind-

Ieder cohort bevat een groep studenten die opzettelijk

examencijfer een goede voorspeller is voor studievoort-

de studievoortgang belemmert. Deze groep lijkt gedu-

gang.1 Studievoortgang wordt echter negatief beïnvloed

rende de Bacheloropleiding in omvang toe te nemen.

door uitstelgedrag van studenten. Zo bleek dat studenten

Vrouwen en 8plus-studenten zijn vaker geneigd hun stu-

een pauze inlassen na het behalen van hun doctoraal of

die te onderbreken.

starten met de coschappen.2 Door de invoering van het

Discussie

Bachelor-Mastersysteem ontvangen studenten nu al na

Hoewel eerder onderzoek heeft aangetoond dat vrouwen

het derde jaar een diploma. Dit onderzoek richt zich op de

en 8-plusstudenten positief gerelateerd zijn aan studie-

vraag in hoeverre studenten hun studie nu bewust vertra-

voortgang, blijken nu juist deze groepen studenten be-

gen na of tijdens de Bacheloropleiding.

wust studievertragend gedrag te vertonen. Beleid ten

A

bewust vertragend studeergedrag vertonen voordat ze

aanzien van studievoortgang moet zich daarom niet alMethode

leen richten op risicostudenten, maar ook op deze stu-

In het kader van een grootschalig onderzoek naar rende-

denten.

menten bij de Geneeskunde opleiding in Groningen werd in december 2008 een vragenlijst afgenomen on-

Literatuur

der alle Bachelor- en eerstejaars Masterstudenten

1

Higher Education, 47, 411-435 2

Leffers N, Onnes BT, Cohen-Schotanus J & Huizenga

slacht, eindexamencijfer en startjaar van de studie (co-

JR (2004). Reductie wachttijd voor aanvang van de

hort). De gegevens werden per cohort geanalyseerd met

klinische fase en strategisch studeergedrag. Tijdschrift

behulp van frequentiegegevens en t-toetsen.

voor Medische Onderwijs, 23, 100-105.

Resultaten

Trefwoorden: bachelor, studievertraging

De totale respons over 4 cohorten (2005-2008) bedroeg


85% (N=1387), variërend van 71% (2005) tot 97% (2006). Een grote meerderheid van de respondenten


(gemiddeld 95% over de 4 cohorten) had de ambitie de

E.A. van Akkeren

propedeuse in 1 jaar te behalen. Het percentage dat

UMC Groningen

streefde het bachelordiploma in 3 jaar te behalen be-

A. Deusinglaan 1

droeg gemiddeld 60% en varieerde tussen de 50%

9713 AV Groningen

(2006) en 75% (2008). Van de respondenten gaf 17%

Email adres: [email protected]


met betrekking tot uitstelgedrag, te beantwoorden op een vierpuntsschaal. Daarnaast werd gevraagd naar ge-

Jansen EPWA (2004). The influence of the curriculum organization on study progress in higher education.

(n=1631). Hen werd een zestal stellingen voorgelegd

(2008) tot 31% (2005) aan na het behalen van het bachelordiploma niet meteen te willen doorstuderen voor het masterdiploma. Mogelijke redenen hiervoor waren het nog niet willen starten met de klinische fase (20%

37


A6.3 Engelstaligheid in medisch onderwijs

Literatuur Niemantsverdriet S, Majoor GD, van der Vleuten CPM,

Valburg MK van, O’Sullivan JF, Dekker FW

Scherpbier AJJA. Internationalization of medical educa-

LUMC

tion in the Netherlands: state of affairs. Medical teachers 2006;28 (2):187-189

Probleemstelling De Bologna-verklaring van juni 1999 had als doel afstem-

Trefwoorden: engelstaligheid in medisch onderwijs

ming van Europese stelsels van hoger onderwijs ter bevor-


dering van internationalisering van opleidingen. Aspecten hiervan lijken in eerste instantie niet van toepassing op de


studie Geneeskunde. Toch is het mogelijk ook deze studie

M.K. van Valburg

een internationaal karakter te geven met bijvoorbeeld intra-

LUMC

curriculaire uitwisselingen en Engelstalig onderwijs. In het

Postbus 9600

LUMC wordt een geheel semester in het Engels onderwe-

2300 RC Leiden

zen. We onderzochten de mening van studenten over ver-


schillende onderdelen van dit onderwerp. Wat vinden studenten van Engelstalig onderwijs; is toename hiervan wenselijk of is de huidige hoeveelheid voldoende? Welke aspecten zijn daarbij belangrijk: ambitie voor een internationale carrière, onderkenning van Engels als taal van de wetenschap of andere overwegingen? Daarnaast onderzochten we of studenten de voorkeur hebben voor medisch onderwijs in het Engels of onderwijs in Engelstaligheid over medisch gerelateerde onderwerpen. Methode Geneeskundestudenten uit alle jaren, die het Engelse semester al hadden gevolgd, zijn geënquêteerd. Onderwerpen waren onder andere dit Engelstalige semester, motivatie om Engelstalig onderwijs te volgen, ambitie voor een internationale carrière en voorkeur voor de vorm en uitgangspunten van Engelstalig onderwijs. Resultaten Deze zullen worden besproken en bediscussieerd tijdens Congresboek 2010 | NVMO

de presentatie. Momenteel verwerken we de laatste data. Discussie Naar aanleiding van de resultaten van het onderzoek is er een aantal aspecten dat hierbij besproken kan worden. In welke mate bepaalt de mening van de student invulling van Engelstaligheid in medisch onderwijs? Is de mate van aandacht voor Engelstalig onderwijs afhankelijk van ambities voor een internationale en/of wetenschappelijke carrière? Studenten geven vaak aan dat zij vrezen voor de kwaliteit van hun onderwijs in medische zaken wanneer dit in het Engels wordt gedoceerd. Is

38

deze angst gegrond en wat is hier de oorzaak van?


A6.4 Het benutten van talent: wat definieert de succesvolle student?

Resultaten Eerste resultaten van Confirmatieve Factor Analyses laten zien dat de drie aspecten cognitie, motivatie en cre-

Kool A, Mainhard MT, Jaarsma ADC, Beukelen P van

ativiteit tevredenstellend door de gekozen combinatie


van subschalen worden weergegeven (CFI, TLI > 0.90; RMSEA ≤ 0.08). De samenhang van de drie aspecten

Probleemstelling

met studieresultaten wordt gepresenteerd, met name

De afgelopen jaren komen er steeds meer signalen dat ta-

intelligentie en task committment lijken met academisch

lent in Nederland onvoldoende wordt benut (zie bijvoor-

succes samen te hangen, creativiteit is een duidelijk

beeld rapportage centraal planbureau). Niet alleen wil een

slechtere voorspeller.

aanzienlijke groep studenten meer uitdaging in de studie, ook vanuit de arbeidsmarkt is er vraag naar differentiatie en

Referenties

excellentie. Als reactie hierop zijn er de afgelopen jaren op

1. Sternberg RJ Intelligence as developing expertise.

diverse universiteiten in Nederland speciale honours pro-

Contemporary Educational Psychology 1999; 24:

gramma’s ontwikkeld die gericht zijn op getalenteerde stu-

359-375. 2. Renzulli JS Emerging conceptions of giftedness:

aanmerking komende studenten meer kansen te geven te

building a bridge to the new century. Exceptionality

excelleren. Echter, een terugkerende vraag hierbij is welke

2002; 10 (2): 67-75.

A

denten. Het doel van deze programma’s is de daarvoor in

eigenschappen van studenten van invloed zijn op succes tijdens de studie. Deze informatie is onder andere belang-

Trefwoorden: ontdekken talent

rijk bij het opstellen van (selectiecriteria voor) honours pro-


gramma’s. Het doel van dit onderzoek is dan ook na te gaan welke eigenschappen (academisch succesvolle) stu-

Correspondentie-adres

denten bezitten en hoe deze samenhangen met hun stu-

A. Kool

diekeuzes en prestaties. De drie hoofdaspecten waar met


name de nadruk op is gelegd zijn cognitie, motivatie/task


commitment en creativiteit (1,2). Vervolgens wordt met be-

Postbus 80163

hulp van de ontwikkelde vragenlijst getracht een profiel te

3508 TD Utrecht

schetsen van de academisch succesvolle student.


Methode Er is een lijst van subschalen opgesteld om studenteigenschappen gerelateerd aan de drie hoofdaspecten te meten. Per aspect werden bestaande en gevalideerde schaalintelligentie, mathematische intelligentie en algemene intelligentie geselecteerd. Voor creativiteit werden creatieve denkstijl, extraversie en openheid voor ervaringen ingezet. Motivatie oftewel ‘task commitment’ werd ingevuld door constructen

zoals

prestatiemotivatie,

behoefte

aan

diepgang,doorzettingsvermogen, ‘self-efficacy’. Deze subschalen werden in twee pilots voorgelegd aan bachelor studenten van de opleidingen geneeskunde, diergeneeskunde, farmacie en biomedische wetenschappen van de


constructen gezocht. Voor cognitie werden verbale

Universiteit Utrecht (respons N=1522; 54%). Studieresultaten, zoals deze in het studentvolgsysteem van de Universiteit zijn vastgelegd, werden als indicator voor academisch succes gebruikt.

39


Kwaliteitszorg curriculum A7.1 Meten is weten, maar wat doen we er dan mee?

deze manier wordt bewaakt of de aanpassingen zijn

Wijnen-Meijer M, Ainsworth LR, Mulder H

Hiernaast wordt het curriculum als geheel regelmatig ge-

UMC Utrecht

evalueerd, bijvoorbeeld met behulp van exit-enquêtes

doorgevoerd en wat het effect ervan is.

onder studenten die net zijn afgestudeerd en een curriProbleemstelling

culumdatabase, waarmee wordt gecontroleerd of alle

Goede kwaliteitszorg is gestructureerd, cyclisch, en in-

eindtermen nog voldoende aan bod komen in de oplei-

tegraal. In de praktijk blijkt echter vaak dat er wel veel

ding. Ook voor de structurele verbetering van het gehele

gemeten of geëvalueerd wordt, maar dat er lang niet al-

curriculum wordt een PDCA-cyclus doorlopen.

tijd iets met de resultaten wordt gedaan. De uitdaging zit vooral in de slag naar het bespreken van de resultaten

Conclusie

en het formuleren en uitvoeren van maatregelen om de

De gevolgde procedure blijkt effectief te zijn. Omdat elk

kwaliteit te verhogen.

jaar een volledige PDCA-cyclus voor alle studieonderdelen en het curriculum als geheel wordt doorlopen, wor-

Methode en opzet

den de resultaten van de evaluaties daadwerkelijk ge-

De kwaliteitszorg voor de Utrechtse opleiding genees-

bruikt voor structurele verbetering van de kwaliteit van

kunde is opgezet volgens de zogenaamde Deming

het onderwijs. De gekozen opzet van de kwaliteitszorg

(PDCA) -cyclus. Deze cyclus is als volgt uitgewerkt:

van het onderwijs is wel arbeidsintensief en vraagt inzet

PLAN, bepaling van normen voor kwaliteit en van be-

van studenten, docenten, coördinatoren en kwaliteits-

leidsdoelen: Voor de opleidingen binnen het UMC

zorgmedewerkers.

Utrecht zijn er algemene kwaliteitseisen beschreven voor drie domeinen: onderwijsprogramma, toetsing en do-

Trefwoorden: Plan-Do-Check-Act-cyclus

centen. De opleiding geneeskunde heeft op basis van


deze kwaliteitseisen opleidingsspecifieke criteria, streefdoelen en streefcijfers geformuleerd.

Correspondentie-adres: M. Wijnen-Meijer

DO, uitvoering van de activiteiten om de gestelde doelen

UMC Utrecht

te behalen: het onderwijs wordt volgens planning uitge-

Postbus 85500

voerd. CHECK, evaluatie en vergelijking van de resulta-

Huispostnummer: HB4.05

ten met de criteria, streefdoelen en streefcijfers: alle stu-

3508 GA Utrecht

dieonderdelen worden elk jaar geëvalueerd. Dit gebeurt


volgens een vaste procedure: studenten en docenten vullen een (papieren of digitaal) evaluatieformulier in waarin ze hun mening kunnen geven over een aantal beCongresboek 2010 | NVMO

langrijke aspecten van het studieonderdeel. Ook de jaarvertegenwoordiging van de studenten maakt een verslag over de ervaringen met het studieonderdeel. De resultaten van deze evaluaties worden vervolgens besproken door een aantal docenten en studenten in een panelgesprek, waarna de opleidingscommissie een advies uitbrengt over eventuele aanpassingen van het studieonderdeel. ACT, uitvoering van acties om de resultaten te verbeteren: in een zogenaamd eindgesprek maken de opleidingscoördinator en de coördinator van het studieonderdeel afspraken over de aanpassingen van het studieonderdeel. Het verslag van dit gesprek is de

40

basis voor het eindgesprek van het volgende jaar. Op


A7.2 Aanscherping van het kwaliteitssysteem simultaan aan de invoering van een nieuw curriculum

van de resultaatafspraken heeft de BOC / LOC de vrijheid om zelf de acties te bepalen, binnen de kaders van de facultaire onderwijsfilosofie, als deze maar het gewenste resultaat opleveren. Monitoring van de realisatie

Thelen AMH, Haarhuis JCM, Sluijs FJ van,

van de SMART afspraken is een aandachtspunt. Het

Beukelen P van

voornemen is om de facultaire BOC-/LOC-ondersteu-


ners deze monitor functie te laten vervullen door hen toe te laten zien op acties die worden ingezet om de SMART afspraken na te komen.

Probleemstelling In 2007 is het nieuwe Bachelor curriculum diergeneeskunde van start gegaan, gekenmerkt door een themati-

Als binnen een cursus positieve resultaten zijn behaald

sche interdisciplinaire benadering en integratie van ‘ziek

besluit de directeur of het volgend jaar het evaluatierap-

en gezond’.

port en het aansluitende gesprek kunnen vervallen. Tijdens het NVMO congres in november zullen nader uitge-

In het voorgaande curriculum 2001 bestond de cursuse-

werkte resultaten worden getoond.

tend een evaluatiegesprek met studenten en docenten.

Conclusie:

De evaluatieresultaten werden vastgelegd en aan alle

De bestaande evaluatiecyclus bleek niet effectief wat

betrokkenen

afgesproken

betreft vervolgacties op de evaluatieresultaten. Het toe-

aanpassingen van cursussen werden onvoldoende ge-

voegen van het gesprek met de directeur en het opstel-

realiseerd.

len van SMART afspraken met resultaatafspraken in

gecommuniceerd.

Echter

A

valuatie uit een enquête onder de studenten en aanslui-

plaats van verbeterafspraken is een duidelijke verbeteMethode en opzet

ring. Vooruitgang is geboekt in het realiseren van de

In het voorjaar van 2008 is het kwaliteitssysteem aange-

SMART-afspraken, maar controle op de uitvoering blijft

past, op basis van een door de directeur Bachelor

een aandachtspunt. Het monitoren van de afspraken

School vastgestelde Notitie Kwaliteitszorg. Het verschil

dient nader gestalte te krijgen door de centrale onder-

met de eerdere opzet is dat bij alle cursussen van het

steuners daarbij een taak te geven. Op termijn kan de

Bachelor curriculum een kwaliteitsmeting wordt gehou-

intensiteit van de cyclus worden verminderd door cur-

den die, naast de studentenenquête en het evaluatiege-

sussen tweejaarlijks te evalueren.

sprek, de volgende aspecten omvat: docentenevaluatie, registraties t.a.v. uitval onderwijsactiviteiten en behalen

Trefwoorden: kwaliteitssysteem in curriculum

nakijktermijn, toetsresultaten en evaluatie van de toet-


De facultaire coördinator kwaliteitszorg stelt per cursus


een evaluatierapport met voorstellen voor SMART af-

A.M.H. Thelen

spraken op. De directeur Bachelor School bespreekt het


rapport met de voorzitter van de Blok-of LijnOnderwijs-


Commissie (BOC/LOC).

Yalelaan 1 3584 CC UTRECHT

Resultaten De nieuwe cyclus is in werking vanaf september 2008. Na de start van deze evaluatiecyclus heeft een verschuiving plaatsgevonden van de aard van de SMART-afspraken: van verbeteracties naar resultaatafspraken. De



sing, en evaluatie door roosteraars en ondersteuners.

SMART-afspraken bevatten momenteel nog vooral resultaatafspraken t.a.v. de studenten docenttevredenheid op specifieke punten, slagingspercentages, te behalen termijnen als nakijktijd toetsen. Bij het realiseren

41


A7.3 Is het huidige keuze-onderwijs tijdens de bachelorfase voor geneeskundestudenten wel doeltreffend?

Een meerderheid van de studenten gaf aan keuzeonderwijs te hebben gevolgd (59%). Van de 41 % die geen keuzeonderwijs had gevolgd, gaf maar liefst 28% aan dat het volgen van keuzeonderwijs niet mogelijk was op hun faculteit. Daar-

Kruydenberg CL, Radhakishun NNE, Konijn LCD,

naast gaven drie op de tien studenten gaven aan dat er

Buiten MS

onvoldoende aanbod is op het gebied van keuzeonderwijs.

KNMG Studentenplatform

Van het keuzeonderwijs werd ongeveer 70% gevolgd aan de medische faculteit. Over de informatieverstrekking door

Probleemstelling

de faculteit was 41% van de respondenten niet tevreden,

Sinds 2002 bestaat voor studenten in de bachelorfase de

met name over de hoeveelheid informatie die geboden

mogelijkheid een minor te kiezen, waarbij de vakkenkeuze

werd. De toegankelijkheid van het keuzeonderwijs werd

vrij is. Studenten krijgen hierdoor de mogelijkheid gebo-

door 63% van de studenten als toereikend beschouwd.

den om zijn of haar opleiding te verbreden¹, dan wel te verdiepen op een specifiek onderwerp van interesse2. De

Conclusie

geneeskunde student heeft vergeleken met andere oplei-

Uit de resultaten van de enquête kunnen we een aantal ver-

dingen relatief weinig keuze-onderwijs. In dit artikel wordt

beterpunten opmaken. Voor 28% van de studenten is het

keuzeonderwijs gedefinieerd als elk vak of blok waar een

volgen van keuzeonderwijs binnen hun curriculum niet mo-

keuzemogelijkheid is in de bachelorfase, zowel binnen als

gelijk. Dit is volgens het KNMG Studentenplatform een on-

buiten de faculteit, met uitzondering van de wetenschap-

acceptabel percentage. De 40% van de studenten die aan-

pelijke stage. Het KNMG-Studentplatform onderzocht de

geven dat de informatievoorziening onvoldoende is, zou

mening van de geneeskundestudent betreffende het ge-

voor de faculteit een signaal moeten zijn tot verbetering of

volgde keuzeonderwijs in hun curriculum.

uitbreiding van het voorzien van informatie. Tenslotte volgen de meeste studenten het keuzeonderwijs nu aan de eigen

Methode

medische faculteit. Dit betekent dat de keuzevakken voor-

In november 2009 werden alle 11.226 studentleden van

namelijk verdiepend van karakter zijn. Maar met het oog de

de KNMG per email uitgenodigd voor een digitale en-

brede academische vorming waar alle universiteiten voor

quête, waarin naast vragen betreffende keuzeonderwijs

staan, zouden geneeskundestudenten meer baat hebben

ook vragen over andere onderwerpen aan bod kwamen.

bij een gevarieerder aanbod van keuzeonderwijs, waarbij

Aan de respondenten werd gevraagd:

uitbreiding naar andere faculteiten prioriteit moet hebben.

I

Heb je keuzeonderwijs gevolgd?

II

Waarom heb je nog geen keuzeonderwijs gevolgd?

III Aan welke faculteit heb je dit keuzeonderwijs gevolgd? IV Vind je dat er voldoende aanbod is aan keuzeonderwijs?

1. Wisman R. Naast de verplichte kost. Arts in Spé nr. 2; 2007.

Ben je tevreden over de informatieverstrekking?

2. Luttels HFM, Bolk JH. Keuzeonderwijs als inspiratie-

VI Waarom ben je niet tevreden over de informatiever-

bron. Leiden Universitair Medisch Centrum. Poster

V


42

Referentie

strekking? VII Hoe toegankelijk is het keuzeonderwijs?

NVMO Congres 2008 (www.nvmo.nl/nvmo_congres/ 2008/2008_poster_hfm_luttels_en_jh_bolk.pdf)

Antwoorden op vraag I, IV en VII konden worden ingevoerd op een nominale schaal, terwijl antwoorden op

Trefwoorden: keuzeonderwijs

vraag II, III en VI open konden worden beantwoord.


Resultaten


In totaal hebben 4.000 geneeskunde studenten de en-

C. Kruydenberg

quête volledig ingevuld (responspercentage 35.5%). Het


respondentenprofiel is representatief voor de populatie

Hamburgerstraat 34 bis

Nederlandse geneeskunde studenten voor wat betreft

3512 NS Utrecht

voor wat betreft de verdeling naar faculteit, geslacht en


studiejaar.


A7.4 Computer supported collaborative learning met beeldmateriaal: een voorbeeld in practica microscopie

dierichtingen. De scenario’s zijn geëvalueerd d.m.v. observatie, een vragenlijst voor studenten, semi-gestructureerde interviews met de docent en -waar relevant- analyse van de resultaten van studenten (i.e. huiswerkopdrachten en/of sco-

Verstegen DML., Cleutjens J, Leng B de

res op de bloktoets).

Universiteit Maastricht Doelen en probleemstelling

Zowel studenten als docent zijn enthousiast over samen-

Deze presentatie betreft de implementatie en evaluatie van

werkend leren. Ook het maken van een huiswerkopdracht

innovatieve onderwijsactiviteiten in practica microscopie die

wordt door studenten en docent als nuttig ervaren. De do-

worden gegeven voor studenten Geneeskunde, studenten

cent heeft door het nakijken van huiswerkopdrachten meer

A-KO, en studenten Moleculaire Levenswetenschappen. Een

inzicht gekregen in wat studenten doen en wat zij moeilijk

belangrijk innovatief aspect hierbij is dat het samenwerkend

vinden. De opzet van werken met een gedeeld whiteboard

leren betreft met sterk visueel materiaal, i.e.’virtual slides’ (i.e.

en wiki is voor de docent prettig. Studenten zijn minder po-

ingescande weefselcoupes). Het betreft (onderdelen van)

sitief over de gebruikersvriendelijkheid van dit specifieke

casuïstiek die niet of nauwelijks in tekst kunnen worden be-

whiteboard en deze specifieke wiki. Met verschillende blok-

schreven, en waarbij discussie van studenten nauw gebon-

coördinatoren is overleg opgestart over het integreren van

den is aan het visuele materiaal. In een nadere probleemana-

deze onderwijsvorm en een betere integratie binnen het blok

lyse op basis van observaties, interviews met de betrokken

door bv. virtual slides te integreren in het materiaal van de

docent, en discussies in het projectteam werden als knelpun-

casuïstiek voor Probleem Gestuurd Onderwijs (N.B. deze

ten onderkend:

maatregel zou niet alleen de transfer stimuleren maar ook de

1) Het beschikbaar maken van virtual slides is nog een

leertijd verlengen).

arbeidsintensief en tijdrovend proces. 2) Docenten hebben de indruk dat studenten niet genoeg leren van de practica. 3) Docenten betwijfelen of studenten genoeg tijd besteden

A

Samenvatting van de resultaten

De realisatie van een databank (inclusief nieuwe viewer) loopt nog. Inmiddels hebben andere vakgroepen belangstelling getoond voor deze manier van onderwijs geven en wordt gewerkt aan verdere disseminatie.

aan microscopie, 4) Docenten zijn bezorgd over de fragmentatie (de verschillende practica microscopie zijn in het PGO-curriculum

Trefwoorden: computerprakticum anatomie Wijze van presentatie: poster

verdeeld over verschillende modules). 5) Onderliggend probleem is dat docenten weinig zicht hebben op wat studenten doen voor, tijdens, en na de practica. Het projectteam heeft de volgende maatregelen voorgesteld - De introductie van samenwerkend leren om diepere verwerking te stimuleren (knelpunt 2). - Het geven van een huiswerkopdracht om diepere verwerking te stimuleren en de leertijd te verlengen (knelpunt 3, 5). - Inventarisatie van mogelijkheden tot realisatie van databank in combinatie met een viewer die via elke internetbrowser toegankelijk is (knelpunt 1, 3, 4). - Inventarisatie van mogelijkheden tot betere integratie binnen onderwijsblokken en over blokken heen (knelpunt 2, 4). - Een betere voorbereiding van studenten door een inleidend



(de laatste is tijdens het project toegevoegd):

D.M.L. Verstegen

stuk e-learning dat tijdens of voorafgaand aan een practi-

Universiteit Maastricht

cum kan worden gevolgd en herontwerp van de leerpaden.

Postbus 616

Binnen het project zijn deze maatregelen in vier verschillende

6200 MD Maastricht

scenario’s onderzocht binnen verschillende blokken en stu-


43


Paper Medische vervolgopleidingen A8.1 Een onderbroken continuüm; onderzoek naar het effect van transities doorgelicht

objectiveerd die studenten, A(N)IOS en specialisten te-

Westerman M, St Lucas Andreas Ziekenhuis

Discussie

Teunissen PW, Universiteit Maastricht

Opvallend weinig studies verschaffen een conceptueel

genkomen. Verklarende onderzoeken gefundeerd of resulterend in een conceptueel kader zijn schaars.

kader, welke kunnen helpen om een dieper inzicht te Probleemstelling

verkrijgen in de geobserveerde processen. Sociale psy-

Binnen het medisch onderwijs continuüm zijn drie grote

chologie onderzoeksvelden, te weten transitie psycholo-

transities te onderscheiden. Na het starten van de studie

gie en organisatie sociologie, bieden waardevolle theo-

geneeskunde is de eerste transitie die van de niet-klini-

retische inzichten, welke ook toepasbaar lijken op

sche fase naar de klinische opleidingsfase. De tweede

transities binnen medisch onderwijs. Transitie psycholo-

transitie is van de coschappen naar een A(N)IOS functie,

gie beschouwt transities als processen rondom life

de overgang van AIOS naar medisch specialist vormt de

events waarin een individu op een nieuwe manier moet

laatste transitie. Deze literatuurstudie heeft als doel om

leren omgaan met uitdagingen en/of veranderingen in

een kritisch overzicht te verschaffen van hoe transities

het leven. Organisatiesocialisatie onderzoek bestudeert

momenteel geconceptualiseerd worden binnen het me-

het proces wat plaatsvindt bij het aannemen van een

disch onderwijs domein en zo te voorzien in een beter

nieuwe rol binnen een (nieuwe) organisatie.(2) Om tran-

begrip van transities en hun mogelijke gevolgen voor

sities van mogelijke bedreigingen tot leermomenten om

medisch onderwijs. Bevindingen vanuit de literatuur

te vormen moet medisch onderwijs, studenten en dok-

worden aangevuld met inzichten vanuit de transitie psy-

ters, faciliteren in het ontwikkelen van coping strategieën

chologie en organisatie socialisatie literatuur.

om zo effectief de zich presenterende uitdagingen in de nieuwe omgeving te kunnen hanteren.

Methode Met de bewust breed gekozen zoekterm ‘transitie’ wer-

Referenties

den in Pubmed de zes grootste medisch onderwijs tijd-

1. Cook DA, Bordage G, & Schmidt HG 2008, ‘Descrip-

schriften doorzocht. Dit resulteerde in 125 publicaties in

tion, justification and clarification: a framework for

de periode tot december 2009. Het ‘sneeuwballen’ van

classifying the purposes of research in medical

de referenties van de uiteindelijk 44 relevante artikelen

education’, Med Educ, vol. 42, no. 2, pp. 128-133.

leverde 29 extra publicaties op. Alle studies werden be-

2. Ashforth BE, Saks AM. Socialization tactics: Longitu-

oordeeld en gecategoriseerd op objectifying, clarificati-

dinal effects on newcomer adjustment. Academy of

on, of descriptive/ justification onderzoek.(1)

Management Journal 1996; 39:149-178.

Resultaten

Trefwoorden: transities in opleiding

Medische studenten moeten bij het betreden van de kli-



niek nieuwe kennis en vaardigheden opdoen, op een meer zelfgestuurde wijze. Vrouwelijke en jongere stu-


denten blijken meer moeite te hebben met deze over-

M. Westerman

gang dan meer volwassen of mannelijke studenten. A(N)

Sassenheimstraat 78-3

IOS moeten leren de verantwoordelijkheid voor patiën-

1059 BM Amsterdam

tenzorg te dragen, maar ook gelijktijdig die zorg te ge-


bruiken als leererva-ring. Dit is een intensieve periode, gezien het feit, dat een op de vier A(N)IOS gevoelens van burn-out ontwikkeld. Medische specialisten tot slot, worden geconfronteerd met vele niet medische taken en moeten zich ontwikkelen in het dragen van eindverantwoordelijkheid en delegeren van taken. Verschillende

44

studies naar deze transities hebben de uitdagingen ge-


A8.2 Hoe goed voelen jonge klaren zich voorbereid op hun zelfstandige beroepsuitoefening?

Resultaten De respons was 65%. Bij 51% van de taken is ≥75% het (helemaal) eens met de stelling dat men goed is voorbereid. Bij 22% is ≥25% het (helemaal) niet met de stelling

Pols J, Remmelts P, Bergs W van den, Bakker HB,

eens. Op patiëntgebonden en daarvan direct afgeleide

Mooij JJA

taken voelt men zich beter voorbereid dan op taken met

UMC Groningen

meer organisatorische en managementaspecten.

Probleemstelling

Conclusie

De modernisering van de medische vervolgopleidingen

Na hun registratie voelen jonge klaren zich niet op elke

vergt grote inspanningen. Met enige regelmaat leiden die

taak uit hun zelfstandige beroepsuitoefening even goed

tot de verzuchting: “Maar krijgen we er ook echt betere

voorbereid. Deze nulmeting bevestigt de noodzaak tot in-

dokters van?”In het UMC Groningen (UMCG) leidde dit

houdelijke vernieuwing van de medische vervolgopleidin-

tot longitudinaal onderzoek om effecten van de moder-

gen. Het gebruikte instrument maakt het mogelijk om:

nisering zichtbaar te maken. Als start is een nulmeting

(1) in longitudinaal onderzoek te volgen of gedurende de

verricht onder oud-assistenten in opleiding tot medisch

modernisering van de opleidingen de aansluiting

vóór de modernisering.

tussen opleidingen en beroepsuitoefening verbetert en

A

specialist (jonge klaren) die hun opleiding afrondden

(2) op basis van de uitkomsten doelgericht en continu verbeteractiviteiten in de betrokken vervolgopleidingen

Onderzoek in de studie geneeskunde leert dat de vraag

te initiëren.

of een opleiding tot andere of betere dokters leidt, niet goed onderzoekbaar is. Het is wel mogelijk om oud-aios

Trefwoorden: jonge klaren, beroepsuitoefening

die enige tijd zelfstandig werkzaam zijn als medisch spe-


cialist te vragen hoe goed zij daarop zijn voorbereid. De afgeleide onderzoeksvraag luidt: hoe goed voelen jonge


klaren zich door hun vervolgopleiding voorbereid op hun

J. Pols

zelfstandige beroepsuitoefening?

UMC Groningen Huispostcode FC13

Methode

Postbus 30.001

In eerder onderzoek zijn 73 taken vastgesteld die een

9700 RB Groningen

compleet en valide beeld geven van de beroepsuitoefe-


ning van snijdend en beschouwend medisch specialisten. In een vragenlijst is voor elke taak de stelling geformuleerd: “Door mijn vervolgopleiding ben ik goed stond steeds uit een vijfpunts Likertschaal die liep van ‘helemaal mee eens’ tot ‘helemaal niet mee eens’. Men kon ook aangeven dat men een taak in de praktijk niet tegenkomt. De vragenlijst is voorgelegd aan jonge klaren die de afgelopen vijf jaar werden geregistreerd als medisch specialist en (een deel van ) hun opleiding volgden in het UMCG. Van alle snijdend en beschouwend specialis-


voorbereid op [3DOTS]”. De antwoordmogelijkheid be-

men, met uitzondering van de Inwendige Geneeskunde, werden jonge klaren benaderd, een totaal van 265.

45


A8.3 Bezinning op competenties van gynaecologen met behulp van de werkvloer en de klant

en de huisartsen met 60% de hoogste respons. Als sterk punt werd genoemd dat gynaecologen goede vakmensen zijn die laagdrempelig bereikbaar zijn voor de patiënt en partners in de zorg. Tevens werd de participatie van

Lee N van der, Westerman M, Scheele F

gynaecologen in commissies, ter bevordering van de

St Lucas Andreas Ziekenhuis

kwaliteit van zorg en het open staan voor zorginnovaties, als positief bestempeld. Het belangrijkste verbeter-

Probleemstelling

punt is dat gynaecologen hun rol als lid en leider van een

In 2005 is het huidige curriculum voor de opleiding tot gy-

(zorg) team moeten versterken en meer empathie en

naecoloog (HOOG) ingevoerd. De primaire focus was een

aandacht tonen voor de patiënt achter de aandoening.

onderwijskundige herziening. Daarnaast zijn op CanMEDS

De communicatie en samenwerking met de eerstelijns

gebaseerde algemene competenties (zoals communicatie,

zorg moet verbeteren. Tot slot ontberen gynaecologen

samenwerking en professionaliteit) geïntroduceerd en is

bepaalde vaardigheden voor zelfstandig ondernemen en

gehoor gegeven aan het wettelijke kaderbesluit. (1) Met de

kunnen zij meer gebruik maken van ICT.

inclusie van deze competenties willen we gynaecologen opleiden die zorg leveren passend bij de eisen van onze

Conclusies

veranderende maatschappij. De vraag is of deze eerste in-

Verbeterpunten in het huidige functioneren van de gynae-

vulling van algemene competenties in de opleiding vol-

coloog liggen op het terrein van algemene competenties

doende is of dat een tweede verdiepende slag nodig is.

buiten het medisch handelen. Leiderschap, effectieve sa-

Onze hypothese is dat de werkvloer en de klant een an-

menwerking met de eerste lijn, ondernemersvaardigheden

dere visie op de invulling van competenties hebben dan in

en beter gebruik van ICT komen bij deze studie boven drij-

de huidige opleiding is vormgegeven. Aanwijzingen hier-

ven. De huidige invulling van algemene competenties in het

voor komen bijvoorbeeld uit patiënt tevredenheidonder-

curriculum schiet hierin te kort. Hiermee wordt onze hypo-

zoek bij de fertiliteit in 2009 waarin emotionele ondersteu-

these bevestigd. Feedback vragen aan directe betrokke-

ning en organisatie van zorg als zwakke punten bestempeld

nen bij het functioneren van gynaecologen geeft concrete

worden. (2) Door inventarisatie van sterke en verbeterpun-

informatie voor een mogelijke invulling van algemene com-

ten in het huidige functioneren van gynaecologen wordt

petenties in de opleiding en kan zo tot een maatschappelijk

inzichtelijk welk competentieprofiel de werkvloer en de

verantwoorde en relevante herziening leiden.

klant verwachten van een gynaecoloog. Het huidige curriculum kan hierop worden aangepast.

Referenties Kaderbesluit CCMS 2009 van de KNMG

Methode

Empel IWH van, Nelen WLDM. Weaknesses, strengths

Tussen oktober 2009 en februari 2010 is aan 5 groepen,

and needs in fertility care according to patients. Human

betrokken bij gynaecologische zorg, gevraagd feedback

Reproduction, 2010; 25(1):142-149

te geven op het functioneren van gynaecologen. PatiënCongresboek 2010 | NVMO

tenorganisaties, gespecialiseerde Obstetrie en Gynae-

Trefwoorden: competenties gynaecologen

cologie verpleegkundigen, verloskundigen, huisartsen


en Raden van Bestuur van Nederlandse ziekenhuizen gaven hun visie. Middels een digitale vragenlijst met 5


open vragen, gebaseerd op de Pendleton feedback me-

N. van der Lee

thode, is gevraagd naar 3 sterke en 3 verbeterpunten in

Sint Lucas Andreas Ziekenhuis

het functioneren van gynaecologen. Analyse vond plaats

Jan Tooropstraat 164

middels een coderingsprocedure in MaxQDA 2007.

1061 AE Amsterdam E-mail: [email protected]

Resultaten We ontvingen 117 ingevulde vragenlijsten. De gemiddelde respons per groep was 34,6% waarbij de groep

46

van verloskundigen de laagste respons had met 3,3%


A8.4 Kwaliteitszorg van specialistenopleidingen uit balans?

NFU en NVZ/STZ) is beschreven. Dit project heeft als doel de kwaliteit van opleidingen transparanter en beter te maken.

Scheele F, SLAZ / VU medisch centrum Luijk SJ van, VU medisch centrum

Resultaat

Fokkema J, SLAZ / VU medisch centrum

Het kaderbesluit richt zich voornamelijk op een correcte

Leede B de, LUMC

onderwijskundige inbedding van de opleiding op de

Dörr PJ, LUMC

werkvloer. De opleidingsvisitatie op basis van het kaderde kwaliteit van zorg te beoordelen. De algemene com-

De laatste jaren zijn vanuit verschillende invalshoeken

petenties op communicatief, sociaal en logistiek terrein

rapporten verschenen die zich bezig houden met de mo-

worden als vereiste benoemd, maar in verhouding met

dernisering van de vervolgopleidingen en de kwaliteit

de onderwijskundige structuur niet erg uitgewerkt. De

ervan. De overheid (VWS) als vertegenwoordiger van de

commissie Scherpbier richt zich ook voornamelijk op

belastingbetaler is vooral geïnteresseerd in doelmatig-

onderwijskundige inbedding en structuur. De inhoudelij-

heid: een ruim aanbod van specialisten van een goede

ke kwaliteit van zorg en de algemene competenties op

kwaliteit voor een redelijke prijs (ECRI-rapporten). Voor

het gebied van communicatie en organisatie krijgen min-

de opleidingsinstelling zijn patiënttevredenheid en pa-

der aandacht. Het ‘Etalageproject’ richt zich in eerste

tientveiligheid belangrijk en is deelname aan het opleiden

instantie op de vakinhoud, naast de onderwijskundige

vaak aantrekkelijk. De patiënt is geïnteresseerd in speci-

inbedding. Aandacht voor algemene competenties

alisten die vakinhoudelijk goed zijn, en vooral ook de al-

wordt erin niet benadrukt. Het project heeft een op com-

gemene competenties op communicatief, sociaal en lo-

petitie gebaseerde component van doelmatigheid van

gistiek terrein goed beheersen. De specialistenopleider

het leren in zich.

A

besluit staat los van de visitatie die een afdeling krijgt om Inleiding

vaardigheden met een hoge hoge kwaliteit van zorg,

Conclusies

waarbij zowel de algemene competenties op communi-

De huidige kwaliteitszorg binnen de specialistische ver-

catief, sociaal en logistiek terrein als de onderwijskundi-

volgopleidingen lijkt uit balans. De onderwijskundige in-

ge inbedding bij de opleiding van nut zijn om dat doel te

valshoek is stevig verankerd. De algemene competen-

bereiken. Onderwijskundigen richten zich op de onder-

ties op het gebied van communicatie en organisatie die

wijskundige inbedding en optimalisering van het leren

voor de patiënt zo van belang zijn, verdienen duidelijk

van de competenties in de opleidingsinstelling. Dat

meer aandacht. Het doelmatigheidsaspect zal ook ver-

draagt ook bij aan de doelmatigheid van de opleiding.

der moeten ontwikkelen. Het is belangrijk om alle ver-

Het doel van deze studie is te onderzoeken welke invals-

schillende invalshoeken voor kwaliteit van opleiden van

hoeken momenteel leidend zijn om de kwaliteit van spe-

medische specialisten te herkennen en in een juiste ba-

cialistenopleidingen te beoordelen en de discussie te

lans te gebruiken.

openen over de balans tussen deze invalshoeken. Trefwoorden: kwaliteitszorg specialistenopleiding Methode


Drie stukken die in 2010 leidend zijn voor de discussie over de kwaliteit van opleiden werden bestudeerd en


door de auteurs bediscussieerd. Ten eerste het wetge-

F. Scheele

vende kaderbesluit van het College Geneeskundige

Sint Lucas Andreas Ziekenhuis / VU medisch centrum

Specialismen. Ten tweede het rapport dat gericht is op

Jan Tooropstraat 164

de verbetering van kwaliteit van opleiden van de com-

1061 AE Amsterdam

missie Scherpbier dat in opdracht van VWS via het



is vooral geïnteresseerd in de overdracht van kennis en

CBOG (college beroepen en opleidingen gezondheidszorg) is gemaakt. Ten derde het projectplan van het ‘Etalageproject’ dat via BOLS ( een stichting van de Orde,

47


Rondetafelsessie Coschappen, bijbaantje, financiële status A9.1 De financiële status van coassistenten en de mogelijke invloed hiervan op de geneeskunde-opleiding

vinden coassistenten dat dit invloed heeft op hun opleiding en hun professionaliteit? Wanneer de huidige situatie beter in kaart is gebracht, kan men tevens zinnige uitspraken doen over de voorgestelde veranderingen.

Osei L, Universiteit Utrecht

Daarom heeft het LOCA een landelijke enquête opgezet

Boer I de, Universiteit Utrecht

die zich richt op de financiële situatie van coassistenten

Schoenmaker S, Universiteit Maastricht

en met de vraag of die in zekere mate invloed heeft op

Merrebach M, Universiteit Maastricht

de opleiding. De enquête werd verspreid in maart en

Zhou X, Universiteit Groningen

april 2010 onder alle geneeskunde faculteiten en had

Jong M de, Universiteit Leiden

een respons van ongeveer 1000 studenten.

Landelijk Overleg Co-Assistenten (LOCA)

Opzet Korte inleiding van het onderwerp en bespreking van de

Thema

resultaten van de enquête. Daarna een discussie om-

De huidige financiële situatie van coassistenten en de mo-

trent enkele stellingen, zoals:

gelijke invloed op de geneeskunde-opleiding. Gebaseerd

- Als coassistenten een bijbaantje hebben, komt dit

op een landelijke enquête door het LOCA in april 2010.

hun professionaliteit ten goede. - Een bijbaantje in de medische sector heeft een

Doel Het doel van het onderzoek is het in kaart brengen van de financiële status van coassistenten en hun mening over de invloed hiervan op hun opleiding. Verder willen we mogelijke knelpunten onder de aandacht brengen en mogelijke oplossingen hiervoor formuleren.

toegevoegde waarde voor de opleiding geneeskunde. - Coassistenten moeten gestimuleerd worden om een medisch bijbaantje te hebben in plaats van een niet-medisch bijbaantje. - Als coassistenten naast hun coschap gaan werken, gaat dit ten koste van de opleiding. - Als geneeskundestudenten beginnen met hun

Achtergrond

coschappen, moeten ze stoppen met hun bijbaantje.

Het is zeer waarschijnlijk dat de studie geneeskunde onder invloed van kabinetsplannen de komende jaren een

Doelgroep

paar grote veranderingen zal ondergaan. Er zijn op dit

Coassistenten, docenten, opleiders, onderwijskundigen.

moment plannen om de numerus fixus af te schaffen, waarbij artsen geacht worden mee te betalen aan hun

Maximum aantal deelnemers: 30-40

specialistenopleiding. Vanwege de economische crisis zijn er meerdere voorstellen voor bezuinigingen in het

Trefwoorden: coschappen, bijbaantje, financiële status

onderwijs. Een mogelijke maatregel zou het afschaffen

Wijze van presentatie: rondetafelsessie

van de studiefinanciering kunnen zijn. Er bestaat verder Congresboek 2010 | NVMO

al jaren een discussie over een mogelijke coschapver-


goeding, die er vooralsnog niet is voor coassistenten.

L. Osei

Tijdens de coschappen zijn de medische studenten vaak

Van Lieflandlaan 86

fulltime bezig in het ziekenhuis waardoor er niet veel tijd

3571 AE Utrecht

overblijft voor een bijbaan. Deze veranderingen beïn-


vloeden zeer waarschijnlijk de financiële situatie van de coassistenten. Als de studenten meer zelf moeten betalen, zullen zij meer moeten werken wat ten koste zou kunnen gaan van hun opleiding.Tot op heden is er weinig bekend over de financiële status van coassistenten. Hebben ze tijd om te werken naast hun coschappen? Was dit anders vóór de coschappen? Hebben zij bij-

48

baantjes, zo ja in welke sector en om welke redenen? En


Workshop Fringe A10.1 Mindfulness Mindfulness is met een gestage opmars bezig. Is het de uitgelezen methode om het leven anders te leren leven dan in de maalstroom van de alledaagse hectiek? Biedt mindfulness haar beoefenaren een houvast in tijden van stress? Sinds de publicaties van Kabat-Zinn zijn mindfulness en de toepassing ervan op tal van terreinen in een stroomversnelling terechtgekomen. De aandachtgerichte training die zich met deze naam tooit, richt zich in het algemeen op het leren omgaan met stress, pijn, vermoeidheid, negatief denken en piekeren. Wanneer dat nu juist de aandachtspunten zijn waar de deelnemers aan het NVMO Congres 2010 in geïnteresseerd zijn, voor henzelf of anderen, dan levert deze fringe workshop hen wellicht aanknopingspunten voor verdere ont-

A

wikkeling. Of wellicht is dit nu juist de uitgelezen weg voor kennismaking met een interessante en mogelijk nuttige trainingsvorm. Voor wie deze kans wil grijpen is deze workshop, die tweemaal zal worden aangeboden en zal worden geleid door een gekwalificeerd mindfulness-trainer, wellicht een mooie introductie. Benodigdheden: geen


Maximum aantal deelnemers: 25

49


Workshop Locaal opleidingsplan A11.1 Lokaal opleidingsplan: hoe maak ik dat?

Correspondentie-adres: S.J. van Luijk Bloemgracht 10

Luijk S van, VU medisch centrum

1015 TH Amsterdam

Rooyen C den, KNMG


Thema De wetenschappelijke verenigingen hebben hun opleidingsplannen geschreven en nu is de opleider met zijn groep aan zet om dit op praktische wijze in de dagelijkse praktijk te implementeren. Het uitwerken van een lokaal opleidingsplan helpt hierbij. Het is het communicatiemiddel tussen opleider, supervisor en aios wat waar geleerd wordt en wat men van elkaar mag verwachten. Daarnaast biedt het de visitatiecommissie inzicht in wat de opleiding te bieden heeft (en voldoet het daarmee aan de eisen?) Doel van de workshop Deelnemers krijgen praktische handvatten om aan de slag te gaan met hun eigen opleidingsplan. Daarmee wordt rekening gehouden met de variatie aan uitwerkingsmogelijkheden en de afstemming die op cluster/ regionaal niveau moet plaatsvinden. Doelgroep Opleiders en aios die hun eigen lokale opleidingsplan willen gaan uitwerken. Daarnaast onderwijskundigen die opleidingsgroepen hierin (gaan) ondersteunen. Opzet - Introductie op het onderwerp - Stapsgewijs met elkaar een lokaal opleidingsplan maken - Samenvatting en tips om aan de slag te gaan en te Congresboek 2010 | NVMO

blijven - Afronding Opbrengst Handvatten om zelf met het maken van een lokaal plan aan de slag te gaan, voorbeelden van anderen inclusief tips. Groepsgrootte: 20 tot 25 deelnemers Trefwoorden: locaal opleidingsplan Wijze van presentatie: workshop

50


Rondetafelsessie Fysische diagnostiek A12.1 Onderwijs in de fysische diagnostiek, rituele handeling of Evidence Based Medicine?

Doelgroep Medische opleiders & docenten, studenten, onderwijskundigen en opleidingscoördinatoren met belangstelling voor evidence based medicine en vaardigheidsonder-

NVMO Werkgroep

wijs.

Praktisch Medisch Onderwijs (PMO) Thema

Zoals gebruikelijk bij de sessies van de werkgroep PMO

In het raamplan van de opleiding tot arts van 2009 staat

wordt de bijeenkomst ingeleid met een voordracht over

omschreven dat een arts zo mogelijk al het beschikbare

locale ervaringen. De medische studenten Anneloes Huij-

wetenschappelijke bewijs juist moet kunnen interpreteren

gens en Marloes Derks zullen verslag doen van hun erva-

en betrekken bij het te volgen beleid. Medisch handelen

ringen bij de ontwikkeling van een onderzoek naar de

moet berusten op Evidence Based Medicine (EBM). Ge-

waarde van een fysische diagnostische test. Rob Dijcks,

durende hun opleiding moeten medisch studenten zich

huisarts en docent aan Skillslab vertelt van zijn ervaring bij

de vaardigheid tot kritische wetenschappelijk reflectie ei-

de invoering van EBFD in het neurologie vaardigheidson-

gen maken. In het medisch onderwijs aan de Universiteit

derwijs. Deelnemers aan deze bijeenkomst zullen worden

Maastricht wordt daartoe op diverse momenten in het on-

uitgenodigd om een stelling te formuleren over EBFD-on-

derwijs gelegenheid geboden. Het ontbreekt echter bij

derwijs en eigen voorbeelden en ervaringen mee te ne-

het vaardigheidsonderwijs in de fysische diagnostiek.

men om ter plekke te delen en te bespreken.

A

Opzet

Moet het daar wel een plaats hebben, en zo ja hoe dan? Algemeen NVMO werkgroep PMO Op het Skillslab van de Faculty of Health, Medicine &

De bijeenkomsten/workshops van de NVMO werkgroep

Lifesciences van de Universiteit Maastricht (FHML-UM)

PMO zijn bedoeld om van elkaar te leren door uitwisse-

leren de studenten vanaf jaar 1 t/m jaar 5 allerlei fysisch

ling van ervaringen over de Praktijk van het Medisch On-

diagnostische vaardigheden ter voorbereiding op de me-

derwijs. Doelgroep: medewerkers en studenten aan de

dische praktijk. Integratie van EBM in het vaardigheidson-

verschillende medische opleidingen. Elk jaar worden vijf

derwijs betekent dat studenten ook moeten leren wat de

bijeenkomsten georganiseerd waarvan één tijdens het

wetenschappelijke waarde van elk onderzoek is en hoe ze

NVMO-congres. De algemene werkwijze is: inleiding van

dat kunnen beoordelen. Dat is dus leren toepassen van

het onderwerp door een collega die de locale aanpak/

begrippen sensitiviteit, specificiteit, positief en negatief

ervaring/ontwikkeling en eventuele vraagstellingen be-

voorspellende waarde en likelihoodratio’s e.d. Maar ook

schrijft of laat ervaren. Hierna bespreking met uitwisse-

leren vergaren en beoordelen van wetenschappelijke in-

ling van locale ervaringen van elders door de aanwezige

formatie en hanteren van genoemde begrippen in de con-

deelnemers.

handeling. Hoe doe je dat, wanneer begin je daarmee, is

Trefwoorden: fysische diagnostiek, evidence based

dat niet teveel van het goede? Is deze extra leerstof niet


verwarrend, met extra onzekerheden? Moeten ze alle veelgebruikte testen wel leren ook als we weten dat ze


weinig betekenis hebben? Is het geen verspilde docent-

M. Verwijnen

tijd? Dit zijn het soort vragen die we in deze rondetafelbij-


eenkomst aan de orde willen stellen.

Postbus 616 6200 MD Maastricht

Doel Het doel van deze bijeenkomst is om visies en ervarin-



text van het gehele proces van diagnosestelling en be-

gen met onderwijs in Evidence Based Fysische Diagnostiek (EBFD) uit te wisselen en te bespreken om zo betrokkenen te inspireren bij de verdere ontwikkeling van het eigen vaardigheidsonderwijs.

51

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Abdijzaal | Sessie A13

Workshop Professionalism A13.1 Trends in the assessment of professionalism Papadakis M.A. University of California, San Francisco Ten tijde van het drukken van dit boek was er helaas geen tekst beschikbaar Trefwoorden: professionalism, assessment Wijze van presentatie: workshop


52

Donderdag 11 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 401 | Sessie A14 Workshop

Beoordelen portfolio A14.1 Beoordelen van portfolio’s NVMO Werkgroep Portfolio Thema In welke fase van het opleidingscontinuüm portfolio’s ook worden gebruikt; het is belangrijk om het subjectieve oordeel over het portfolio ‘hard’ en ‘verdedigbaar’ te maken. Hierbij is het van belang juist wel het kwalitatieve karakter van het portfolio te behouden. Aan de andere kant moet de gebruikte beoordelingsmethodiek goed te verantwoorden zijn. Maar hoe ziet een dergelijke methodiek eruit? Aan welke aspecten moet je denken? Welke valkuilen zijn er? Doel

A

Deelnemers in een kort tijdsbestek inzicht geven in maatregelen die getroffen kunnen worden om subjectieve beoordelingen van het portfolio robuust en hard te maken. Doelgroep Deze workshop is bedoeld voor iedereen die te maken heeft met het beoordelen van portfolio’s. Opzet Na een korte inleiding gaan de deelnemers een voorbeeldportfolio beoordelen aan de hand van een beoordelingslijst met criteria. Daarna wordt gezamenlijk nagedacht over welke maatregelen getroffen kunnen worden om deze subjectieve beoordeling hard (credible) en verdedigbaar (defensible) te maken. Tijdens de samenvattende afsluiting zal nadrukkelijk ook ingegaan worden op wat we nu weten over dit onderwerp vanuit het weten-

Maximaal aantal deelnemers: 25 deelnemers Trefwoorden: portfolio’s, toetsing Wijze van presentatie: workshop Correspondentie-adres: H. Dekker Werkgroep Portfolio


schappelijk onderzoek.

Tel: 050-3638684

53


Rondetafelsessie Toetsing, 2e taal en cultuur A15.1 Toetsing in een 2e taal en een andere cultuur

Correspondentie-adres: M.M. Verheggen Universiteit Maastricht

Verheggen MM, Universiteit Maastricht

Postbus 616

Boomars K, MUMC

6200 MD Maastricht

Kruithof M, Universiteit Maastricht


Majoor G, Universiteit Maastricht Verheule S, Universiteit Maastricht Bos N, UMC Groningen Trigt A, UMC Groningen Thema Toetsing in een 2e taal en een andere cultuur. Doel Informeren en uitwisselen van ervaringen op het gebied van onderwijs- en toetsactiviteiten bij internationale studenten in een curriculum binnen de gezondheidszorg. Doelgroep Voor docenten en studenten die betrokken zijn bij of geinteresseerd zijn in onderwijs en toetsing bij internationale studenten. Opzet Een korte inleiding zal door de Universiteit van Maastricht en de Universiteit van Groningen gegeven worden over hun ervaringen tot nu toe op het gebied van onderwijs- en toetsactiviteiten bij internationale studenten binnen de studie geneeskunde. Sinds 2007 hebben beide universiteiten te maken met een instroom van studenten uit Saoedie Arabie en verschillende landen binnen de EU in hun geneeskunde curriculum. Beide Universiteiten hebben een Engelstalige Bachelor opgericht en onderwijs en toetsing vinden bij deze studenten volledig plaats in het Engels. Het Congresboek 2010 | NVMO

onderwijzen en toetsen binnen een geneeskunde curriculum in de niet moedertaal bij studenten van verschillende afkomst en culturele achtergrond is een complexe, maar zeker ook uitdagende taak. Hierbij komen diverse aspecten aan bod, die thema gericht in subgroepen bediscussieerd zullen worden en vervolgens plenair teruggerapporteerd zullen worden. De sessie wordt afgesloten met een plenaire discussie en het opstellen van tips en tricks. Maximum aantal deelnemers: 30 Trefwoorden: toetsing, internationale studenten

54



Workshop CAT, trainingsplan A16.1 Critical Appraisal of a Topic; opmaat voor een trainingsplan op maat

Doelgroep docenten en opleiders van (para-)medische opleidingen, betrokken bij de Bachelor-, Master-, of specialisatiefase,

Brouwer CPM de, Gool CJAW van

die verantwoordelijk zijn voor de wetenschappelijke vor-


ming van geneeskunde studenten/basisartsen. Voorkennis voor deelname aan deze workshop betreft basale

Thema

kennis van epidemiologie en statistiek.

Wetenschappelijke vorming van studenten in de geneeskundeopleiding Maastricht wordt vormgegeven door mid-

Opzet workshop

del van twee rollen, namelijk die van kritische consument

Tijdens de workshop zal worden ingegaan op het format

van wetenschappelijke kennis enerzijds en die van produ-

CAT en hoe deze format te benutten in de eigen onderw-

cent van wetenschappelijke kennis anderzijds. Voor het

ijssetting. Het eindproduct van deze sessie is een alge-

aanleren van vaardigheden noodzakelijk voor de “consu-

meen trainingsplan, waarin keuzes met betrekking tot

mentenrol”, vormt Critical Appraisal of a Topic (CAT) een

methodologische onderwerpen, onderwijsvormen en te

zeer geschikt format. Hoe CAT getraind wordt en welke

trainen vaardigheden zijn gemaakt en geplaatst in de tijd.

vaardigheden daarbij aangeleerd worden loopt uiteen per Maximaal aantal deelnemers: 20 personen

A

medische faculteit. Aan de Universiteit Maastricht wordt CAT geïntroduceerd in jaar drie van de Bachelor Geneeskunde, omdat studenten vanaf jaar drie patiëntcontacten

Trefwoorden: CAT, trainingsplan

hebben. Gedurende het hele derde jaar worden in de

Wijze van presentatie: workshop

vorm van parallel onderwijs CAT trainingen aangeboden. Hierbij wordt studenten geleerd om:


- een goede patiëntpresentatie te schrijven

C.P.M. de Brouwer

- voor deze specifieke patiënt een beantwoordbare klini-


sche vraag te formuleren (binnen de domeinen diag-

P. Debyeplein 1

nostiek, prognostiek en therapie)

6229 HA Maastricht

- systematisch literatuur te zoeken aan de hand van een


gestructureerd stappenplan kritisch literatuur te lezen en de gevonden evidence te wegen voor deze specifieke patiënt een antwoord te formuleren op de gestelde klinische vraag welke onderbouwd wordt met het beste bewijs op dat moment voor handen. De methode en de daarbij gebruikte onderwijsvormen wordt in het basiscurriculum Geneeskunde in Maastricht, zijn beschreven in een zeer praktische trainingshandleiding, die de basis vormt van deze workshop. Doel het opzetten van een CAT-trainingsplan voor de eigen onderwijs- en/of opleidingssetting. Overwogen wordt om bij voldoende belangstelling, een tweedaagse trainde-trainer workshop te organiseren waarbij dit CAT-trai-


voor deze inleidende training zoals die aangeboden

ningsplan verder uitgewerkt wordt tot een training, die direct geïmplementeerd kan worden in de eigen onderwijs/opleidings-praktijk.

55

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 522 | Sessie B1

Wetenschappelijke paper Reflecteren B1.1 Ontwikkeling en validering van een beoordelingsinstrument voor het faciliteren van reflectief leren in kleine groepen

component laadden en niet-significant ladende items liet de instrumentstructuur en de interpretatie van de schalen intact. De uiteindelijke lijst verklaarde 44.3% van de variantie en had een hoge interne consistentie met alp-

Schaub-de Jong MA, Hanzehogeschool,

ha’s van 0.95 voor de totale lijst en 0.91,0.86 en 0.86

Schönrock-Adema J, UMC Groningen

voor de subschalen. In studie 2 vulden 501 studenten

Dekker H, UMC Groningen

(63%) de vragenlijst in. De OMG bevestigde de originele

Verkerk MA, UMC Groningen

structuur en verklaarde 53% van de variantie met alpha’s

Cohen-Schotanus J, UMC Groningen

van 0.96 voor de totale lijst en 0.94,0.90 en 0.90 voor de subschalen.

Probleemstelling Om professioneel gedrag te ontwikkelen moeten stu-

Discussie

denten kunnen reflecteren op ervaringen uit de profes-

De instrumentstructuur sluit aan bij onderwijskundige

sionele werkomgeving1. Een effectieve methode om te

leertheorieën die het belang van cognitieve, metacogni-

leren reflecteren is het participeren in kleine groepen

tieve en affectieve onderwijsleerfuncties benadrukken

waarin beroepservaringen systematisch geanalyseerd

voor leerprestaties van hoge kwaliteit. Tevens dekt het in-

worden in een veilig en vertrouwelijk leerklimaat.2 Om

strument die onderwijsaspecten die in de reflectielitera-

deze groepen optimaal te laten functioneren is het van

tuur worden aangemerkt als belangrijk voor het begelei-

belang dat de docentactiviteiten voor dergelijke groepen

den en stimuleren van reflectieve processen, maar die

goed vervuld worden. De vraag is welke docentactivitei-

nog niet eerder zo werden gecombineerd. De gevonden

ten van belang zijn om reflectie in kleine groepen te sti-

structuur biedt daarmee een theoretisch kader voor on-

muleren, als basis voor een evaluatieinstrument.

derzoek en praktijk van onderwijs in reflectie. De repliceerbaarheid van de vragenlijststructuur, de aansluiting bij

Methode

leertheorieën en dekking van onderwijsaspecten belang-

Op basis van literatuur en praktijkervaringen werd een ini-

rijk voor onderwijs in reflectie ondersteunen de validiteit

tiële lijst van 241 docentactiviteiten samengesteld, bij-

van het instrument ter beoordeling van docentactiviteiten.

voorbeeld: helpt de student bij het concretiseren of bij het in perspectief zetten van een ervaring. De coauteurs be-

Referenties

oordeelden de items op relevantie (face-validity), hetgeen

1

oordeeld op relevantie door docenten professionalisering

2

Schaub-de Jong MA, Cohen-Schotanus J, Dekker H,

(N=17), hetgeen de lijst tot 47 items reduceerde. Het in-

Verkerk MA. The role of peer meetings for professional

strument werd in twee opeenvolgende studies gevali-

development in health science education: a qualitative

deerd. In studie 1 beoordeelden geneeskunde- en logo-

analysis of reflective essays. Adv Health Sci Educ

pediestudenten (N=463) hun docenten. De interne

2008 [E-publication ahead of print].


structuur van de vragenlijst werd onderzocht met Principale Componenten Analyse (PCA) met varimax rotatie. In

Trefwoorden: reflectief leren; kleine groepen

studie 2 beoordeelden geneeskunde-, tandheelkunde- en


logopediestudenten (N= 501) hun docenten. Met confirmatoire factor analyse (OMG) werd de gevonden instru-


mentstructuur uit studie 1 geverifieerd.

Drs. M.A. Schaub- de Jong Hanzehogeschool Academie voor gezondheidsstudies

Resultaten

afdeling logopedie

In studie 1 vulden 463 studenten (68%) de vragenlijst in.

Eyssoniusplein 18

De PCA leverde drie componenten op –bevorderen van

9714 CE Groningen

zelfinzicht, stimuleren van zelfstandig leren en creëren


van een veilig klimaat – die 41.7% van de variantie ver-

56

Stern DT (2006) Measuring Medical professionalism. Oxford University Press.

de lijst tot 80 items reduceerde. Deze items werden be-

klaarden. Verwijdering van items die op meer dan 1

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 522 | Sessie B1 Wetenschappelijke paper

B1.2 Helpt groepsintervisie klinische docenten met reflecteren op studentenfeedback?

Resultaten In totaal participeerden 54 klinische docenten in dit onderzoek. Van de groep toegewezen aan verwerkings-

Boerboom TBB, Universiteit Utrecht

strategie 1 leverden uiteindelijk 23 docenten hun reflec-

Dolmans DHJM, Universiteit Maastricht

tieverslag in. Van de groep die verwerkingsstrategie 2

Jaarsma ADC, Universiteit Utrecht

toegewezen had gekregen leverden 19 docenten, na de

Scherpbier AJJA, Universiteit Maastricht

groepsintervisie, hun reflectieverslag in. Van beide groe-

Beukelen P van, Universiteit Utrecht

pen kwamen respectievelijk 35% (verwerkingsstrategie 1) en 74% (verwerkingsstrategie 2) van de docenten tot een

Probleemstelling

kritische reflectie. In deze verslagen werd het effect van

In veel instituten worden studentenevaluaties of feed-

het eigen handelen in de context van de onderwijskliniek

backrapporten gebruikt om klinische docenten van feed-

geplaatst. De docenten die verwerkingsstrategie 2 toe-

back te voorzien met als doel hun onderwijseffectiviteit te

gewezen hadden gekregen ontwikkelden bovendien in

optimaliseren. Uit literatuur blijkt dat het louter terugkop-

hun reflectie concretere gedragsalternatieven. Discussie

derwijspraktijk (Sargeant et al., 2006). De organisatie van

De verwerkingsstrategie waarbij ook een groepsintervi-

intervisie wordt genoemd als een factor die het gebruik

sie werd aangeboden blijkt een duidelijke meerwaarde te

van feedback positief kan beïnvloeden, evenals zelfevalu-

hebben. Deze aanpak leidt niet alleen tot kritischer re-

aties door docenten en schriftelijke reflecties. Het gebruik

flectie, ook de gedragsalternatieven die uit de reflectie

van deze verwerkingsstrategieën kan docenten mogelijk

volgen zijn concreter. Een kanttekening bij dit onderzoek

helpen bij het vertalen van feedback naar gedragsveran-

is dat alleen geanalyseerd is wat docenten van plan zijn

dering. Het doel van deze studie was het op kwalitatieve

te gaan veranderen en dat nog geen concrete effectme-

wijze in kaart brengen van de invloed van twee verschil-

tingen zijn uitgevoerd. Verder onderzoek is nodig, bij-

lende verwerkingsstrategieën op de diepte en concreet-

voorbeeld door na te gaan of de activiteiten resulteren in

heid van de reflectie volgend op studentenfeedback.

positievere studentenevaluaties.

Methode

Literatuurverwijzing

Alle 76 klinische docenten van de Faculteit Diergenees-

Hatton N & Smith D (1995). Reflection in teacher

kunde te Utrecht waarover middels een gevalideerd in-

education: Towards definition and implementation.

strument betrouwbare studentenfeedback was verza-

Teaching and Teacher Education, Vol. 11 No. 1.

meld werden uitgenodigd om te participeren. Elke docent

pp.33-49

kreeg een feedbackrapport met daarin de studentevalu-

Sargeant J, Mann K, Sinclair D, Vleuten C van der, &

aties. Voordat dit werd toegestuurd werd de docent ge-

Metsemakers J (2006). Understanding the influence of

vraagd een zelfevaluatie in te vullen. Nadat de feedback

emotions and reflection upon multi-source feedback

was toegestuurd werd de docent uitgenodigd een reflec-

acceptance and use. Advances in Health Sciences

tieverslag te schrijven (verwerkingsstrategie 1). Aan de

Education, Vol. 13 No.3, pp.275-288

helft van de docenten werd bovendien een groepsintervisie sessie, voorafgaand aan het reflectieverslag, aan-

Trefwoorden: reflecteren; groepsintervisie; klinische

geboden (verwerkingsstrategie 2). De reflectieverslagen

docenten

werden vervolgens door twee auteurs geanalyseerd vol-


gens een systematiek beschreven door Hatton & Smith (1995). Hierin wordt o.a. een onderscheid gemaakt tus-


sen beschrijvende reflecties en kritische reflecties. Ook

T.B.B. Boerboom

werd de concretisering van de in de reflectiecyclus be-

Universiteit Utrecht Faculteit Diergeneeskunde

schreven gedragsalternatieven gescoord.

Yalelaan 1


kritische reflectie en daarmee tot verbetering van de on-

B

pelen van een feedbackrapport niet automatisch leidt tot

3584 CL Utrecht E-mail: [email protected]

57


Promovendi lezing B1.3 Effectieve docentprofessionalisering: wat kan onderzoek ons leren?

Correspondentie-adres: M.J. Min-Leliveld LUMC / ICLON

Lelieveld MJ

Wassenaarseweg 62A

Universiteit Leiden

2333 AL Leiden Kamernummer B413

Door de snelle ontwikkelingen in de geneeskunde, de veranderende samenleving, de ontwikkelingen in de ICT en de toetsing wordt van docenten in het geneeskunde onderwijs steeds nieuwe vaardigheden en kennis gevraagd. Via docentprofessionalisering kunnen docenten worden ondersteund om zich verder te ontwikkelen als docent. Maar hoe kun je deze docentprofessionalisering zo opzetten dat de kwaliteit en effectiviteit goed is? “Een dag cursus en dan moet alles duidelijk zijn”, is niet altijd de beste manier. In mijn onderzoek worden 16 kenmerken van effectieve professionalisering genoemd, die door de literatuur, docenten en experts zijn geselecteerd als belangrijk voor docentprofessionalisering bij medische docenten. Deze kenmerken zijn gebruikt om de twee daagse Trainthe-Trainer, zoals deze gehouden wordt op het LUMC aan te passen. In het nieuwe programma, dat meer dan 5 maanden duurder, werd er na het twee daagse programma veel aandacht besteed aan het geven en krijgen van feedback. Naast drie aanvullende korte bijeenkomsten was er ook de mogelijkheid om een webseminar te volgen. De 10 docenten, die deelnamen aan het programma gaven aan dat zij zich meer bewust waren geworden van hun rol als docent en dat hun feedback was verbeterd. Zij gaven ook aan dat zij hun gedrag als docent hadden aangepast. Congresboek 2010 | NVMO

De aangepaste cursus, die de 16 kenmerken van effectieve docentprofessionalisering integreert, lijkt dus succesvol geweest om docenten nieuwe vaardigheden te leren. In de promovendilezing zal ik meer vertellen over de 16 kenmerken van effectieve docentprofessionalisering en het aangepaste programma. Uiteraard is er ook veel ruimte voor uw vragen. Trefwoorden: docentprofessionalisering Wijze van presentatie: promovendi lezing

58



Paper Patiëntveiligheid B2.1 Kunnen bachelorstudenten geneeskunde op een eenvoudige manier gesensibiliseerd worden voor patiëntveiligheid?

Het gemiddelde was 1.57 in jaar 2 tegenover 0.73 in jaar 1. Bovendien is het percentage studenten dat incidenten rapporteert significant hoger in jaar 2: 68.57% tegenover 41.43% (in jaar 1). Het percentage studenten dat meerdere

Vandersteen M, Mierlo J van, Hellings J, Schaaf T

incidenten rapporteert, is eveneens beduidend gestegen

van der

(37.88% tegenover 13.89%) De meeste incidenten die

Universiteit Hasselt

werden gerapporteerd waren in beide jaren van het type ‘clinical process/procedure’: 56.9% in jaar 1 en 68.2% in

Achtergrond

jaar 2. In jaar 1 konden de gerapporteerde incidenten wor-

Daar de studenten geneeskunde van vandaag, de art-

den ingedeeld in 7 van de 13 categorieën van de ICPS, in

sen van morgen zijn, is het belangrijk om vroeg in de

jaar 2 in 10 van de 13 categorieën. Figuur 1 geeft een over-

opleiding kennis van patiëntveiligheid in het medisch

zicht van de verdeling tussen de verschillende categorieën

curriculum te implementeren (Sanders et al, 2007, WHO,

in de beide jaren.

2008). Deze kennis zou een veranderde attitude en een hogere meldingsbereidheid in de latere beroepsuitoefe-

Besluit

ning tot gevolg moeten hebben.Dit onderzoek gaat het

Deze resultaten duiden er op dat bewustmaking van pa-

effect na van één introductieles over patiëntveiligheid op

tiëntveiligheidsproblematiek van bachelor studenten ge-

de frequentie van incidentrapportering in verpleegstage-

neeskunde een effect heeft op het spontaan rapporteren

verslagen van tweedejaarsstudenten geneeskunde.

van incidenten. Deze bewustmaking kan mogelijks op

B

een eenvoudige manier gebeuren: een hoorcollege van 1 Methode

uur over het onderwerp had reeds een significant effect.

De geneeskundestudenten van de UHasselt lopen een verpleegstage van 2 weken in het tweede bachelorjaar.

Fig. 1: De verdeling van de incidenten over de verschillende

De beoordeling van de stage gebeurt onder meer aan de

ICPS categorieën.

hand van een reflectieverslag. In jaar 1 (2007-2008) werden alle spontane meldingen van incidenten die te maken hebben met patiëntveiligheid, in de reflectierapporten van de toenmalige cohorte (n=70) geregistreerd en geanalyseerd. Voorbeelden hiervan zijn medicatie- en steriliteitsfouten, valincidenten en onvolledige dossiers. In jaar 2 (2008-2009) van de studie kregen de toenmalige tweedejaarsstudenten geneeskunde (n=70) een introductieles over patiëntveiligheid, twee weken voor de aanvang van de verpleegstage. Spontane meldingen van incidenanalyseerd en vergeleken met de meldingen in jaar 1. De gerapporteerde incidenten van zowel jaar 1 als jaar 2 werden geklasseerd volgens de ICPS-taxonomie van de WHO (WHO 2009). Deze taxonomie onderscheidt dertien categorieën van incidenten (figuur 1). Deze indeling

Trefwoorden: patientveiligheid ; bachelor-studenten

gebeurde door twee getrainde en onafhankelijke onder-


zoekers. De intercodeurbetrouwbaarheid werd berekend met behulp van Krippendorff’s alpha. Alpha was


0.85 voor jaar 1 en 0.94 voor jaar 2.

M. Vandersteen


ten in de reflectierapporten werden geregistreerd, ge-

Universiteit Hasselt Resultaten

Agoralaan Gebouw D

De tweede groep rapporteerde significant meer incidenten

3590 Diepenbeek, België

dan de eerste groep: 110 in jaar 2 tegenover 51 in jaar 1.


59

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 525 | Sessie B2 Paper

B2.2 Het gebruik van vignetten om patiëntveiligheidsattittudes te meten.

variabelen. Bij de situationele variabelen is het type incident de belangrijkste voorspeller met odds ratios tot 40. Bij de vraag of de respondenten een incident zouden

Vandersteen M, Mierlo J van, Schrooten W, Schaaf

melden blijkt bijvoorbeeld dat zowel het type fout als het

T van der

al dan niet zelf uitvoeren van de handeling een signifi-


cante invloed heeft, de eventuele aanwezigheid van getuigen echter niet.Zo zijn respondenten weinig geneigd

Probleemstelling

om een no-harm incident te melden.

De perceptie van en de houding tegenover patiëntveilig-

Deze resultaten suggereren dat de vignetten een gevoe-

heid is moeilijk meetbaar bij (bachelor)studenten ge-

lig meetinstrument zijn.

neeskunde die weinig klinische ervaring hebben Discussie Methode

Dit onderzoek toont aan dat de attitude en de perceptie

In deze studie werden vignetten1,2 ontwikkeld en getest.

t.o.v. patiëntveiligheid (reeds bij relatief jonge studenten)

Een vignet maakt gebruik van een realistische casus met

met deze methode meetbaar zijn en dat de nuances tus-

een aantal variabelen. Binnen een vignet wordt telkens

1

sen de vignetten significante verschillen geven over de

variabele gewijzigd. Er ontstaan zodanig een aantal ge-

situationele variabelen. De resultaten van dergelijk vig-

lijkaardige situaties die telkens slechts in 1 aspect ver-

netonderzoek kunnen een leidraad vormen bij het inte-

schillen. Voor dit onderzoek werden 8 casussen ontwor-

greren van het thema patiëntveiligheid in zowel een me-

pen: 4 verpleegkundige en 4 medische. Deze casussen

disch als een verpleegkundig curriculum door het

zijn gebaseerd op de verschillende stages die de stu-

detecteren van bepaalde pijnpunten in de houding en

denten lopen en de kennis die zij hebben.

het gedrag van de studenten.

De situationele variabelen binnen de vignetten waren:

[1] Wallander L 25 years of factorial surveys in socio-

zelf gedaan/niet zelf gedaan, getuigen/geen getuigen,

logy: A review. Social Science Research.

type incident: near-miss/no harm/harm.3 Binnen elke ca-

2009;38:505-520.

sus zijn er theoretisch twaalf mogelijke situaties, maar

[2] Ludwick R, Zeller RA The factorial survey: An

omdat de combinatie‘geen getuigen’ en ‘niet zelf ge-

experimental method to replicate real world

daan’ onmogelijk is, zijn het er de facto negen. Dit on-

problems. Nurs Res. 2001;50:129-133.

derzoek wilde de attitudes meten m.b.t. het erkennen,

[3] Kessels-Habraken M, Schaaf T van der, Jonge J de,

bespreken en melden van medische fouten. In elk vignet

Rutte C Defining near misses: Towards asharpened

werden de volgende ja/neen vragen gesteld (afhankelijke

definition based on empirical data about error

variabelen):

handling processes. Social Science & Medicine,

- Is het wel of niet een medische fout?

2010; 1301-1308.

- Zou je het bespreken met je collega? Congresboek 2010 | NVMO

- Zou je het bespreken met je hiërarchisch hogere?

Trefwoorden: patientveiligheidsvignetten

- Zou je het wel of niet melden in het meldsysteem van


het ziekenhuis? - Zou je het bespreken met de patiënt?


De vragenlijsten werden na een college uitgedeeld aan

M. Vandersteen

derdejaarsstudenten geneeskunde.


Per afhankelijke variabele werd een meervoudige logisti-

Agoralaan Gebouw D

sche regressie uitgevoerd.

3590 Diepenbeek, België E-mail: [email protected]

Resultaten De responsgraad is 98% (n=67). De regressievergelijkingen geven aan dat de verschillende situationele variabe-

60

len een rol spelen binnen de variantie van de afhankelijke

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Lamoraalzaal | Sessie B3

Symposium Visitatie nieuwe stijl B3.1 Visiteren en implementeren gaan hand in hand

2 “Visiteren en implementeren gaan hand in hand” Tijdens dit gedeelte wordt ingegaan op de visitatie van de opleidingsinrichtingen en opleiders. Een compe-

KNMG

tentiegerichte opleiding betekent ook een meer competentiegerichte manier van visiteren. De gemoderni-

Thema

seerde opleiding zal qua structuur, proces en uitkomst

De vervolgopleidingen voor aios zijn in de afgelopen jaren

meer op basis van onderbouwing worden getoetst. De

gemoderniseerd. De opleidingsplannen zijn nu gereed en

vraag “waaruit blijkt iets’ staat daarin centraal. Het in-

de regelgeving (kader- en specifieke besluiten) is rond. Op-

zichtelijk maken voor de aandacht voor zorg voor

leiders vertalen de landelijke plannen naar hun lokale situ-

kwaliteit van de opleiding zal onderdeel gaan uitmaken

atie en gaan deze stap voor stap implementeren. Bent en

van de visitatie anno 2011. Tijdens dit symposium

voelt u zich als opleider (en supervisoren) daar voldoende in

wordt u hierover geïnformeerd. Opleiders die in de af-

toegerust? Het eerste deel van het symposium zal hieraan

gelopen periode met de nieuwe wijze van visiteren er-

aandacht besteden. In het tweede gedeelte staat de visita-

varing hebben opgedaan zullen dit met u delen. U

tie anno 2011 centraal: hoe gaat dit in zijn werking en wat

krijgt tips ter voorbereiding van uw eigen visitatie.

betekent dit voor de diverse betrokkenen? Trefwoorden: visitatie nieuwe stijl Doel


betrokkenen bij het opleiden van aios van gedachten te

In oktober kunt u meer informatie over deze symposia

wisselen over het trainingsaanbod mbt het verwerven

vinden op de website www.knmg.nl/modernisering.nl

B

Het doel van de symposia is om met u als opleider en

van didactische kennis en vaardigheden. Aansluitend hierop zal de nieuwe aanpak van visiteren worden gepresenteerd. Voor wie? De doelgroep is opleiders, stafleden/docenten van alle vervolgopleidingen en opleidingsinstituten, AIOS, leden Centrale OpleidingsCommissies en anderen die betrokken zijn bij de modernisering en visitatie van de vervolgopleidingen. Toelichting op de symposia: 1 Didactische scholing van opleiders en opleidingsgroep: een achilleshiel voor het implementeren van de bod voor opleiders en leden van opleidingsteams zo goed mogelijk kan voorzien in het verwerven van de didactische kennis en vaardigheden die van de opleider en opleidingsgroep verwacht worden in gemoderniseerde en geprofessionaliseerde vervolgopleidingen. Wat heeft prioriteit en wat kan wachten? Waar hebben opleiders zelf behoefte aan en wat is noodzakelijk om de beoogde vernieuwingen kwalitatief goed gestalte te geven? De voorzitter van de KNMG Projectgroep Op-


modernisering!? De vraag rijst hoe het trainingsaan-

leidersProfessionalisering (POP), prof.dr. Edith ter Braak zal met u hierover op interactieve wijze van gedachten wisselen.

61


Paper Feedback B4.1 Het gebruik van feedback in het persoonlijk actie plan van huisartsopleiders Es JM van, Visser MRM, Wieringa-de Waard M

Als onderwerp voor hun pap geven opleiders prioriteit

AMC

aan werken aan hun wetenschappelijk handelen, het hebben van een ordentelijke praktijkvoering en het han-

Probleemstelling

teren van een deugdelijk registratiesysteem.

De opleiding van artsen in opleiding tot specialist (aios) huisartsgeneeskunde vindt voor een groot deel plaats

Conclusies

onder supervisie van huisartsopleiders. Borging van de

Op groepsniveau geven opleiders prioriteit aan die feed-

kwaliteit van de opleider gebeurt op diverse manieren.

back waarover overeenstemming is; wetenschappelijk

Ondanks deze inspanningen blijft het moeilijk om zicht te

handelen en ordentelijke praktijkvoering. Echter voor de

houden op de kwaliteit van opleiders. Contacten met

opleiders die zich niet door hun zelfbeoordeling en/of die

stafleden zijn fragmentarisch en door het een op een op-

van de aios laten leiden bij het opstellen van verbeter-

leidingsmodel worden opleiders gemiddeld door één

plannen zou het wellicht interessant zijn om te kijken of

aios per jaar geëvalueerd. Dit gebeurt met een evaluatie-

een staflid de “directed self-assessment”nog verder kan

formulier met 29 items waarbij de aios drie verbeterpun-

faciliteren. Bijvoorbeeld door in gesprek te gaan met op-

ten kunnen aangeven voor de opleider.

leiders over de prioritering in hun keuze van de plannen in verhouding tot de hun zelfbeoordeling en de evalua-

Feedback vanuit deze evaluatie moet dus optimaal wor-

ties van de aios.

den gebruikt. Daarom hebben we gekozen voor het concept “directed self-assessment”(1) Onze hypothese is

Referenties

dat feedback van aios die in overeenstemming is met de

(1) Sargeant J, Mann K, van d, V, Metsemakers J.

zelfbeoordeling van opleiders prioriteit krijgt als verbeter-

‘Directed’ self-assessment: practice and feedback

doel.

within a social context. J Contin Educ Health Prof 2008;28(1):47-54.

Methode Alle 1e jaars opleiders is gevraagd een persoonlijk actie

Trefwoorden: feedback; huisartsopleiding

plan (pap) te maken en hiervoor de evaluaties van de


laatste vier aios te gebruiken, aangevuld met een van


tevoren ingevulde zelfbeoordelingvragenlijst. Deze bevat


de 29 items die in de aios evaluatie staan.

J.M. van Es

Vervolgens is er gekeken naar de relatie tussen de geko-

AMC/UvA

zen onderwerpen voor de pap’s, de zelfbeoordeling en

Meibergdreef 15

de evaluaties. Bij de evaluaties is naast de scores op de

1105 AZ Amsterdam

29 items ook gekeken naar de verbeterpunten.


Resultaten Op groepsniveau beoordelen opleiders zichzelf het minst op wetenschappelijk handelen, het hebben van een adequate bibliotheek en de sturing van de patiëntenstroom ten bate van de opleiding van de aios. Aios geven de laagste scores voor coachen bij het structureren van aios leerproces, het in de opleiding gangbare consultvoeringsmodel toepassen en wetenschappelijk handelen. Uit de verbeterpunten zijn dit: adequaat feedback geven, persoonlijk functioneren en een ordentelijke prak-

62

tijkvoering hebben.

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 530 | Sessie B4 Paper

B4.2 Systematic Evaluation of Teaching Qualities (SETQ) - de onderliggende vragenlijsten van het systeem tonen goede psychometrische kwaliteiten voor het evalueren van stafleden Gynaecologie en Obstetrie

als stafleden, met correlatie coëfficiënten variërend van

Leeuw RM van der, AMC/UvA

Conclusie

Lombarts MJMH, AMC/UvA

De studie vond aanwijzingen dat de twee instrumenten

Arah OA, UCLA

van het SETQ systeem als betrouwbaar en valide gezien

Heineman MJ, AMC/UvA

kunnen worden bij minimaal vier evaluaties. SETQ biedt

0.322 tot 0.647 (P<0.01). Vier tot zes evaluaties van assistenten zijn nodig om tot een betrouwbaar oordeel te komen van de kwaliteit van individuele stafleden van obstetrie en gynaecologie.

stafleden obstetrie en gynaecologie de mogelijkheid om Probleemstelling

hun individueel functioneren als opleider te verbeteren.

Zelfs ervaren artsen kunnen zich ‘een student’ voelen in hun rol als opleider. Zij zijn voor een belangrijk deel ver-

Referenties

antwoordelijk voor de kwaliteit van de toekomstige art-

1 Lombarts KM, Bucx MJ, Arah OA. Development of a

sen zonder dat zij zelf opgeleid zijn als docent. Als we de

system for the evaluation of the teaching qualities of

kwaliteit van opleiders kunnen meten op een valide en

anesthesiology faculty. Anesthesiology 2009

betrouwbare wijze, kunnen we opleiders faciliteren in het

Oct;111(4):709-16.

studie hebben we gekeken naar de kwaliteit van de vra-

Trefwoorden: SETQ ; evaluatie staf

genlijsten waarmee stafleden Gynaecologie en Obstetrie


B

optimaliseren van hun opleidingsvaardigheden. In deze

feedback krijgen op hun individueel functioneren. Correspondentie-adres: Methode

R.M. van der Leeuw

De eerder ontwikkelde SETQ-vragenlijsten (evaluatie

AMC/UvA

door assistenten en een zelfevaluatie) bestaan beide uit

Meibergdreef 15

26 items en twee globale oordelen. (1) Er deden 77 as-

1105 AZ Amsterdam

sistenten en 114 stafleden uit twee academische en ze-


ven opleidingsziekenhuizen mee aan de SETQ studie. Om de psychometrische kwaliteiten van beide lijsten te onderzoeken hebben we exploratieve factor analyse, inter-item correlatie, betrouwbaarheid coëfficiënt alpha en inter-scale correlaties gebruikt. We hebben samengestelde schalen vergeleken met twee globale oordelen. ingevuld om tot een betrouwbaar oordeel te komen werd ook berekend. Resultaten 66 assistenten (85.7% respons) en 99 stafleden (86.8% respons) namen deel aan SETQ. Assistenten hebben in het totaal 613 evaluaties ingevuld. De 26 items clusterde in vijf factoren (Cronbach’s alpha assistenten en stafleden): feedback aan assistenten (0.87 en 0.86), oplei-


Het aantal evaluaties dat door assistenten moet worden

dingsklimaat (0.86 en 0.75), bejegening (0.89 en 0.81), toetsing (0.87 en 0.79) en communicatie over leerdoelen (0.90 en 0.82). Alle samengestelde schalen correleerde positief met de globale oordelen voor zowel assistenten

63

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 530 | Sessie B4 Papers

B4.3 EFFECT* in de praktijk: AIOS geven hun supervisoren feedback

opleidt en wordt men geconfronteerd met aspecten van het opleiden waar men zelf niet gelijk aan gedacht zou hebben. De workshop voorafgaand aan de gesprekken

Fluit CRMG, Bolhuis S, Grol R, Laan R, Wensing M

was eveneens nuttig. De gegevens zijn nu alleen aan de

UMC St Radboud

individuele supervisoren teruggekoppeld. Het delen van de gegevens met elkaar zou nuttig zijn om meer inzicht

Probleemstelling

te krijgen in elkaars functioneren.

Medische vervolgopleidingen vinden grotendeels plaats op de werkplek. Evaluatie van de opleider/supervisor

Discussie

door AIOS kan inzicht bieden in zijn/haar kwaliteiten als

De eerste resultaten van deze studie laten zien dat de dia-

opleider. Hiervoor is de EFFECT vragenlijst ontwikkeld,

loog tussen AIOS en supervisoren bij de evaluatie klinisch

bestaande uit 7 domeinen met in totaal 65 items, die

opleiders en supervisoren als een belangrijk onderdeel

wordt ingevuld door de AIOS en de supervisor zelf. Te-

wordt ervaren. De komende periode worden de overige

rugkoppeling van de gegevens vindt plaats in de vorm

groepen geinterviewd. In een vervolgstudie zal worden

van een dialoog tussen AIOS en de supervisor/opleider.

onderzocht óf en zo ja, op welke wijze de dialoog kan

Uit de literatuur komt naar voren dat dit de effectiviteit

worden vormgegeven als er maar een of twee aios op een

van de feedback bevordert.1 In deze studie is onder-

afdeling zijn en er van anonimiteit geen sprake kan zijn.

zocht hoe supervisoren en AIOS de evaluatie met EFFECT en de feedbackgesprekken hebben ervaren.

1. Nicol, DJ & Macfarlane-Dick, D (2006). Formative assessment and self-regulated learning: A model

Methode

and seven principles of good feedback practice.

In dit onderzoek participeerden 3 afdelingen die met EF-

Studies in Higher Education, 31(2), 199-218

FECT hun supervisoren hebben geevalueerd: psychiatrie en kindergeneeskunde van het UMC St Radboud en

*EFFECT = Evaluation and Feedback For Effective

Longziekten van het Jeroen Bosch ziekenhuis. Vooraf-

Clinical Teaching

gaand aan de feedbackgesprekken is een workshop gegeven voor aios en supervisoren waarin verwachtingen

Trefwoorden: EFFECT; Feedback AIOS

zijn uitgewisseld en gedragsregels zijn vastgelegd. De


gesprekken zijn door de AIOS met een externe deskundige voorbereid. De gesprekken duurden een half uur.


Hierbij was een externe deskundige aanwezig die het

C.R.M.G. Fluit

proces bewaakte en aan het eind een samenvatting van

UMC St Radboud

sterke en verbeterpunten en voorgenomen acties maak-

Postbus 9101

te. Na afloop van de feedbackgesprekken hebben fo-

6500 HB Nijmegen

cusgroepinterviews plaatsgevonden bij supervisoren en



aios. Inmiddels zijn 3 focusgroepinterviews gehouden met supervisoren, overige interviews vinden in juni en juli plaats. Resultaten Supervisoren (n= 13) vonden het gesprek met AIOS prettig en constructief. Het mag zeker niet ontbreken in de totale procedure: de data krijgen meer betekenis en AIOS geven nuttige tips en suggesties. De aanwezigheid van een derde onafhankelijke persoon zorgt ervoor dat men niet in bestaande patronen van communicatie vervalt. Door het zelf invullen van de vragenlijst wordt men

64

gedwongen meer expliciet na te denken over hoe men

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 530 | Sessie B4 Papers

B4.4 Scan medische vervolgopleidingen

moet worden om de modernisering te laten slagen. Op basis hiervan kunnen de opleiders eenvoudiger een

Leede BJA de, Kerckhoffs A, Beaufort AJ de

implementatieplan voor de modernisering ontwikkelen.

LUMC Tevens geven de resultaten de mogelijkheid om een pasProbleemstelling

send bij- en nascholingaanbod op het gebied van oplei-

De modernisering van de vervolgopleidingen brengt veel

dersprofessionalisering aan te ontwikkelen voor de OOR.

veranderingen met zich mee. Opleiders en AIOS worden geconfronteerd met opleidingsplannen, kaderbesluiten

Literatuur

en kwaliteitsnormen. Hoe zorg je ervoor dat AIOS en op-

Scherpbier AJJA Eindrapportage Projectgroep

leiders het overzicht houden? In het LUMC is op grond

kwaliteitsindicatoren (2009) CBOG

van deze vraag een systeem ontwikkeld om op een effi-

Centraal College Medische Specialismen (2009).

ciënte manier overzicht te krijgen op alle regels en ver-

Kaderbesluit CCMS 2011.

plichtingen. Trefwoorden: Medische vervolgopleidingen: scan Methode


In deze presentatie lichten we kort toe hoe de scan is ontwikkeld en hoe dit instrument middels een semige-

Figuur 1

structureerde interviewmethode ingezet is in het LUMC

B

en andere opleidingsziekenhuizen in de OOR en welke resultaten dit heeft opgeleverd. Resultaten Bij de analyse van de documenten kwamen we tot 8 groepen hoofdactoren die een belangrijk rol toebedeeld hebben gekregen in het opleiden van medisch specialisten in een OOR. Vervolgens zijn alle opleidingsactiviteiten op een rijtje gezet wat resulteerde in ruim 150 verschillende opleidings-


activiteiten. Deze opleidingsactiviteiten zijn vervolgens ge-

B.J.A. de Leede

groepeerd in 12 activiteitenclusters: Vaardigheidsonderwijs,

LUMC

Discipline overstijgend onderwijs, wetenschap en onder-

Afdeling DOO

wijs, professionalisering, beoordelingsinstrumenten, oplei-

Postbus 9600

dingsplan, opleidingsklimaat, modernisering, evaluatie

2300 RC Leiden

opleiding, kwaliteitsbewaking opleiding, organisatie, rand-

E-mail adres: [email protected]

te delen bij de actoren die voor de realisatie van die opleidingsactiviteit verantwoordelijk zijn ontstond een matrix, die voor de actoren inzichtelijk maakt wat er van hen verwacht wordt. De matrix werd vervolgens door genomen gescoord met opleider en AIOS middels een semigestructureerd interview. Per opleiding ontstaat een overzicht waarin gescoord staat in hoeverre opleidingsactiviteiten al/ dan niet gerealiseerd zijn.


voorwaarden. Door de activiteiten te clusteren en daarna in

Conclusie De scan is een efficiënte methode om inzichtelijk te maken wat er binnen een opleiding en ziekenhuisbreed al op orde is en wat er nog ontwikkeld en/ of geïmplementeerd

65


Posters Co-assistentschappen, feedback B5.1 Het dashboard van het digitaal competentiegericht portfolio; de AIOS en de opleider aan de stuurknuppel

niveau van de verworven kennis en kunde de AIOS bevoegd en bekwaam kan worden verklaard voor het betreffende medische handeling; de AIOS is “EPA ready”. Na een finale beoordeling door een lid van de opleidersgroep dat

Geelkerken RH, Medisch Spectrum Twente

de AIOS de kennis, kunde en gedrag vertoond dat hij de

Hamming JF, LUMC

medische handeling zelfstandig zou kunnen uitvoeren (D

Borel Rinkes IHM, UMC Utrecht

niveau) wordt de “EPA bevestigd”.

Bergsma S, Medical School Twente Resultaat Probleemstelling

het dashboard van het DCPF heelkunde wordt samenge-

In het kader van de modernisering medische vervolgop-

steld uit de vele formatieve en summatieve gestructureer-

leidingen is het opleidingsplan SCHERP geschreven. In

de observaties van kennis, kunde en gedrag . De uitkom-

44 themata, omvattende de gehele chirurgie, wordt het

sten van al deze gegevens worden middels transparante

gewenste niveau van de kennis en kunde van de patho-

algoritmes toegewezen aan competenties en themata. De

fysiologie, de diagnostiek, het behandelplan en de vaar-

groei in kennis, kunde en gedrag wordt binnen het DCPF

digheden beschreven. De uitdaging voor de AIOS en de

getoetst aan het gewenste niveau zoals beschreven bin-

opleiders binnen dit competentiesturend multi-locatie

nen SCHERP. Deze toetsing cumuleert in de Smileyma-

curriculum is om de groei in kennis, kunde en gedrag per

trix, het dashboard van elke individuele AIOS. Het dash-

competentie en per thema zichtbaar te maken zodat de

board geeft aan waar in de opleiding moet worden

opleidersgroep aan het einde van de opleiding onder-

bijgestuurd en geeft de mogelijkheid om dit oordeel tot op

bouwd kan verklaren dat de betreffend AIOS een reflec-

het niveau van de individuele observaties en eventueel

tieve professional is die voldoet aan de algemene com-

met landelijke referenties te onderbouwen.

petenties van een chirurg en de AIOS zich de kennis en kunde eigen heeft gemaakt in het gekozen differentiatie-

Discussie

gebied conform de eisen gesteld in SCHERP. Het conci-

Het dashboard van het DCPF-heelkunde geeft gestruc-

lium chirurgicum stelt dat een competentiegericht digi-

tureerd inzicht in de vorderingen van de AIOS binnen

taal portfolio (DCPF) een randvoorwaarde is voor het

SCHERP. Het is het startdocument voor het voortgangs-

realiseren van bovenstaande uitdaging.

gesprek en de jaarlijkse geschiktheidbeoordelingen. Met het dashboard zitten AIOS en opleider aan de stuur-

Methode

knuppel van het individuele opleidingsplan.

De supervisoren observeren de AIOS op de werkvloer en leggen deze observaties formatief vast in een Korte Praktijk

Trefwoorden: digitaal portfolio

Beoordeling (KPB; patiënt of niet patiënt gebonden) of in


een Objective Structured Assessment of Technical Skills


(OSATS). Voor deze gestructureerde beoordelingen zijn er

Correspondentie- adres:

twee schalen geïntroduceerd; de gemodificeerde schaal

R.H. Geelkerken

ten Cate waarin de supervisor aangeeft of de AIOS onder-,

Medisch Spectrum Twente

op-, of boven verwacht niveau voor de fase van de

Postbus 50000

opleiding functioneert en de schaal “rollen medisch

7500 KA Enschede

handelen”waarbij de rollen oplopen van A (assisterende rol)


tot uiteindelijk E (superviserende rol). De KPB’s worden per thema en per competentie weergegeven in de competentiematrix. De OSATS worden weergeven in de verrichtingenstaat. Indien de AIOS van mening is dat hij de kennis en kunde beheerst om een bepaalde keyprocedure zelfstandig uit te voeren dan kan de AIOS een “Entrustable Professional Activity (EPA) beoordeling aanvragen. De opleider

66

bevestigd dat op basis van het in het portfolio vastgelegde

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 531 | Sessie B5 Poster

B5.2 Wat heb je zojuist geleerd? Een onderzoek naar de leerpunten die studenten zelf rapporteren na een module over het brengen van slecht nieuws

zullen op het NVMO congres voor het eerst bekend worden gemaakt. De door studenten opgegeven leerpunten zullen in thema’s gecategoriseerd zijn en overzichtelijk naast de leerdoelen worden gepresenteerd op de poster. Verschillen tussen de groepen worden uitgelicht.

Croix A de la, Levels MWM, Bonke B Erasmus MC

Implicaties voor de praktijk De handleiding voor docenten kan aangepast worden

Probleemstelling

n.a.v. de resultaten, om zo grotere uniformiteit in het do-

Dit jaar is aan het Erasmus MC voor het eerst vaardig-

cententeam te bereiken en alle punten te behandelen die

heidsonderwijs over het slechtnieuwsgesprek in jaar 2

door studenten leerzaam gevonden worden. We ver-

gegeven. De leerdoelen van het onderwijs zijn gebaseerd

wachten een optimale mix te kunnen maken tussen ener-

op meerdere referenties1-3 en richten zich zowel op de

zijds de theoretische en psychologisch belangrijke ingre-

voorbereidingsfase (bv zorg voor een stille ruimte), tijdens

dienten voor het onderwijs in slecht nieuws gesprekken

het gesprek (bv laat stiltes vallen) en na afloop van het

en anderzijds de aanknopingspunten die aanstaaande

gesprek (bv nieuwe afspraak maken). We wilden weten

artsen belangrijk vinden. Deze studie toont aan dat een

wat studenten van dit onderwijs leerden en we willen de

simpele vraag (‘Wat heb je geleerd van deze les?’) kan

les optimaal laten aansluiten op soortgelijk reeds be-

leiden tot nuttige informatie voor het onderwijs.

staand onderwijs in jaar 3 en 4. Onze vragen waren: (‘self-reported learning outcome’)? - Hoe verhouden deze leerpunten zich tot de beoogde leerdoelen (‘intended learning outcome’)? - Rapporteren studenten uit verschillende groepen verschillende leerpunten?

Referenties

B

- Wat rapporteren de studenten zelf als leerpunt

1 Breaking Bad News. Gregg K Van de Kieft, Am Fam Physician 2001 Dec 15;64 (12): 1975-1979 2 Breaking bad news: explaining cancer diagnosis and prognosis. Maguire GP. Med. J. Aust. 1999 20; 171 (6): 288-9 3 Breaking bad news: consensus guidelines for medical

Methode en opzet

practitioners. Girgis A, Sanson-Fisher RW. Clin Oncol

In het Erasmus MC is de les ‘Slecht Nieuws’ aan 14 ver-

J 1995; 13: 2449-2456

schillende 2e jaarsgroepen (306 studenten) gegeven in

4 www.groundedtheory.com

oktober 2009, door verschillende docentkoppels, allen bestaand uit een arts en een medisch psycholoog. Tij-

Trefwoorden: slechtnieuwsgesprek, co-schappen

dens de 2 uur durende les werden video’s bekeken


Deze video werd op verschillende momenten stopgezet


voor bespreking. Daarnaast werden er onderling rollen-

A. de la Croix

spellen gedaan waarin studenten een arts, patiënt of

Erasmus MC

echtgeno(o)t(e) speelden. Aan het einde van deze les

Afdeling Medische Psychologie en Psychotherapie,

werd aan alle studenten gevraagd wat ze van deze les

Kamer: GK-1246

geleerd hadden over het brengen van slecht nieuws te

Postbus 2040

noteren (minimaal 1, maximaal 5 punten). Deze leer-

3000 CA Rotterdam

punten werden thematisch geanalyseerd met behulp


van Softwarepakket Atlas.ti, waarbij de werkwijze gebaseerd is op de Grounded Theory4.


waarin artsen slecht nieuws aan patiënten vertelden.

Resultaten Omdat ten tijde van het inleveren van dit abstract nog niet alle resultaten verwerkt zijn, kunnen hier nog geen concrete resultaten neergezet worden. De resultaten

67


B5.3 Feedback vragen: veilig? Een onderzoek naar het feedbackklimaat in de coschappen

Er worden diverse methoden gebruikt bij het beantwoorden van deze vragen: analyse van het feedbackinstrument (ingevulde formulieren in het ‘feedbackzakboekje’), schriftelijke vragenlijsten voor coassistenten en monde-

Jousma F, Meeuwen AM van, Kooten F van

linge evaluatie met coassistenten.

Erasmus MC Opzet Probleemstelling

Voor elk coschap worden bovengenoemde centrale vra-

Al enkele jaren worden coassistenten van het Erasmus MC

gen voor veiligheid gemeten (verloop, beleving, frequen-

gestimuleerd om schriftelijk feedback te vragen tijdens alle

tie, en tevredenheid). Per discipline zal het verschil voor

coschappen. Het gaat hierbij om ontwikkelingsgerichte

en na de herziening geanalyseerd worden.

feedback, dus coassistenten vragen feedback over sterke én zwakke kanten in hun functioneren. Het proces van

Resultaten/ ervaringen

feedback geven is in 2009 geëvalueerd en begin 2010

Het onderzoek wordt uitgevoerd in 2010. Resultaten ge-

heeft revisie plaatsgevonden. De revisie heeft zich groten-

ven informatie over het verschil voor en na de herziening.

deels gericht op het bevorderen van een veilig feedback-

Uit de resultaten komt een gemiddelde “veiligheidsfac-

klimaat. De belangrijkste maatregelen uit de revisie zijn:

tor”, de gemiddelde score van de coschappen op feed-

- feedback zoveel mogelijk scheiden van summatieve be-

backveiligheid. Coschappen die beneden gemiddeld sco-

oordeling

ren, worden gestimuleerd om de veiligheid te verhogen.

- voorbereidende feedbacktraining voor coassistenten

Uitgangspunt is dat de feedbackveiligheid een cruciale

- stimuleren van observatie voorafgaand aan feedback

factor is in het bouwen aan de kwaliteit en effectiviteit van

- stimuleren van ‘veilige’ feedback: objectief geformuleerd,

het feedbacksysteem in de coschappen. Zolang deze vei-

gedoseerd, onder vier ogen, niet op de persoon, e.d.

ligheid voor coassistenten niet op orde is, zal steeds in-

- communicatieplan voor groot draagvlak en bekendheid

spanning nodig zijn om de veiligheid te bevorderen.

feedbacksystematiek De maatregelen zijn voortgekomen uit evaluatieonder-

Implicaties voor de praktijk

zoek van het oude feedbacksysteem, literatuuronder-

De veiligheid van de leeromgeving voor de coassistenten

zoek en een pilotstudie waarin coassistenten het nieuwe

is niet alleen een belangrijk onderwerp, het is ook niet

instrument hebben uitgetest. De hypothese is dat het na

eenvoudig bespreekbaar te maken. Door breed te me-

de revisie veiliger is voor coassistenten om ontwikkelings-

ten wordt openheid gestimuleerd.

gerichte feedback te vragen. Trefwoorden: feedback coschappen De onderzoeksvraag is:


- Is het feedbackklimaat in de beleving van de coassistenten veiliger geworden? Congresboek 2010 | NVMO

- Zo ja, resulteert dit in meer feedback verzoeken en een grotere tevredenheid?

F. Jousma Erasmus MC Postbus 2040

Methode

3000 CA Rotterdam

Het aspect veiligheid wordt zowel op objectieve indica-


toren als op subjectieve beleving van de coassistenten onderzocht, waarbij de centrale vragen zijn: - Verloopt het feedbackproces zoals bedoeld en afgesproken? - Beleven coassistenten de omgeving als veiliger? - Vragen coassistenten meer feedback? - Is de tevredenheid van coassistenten over het vragen

68

Correspondentieadres:

van feedback toegenomen?


B5.4 Interactief multimediapakket: meerwaarde voor het aanleren van consultatievaardigheden?

evalueerd aan de hand van een 23 itemvragenlijst (5-punten Likertschaal) en twee open items voor inhoudelijke en technische opmerkingen. Het programma werd positief geëvalueerd door de studenten. Het doorlopen

Aper GI, Reniers J, Haeck K, Koole S, Derese A

van de consultatiecasussen helpt hen de structuur van

Universiteit Gent

het consult in te oefenen waarbij het onmiddellijk ontvangen van feedback zeer waardevol wordt bevonden.

Achtergrond Binnen de UGent worden de huidige trainingen in con-


sultvoering éénmaal per jaar gegeven aan studenten 4e,

De opmerkingen van de studenten worden meegeno-

5e en 6e jaar geneeskunde. Studenten oefenen in

men ter verbetering van het programma. De studenten

groepjes van drie studenten, met simulatiepatiënt (SIP)

geven bijvoorbeeld aan dat drie casussen op één voor-

en onder supervisie van een arts. Het aanleren van deze

middag teveel is of dat bepaalde vragen voor hen niet

complexe vaardigheid vraagt echter meer dan één trai-

voldoende duidelijk waren. Naar de toekomst toe lijkt het

ning per jaar. Bij gebrek aan meer docenttijd wordt on-

doorlopen van dit programma ons een goede voorberei-

derzocht of er andere werkvormen mogelijk zijn? Kan

ding op de live trainingen in consultvoering.

een interactief multimediapakket een alternatief vormen bij het aanleren van consultatievaardigheden?

Literatuur

Methode/opzet

and action. A social cognitive theory. Prentice-Hall

Er werd een interactieve webomgeving ontwikkeld waar-

Englewood Cliffs, NJ

binnen de studenten verschillende dimensies van con-

B

(1) Bandura A (1986). Social foundations of thought

(2) Mayer RE & Moreno R (2002). Animation as an Aid

sultvoering kunnen inoefenen. De studenten doorlopen

to Multimedia Learning. Educational Psychology

online en op individuele basis drie consultaties waarbij de

Review 14 (1).

interactie tussen arts en patiënt in beeld komt. Daarbij hebben de studenten oog voor enerzijds inhoudelijke ele-

Trefwoorden: multimedia : consultvaardigheden

menten van het consult. Bijvoorbeeld: de volledigheid van


welke diagnose kom je? Anderzijds wordt er ook gefocust


op het communicatieve luik: de manier waarop de arts

G.I. Aper

met de patiënt omgaat. Het gericht bekijken van deze

Universiteit Gent

filmfragmenten geeft de studenten de mogelijkheid om te

De Pintelaan 185

leren door observatie(1). Via open vragen worden de stu-

UZ 3K3

denten aangezet om bewust te zoeken naar fouten die de

9000 Gent België

arts maakt, naar wat hij vergeet te doen en naar wat hij


beter zou kunnen doen. Bij elke vraag is er een invulbox waarbinnen studenten hun antwoord neertypen. Zodra studenten verder gaan wordt dit antwoord opgeslagen en krijgen zij onmiddellijk feedback. De opbouw van de interactieve webomgeving baseert zich op de cognitieve multimediatheorie en bijhorende ontwerpprincipes (multimediaprincipe, spatial contiguity, temporal contiguity, coherentieprincipe en redundantieprincipe) (2).


de anamnese, welke onderzoeken zou je uitvoeren?, tot

Ervaringen/ evaluatie 64 studenten doorliepen op één voormiddag de interactieve website waarbij de audio via een individuele headphone beschikbaar was. Nadien werd deze werkvorm ge-

69


E-learning B6.1 De introductie van blended learning voor collegedocenten

vraag. Docenten geven aan dat de combinatie van contactonderwijs met de e-module het meeste rendement oplevert. Samen met collega’s het traject doorlopen cre-

Elswijk L van, Jacobs JCG, Bleijendaal REF

eert daarbij externe motivatie, en een enthousiasmeren-

IOO / VU medisch centrum

de contactpersoon heeft eveneens meerwaarde.

Probleemstelling

Discussie

Colleges vormen een substantieel onderdeel in het stu-

Het blended learning traject zal worden voortgezet. Om

dentgecentreerde curriculum VUmc-compas. Er zijn veel

te voorkomen dat het traject als te vrijblijvend wordt er-

collegegevers, maar de hoeveelheid colleges varieert

varen is een centrale rol weggelegd voor een coördinator

per docent. Docentprofessionalisering vindt het belang-

(vanuit docentprofessionalisering) die op een actieve en

rijk dat de tijdsinvestering in onderwijs en onderwijsprak-

enthousiasmerende wijze contacten legt en onderhoudt.

tijk met elkaar in verhouding zijn, ook voor docenten die

Tevens is de coördinator in staat om observaties uit te

een beperkt aantal colleges verzorgen. Om hieraan te-

voeren, de theorie met de praktijk te verbinden en kan

gemoet te komen is een blended learning traject ontwik-

hij/zij de e-module actueel houden.

keld, bestaande uit een elektronische module gekoppeld aan een observatie met feedback en/of training.

Trefwoorden: blended learning; collegedocenten Wijze van presentatie: poster

Methode De e-learning module in blackboard stelt de docent in


staat om na het invullen van een zelfevaluatie, zelfstan-

Drs. L. van Elswijk

dig een tiental onderwerpen te doorlopen. Bijvoorbeeld:

VU medisch centrum

activeren van studenten en motiveren. Per onderwerp

Instituut voor onderwijs en opleiden

treft de docent een theoretische onderbouwing, tips en

gebouw BS 7, A-114

literatuur evenals audiovisuele ondersteuning zoals vi-

Postbus 7057 1

deo-opnamen van collega-docenten. Het andere deel

1007 MB Amsterdam

van het blended learning traject bestaat uit contactmo-


menten: (1) Observatie en feedback (door een collega, onderwijskundige en/of studenten), gecombineerd met (2) een individuele of groepsgewijze nabespreking. Daarbij (3) een cursus theatervaardigheden, bestaande uit 3 bijeenkomsten met maximaal 8 deelnemers. Evaluatie In totaal hebben nu 24 docenten het blended learning Congresboek 2010 | NVMO

traject doorlopen. De e-module is door 13 docenten gedeeltelijk tot volledig doorlopen, 8 docenten hebben de cursus Theatervaardigheden afgerond. 15 Docenten hebben daarnaast door observatie gewerkt aan het verbeteren van hun vaardigheden. De docenten hebben het traject over het algemeen als positief ervaren, vooral de adviezen vanuit de observaties en de cursus theatervaardigheden zijn positief geëvalueerd. Docenten hebben een voorkeur hebben voor het in kaart brengen van hun leerbehoefte door middel van observatie in plaats van zelf-evaluatie. Sterke punten van de e-module vindt men de toepasbaarheid op een zelfgekozen tijdstip en

70

de afwisseling in onderwerpen, aansluitend bij de leer-


B6.2 Webcast, een vorm van E-learning voor huisartsen om discussie punten in de zorg te behandelen

handelen indien gewenst aanpassen. Uit de analyse van de toetsvragen wordt duidelijk hoe op dit moment de stand van zaken is, ten aanzien van de diagnostiek en behandeling van hartfalen in de eerste lijn én wat op dit

Jonkers-Jacobi FA, Ballieux M

moment door huisartsen wordt doorverwezen naar de

NHG

2e lijn. Ook zal geanalyseerd worden of er na het bekijken van de webcast een verschuiving is, om de diagnos-

Probleemstelling

tiek en behandeling van patiënten met hartfalen meer in

Nascholing is een van de methodes om richtlijnen te im-

de eerste lijn te laten plaatsvinden. Deze uitkomsten zul-

plementeren. Het Nederlands Huisartsen Genootschap

len na de zomer bekend zijn

(NHG) maakt daartoe onder andere nascholingsmateriaal voor huisartsen en medewerkers in de huisartsen-

Discussie

praktijk. Punten in de zorg, waar nog geen duidelijk be-

De webcast hartfalen lijkt een goede methode van na-

leid voor is, zijn soms lastig in de nascholing te integreren.

scholing om discussie punten in de zorg aan de orde te

Om discussiepunten toch onder de aandacht te brengen

stellen. Door de punten van verschillende kanten te be-

bij huisartsen maakt het NHG sinds twee jaar, naast ‘tra-

lichten kan het huisartsen helpen hun mening te vormen

ditionele’ internet nascholing, gebruik van webcasts. De

en mogelijk hun handelen in de toekomst aan te passen.

webcast is een nascholing in de vorm van een documentaire, afgewisseld met toetsvragen.

Trefwoorden: webcast; E-learning; huisartsen

B

Wijze van presentatie: poster Methode De meest recent ontwikkelde webcast van het NHG gaat


over de zorg rond hartfalen en zal vlak voor de zomer

F.A. Jonkers-Jacobi

aan de huisartsen gratis ter beschikking worden gesteld.

Nederlands Huisartsen Genootschap

In Nederland worden patiënten met hartfalen behandeld

Mercatorlaan 1200

in zowel de eerste als de tweede lijn. Om de kosten voor

3528 BL Utrecht

de groeiende groep chronische patiënten zo laag moge-


lijk te houden is er vanuit de politiek een voorkeur voor behandeling in de eerste lijn. Dit moet natuurlijk wel kwalitatief goede zorg zijn. In deze webcast worden de mogelijkheden van diagnostiek en behandeling in de eerste en tweede lijn bediscussieerd door de betrokken disciplines zoals huisartsen, cardiologen en hartfalenverpleegkundigen.Tussen de filmfragmenten door,worden toetsen. Door de uitkomsten van deze toetsvragen te analyseren worden de huidige handelswijze en meningen van de huisartsen duidelijk. Resultaten De webcast lijkt een geschikt medium om, naast het implementeren van wetenschappelijke richtlijnen, bepaalde discussiepunten in de diagnostiek of behandeling te behandelen. In tegenstelling tot de traditionele manier van


vragen gesteld, om datgene wat gepresenteerd is te

nascholing hoeft niet altijd ‘het goede antwoord’ gegeven te worden, maar kunnen diverse disciplines hun standpunt over het onderwerp toelichten. De kijker kan hier vervolgens zijn eigen conclusies uit trekken en zijn

71


B6.3 Online nascholing door het Nederlands Huisartsen Genootschap. Welke opvattingen hebben huisartsen over e-learning programma’s en de digitale leeromgeving?

Resultaten Begin 2010 waren in totaal meer dan 4100 evaluaties van de verschillende internetprogramma’s binnengekomen. Op het congres zullen de resultaten van deze evaluaties en het vervolgonderzoek gepresenteerd worden

Hugenholtz M, Ballieux M

en de implicaties daarvan voor de praktijk.

Nederlands Huisartsen Genootschap Literatuur Probleemstelling

1

. Carrol C, Booth A, Papaioannou D, Sutton A, Wong

Het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) maakt al

R. UK health-care professionals’experience of on-line

14 jaar individuele nascholingsprogramma’s voor huisart-

learning techniques: a systematic review of qualitative

sen in de vorm van boekjes. In 2007 is gestart met de

data. J Contin Educ Health Prof. 2009; 29(4): 235-41

ontwikkeling van online nascholing. Hierin worden de mogelijkheden van internet zo goed mogelijk benut. De pro-

Trefwoorden: e-learning huisartsen

gramma’s bevatten audio- en videomateriaal en het on-


derwijs heeft een meer interactief karakter. Uit onderzoek blijkt dat het succes van e-learning programma’s voor ge-


zondheidszorgprofessionals onder andere afhangt van de

M. Hugenholtz

mate waarin de cursist de leeromgeving als prettig ervaart1.

Nederlands Huisartsen Genootschap

Onderwijskundige aspecten die volgens de literatuur po-

Postbus 3231

sitief bijdragen aan deze leerervaring zijn: een goede pre-

3502 GE Utrecht

sentatie en ontwerp van de cursus, flexibiliteit van het


programma, communicatie met medecursisten, technische en inhoudelijke ondersteuning en het testen van kennis tijdens het programma. Over de opvattingen van Nederlandse huisartsen met betrekking tot e-learning en de digitale leeromgeving is weinig bekend. Het NHG wil inzicht verkrijgen in de ervaringen die de gebruikers van de online nascholingsproducten hebben opgedaan. Is de leeromgeving aantrekkelijk voor de cursisten? In hoeverre voldoen de producten aan de wensen en verwachtingen die huisartsen hebben met betrekking tot individuele nascholing en e-learning? Daarbij is het interessant om te onderzoeken of in de opvattingen van Nederlandse huisartsen de zelfde thema’s zijn terug te vinden als in de inCongresboek 2010 | NVMO

ternationale literatuur over dit onderwerp. Methode Alle internetprogramma’s bevatten een kort evaluatieformulier, dat de cursisten aan het eind van het programma invullen. Op basis van de thema’s, die uit deze evaluaties naar voren komen, wordt een online vragenlijst ontwikkeld voor alle huisartsen, die aan één van de dertien internetprogramma’s van het NHG hebben deelgenomen. De uitkomsten van dit vragenlijstonderzoek zullen worden getoetst in een focusgroep.

72


B6.4 Fast Track Training met simulatie en e-learning: de oplossing voor arbeidsmarktproblematiek bij anesthesie medewerkers

werkbegeleiding. Er wordt opgeleid voor een startbekwaamheid conform de CZO normen. Resultaten en discussie

Woert JNH van der, Oppers MAC, Mensink EJBM

Het curriculum en de lesmaterialen zijn binnen enkele

UMC St Radboud

maanden ontwikkeld dan wel (cultureel ) vertaald. De eerste lichting studenten is momenteel bezig aan de training. In Canada haalt 80-85% de eindstreep, in Neder-

In meerdere regio’s in Nederland zijn te weinig anesthe-

land wordt hier ook van uit gegaan (in plaats van 30% of

sie medewerkers ten opzichte van de vraag op de ar-

meer uitval in de reguliere opleidingen). De methode

beidsmarkt. In umc St Radboud is gekozen dit aan te

slaat duidelijk aan. Na het overwinnen van de eerste

pakken via zij-instromers (Duitse Anäshesiepflegen) en

koudwatervrees wordt goed gewerkt in de ELO en simu-

een Fast Track Training (26 weken). Uit de intake assess-

laties. Cursisten maken rappe vorderingen en zijn en-

ment werd duidelijk dat het kennis- en vaardigheden ni-

thousiast en ontwikkelen naast zelfvertrouwen een kriti-

veau van de Anästhesiepflegen doorgaans overeen

sche geest. Zij zijn gewend om feedback te geven en

komt met het gewenste niveau in Nederland, of zelfs be-

ontvangen. Ook de zittende medewerkers raken meer

ter is. Wat betreft zelfstandig werken, communicatie en

en meer geïnteresseerd voor deze vorm van opleiden.

teamvaardigheden is echter een duidelijke deficiëntie.

Naast de fast-track training wordt overwogen deze sys-

Hierin spelen culturele verschillen een grote rol (1 op 1

tematiek tevens in te zetten voor de reguliere opleiding

relatie met anesthesioloog, 1-tafel systeem). Teneinde

en in het kader van life long learning.

B

Probleemstelling

zo min mogelijk extra OK capaciteit te claimen en werkbegeleiders op de OK te ontzien moest de training meer

Trefwoorden: simulatie en e-learning anaesthesie

als gebruikelijk buiten de OK plaatsvinden; het gebruik


van simulaties en e-learning lag daarom voor de hand. Correspondentie-adres: Methode

J.N.H. van der Woert

In het Michener institute (Toronto, Canada) bestond

UMC St Radboud

reeds ervaring met een zij instroom programma van een

Postbus 9101

half jaar, waarin simulatie en e-learning wordt gebruikt.

6500 HB Nijmegen

Na enkele werkbezoeken bleek dat zowel arbeidsmarkt-


problematiek als oplossingsrichting gelijkluidend zijn. Derhalve werd besloten tot strategische samenwerking bij de curriculumontwikkeling, ontwikkeling van lesmateriaal en uitwisseling van ervaringen. In het onderwijsprocentraal. De e-learning omgeving wordt ingezet voor casusgerichte on-line simulaties, het aanbieden van inhoudelijk studiemateriaal en een bibliotheek, het (samen werken) aan opdrachten, het plaatsen van videobeelden van de simulaties en het geven en ontvangen van feedback hier op. De simulaties zijn niet louter gericht op technische vaardigheden; er is juist extra aandacht voor zelfstandigheid van werken, communicatie en teamvaardigheden (waar mogelijk samen met de aios). Men komt


gramma staat elke week een anesthesiologisch thema

aldus goed voorbereid aan bij klinische plaatsing, waar de werkbegeleiders reeds klaarstaan. Verder bevat de Fast Track training een taalcursus, een cultuur cursus, kennis van het Nederlands zorgstelsel en een cursus

73


E-learning B7.1 Join Club Confabula! Pleidooi voor multidisciplinaire weblogs

- Tussen 1 en 15 april 2010: 152 (waarvan 15 via Blackboard). Studenten reageren gedurende het hele jaar op de be-

Gosselink MJ

richten. Ze gaan in discussie en sturen ook tips. Ze gaan

LUMC

ook in op gecombineerd psychiatrisch-somatische berichten. Ze refereren dan aan eerder verworven somati-

Introductie

sche kennis, die zij nu koppelen aan psychiatrie. Een

Weblogs zijn platforms op internet met berichten over

aantal voorbeelden worden gepresenteerd.

diverse onderwerpen. Ook over medische onderwerpen, geschreven door (para)medici of patiënten. Een medicus

Discussie

die actuele berichten op een weblog schrijft, houdt vaak

Een definitieve conclusie kan niet worden getrokken. Ge-

actief nieuwe informatie rond zijn vak bij*. De ‘bloggen-

durende het onderwijsblok psychiatrie werd de psychiatri-

de’ medicus die ook docent is, kan medisch studenten

sche blog meer bezocht (door studenten). Hoeveel stu-

als doelgroep kiezen voor zijn berichten. ClubConfabula.

denten de weblog exact bezoeken is niet te achterhalen.

blogspot.com is een weblog voor medisch studenten,

Een feit is dat een weblog studenten gelegenheid biedt bij

opgericht door een docerend psychiater. Berichten gaan

een vakgebied betrokken te zijn. Het is een overweging

over actualiteiten, media- en boekentips, evenementen,

waard om met verschillende medisch specialismen 1

etc. De weblog staat los van ‘verplichte leerstof’.

multidisciplinaire weblog op te richten, welke het gehele jaar actief is. De weblog-berichten kunnen worden gericht

Doel is de student:

op de leerstof die actueel in het curriculum behandeld

- Te interesseren voor en op de hoogte te houden van

wordt. Het kan bijdragen aan bewustzijn van de student

nieuwe ontwikkelingen in de psychiatrie (in brede zin);

dat zowel zijn studie als ‘de medische wereld’ niet be-

- Bewust te maken van de verwevenheid van psychiatrie

staan uit geheel los van elkaar afgegrensde specialismen

met andere medisch specialismen door veelvuldig te be-

en dat disciplines verweven zijn.

richten over de interactie tussen somatiek en psychiatrie. *Medisch Contact 2008;63(10):424-7. Doel Deze presentatie heeft als doel collegae te inspireren tot

Trefwoorden: weblogs psychiatrie

de opzet van (multidisciplinaire) weblogs voor medisch


studenten. Correspondentie-adres:


Beschrijving

M.J. Gosselink

Clubconfabula (CC) is in 2007 opgericht. Middels trac-

LUMC

king systeem Google Analytics wordt bezoekfrequentie

Albinusdreef 2

en gebruikersprofiel bijgehouden. Van 8 tot 31 maart

2333 ZA Leiden

2010 draaide het onderwijsblok psychiatrie. Op Black-


board stond een link naar CC. Retrospectief is gekeken naar het bezoekersprofiel gedurende het onderwijsblok. Resultaat Tussen 2007 en 1 juli 2010 had CC gemiddeld 200 lezers per dag. Hiervan lazen dagelijks gemiddeld 30 personen CC via de serviceprovider van het LUMC. Gemiddeld lezersaantal per dag: - Tussen 1 en 7 maart 2010: 146. - Tussen 8 en 31 maart 2010: 185. Per dag lazen 87 personen CC via de serviceprovider van het LUMC en

74

175 maal werd CC bezocht via de link op Blackboard.


B7.2 Computerondersteund Onderwijs - gericht versus facultatief.

Resultaat Gedurende het onderwijsblok werkten 248 studenten met de computermodules. Pieken van gebruik vielen

Gosselink MJ, Man AJM de

tussen 14.00-17.00 en 19.00-22.30 uur. Tussen 01.00

LUMC

uur en 6.00 uur werden de modules nauwelijks gebruikt. 1 De WG waaraan videoannotaties gekoppeld waren,

Doel

werden gevolgd door 190 resp. 197 studenten. Hier-

In kaart brengen hoe studenten de computermodules in

van maakte 55% resp. 52% tevoren de aan de WG

het onderwijsblok psychiatrie gebruiken.

gekoppelde gerichte videoannotaties. Het piekmoment van bekijken, viel steeds 1-2 dagen vóór aan-

Introductie

vang van een WG. De week vóór het tentamen werden

Het 3 jaars onderwijsblok psychiatrie duurt 3 weken.

de modules door een kleine groep nogmaals bekeken.

In dit blok worden 5 computermodules aangeboden.

2 MQ1 werd door 75 studenten gespeeld. In totaal werd

e

hij 127 maal gespeeld, met een piek vlak voor het tentamen.

1 Drie ‘video-annotaties’. Dit is een online zelfstudieop-

3 MQ2 werd door 190 studenten gespeeld en in totaal

dracht met vragen bij videofragmenten. Bij het werk-

809 maal. Gebruik was gedurende het blok dagelijks,

groeponderwijs wordt verwacht dat de student tevo-

maar er was een enorme piek in het gebruik vlak voor

ren deze opdracht maakt. De resultaten worden in de

het tentamen.

werkgroep (WG) besproken

4 De Tombola werd door 183 studenten gespeeld; in

B

Gerichte opdrachten:

totaal 383 maal, egaal verdeeld over het beloop van Facultatief

het blok. Gemiddeld bekeek een student 14 filmpjes.

2 ‘Miljonair Quiz’ (MQ1): quiz over psychiatrische terminologie (vooral voor 2e jaars)

Studenten kwamen regelmatig terug op de modules. De

3 ‘Miljonair Quiz’ (MQ2): quiz over ethiopathofysiologie,

modules kregen bij de evaluatie gemiddeld 4 punten uit

symptomatologie, diagnostiek en behandeling van

5. Bij het panelgesprek werden alle als sterke punten

psychiatrische aandoeningen.

benoemd.

4 ‘Tombola van het Psychiatrisch Onderzoek’ (Tombola). Deze biedt illustraties van het psychiatrisch onderzoek,

Conclusie

middels een diversiteit van kleine filmfragmentjes.

De gerichte computermodules werden door slechts 53% van de studenten gemaakt. Opmerkelijk is dat de

Methode

facultatieve modules, ondanks de vrijblijvendheid, door

Bovenstaande 5 computermodules werden via Black-

een grotere groep studenten zijn gespeeld en positief

Board aangeboden. Van alle studenten die inlogden met

gewaardeerd.

les zij volgden; op welke dag in het onderwijsblok en hoe

Trefwoorden: computermodules psychiatrie

laat (starten eindtijd). In het onderwijsblok zitten 2 werk-


groepen waarin de ‘videoannotaties’ worden behandeld. Er werd bijgehouden welke studenten deze WG volgden.


Hun aanwezigheid werd ingevoerd in de computermodu-

M.J. Gosselink

le-registratie database. Het de onderwijsmodule werd ge-

LUMC

evalueerd middels een schriftelijke enquête aan de stu-

Albinusdreef 2

denten. Voorts werd ter evaluatie een panelgesprek met

2333 ZA Leiden

een afvaardiging gehouden. Het WG onderwijs werd ge-



hun universiteitsaccount werd geregistreerd welke modu-

volgd door in totaal 218 studenten. Het tentamen werd uiteindelijk gemaakt door 259 studenten.

75


B7.3 Proces- en productevaluatie bij het gebruik van wiki’s voor groepswerken

Resultaten Uit de eerste resultaten stellen we vast dat de studenten veel moeite hebben met de technische aspecten van de

Roo NIA De, Koole S, Derese A

wiki. De aanpassingen die vooraf aan de omgeving wer-

Universiteit Gent

den gemaakt om hieraan tegemoet te komen, blijken onvoldoende en op bepaalde punten zelfs contrapro-

Probleemstelling

ductief te werken. Studenten krijgen de inhoud moeilijk

Wiki’s worden steeds vaker gebruikt als platform bij

op de wiki zoals ze het willen en verliezen daardoor tijd

groepswerken. Het geeft studenten de mogelijkheid om

met de opmaak.

samen te werken aan een opdracht ongeacht de plaats en het tijdstip. Alle gemaakte wijzigingen in de wiki wor-

Een andere vaststelling is dat het moeilijk blijkt om de

den tevens opgeslagen. Dat biedt de mogelijkheid om

studenten actief te houden tijdens en over de werkses-

zowel het product, als het proces dat ertoe geleid heeft

sies heen. We merken ook dat de studenten pas echt

te evalueren. Het geeft studenten ook de mogelijkheid

actief worden naarmate de einddatum van de opdracht

om te reflecteren over hun groepsproces en om elkaar

nadert.

feedback te geven. Omdat de wiki op een website extern aan de leeromgeving van de universiteit geplaatst

Conclusies

wordt, biedt het aan studenten en derden een blijvende

Naar het volgende academiejaar toe overwegen we om

toegang na het beëindigen van de opdracht. Met dit on-

de opdracht te spreiden over een volledig academiejaar,

derzoek willen we nagaan of een wiki een bruikbaar me-

waar dit nu over 1 semester gespreid is. Zo kunnen we

dium is voor het ontwikkelen van een onderwijskundig

de studenten beter trainen in de technische aspecten

eindproduct in het kader van een groepsopdracht.

van de wiki vooraleer ze volop met de inhoud aan de slag gaan.

Methode en opzet In het kader van de specifieke lerarenopleiding in de ge-

Daarnaast overwegen we om de studenten wekelijks te

zondheidswetenschappen moesten studenten een wiki

laten rapporteren over de stand van zaken in hun wiki.

opstellen over een zelfgekozen thema in de gezond-

Op die manier motiveren we de studenten om meer ge-

heidswetenschappen. Het thema moest tevens aanslui-

spreid aan de opdracht te werken en kunnen we de stu-

ten bij een of meerdere vakoverschrijdende eindtermen

denten telkens opnieuw op de criteria van de opdracht

van het secundair onderwijs. Tenslotte moest de wiki als

wijzen.

eindproduct bruikbaar zijn voor leerlingen en leraren in het secundair onderwijs.

Trefwoorden: wiki’s; groepwerken Wijze van presentatie: poster

Hiervoor werd een op “MediaWiki”gebaseerde wiki werd


voor studenten geconfigureerd en zodanig aangepast


dat het bewerken van wiki pagina’s eenvoudiger gemaakt

N.I.A. De Roo

wordt. Op die manier kunnen studenten zich meer op de

Universiteit Gent

inhoud focussen. Om de drie weken worden de studen-

De Pintelaan 185

ten gevraagd om een online evaluatieformulier in te vullen

9000 Gent België

waarbij ze zichzelf en hun peers evalueren op inbreng,


samenwerking en communicatie. Daarnaast is er een wekelijkse werksessie waarin de studenten verplicht aanwezig moeten zijn, en waar ze inhoudelijke en technische vragen kunnen stellen aan de praktijkbegeleiders. Op het einde van de opdracht presenteren de studenten hun wiki aan de andere groepen en worden ze tevens gevraagd om twee andere groepswiki’s online te evalueren

76

op basis van vooraf afgesproken criteria.


B7.4 Einthoven Science Project: een competitief wetenschappelijk element in de geneeskunde bachelor fase in het Leids Universitair Medisch Centrum

derzoek waarna de jury de einduitslag bepaalt. Prijswinnaars ontvangen een certificaat en een geldbedrag. Resultaten Gemiddeld neemt 95% van de studenten deel aan het

Swenne CA, Jong PGM de, Cessie S le, Maan AC,

maken van een ECG. De datapool omvat nu circa 1500

Man S, Vliegen HW, Weeda HWA, Schalij MJ

ECG’s. Elk jaar zendt circa 1/3 van het cohort het abstract

LUMC

op tijd in om deel te kunnen nemen aan de Einthoven bijv. de invloed van lengte en body mass index op het

Naast basiskennis behoren klinische en wetenschappe-

ECG, de invloed van intensieve fysieke activiteit, ECG ver-

lijke elementen reeds bij aanvang van de geneeskunde-

schillen tussen mannen en vrouwen, overeenkomsten en

studie aan bod te komen. In deze fase is het echter ver-

verschillen met in de literatuur gepubliceerde ECG gege-

houdingsgewijs lastig om wetenschappelijke elementen

vens. Prijswinnaars gaan meestal met het onderzoek

te introduceren: practica ontberen meestal de hiervoor

door, tot dusver resulterend in 3 congresabstracts en 2

zo belangrijke elementen van “independent discovery”

internationale publicaties. Bij blokevaluaties wordt dit stu-

en competitie. Doel van het Einthoven Science Project is

dieonderdeel expliciet gewaardeerd, en onder andere om

om een wetenschappelijk onderwijsonderdeel te creëren

dit project werd het onderwijsblok Hart en Bloedsomloop

dat op deze punten realistischer is.

in 2009 tot beste eerstejaarsblok gekozen.

Methoden en technieken

Conclusie

Het Einthoven Science Project, genoemd naar de Leidse

Het Einthoven Science Project introduceert een competitief

Nobelprijswinnaar Willem Einthoven, is een verplicht on-

en inspirerend wetenschappelijk element in het bachelor

derdeel van het eerstejaars onderwijsblok Hart en Bloeds-

geneeskundecurriculum en laat zien dat jongerejaars stu-

omloop. Het project heeft een door de Commissie Medi-

denten over aanzienlijke mogelijkheden beschikken om

sche Ethiek goedgekeurd onderzoeksprotocol. Allereerst

een originele vraagstelling en/of oplossing te bedenken.

B

Student Award competitie. De vraagstellingen betreffen Inleiding

vervaardigen de studenten in het ECG practicum een electrocardiogram bij elkaar (formeel is iedere student hiervoor vrijwilliger, en informed consent is vereist). Tevens worden geslacht/lengte/gewicht en, ingaande 2010, de gemiddelde fysieke activiteit (in MET.uur/week) geregistreerd. De ECG’s worden klinisch beoordeeld; er is nazorg voor studenten met een afwijkend ECG (prevalentie enkele promillen). Van de normale ECG’s wordt een vectorPicture 1

teerd computerprogramma wordt hierin een aantal karakteristieke grootheden bepaald, waaronder de ruim-

Trefwoorden: einthoven project; ecg’s in bachelor

telijke stand van de QRS en T assen.


De geanonimiseerde gepoolde gegevens (inclusief die


van vorige jaren) worden ter beschikking gesteld van de

C.A. Swenne

studenten. Hun opdracht is om alleen of in koppels een

LUMC

originele vraagstelling te formuleren die met de betref-

Postbus 9600

fende gegevens beantwoord kan worden en dit uit te

2300 RC Leiden

werken in een gestructureerd abstract. Abstracts die



cardiogram gesynthetiseerd; met een research-georiën-

binnen een week worden ingezonden dingen bovendien mee naar de Einthoven Student Award: drie genomineerden presenteren in een afsluitend college hun on-

77


Workshop Intervisie specialistenopleiding B8.1 Onderwerp: ‘persoon en beroep’. ‘Begeleide intervisie’ als onderwijsvorm binnen de specialistenopleiding: een pilot bij de ‘opleiding obstetrie & gynaecologie’ in Nijmegen

Maximaal aantal deelnemers per workshop: 12-20

Luiten JCM, Braat DDM, Bottema BJAM,


Bruggeman EM

Drs. Karen Luiten

UMC Nijmegen

UMC St Radboud

Trefwoorden: intervisie specialistenopleiding Wijze van presenteren: workshop

1 ste lijnsgeneeskunde (ELG) Thema

Kapittelweg 54

Binnen de huisartsenopleiding is er een langdurige traditie

6525 EP Nijmegen

van scholing en ontwikkeling van de persoonlijke aspec-


ten in de beroepsvorming. Binnen de meeste specialistenopleidingen is de ruimte en aandacht voor deze persoongebonden aspecten veelal ondergeschikt aan de medisch inhoudelijke onderwerpen. De laatste jaren lijkt hier een verandering gaande. Er zijn een aantal factoren die hier een rol in spelen. Er is een groeiende behoefte aan meer gestructureerde scholing van ‘de persoon in het beroep’. Daarnaast is er behoefte om aandacht te besteden aan het gezond hanteren van werklast en de balans werk en privé; klachten van overbelasting komen veel voor bij aios. Voor het opleidingscluster obstetrie & gynaecologie Nijmegen voerden wij een pilot uit voor een groep van 8 aios. Er is gekozen voor 5 bijeenkomsten binnen de opleidingstijd. We hebben hiermee een aantal inzichten verworven over de wenselijkheid, maar ook over de voetangels en klemmen ten aanzien van het implementeren van gestructureerd persoongericht onderwijs in de specialistenopleiding. Daarover willen we graag van gedachten wisselen met collega-opleiders van vervolgopleidingen. Ook willen we deelnemers kennis laten maken met een werkvorm als ‘begeleide intervisie’ in een groep. In deze werkvorm staat de inbrenger als persoon centraal vanuit de vraag; “Wat maakt dat ik doe zoals ik doe” en “Is Congresboek 2010 | NVMO

dit zoals ik wíl handelen” ! In de groep wordt een werkwijze aangereikt om uit te diepen. Werkvorm We verzorgen een workshop voor opleiders tot specialist met 2 doelen: 1 Het weergeven van onze ervaringen adhv het doorlopen pilot-traject en discussie daarover. 2 Een ‘begeleide intervisie’ (eventueel 2 subgroepen) waarin opleiders uitgenodigd worden om een eigen vraag/dilemma in te brengen gekoppeld aan hun taak als opleider. U kunt uw vraag ter plekke inbrengen, zo

78

nodig maken we een keuze.


Rondetafelsessie Studentprofessionalisering B9.1 De student als docent: professionalisering van twee kanten bekeken

Doelgroep Docenten, studenten, opleidingscoördinatoren en onderwijsdeskundigen.

Norbart AF, Groot MWC de, Moonen L LUMC

Opzet Discussie aan de hand van de thema’s. De discussie

Thema

wordt geleid door een panel van studenten en docenten.

Bij veel opleidingen Geneeskunde worden studenten ingezet om onderwijs te geven. Meestal betreft het kleinschalig


onderwijs, zoals werkgroepen. Ook in door studenten begeleide tutorgroepen en mentoraten, worden didactische

Trefwoorden: studentprofessionalisering

vaardigheden in praktijk gebracht. In het Raamplan Artsop-


leiding staat beschreven dat van een afgestudeerde arts wordt verwacht dat hij onderwijs kan geven aan studenten,


patiënten en/of anderen. Op dit moment wordt hier met

A.F. Norbart

name in de pre-klinische fase weinig aandacht aan be-

LUMC

steed. Door studenten al vroeg in de studie vertrouwd te

Postbus 9600

maken met deze kant van de artsenrol, zullen afgestudeer-

2300 RC Leiden

de artsen deze competentie hopelijk op een hoger niveau


B

beheersen dan nu het geval is. Verder zullen zij wellicht ook meer bereid zijn onderwijs te verzorgen. Daarnaast biedt het op grotere schaal inzetten van studenten in het onderwijs ook organisatorische voordelen: op deze manier wordt het makkelijker meer kleinschalig onderwijs aan te bieden, zonder dat dit tot capaciteitsproblemen leidt. Verder is de vraag: verandert de houding van de student die een docentenrol heeft gehad ten opzichte van het onderwijs dat hij/zij als student geniet. De verwachting is van wel, omdat deze studenten immers zelf ervaren hoe het is om onderwijs te geven. Zal hij/zij zich als student in de werkgroepen bijvoorbeeld professioneler of actiever gaan gedragen? Als dat zo is, zou het inzetten van studenten in het onderwijs een positieve invloed hebben op het professioneel gedrag van de toekomstige artsen. In deze sessie willen we hier-

Doel Tijdens deze sessie zullen we ervaringen uitwisselen en discussiëren over de volgende thema’s: - Mogelijkheden om studenten op grotere schaal in te zetten. - Best practices: welke projecten zijn er nu die goed functioneren? - De invloed van onderwijs geven op eigen studie-inzet.


over discussiëren en ervaringen uitwisselen.

- De invloed van het inzetten van studenten op hun latere professionaliteit. - De motivatie voor onderwijs van artsen die als student zelf al onderwijs hebben gegeven. - Mogelijkheden tot onderzoek op dit gebied.

79


Workshop Fringe B10.1 Mindfullness Mindfulness is met een gestage opmars bezig. Is het de uitgelezen methode om het leven anders te leren leven dan in de maalstroom van de alledaagse hectiek? Biedt mindfulness haar beoefenaren een houvast in tijden van stress? Sinds de publicaties van Kabat-Zinn zijn mindfulness en de toepassing ervan op tal van terreinen in een stroomversnelling terechtgekomen. De aandachtgerichte training die zich met deze naam tooit, richt zich in het algemeen op het leren omgaan met stress, pijn, vermoeidheid, negatief denken en piekeren. Wanneer dat nu juist de aandachtspunten zijn waar de deelnemers aan het NVMO Congres 2010 in geïnteresseerd zijn, voor henzelf of anderen, dan levert deze fringe workshop hen wellicht aanknopingspunten voor verdere ontwikkeling. Of wellicht is dit nu juist de uitgelezen weg voor kennismaking met een interessante en mogelijk nuttige trainingsvorm. Voor wie deze kans wil grijpen is deze workshop, die tweemaal zal worden aangeboden en zal worden geleid door een gekwalificeerd mindfulness-trainer, wellicht een mooie introductie. Benodigdheden: geen Maximum aantal deelnemers: 25


80


Rondetafelsessie Intergratie van verschillende onderwijs onderdelen B11.1 Integratie van onderwijs in gesprek-, lichamelijk onderzoeken reflectievaardigheden in een medisch curriculum

Maximum aantal deelnemers: 30 Doelgroep Docenten/studenten die zich dit bezig houden met on-

Rethans JJ en anderen namens Planningsgroep

derwijs op dit gebied en andere geïnteresseerden.

CORE UM-FHML

Trefwoorden: intergratie van verschillende onderwijs onderdelen

Thema


Aan het eind van hun opleiding worden artsen geacht gesprekken met patiënten te voeren waarin ze, gebruik ma-


kend van hun medische kennis en vaardigheden, op een

Planningsgroep CORE p/a Dr. JJ Rethans

effectieve manier met patiënten communiceren en zich

Skillslab

bewust aanpassen aan de patiënt in dat specifieke con-

FHML Maastricht

sult (bijv als een paternalistische arts). Kortom in een der-

Postbus 616

gelijk contact vindt integratie plaats van alle vaardigheden

6200 MD Maastricht

en kennis die een arts in zijn opleiding heeft kunnen op-


doen. Aan de geneeskunde opleiding in Maastricht bestaat sinds meer dan 30 jaar ervaring met frequente simu-

B

latiepatiënt contacten. Gedurende de afgelopen 3 jaar is dit onderwijs vernieuwd: tijdens de bachelor fase verwerven studenten op een geïntegreerde manier kennis en ervaring in gesprek-, lichamelijk onderzoeken reflectievaardigheden. In dit programma, CORE (Consultvaardigheden- en Reflectie onderwijs), doen studenten via consulten met simulatiepatiënt ervaringen op die hen moeten stimuleren zich bovengenoemde vaardigheden eigen te maken.Een en ander vergt een gecoördineerde inzet van onderwijsmakers die zich met verschillende domeinen als gesprek-, lichamelijk onderzoeken reflectievaardigheden vaardigheden bezig houden. Opzet ronde tafel De deelnemers krijgen een hand-out bij binnenkomst. Na 5 korte (5 minuten) bijdragen zijn van onderwijsmakers/ ervaringsdeskundigen in dit programma. Het gaat over de domeinen consultvaardigheden, reflectie, en fysisch diagnostisch onderzoek, de ervaringen van een docent die een groep begeleidt en een student. Na deze 25 tot 30 minuten hebben alle aanwezigen de gelegenheid vragen te stellen over deze opzet en nadrukkelijk eigen ervaringen in te brengen en uit te wisselen.


een korte introductie van het CORE programma zullen er

Doel van de ronde tafel Te komen tot een onderlinge kritische uitwisseling van elkaars ervaringen opgedaan met soortgelijke programma’s.

81

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 559 | Sessie B12 Rondetafelsessie

Digitaal portfolio co-assistenten B12.1 Digitaal competentiegericht portfolio voor co-assistenten

heelkunde Master jaar 2 met de mogelijkheid tot snelle verdieping van het DCPF, waarna vervolgens wordt uitgebreid naar de andere co-schappen en Masterjaar 3.

Bergsma S, MST

Het Deventer Ziekenhuis heeft het direct ziekenhuis-

Geelkerken RH, MST

breed aangepakt. Het ultieme doel is om het portfolio

Karthaus AJM, Deventer Ziekenhuis

van de masteropleiding geneeskunde op den duur

Klein JJ, MST

naadloos aan te laten sluiten aan het portfolio van de

Snoek JW, Rijksuniversiteit Groningen

vervolgopleidingen.

Thema

Doelen

In 2003 is het nieuwe competentiegerichte curriculum

- Informeren over de mogelijkheden en onmogelijkheden

voor de opleiding geneeskunde in Groningen (G2010) van start gegaan. Het curriculum is gebaseerd op zeven competenties, vergelijkbaar met de CanMeds compe-

van het DCPF - Delen van de successen en valkuilen in de twee verschillende implementatietrajecten.

tenties. Om goed inzicht te krijgen in de groei van de competenties, per student, door alle co-schappen heen

Doelgroep

zijn Medisch Spectrum Twente en het Deventer Zieken-

Personen die betrokken zijn bij de begeleiding en beoor-

huis gestart met de ontwikkeling van een disciplineover-

deling van co-assistenten en voor geïnteresseerden in

stijgend digitaal competentiegericht portfolio (DCPF). In

de mogelijkheden van een digitaal portfolio.

het DCPF staat de competentiematrix centraal. In deze matrix hebben de student zelf en geautoriseerde perso-

Opzet

nen direct inzichtelijk welke competentie(s) al het juiste

In de sessie worden een demonstratie van het DCPF ge-

niveau heeft bereikt en aan welke competentie(s) meer

geven. Daarnaast wordt ingegaan op de successen en

aandacht besteed moet worden.

valkuilen in de verschillende implementatieroutes. Tussentijds is er ruimschoots tijd voor vragen en discussie.

Daarnaast stimuleert de opzet van het portfolio om frequenter en gestructureerder feedback te geven. Zo

Maximum aantal deelnemers: 30 personen

wordt de uiteindelijke summatieve beoordeling, die iedere twee weken verplicht is, gevoed door een verzame-

Trefwoorden: digitaal portfolio co-assistenten

ling van formatieve dagelijkse beoordelingen (of onder-


delen hiervan) door meerdere beoordelaars. De student


heeft in het verkrijgen van formatieve dagelijkse feed-


back een pro-actieve rol. Een belangrijk uitgangspunt

S. Bergsma

van een goed opleidingsklimaat is dat de supervisoren

Medisch Spectrum Twente

niet alleen de plicht, maar óók het recht hebben om fre-

Ariënsplein 1

quent te observeren en gestructureerd te beoordelen.

7511 JX Enschede E-mail: [email protected]

De digitale beoordelingsformulieren zijn zodanig ingericht dat de beoordelaar deze frequente feedback gemakkelijk op een gestructureerde wijze kan geven. Mogelijkheden voor het toevoegen van vrije tekst zijn per verplicht item voorhanden. Na de feedback tekent de beoordelaar digitaal de beoordeling voor akkoord en de student tekent vervolgens voor gezien. Zonodig kan er dan nogmaals een verdiepend gesprek plaatsvinden.Het project bevindt zich nog in de pilotfase. Beide ziekenhuizen hebben een andere implementatieroute gekozen.

82

Medisch Spectrum Twente is gestart met het co-schap

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Abdijzaal | Sessie B13

Workshop Consultvoering via tolkentelefoon B13.1 Telefoon op tafel: consultvoering met een professionele tolk

Na afloop van de workshop hebben de deelnemers: - Inzicht in belangrijke vaardigheden bij het werken met een tolk.

NVMO Werkgroep Diversiteit

- Kennisgemaakt met een mogelijke onderwijsvorm. - Ideeën uitgewisseld over onderwijs in tolkenvaardigheden.

Thema In de praktijk hebben artsen regelmatig te maken met


een taalbarrière. Uit onderzoek blijkt dat de inzet van formele tolken de kwaliteit van zorg voor patiënten met een

Trefwoorden: consultvoering via tolkentelefoon

taalbarrière aanzienlijk kan verbeteren. Artsen in de


praktijk maken echter nauwelijks gebruik van formele tolken. Zij rapporteren verschillende problemen bij het


gebruik van formele tolken (zoals het gevoel geen con-

M.C. Seeleman

trole te hebben op het gesprek). Problemen, die met het

AMC/UvA, afd. Sociale Geneeskunde

aanleren van vaardigheden om met een tolk te werken,

Postbus 22660

kunnen worden verminderd.

1100 DD Amsterdam E-mail: [email protected]

Doel Het doel van deze workshop is enerzijds om deelnemers

B

kennis te laten maken met onderwijs over het werken met een professionele tolk. Anderzijds willen we deelnemers in de gelegenheid stellen ideeën uit te wisselen over wat studenten zouden moeten leren over consultvoering via een tolk, en welke onderwijsmethoden daarvoor geschikt zijn. Doelgroep Docenten in het (communicatie-)vaardigheden onderwijs. Geïnteresseerden in de uitwerking van het thema ‘Diversiteit’ binnen het geneeskunde onderwijs. Opzet workshop In het eerste deel van de workshop maken deelnemers kennis met een les over tolken zoals deze ook aan geBerrah (tolk Marokkaans-Arabisch) zal uitleg geven over het belang van de inzet van een tolk, een aantal belangrijke vaardigheden toelichten die nodig zijn om efficiënt te werken met een tolk en er zal een simulatiegesprek gevoerd worden met behulp van een telefonische tolk. In het tweede deel van de workshop zullen de deelnemers met elkaar ideeën uitwisselen over het belang van onderwijs over consultvoering met een tolk, de inhoud


neeskunde studenten wordt gegeven. Mevrouw Wilma el

en mogelijke onderwijsvormen hiervoor.

83

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 401 | Sessie B14 Workshop

Multidisciplinair overleg intensive care; videotraining B14.1 Video observaties in de opleiding tot intensivist

Trefwoorden: multidisciplinair overleg intensive care; video-training Wijze van presentatie: workshop

Have ECM ten, Tulleken JE, Delwig H UMC Groningen

Correspondentie-adres: E.C.M. ten Have

Van de specialist ( intensivist) wordt verwacht dat hij/zij

UMC Groningen

na de opleiding in staat is om een multidisciplinair over-

Postbus 30.001

leg (verder MDO genoemd) te kunnen voorzitten. Juist

9700 RB Groningen

op een intensive care afdeling staat het MDO centraal


aangezien er meerdere disciplines tegelijkertijd bij de behandeling van de patiënt betrokken zijn en kleine veranderingen grote gevolgen kunnen hebben. Bovendien wordt door de visitatiecommissies van IC’s het MDO als een belangrijke kwaliteitsindicator gezien. Literatuur van het afgelopen decennium geeft aan dat een goed geleid MDO essentieel is voor de kwaliteit van patiëntenzorg en voor patiëntveiligheid. Bovendien tonen diverse onderzoeken aan dat het de ligduur van de patiënt op de IC verkort. Veel minder duidelijk is wanneer een MDO als goed mag worden gekwalificeerd en ontbreekt een objectief meetinstrument De IC voor volwassenen van het UMCG heeft daarom een meetinstrument ontwikkeld en gevalideerd, de Team Observatie Schaal (TOS). De TOS is gebaseerd op intensieve video analyse van meer dan 70 patiëntenbesprekingen op verschillende Intensive Care afdelingen in de Noordelijke regio. De analyse is uitgevoerd door verschillende disciplines, waaronder intensivisten, psychologen en IC-verpleegkundigen. Bij de beoordeling werd gelet op systematiek, coördinatie en communicatie. Specifieke aandacht was er voor de rol van de voorzitter. In de handleiding van de TOS staan gedrags-, coördinatie- en Congresboek 2010 | NVMO

communicatiecriteria beschreven om een objectieve beoordeling te bewerkstelligen. De TOS is vervolgens ingezet als reflectie-instrument om het functioneren van de intensivist i.o. in de hoedanigheid als voorzitter van het MDO te evalueren en eventueel bij te stellen. Immers, juist in de rol van voorzitter komen verschillende belangrijke competenties bij elkaar zoals systematisch beleid kunnen vaststellen, coördineren en communiceren. In de workshop zal de observatieschaal worden toegelicht als middel om de ontwikkeling van specifieke MDO competenties van intensivisten i.o. op zorgvuldige wijze

84

te analyseren en bij te stellen

Donderdag 11 november, tussen 15.45-17.00 uur | Ruimte 403 | Sessie B15 Workshop

Onderwijstraining B15.1 Leuker lesgeven

Doelgroep Deelnemers die onderwijs verzorgen bijvoorbeeld binnen

Bekker ME, Bouwens Oostvogel AGM

colleges, als werkgroepbegeleider of als tutor in een stu-

Vrije Universiteit Amsterdam

diegroep.

‘ bijdragen uit de sociale psychologie en de Skillslab-

Interactie

methode’

Door de deelnemers te laten experimenteren met nieuw, theorieën en de Skillslabmethode, kunnen zij de effecten

u gevraagd wordt onderwijs te verzorgen. Dit kan het

van dit nieuwe gedrag ervaren. Dit vindt bovendien

geven van een hoorcollege zijn, het begeleiden van een

plaats in een relatief veilige setting. Tijdens de workshop

werkgroep of er wordt u gevraagd om tutor van een stu-

wordt een speciaal getrainde acteur * ingezet als simula-

diegroep te zijn. Het geven van goed onderwijs krijgt

tiestudent. Hij/zij vertolkt door middel van inlevings-

steeds meer aandacht binnen de medische wereld en

technieken deze rol . Door de inzet van de acteur wordt

veel artsen behalen de benodigde onderwijskwalifica-

het effect van de training op een hoger plan gebracht.

ties. In de praktijk blijkt onderwijs geven niet altijd even

De interacties worden zichtbaar en bespreekbaar ge-

makkelijk te zijn. Binnen hoorcolleges blijken leerstof

maakt door de feedback van de simulatiestudent ( de

overbrengen, studenten activeren en aandacht voor de

acteur) en de mededeelnemers . Dit vormt een optimale

groep als geheel soms lastig te combineren. Ook het be-

basis voor (zelf)reflecties. Door de specifieke inlevings-

geleiden van studiegroepen, bijvoorbeeld als tutor, kan

methode en het “klein spel” van de acteur ervaart de

lastige situaties opleveren. Binnen de sociale psycholo-

deelnemer een groot werkelijkheidsgehalte. De getrain-

gie wordt veel onderzoek gedaan naar omgaan met

de vaardigheden beklijven op deze wijze beter.

B

ander gedrag, gebaseerd op sociaal psychologische Binnen uw artsenloopbaan komen er momenten waarop

groepen. Veel interessante onderzoeksresultaten zijn toepasbaar binnen onderwijs. Voorbeelden hiervan zijn

*Deze acteurs zijn opgeleid bij opleidingsbureau Mieke

het toepassen van de theorie rondom groepsontwikke-

Bouwens, dat scholingen vanuit de Skillslabmethode

lingsmodellen, aandacht hebben voor meeliftgedrag en

voor onder andere medisch personeel, in binnen- en

macht en beïnvloeding van groepsleden bijvoorbeeld via

buitenland verzorgt. Zij richt zich nadrukkelijk op de ont-

een informele leider en/of het “zwarte schaap” in de

wikkeling van het zelfstandig handelen, waarbij deelne-

groep. Wanneer een docent kennis maakt met deze toe-

mers zich scherp bewust worden van hun motivatie,

passingen, zal het geven van onderwijs zonder meer be-

capaciteiten en verantwoordelijkheden.

ter verlopen en daarom leuker worden. Zowel voor u als voor de studenten. Door bijdragen uit de sociale psy-

Maximaal aantal deelnemers: 12 -16

kunnen docenten leren om te gaan met lastige groeps-

Trefwoorden: onderwijstraining

situaties. In deze workshop kunt u een onderdeel van


deze trainingen ervaren. U gaat bovendien aan de slag met situaties die u zelf meemaakt in de praktijk. Het


meenemen van eigen casuïstiek en het meedoen aan de

M.E. Bekker

oefeningen is dus zeer gewenst, maar ook als u alleen

Vrije Universiteit Amsterdam

toehoorder wilt zijn bent u van harte welkom. Voorbeel-


den van casuïstiek die docenten (geneeskunde) inbren-

1081 BT Amsterdam

gen zijn bijvoorbeeld: een ongeïnteresseerde student in


een werkgroep; “ veel- en weinigpraters” in een leergroep; passieve studenten in een interactief hoorcolle-


chologie om te zetten in praktische onderwijstrainingen

ge, het tot weinig diepgang komen bij het uitwerken van casuïstiek etcetera…

85

Donderdag 11 november, tussen 17.15-18.30 uur | Ruimte 522 | Sessie C1

Wetenschappelijke paper Professionele ontwikkeling C1.1 De invloed van sociale vergelijking op het inschatten van eigen kunnen door co-assistenten

Ditzelfde patroon is zichtbaar in de sekseongelijke situatie, zij het minder eenduidig (F(2.77)=6.426, p<.005). In zowel de sekse gelijke als de sekse ongelijke situatie schatten mannelijke co-assistenten zichzelf hoger in dan vrouwelijke

Raat AN, Kuks JBM, Cohen-Schotanus J

co-assistenten (p<.001).

UMC Groningen / RUG Conclusie / Discussie Probleemstelling

Overeenkomstig de verwachting wordt de inschatting

De perceptie van eigen kunnen, is van invloed op zelf-

van eigen kunnen, beïnvloed door de proxy met wie de

vertrouwen en motivatie.(1) Het is bekend dat goede

co-assistent zich vergelijkt. Dit effect is sterker als de

motivatie een positief effect heeft op een te leveren pres-

proxy van gelijk geslacht is. Voorafgaand aan een vol-

tatie.(2) Bij het inschatten van eigen kunnen binnen een

gende stage is de perceptie van het eigen kunnen hier-

volgende stage, kunnen co-assistenten gebruik maken

door meer of minder gunstig hetgeen van invloed is op

van de ervaringen van een andere student die deze sta-

zelfvertrouwen en motivatie. Daar dit in relatie staat tot

ge al heeft doorlopen, een zogenaamde ‘proxy’. Derge-

de latere prestatie is inzicht in het vergelijkingsgedrag

lijke inschattingen worden beïnvloed door de proxy met

van co-assistenten van betekenis voor het leren in de

wie men zich vergelijkt. Deze invloed is sterker naarmate

klinische praktijk. Vervolgonderzoek zal gericht zijn op

persoon in kwestie en proxy meer eigenschappen delen.

factoren die het vergelijkingsgedrag optimaliseren en op

(3) In deze studie is onderzocht of ook co-assistenten bij

toepassingen in de praktijk.

het inschatten van eigen kunnen, worden beïnvloed door de proxy met wie zij zich vergelijken en wat daarbij het

Referenties

effect is van het geslacht van de proxy.

1. Bandura A Self-Efficacy. In: V.S. Ramachaudran (Ed.). Encyclopedia of human behaviour. New York:

Methode

Academic Press, 1994;4:71-81.

Tijdens een onderwijssessie is aan co-assistenten in het

2. Eccles JS, Wigfield A Motivational beliefs, values and

eerste jaar van de Masteropleiding een fictieve situatie

goals. Annual Review of Psychology, 2002;53:109-

voorgelegd. Deze situatie betreft de ervaringen van een

132.

proxy binnen een volgende stage. De situatie wordt, ge-

3. Martin R “Can I do X?”: Using the proxy comparison

lijk verdeeld over de respondenten, in drie verschillende

model to predict performance. In: Suls J, Wheeler L,

condities aangeboden: de proxy is van een hoger, gelijk

(Eds.). Handbook of social comparison: Theory and

of lager prestatieniveau dan de responderende co-assis-

research. New York: Plenum Publishers. 2000;67-80.

tent. Aan de respondenten is gevraagd een inschatting te maken van het eigen kunnen binnen deze fictieve vol-

Trefwoorden: co-schappen, klinische praktijk

gende stage. De ene helft van de respondenten heeft


informatie gekregen van een seksegelijke proxy en de Congresboek 2010 | NVMO

andere helft van een sekseongelijke proxy. De verkregen


verschillen tussen de condities zijn getoetst door middel

A.N. Raat

van ANOVA.

UMC Groningen / RUG Onderwijsinstituut, FC-40

Resultaten

A. Deusinglaan 1

Het eigen kunnen is ingeschat door 170 co-assistenten

9713 AV Groningen

(respons 100%). Co-assistenten die zich bij het maken van


de inschatting hebben gebaseerd op de ervaringen van een proxy met een hoger prestatieniveau, schatten zichzelf significant lager in (M=-0.483, SD=0.69) dan co-assistenten die zich hebben gebaseerd op de ervaringen van een proxy met een gelijk (M=0.207, SD=0.73) of een lager pres-

86

tatieniveau (M=0.655, SD=0.55), (F(2.81)=20.489, p<.001).

Donderdag 11 november, tussen 17.15-18.30 uur | Ruimte 522 | Sessie C1 Wetenschappelijke paper

C1.2 Percepties van continue professionele ontwikkeling door jongere en oudere verpleegkundigen: een focusgroeponderzoek

De percepties over CPO voor jongere en oudere verpleegkundigen lijken te verschillen op de eerste twee dimensies, en niet op de derde. Oudere verpleegkundigen geven overwegend aan dat er een ‘plafond’ is aan

Pool IA, UMC Utrecht

het aantal cursussen dat zij kunnen opbrengen te volgen

Poell R, Universiteit van Tilburg

en dat ze daarom bij voorkeur leren door werkervaring.

Cate ThJ ten , UMC Utrecht

Ze zeggen echter wel te ervaren dat formele leeractiviteiten meer maatschappelijke waardering krijgen. Jonge-

Probleemstelling

ren richten zich als doel zowel op “beter” worden in de

Van verpleegkundigen wordt verwacht dat ze zich continu

zorg als op het creëren van mogelijkheden om de directe

professioneel blijven ontwikkelen. Stimuleringsmaatrege-

zorgverlening aan het bed te verlaten, ouderen vooral op

len zijn waarschijnlijk ineffectief als zij strijdig zijn met per-

het eerste. De ouderen lijken moeite te hebben met deze

soonlijke percepties over continue professionele ontwik-

focus van jongere verpleegkundigen. Zij geven aan dat

keling (CPO). Daarom is het nuttig deze percepties in

jongeren primair door ervaring het vak beter zouden

kaart te brengen. Bestaand onderzoek beperkt zich voor-

moeten leren, voordat ze een andere opleiding of functie

al tot percepties over formele leeractiviteiten, tot continue

gaan ambiëren.

professionele educatie (CPE). In dit onderzoek is nageConclusies

professionele ontwikkeling en of dit verschilt voor jongere

CPO is geen eenduidig begrip voor verpleegkundigen.

en oudere verpleegkundigen. Leeftijd is als variabele is

Onze studie bevestigt eerder onderzoek2 en vult dit aan

gekozen, omdat eerder onderzoek laat zien dat bij jonge-

door de betekenissen te ordenen in drie dimensies. Jon-

ren formele leeractiviteiten, zoals trainingen en cursorisch

geren en ouderen lijken CPO op twee van de drie dimen-

onderwijs beter lijken aan te slaan dan bij ouderen, bij wie

sies verschillend te percipiëren.

C

gaan na wat verpleegkundigen verstaan onder continue

het leren op de werkplek beter lijkt te passen . 1

CPO-stimuleringsmaatregelen zullen waarschijnlijk pas Methode

effectief zijn als zij ruimte bieden voor een dergelijk ver-

Een kwalitatief focusgroeponderzoek werd uitgevoerd bij

schil in perceptie, gerelateerd aan leeftijdsverschillen. De

22 verpleegkundigen en10 leidinggevenden. De groepen

gevonden dimensies kunnen hierbij ondersteunen.

waren verdeeld in drie leeftijdsgroepen, naast één groep met leidinggevenden. In de gesprekken stond de vraag

Referenties

centraal welke perceptie de deelnemers hadden van

1

. Roekel-Kolkhuis Tanke IR van. Competent blijven in

2

. Friedman A, Phillips M Continuing professional

kelen en van hen die dat niet doen. Daarnaast werd besproken of zij verschillen zagen in de CPO van jongere en

development: Developing a vision. Journal of

ouderen verpleegkundigen. De focusgroepgesprekken

Education & Work 2004; 17 (3): 361-76.

werden opgenomen, uitgeschreven en thematisch geanalyseerd met het programma MaxQDA voor kwalitatie-

Trefwoorden: professionaliteit, leeractiviteiten

ve analyse.

Wijze van presentatie: wetenschappelijk paper

Resultaten


De deelnemers vertoonden verschillende visies op CPO.

Drs. I.A. Pool

Deze percepties konden geordend worden naar drie di-

Opleidingscentrum UMC Utrecht

mensies:

Huispostnummer HB 4.05

- mate van formaliteit van CPO-activiteiten;

Postbus 85500, 3508 GA Utrecht

- doel van CPO;



latere loopbaanfasen. 2008. Eburon.

verpleegkundigen die zich continu professioneel ontwik-

- ‘bereik’, c.q. de diepte en breedte van onderwerpen voor CP

87


Promovendi lezing C1.3 Wired for Learning: hoe computers in het medisch onderwijs interactie bij leren in kleine groepen kan ondersteunen

Correspondentie-adres: B.A de Leng Universiteit Maastricht Postbus 616

Leng B de

6200 MD Maastricht



Technologische ontwikkelingen zoals de personal computer en het internet, gecombineerd met de opkomst van de kennismaatschappij, hebben grote invloed gehad op de manier waarop wij tegenwoordig tegen leren en werken aankijken. Opleidingsinstituten moeten steeds vaker traditionele en vertrouwde vormen van onderwijs aanpassen om op een efficiënte en effectieve manier de kenniswerkers van de toekomst te kunnen opleiden. Het is van belang dat bij deze vernieuwingen in het onderwijs, en de manier waarop daarbij gebruik gemaakt wordt van computers, onderwijskundig en wetenschappelijk onderbouwde overwegingen een hoofdrol spelen. Het proefschrift ‘Wired for Learning’ wil daaraan een bijdrage leveren en vertrekt vanuit het perspectief van actief leren in kleine groepen. De centrale onderzoeksvraag was: Hoe kunnen de interacties in kleine groepen studenten in het hoger onderwijs die samen leren met behulp van computers zo gestructureerd worden dat zij hogere cognitieve processen in gang zetten en stimuleren? Deze vraag werd gesteld voor verschillende sociale arrangementen waarin groepjes studenten computers gebruiken ter ondersteuning van het leren: - ‘Interactie aan de computer’-arrangementen: directe communicatie waarbij de groep fysiek aanwezig is (face-to-face-communicatie) en samenwerkt op een computer - ‘Interactie via de computer’-arrangementen: communicatie via verschillende computers Congresboek 2010 | NVMO

88

- Een combinatie van deze arrangementen. In deze presentatie worden twee studies uit het proefschrift belicht: een waarin de interactie in een online setting plaatsvindt en een waarin dit face-to-face gebeurd. Trefwoorden: interactief leren Wijze van presentatie: promovendi lezing


Workshop Simulatiepatiënten C2.1 Variëren met werkvormen bij inzet van simulatiepatiënten

Correspondentie-adres: J.H. Westen Erasmus MC

NVMO Werkgroep Gestandaardiseerde en Simulatie

Faculteit Geneeskunde - GK Gebouw

Patiënten

Afdeling PKV, Kamernummer GK 357 Postbus 2040

Thema

3000 CA Rotterdam

Op alle medische faculteiten in Nederland en België en


op vele HBO instellingen wordt bij het onderwijs gebruik gemaakt van simulatiepatiënten. Er zijn veel verschillende werkvormen die gebruikt kunnen worden om studenten te trainen. Op al deze vormen kan gevarieerd worden afhankelijk van de grootte van de groep studenten en de onderwijsdoelen. In deze workshop krijgen de deelnemers de gelegenheid om drie basaal verschillende werkvormen te ervaren als deelnemer. Doel Doel van de workshop is om de deelnemers ervaring te laten opdoen met verschillende werkvormen met simulatiepatiënten. Alle drie deze werkvormen zijn in de dagelijkse praktijk van het onderwijs aan te passen aan spe-

C

cifieke leerdoelen. Een tweede doel is om met de deelnemers ervaringen met verschillende werkvormen uit te laten wisselen om zo alle deelnemers een verbreding van hun arsenaal van werkvormen te bieden. Doelgroep Docenten Opzet workshop Korte introductie en uitleg opzet In drie groepen gedurende 3 korte sessies deelnemen aan de verschillende onderwijsvormen

Maximum aantal deelnemers: 18 (minimaal 6) Trefwoorden: werkvorm, simulatiepatiënten Wijze van presentatie: workshop


Afsluitende evaluatie

89

Donderdag 11 november, tussen 17.15-18.30 uur | Lamoraalzaal | Sessie C3

Symposium Vervolgopleiding C3.1 Didactische scholing van opleiders en opleidingsgroep: een achilleshiel voor het implementeren van de modernisering!?

ring (POP), prof. dr. Edith ter Braak zal met u hierover op interactieve wijze van gedachten wisselen. - “Visiteren en implementeren gaan hand in hand”

KNMG

Tijdens dit gedeelte wordt ingegaan op de visitatie van de opleidingsinrichtingen en opleiders. Een competen-

Thema

tiegerichte opleiding betekent ook een meer competen-

De vervolgopleidingen voor aios zijn in de afgelopen ja-

tiegerichte manier van visiteren. De gemoderniseerde

ren gemoderniseerd. De opleidingsplannen zijn nu ge-

opleiding zal qua structuur, proces en uitkomst meer op

reed en de regelgeving (kader- en specifieke besluiten) is

basis van onderbouwing worden getoetst. De vraag

rond. Opleiders vertalen de landelijke plannen naar hun

“waaruit blijkt iets’ staat daarin centraal. Het inzichtelijk

lokale situatie en gaan dit stap voor stap implementeren.

maken voor de aandacht voor zorg voor kwaliteit van de

Bent en voelt u zich als opleider (en supervisoren) daar

opleiding zal onderdeel gaan uitmaken van de visitatie

voldoende in toegerust? Het eerste deel van het sympo-

anno 2011. Tijdens dit symposium wordt u hierover ge-

sium zal hieraan aandacht besteden. In het tweede ge-

informeerd. Opleiders die in de afgelopen periode met

deelte staat de visitatie anno 2011 centraal: hoe gaat dit

de nieuwe wijze van visiteren ervaring hebben opge-

in zijn werking en wat betekent dit voor de diverse be-

daan zullen dit met u delen. U krijgt tips ter voorberei-

trokkenen?

ding van uw eigen visitatie.

Doel

Trefwoorden: opleidingsplan, visitatie

Het doel van de symposia is om met u als opleider en


betrokkenen bij het opleiden van aios van gedachten te wisselen over het trainingsaanbod mbt het verwerven

In oktober kunt u meer informatie over deze symposia

van didactische kennis en vaardigheden. Aansluitend

vinden op de website www.knmg.nl/modernisering.nl

hierop zal de nieuwe aanpak van visiteren worden gepresenteerd. Voor wie? De doelgroep is opleiders, stafleden/docenten van alle vervolgopleidingen en opleidingsinstituten, AIOS, leden Centrale OpleidingsCommissies en anderen die betrokken zijn bij de modernisering en visitatie van de vervolgopleidingen. Toelichting op de symposia: Congresboek 2010 | NVMO

- Didactische scholing van opleiders en opleidingsgroep: een achilleshiel voor het implementeren van de modernisering!? De vraag rijst hoe het trainingsaanbod voor opleiders en leden van opleidingsteams zo goed mogelijk kan voorzien in het verwerven van de didactische kennis en vaardigheden die van de opleider en opleidingsgroep verwacht worden in gemoderniseerde en geprofessionaliseerde vervolgopleidingen. Wat heeft prioriteit en wat kan wachten? Waar hebben opleiders zelf behoefte aan en wat is noodzakelijk om de beoogde vernieuwingen kwalitatief goed gestalte te geven? De voorzitter

90

van de KNMG Projectgroep Opleiders Professionalise-


Paper Wetenschappelijke vorming C4.1 De Modified Fresno: validering van een evaluatie-instrument om effecten van onderwijs in evidence-based practice te meten bij studenten in gezondheidszorg disciplines binnen het hbo

van de masteropleiding Evidence-based Practice aan de Universiteit van Amsterdam (n=24). Gemiddelde somscores zijn vergeleken. Resultaten De Cronbach’s Alpha bedraagt 0.83, bij weglating van

Spek B, Hanzehogeschool

een item varieert deze tussen 0.79-0.84. De interbeoor-

Wolf GS de, AMC

delaarsbetrouwbaarheid (ICC2,3) bedraagt 0.985 (95% BI 0.976-0.991) voor de totale somscore. De construct-

Achtergrond

validiteit van het instrument is getoetst met een One-way

Gezondheidszorg professionals gebruiken tegenwoor-

ANOVA met post hoc analyse (Bonferonni), de verschil-

dig veelal de methodiek van evidence-based practice

len in gemiddelden van alle groepen zijn statistisch signi-

(ebp) bij het nemen van klinische beslissingen voor pati-

ficant op niveau van p < 0.05. De Modified Fresno heeft

enten en bij het evalueren van het (para) medisch hande-

een goede interne consistentie en reproduceerbaarheid

len. Hierbij verbinden zij gegevens uit up-to-date weten-

en maakt tevens een goed onderscheid tussen de ver-

schappelijk onderzoek met de klinische praktijk. Ebp is

schillende groepen.

heidszorg te optimaliseren. Ebp wordt in curricula op

Conclusie

diverse manieren aangeleerd: ebp geïntegreerd in we-

De Modified Fresno is geschikt om de effectiviteit van

tenschappelijke vorming, trainingen in modulevorm, via

een curriculum in ebp in het hbo te meten. Het instru-

e-learning trainingen etc. Evaluatie van deze curricula is

ment geeft als het ware een profielschets van kennis en

van belang om hun doelmatigheid helder te krijgen. Voor

vaardigheden van groepen studenten met betrekking tot

curricula in de medische wetenschappen zijn er interna-

de diverse onderdelen van de cyclus van ebp. Hiermee

tionaal erkende, valide en betrouwbare evaluatie-instru-

kan in kaart gebracht worden op welke punten het cur-

menten (1-2). Of en hoe deze instrumenten kunnen wor-

riculum te kort schiet of juist effectief is. De robuuste

den gebruikt voor curricula in de paramedische en

uitkomsten van de betrouwbaarheids- en validiteitson-

verpleegkundige disciplines is onduidelijk.

derzoeken lijken erop te wijzen dat het instrument ook

C

zo een belangrijke tool om de kwaliteit van de gezond-

op het niveau van de individuele student van waarde is. Doelstelling De ontwikkeling en validering van een evaluatie-instru-

Referenties

ment dat objectief de effecten van curricula in ebp kan

1. Ramos KD, Schafer S, and Tracz SM. Validation of

meten bij studenten in paramedische en verpleegkundige bacheloropleidingen met betrekking tot de domeinen kennis en vaardigheden van de competentie ebp.

the Fresno test of competence in evidence based medicine. BMJ 326 (7384):319-321, 2003. 2. Coomarasamy A and Khan KS. What is the evidence

Methode

medicine changes anything? A systematic review.

De originele Fresnotest is in een Delphi-procedure met

BMJ 329 (7473):1017, 2004.

zes docenten ebp van de Hanzehogeschool Groningen omgevormd tot een meer op hbo-studenten toegesne-

Trefwoorden: evidence-based practice, evaluatie

den instrument: The Modified Fresno. Betrouwbaarheid


van het nieuwe instrument is onderzocht: item-total analyse, een bepaling van Cronbach’s alpha (n=169) en inter-


beoordelaarsbetrouwbaarheid (3 beoordelaars, n=48). De

B. Spek

constructvaliditeit is onderzocht met de known-group

Hanzehogeschool

methode. Het instrument is uitgezet onder eerstejaars

Eyssoniusplein 18

(n=61), tweedejaars (n=39) en derdejaars studenten

9714 CE Groningen

(n=45) van de opleiding Logopedie van de Hanzehoge-


school en in een expertgroep van tweedejaars studenten


that postgraduate teaching in evidence based

91

Donderdag 11 november, tussen 17.15-18.30 uur | Ruimte 530 | Sessie C4 Paper

C4.2 Wetenschappelijke stage: leerdoelen worden behaald

minst wordt het leerdoel Uitvoeren van een (eenvoudige) statistische analyse behaald (70%) behaald. Meestal duurt een wetenschappelijke stage tussen de 16 en 20

Radhakishun NNE

weken. Deze duur wordt goed bevonden door de ge-


neeskundestudenten.

Probleemstelling

Conclusie

In het raamplan artsenopleiding 2009 wordt het bezit

Uit de bovengenoemde resultaten valt te concluderen,

van medisch-wetenschappelijke kennis en de systemati-

dat de student met de wetenschappelijke stage de be-

sche toepassing hiervan genoemd als een belangrijke

oogde leerdoelen, zoals in het raamplan zijn geformu-

eindterm ¹. Een basisarts moet over een stevige weten-

leerd, behaalt. De duur van de stage stelt de student

schappelijke basis kunnen beschikken, maar in de stu-

voldoende staat in de leerdoelen te behalen. De belang-

die is er volgens sommige critici weinig aandacht voor

rijkste motivatie om voor een bepaald vakgebied te kie-

wetenschap². Behalen geneeskunde studenten de in het

zen, is interesse voor het onderwerp van onderzoek en

raamplan genoemde leerdoelen? Welke vakgebieden

de aantrekkelijkheid van het onderwerp van onderzoek.

kiezen studenten en waarom? Hoe beoordelen zij de

Studenten kiezen het vaakst voor een stage bij kinder-

duur van de stage?

geneeskunde of interne geneeskunde.

Methode

Referentie


¹ Herwaarden CLA van,. Laan RFJM en Leunissen

de KNMG per email uitgenodigd voor een digitale enquête, waarin ook vragen over andere onderwerpen naast de wetenschappelijke stage werden gesteld. Aan

RRM. Raamplan Artsenopleiding 2009. ² E.Pronk. Evidence-based dokter. Arts in spe nr. 3. 2007.

de respondenten werd gevraagd naar (I) Wat was de motivatie voor het vakgebied van keuze? (II) Hoe beoor-

Trefwoorden: wetenschappelijke vorming, raamplan

deel je de duur van de wetenschappelijke stage? (III)


Welke leerdoelen verwacht je te behalen? (IV) Welke leerdoelen heb je behaald? In het onderzoek zijn leer-


doelen voorgelegd die tijdens de wetenschappelijke

N.N.E. Radhakishun

stage een rol kunnen spelen.

KNMG Studentenplatform Lambert Rimastraat 19

Resultaten

1106 ZS Amsterdam

In totaal hebben 4.000 geneeskunde studenten de en-


quête volledig ingevuld (responspercentage 35.5%). Het respondentenprofiel is representatief voor de NederlandCongresboek 2010 | NVMO

se geneeskundestudenten populatie voor wat betreft de verdeling naar faculteit, geslacht en studiejaar. Twee op de vijf de studenten heeft de wetenschappelijke stage al gedaan of is er nu mee bezig. De meest genoemde vakgebieden waar de stage is gelopen zijn kindergeneeskunde en interne geneeskunde. De meest aangegeven reden voor de keuze van een vakgebied is de aantrekkelijkheid/ mate van interessant zijn van het onderwerp (75%). Van alle leerdoelen geeft een meerderheid van de studenten aan dat ze behaald zijn tijdens de stage. Het meest behaalde leerdoel is:

92

Een probleem en vraagstelling formuleren (95%). Het


C4.3 Evaluatie van een gestructureerd stappenplan voor het vinden van ‘best evidence’ bij een klinische vraag

Resultaten De eerste resultaten van de pilotstudy laten zien dat “de literatuuropbrengst”verbetert als studenten leren zoeken met behulp van het stappenplan in vergelijking met de

Brouwer CPM de, Gool CJAW van, Kant IJ

periode voor implementatie van het stappenplan, als al-


leen gekeken wordt naar de totaalscore op de vragen. De resultaten van de hele studie plus de analyses op itemni-

Probleemstelling

veau zullen worden gepresenteerd tijdens het congres.

Het op systematische wijze zoeken van medische literatuur is een belangrijke vaardigheid voor het denken en handelen

Conclusie

in de lijn van Evidence Based Medicine (EBM). In de onder-

Er zijn duidelijke aanwijzingen dat het stappenplan zoals

wijspraktijk, tijdens de training Critical Appraisal of a Topic

ontwikkeld en geïmplementeerd in het kader van de

(CAT), is gebleken dat het systematisch zoeken van evi-

CAT-training voor geneeskundestudenten in Maastricht

dence in medische literatuurdatabases voor het onderbou-

een goede methode is om geneeskundestudenten en

wen van een klinische vraag veel moeilijkheden oplevert.

(para-)medici gericht te leren zoeken in literatuurdataba-

Naar aanleiding daarvan is aan de Universiteit Maastricht

ses. Door een klinische vraag als startpunt te nemen

een gestructureerd stappenplan ontwikkeld, waarmee op

voor een literatuursearch en die uit te werken volgens

een gerichte manier passende evidence bij een klinische

een gestructureerd stappenplan, wordt het zoeken van

vraag gezocht kan worden. Het stappenplan bestrijkt de

“best evidence”in literatuurdatabases toegankelijk ge-

methodologische domeinen die direct van belang zijn voor

maakt voor alle studenten en (para-)medici, ongeacht

de patiëntenzorg, namelijk diagnose, prognose en thera-

hun ervaring met EBM.

men, die verschilt per methodologisch domein, op een

Literatuur

gestructureerde manier een zoekstrategie opgebouwd,

1. Brouwer CPM de, Gool CJ van, Kant IJ (2009). Hfst

waarbij zowel gezocht wordt met MeSH-termen, vrije

2. Systematisch literatuur zoeken; van klinische

zoektermen als een query. Met dit stappenplan is nu drie

vraag naar evidence. Training Critical Appraisal of a

jaar ervaring opgedaan. Hoewel we in de onderwijspraktijk

Topic; een onmisbare handleiding in het tijdperk van

zien dat studenten in staat zijn om geschikte literatuur te

Evidence Based Medicine. C. P. M. Brouwer de, IJ.

vinden in een kort tijdbestek, ontbreekt tot dusver een

Kant, L. J. M. Smits and A. C. Voogd. Maastricht,

kwantitatieve evaluatie van het ontwikkelde stappenplan.

C

pie. Hierbij wordt aan de hand van een top 5 van zoekter-

Mediview. 1: 31-52. 2. Etten-Jamaludin F van and Deurenberg R (2008).

Doel van de studie

Praktische handleiding Pubmed. Houten, Bohn

het kwantitatief evalueren van een gestructureerd stap-

Stafleu van Loghum.

teratuur voor de wetenschappelijke onderbouwing van

Trefwoorden: wetenschappelijke vorming, evaluatie

een klinische vraag.


Methode/Opzet


CATs van voor de invoering van het stappenplan (n=120)

C.P.M. de Brouwer

en CATs na invoering van het stappenplan (n=120) wor-


den vergeleken m.b.t. de kwaliteit van de literatuurop-

P. Debyeplein 1

brengst. De uitkomstmaat “kwaliteit van de literatuurop-

6200 MD Maastricht

brengst” is gebaseerd op zowel de relevantie van de


gekozen zoektermen gezien het klinische scenario en de


penplan voor het systematisch zoeken van medische li-

klinische vraag als op de aansluiting van de inhoud van het gekozen artikel (op basis van titel en abstract) bij de klinische vraag. De scores van de individuele items worden opgeteld tot een somscore.

93


C4.4 Zichtbaar maken van de verwevenheid onderwijs en onderzoek in het curriculum van wetenschappelijke vorming van de opleiding Geneeskunde

wijs zich op onderzoeksresultaten danwel op het proces van onderzoek doen. De verticale as: de mate van actieve betrokkenheid van de studenten. Deze indeling resulteert in vier kwadranten: research-led, researchorientated, research-tutored, research-based.

Wagenaar SF, Dekker FW LUMC

Resultaten Uit bovenstaand onderzoek werd zichtbaar hoe de op-

Probleemstelling

bouw in kwadranten eruit ziet voor elk jaar. Daarnaast

De lijn wetenschappelijke vorming in de bachelor ge-

werd ook de lijn over het gehele curriculum zichtbaar.

neeskunde is uitgewerkt in verschillende onderwijs-

Hieruit werd duidelijk dat er een duidelijk opbouw in het

activiteiten. Elk van deze onderwijsactiviteiten is gelinkt

curriculum zit, van minder betrokken -> meer betrokken

aan een of meerdere aspect(en) van onderzoek. Zo is er

bij onderzoek en richting van onderzoeksresultaten -> on-

bijvoorbeeld in jaar 2 een werkgroep “studieopzet”waarbij

derzoeksproces. Tevens werd zichtbaar welke onderde-

de verschillende onderzoeksdesigns aan bod komen om

len van het curriculum nog niet voldoende uitgewerkt zijn.

te zien welk design het beste bij welk onderzoek past. Discussie De vraag bij elk van de onderwijsactiviteiten is nu of je

Bovenstaand onderzoek is een soort 0-meting, opleidin-

een lijn verwevenheid onderzoek en onderwijs in het cur-

gen gaan aan de hand van deze meting zelf verder idee-

riculum kunt expliciteren. Conform het Raamplan Arts-

en ontwikkelen over hoe zij de verwevenheid onderzoek

opleiding 2009 heeft de juist afgestudeerde arts de

en onderwijs voor hun curriculum (verder) vorm willen

bekwaamheid een beperkt empirisch wetenschappelijk

geven. Voor mogelijk vervolgonderzoek komen de vol-

onderzoek op te zetten en uit te voeren. Het raamplan is

gende vragen naar voren:

uitgewerkt in acht specifieke bekwaamheden, zoals ‘een probleem- en vraagstelling te formuleren’. In Research

Is het mogelijk om aan de hand van het schema van He-

Intensief onderwijs (RIO) gaat men uit van een verweven-

aley het curriculum door te meten en op basis van de

heid tussen wetenschappelijk onderzoek en weten-

resultaten ambities te formuleren? Zodanig dat aan de

schappelijk onderwijs. Research intensief onderwijs

hand van de resultaten en de ambities verschuivingen

wordt geïnspireerd door onderzoek van de docent of

gestuurd kunnen worden?

door het onderzoek van de vakgroep. Healy (2005) heeft het schema ‘Research Intensive Education’ ontwikkeld

Is er een gewenste richting aan te geven voor het curri-

en omschreven hoe de verwevenheid onderzoek en on-

culum binnen de kwadranten van Healey?

derwijs ingedeeld kan worden in vier kwadranten. De


vraagstelling voor dit onderzoek is: is het mogelijk om

Trefwoorden: wetenschappelijke vorming,

aan de hand van het schema van Healey inzichtelijk te

onderwijsactiviteiten

maken hoe de verwevenheid onderzoek en onderwijs


voor wetenschappelijk vorming is opgebouwd in het curriculum?

S.F. Wagenaar Methode / opzet

LUMC

Van de bachelor is per jaar is in een tabel aangegeven

Postbus 9600

welke onderwijsactiviteiten, in welke volgorde, aan de

2300 RC Leiden

orde komen. Voor elk jaar is vervolgens per onderwijsac-


tiviteit bekeken waar het betreffende onderdeel ondergebracht kan worden in een van de kwadranten van Healey. In totaal zijn 29 onderwijsactiviteiten ondergebracht in het schema. In het schema zijn de kwadranten inge-

94


deeld op twee assen. De horizontale as: richt het onder-


Workshop Kwalitatief onderzoek C5.1 Analyse van kwalitatieve data


Hendrickx CMJ, Vermeire E

Trefwoorden: kwalitatieve onderzoek - data analyse -

Universiteit Antwerpen

coderen - codeboek - beschrijvende matrix Wijze van presentatie: workshop

Thema Kwalitatief onderzoek neemt tegenwoordig een plaats in


bij het onderzoek van medisch onderwijs. Onderzoekers

C.M.J. Hendrickx

die in de toekomst gebruik willen maken van kwalitatief

Universiteit Antwerpen

onderzoek krijgen in deze workshop informatie over de

Universiteitsplein 1

analyse van kwalitatieve data. Analyse van kwalitatieve

2610 Wilrijk België

data is een tijdrovend proces dat systematisch en verifi-


eerbaar moet uitgevoerd worden en aan vastgestelde kwaliteitsvereisten moet voldoen. Het is een creatief proces waarbij de onderzoeker intensief en langdurig worstelt met zijn data om tot resultaten te komen die in een rapport kunnen opgenomen worden. Software programma’s kunnen enkel behulpzaam zijn bij dit proces, maar bieden geenszins de “druk-op-de-knop”mogelijkheden van statistische pakketten uit kwantitatief onderzoek. Doel

C

Vergroten van de vaardigheid om kwalitatieve data te analyseren. Doelgroep Iedereen die betrokken is, of zal zijn, bij kwalitatief onderzoek van onderwijs, en die meer wil weten over de data analyse is welkom bij deze sessie. Opzet workshop Na een korte inleiding over de algemene principes van het analyse proces en de theoretische achtergrond ervan leren de deelnemers zelf aan de hand van kwalitastellen. Naast het open coderen, leren ze nadien categoriseren door axiaal en selectief te coderen. Op die manier komen ze tot een beschrijvende matrix. De deelnemers werken samen in duo’s om tot een consensus te komen, op dezelfde manier zoals kwalitatieve analyse in”real life’ gebeurt. De workshop is interactief en er is plenaire terugkoppeling. Opbrengst


tieve data, de basis van coderen en een code boek op te

Na afloop van de sessie hebben de deelnemers voldoende inzicht over de basisprincipes van kwalitatieve analyse en kunnen ze zelf aan de slag met hun data.

95


Paper Selectie en studiesucces C6.1 Selectie en studiesucces: ervaringen in de Master Arts-Klinisch Onderzoeker

Resultaten Voor curriculumfase 1 werd voor de cohorten 2007 en 2008 een significante relatie gevonden tussen studie-

Goeij AFPM de, MUMC

succes en selectiecluster b ‘Geschikte attitude voor stu-

Guyaux J, Universiteit Maastricht

die en beroep’ (p<0.05). Voor curriculumfase 2 (cohort

Muijtjens AMM, Universiteit Maastricht

2007) gold hetzelfde. Daarnaast leverden de andere se-

Oude Egbrink MGA, Universiteit Maastricht

lectieclusters geen significante bijdrage aan de voorspelling van studiesucces.

Probleemstelling In de vierjarige onderzoeksmaster Arts-Klinisch Onder-

Discussie

zoeker (A-KO) wordt een meerstaps selectieprocedure

Dit onderzoek toont aan dat studiesucces in het eerste

gehanteerd met als doel 30 kandidaten per jaar te selec-

deel van de A-KO master met name gerelateerd is aan

teren die voldoen aan de selectiecriteria en de grootste

selectiegegevens in het selectiecluster ‘Geschikte attitude

kans hebben op het succesvol volgen en afronden van de

voor studie en beroep’. Dit cluster omvat met name non-

studie. Studiesucces is gebaseerd op cognitieve en non-

cognitieve factoren, zoals vermogen tot kritische zelfre-

cognitieve factoren en beide worden meegewogen in de

flectie, empathie, planning van activiteiten, motivatie voor

selectieprocedure. Tijdens de eerste ronde van de selec-

studie en beroep en het hebben van bijbanen. Vanwege

tieprocedure worden cognitieve kwaliteiten getest met een

de voorspellende waarde van deze factoren is het ge-

kennistoets. In de tweede selectieronde wordt getest op

rechtvaardigd ze te betrekken in een selectieprocedure.

zowel cognitieve als non-cognitieve factoren. In dit project wordt nagegaan welke parameters uit de selectieprocedu-

De bevinding dat selectiecluster c ‘Kennis en past per-

re voorspellend zijn voor succesvolle studievoortgang van

formance’ daarnaast geen significant voorspellende

de toegelaten A-KO studenten. Hier wordt gerapporteerd

waarde heeft (p=0.487 voor curriculumfase 1; p=0.126

over studiesucces in de eerste twee curriculumfasen.

voor curriculumfase 2) kan te maken hebben met ‘restriction of range’ ten gevolge van de kennistoets in ronde

Methode

1. Hierdoor is de variatie in dit cluster mogelijk te klein

De selectieprocedure bestaat uit een kennistoets en

om een eventuele relatie met studiesucces aan te tonen.

5 mini-interviews1. Een CV, een motivatie-formulier en studieresultaten van de bacheloropleiding dienen als

Literatuur

achtergrondinformatie bij de interviews. Door middel van

1. Eva KW, Rosenfeld J, Reiter HI, Norman GR. An

een factoranalyse zijn de selectie-gegevens gegroe-

admissions OSCE: the multiple mini-interview.

peerd in 4 clusters:

Medical Education 2004;38: 314-326.

a. Communicatieve vaardigheden en academisch denkvermogen b. Geschikte attitude voor studie en beroep



c. Kennis en past performance d. Creativiteit en kennis in relatie tot wetenschappelijk onderzoek.

Correspondentie-adres: A.F.P.M. de Goeij

Studiesucces wordt bepaald aan de hand van scores en

MUMC – FHML

kwalificaties op examen-elementen en het relatieve ge-

Postbus 616

wicht van deze elementen in het studieprogramma.

6200 MD Maastricht

Daarnaast wordt een progressief strafpuntensysteem


toegepast, gebaseerd op het aantal remediëringen. Deze analyse levert per student een cijfer (0-10) per curriculumfase op als maat voor studiesucces. Per curriculumfase is onderzocht of sprake is van een significante relatie tussen de selectieclusters en het studiesucces

96

Trefwoorden: selectie, studiesucces

(multipele regressie analyse).


C6.2 Evaluatie toelatingsvoorwaarden Master Physician Assistant Vught JAH van, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Gerhardus MJT, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Postma CT, UMC St Radboud Bruurs M, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Brink GTJW van den, Hogeschool van Arnhem en

met een vooropleiding in de verpleegkunde, fysiotherapie

Nijmegen

of andere paraklinische beroepen met elkaar vergeleken. Door middel van univariate analyses, gecorrigeerd voor

Probleemstelling

de leeftijd, werden verschillen statistisch getoetst.

ervaring (minimaal 2) worden opgeleid tot Physician

Resultaten

Assistant(PA). Van de afgestudeerde studenten binnen de

Er zijn geen verschillen gevonden tussen toetsscores (schrif-

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen(HAN) heeft 55% een

telijk en stationsexamen) van studenten met een HBO-ba-

vooropleiding als verpleegkundige(16%HBO Verpleegkun-

chelor en studenten zonder een HBO-bachelor(Tabel). Daar-

de, 39%inservice A), 21% is fysiotherapeut en 24% heeft

naast zijn er geen verschillen gevonden tussen de schriftelijke

een andere opleiding in de gezondheidszorg afgerond.

toetsscore en de onderdelen ‘anamnese’, ‘lichamelijk onder-

Conform de WHW hebben studenten zonder HBO-ba-

zoek’, ‘professionaliteit’ en ‘communicatie’ van de stations-

chelor getuigschrift door middel van een capaciteitentest

examens tussen studenten met een vooropleiding in de

het HBO werken denkniveau aangetoond. Om te evalu-

verpleegkunde, fysiotherapie of andere paraklinische beroe-

eren of de huidige toelatingsvoorwaarden voldoen, wordt

pen (Tabel). Studenten met een vooropleiding als verpleeg-

onderzocht wat de invloed is van de diverse vooropleidin-

kundige scoren hoger op de items ‘opstellen van een DD’ en

gen op de toetsuitslagen.

‘opstellen van een plan van aanpak’ bij de stationsexamens,

C

Studenten met diverse vooropleidingen en jaren werk-

dan studenten met een vooropleiding als fysiotherapeut of Methode

andere paraklinische beroepen (P<0.05) (Tabel 1).

ren getoetst, namelijk door middel van de schriftelijke

Conclusie

bloktoets(achtmaal) en het stationsexamen(eenmaal).

Binnen de schriftelijke toetsscore wordt geen verschil ge-

Van 131 studenten zijn gemiddelde bloktoetscijfers be-

vonden tussen studenten met verschillende vooropleidin-

rekend. Binnen de afzonderlijke bloktoetsen werd item-

gen. Studenten met een achtergrond als verpleegkundige

analyse toegepast middels de discriminatie-index. Daar-

lijken beter te scoren op ‘opstellen van een differentiaal di-

naast werd gecorrigeerd voor de moeilijkheidsgraad van

agnose’ en ‘plan van aanpak’, hetgeen als aandachtspunt

de verschillende bloktoetsen door de gemiddelde score

in de ontwikkeling van de opleiding meegenomen wordt.

van de individuele studentscore af te halen. 62 studen-

Geconcludeerd wordt dat er op basis van de toetsscores

ten ondergingen het stationsexamen, bestaande uit vijf

geen reden lijkt om de huidige toelatingsvoorwaarden met

stations met simulatiepatiënten. Studenten werden be-

betrekking tot de vooropleiding bij te stellen.

oordeeld op anamnesevoering, lichamelijk onderzoek, schriftelijke verslaglegging (opstellen van de probleemlijst,

Trefwoorden: toelatingsvoorwaarden, studiesucces

differentiaaldiagnose(DD) en plan van aanpak), communi-


catie en professioneel gedrag. Voor het verschil in moeilijkheidsgraad tussen stations werd gecorrigeerd door de


gemiddelde score van de referentiegroep (artsen) van de

Dr. J.A.H. van Vught

individuele studentscore af te halen. Gemiddelde toets-

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

scores voor de schriftelijke bloktoets en onderdelen van

Masteropleiding Physician Assistant

het stationsexamen werden vergeleken tussen studenten

Sint Annastraat 312

met een HBO-bachelor en studenten zonder een HBO-

6525 BC Nijmegen

bachelor. Daarnaast werden toetsscores van studenten



Binnen de opleiding wordt op verschillende manie-

97


C6.3 Individuele gesprekken over studieplanning en verwachtingen bevorderen volgens docenten motivatie en betrokkenheid van geneeskundestudenten

aan dat studenten de gesprekken serieus namen. Daarbij dacht één op de drie docenten direct invloed te hebben uitgeoefend op het studeergedrag van studenten en één op de vier verwachtte een positief effect op het rendement. In de casus werden verscheidene voordelen

Mulder BF, Erich MH, Elgersma AF, Cohen-Schotanus J

genoemd, zoals het verwijzen naar studieadviseurs, bie-

UMC Groningen

den van persoonlijke aandacht in een massale studie, wijzen op extracurriculaire mogelijkheden, geven van ex-

Probleemstelling

tra uitleg over examenregels en opgenomen laten voelen

Uit onderzoek is gebleken dat studiesucces positief

in de facultaire gemeenschap. 20 docenten noemden

wordt beïnvloed door prestatiemotivatie en de mate

een veranderpunt; de (te) forse inspanningsverplichting

waarin studenten zich betrokken voelen bij hun oplei-

werd het vaakst genoemd (n=6).

ding.1 Verwacht wordt dat persoonlijk contact met een docent de motivatie en betrokkenheid van studenten be-

Conclusie/Discussie

vordert.2 Het voeren van individuele gesprekken met

Geconcludeerd kan worden dat docenten de gesprek-

studenten is een methode om dit te realiseren. Voor-

ken nuttig vonden en een goede manier om studenten

waarde voor een succesvolle procedure is dat de do-

bij de opleiding te betrekken. Aan de voorwaarde, dat

centen het nut van dergelijke gesprekken inzien. Dit on-

voor een succesvolle procedure docenten het nut van

derzoek richt zich op docentervaringen met het voeren

dergelijke gesprekken moeten inzien, lijkt te zijn voldaan.

van de gesprekken en docentpercepties van het nut van

Een beperking van het onderzoek is dat niet naar stu-

deze gesprekken.

dentpercepties is gevraagd en dat effecten op gedragsniveau niet zijn onderzocht. Nader onderzoek moet

Methode

uitwijzen of individuele gesprekken een positief effect

In 2009 voerden docenten (n=34) twee gesprekken met

hebben op studeergedrag en studierendement.

eerstejaars geneeskundestudenten van de RuG (n=440). Tijdens deze gesprekken werden aan de hand van een

Literatuur

protocol ondermeer wederzijdse verwachtingen en de stu-

1. Eggens L, Werf MPC van der, & Bosker RJ (2008).

dieplanning voor het eerste jaar besproken. Na elk gesprek

The influence of personal networks and social

schreef de student een verslag, dat werd opgenomen in

support on study attainment of students in university

zijn/haar portfolio. De docentinspanning was 1,5 uur per student (2 gesprekken en beoordeling verslaglegging).

education. Higher Education, 55(5), 553-573. 2. Tinto V (1999). Taking retention seriously: Rethinking the first year of college. NACADA Journal, 19(2), 5-9.

Na het eerste gesprek werd een evaluatievragenlijst aan de docenten voorgelegd. Deze bestond uit 10 stellingen

Trefwoorden: motivatie, studiesucces

(bijvoorbeeld: Het voeren van individuele gesprekken met



eerstejaarsstudenten is nuttig; Het gespreksprotocol gaf mij houvast voor het gesprek.), drie open vragen (bijvoor-


beeld: Wat zou u willen veranderen aan de opzet van de

B.F. Mulder

gesprekken?) en het verzoek een casus te beschrijven om

UMC Groningen

het eigen standpunt over het nut van de gesprekken te

Ant. Deusinglaan 1

onderbouwen. Na het tweede gesprek werden middels

Huispostcode: FC 040

interviews de casus besproken en uitgediept.

9713 AV Groningen E-mail: [email protected]

Resultaten De respons op de vragenlijst was 91%. Vrijwel alle docenten (90%) vonden het plezierig de gesprekken te voeren. Driekwart vond het nuttig en vond dat studenten

98

zich meer betrokken voelden bij de opleiding. 86% gaf


C6.4 Gesprekken met patiënten over en rondom het levenseinde

- meer tijd voor medisch beleid gesprek - voorinformatie over medisch beleid gesprek mist - de combinatie van psycholoog/specialist voegt iets toe

Ehrlich ND, Nieuwenhuizen NM, Vegers MA VU medisch centrum

Conclusie en discussie (implicaties voor de praktijk) Alhoewel de verschillende onderwerpen in de training goed

Inleiding

gewaardeerd worden, geven de studenten duideljjk aan

Co-assistenten en artsen worden regelmatig geconfron-

waar de nadruk moet liggen, nl. op het bespreken van me-

teerd met communicatief uitdagende situaties in gesprek-

disch beleid. Deze gesprekken onderscheiden zich van

ken over einde-levensproblematiek en de grenzen van de

andere lastige of emotionele gesprekken, omdat naast de

geneeskunde. Gesprekken met palliatieve patiënten,

communicatieve vaardigheden ook (wetenschappelijke)

maar ook het bespreken van wensen m.b.t. medisch be-

kennis noodzakelijk is voor het voeren van een goed ge-

leid (reanimatie, beademing, e.d.) in geval van wilsonbe-

sprek. Het gaat om kennis over bijvoorbeeld het slagings-

kwaamheid, voorafgaande aan een operatie of bij opna-

percentage van een reanimatie, veranderingen van percen-

me in verpleeghuizen kunnen een uitdaging vormen.

tages bij mulitmorbiditeit of veroudering, het interpreteren van bestaande morbiditeit op prognose en het omgaan

Probleemstelling

met onzekerheden in de medische wetenschap.

logie en verpleeghuisgeneeskunde is een training ontwik-

Deze kennis, maar ook achtergrondinformatie voor het

keld die handvatten geeft aan jonge dokters over dit soort

uitvoeren van een goed gesprek zal in de toekomst vóór

gesprekken. Hoe beoordelen de studenten deze training

de training aan de studenten aangeboden moeten wor-

en op welke wijze kan er verbetering aangebracht wor-

den. In de training kunnen dan de medisch-ethische as-

den? Het eerste deel van de training is gericht op ge-

pecten aanbod komen, naast uitgebreider oefenen, met

sprekken met palliatieve patiënten. De focus ligt op het

meer en verschillende casuïstiek. De duobegeleiding

omgaan met het verhaal van de patiënt over het nade-

moet aanblijven, zodat het onderwerp vanuit verschil-

rende levenseinde. In het tweede deel staat het bespre-

lende disciplines belicht kan worden. De gesprekken

ken van medisch beleid centraal: Hoe leidt men het ge-

met palliatieve patiënten zullen op een andere plek aan-

sprek goed in, zonder de patiënt de stuipen op het lijf te

bod moeten komen, zodat de studenten ook hiervoor in

jagen? Welke onderwerpen dienen aanbod te komen en

de praktijk voldoende uitgerust zijn.

C

In een gezamenlijk project tussen de disciplines psycho-

welke kennis moet de arts daarbij paraat hebben? In de training wordt gebruik gemaakt van professionele ac-

Trefwoorden: communicatie, klinische fase

teurs, waarbij een aantal studenten de kans krijgt om een


gesprek te oefenen. De training wordt in een duo gegeven; een psycholoog en specialist ouderengeneeskunde.


Methode

VU medisch centrum

Aan 80 studenten is een korte vragenlijst voorgelegd ter

Afdeling Medische Psychologie en

evaluatie van de training. Ze mogen op een vijfpunts-

Medisch Maatschappelijk Werk, Kamer D-339,

schaal hun oordeel geven over de verschillende leson-


derdelen en op een drietal open vragen geven ze hun

1081 BT Amsterdam

suggesties voor verbeteringen.


Resultaten De studenten zijn redelijk positief over de training als ge-


Drs. N.D. Ehrlich

heel, de gemiddelde beoordeling is 3,75. Ze waarderen de concrete tips over hoe om te gaan met de verschillende gesprekssituaties. In de open vragen komen de volgende opmerkingen ter verbetering vaker terug:

99


Workshop Vervolgopleiding C7.1 Het competentiedomein ORGANISEREN in de vervolgopleiding

ren zou moeten inhouden en hoe je daarin kunt opleiden. Na welkom en kennismaking zal het thema worden ingeleid en afgebakend: toelichting, impressie van de in-

NVMO werkgroep vervolgopleidingen

vulling van de competentie organiseren in enkele opleidingsplannen, literaire aanknopingspunten. Daarna gaan

Thema

subgroepen onderzoekend aan de slag met de interac-

In deze workshop nodigen we u uit mee te denken over

tieve werkvorm ‘kenniscafé’, die de deelnemers uitdaagt

de implementatie van ‘niet-medische’ competentiedo-

steeds van perspectief te wisselen. Plenaire afsluiting

meinen. Moeten we eigenlijk wel opleiden in samenwer-

met presentatie van de belangrijkste resultaten. De

ken, communicatie of organisatie? ‘Communiceren, dat

werkvorm zal inspireren om ook andere competenties

kunnen we al!’ hoor je AIOS regelmatig zeggen, en oplei-

eens zo te benaderen.

ders vinden: ‘samenwerken: dat doe je toch gewoon?’. Competenties zijn een mix van kennis, vaardigheden, er-

Maximum aantal deelnemers: 24 deelnemers.

varingen en eigenschappen die artsen in staat stellen beroepstaken professioneel uit te voeren. Moet er dan

Trefwoorden: vervolgopleiding, competenties

ook kennis over de ‘niet-medische’ domeinen worden


verworven en zo ja, hoeveel en hoe dan? En: hoe toetsen we dergelijke competenties in de klinische praktijk?

Correspondentie-adres: Drs. J.A.Baane

Doel

AMC, TtT

De NVMO werkgroep Medische VervolgOpleidingen wil

Postbus 23213

een bijdrage leveren aan de kwaliteit van alle medisch

1100 DS Amsterdam

specialistische opleidingen: inhoudelijk, onderwijskundig


en organisatorisch. Daarbij ambieert zij niet om pasklare antwoorden te geven op de vele vragen die bij de ontwikkeling van de opleidingen een rol spelen. Wel wil zij op een onconventionele manier thema’s aan de orde stellen waarover betrokkenen met elkaar in gesprek gaan om ideeën op te doen en te worden uitgedaagd tot kritische reflectie. De werkgroep wil met een toekomstgerichte blik het opleiden naar vorm en inhoud kritisch onder de loep te nemen. We leiden immers op voor 2020[3DOTS] In deze workshop willen we meer zicht krijgen op de inCongresboek 2010 | NVMO

houd van het ‘niet-medische’ competentiedomein ORGANISEREN en op leer- en opleidingsactiviteiten om die competentie te ontwikkelen en te toetsen. Doelgroep Opleiders, leden van opleidingsgroepen, AIOS en onderwijskundigen. Opzet workshop Organiseren dient als voorbeeld voor de discussie tegen het licht van toekomstige ontwikkelingen in de zorg en het medisch domein in het bijzonder. Recent verschenen

100

rapporten roepen de vraag op wat het domein organise-

Donderdag 11 november, tussen 17.15-18.30 uur | Ruimte 536 | Sessie C8 Workshop

ICF model C8.1 Implementatie van het International Classification on Function, Disability and Health model in het medisch onderwijs.

Maximaal aantal deelnemers: 24 Trefwoorden: ICF: International Classification of function, disability and health

Tepper M, Rommers GM


UMC Groningen Correspondentie-adres: Thema

M. Tepper, revalidatiearts

In de samenleving is er toename van mensen met een of

UMCG Centrum voor Revalidatie

meerdere chronische ziekte(n). Er dient daarom in het me-

Hanzeplein 1

disch onderwijs naast aandacht voor het diagnostisch pro-

9700 RB Groningen

ces ook aandacht te zijn voor de gevolgen van de ziekte op


het dagelijks functioneren van de patiënt. Het behandelplan voor een chronisch zieke moet tweeledig zijn, gericht zijn op het beperken van de ziekteactiviteit en op het optimaliseren van het functioneren. De International Classification of function, disability and health: (ICF) is ontwikkeld door de wereld gezondheidsorganisatie (WHO) als instrument voor het analyseren van het functioneren van een (gezonde) persoon. Het ICF model beschrijft de relatie tussen lichaamsfuncties, activiteiten en participatie aangevuld met de domeinen persoonlijke factoren en omgeving. Daarnaast kan het ICF mo-

C

del gebruikt worden bij patienten om de relatie tussen ziekte en het functioneren te analyseren. Door gebruik te maken van het ICF model kan men inzicht krijgen in de relatie tussen beperkingen in activiteiten en participatie. Aansluitend kan men een behandelplan opstellen om een zo optimaal mogelijk functioneren te realiseren. Doel Tips en trucs voor het gebruik van het ICF model binnen het medisch onderwijs. Voldoende kennis en inzicht hebben in de mogelijkheden die het ICFmodel biedt om effect

Werkvorm - Introductie van het ICF model; - Casuïstiek analyseren in subgroepen - Tips en trucs voor implementatie van het ICF model in het medisch onderwijs. Doelgroep Docenten medisch onderwijs, AIOS en professionals


van ziekte op het dagelijks functioneren te analyseren.

Opbrengst Het kunnen gebruiken van het ICF model in het medisch onderwijs aan geneeskundestudenten, AIOS en/of professionals.

101

Donderdag 11 november, tussen 17.15-18.30 uur | Ruimte 537 | Sessie C9 Workshop

Communicatie C9.1 Motivational interviewing als instrument bij gedragsverandering

vational Interviewing. Wat is verandertaal, wat is statusquo taal en hoe zijn deze te herkennen? Welk verband bestaat er tussen motiveren en het motivatieonderzoek?

Deves MEW, Hoeven E ter

Vervolgens oefenen de deelnemers met een motivatie-

VUmc

onderzoek. Hierbij letten we specifiek op welk soort vragen welk soort taal uitlokt.

Thema Als (huis)arts besteed je veel tijd aan verstrekken van ad-

Werkwijze oefening

vies. Dit blijkt niet altijd even makkelijk. Het kan zijn dat

1. Drie stoelen staan naast elkaar voor de inbrenger van

je tijdens het gesprek weerstand ervaart als je de patiënt

de ambivalentie (inbrenger) met daar tegenover vier

vertelt welke gedrag of leefstijl wenselijk is voor hem/

stoelen voor vier deelnemers (onderzoekers). De vier

haar. Of je voert voor jouw gevoel een goed gesprek

deelnemers onderzoeken de ambivalentie van de in-

maar je ontdekt in een volgend consult dat de patiënt de

brenger.

besproken therapie niet heeft opgevolgd. Dit kost ener-

2. De drie stoelen voor de inbrenger hebben elk een ei-

gie en levert frustratie op, voor beide partijen. Gebruik

gen betekenis; de inbrenger gaat op de linker stoel

maken van Motiverende Gespreksvoering tijdens advise-

zitten als hij verandertaal uitspreekt, op de middelste

rende gesprekken kan een wezenlijk verschil maken.

stoel voor neutrale uitspraken en op de rechter stoel

Wereldwijd wordt deze methode steeds meer toegepast

als hij status-quo taal bezigt.

in de gezondheidszorg. De kern van Motiverende Ge-

3. De observatoren letten goed op: door welke interven-

spreksvoering is dat de arts de patiënt beschouwt als

ties van de onderzoekers wisselt de inbrenger van

een autonoom persoon. Opgelegde adviezen - al komen

stoel?

ze voort uit grote betrokkenheid- doen geen recht aan deze autonomie. De veronderstelling die aan deze tech-

Deze oefening vergroot het inzicht van de deelnemers in

niek ten grondslag ligt is dat mensen die voor een veran-

wat veranderen status-quotaal is. Ook wordt duidelijk

dering staan per definitie ambivalent zijn: ze willen wel én

welke interventies welk effect hebben op de intrinsieke

niet veranderen. Deze ambivalentie houdt mensen als

motivatie.

het ware gevangen en voorkomt dat ze effectief in beweging komen.

Doel workshop Leren toepassen van motivational interviewing in

Motiverende gespreksvoering is er op gericht deze am-

medisch communicatieonderwijs.

bivalentie te verkennen en op te lossen. Het uiteindelijke doel is het opbouwen van de intrinsieke motivatie van de

Doelgroep

patiënt zodat de wil om te veranderen van binnenuit kan

Docenten (communicatie)onderwijs.

groeien. Hiertoe ontlokt de arts zelfmotiverende uitspraken, ‘verandertaal’: dit activeert het aanwezige veranCongresboek 2010 | NVMO

derpotentieel in de patiënt. Om toekomstige artsen handvatten te bieden, heeft de afdeling medische psy-

Trefwoord: communicatie, gedragsverandering

chologie van het VU medisch centrum motivational inter-

Wijze van presentatie: Workshop

viewing in het onderwijsprogramma verwerkt. In de bachelor fase vormt deze methodiek de basis voor de


communicatiereeks “informatie en advies geven”. Een

M.E.W. Deves

reeks communicatiepractica in het tweede master jaar

VU medisch centrum

bouwt hierop voort.

Van der Boechorststraat 7 1081 BT Amsterdam

Activiteit deelnemers De workshop begint met een korte oefening over gedragsverandering. De ervaringen van de eerste oefening

102


worden gekoppeld aan het theoretische kader van Moti-



Rondetafelsessie Professioneel gedrag C10.1 Professioneel Gedrag in Cyberspace

Tenslotte wordt ingegaan op consequenties van de discussie voor onderwijssituaties: hoe komen we als stu-

Gosselink MJ, Jong PGM de, Vink C, Beaufort AJ de

denten en docenten gezamenlijk tot een code voor pro-

LUMC

fessioneel gedrag in cyberspace (de code PGX)?

Thema

Doelgroep

Professioneel Cybercontact

Studenten en docenten

Doel

Maximaal aantal deelnemers: 35.

Definiëring van de grenzen van (on)professioneel gedrag in digitale communicatie (ook wel cyberspace genoemd)

Trefwoorden: digitale communicatie, professioneel

aan de hand van praktijk voorbeelden. Gediscussieerd

gedrag

zal worden over wat wel kan en wat niet mag. Uitkomst:


aanzet tot een code professioneel gedrag in cyberspace. Correspondentie-adres: Opzet

M.J. Gosselink

De Commissie Professioneel Gedrag LUMC is het meld-

LUMC

punt voor (mogelijk) onprofessioneel gedrag van ge-

Albinusdreef 2

neeskunde studenten. Regelmatig krijgt de Commissie

2333 ZA Leiden

Professioneel Gedrag meldingen over onprofessionele


e-mailberichten van studenten aan docenten. In de meerderheid van de gevallen betreft het de stijl (taalge-

C

bruik) van de mailing. Opvallend is hoe de beoordeling van dergelijke mails per docent varieert (inter-observer variatie). Soms lijdt de onprofessionaliteit van een bericht volgens de commissie geen twijfel. In andere gevallen lijkt het onprofessioneel beoordeelde bericht voor discussie vatbaar. Aan de hand van casuïstiek zal er over de variatie in opvattingen over professionaliteit in cyberberichten worden gediscussieerd. Het gaat hierbij zowel om het verschil van beoordeling tussen docenten onderling als tussen

Hoe verschillend over de gepresenteerde casuïstiek wordt gedacht, zal eerst in kaart worden gebracht met stemkastjes. Daarna zal deels in kleine groepen en deels plenair, aan de hand van een aantal vragen/aspecten worden gekeken welke taalgebruikconventies volgens de deelnemers echt niet kunnen en bij welk taalgebruik we variatie wellicht moeten accepteren. Het resultaat is bewustwording van variatie, tolerantie ten aanzien hiervan, en toegenomen inzicht in waar grenzen liggen.


docent en student.

Vervolgens zal worden gediscussieerd of het mogelijk is een consensus te bereiken m.b.t. professioneel gedrag in cyberspace.

103


Rondetafelsessie Digitale toetsing C11.1 Digitale toetsing in het medisch onderwijs

Correspondentie-adres: NVMO Werkgroep E-learning Voorzitter: Mw. drs. M.E.W. Dankbaar

NVMO Werkgroep E-learning

Erasmus MC E-mail: [email protected]

Achtergrond Digitale toetsing is op zich geen noviteit meer, maar toch wordt het nog lang niet overal op grote schaal toegepast binnen het medisch onderwijs. Veel onderwijsorganisaties zien de meerwaarde van digitale toetsing, zoals meer objectiviteit in het toetsproces, een efficiënter toetsproces of de mogelijkheid om multimedia in te zetten. De belemmeringen die worden ervaren zijn divers, van onbekendheid met de mogelijkheden tot aan praktische beperkingen. Deze ronde tafelsessie geeft een overzicht van de ervaringen van verschillende UMC’s met inzet van digitale toetsing en het gebruik van digitale toetssystemen. Doel Na deze sessie hebben de deelnemers inzicht in: - De meerwaarde van digitale toetsing voor hun eigen onderwijspraktijk - Welk type vragen met digitale toetsing mogelijk zijn - Hoe digitale toetsing het beste kan aansluiten bij het gegeven onderwijs. Doelgroep Docenten, onderwijscoördinatoren en beleidsmedewerkers die zich bezighouden met toetsing. Inhoud van de sessie Aan de hand van korte presentaties en uitwisseling van ervaringen met deelnemers komen de volgende thema’s Congresboek 2010 | NVMO

aan bod: - Voor- en nadelen van digitale toetsing; wanneer kun je het wel en niet inzetten? - De mogelijkheden van verschillende vraagtypen en hoe deze optimaal in te zetten. - Aanpak: van toetsontwikkeling tot implementatie in onderwijsproces. - Ervaringen met verschillende toetssystemen. - Ervaringen in het preklinisch en klinisch onderwijs. Trefwoorden: digitale toetsing, e-learning Wijze van presentatie: rondetafelsessie

104

Donderdag 11 november, tussen 17.15-18.30 uur | Ruimte 559 | Sessie C12 Rondetafelsessie

Promotie C12.1 SOS promotie: eerste hulp bij het doorlopen van een promotietraject

Correspondentie-adres: S. Koole Universiteit Gent

Koole S, Universiteit Gent

De Pintelaan 185, 3K3

Stegers-Jager K, Erasmus MC

9000 Gent België

Lohuizen MT van, UMC Groningen


Thema De afgelopen jaren neemt het aantal promovendi in medisch onderwijs snel toe. Echter is promoveren geen evidentie op zich en het traject ernaar toe is een weg vol hindernissen en valkuilen. Deze rondetafel zoomt in op enkele belangrijke aspecten binnen dit traject , waarbij het belang van de promovendus en de begeleider belicht wordt. Doel Deze rondetafel belicht een aantal aspecten binnen een promotietraject zoals het aflijnen van een onderzoekonderwerp, planning, begeleiding en omgaan met dipjes. Via een aangeboden structuur en door het uitwisselen van ervaringen wordt beoogd te komen tot een overzicht

C

van “tips and tricks”toepasbaar voor iedereen die betrokken is bij een promotietraject. Doelgroep Promovendi, hun begeleiders en anderen die verwachten op korte termijn bij een promotietraject betrokken te zijn. Opzet rondetafelsessie In een korte inleiding worden de verschillende aspecten binnen een promotietraject, die tijdens deze rondetafel aan bod komen geïntroduceerd. Nadien zullen deze aspecten in een interactieve setting besproken worden. Dit door de deelnemers. De rondetafel zal eindigen met een overzicht van tips, tricks en ervaringen die tijdens de discussie naar voor zijn gekomen. Maximum aantal deelnemers: 30 Trefwoorden: promotie, evaluatie Wijze van presentatie: rondetafelsessie


zal gebeuren aan de hand van ingebrachte ervaringen

105

Donderdag 11 november, tussen 17.15-18.30 uur | Abdijzaal | Sessie C13

Workshop Evaluatie medische professionals C13.1 ‘Bevordering van levenslang leren en ontwikkelen door individuele ‘Appraisal and Assessment’ van medische professionals’

Opzet workshop 1. Voorstellen en ervaring met A&A delen 2. Inleiding over A&A: achtergrond en context 3. Methodiek A&A met korte oefeningen

So RKL, Drexhage V, Hendrikz T, Ridder JMM van de

4. Praktische toepassingen


5. Toekomstblik 6. Afsluiting met overall discussie

Appraisal en Assessment (A&A) is een breed kwaliteitsinstrument voor en door medisch specialisten.

Opbrengst 1. Kennismaking met achtergrond en context van A&A

De Orde van Medisch Specialisten beveelt in het kader

2. lnzicht in methodiek A&A

van het landelijke project “Individuele evaluatie Functio-

3. Toepassingen & tips

neren Medisch Specialist (IFMS)”deze ‘Appraisal en Assessment’ methodiek van harte aan.

Maximaal aantal deelnemers: 25 - 30

Concreet gaat het hierbij om zelfreflectie en om 360-gra-

Trefwoorden: competenties, evaluatie

den feedback organisatiebreed, waarbij de zeven Can-


MEDS-competenties centraal staan. Einddoel is het continue verbeteren van de kwaliteit van het medisch


handelen en professionaliteit met aandacht voor per-

R.K.L. So

soonlijke ontwikkeling. De lijn ingezet in de modernise-

Maarten Dijkshoornlaan 29

ring van de medische vervolgopleiding, waarbij de AIOS

3055 AS Rotterdam

inzicht krijgt in het eigen leerproces door portfolio, korte


klinische beoordelingen en feedback, wordt na de opleiding aldus doorgetrokken naar de medisch specialisten door middel van 360 graden feedback en zelfreflectie. Doel Het doel van deze workshop is de aanwezigen kennis te laten maken met A&A als methodiek voor de individuele evaluatie van medische professionals, hen inzicht te geven de mogelijkheden die het competentie-gericht evalueren kan bieden, en om ervaringen uit te wisselen hoe je A&A maximaal zou kunnen benutten bij het opleiden van medisch specialisten, bij werving en selectie van Congresboek 2010 | NVMO

106

medische professionals en bij het continue blijven leren en ontwikkelen als medische professional. Doelgroep Medisch specialisten, A(N)IOS, co-assistenten en overig geïnteresseerden; deze workshop is bewust bedoeld voor zowel degenen met, als voor degenen zonder ervaring met deze methodiek van competentie gericht evalueren.


Fringe C14.1 Kaartspel: kleur bekennen

Wijze van presentatie: fringe

Buis CAM



C.A.M. Buis Foreest Medical School

Thema


Het delen en leren van ervaringen leidt er in de praktijk

Wilhelminalaan 12

toe dat a(n)ios elkaar meer opzoeken en consulteren.

1815 JD Alkmaar

Hoe kun je stimuleren dat a(n)ios van elkaar leren over


thema’s als je professioneel opstellen omgaan met lastige communicatieve situaties, omgaan met dilemma’s etc. In deze workshop bieden wij een methode hiervoor. Opzet workshop Het spel dat wij ontwikkeld hebben is gebaseerd op ‘Kleur Bekennen’ en op maat gemaakt voor aios. Het doel is dat spelers in een ongedwongen sfeer discussiëren over gewenst en ongewenst gedrag en zo leren van gezamenlijke ervaringen. Dit gebeurt aan de hand van situatiebeschrijvingen en thema’s die op kaartjes staan. Deze actuele thema’s kwamen bij coaching en intervisie van a(n)ios aan bod. Het spel wordt onder andere inge-

C

zet tijdens introductie van aios en bij studenten geneeskunde in de Masterfase 1. U gaat dit spel ervaren tijdens de workshop en ziet welke verschillende vormen er mogelijk zijn. Doel U ervaart een werkvorm speciaal ontwikkeld voor a(n)ios en u komt op ideeën hoe deze werkvorm op verschillende manieren in uw organisatie te gaan toepassen. Doelgroep met een werkvorm op maat. Maximum aantal deelnemers: 20 Tip De workshop sluit goed aan op de pre conference workshop “Introductie op de werkplek: van levensbelang” en de paper “Het organiseren van coaching”. Trefwoorden: a(n)ios, kleur bekennen, werkvormen


Iedereen die geïnteresseerd is in het actief kennismaken

107

Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 522 | Sessie D1

Wetenschappelijke Paper Docenten en leeromgevingen D1.1 Het meten van opvattingen over onderwijs, bij docenten in de bacheloropleiding Geneeskunde in een studentgecentreerd curriculum

centgecentreerdheid (8 items), (2) verwerkingsactiviteiten (5 items), (3) relatie met beroepspraktijk (5 items) en (4) intelligentie (2 items). Bijbehorende parameters van CFA waren: CMIN/DF = 3.38, p = .185, RMSEA = .05, TLI = .96, CFI = .99, RMR = .18, GFI = 1.00 en AGFI = .97.

Jacobs JCG, VU medisch centrum

Hiermee wordt voldaan aan de eis dat de meerderheid

Luijk SJ van, VU medisch centrum

van de volgende criteria moet gelden: (1) CMIN/DF < 3

Berkel H van, MUMC

met een significante p-waarde; (2) RMSEA < 0.1; (3) TLI

Vleuten CPM van der, MUMC

en (4) CFI beide > 0.90; (5) RMR < 0.07; (6) GFI en (7)

Croiset G, VU medisch centrum

AGFI beide > 0.80. Cronbach’s alpha’s van de factoren

Scheele F, VU medisch centrum

waren respectievelijk .73, .57, .63 en .86. Wanneer we ons beperken tot deze vier factoren, resulteert dit in een

Probleemstelling

vragenlijst met 20 items over opvattingen over onderwijs.

Uit onderzoek in het hoger onderwijs blijkt dat opvattingen van docenten over onderwijs de effecten van do-

Discussie

centprofessionalisering beïnvloeden. (Postareff, 2008) In

Ondanks een matige respons en slechts twee participe-

medisch onderwijs krijgen deze opvattingen beperkt

rende UMC’s menen we een intern valide instrument te

aandacht. Beschikbare instrumenten zoals Approaches

hebben ontwikkeld met homogene factoren, om opvat-

to Teaching Inventory (Trigwell & Prosser, 2004), Tea-

tingen over onderwijs te inventariseren bij docenten in

ching Perspective Inventory (Pratt et al., 2001) en Inven-

een studentgecentreerde bacheloropleiding Geneeskun-

tory of Teaching Patterns (Donche & Van Petegem, 2007)

de. In vervolgonderzoek willen we met dit instrument

sluiten beperkt aan bij een studentgecentreerde bachelo-

nagaan wat de invloed is van persoonlijke factoren, con-

ropleiding Geneeskunde. De vraag is of voor dit domein

textuele factoren èn de onderwijspraktijk op opvattingen

een valide en betrouwbaar instrument te ontwikkelen is

over onderwijs. We zijn vooral geïnteresseerd in de impli-

om opvattingen over onderwijs van docenten te meten.

caties die dit heeft voor docentprofessionalisering.

Methode

Referenties

Na literatuuronderzoek kozen we voor het theoretisch kader

1. Postareff L, Lindblom-Ylänne S, Nevgi A. A follow-up study

van Bolhuis (2000) vanwege de onderwijskundige onderbou-

of the effect of pedagogical training on teaching in higher

wing. Dit model over opvattingen van docenten onderscheidt de factoren (1) regulatie van leren, (2) kennis, (3) leren als soci-

education. Higher Education 2008;56(1):29-43. 2. Bolhuis SM. Naar zelfstandig leren. Wat doen en

ale c.q. individuele activiteit, (4) intelligentie en (5) onzeker-

denken docenten? Proefschrift, Universiteit Nijmegen.

heidstolerantie. Na een bijeenkomst met experts op dit terrein

Uitgeverij Garant, Leuven-Apeldoorn, 2000.

en zes proefinterviews met docenten van diverse achtergron-


den, ontwikkelden we een vragenlijst van 48 items (met

Trefwoorden: docentprofessionalisering: docentopvat-

5-punts Likert schaal) over opvattingen van onderwijs. De vra-

tingen

genlijst werd voorgelegd aan een Delphi panel (NVMO werk-


groep docentprofessionalisering, N=9) en vervolgens elektronisch verspreid onder 645 docenten uit de bacheloropleiding


Geneeskunde van twee UMC’s. Hierna werd de psychometri-

Mw. Drs. J.C.G. Jacobs

sche kwaliteit van het instrument vastgesteld en een confirma-

VU medisch centrum

torische factoranalyse uitgevoerd (AMOS 7.0).

Instituut voor Onderwijs en Opleiden Postbus 7057 (MF A-114)

Resultaten

1007 MB AMSTERDAM

321 Vragenlijsten werden ingevuld (50% respons). Het


veronderstelde model van Bolhuis kon niet bevestigd worden met confirmatorische factoranalyse, wel een al-

108

ternatief model. Dit model omvatte vier factoren: (1) do-


Promovendi lezing D1.2 Ontwerpen voor Leren. Een studie naar leeromgevingen in het hoger (beroeps) onderwijs vanuit een ontwerpperspectief

Correspondentie-adres: I. Zitter Hogeschool Utrecht Postbus 573

Zitter I

3500 AN Utrecht

Hogeschool Utrecht


Van het hoger (beroeps)onderwijs wordt verwacht dat er competente en levenslang lerende beroepsbeoefenaren worden opgeleid. Deze verwachtingen stellen hoge eisen aan de leeromgevingen in het competentiegerichte onderwijs. Onderwijsonderzoek zou hieraan een bijdrage moeten leveren in de vorm van systematische ontwerpkennis waarmee de praktijk uit de voeten kan. Met een ontwerpbril heeft promovendus Ilya Zitter gezocht naar ontwerpmodellen en ontwerplogica voor het ontwerpproces van competentiegerichte leeromgevingen in het innovatieve hoger (beroeps)onderwijs. Daartoe heeft Zitter in haar dissertatie ‘Designing for Learning. Studying learning environments in higher professional education from a design perspective’ vier generieke ontwerpkenmerken onderkend: 1. Rolverdeling tussen docenten/externen/(senior)studenten

D

2. Ruimtelijke aspect (fysiek en digitaal) 3. Instrumentele aspect (gereedschap geschikt voor werken en leren); 4. Temporele aspect (beschikbare tijd, versnellen/vertragen, onderbreken etc.) Met behulp van deze vier ontwerpkenmerken kunnen consistente taken worden ontworpen die in samenhang een leeromgeving vormen. Daarnaast heeft de onderzoevan meer klassieke kennisoverdracht naar leren door te participeren; de andere dimensie verloopt van een sterke reductie van de werkelijkheid tot volledig realistisch in al haar complexiteit. Op basis van de ontwerpkenmerken en de dimensies is ontwerplogica geformuleerd om leeromgevingen in het innovatieve hoger (beroeps)onderwijs beter te kunnen vorm geven. Trefwoorden: leeromgevingen


ker twee dimensies gehanteerd: de ene dimensie verloopt

Wijze van presentatie: promovendi lezing

109


Wetenschappelijke paper Studievoortgang en open-boek toetsen D2.1 Effect van dreiging van negatief Bindend Studieadvies en verplichte begeleiding op studievoortgang van geneeskunde studenten

Resultaten De BSa(n=809) en niet-BSa(n=809) cohorten verschilden niet significant van elkaar wat betreft het aantal vroege stakers, het propedeuserendement na 3 jaar en

Stegers-Jager KM, Bresser PJC, Themmen APN,

het percentage nominale studenten na 1 jaar. Na 2 jaar

Splinter TAW

waren meer niet-BSa studenten nominaal(53.5%) dan

Erasmus MC

BSa studenten(43.9%, X2(1)=13.02; p<0.001). Dit verschil is na 3 jaar verdwenen. BSa studenten accepteer-

Probleemstelling

den vaker de vrijwillige begeleiding na 4 maanden dan

De uitdaging voor medische opleidingen is een studentge-

niet-BSa

richte effectiviteitverbetering, die vooral lijkt te liggen in een

X2(1)=43.95; p<0.001). BSa studenten die deze bege-

vervroegde studiebeëindiging en een verhoogde studeer-

leiding accepteerden haalden significant vaker hun pro-

snelheid. Hiervoor is het van belang studenten die proble-

pedeuse dan degenen die dit niet deden (79.7% vs

men hebben met de studie vroegtijdig te identificeren en

62.5%, X2 (1)=8.50; p<0.001). Deelname aan de ver-

hen tijdig begeleiding aan te bieden1 of te verwijzen naar

plichte begeleiding na 7 maanden had een vergelijkbaar

een andere studie. Een manier om dit te realiseren is de

effect (78.1% vs 33.3%, X2(1)=22.63; p<0.001).

studenten

(68.9%

tegenover

39.8%,

invoering van een Bindend Studieadvies(BSa)2. Doel van deze studie is na te gaan wat het effect hiervan is op de

Discussie

studievoortgang in de eerste 3 jaar in vergelijking met his-

De invoering van een BSa leidt niet tot vroegere studie-

torische controles.

beëindiging, een hoger propedeuserendement of een hogere studeersnelheid tijdens de eerste drie jaar van de

Methode

geneeskundeopleiding. De dreiging van een negatief

Twee cohorten vóór (2003/2004) en twee na invoering van

BSa verhoogt wel de deelname aan de aangeboden stu-

het BSa (2005/2006) zijn vergeleken op het aantal vroege

diebegeleiding tot bijna 70%. Hoewel deelnemers vaker

stakers (voor 1 februari), het propedeuserendement na 3

hun propedeuse halen dan niet-deelnemers is de huidi-

jaar en het percentage nominaal studerenden. Daarnaast is

ge studiebegeleiding niet voldoende om de algehele stu-

gekeken naar het effect van het accepteren van begelei-

dievoortgang te verbeteren. Vervolgonderzoek naar het

ding op het behalen van de propedeuse binnen 3 jaar. De

effect van aanvullende vormen van studiebegeleiding lijkt

begeleiding bestond uit individuele gesprekken met een

daardoor zowel mogelijk als gewenst.

studieadviseur. Tabel 1 geeft een overzicht van de doelgroep, frequentie en aard (vrijwillig/ verplicht) van de aange-

Referenties

boden begeleiding.

1

Yates J, James D. Predicting the ‘strugglers’: a case-control study of students at Nottingham University Medical School. BMJ. 2006;332:1009-13.

Tabel 1: Aangeboden begeleiding voor niet-BSa en BSa studenten Congresboek 2010 | NVMO

110

2

Tijdstip

Norm

(maand)

(% max ECTS)

4

<50%

7

<67%

10

<60%

12

<67%

Niet-BSa

BSa

Vrijwillig

Vrijwillig

Scheepers AWA. Evaluatie Bindend Studieadvies 1999-2000 t/m 2002-2003 Bedrijfskunde EUR. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam 2004.

Verplicht

Trefwoorden: studievoortgang Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper

Vrijwillig Verplicht (4x in 2e jaar)

Correspondentie-adres: K.M. Stegers-Jager

Studenten in de BSa cohorten zonder propedeuse na 2 jaar

Erasmus MC

ontvingen een negatief Bindend Studieadvies; in geval van

Desiderius School, kamer GK 7-45

persoonlijke omstandigheden werd 1 jaar uitstel gegeven.

Postbus 2040

De verschillen in percentages zijn getoetst met een Chi-

3000 CA ROTTERDAM

kwadraat test.


Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 525 | Sessie D2 Wetenschappelijke paper

D2.2 De impact van kleinschalig onderwijs op het propedeuserendement geneeskunde

examencijfer ≥7,5 boeken in G2010 en C2000 een vergelijkbaar resultaat als hun collega-studenten in C2000, terwijl studenten met een lager gemiddeld eindexamencijfer(<7,5)

Erich MH, Mulder, BF, Cohen-Schotanus J

in G2010 minder EC behalen (p<.001). Zowel vrouwelijke als

UMC Groningen

mannelijke studenten behalen in het nieuwe curriculum een slechter resultaat (p<.001). Het lagere studierendement in

Probleemstelling

G2010 wordt vooral veroorzaakt door het resultaat op het

Studierendement is een prioriteit van alle universiteiten.

tweede semester; G2010-studenten zakken vaker voor een

Studierendement wordt zowel door student- als oplei-

blok uit het tweede semester (X2(5)= 60,684;p<.001). Ana-

dingsfactoren beïnvloed. Bekende studentfactoren zijn

lyse van het programma laat zien dat het aantal contacturen

geslacht (vrouwen presteren beter dan mannen), leeftijd

in G2010 lager is dan in C2000; er is minder kleinschalig

(jonge studenten presteren beter) en voorgaande studie-

onderwijs en meer vrijblijvendheid in het 2e semester.

prestaties (met hoge eindexamencijfers betere resultaten) (1). Programmafactoren die van invloed zijn op het

Conclusie/Discussie

rendement zijn examenregels en onderwijsprogramme-

In de samenstelling van de studentenpopulatie van de

ring (2). Daarnaast zijn er steeds meer aanwijzingen dat

beide curricula is geen verklaring te vinden voor een da-

kleinschalig onderwijs een positief effect heeft op de stu-

lend propedeuserendement. Het verminderen van klein-

dievoortgang (3). Dit onderzoek richt zicht op de vraag

schalige onderwijsbijeenkomsten lijkt een belangrijke ver-

of vermindering van kleinschalige bijeenkomsten het stu-

klarende factor voor de daling van het studierendement

dierendement negatief beïnvloedt.

in het eerste jaar. Deze bevinding is in overeenstemming met eerdere studies waarin werd aangetoond dat vrijblijvendheid en grootschalig onderwijs een negatief effect

In 2003 is in Groningen een nieuw curriculum ingevoerd

hebben op het studiesucces (2,3) Vooral voor studenten

(G2010) met minder kleinschalig onderwijs dan in

met een gemiddeld of laag niveau bij aanvang van de

C2000. Het propedeuseprogramma van beide curricula

studie zal meer kleinschalig onderwijs en meer inspan-

is beschreven naar contacturen, werkvorm en verplich-

ningsverplichtingen bijdragen aan een hoger rendement.

D

Methode

tend karakter. Studierendement is gedefinieerd als het behalen van de propedeuse en het behaalde aantal EC

Literatuur

in het eerste studiejaar. Met behulp van Chi-kwadraat-

(1) Bruinsma M, Jansen E When will I succeed in my

en t-toetsen is nagegaan of er een verband bestaat tus-

first-year diploma? Survival analysis in Dutch higher

sen studierendement en curriculum. De analyse betreft

education. Higher Education Research & Develop-

G2010 (2003-2007; N=2436) en de laatste vijf cohorten

ment 2009;28(1):99–114. (2) Cohen-Schotanus J Student assessment and

van C2000 (1998-2002; N=1352). Met behulp van t-

examination rules. Med Teach 1999;21(3):318-321.

toetsen is nagegaan of verschillen tussen beide studen-

(3) Schmidt HG, Cohen-Schotanus J, Arends LR Impact

tenpopulaties wat betreft leeftijd, eindexamencijfer of

of problem-based, active learning on graduation rates

geslacht konden worden uitgesloten.

for 10 generations of Dutch medical students. Med Educ 2009 Mar;43(3):211-218.

Resultaten Het studierendement van G2010 is significant lager dan dat

Trefwoorden: studierendement

van C2000. G2010-studenten haalden minder vaak hun pro-


pedeuse binnen 1 jaar (X2(1)=79,574);p<.001) en haalden in hun eerste jaar minder EC (t(3067)=6,047;p<.001). Dit resul-


taat is niet te verklaren door veranderde cohortsamenstellin-

Drs. M.H. Erich

gen: G2010-studenten zijn gemiddeld een half jaar jonger

UMC Groningen

(p<.001), maar toch minder succesvol. Het gemiddelde

Deusinglaan 1

eindexamencijfer en de verhouding man-vrouw verschilden

9713 AV Groningen

niet van die in C2000. Studenten met een gemiddeld eind-



eerstejaars studenten van de eerste vijf cohorten van

111


Promovendi lezing D2.3 Open-boek toetsen: kwaliteit, leergedrag, toetstijd en prestaties

Open-boek toetsen passen bij de zich snel ontwikkelende, op kennis gerichte samenleving. Bij het gebruik van open-boek toetsen hebben wij geen negatieve invloeden

Heijne-Penninga M, Kuks J, Cohen-Schotanus J,

aan kunnen tonen op toetskwaliteit en het uiteindelijke

Hofman A

kennisniveau van studenten. Er lijkt nog leerwinst te beha-

UMC Groningen

len te zijn door de voorbereiding van studenten te optimaliseren. Op welke manier dat het beste kan moet verder

De groeiende en zich snel ontwikkelende hoeveelheid

onderzocht worden.

kennis, het formuleren van leerdoelen in termen van competenties en veranderingen in de wijze waarop huidige

Trefwoorden: open-boek toetsen

studenten informatie verwerken, vragen om de opname

Wijze van presentatie: promovendi lezing

van open-boek toetsen in examenprogramma’s. Correspondentie-adres: In de literatuur zijn verschillende opvattingen en verwach-

M. Heijne-Penninga

tingen over open-boek toetsen te vinden, die echter niet

UMC Groningen

worden ondersteund door empirische gegevens. In dit

Antonius Deusinglaan 1

proefschrift wordt een aantal onderzoeken gerapporteerd

9713 AV Groningen

betreffende de invoering van open-boek toetsen. Het uit-


eindelijke doel van dit proefschrift is een bijdrage te leveren aan de vraag waarom moeten open-boek toetsen wel/niet worden ingevoerd? Open-boek toetsen blijken even moeilijk te zijn als gesloten-boek toetsen en voldoende betrouwbaar. In tegenstelling tot de verwachtingen bereiden studenten zich diepgaander voor op gesloten-boek toetsen dan op open-boek toetsen. Mogelijke verklaringen voor deze onverwachte uitkomst zijn een lagere motivatie bij studenten om een open-boek toets voor te bereiden of dat andere strategieën en gedragingen belangrijker en geschikter zijn. Verder leidt diep leren niet tot betere toetsresultaten. Studenten met een hoge need for cognition, de persoonlijke

voorkeur

om

met

cognitieve

en

informatie-

verwerkingsactiviteiten bezig te zijn, halen daarentegen wel betere resultaten. Op korte termijn leidt het gebruik Congresboek 2010 | NVMO

van open-boek toetsen tot een lager kennisniveau zowel vergeleken met een probleem gestuurd (PBL) als een traditioneel curriculum. Op de langere termijn (het vijfde en zesde studiejaar) scoren studenten uit het PBL curriculum met open-boek toetsen echter beter dan hun collegastudenten uit de andere twee curricula waar alleen gesloten-boek toetsen worden gebruikt. Studenten uit het traditionele curriculum presteerden het minst goed op de langere termijn. Er zijn aanwijzingen dat restrictie van de invultijd van een open-boek toets het voorbereidingsgedrag van studenten positief zou kunnen beïnvloeden. Voor optimale resultaten is verder onderzoek naar maxi-

112

male toetstijd essentieel.

Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | Lamoraalzaal | Sessie D3

Symposium Iucidium Abeundi D3.1 Iudicium Abeundi (IA)

Correspondentie-adres: Dr. S.J. van Luijk

Luijk SJ van, VU medisch centrum

VU medisch centrum

Bonke B, Erasmus MC

Instituut voor Onderwijs en Opleiden, A-114

Cornel M, VU medisch centrum

Postbus 7057

Krol M, AMC/UvA

1007 MB Amsterdam

Hoeven A van der, UU


Brouwer T, KNMG Thema Per 1 september treedt de nieuwe wet “versterking besturing”in werking. In deze wet is ondermeer geregeld dat studenten een iudicium kunnen krijgen dwz dat de student middels het weigeren van de inschrijving dan wel door het uitschrijven van de student het onmogelijk wordt de studie aan de instelling voort te zetten. Een dergelijk drastische maatregel heeft consequenties voor vele bij het onderwijs betrokkenen zowel bestuurders, docenten en studenten. In dit symposium wordt het iudicium voor al deze betrokkenen besproken vanuit het perspectief van de onderwijskundige, de Examencie, de student en de jurist. Verschillende sprekers zullen de consequenties van het IA vanuit de verschillende perspectieven toelichten. Doel

D

Informatie omtrent achtergronden en uitgangspunten van het IA en de consequenties ervan voor de verschillende betrokken partijen. Essentiële aspecten van de wet worden toegelicht aan de hand van praktische voorbeelden. Met name is het de bedoeling om met de aanwezigen na te gaan welke punten uit de wet ons kunnen helpen bij een verdere implementatie van professioneel gedrag binnen de opleiding.

Beleidsmedewerkers, onderwijskundigen, docenten, bestuurders en studenten Trefwoorden: Iudicium Abeundi Wijze van presentatie: symposium


Doelgroep

113


Papers Toetsen D4.1 Inzet van een digitale ingangstoets ter stimulering van voorbereiding voor Neurologie vaardigheidsonderwijs

de toets met voldoende resultaat afgelegd. Gemiddeld deed een student 2,8 pogingen voordat een voldoende voor de toets werd gehaald. 21% van de studenten heeft meer dan 3 pogingen nodig gehad. De indruk van

Doets M, Kooten F van

de docenten was dat de studenten beter voorbereid aan

Erasmus MC

het vaardigheidsonderwijs begonnen dan in voorgaande jaren. Er was geen aantoonbaar verband tussen het

Probleemstelling

tentamencijfer en de resultaten of het aantal pogingen

In het derde jaar van de studie geneeskunde aan het

voor de ingangstoets.

Erasmus MC volgen studenten het verplichte vaardigheidsonderwijs ‘Neurologisch Onderzoek’. Een groot

Conclusie / discussie

deel van de studenten bleek zich onvoldoende voor te

Docenten waren positief over de nieuwe opzet van het

bereiden, waardoor een deel van de oefentijd verloren

onderwijs. Ze hoefden zich minder te richten op het uit-

ging met het uitleggen van basisconcepten. Daarom

leggen van basisconcepten en het vaardigheidsonder-

ontwikkelden we een methode om studenten te stimule-

wijs verliep efficiënter. Een groot deel van de studenten

ren zich beter voor te bereiden.

(46%) heeft aan één toetspoging voldoende en deze groep heeft zich waarschijnlijk vooraf aan de toets voor-

Methode

bereid middels de literatuur en de e-learningmodule. Een

Vanaf 2009 hebben we ter voorbereiding op het onder-

kleinere groep (21%) bereidt zich niet voor en probeert

wijs een zelfstudieopdracht beschikbaar gesteld, be-

de toets net zo lang totdat een voldoende resultaat is

staande uit relevante hoofdstukken uit een leerboek, een

behaald. Voor deze groep heeft de toets dus niet het

videofragment van het basisneurologisch onderzoek en

gewenste effect. Ze zijn echter wel bezig met de stof,

een e-learningmodule met oefenvragen en veel beeld-

waardoor ze minder onvoorbereid op het onderwijs ko-

materiaal. Daarnaast werden studenten verplicht via de

men. Een verbetering voor volgend jaar is het plaatsen

elektronische leeromgeving Blackboard een digitale in-

van een tijdlimiet op de toets, waardoor studenten de

gangstoets te maken, bestaande uit 10 vragen willekeu-

vragen gedurende de toets niet meer kunnen opzoeken.

rig gekozen uit een bestand van 41 meerkeuzevragen. In de toets werd gebruik gemaakt van videofragmenten,

Trefwoorden: voorbereidingstoets vaardighedenonderwijs

deels ook in de zelfstudiemodule getoond. Studenten


mochten de ingangstoets zo vaak herkansen als nodig


was, maar ze kregen steeds andere vragen en er werd


geen feedback verstrekt op de gegeven antwoorden.

M. Doets

Studenten moesten 80% van de vragen goed hebben

Erasmus MC

om toegang te krijgen tot het vaardigheidsonderwijs.

Postbus 2040

Met studenten die de toets niet hadden gehaald, werd in

3000 CA Rotterdam

2009 soepel omgegaan, maar ze werden wel op hun ge-


drag aangesproken. In 2010 werden studenten die de toets niet gehaald hadden, als absent geregistreerd voor het verplichte onderwijs, waardoor ze geen studiepunten ontvingen voor de onderwijsperiode. Het vaardigheidsonderwijs werd niet apart getoetst, maar geïntegreerd in het tentamen aan het eind van de onderwijsperiode. Resultaten In 2010 telde het derde jaar 435 studenten die het vaar-

114

digheidsonderwijs moesten volgen. 373 (85%) hebben

Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 530 | Sessie D4 Paper

D4.2 De betrouwbaarheid van toetsen met gecombineerde stellingvragen

Resultaten De betrouwbaarheid van subtoetsversie B (28 juist-onjuist vragen) bleek hoger dan die van subtoetsversie A (14 vier-

Laat JM de, Vervoordeldonk MM, Boer WH, Cate

keuzevragen): Cronbach’s alpha 0.63 resp 0.56. Ook

ThJ ten

bleek de gemiddelde score van studenten op subtoets-

UMC Utrecht

versie B (N=149) hoger dan die van de studenten op subtoetsversie A (N=155): 10,6 (SD 1,7) respectievelijk 8,4

Probleemstelling

(SD 2.5), P<0.001, uiteraard na halvering van de somsco-

De gangbare kennistoetsvraag kent vier alternatieven,

res bij de 28 stellingvragen. Opmerkelijk was dat de B

waarvan één juist en drie onjuist. Het is niet eenvoudig

studenten voor de overige toetsvragen gemiddeld juist

om vier goede alternatieven te verzinnen. Daarom wor-

iets lager scoorden dan studenten met toetsversie A.

den soms vierkeuzevragen opgebouwd uit twee stellingen met vier opties: I juist en II onjuist; II juist en I onjuist;


beide juist; beide onjuist.

Splitsing van vragen met combinatiestellingen levert een grotere betrouwbaarheid en een hogere score op. Dat

Zulke vragen kunnen worden gesplitst in twee afzonder-

was verwacht. Immers, twee stellingvragen meten geza-

lijke stellingen. Het is de vraag of de kennis van studen-

menlijk nauwkeuriger dan één vierkeuzevraag. Er zijn im-

ten nauwkeuriger wordt gemeten met combinatie-vier-

mers 0, 1 of 2 punten te verdienen, in plaats van slechts

keuzevragen of met gesplitste stellingvragen. Stellingen,

0 of 1. Ook de tweede bevinding is niet onverwacht. Im-

i.e. 2-keuzevragen, hebben een grotere raadkans en

mers, waar de student partiële kennis heeft zal hij of zij

daardoor een geringere betrouwbaarheid dan 4-keuze-

één stelling juist beantwoorden en de andere niet, terwijl

vragen, maar omdat daarmee het aantal vragen verdub-

een combinatievragen dan geheel fout is moet worden

belt neemt de toetsbetrouwbaarheid toe. In de literatuur

gerekend. Conclusie: splits gecombineerde stellingvragen

wordt verondersteld dat gesplitste vragen een grotere

altijd in twee afzonderlijke stellingvragen.

betrouwbaarheid opleveren en de vraag is of dat in de Trefwoorden: betrouwbaarheid toetsen

D

praktijk optreedt.

Wijze van presentatie: paper Onze hypothese is dat de betrouwbaarheid van toetsen in de praktijk wordt vergroot indien meerkeuzevragen die


meerdere stellingen en/of onderwerpen in één antwoord

J.M. de Laat

behandelen, worden opgedeeld in verschillende juist-

UMC Utrecht

onjuist vragen.

Universiteitsweg 98 3584 CG Utrecht

Methode


Utrechte geneeskundeprogramma is de betrouwbaarheid van twee alternatieve meerkeuzetoetsen onderzocht. De eindtoets in versie A bestond uit 80 vierkeuzevragen waarvan 14 geconstrueerd als combinatiestellingen in één vraag. Voor versie B van de toets werden de 14 opgesplitst in twee afzonderlijke juist-onjuist-vragen met identieke inhoud als de vierkeuzevragen. Onder de studenten (N=304) werd at random toetsversie A (14 vierkeuzevragen met meerdere stellingen) of toetsversie B (28 juist/onjuist vra-


In de eindtoets van een tweedejaars onderwijsblok in het

gen) uitgedeeld. Toegezegd werd dat er een eventueel verschil in gemiddelde eindscore zodanig zou worden gecorrigeerd dat iedereen gelijk werd behandeld.

115


D4.3 De voortgangstoets als meetinstrument voor kennisontwikkeling van het basisvak farmacologie

van de vraagtekenoptie bij het maken van de farmacologievragen. In vergelijking met andere basisvakken is de score op farmacologie laag en het percentage vraagtekens hoog.

Dubois EA Krommenhoek C LUMC

Discussie Gezien het lage aantal farmacologievragen per VGT en

Probleemstelling

het hoge gebruik van de vraagtekenoptie zijn de gevon-

Docenten kunnen de resultaten van hun vakgebied in de

den scores onvoldoende betrouwbaar om de gestelde

voortgangstoets (VGT) gebruiken om na te gaan hoe

vraag te kunnen beantwoorden. Het hoge percentage

goed hun vak/onderwijs het in het curriculum ervan af

vraagtekens suggereert, dat de studenten onzeker zijn

brengt . Het verloop van de kennisontwikkeling kan de

over hun farmacologiekennis of dat hun kennis onvol-

docent indicaties geven over of de kennis voldoende is en

doende is om de vragen te beantwoorden. De scores en

beklijft en hoe deze zich verder ontwikkelt. In het LUMC is

invulstrategie voor farmacologie komen niet overeen met

er - naast geïntegreerd onderwijs in farmacologie (FC) en

die van een basisvak, maar suggereren eerder dat het

farmacotherapie (FT) in de preklinische blokken - sinds

een klinisch vak is. De farmacologievragen in de VGT

2008 een blok Farmacologie (uitgespreid van sep-dec in

dekken niet de stof van de farmacokinetiek en farmaco-

jaar 2) waarin de basale concepten in de vorm van farma-

dynamiek, maar behoren tot de geïntegreerde klinische

cokinetiek en -dynamiek aan bod komen. Is er een direct

farmacotherapie.

1

effect van de basiscursus zichtbaar in het verloop van de kennisontwikkeling van farmacologie t.o.v. de andere fa-

Referentie

culteiten? En hoe verhoudt deze kennisontwikkeling zich

1

t.o.v. die van andere basisvakken?

Muijtjens AM, Timmermans I, Donkers J, Peperkamp R, Medema H, Cohen-Schotanus J, Thoben A, Wenink AC, van der Vleuten CP. Flexible electronic

Opzet

feedback using the virtues of progress testing. Med

De VGT-resultaten van de eerste 2 LUMC cohorten ge-

Teach. 2010;32(6):491-5. (http://prof.ivtg.nl)

neeskundestudenten (2007 en 2008) die het farmacologieblok hebben doorlopen in hun tweede jaar (sep, dec,

Trefwoorden: voortgangstoets

feb) zijn geanalyseerd met het Progresstest Feedback


systeem (ProF) en vergeleken met de referentiegroep


(andere faculteiten). (Gegevans van eerdere cohorten


zijn helaas niet beschikbaar). De longitudinale scores op

Dr. E.A. Dubois

farmacologie (telkens 8 vragen uit 200) zijn onderzocht

LUMC, Directoraat Onderwijs & Opleidingen

evenals de gecumuleerde scores ter correctie van meet-

Onderwijs Expertise Centrum, Postzone V7

fouten. De score en invulstrategie zijn vergeleken met

Postbus 9600

die van andere basisvakken.

2300 RC Leiden E-mail: e.a. [email protected]

Resultaten Cohort 2007 vertoont een duidelijke stijging in de longitudinale score op de VGT rondom het farmacologieblok in jaar 2 (van -2,5 in sep, via 8 in dec tot 14 in feb). Cohort 2008 laat een daling in de score zien (van 17, via 12,5 naar 9) over dezelfde periode. De referentiegroepen (beide cohorten) stijgen van sep naar dec en dalen in feb. Omgerekend naar gecumuleerde scores tonen beide cohorten (vergelijkbaar met de referentiegroepen) een gestage progressie: cohort 2007 van 4 naar 5,5; cohort

116

2008 van 6 naar 7,5. De studenten maken veel gebruik


D4.4 Beoordeling van de relevantie van vragen uit de Voortgangstoets

Resultaten De gemiddelde relevantiescore voor de dagelijkse praktijk was 9.8, die voor de wetenschappelijke betekenis

Wenink ACG, Krommenhoek T, Dekker FW

7.8, en die voor het begrip 9.2. De gemiddelde beoorde-

LUMC

ling van de relevantie van de door Leiden aangeleverde vragen (10.3) verschilde van die van de andere vragen

Probleemstelling

(9.5) (t-toets: p = 0.029). Tussen de door het panel toe-

De Voortgangstoets (VgT), die 4 maal per jaar wordt afge-

gekende relevantiescores en de door de Leidse studen-

nomen, bevat 200 feitelijke meerkeuzevragen die door de

ten behaalde toetsresultaten werd geen associatie ge-

UMC’s van Groningen, Nijmegen, Maastricht en Leiden

vonden (correlatiecoëfficient 0,052).

gezamenlijk worden aangeleverd. De vragenmakers baseren zich op het Raamplan. Omdat eerder is vastgesteld

Discussie

dat de ouderejaars studenten uit Leiden gemiddeld lagere

Het beoordelende panel was klein. In dat opzicht kan dit

scores behalen dan hun collega’s bij de andere UMC’s, is

onderzoek als een pilot worden beschouwd, en de basis

de vraag gesteld naar de eventuele samenhang van hun

vormen voor een nieuw onderzoek met een groter aantal

scores met de door een panel beoordeelde relevantie van

beoordelaars. De door de Leidse studenten behaalde

individuele toetsitems. Omdat slechts 25% van de vragen

resultaten vertoonden geen correlatie met de door het

door Leidse auteurs werden geformuleerd, terwijl het

Leidse panel beoordeelde relevantie van de VgT-items.

Leidse panel alle vragen op relevantie heeft gescreend,

Dit onderzoek geeft dan ook geen aanwijzingen voor lo-

zouden lokaal verschillende accenten in de curricula ertoe

kaal verschillende accenten in het curriculum of in de

kunnen leiden dat het relevantie-oordeel een samenhang

eisen die de opleidingen aan de kennis van studenten

vertoont met de herkomst van de toetsitems. Bovendien

stellen. De Voortgangstoets sluit daarmee aan bij de in-

zouden de scores van de Leidse studenten afhankelijk

zichten van alle deelnemende opleidingen.

kunnen zijn van de door het Leidse panel beoordeelde Trefwoorden: voortgangstoets

sitems gevonden? Vertonen de scores van de Leidse stu-


D

relevantie van de items. Hoe relevant worden de toetdenten een samenhang met de herkomst van de toetsitems, en vertonen hun scores een samenhang met het


relevantie-oordeel?

A.C.G. Wenink LUMC

Methode

Postzone S-1-P, Kamer T1-11

De 800 vragen uit de 4 VgTen van het jaar 2008-2009

Postbus 9600

werden door een panel beoordeeld op hun relevantie. Het

2300 RC Leiden

panel bestond uit de voorzitter van de Voortgangstoets-


naar aanleiding van de discipline per vraag, en een panel van 6e jaars studenten. Elke vraag werd beoordeeld door 4 personen. Per vraag werd de relevantie beoordeeld voor de dagelijkse praktijk van de basisarts, voor zijn wetenschappelijke achtergrond, en voor zijn begrip van onderwerpen uit de geneeskunde. Voor elk van deze criteria kon een cijfer tussen 1 en 5 worden toegekend. De maximum relevantiescore per toetsitem was daardoor 15. Hiernaast werden uit de toetsresultaten de scoreverschil-


beoordelingscommissie, experts die werden gekozen

len tussen de Leidse studenten en die van de partneropleidingen per vraag in kaart gebracht.

117


Studentgecentreerd onderwijs D5.1 Emotionele ervaringen tijdens een eerstejaars verpleegstage

hadden met het eigen contact met patiënten zoals overlijden, pijn, angst en boosheid, maar ook genezing, blijdschap en dankbaarheid. Frequent (15-20%) waren ook

Helmich E, Derksen E, Laan R, Bolhuis S,

de beschrijvingen van situaties waarin professioneel ge-

Koopmans R

drag in het gedrang kwam.

UMC St Radboud Conclusie Probleemstelling

Deze studie laat zien dat een eerstejaars verpleegstage

Geneeskunde studenten worden in de praktijk geconfron-

in ziekenhuis of verpleeghuis een zeer emotionele erva-

teerd met allerlei indrukwekkende gebeurtenissen. Potenti-

ring kan zijn waarin potentieel stressvolle en positieve

eel stressvolle ervaringen krijgen hierbij over het algemeen

gebeurtenissen elkaar afwisselen. Dit onderzoek vormt

de meeste nadruk, omdat deze zouden leiden tot een af-

daarmee een eerste basis voor het krijgen van meer in-

name van empathie en een frequenter optreden van de-

zicht in de emotionele ontwikkeling van studenten.

pressie en burnout.(1) De eerste kennismaking met de praktijk kan echter ook allerlei interessante en motiverende

Referenties

ervaringen opleveren, die kunnen leiden tot een vergroting

(1) Thomas MR, Dyrbye LN, Huntington JL, Lawson KL,

van het persoonlijk welzijn en daarmee tot een toename van

Novotny PJ, Sloan JA, Shanafelt TD How do

empathie bij medisch studenten.(1) Zowel voor het eigen

distress and well-being relate to medical student

welbevinden als voor de kwaliteit van de beroepsuitoefe-

empathy? A multicenter study. J Gen Intern Med.

ning lijkt het belangrijk dat studenten als onderdeel van hun

2007 Feb;22(2):177-83.

professionele ontwikkeling op een goede manier leren om-

(2) Fredrickson BL What Good Are Positive Emotions?

gaan met de emoties die het werken in de medische prak-

Review of General Psychology 1998, Vol. 2, No. 3,

tijk met zich meebrengt. Daarbij lijkt niet alleen het (leren)

300-319.

omgaan met negatieve emoties, maar ook het (leren) herkennen en versterken van positieve gevoelens van belang.

Trefwoorden: emotionele ervaringen

Hoewel bekend uit de positieve psychologie (2), krijgt dit


gegeven vooralsnog weinig aandacht in onderzoek en de inrichting van het medisch onderwijs. Onze studie heeft tot


doel inzicht te krijgen in de positieve en negatieve emotio-

E. Helmich

nele ervaringen van geneeskundestudenten tijdens een eer-

UMC St Radboud

stejaars verpleegstage in een ziekenhuis of verpleeghuis.

Interne post 117 Postbus 9101

Methode

6500 HB Nijmegen

Een prospectieve kwalitatieve survey is uitgevoerd onder


eerstejaars studenten die deelnamen aan een verplichte Congresboek 2010 | NVMO

vierweekse verpleegstage (N=347). Studenten kregen een vragenlijst voorgelegd met open vragen over verwachtingen (vooraf) en de meest indrukwekkende en de meest vervelende ervaring (achteraf). We hebben een kwalitatieve en kwantitatieve inhoudsanalyse uitgevoerd, waarbij de initiële data gecodeerd zijn door twee onderzoekers. Resultaten Vooraf waren er grote verschillen in verwachtingen die studenten hadden van een stage in het verpleeghuis of in het ziekenhuis. Achteraf bleken de ervaringen op beide werkplekken vergelijkbaar. Het grootse deel van de

118

studenten (70%) beschreef gebeurtenissen die te maken


D5.2 Waardenweb.nl - een innovatief onderwijsinstrument voor artsen (in opleiding)

ondernemers. Bovendien zijn binnen deze groep vrijwel alle UMC’s van Nederland vertegenwoordigd. Reeds tijdens de pilotfase is een klankbordgroep opgericht met

Roosmalen SLC van, Zwieten MCB van

vertegenwoordigers uit alle gebruikersgroepen. In 2010

AMC/UvA

wordt tot slot ook aandacht besteed aan PR, disseminatie, vertaling naar het Engels (moralmap.com) en lance-

Probleemstelling

ring van de website binnen de AMC-portal.

Artsen staan vaak voor lastige, morele afwegingen. Om deze afwegingen goed te kunnen maken, is het van be-

Resultaten en discussie

lang de eigen waarden en opvattingen kritisch te onder-

Tijdens het congres zal een demonstratie van Waarden-

zoeken en ontdekken. In de geneeskunde- en specialis-

web.nl gegeven worden waarin tevens aandacht is voor

tenopleidingen ligt de nadruk binnen het ethiekonderwijs

mogelijkheden voor toepassing binnen verschillende op-

meestal op ethische besluitvorming en het bespreken van

leidingen. Waardenweb.nl is gratis beschikbaar op het

dilemma’s met collegae. De website Waardenweb.nl

internet voor alle geïnteresseerde gebruikers zoals de

vormt als instrument voor morele reflectie een aanvulling

Nederlandse geneeskunde opleidingen en medische

op het huidige ethiekonderwijs. Waardenweb.nl biedt

vervolgopleidingen. Zie www.waardenweb.nl (inloggen

voor artsen in opleiding en geneeskundestudenten een

met Gast en Welkom - beginnend met een hoofdletter)

omgeving waarin zij kunnen reflecteren op hun persoon-

voor de pilot-versie.

tijk te maken hebben of krijgen. Het doel van de website

Enkele quotes van gebruikers

Waardenweb.nl is het aanzetten tot reflectie over de vraag

Docent: Het is belangrijk na te denken over je eigen nor-

‘waar sta ik in moreel opzicht?’ De website Waardenweb.

men en waarden en te beseffen dat die kunnen afwijken

nl bestaat concreet uit thematische opdrachten. De ge-

van die van je patiënt. Alleen zo kun je verschillen over-

bruiker gaat aan de slag met opdrachten rondom één

bruggen.’ AIOS huisartsopleiding: Als je nadenkt over je

thema (zoals vergankelijkheid, veerkracht , keuzevrijheid

eigen waarden, begrijp je ook beter waarom je op een

etc.) en werkt daarbij aan een black-box- en een portfo-

bepaalde manier op een vraag van een patiënt reageert.

lio-opdracht. De black-box opdracht is bedoeld om de

Het komt de communicatie ten goede, want je handelt

gebruiker het betreffende thema in moreel opzicht te laten

bewuster.’

D

lijke waarden ten aanzien van thema’s waar zij in de prak-

verkennen, de portfolio-opdrachten leveren output op voor onderwijsbijeenkomsten. De opdrachten op de web-

Trefwoorden: normen en waarden

site zijn voorzien van een onderwijshandleiding voor do-


output van Waardenweb.nl aan de slag te gaan. Het doel


van de opdrachten op Waardenweb.nl is de gebruiker uit-

S.L.C. van Roosmalen

nodigen om stil te staan bij en te laten reflecteren op het

AMC/UvA

standpunt dat hij/zij inneemt over het betreffende thema.

Meibergdreef 15

Beeld is hierbij de belangrijkste ingang om tot morele zelf-

1105 AZ Amsterdam

reflectie te komen.


Methode/Opzet Na de ontwikkelfase (2006-2007) is Waardenweb.nl als pilot in de huisartsopleiding van het AMC gebruikt. In 2010 wordt Waardenweb.nl voltooid. Hiertoe zijn allereerst zogenoemde gastdocenten geworven: mensen die


centen waarin suggesties aan bod komen om met de

rondom één thema een complete opdracht voor de website ontwikkelen. De gastdocenten vormen een gemêleerd gezelschap: docenten, huisartsen, trainers, geestelijk verzorgers, onderzoekers, een kunsthistorica,

119


D5.3 Factoren van invloed op het leren in werkcolleges in het preklinische onderwijs

kelijk om verbetering aan te brengen in de diverse aspecten van de zelfstudie. Bovendien zal een betere planning en een betere samenhang tussen de verschil-

Spruijt A, Universiteit Utrecht

lende onderwijsvormen (hoorcolleges, zelfstudie en


werkcolleges) in het rooster het leren tijdens de werkcol-

Wolfhagen HAP, Universiteit Maastricht

leges verbeteren.

Beukelen P van, Universiteit Utrecht Scherpbier AJJA, Universiteit Maastricht

Discussie Om het leren in werkcolleges te optimaliseren zijn vol-

Probleemstelling

gens studenten niet alleen, zoals eerder in de literatuur

Onderwijs in kleine groepen wordt bepleit omdat het die-

beschreven, het gedrag van de student, de docent, de

per leren en de ontwikkeling van handvaardigheden en

groep, de toets en het onderwijsmateriaal van belang,

een professionele houding bevordert. Zowel medische

maar blijkt vooral de zelfstudie en de organisatie van het

als veterinaire curricula maken gebruik van onderwijs-

onderwijs

vormen voor kleine groepen, zoals het werkcollege. In

planning rooster) van grote invloed. Al zijn de studenten

een werkcollege wordt gedurende twee uur met 25 stu-

optimaal gemotiveerd, geeft de perfecte docent onder-

denten onder leiding van een inhoudsdeskundige, voor-

wijs en zijn de materialen van voortreffelijke kwaliteit, als

af bestudeerde literatuur besproken aan de hand van

de zelfstudie en het onderwijs niet duidelijk en goed ge-

opdrachten. Het doel van deze onderwijsvorm is dieper

organiseerd zijn, zal het dieper leren van studenten niet

leren te bevorderen door interactief met elkaar bezig te

bereikt kunnen worden.

(afstemming

onderwijsvormen

onderling,

zijn. Uit onderzoek van Jaarsma (2009) blijkt dat dit doel niet bereikt wordt. Reden om in deze studie te onder-

Referenties

zoeken welke factoren van invloed zijn op het leren in

Visschers-Pleijers (2006) Student perceptions about the

werkcolleges in geïntegreerd, preklinisch onderwijs.

characteristics of an effective discussion during the reporting phase in problem-based learning. Medical

Methode

Education 40: 924-931.

In deze studie is gebruik gemaakt van semigestructu-

Steinert (2004) Student perceptions of effective small

reerde focusgroepen om de perceptie van studenten

group teaching. Medical Education 38:286-293.

over het leren in de werkcolleges te inventariseren. Drie focusgroepen met tweedejaars studenten (N= 6, N = 6,

Trefwoorden: studentgecentreerd onderwijs

N = 9) zijn twee maal samengekomen om onder leiding


van een ervaren gespreksleider en een observant over


dit onderwerp te discussiëren. Deze focusgroepen zijn


opgenomen op band en letterlijk getranscribeerd. Met

A. Spruijt

behulp van ATLAS-ti is de tekst door de eerste onder-


zoeker (AS) geheel gecodeerd en gedeeltelijk ook door


een tweede onderzoeker (ADCJ) om de betrouwbaar-

Yalelaan 1

heid te verhogen. Alle studenten en de observant heb-

3584 CL Utrecht

ben samenvattingen van de sessies ter goedkeuring


ontvangen waarbij zij werden uitgenodigd om eventuele onvolkomenheden aan te geven. Resultaten De kwalitatieve data-analyse heeft geleid tot een onderscheid in zeven hoofdthema’s die van invloed zijn op het leren in werkcolleges. Het betreft: 1) Zelfstudie; 2) Groep; 3) Student; 4) Docent; 5) Toetsing; 6) Werkcollege mate-

120

riaal 7) Rooster. Volgens studenten is het vooral noodza-


D5.4 Zelfstandige training in consultvoering: studenten leren van elkaar en van de simulatiepatiënt

ren de simulatiepatiënten deels het verloop van de sessie. 60 studenten namen deel aan het proefproject waarbij alle sessies werden opgenomen op video. Deze opnames worden gebruikt om de simulatiepatiënten ver-

Aper GI, Reniers J, Haeck K, Hugelier F, Derese A

der te trainen. Na het doorlopen van de twee stations

Universiteit Gent

werd er een nabespreking georganiseerd met een skillslabdocent. Studenten konden in deze groep medisch

Probleemstelling

inhoudelijke problemen, vragen omtrent de consult-

In het 4e, 5e en 6e jaar Geneeskunde aan de UGent

structuur of communicatieve twijfels bespreken. Op dat

worden er trainingen in consultvoering georganiseerd.

moment werd de werkvorm ook geëvalueerd (mondeling

Deze omvatten een integratie van klinische, communica-

en aan de hand van een vragenlijst).

tie- en redeneervaardigheden en vormen een voorbereiding op het echte patiëntencontact in de voltijdse stage.

Ervaringen/ evaluatie

Aan de hand van een theoretische leidraad wordt de

Deze zelfstandige training werd bij een eerste evaluatie

consultstructuur ingeoefend via klein groepsonderwijs:

positief onthaald door de studenten. Het doorlopen van

in groepjes van drie studenten, met een simulatiepatiënt

de twee stations helpt hen de structuur van het consult

(1) (SIP) en onder supervisie van een arts. Door het ar-

in te oefenen waarbij zowel de feedback van de simula-

beidsintensieve karakter van de werkvorm, de toene-

tiepatiënt als de medestudent waardevol worden bevon-

mende studentenpopulatie en het beperkt aantal docen-

den. De observatielijsten, video-opnames en evaluatie-

ten kan deze training slechts éénmaal per jaar

lijsten worden nog verder verwerkt om de werkvorm te

plaatsvinden. Studenten zijn echter vragende partij voor

optimaliseren.

alternatieve methode om de training in consultvoering


op een effectieve (leereffect) en efficiënte (tijdsbelasting

Het zelfstandig trainen met simulatiepatiënt zal vanaf nu

docenten) te intensifiëren.

een vaste plaats krijgen binnen het curriculum.

Methode/opzet

Literatuur

Ervaren skillslabdocenten werkten een scenario uit voor

(1) Barrows HS. An overview of the uses of standardi-

een docentonafhankelijke training met simulatiepatiën-

zed patients for teaching and evaluating clinical

ten. Studenten doorlopen in duo twee stations waarbij

skills. Academic Medicine, 1993; 68(6): 443-451

D

meer oefenkansen. Hierdoor werd er gezocht naar een

één student de artsrol op zich neemt terwijl de tweede student observeert. In het volgende station draaien de

Trefwoorden: consultatievaardigheden

rollen zich om. Het hele consult wordt opgedeeld in drie


advies en planning/afsluiten. Na elk onderdeel is er een


time-out volgens een vast verloop: de student-arts start

G.I. Aper

met een reflectie over wat goed/minder goed ging. Hier-

Universiteit Gent

op haakt de simulatiepatiënt in: heeft hij/zij dit ook zo

De Pintelaan 185, UZ 3K3

ervaren tijdens het consult? Nadien komt de medestu-

9000 Gent België

dent aan bod met medisch-inhoudelijke opmerkingen.


Zowel de simulatiepatiënt als de medestudent maken gebruik van een observatielijst om bij het feedback geven doelgericht te focussen op aspecten van het consult. Binnen deze werkvorm krijgen de simulatiepatiën-


delen: opening/anamnese; klinisch onderzoek; uitleg,

ten een drievoudige rol toebedeeld. De SIP’s spelen allereerst op een spontane manier hun rol volgens een welbepaald script. Ten tweede geven ze feedback vanuit hun patiëntgevoel aan de student-arts. Tot slot modere-

121


Beroepsrollen van de arts D6.1 Behoefte aan onderwijs in management bij Nederlandse arts-assistenten in het nieuwe, competentiegerichte curriculum

35%) onze enquête ingevuld, waarvan 171 reacties bruikbaar zijn voor verdere analyse. Van de 171 arts-assistenten, geeft 85% (n=86) aan behoefte te hebben aan onderwijs in managementcompetenties. Het merendeel van de

Brouns JWM, Universiteit Maastricht

arts-assistenten wil onderwijs krijgen over onderhande-

Berkenbosch L, Universiteit Maastricht

lingsvaardigheden (71%), opbouw van een maatschap

Ploemen-Suijker FD, Atrium Medisch Centrum

(63%), carrière planning (58%) en het Nederlandse zorg-

Busari JO, Atrium Medisch Centrum

stelsel (57%). Een workshop, gegeven door een medische specialist of extramurale docent, geniet de meeste

Introductie/probleemstelling

voorkeur als onderwijsmethode. Een grote meerderheid

Vanaf 25 januari 2005 is de vervolgopleiding van Nederland-

van de arts-assistenten geeft aan onderwijs te willen krij-

se arts-assistenten gebaseerd op een competentiegericht

gen tijdens het arts-assistentschap in opleiding (A.I.O.S.-

curriculum. Net als in het CanMEDS curriculum1 worden er

functie). Er is geen afhankelijke relatie tussen behoefte

zeven competenties beschreven waarover arts-assistenten

enerzijds en anderszijds geslacht, specialisme of werk-

zouden moeten beschikken ten tijde van afstuderen. Een

plaats (alle p-waardes > 0.05, berekend met behulp van

van deze competenties is ‘de arts als manager’, welke in

Chi-square analyses of Fisher exact tests).

vergelijking met de andere competenties weinig aandacht krijgt in het curriculum van zowel de medische basisoplei-


ding als de vervolgopleiding. Het doel van deze studie is te

Nederlandse arts-assistenten geven aan behoefte te

onderzoeken of er een behoefte is aan managementonder-

hebben aan onderwijs over managementcompetenties.

wijs bij Nederlandse arts-assistenten. Tevens wordt onder-

Een specifieke interventie zou ontwikkeld moeten wor-

zocht wat de gewenste interventie zou zijn om manage-

den om in deze behoefte te voorzien, waarbij rekening

mentcompetenties te ontwikkelen tijdens de medische

wordt gehouden met de gewenste onderwijsmethodes

vervolgopleiding.

(bijvoorbeeld: een serie workshops waarin topics als onderhandelingsvaardigheden, opbouw van een maat-

Vraagstelling/doelstelling

schap, carrièreplanning en het Nederlandse zorgstel aan

Is er behoefte aan onderwijs in management bij arts-assis-

bod komen).

tenten? Zo ja, welke onderwijsmethode geniet de voorkeur? Is er daarnaast een relatie tussen behoefte aan on-

Referenties

derwijs enerzijds en geslacht (man versus vrouw),

1

. CanMEDS 2005 Framework. Royal College of

specialisme (beschouwend versus snijdend) of werkplek

Physicians and Surgeons of Canada, 2009. (Ac-

(perifeer versus academisch) anderzijds?

cessed February 18, 2010, at http://rcpsc.medical. org/canmeds/CanMEDS2005/index.php.)

Methode

2

. Busari JO, Berkenbosch L, Brouns JWM. Physicians


Op basis van een literatuurreview van Busari et al.2 over

as managers of health care delivery and the implicati-

de rol van de competentie ‘manager’ in medisch onder-

ons for postgraduate medical training: a literature

wijs, waarin een literatuursearch gedaan werd naar be-

review. In. Heerlen: Atrium Medisch Centrum Heerlen;

hoeftes en interventiemethodes, is een enquête ontwik-

2010.

keld om de behoefte aan onderwijs in management en de gewenste onderwijsmethode te inventariseren. Er zijn

Trefwoorden: vervolgopleiding; beroepsrollen

506 arts-assistenten benaderd via e-mail binnen ver-


schillende specialismen in vier verschillende Nederlandse ziekenhuiscentra. De resultaten van de enquête


werden geanalyseerd met behulp van beschrijvende sta-

J.W.M. Brouns

tistiek en Chi-square analyses of Fisher exact tests.

Koestraat 23 6211 HR Maastricht

Resultaten

122

Van de 506 hebben 177 arts-assistenten (responserate



D6.2 De evaluatie van de eigen managementvaardigheden door Nederlandse artsassistenten in het gereviseerde competentiegerichte curriculum

bouw en financiering van maatschappen (75%). De assistenten hadden het meeste vertrouwen in het eigen kunnen om diagnostische middelen en behandelingen toe te wijzen op basis van evidence-based medicine (81%), om met feedback om te gaan (85%) en om met

Berkenbosch L, Universiteit Maastricht

medische informatiedatabases te werken (95%). Onge-

Brouns JWM, Universiteit Maastricht

veer een derde van de assistenten gaf zichzelf neutrale

Heyligers I, Atrium Medisch Centrum

scores op de volgende vaardigheidsgebieden: carrière-

Busari JO, Atrium Medisch Centrum

onderhandelingen, prioriteiten stellen, competentie als leidinggevende en kennis op het gebied van gezond-

Introductie en probleemstelling

heidsrecht en medische fouten.

Vanaf januari 2005 worden alle arts-assistenten in Nederland verplicht opgeleid door middel van het com-

Conclusie en discussie

petentiegerichte curriculum. Net zoals het CanMEDS

De resultaten laten een gebrek aan kennis en vaardighe-

model in Canada, bestaat het nieuwe curriculum uit ze-

den zien op een aantal essentiële medische manage-

ven competenties, welke een assistent zou moeten be-

mentonderdelen. Aangezien er steeds meer druk komt

zitten op het moment dat hij of zij de opleiding tot speci-

op de Nederlandse gezondheidszorg om efficiënt en

alist heeft afgerond. De arts als manager is één van deze

kostenbesparend te werken, worden deze kennis en

competenties en in vergelijking met andere competen-

vaardigheden steeds belangrijker. De bevindingen uit

ties, zoals de arts als medisch expert, krijgt de mana-

deze studie benadrukken de noodzaak van manage-

gersrol relatief minder aandacht gedurende de opleiding.

mentonderwijs als een verplicht onderdeel van de oplei-

Het doel van dit onderzoek is om te achterhalen hoe

ding tot medisch specialist. Aanvullend onderzoek is

arts-assistenten hun eigen kennis en vaardigheden op

opgestart om te onderzoeken of er ook een vraag onder

het gebied van medisch management beoordelen.

de arts-assistenten bestaat naar managementonderwijs en hoe dit onderwijs er volgens hen uit zou moeten zien.

Om de ingeschatte kennis en vaardigheden van de arts-

Trefwoorden: vervolgopleiding, beroepsrollen

assistenten te evalueren, is een vragenlijst ontworpen


D

Methode

Deze gebieden zijn: 1. de balans tussen patiëntenzorg


en persoonlijke ontwikkeling, 2. effectiviteit en doelma-

L. Berkenbosch

tigheid binnen een gezondheidszorgorganisatie, 3. het


verantwoord besteden van beschikbare middelen in de

P. Debyelaan 25

patiëntenzorg en 4. het gebruik van informatietechnolo-

6229 HX Maastricht

gie voor optimale patiëntenzorg. De vragenlijst bestond


uit 29 stellingen die door middel van een Likert-scale beantwoord konden worden. 506 arts-assistenten uit vier opleidingsziekenhuizen werden via de email uitgenodigd om te participeren in een online-enquête. Resultaten Van de 506 arts-assistenten, hebben 177 assistenten (35%) de enquête ingevuld. Zestig procent van de assistenten voelt zich onzeker over zijn of haar vaardighe-


die ingaat op vier verschillende managementgebieden.

den tijdens contractonderhandelingen. Meer dan de helft van de respondenten stelde dat ze niet voldoende kennis bezitten over zowel de opbouw en financiering van het Nederlandse zorgstelsel (56%) als over de op-

123

Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 532 | Sessie D6 Papers

D6.3 Beroepsrollen, het Raamplan 2009 en de Leidse Bachelor

municator werd beschreven, gaven de studenten aan

Voogd AY de, Beaufort AJ de, Bolk JH, Tilmans FH

Conclusie

LUMC

Vrijwel alle studenten beschreven de rol van medisch

behoefte te hebben aan meer scholing in deze rol.

deskundige en communicator. De overige rollen werden Probleemstelling

minder frequent en minder uitgebreid beschreven. Het

In 2009 is een nieuw Raamplan voor de artsopleiding

merendeel geeft aan behoefte te hebben aan meer

geïntroduceerd. Hierin staan de verschillende rollen be-

scholing in klinische vaardigheden en communicatie.

schreven die een basisarts moet vervullen. Welke rollen vervult een 3e jaars student geneeskunde, volgens de

Discussie

3e jaars van het LUMC?

Het doel van de opdracht was studenten, met de eindtermen van de artsopleiding als referentie, te laten reflec-

Methode

teren op de vraag: waar staan we nu en waar zouden we

Doel groep: 3e jaar Bachelor studenten geneeskunde in

moeten staan?. Bij het verbeteren van het curriculum

Leiden. Tijdens een werkgroep professioneel gedrag

geneeskunde, is een belangrijke vraag op welke manier

(Lijn Klinisch Onderwijs) kregen studenten de opdracht:

de bachelor fase kan voorzien in klinisch onderwijs. On-

beschrijf in groepjes welke rollen een 3e jaars student

derzoek toont aan dat bij vroege praktijk contacten,

geneeskunde zou moeten vervullen conform het Raam-

naast het theoretisch onderwijs, kennis beter beklijft.

plan 2009 en geef aan waar het Leidse curriculum ge-

Daarnaast werkt het motiverend voor studenten en on-

neeskunde wel, en waar het niet voorziet in onderwijs in

dersteunt in het ontwikkelen van een professionele hou-

deze rollen. Als voorbereiding kregen de studenten

ding. In deze studie werd het Leidse curriculum bekeken

hoofdstuk 5 en 6 van het raamplan te lezen, waarin de

vanuit student perspectief. Duidelijk wordt dat ook stu-

eindtermen van de master zijn geformuleerd. Het doel

denten aangeven behoefte te hebben aan meer patiënt

van de opdracht was dat studenten zouden reflecteren

gerelateerd onderwijs.

op hun leerproces. De opdrachten zijn in een data base ingevoerd. Hieruit werd berekend hoe vaak de verschil-

Referenties

lende rollen beschreven werden en werden feedback-

Raamplan artsopleiding 2009.

punten

‘How can experience in clinical and community settings

gescoord

op

frequentie

van

voorkomen.

contribute to early medical education?’, Dornan T, e.a., Resultaten

systematic review, BEME collaboration.

237 studenten in 71 groepen namen deel. De groepsgrootte varieerde van 1 tot 6 personen. De beschreven

Trefwoorden: basisopleiding; beroepsrollen

rollen waren conform de beschreven rollen van het


raamplan. De rollen van medisch deskundige en comCongresboek 2010 | NVMO

municator werden in respectievelijk 92 en 93 % van de


opdrachten beschreven. De overige rollen werden in de

A.Y. de Voogd

volgende percentages beschreven: samenwerker in

LUMC

72%, organisator in 69%, gezondheidsbevorderaar in

Postbus 9600

58%, academicus in 65% en beroepsbeoefenaar in

2300 RC Leiden

56%. In alle opdrachten werden de rol medisch deskun-

E-mail: a.y [email protected]

dige en communicator het meest uitgebreid beschreven. In 80 % van de opdrachten waarin de rol medisch deskundige werd beschreven, werd aangegeven dat de studenten behoefte hadden aan meer scholing in anamnese, lichamelijk onderzoek en EHBO. Hiervan geeft 83% aan dit te willen in de vorm van patiënt gerelateerd on-

124

derwijs. In 47% van de opdrachten waarin de rol com-


Workshop Medische consultvoering

D7.1 Is deze coassistent bekwaam om zelfstandig een consult te voeren? Longitudinaal trainings- en beoordelingsprogramma consultvoering UMCG

Doelgroep

Hegge HHM, Dekker MJ, Cohen-Schotanus J

Opzet workshop

UMC Groningen

Eerst wordt kort ingegaan op de vorm en inhoud van het

Iedereen die te maken heeft met het beoordelen van coassistenten/ AIOS en andere klinisch werkende professionals.

programma van consultvoering. Probleemstelling

Daarna volgt het zelf beoordelen van examenconsulten.

Het medisch consult, bestaande uit anamnese, lichame-

- Het beoordelen van video opnames met modelstatus

lijk onderzoek en beleidsgesprek, is de basis van elk contact tussen dokter en patiënt. Het leren consulten voeren is een complexe taak die evenveel communica-

met en zonder reflectieverslag. - Het bespreken van feedback en normering (beoordeling op inzicht; uitvoering en reflectie)

tieve als medisch inhoudelijke aspecten kent, die geïnte-

Nadien volgt een nabespreking op de inhoud van dit (en

greerd toegepast moeten worden. Het voeren van een

uw) programma consultvoering.

goed consult is een vaardigheid die tijdens de opleiding èn carriere gaandeweg wordt geleerd en geperfectio-

Trefwoorden: medische consultvoering

neerd. In Groningen wordt sinds de start van G2010, het


curriculum met BaMa structuur, op verschillende momenten onderwijs gegeven in consultvoering. Tijdens


M1, de junior coassistentschappen, wordt dit geïnte-

Drs. HHM Hegge,

greerd tot het doen van een volledig consult. Gedurende

UMC Groningen

de junior coassistentschappen is er sprake van een dui-

AA42; Postbus 30001

delijke overgang van de theorie uit de bachelorfase naar

9700 RB Groningen

praktijk. Er zijn dan afwisselend perioden met onderwijs


D

in het klinisch trainingscentrum (KTC) en coschappen in de kliniek.Tijdens de KTC weken is er, in 4 blokken gedurende het jaar, gericht onderwijs in de medische consultvoering. Studenten leren hoe ze adequaat een medisch consult kunnen voeren en oefenen dit op het KTC met simulatiepatienten en in de kliniek. Ze bespreken indiviuele ontwikkelpunten en er volgt meerdere malen geobserveerde beoordeling door professionals en zelfbeoordeling (zelfreflectie op opgenomen consult). Aan het staat uit het doen van een volledig consult met een simulatiepatient opgenomen op DVD ( max 20 min); het uitwerken van de modelstatus mbv de video-opname en het schrijven van een reflectieverslag op dit consult en de ontwikkeling in de consultvoering. Doelen - ervaringen uitwisselen tav onderwijs in de consultvoering. - “do’s en dont’s” van deze onderwijsvorm bespreken


einde van het M1 jaar volgt het examenconsult. Dit be-

- kennismaken met het gebruik van zelfreflectie op observeerbaar gedrag bij de beoordeling van lijnonderwijs en het bespreken van de rol van reflectie in de beoordeling.

125


Workshop Consensusprocedure; beroepsrollen D8.1 Bij welke taak kan ik welke competentie observeren? Kennismaking met een consensusprocedure om CanMEDS competenties te koppelen aan taken van medisch specialisten

deelnemers een consensusprocedure uit om gezamenlijk vast te stellen wat de meest relevante CanMEDS competentie(s) is (zijn) bij een selectie concrete taken uit het takenpakket. De consensusprocedure zal meerdere rondes beslaan en ruimte geven voor discussie. De opbrengst voor de deelnemers van de workshop is (1) een

Bakker HB, Pols J, Remmelts P, Mooij JJA

duidelijk inzicht in de meest relevante CanMEDS compe-

UMC Groningen

tenties bij concrete werkzaamheden van de medisch specialist en (2) inzicht in de gebruikte consensusprocedure.

Thema Modernisering medische vervolgopleiding

Maximum aantal deelnemers: 25 - 30

Doel

Trefwoorden: consensusprocedure; beroepsrollen

In het kader van het project “Aansluiting tussen opleiding


en beroepsuitoefening van medisch specialisten”is het mogelijk gebleken een valide takenpakket voor medisch


specialisten op te stellen. De aanleiding om dit te doen,

H.B. Bakker

was de behoefte aan een instrument om zicht te krijgen

UMC Groningen

op de aansluiting tussen vervolgopleidingen en de zelf-

Hanzeplein 1

standige beroepsuitoefening. Bij de modernisering van

9700 RB Groningen

de medische vervolgopleiding speelde de introductie


van de CanMEDS-competenties een centrale rol. Door de koppeling tussen taken en competenties wordt het mogelijk na te gaan in hoeverre de jonge klare op de diverse competenties is voorbereid. Per taak zal worden vastgesteld welke CanMEDS competentie(s) daarbij het meest van belang is (zijn). Als dat gebeurt kan het takenpakket ook veel directer van nut zijn voor de vervolgopleidingen. Bijvoorbeeld om taken te selecteren voor beoordeling tijdens een KPB. Nog praktischer zou het zijn om ook gericht taken te kunnen selecteren waarbij specifieke CanMEDS competenties te observeren zijn. Doel van de workshop is (1) het leggen van een koppeling tussen het takenpakket van de medisch specialist en de CanMEDS competenties en (2) de deelnemers kennis Congresboek 2010 | NVMO

laten maken met een gemodificeerde Delphi-consensusprocedure. Doelgroep Specialisten, a(n)ios, en onderwijskundigen, bekend met de CanMEDS competenties en de inhoud van het werk van een medisch specialist. Opzet workshop: activiteiten, opbrengst Bij vrijwel elke taak uit het takenpakket zijn alle zeven competenties aan de orde, welke daarvan de meest relevante is, is niet altijd duidelijk. Na een korte introductie op

126

het takenpakket en consensusprocedures voeren de


Paper Curriculum en voorbereiding vervolgopleiding D9.1 Waarmee denken studenten in opleiding tot medisch specialist te komen en wat vinden opleiders belangrijk?

bijdragend gezien. In totaal vulden 314 (39%) opleiders de elektronische enquête in. De meeste opleiders vonden de presentatie tijdens het het sollicitatiegesprek (94%)belangrijk, gevolgd door de sollicitatiebrief (79%),

Langereis EJ, Kleine Schaars I, Rijsingen I van

wetenschappelijke publicaties (77%) en een goede refe-

KNMG

rentie (70%). Ook klinische ervaring werd door meer dan de helft van de specialisten als waardevol beschouwd.

Probleemstelling

Minder opleiders hechtten waarde aan buitenlanderva-

Na de opleiding geneeskunde kan bij verschillende me-

ring (41%) en bestuurswerk (41%).

dische vervolgopleidingen maar een beperkt deel van de geïnteresseerde basisartsen in opleiding komen tot me-

Conclusie

disch specialist. Hierdoor solliciteren vaak veel artsen op

Uit de studie blijkt dat de meeste geneeskunde studen-

een beperkt aantal opleidingsplekken en gaan er tijdens

ten al bezig zijn met extra activiteiten naast hun studie,

de geneeskunde studie al veel verhalen rond over de

om zo hun kans op een opleidingsplek te vergroten. Veel

door opleiders gestelde eisen. Zijn geneeskunde stu-

van de aspecten waarvan de student verwacht dat de

denten gedurende hun geneeskundeopleiding al bezig

opleider dit belangrijk zal vinden worden ook door het

met hun curriculum vitae (CV) en wat denken zij dat van

merendeel van de opleiders als belangrijk ervaren. Laatst

belang is om in opleiding tot medisch specialist te ko-

genoemden hechten aan presentatie tijdens het sollicita-

men? Wat is het waar opleiders op letten bij het selecte-

tiegesprek en in de sollicitatiebrief vaker belang dan aan

ren van nieuwe aios?

aspecten van het CV zoals klinische of wetenschappelijke ervaring.

Methode In november 2009 werden 11.556 studentleden van de

Trefwoorden: extra curriculaire activiteiten basisopleiding

KNMG per e-mail uitgenodigd voor een digitale enquête,


gesteld. Onder andere werd gevraagd wat studenten


dachten dat nodig was voor het bemachtigen van een

E.J. Langereis

opleidingsplek en welke extra activiteiten tot nu toe wa-

Nieuwe Kerkstraat 103E

ren ondernomen om een opleidingsplek te verwerven.

1018 VH Amsterdam

Tevens werd aan de 812 bij de KNMG als opleider gere-


D

waarin ook vragen over andere onderwerpen werden

gistreerde specialisten in een korte enquête gevraagd wat zij belangrijke eigenschappen van kandidaten vinden bij het selecteren van nieuwe aios.

In totaal hebben 4000 geneeskundestudenten de enquête volledig ingevuld (responspercentage 35,5%). Het respondentenprofiel is representatief voor de Nederlandse geneeskundestudentenpopulatie wat betreft de verdeling naar universiteit, geslacht en studiejaar. Van de bijna afgestudeerde studenten was 90% al bezig geweest met CV-building, zoals het behalen van hoge cijfers, relevante bijbaantjes en onderzoek. De belangrijkste selectiecriteria waren volgens de studenten motivatie


Resultaten

(80%) en sociale vaardigheden (66%). Tevens wordt klinische ervaring (46%) als bijdragend gezien, op de voet gevolgd door het doen van onderzoek (43%). Buitenlandervaring (10%), bestuurswerk (9%) werden als minder

127


D9.2 De disbalans op de vervolgopleidingenmarkt: studenten en hun opleidingsvoorkeuren tegenover het werkelijke aantal beschikbare opleidingplekken

neeskunde (16%) en daarna kindergeneeskunde (15%). Opvallend is dat 10% van de vrouwen aangeeft het specialisme van eerste voorkeur op het moment van de enquête nog niet te weten. Grote discrepanties in vraag en aanbod blijken te bestaan bij de specialist voor ouderen-

Struik JA, KNMG

geneeskunde. Een 0,5% van de studenten koos hier-

Heijkant F van den, E KNMG Studentenplatform.

voor, terwijl 5,4% van de totale instroomplekken hiervoor

Langereis EJ, KNMG Studentenplatform

beschikbaar is. Anders ligt het bij kindergeneeskunde,

Vlemminx MWC, KNMG Studentenplatform

waar 14,8% voorkeur aangeeft. Hiervoor is 1,8% van het totaal aantal opleidingsplekken gereserveerd.

Probleemstelling Tijdens de geneeskundestudie hebben de meeste stu-

Discussie

denten al een voorkeur voor een vervolgopleiding. Be-

Uit de resultaten blijkt dat er voor sommige specialismen

paalde specialismen zijn meer in de trek dan andere. Hier-

een enorme discrepantie is tussen de voorkeur van de

door

hun

student en het aantal opleidingsplaatsen. Het KNMG

plaatsen nauwelijks gevuld, terwijl andere opleidingen een

Studentenplatform is van mening dat hier iets aan moet

overschot aan kandidaten hebben. De RVZ pleit in haar

worden gedaan. Dit kan door bepaalde medische ver-

laatste rapport voor verhoging van de numerus fixus om

volgopleidingen aantrekkelijker te maken door bijvoor-

ook minder populaire specialismen van voldoende kandi-

beeld taakinhoud te veranderen (minder administratieve

daten te voorzien. Het KNMG Studentenplatform onder-

werkzaamheden), salaris te verhogen en ook door an-

zocht de opleidingsvoorkeuren van de studenten en ver-

dere (onbekende) medische vervolgopleidingen meer

geleek dit met het aanbod aan opleidingsplekken.

aan bod te laten komen tijdens de studie. Als hier goed

krijgen

sommige

specialistenopleidingen

1

op wordt ingespeeld kan dit mogelijk het artsentekort in Methoden

bepaalde medische specialismen vervolgopleidingen-

In november 2009 werden 11.556 studentleden van de

specialismen verminderen.

KNMG per e-mail uitgenodigd voor een digitale enquête, waarin ook vragen over andere onderwerpen werden


gesteld. Onder andere werd gevraagd naar de vervolg-

1

uit een lijst met alle 41 erkende medische vervolgopleidingen en de opties ‘weet niet’ en anders namelijk´. Om

RVZ: Numerus Fixus Geneeskunde: Loslaten of vasthouden? Den Haag 2010.

opleiding van eerste voorkeur. Studenten konden kiezen 2

CBOG: Definitief Afwegingskader Toewijzingvoorstel 2010 1e en 2e tranche zorgopleidingen.

aanbod en vraag met elkaar te vergelijken werden de door studenten ‘gewenste’ instroomaantallen omgezet

Trefwoorden: vervolgopleiding; opleidingsplaatsen

in een percentage en vergeleken met het daadwerkelijke


aantal instroommogelijkheden volgens het CBOG.2 Congresboek 2010 | NVMO

Correspondentie-adres: Resultaten (en conclusie)

J.A. Struik

In totaal hebben 4000 geneeskundestudenten de en-

Burmandwarsstraat 51

quête volledig ingevuld (responspercentage 35,5%). Het

1091 SL Amsterdam

respondentenprofiel is representatief voor de Nederland-


se geneeskundestudentenpopulatie wat betreft de verdeling naar universiteit, geslacht en studiejaar. Huisartsgeneeskunde blijkt bij 14% van de respondenten eerste keus. Hierna volgen kindergeneeskunde (13%) en interne geneeskunde (9%). Bij mannen was interne geneeskunde het meest populair (11%), gevolgd door heelkunde (9%) en huisartsgeneeskunde (8%). De vrouwelijke

128

geneeskundestudent kiest bij voorkeur voor huisartsge-


D9.3 Het Ideale Curriculum; De beste stuurlui staan aan wal

zou in het ideale curriculum meer klinische vaardigheden aan bod moeten komen, terwijl ouderejaars graag meer farmacotherapie in het curriculum zien.

Osch WAY van, Buiten MS, Konings EEM, Kleine Schaars I

Conclusie


Uit dit onderzoek blijkt dat de verdeling van aandacht over de diverse competenties, zoals geneeskunde stu-

Probleemstelling

denten deze ervaren, grotendeels overeenkomt met hun

Het KNMG Studentenplatform heeft voorgaande jaren

ideaalbeeld hiervan. Jongerejaars zouden - zoals men

frequent gepleit voor meer aandacht binnen het genees-

zou mogen verwachten - graag meer onderwijs krijgen in

kunde curriculum voor onder andere medisch inhoudelij-

klinische vaardigheden en ouderejaars meer farmaco-

ke kennis , SEH onderwijs en farmacotherapie. Vanwege

therapie en minder communicatietraining.

1

een beperkte hoeveelheid tijd voor alle competenties is het belangrijk de aandacht voor deze competenties zo

Referentie

goed mogelijk te verdelen. In het kader van “de beste

1

Lambregts M, Warris L, Buiten MS. Geneeskundestu-

stuurlui staan aan wal” vroeg het KNMG Studentenplat-

denten kritisch over eigen kennis: ‘vroeger waren co’s

form de geneeskunde student of het onderwijs voldoet

veel beter’. Medisch Contact 64(8);2009.

aan de wensen. Trefwoorden: curriculum Methode


de KNMG per e-mail uitgenodigd voor een elektronische


enquête, waarin ook vragen over andere onderwerpen

W.A.Y. van Osch

werden gesteld. Aan de respondenten werd gevraagd:


100 procent, welke studielast voorstelt, te verdelen over

Arksteestraat 6-II

diverse onderdelen van de studie, gekozen aan de hand

6511 MZ Nijmegen

van het CANMEDS model. Doel: inzicht krijgen in de hui-


D

In november 2009 werden alle 11.556 student-leden van

dige aandachtsverdeling binnen de curricula. 100 procent te verdelen zoals het in de ideale situatie zou moeten zijn. Daarnaast werd de mening van de respondent gevraagd met betrekking tot de stelling ‘er is teveel communicatieonderwijs’ middels een multiple choice methode met antwoordopties in een schaal van helemaal mee eens, hele-

Resultaten In totaal hebben 4000 geneeskunde studenten de enquête ingevuld (35,5%). De verdeling tussen de huidige situatie/ideale situatie volgens de student binnen het curriculum uitgedrukt in procenten (een representatie van de studielast) is: medische basiskennis 33/33, communicatietraining 13/10, klinische vaardigheden 13/15, professioneel gedrag 10/8, wetenschappelijk gedrag 9/9 en farmacotherapie 8/10. Tevens werden de resultaten uit-


maal mee oneens.

gesplitst naar jaren. Jongerejaars menen meer onderwijs te krijgen in farmacotherapie (resp. 9 en 7%), terwijl vijfdeen zesdejaars een hoger percentage toekennen aan communicatietraining (resp. 14 en 12%). Volgens jongerejaars

129


D9.4 Studenten en hun interesses door de jaren heen: wat vindt een geneeskunde student belangrijk aan zijn toekomstig vakgebied?

en 2, naar 18% in jaar 5 en 6, terwijl dit bij kindergeneeskunde afneemt van respectievelijk 19% naar 9%. Veruit het belangrijkste aspect in het bepalen van de voorkeur voor een medische vervolgopleiding is dat het vakinhoudelijk interessant is (78% ). Ook belangrijk zijn het heb-

Fleur F, Langereis EJ, Struik JA, Vlemminx MWC

ben van veel patiëntencontact en leuke collegae. Het


minst bepalend zijn hoog salaris en status. De aspecten ‘leuke collegae’, ‘makkelijk om in opleiding te komen’ en

Probleemstelling

‘mogelijkheid tot onderzoek doen’ worden gedurende

Na een studie geneeskunde zijn er veel keuzemogelijk-

de studie belangrijker.

heden voor basisartsen. Uit eerder onderzoek is gebleken dat de uiteindelijke keuze voor een specialisatie af-

Discussie

hankelijk is van studentkenmerken, kenmerken van het

Uit onze enquête blijkt dat de meeste studenten me-

specialisme en de aantrekkelijkheid van het beroep voor

disch specialist of huisarts willen worden. De voorkeur

studenten. De preferentie voor sociaal geneeskundige

van studenten wat betreft hun vervolgopleiding veran-

beroepen is laag en deze daalt gedurende de opleiding

dert naarmate de studie vordert en is afhankelijk van een

nog verder1. Het KNMG Studentenplatform wilde weten

aantal factoren. Het KNMG Studentenplatform vraagt

hoe het is gesteld met de interesses van geneeskunde-

zich af welke factoren ervoor zorgen dat de voorkeur van

studenten wat betreft hun toekomstig vakgebied.

studenten tijdens de opleiding verandert.

Methode

Bronnen


1 M.B.M. Soethout. Career preference of medical

de KNMG per email uitgenodigd voor een digitale en-

students and career choice of recent graduates :

quête, waarin ook vragen over andere onderwerpen

Factors influencing the preference for a choice of a

werden gesteld. Er werd gevraagd naar de vervolgoplei-

medical speciality in general and in public health in

ding van voorkeur. Studenten konden kiezen uit een lijst

particular. 2007. Amsterdam: Vrije Universiteit.

met alle 41 erkende medische vervolgopleidingen en de opties ‘weet niet’ en ‘anders namelijk [3DOTS]”. Tevens

Trefwoorden: voorkeur opleidingsplaatsen tijdens basis-

is gevraagd hoe belangrijk een aantal voorgelegde as-

opleiding

pecten zijn geweest in het bepalen van hun voorkeur


door gebruik te maken van een vijf-puntsschaalverdeling. Daarna is gevraagd naar de factor die de grootste


invloed heeft op hun voorkeur, zoals bijvoorbeeld het

F. Fleur

hebben van leuke collegae en het gemak waarmee je in


opleiding kan komen, etc.

Stationsstraat 23A


6221 BN Maastricht Resultaten en conclusie In totaal hebben 4000 geneeskunde studenten de enquête volledig ingevuld (responspercentage 35,5%). Het respondentenprofiel is representatief voor de Nederlandse geneeskundestudentenpopulatie voor wat betreft de verdeling naar universiteit, geslacht en studiejaar. Uit onze enquête blijkt dat huisartsgeneeskunde het meest populair is (14% eerste keuze), waarna kindergeneeskunde (13%) en interne geneeskunde (9%) volgen. Deze top drie verandert als de resultaten worden uitgesplitst naar geslacht. Door de studiejaren heen neemt de inte-

130

resse voor huisartsgeneeskunde toe van 10% in jaar 1

[email protected]


Rondetafelsessie Interne audit vervolgopleiding D10.1 Interne Audit bij de Medisch Specialistische Vervolgopleidingen

Opzet 1. Voorstelronde met inventarisatie bekendheid met Interne Audit;

Ridder JMM van de, Oostenbroek RJ

2. Korte inleiding over Interne Audit en de PDCA-cyclus;


3. Uitwisseling van ervaringen en suggesties per thema,

Thema

4. Afsluiting met samenvatting van de gegeven sugges-

aan de hand van stellingen en/of praktijkvoorbeelden; De Interne Audit, of “proefvisitatie”heeft tot doel de kwali-

ties.

teit van de Medische Specialistische Opleidingen te monitoren en te borgen; terecht wordt hij daarom als kwali-

Deelnemers: maximaal 25

teitsindicator aangemerkt [1]. Uit literatuur blijkt dat Audit gecombineerd met feedback een effectieve methode is

Literatuur

om (gedrags)veranderingen te bewerkstelligen [2]. Tijdens

[1] Scherpbier AJJA, et al. Eindrapportage Projectgroep

de Interne Audit visiteren opleiders van onlangs gevisiteerde afdeling hun collega’s (opleiders en AIOS) van een

Kwaliteitsindicatoren. CBOG 2009. [2] Jamtvedt G, Young JM, Kristoffersen DT, O’Brien

andere vakgroep binnen het ziekenhuis. Dit gebeurt on-

MA, Oxman AD. Audit and feedback: effects on

geveer een jaar voorafgaand aan de werkelijke visitatie.

professional practice and health care outcomes.

Het vertrekpunt voor de gesprekken vormen de door de

Cochrane Database Syst.Rev. 2006 Apr 19;(2)

Medisch Specialisten Registratie Commissie (MSRC) ge-

(2):CD000259.

formuleerde voorwaarden, zwaarwegende adviezen en aanbevelingen zoals gegeven bij de erkenning van de op-

Trefwoorden: Interne audit vervolgopleiding

leiding. Daarnaast is de Plan-Do-Ceck-Act (PDCA)-cyclus


een belangrijke leidraad. Deze methodiek bereidt de opleidingsgroep adequaat voor op de werkelijke visitatie.

Correspondentie-adres: Albert Schweitzer Ziekenhuis

Het doel van deze rondetafelsessie is de aanwezigen

Postbus 444

kennis te laten maken met de methodiek van Interne

3300 AK Dordrecht

Audit zoals gehanteerd in het Albert Schweitzer zieken-


D

J.M.M. van de Ridder Doel

huis (ASz) te Dordrecht. Deelnemers wisselen ervaringen uit ten aanzien van de volgende thema’s: a) weerstanden bij de organisatie, implementatie en uitvoering van de Interne Audit, b) voorbereiding van betrokkenen, c) de inhoudelijke punten die tijdens de Interne Audit besprokomsten, d) de kwaliteitsborging: wat wordt er met de uitkomsten gedaan, en e) de tijdsinvestering van de betrokkenen. Doelgroep Medisch specialisten, A(N)IOS, co-assistenten en overig geïnteresseerden; deze rondetafelsessie is bewust bedoeld voor zowel degenen met, als voor degenen zonder ervaring met deze methodiek.


ken worden, c) de wijze van terugkoppeling van de uit-

131

Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 558 | Sessie D11 Rondetafelsessie

Docentprofessionalisering D11.1 Formatieve en summatieve beoordeling van docenten: wat vinden ze er zelf van?

vant kunnen de groepen worden samengesteld op basis van gemeenschappelijke kenmerken, zoals klinisch vs niet-klinische docenten of docenten met vooral uitvoe-

Werkgroep Docentprofessionalisering

rende dan wel vooral coördinerende taken. De resultaten van de groepsdiscussies zullen plenair worden terugge-

Thema

rapporteerd.

Onderwijs en opleiden wordt steeds meer gezien als een belangrijke professionele activiteit binnen universiteiten

Referenties

en gezondheidszorginstellingen. Bij professionalisering

1. Berk,R.A., Survey of 12 strategies to measure teaching

hoort een gedegen systeem van kwaliteitszorg en carri-

effectiveness, Int.J.Teaching and Learning in Higher

èrebeleid voor docenten. Uit een eerste landelijke inven-

Education 17:48 - 62; 2005. http://www.isetl.org/ijtlhe.

tarisatie blijkt evaluatie van docenten vooral te bestaan

2. Berk,R.A., Using the 360-¦ multisource feedback model

uit studentevaluaties die zich richten op het functioneren

to evaluate teaching and professionalism, Med.Teach.

van docenten op de werkvloer. Hoewel deze zeker waar-

31:1073 - 1080; 2009. http://www.scopus.com/

devol zijn, hebben ze duidelijke beperkingen: veel onder-

inward/record.url?eid=2-s2.0-72049128322&partnerID

wijsactiviteiten vinden achter de schermen plaats en

=40&md5=247ef28342e52d2dae336337f8cc645d.

vaak zijn de aantallen respondenten en/of observaties klein. Bovendien vormen studentoordelen als enige bron

Trefwoorden: docentprofessionalisering

voor carrièrebeleid een zwakke basis. Binnen het be-

Wijze van presentatie; rondetafelsessie

drijfsleven en ook in de klinische praktijk wordt veel gebruik gemaakt van de 360o feedback, waarbij beoorde-


lingen door diverse betrokkenen vanuit verschillende

W.M. Molenaar

perspectieven gegeven worden. Wellicht is een dergelijk

Voorzitter werkgroep docentprofessionalisering

systeem voor docentbeoordelingen ook toepasbaar

UMC Groningen

(1,2). Een belangrijk aspect daarbij is dat zowel de for-

Huispostcode FC 40

matieve beoordeling (feedback) als de summatieve be-

Postbus 196

oordeling (gekoppeld aan carrièrebeslissingen) van de

9700 AD Groningen

docenten acceptabel is voor henzelf, als direct belang-


hebbenden. Doel Inventariseren welke aspecten van beoordeling docenten zelf belangrijk en acceptabel vinden en hoe, door wie en wanneer zij beoordeeld willen worden. Hierbij zal onderscheid worden gemaakt tussen formatieve en sumCongresboek 2010 | NVMO

matieve beoordelingen. De werkgroep zal de resultaten van de ronde tafelsessie, in samenwerking met de werkgroep Kwaliteitszorg, gebruiken om een voorstel te ontwikkelen voor een systeem van docentevaluaties. Doelgroep Docenten in het hoger initiële onderwijs (basisopleidingen). Opzet Na een korte inleiding over verschillende vormen van docentbeoordelingen zal in kleine groepen worden gedis-

132

cussieerd over bovengenoemde aspecten. Indien rele-


Symposium Wetenschappelijke vorming D12.1 Wetenschap in de kliniek I: ervaringen in de coschappen

Doel is uitwisseling van bestaande praktijken, die al dan niet onderwijskundig en/of medisch-inhoudelijk zijn opgezet, waarbij disciplinaire of thematische benaderingen wor-

NVMO Werkgroep Wetenschappelijke vorming

den gebruikt, waarin studenten opdrachten moeten vervullen en waarbij wetenschappelijke vorming getoetst wordt.

Thema De NVMO werkgroep Wetenschappelijke Vorming wil uitwis-

Opzet

seling bevorderen van kennis en ervaring op het gebied van

Dit symposium vormt een forum voor presentatie van in-

wetenschappelijke vorming in het medische opleidingsconti-

formatie rond wetenschappelijke vorming tijdens co-

nuüm. In 2010 met een symposium én een rondetafelsessie

schappen. Het is de tweede activiteit in een serie van drie

rond wetenschappelijke vorming in de kliniek. Kennismaken

die op dit NVMO Congres 2010 worden georganiseerd

met, toepassen en toetsen van wetenschap in de kliniek zijn

rond het thema ‘Wetenschap in de kliniek’. De eerste ac-

belangrijke onderdelen van de wetenschappelijke vorming

tiviteit, de workshop ‘Critical Appraisal of a Topic’, is ge-

van de arts. De bachelor geneeskunde wordt geschoold in

richt op het schrijven van een patiëntpresentatie, formule-

theorie en methoden van wetenschappelijk onderzoek. In de

ren van klinische vragen, systematisch zoeken van

masterfase wordt ongeveer twee jaar besteed aan coschap-

literatuur, kritisch lezen, en een antwoord vinden op klini-

pen en wordt zelfstandig onderzoek uitgevoerd tijdens een

sche vragen. De workshop CAT wordt georganiseerd

wetenschapsstage. De student maakt zo in de masterfase

door Carin de Brouwer en Christel van Gool. Tijdens de

kennis met de wijze waarop wetenschappelijke vragen voort-

derde activiteit, de rondetafelsessie ‘Wetenschap in de

komen uit patiëntproblemen en hoe onderzoeksresultaten

kliniek II: best practices voor wetenschappelijke vorming

vertaald kunnen worden naar de patiëntenzorg. In de ver-

in de coschappen?’, wil de werkgroep W.V. op interac-

volgopleidingen zal de AIOS meer ervaring opdoen met we-

tieve manier duidelijk krijgen hoe opleiders en studenten

tenschap en medisch-wetenschappelijk onderzoek.

een optimale wetenschappelijke vorming van masterstudenten in de kliniek kunnen bereiken en hoe dit vertaald kan worden naar competentie-ontwikkeling, zoals be-

- Op welke wijze wordt de coassistent wetenschappelijk

schreven in het Raamplan Artsopleiding 2009.

D

Thema’s voor het symposium zijn gevormd? - In welke mate ervaart de basisarts in opleiding ook daadwerkelijk wetenschap in de kliniek? - Hoe wordt wetenschappelijke vorming in de coschappen gewaarborgd en getoetst?

Doelgroep Betrokkenen uit UMC’s en andere medisch-wetenschappelijke instellingen in Nederland en Vlaanderen worden uitgenodigd tijdens dit interactieve symposium schap in de kliniek kunnen leren. Opleiders, coassisten-

De werkgroep beoogt met dit symposium een inventarisatie

ten, coschapbegeleiders, bachelors geneeskunde, se-

van bestaande concepten en praktijken voor wetenschap-

mi-artsen, AIOS, clinici en biomedische wetenschappers,

pelijke vorming in de kliniek. De aandacht wordt niet gericht

die betrokken zijn bij wetenschap in de kliniek.

op ‘produceren’, maar op kritisch ‘consumeren’ van wetenschap tijdens de coschappen. Deze vorm van evidence-

Trefwoord: wetenschappelijke vorming

based medicine betekent leren van o.a.:


- wetenschappelijke benadering van diagnostiek, prognose, behandeling en preventie; - de (kritische) manieren waarop de arts omgaat met we-

Correspondentie-adres: A.F.P.M. de Goeij

tenschappelijke informatie en het gebruiken van weten-

MUMC – FHML

schappelijke resultaten in de patiëntenzorg;

Postbus 616

- het vertalen van patiëntproblemen naar vragen die wetenschappelijk beantwoord kunnen worden;


te presenteren op welke manier coassistenten wetenDoel

6200 MD Maastricht E-mail: [email protected]

- hoe de arts het belang van nieuwe wetenschappelijke resultaten leert inzien en daar uitvoering aan geeft.

133

Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | Abdijzaal | Sessie D13

Workshop Mind-body medicine, professionalism D13.1 Mind-body medicine skills to foster professionalism in medical students and faculty

Trefwoorden: mind-body-medicine, professionalism Wijze van presentatie:workshop Correspondentie-adres:

Haramati A

Prof.dr. Aviad (Adi) Haramati Georgetown University


134

Ten tijde van het drukken van dit boek was er helaas

School of Medicine

geen tekst beschikbaar

Washington DC USA

Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 401 | Sessie D14 Workshop

Onderwijsschema’s D14.1 Het maken van schema’s voor het onderwijs: hands on ervaring met twee schematiseertechnieken

van ongeveer 3 of 4 deelnemers met één van de twee methodes aan de hand van een instructie. Na deze hands on ervaring worden de schema’s met elkaar vergeleken om de invloed van de instructie op vorm en inhoud van het sche-

Vink CC, Universiteit Leiden,

ma te beoordelen. Tevens wordt nabesproken hoe het pro-

Broek PJ van den, LUMC

ces van schematiseren is ervaren. Welke fase van het construeren was interessant en stimuleerde uitwisseling van

Thema

informatie, welke fase leidde tot verdieping van het begrip

In schema’s kan kennis die nodig is om een onderwerp te

van het onderwerp? In welke onderwijssituaties lenen de

begrijpen, expliciet worden gemaakt. Er zijn verschillende

twee methoden van schematiseren zich?

soorten schema’s. Zo wordt in het (medisch) onderwijs gebruik gemaakt van beslisbomen (handelingsschema’s),

Referenties

maar ook schema’s die te typeren zijn als ‘gevisualiseerde

Edmondson KM (1995). Concept mapping for the develop-

kennisnetwerken’ komen voor. Voorbeelden daarvan zijn

ment of medical curricula. Journal of Research in Science

concept maps (en afgeleide vormen daarvan) en diagnosti-

Teaching (32) 7: 777-793.

sche schema’s. Deze gevisualiseerde kennisschema’s zul-

Mandin H, Jones A et al. (1997). helping students learn to

len centraal staan in de workshop. Het construeren van een

think like experts when solving clinical problems. Acaade-

schema door een klein groepje mensen -dat kunnen stu-

mic Medicine 72 (3): 173-179.

denten of docenten zijn- is vaak een leerzaam proces. De makers worden uitgedaagd verbanden tussen begrippen

Trefwoorden: onderwijsschema’s

nauwkeurig te beschrijven en hiërarchische structuren tus-


vanuit verschillende disciplines (klinische en/of biomedi-


sche) expliciet met elkaar in verband worden gebracht en

C.C. Vink

daarmee kan schematiseren een hulpmiddel zijn om inter-

LUMC

disciplinair onderwijs te ontwikkelen.

Wassenaarseweg 65A

D

sen begrippen aan te brengen. In een schema kan kennis

2300 AX Leiden Doel


In deze workshop wordt met twee manieren van schematiseren gewerkt; een aangepaste vorm van conceptmapping en de methode van diagnostische schema’s. Deze twee methoden worden met elkaar vergeleken in termen van opbrengst (wat zijn de kenmerken van de resulterende schema’s?) en proceskenmerken (wat voor soort discussies roepen beide manieren discussies?). Na de workshop hebben de deelnemers een beeld van de waarde van het construeren van schema’s bij zowel de ontwikkeling als de uitvoering van onderwijs. Doelgroep Deze workshop is gericht op iedereen met ervaring met het medisch onderwijs, zowel in de rol van onderwijsgevende (clinicus en biomedicus) als in de rol van student.


van schematiseren in de groep op en wat valt op aan deze

Opzet Na een korte inleiding over de twee soorten schema’s en de onderwijstoepassingen ervan gaan de deelnemers zelf aan de slag met een medisch onderwerp. Zij werken in groepen

135


Kwalitatief onderzoek D15.1 Het bestuderen van taal en interactie; een praktische introductie in de Conversation Analysis.

Trefwoord:

Conversation

Analysis,

naar onderwijs Wijze van presentatie: workshop

Croix A de la Erasmus MC

Correspondentie-adres: A. de la Croix

Thema

Erasmus MC

We voeren de hele dag gesprekken: met collega’s, part-

Gebouw Rochussenstraat 51

ners, kinderen, studenten, vrienden, maar ook met on-

Burg. S’jacobsplein 51

bekenden. Conversation Analysis (CA) is een weten-

3015 CA Rotterdam

schappelijke manier om naar gesprekken te kijken en


patronen te zoeken in interacties. CA richt zich op relaties tussen mensen, de structuur van een gesprek, de invloed van context en het verband tussen deze aspecten. Gespreksanalyse kan zeer nuttig zijn voor de medische onderwijskunde, om beter inzicht te krijgen in gesprekken tussen arts & patiënt, student & patiënt, student & simulatiepatiënt, docent & student(en), etc . Doel Na een overzicht van de theorie zullen deelnemers stilstaan bij de data-analyse voor gespreksanalytisch onderzoek en volgt een transcriptie-oefening, gesprekken moeten immers op papier gezet worden voor analyse. Vervolgens gaan we aan de slag met (Engelstalige) transcripts om de werkwijze van CA beter te begrijpen. Na de workshop zullen de deelnemers een goed beeld hebben van de achtergrond van CA, van CA als onderzoeksmethode en zullen ze begrijpen wat nodig is om een CA-studie op te zetten. Doelgroep Mensen zonder ervaring met CA, maar met interesse in gespreksanalyse. Deze workshop is bedoeld als introCongresboek 2010 | NVMO

ductie. Opzet workshop: - Presentatie van achterliggende ideeën en belangrijke concepten in de CA - Transcriptie oefening & vragen over dataverzameling - In groepen aan de slag met een groep teksten - Nabespreking en presentatie van bevindingen en ervaringen - Overzicht van software, websites en literatuur die kunnen helpen bij gespreksanalyse

136


taalwetenschap,

kwalitatieve data-analyse, methodologie, onderzoek


Feedback in de klinische fase D16.1 Implementatie van een verbeterde feedbacksystematiek voor de klinische fase

Doelgroep Deze workshop is interessant voor mensen die betrokken zijn bij de begeleiding en beoordeling van coassis-

Hubers STT, Jousma F, Visser BM, Beekman-Evers M

tenten en voor mensen die geïnteresseerd zijn in het tot

Erasmus MC

stand brengen van een andere kijk op het geven van (schriftelijke) feedback binnen hun organisatie.

Thema Al vanaf 2007 wordt in het Erasmus MC aan coassistenten

Opzet workshop

schriftelijke feedback gegeven met behulp van het ‘Feed-

Het implementatieproces zal worden besproken met de

backzakboekje’. Belangrijkste doel van de implementatie

vraag: hoe zou het in uw organisatie aangepakt moeten

van dit boekje was het stimuleren van feedback aan coas-

worden? Er zal wordt geoefend met het geven van feed-

sistenten volgens de CanMEDS competenties. Uit evalua-

back aan co-assistenten op basis van videomateriaal.

ties zijn een aantal verbeterpunten naar voren gekomen.

Ingevulde boekjes zullen worden gebruikt om te laten

Allereerst had de feedback een prominente rol in de beoor-

zien hoe coassistenten met deze feedback omgaan.

deling, waardoor het vragen van feedback door veel coassistenten als onvoldoende veilig werd ervaren. Ten tweede


werd het verzamelen van feedback door de coassistenten teveel als doel op zich gezien: het ontbrak aan een

Trefwoorden: co-schappen, feedback

leercyclus, waarin de coassistenten door middel van re-


vaardigheden en realiseren van gedragsverandering


konden komen. In samenwerking met de verschillende

S.T.T. Hubers

stakeholders (opleiders, coassistenten, onderwijskundi-

Erasmus MC

gen) is er een veranderingtraject in gang gezet om de ge-

Burg. S’ Jacobsplein 51

constateerde verbeterpunten aan te pakken. Dit heeft

3015 CA Rotterdam

oa.geleid tot een nieuw boekje dat reflectie meer stimu-


D

flectie tot concrete (plannen) voor het ontwikkelen van

leert, het doorvoeren van veranderingen in de beoordelingsystematiek maar ook tot een training voor coassistenten én tot een voorlichtingscampagne om te komen tot een andere houding van opleiders met betrekking tot het werken met het boekje. Doel Het doel van de workshop is tweeledig: Allereerst gaan welke interventies zijn/waren nodig om de gehele organisatie verder te helpen: hoe kan het geven van feedback worden uitgebouwd van een (be)oordelend commentaar naar de kern van een tot gedragsverandering leidende leercyclus? Deelnemers worden hierbij uitgedaagd na te denken over wat hun aanpak en rol zou kunnen zijn bij een dergelijk proces in hun eigen organisatie. Vervolgens gaan we naar aanleiding van eigen (evaluatie)onderzoek aan de slag met hoe coassistenten feedback (kunnen)


we in op het opzetten en verloop van het veranderproces:

verwerken in reflectie en plannen voor eigen gedragsverandering. Items uit de ‘Feedback Workshop’ ,die samen met de coassistenten ontwikkeld is, worden ingezet om zelf te oefenen met het geven van feedback.

137

Vrijdag 12 november, tussen 10.45-12.00 uur | van Speykzaal | Sessie D17 Workshop

Fringe D17.1 Tai Chi

blijven trainen en ermee mediteren. Het correct beoefenen van Tai Chi kan naar verluidt ook leiden tot het ver-

Wat is Tai Chi? (bron: wikipedia) Tai Chi is een bewegings-

dwijnen van ouderdomskwaaltjes, rug- en nekklachten en

activiteit die van oorsprong gevechtshandelingen betrof,

hoofdpijn.

gebaseerd op de oosterse leer van yin en yang, van drukpunten en meridianen.

De workshop zal worden geleid door ervaren Tai Chi docenten.

Er bestaan binnen het Tai Chi verschillende groepen, stijlen genaamd, waarbij de yang-stijl voornamelijk langzaam

Benodigdheden: (zo mogelijk) dikke sokken

wordt uitgevoerd en de chen-stijl ook explosieve momenten in zich heeft. Deze stijlen zijn vaak weer onderverdeeld in diverse substijlen van leraren die er hun eigen kennis, vaardigheid en ervaring aan hebben toegevoegd. De bewegingen worden in een vaste volgorde uitgevoerd. De Tai Chi beoefenaren spreken van ‘De Vorm’. Elke stijl kent zijn eigen vormen, die van leraar op leerling worden overgedragen. De langzame bewegingen, die vanuit de buik en vooral zeer ontspannen uitgevoerd worden, zijn kenmerkend voor Tai Chi. De meest prominente doelstellingen van Tai Chi zijn tegenwoordig: gezondheid, ontspanning en balans. Deze doelstellingen worden bereikt door een bepaalde vorm van inwendige energie, de ‘Chi’, goed te laten stromen. Die Chi stroomt in de meridianen van de aarde naar de hemel en omgekeerd door en langs het lichaam. In de verschillende vormen leert men de stroming van Chi te beheersen. Er zijn enkele verdiepingsniveaus, waarbij de doelstellingen van de beoefenaar mee veranderen. De student begint met het leren beheersen van de nodige basis (correcte lichaamshouding, correct plaatsen van de voeten en het openen van de liezen) en het uitvoeren van de Tai Chi bewegingen zonder het gebruik van spierkracht. Daarna Congresboek 2010 | NVMO

ligt het accent meer op de innerlijke beleving van de bewegingen, met aandacht voor de Chi-stroming in de meridianen. Uiteindelijk resulteert dit in ‘innerlijke kracht’, die wordt gekenmerkt door het vermogen mee te gaan in elke beweging van een tegenstander zonder dat je zelf je balans verliest. Zo ver hoeven beoefenaren niet te gaan. Al in het begin levert Tai Chi de beoefenaren een beter evenwichtsgevoel op. Na enig trainen leert men ook het gevoel van stromende Chi herkennen. Zowel jonge als oude mensen kunnen deze bewegingskunst beoefenen. Men kan er le-

138

nig mee blijven, tot op hoge leeftijd het evenwichtgevoel

Maximum aantal deelnemers: ca. 40

139


D

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 522 | Sessie E1

Wetenschappelijke paper Curriculum-ontwikkeling, feedback, simulatiepatiënten E1.1 Analyse prestatieniveau van Bachelorstudenten op het gebied van evidencebased practice (EBP) bij drie paramedisch opleidingen

gen over stap 3 (kritisch beoordelen literatuur) gaven studenten gemiddeld slechts 28% goede antwoorden. Het gemiddelde prestatieniveau tussen de opleidingen verschilde niet significant van elkaar. Voor afzonderlijke stappen binnen het EBP-proces werden wel significante

Groot M de, Flap E, Bouwma CI

verschillen tussen de opleidingen gevonden (P<0.01).

Hanzehogeschool

Voor opstellen onderzoeksvraag scoorden studenten MZK en MBRT voldoende (72% en 70%) en was het

Probleemstelling

prestatieniveau van VD-studenten lager (47%). Voor lite-

Studenten aan paramedische beroepsopleidingen leren

ratuur zoeken scoorden studenten van alledrie de oplei-

tijdens het evidence-based practice (EBP) onderwijs hoe

dingen voldoende (MZK 73%, MBRT 74% en VD 61%),

zij in vijf stappen beslissingen kunnen nemen op basis

maar was het gemiddelde prestatieniveau van VD-stu-

van wetenschappelijk bewijs, klinische expertise en

denten lager.

voorkeur van de patiënt. Het is echter ondoorzichtig hoe effectief het EBP onderwijs bij verschillende opleidingen

Discussie

is. Om meer inzicht te krijgen in het prestatieniveau van

Bachelorstudenten in de huidige paramedische curricula

Bachelorstudenten op het gebied van EBP worden in

zijn voldoende in staat om een onderzoeksvraag op te

deze studie drie verschillende paramedische curricula

stellen en bijbehorende literatuur te zoeken. Het ont-

binnen één hogeschool met elkaar vergeleken. Het doel

breekt ze echter aan kennis en vaardigheden om de lite-

van deze analyse is om vast te stellen met welke kennis

ratuur te beoordelen. Het is onbekend in hoeverre stu-

en vaardigheden op het gebied van EBP Bachelorstu-

denten in staat zijn hun bevindingen te implementeren

denten de opleiding verlaten .

en te evalueren. De uitkomst van deze studie biedt aanknopingspunten voor gerichte onderwijsontwikkeling op

Methode

het gebied van EBP onderwijs.

Het onderzoek vond plaats binnen de academie voor gezondheidsstudies van de Hanzehogeschool Gronin-

Referenties

gen. Het betrof de curricula van mondzorgkunde (MZK),

1. Ramos KD, Schafer S and Tracz SM Validation of the

medische beeldvorming en radiotherapeutische technie-


140

Fresno test of competence in evidence based

ken (MBRT) en voeding & diëtetiek (VD). De prestaties

medicine. BMJ 326 (7384):319-321, 2003.

van vierdejaars studenten werden gemeten met een

2. Spek Spek B De Modified Fresno: validering van een

aangepaste versie van de Fresno assessment tool, de

evaluatie-instrument om effecten van onderwijs in

zogenaamde ‘modified Fresno’ (1,2). De test beoogt de

evidence-based practice te meten bij studenten in

kennis en vaardigheden op de eerste drie van de in to-

gezondheidszorg disciplines binnen het hoger

taal vijf stappen van het EBP proces te meten. De ce-

beroepsonderwijs. Paper geaccepteerd voor NVMO

suur voor een voldoende werd gesteld op 60% goede

2010

antwoorden. De uitkomsten werden met elkaar vergeleken middels een ANOVA.

Trefwoorden: paramedisch opleidingen, evidence-based practice, onderwijsontwikkeling

Resultaten


In totaal deden 15 MZK studenten (respons 50%), 43 MBRT studenten (respons 53%) en 13 VD studenten


(respons 16%) mee aan het onderzoek. Gemiddeld

M. de Groot

scoorden alledrie de opleidingen onvoldoende voor de

Hanzehogeschool Groningen,

modified Fresno. Slechts 3 (MBRT) studenten van alle

Lectoraat Transparante Zorgverlening

vierdejaars behaalden een voldoende. Op afzonderlijke

Postbus 3109

stappen gaven studenten gemiddeld wel voldoende

9701 DC Groningen

goede antwoorden, namelijk 66% voor een onderzoeks-


vraag opstellen en 71% voor literatuur zoeken. Op vra-

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 522 | Sessie E1 Wetenschappelijke paper

E1.2 Gepercipieerde leerzaamheid van feedback in de klinische setting: de ontwikkeling en validering van een vragenlijst

Resultaten De uitkomst van factoranalyse resulteert in negen schalen (46 items; k). Drie schalen hebben betrekking op het onderwijsgedrag van de feedbackgever: doelgericht en

Ridder JMM van de, Albert Schweitzer Ziekenhuis

betrouwbaar (k=8); betrokken (k=6) en afstandelijk (k=5).

McGaghie WC, Feinberg School of Medicine

Twee schalen zijn gerelateerd aan de zelfbeoordeling

Cate TJ ten, UMC Utrecht

van de taakuitvoering door de feedbackontvanger: lage

Stokking KM, Universiteit Utrecht

zelfbeoordeling (k=4) en hoge zelfbeoordeling (k=4). Een schaal betreft de duidelijkheid van de feedbackbood-

Probleemstelling

schap (k=8). Drie schalen zijn geassocieerd met de feed-

Informatie over percepties is belangrijk; percepties bepalen

backcontext: privacy (k=4); formatieve feedback (k=4)

en sturen het menselijk gedrag. Systematisch onderzoek

en de kritische aard van de taak (k=3). De interne con-

naar de gepercipieerde leerzaamheid van feedback in de

sistentie van de schalen variëert van = 0.61 tot 0.76.

klinisch setting ontbreekt. Het is bijvoorbeeld niet duidelijk

Significante verschillen op de schaalscores tussen sub-

of de leerzaamheid van feedback in verschillende (sub)cul-

groepen zijn gevonden voor leeftijd, geslacht, nationali-

turen -landen, specialismen, opleidingsfasen- verschillend

teit, senioriteit en medisch specialisme.

wordt beleefd. Feedbackgevers kunnen met behulp van informatie over gepercipieerde leerzaamheid van feedback

Conclusie

richtlijnen formuleren waarmee de wijze van feedbackge-

De conclusie op basis van deze resultaten is dat met be-

ven afgestemd wordt op de feedbackontvanger [1].

hulp van de ontwikkelde vragenlijst de gepercipieerde leer-

inhoudelijk goed interpreteerbaar, en vormen een goede re-

zien van de leerzaamheid van feedback ontvangen in de

presentatie van het feedbackproces. De schalen lijken be-

klinische setting, om zodoende ‘culturele’ verschillen in

trouwbaar -de interne consistentie varieert van redelijk tot

(sub)groepen inzichtelijk te maken. Dit instrument is ge-

goed. Met behulp van de schalen kan een onderscheid ge-

baseerd op een beschrijvend model waarin de fasen van

maakt worden tussen verschillende subgroepen, dit is een

het feedbackproces centraal staan: de taakuitvoering, de

indicator van de validiteit. Suggestie voor vervolgonderzoek

taak observatie, de feedback communicatie, de feedback

is een verdere validatie van de FICS, met behulp van be-

ontvangst en de herhaling van de taakuitvoering.

staande gevalideerde vragenlijsten.

Methode

Literatuur

Een acht stappen methodiek is gebruikt om de Feed-

[1] Ilgen DR, Fisher CD, Taylor SM Consequences of

back Instructiveness in the Clinical Setting (FICS) vra-

individual feedback on behavior in organizations. J

genlijst te ontwikkelen [2]. Dataverzameling heeft plaats

Appl Psychol. 1979; 64: 349-371.

gevonden in Nederland en de Verenigde Staten. De res-

[2] Comrey AL Factor analytic methods of scale

pons van co-assistenten en arts-asisstenten (n = 644) is

development in personality and clinical psychology.

geanalyseerd door middel van factoranalyse (PCA, vari-

J Consult Clin Psychol. 1988; 56: 754-761.

max rotatie). In een iteratief proces zijn schalen bepaald op basis van ondermeer de uitkomsten van factoranaly-

Trefwoorden: feedback, vragenlijst, validering

se. Per schaal is nagegaan met behulp van bivariate cor-


relaties en ANOVA’s (p<0.006) of de schaalgemiddelden verschilden binnen subgroepen. Deze subgroepen zijn


gebaseerd op leeftijd, geslacht, nationaliteit, senioriteit

J.M.M. van de Ridder

en medisch specialisme.



en valide gemeten kan worden. De schalen van de FICS zijn

instrument om percepties van lerenden te meten ten aan-

E

zaamheid van feedback in de klinische setting betrouwbaar Het doel van dit onderzoek is de ontwikkeling van een

Postbus 444 3300 AK Dordrecht E-mail: [email protected]

141


Promovendi lezing E1.3 Innovative use of simulated patients for educational purposes

Correspondentie-adres: Lonneke Bokken UMC St. Radboud

Lonneke Bokken

Kindergeneeskunde, huispostnummer 833

UMC St Radboud

Postbus 9101 6500 HB Nijmegen

Simulatiepatiënten, gedefinieerd als “normale personen die getraind zijn symptomen van echte patiënten te presenteren”, worden veel toegepast in het medisch onderwijs. Er zijn vele voordelen van simulatiepatiënten (SP) beschreven. Bijvoorbeeld de mogelijkheid feedback te geven aan studenten of de mogelijkheid de rol aan te passen aan specifieke onderwijs doelen. Bovendien kunnen mensen van verschillende leeftijden, inclusief adolescenten, getraind worden als SP. Een nadeel van SP is dat ze negatieve effecten kunnen ondervinden van het spelen van rollen, bijvoorbeeld vermoeidheid. Verder is gesuggereerd dat SP nooit de contacten met echte patiënten kunnen vervangen. Ondanks het omvangrijke onderzoek naar het gebruik van SP, is er weinig onderzoek gedaan naar de praktische implicaties van de veronderstelde voor- en nadelen van het gebruik van SP. Ook is er weinig bekend over de additionele waarde van het gebruik van SP ten opzichte van echte patiënten. Kennis hierover is essentieel om het gebruik van SP en echte patiënten in het onderwijs te kunnen optimaliseren. De onderzoeksvragen in het proefschrift waren: 1) Wat zijn de praktische implicaties van de vermeende voor- en nadelen van het gebruik van SP in het medisch onderwijs? 2) Wat zijn de voor- en nadelen van SP ten opzichte van echte patiënten en welk contact vinden studenten meer leerzaam: met een echte patiënt of met een SP? Congresboek 2010 | NVMO

142

Tijdens de lezing zal worden ingegaan op de belangrijkste conclusies van het proefschrift met betrekking tot de praktische implicaties van de voor- en nadelen van simulatiepatiënten en echte patiënten. Trefwoorden: simulatiepatiënten Wijze van presentatie: promovendi lezing



Wetenschappelijke paper Toetsing, competenties E2.1 Een tussentoets gedurende het kernblok Algemene Pathofysiologie leidt tot een hoger bloktoetsresultaat: een prospectief gerandomiseerde studie

Discussie Deelname aan een tussentoets door bachelorstudenten gedurende het kernblok Algemene Pathofysiologie leidt tot een hogere score op de bloktoets, met name van de deelscore die betrekking heeft op het thema van de vra-

Olde Bekkink M, Ruiter D, Donders R, Muijen G van

gen van de tussentoets. Aangezien dit optreedt zonder

UMC St Radboud

feedback zijn er ook andere factoren in het spel die leren bevorderen na toetsen, zoals versterkte motivatie en oe-

Probleemstelling

fening van de studenten. Het lijkt erop dat studenten

Er zijn aanwijzingen dat het deelnemen aan tussentijdse

door deelname aan een tussentoets meer uitgedaagd

toetsen het leren bevordert (1). Het wetenschappelijke

worden om beter te leren. Dit onderzoek ondersteunt de

bewijs hiervoor is tot op heden echter relatief beperkt,

gedachte dat een tussentoets gezien kan worden als

met name op het gebied van medisch onderwijs (1). Om

een educatief instrument (2).

deze reden hebben wij het effect van een tussentoets gedurende een lopend kernblok Algemene Pathofysiolo-

Literatuur

gie onderzocht.

1. Larsen, D.P., Butler, A.C. & Roediger, H.L. (2008). Test-enhanced learning in medical Education. Med

Methode Een prospectief gerandomiseerd onderzoek waarbij stu-

Educ, 42, 959-966. 2. Krupat, E. & Dienstag, J.L. (2009). Commentary:

denten in twee groepen werden gerandomiseerd met

Assessment is an educational tool. Acad Med, 84,

stratificatie voor geslacht en studierichting. Het betrof

548-550.

326 studenten Geneeskunde en 91 studenten Biomedische Wetenschappen. De interventiegroep nam deel

Trefwoorden: pathofysiologie, tussentijdse toets

aan een tussentoets en de controlegroep nam hieraan


meerkeuzevragen bestond, geschiedde op basis van


het geen bezwaar principe (99% deelname). De tussen-

M.Olde Bekkink

toets vond drie dagen voorafgaand aan de bloktoets

UMC St Radboud

plaats. Er werd geen feedback gegeven over de ant-

Postbus 9101

woorden van de tussentoets. De bloktoets bestond uit

6500 HB Rotterdam

vijftien meerkeuzevragen overeenkomstig aan die van de


E

geen deel. Deelname aan de tussentoets, die uit zeven

tussentoets en zeven open vragen. Uitkomstmaten waren: cijfer van de bloktoets, deelcijfer van de vragen gekoppeld aan het thema van de laatste week, en deelcijuitgedrukt in een schaal van één tot tien. Statistische analyse werd uitgevoerd met behulp van linear mixed models volgens het intention to treat principe. Resultaten Studenten die deelnamen aan de tussentoets scoorden 0,288 punten hoger op de bloktoets dan studenten uit de controlegroep (p=0,037). De score voor de vragen gekoppeld aan het thema van de laatste week bleek


fer van de overige vragen. Cijfer en deelcijfers werden

0,465 punten hoger te zijn (p=0,007), en 0,169 punten voor de overige vragen (p=0,262).

143


E2.2 Transfer van opleiding naar praktijk: het competentieprofiel van de pasafgestudeerde dierenarts

zeven hoofdcompetenties en 21 deelcompetenties. De hoofdcompetenties zijn geformuleerd als: veterinair handelen, samenwerken, communiceren, ondernemerschap, gezondheid en welzijn bevorderen, persoonlijke ontwikke-

Bok GJ, Universiteit Utrecht

ling en wetenschappelijk handelen. Elke deelcompetentie


wordt kernachtig beschreven door middel van een

Teunissen PW, Universiteit Maastricht

samengevatte weergave van de codes afkomstig uit de

Vleuten CPM van, Universiteit Maastricht

data-analyse.

Beukelen P van, Universiteit Utrecht Discussie Probleemstelling

Uit het focusgroeponderzoek zijn opvallende resultaten

De overgang van opleiding naar de veterinaire professie

naar voren gekomen. In tegenstelling tot de meeste me-

is momenteel niet optimaal. Uit recent onderzoek van

dische competentieprofielen zien we competenties met

Jaarsma et al.1 is gebleken dat diergeneeskundige

betrekking tot ondernemerschap zeer duidelijk naar vo-

alumni zich ten aanzien van diverse competenties (o.a.

ren komen in het profiel. Het opzetten en managen van

communiceren) niet goed voorbereid voelen en dat er

een bedrijf worden expliciet als belangrijke bekwaamhe-

een toenemende behoefte is aan meer praktijkgericht en

den genoemd voor een pasafgestudeerde dierenarts.

longitudinaal samenhangend onderwijs gedurende de

Daarnaast komt de rol als intermediair tussen de volks-

opleiding. Medische (vervolg)opleidingen maken in toe-

gezondheid en de diergezondheid in de competentiebe-

nemende mate gebruik van competentieprofielen in het

schrijving duidelijk naar voren. Vervolgonderzoek door

kader van curriculumontwikkelingen, in het onderwijs en

middel van een Delphi-onderzoek met experts uit het

bij het opzetten van de toetsing om te definiëren welke

beroepsveld zal plaatsvinden voor een nadere validering

bekwaamheden beheerst dienen te worden.2 Binnen de

van het competentieprofiel.

veterinaire wereld ontbreekt op dit moment een dergelijk competentieprofiel. Dit onderzoek is opgezet om duide-

Literatuur

lijkheid te verkrijgen over de competenties die een pa-

Jaarsma ADC, Dolmans DHJM, Scherpbier AJJA,

safgestudeerde dierenarts dient te bezitten en derhalve

Beukelen P van Preparation for practice by veterinary

gedurende de opleiding ontwikkeld en getoetst dienen

school: A comparison of the perceptions of alumni from

te worden. In deze bijdrage wordt de ontwikkeling van

a traditional and an innovative veterinary curriculum.

een competentieprofiel voor de pasafgestudeerde die-

J Vet Med Educ. 2008;35:431-438.

renarts beschreven.

Frank JR, Danoff D The CanMEDS initiative: Implementing an outcomes-based framework of physician

Methode

competencies. Med Teach. 2007;29:642-647.

Middels kwalitatief onderzoek is tot de constructie van


een competentieraamwerk gekomen. In totaal zijn er zes

Trefwoorden: competentieprofiel, diergeneeskunde

focusgroepen georganiseerd met 54 deelnemers; drie


met pasafgestudeerde dierenartsen werkzaam in een dierenartsenpraktijk, één met pasafgestudeerde dieren-


artsen werkzaam in andere sectoren binnen het veteri-

Drs. G.J. Bok

naire beroepsveld, één met eigenaren van gezelschaps-


dieren en één met eigenaren van bedrijfsmatig gehouden


dieren. De dierenartsen waren alle tussen een half en vijf

Yalelaan 1

jaar werkzaam in het beroepsveld. Door middel van

3584 CL Utrecht

kwalitatieve data-analyse met behulp van Atlas TI is het


competentieprofiel opgesteld. Resultaten

144

De kwalitatieve analyse heeft geleid tot een profiel met


E2.3 De Voortgangstoets Radiologie (VGTR), een betrouwbare en constructvalide kennistoets?

alfa berekend. Als indicatie voor de constructvaliditeit werden per toets verschillen in “goed-min-fout-toetsscores” (GF-scores) van assistenten uit de vijf verschillende opleidingsjaren met one-way ANOVA getoetst (afhankelijke variabele is

Ravesloot CJ, UMC Utrecht

G-F-score; onafhankelijke variabele is opleidingsjaar). Aan-

Schaaf MF van der, Universiteit Utrecht

vullend werden post-hoc scheffé analyses uitgevoerd.

Cate ThJ ten, UMC Utrecht Kruitwagen CLJJ, UMC Utrecht

Resultaten

Haaring C, UMC Utrecht

2427 toetsresultaten van in totaal 525 assistenten radiologie

Beek FJA, UMC Utrecht

uit 26 verschillende opleidingsziekenhuizen werden geanaly-

Schaik JPJ van, UMC Utrecht

seerd. Cronbach’s alfa voor ieder van de toetsen lag rond 0.90. Per opleidingsjaar per toets variëerde alfa van 0.73 tot

Doel

0.88. Bij elke VGTR was de gemiddelde goed-min-fout (G-

Voor de ontwikkeling tot medisch specialist is uitgebreide

F-)score significant hoger naarmate de assistenten langer in

specialistische kennis noodzakelijk1. Het evalueren van de

opleiding waren (F-waarden (4,227-299) variëren van 37,0

kennisontwikkeling tijdens de opleiding is daarom van groot

tot 91,5; p < 0,001). Aan het eind van de opleiding vlakt de

belang. Voortgangstoetsing, een veelgebruikt toetsinstrument

kenniscurve af. Tussen de laatste twee opleidingsjaren werd

in de geneeskunde opleiding, zou hiervoor geschikt kunnen

bij acht van de negen toetsen geen significant verschil in

zijn2,3,4,5. Bij voortgangstoetsing wordt op reguliere tijdstip-

gemiddelde G-F-score meer gevonden.

pen tijdens het curriculum kennis over de volle breedte van het vakgebied op eindniveau getoetst. Op deze manier kan

Discussie

de kennisontwikkeling van individuen en groepen tijdens de

De gevonden resultaten geven een indicatie van de betrouw-

opleiding worden geëvalueerd, ongeacht de precieze invulling

baarheid en constructvaliditeit van de VGTR. Vooral in de eer-

en opbouw van het curriculum. In medische vervolgopleidin-

ste opleidingsjaren nemen de G-F-scores toe, maar aan het

gen waar een grote diversiteit aan opleidingscentra bestaat,

eind van de opleiding lijkt deze groeicurve af te vlakken. Dit is

biedt dit mogelijkheden voor landelijke vergelijking. Immers,

conform de bevindingen van andere in de literatuur beschre-

niet alleen kan het kennisniveau van een individuele assistent

ven voortgangstoetsen 2,3,4. Voortgangstoetsing lijkt een

vergeleken worden met andere assistenten in zijn opleidings-

bruikbaar toetsinstrument in medische vervolgopleidingen.

resultaten van hun assistentengroep gebruiken om hun oplei-

Referenties:

ding te evalueren. Sinds 2003 leggen assistenten radiologie in

1. Vleuten CPM van der The assessment of professional

Nederland verplicht tweemaal per jaar de Voortgangstoets

competence: Developments, research and practical im-

Radiologie (VGTR) af. Deze studie is gericht op de evaluatie

plications. Advances in Health Sciences Education 1996; 1(1):41-67.

het bijzonder op betrouwbaarheid en de constructvaliditeit.

2. Vleuten CPM van der, Verwijnen GM. Fifteen years of ex-

Een indicatie voor constructvaliditeit vormen de toetsscores

perience with progress testing in a problem-based lear-

van assistenten in verschillende fasen van hun opleiding. Het

ning curriculum. Medical Teacher 1996; 18(2):103.

valt te verwachten dat specialistische kennis toeneemt naar-

3. Verhoeven BH, Verwijnen GM, Scherpbier AJ, Vleuten

mate assistenten meer ervaring hebben in een specialistisch

CPM van der Growth of medical knowledge. Med Educ

domein en dus dat ouderejaars assistenten meer specialisti-

2002 Aug;36(8):711-7.

sche kennis hebben dan jongerejaars. We verwachten dat bij

4. Blake JM, Norman GR, Keane DR, Mueller CB, Cunning-

een constructvalide VGTR ouderejaars hoger scoren dan jon-

ton J, Didyk N: Introducing progress testing in McMaster

gerejaars.

University’s problem-based medical curriculum: psychometric properties and effect on learning. Acad Med 1996;

Methoden

71(9):1002-1007. McHarg J, Bradley P, Chamberlain S,

De resultaten van negen toetsen van 2005 tot 2009 werden

Ricketts C, Searle J, McLachlan JC: Assessment of pro-

geïncludeerd. Voor bepaling van de betrouwbaarheid wer-

gress tests. Med Educ 2005; 39(2):221-227.

den per toets, en per opleidingsjaar per toets, Cronbach’s


van voortgangstoetsing in de medische vervolgopleiding, in

E

jaar of met het beoogde eindniveau, ook opleiders kunnen de

145

Figuur 1: Gemiddelde procentuele G-F-score per opleidingsjaar per toets Trefwoorden: vervolgopleiding, radiologie, voortgangstoets Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper Correspondentie-adres: C.J. Ravesloot UMC Utrecht Heidelberglaan 100 3584 CX Utrecht E-mail: [email protected]

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | Lamoraalzaal | Sessie E3

Symposium Serious gaming E3.1 Serious gaming in medisch onderwijs

Opzet Na een drietal presentaties zal aan de hand van stellingen een


146

NVMO werkgroep Simulatie en Skills

interactieve discussie over serious gaming plaatsvinden.

Thema

Presentaties

In dit syposium staan een aantal ‘spraakmakende’ presen-

- Prof. dr. Jan Borleffs: Serious gaming in medisch

taties van het voorjaarscongres van de Dutch Society for Simulation in Healthcare over serious gaming in medisch onderwijs op het programma.

onderwijs: nieuw onderwijskundig concept? - Prof. dr. Ivo Broeders: Endoscopische chirurgie en serious gaming - Drs. Mary Dankbaar: E-learning en serious gaming:

Doel

effectiviteit en integratie in het curriculum

Laten zien wat het belang van serious in medisch onderwijs kan zijn en discussie over hoe je dat kunt implementeren.

Trefwoorden: serious gaming Wijze van presentatie: symposium

Doelgroep Medisch specialisten, opleiders, coördinatoren van onder-


wijs in de basisopleiding, onderwijskundigen, leerhuismana-

NVMO werkgroep Simulatie en Skills

gers, onderzoekers op het gebied van simulatieonderwijs.



Paper Co-schappen, toetsing E4.1 Co-assistenten VUmc zijn in staat succesvol een farmacotherapeutisch consult uit te voeren bij poliklinische patiënten

goed. Eenenzeventig procent van de co-assistenten vond het programma goed of zeer goed te combineren met andere werkzaamheden. Vierennegentig procent vond het prettig of zeer prettig om de patiënt tijdens een tweede

Unen RJ van, Schneider AJ, Nanayakkara PWB,

consult terug te zien en zevenenzestig procent zou graag

Thijs A, Vries ThPGM de

of zeer graag vaker een therapeutisch consult uitvoeren.

VU medisch centrum

Tachtig procent van de co-assistenten was tevreden of zeer tevreden over de begeleiding door de supervisor.

Probleemstelling

Drieëntachtig procent van de supervisoren was van me-

Een belangrijke taak van medisch specialisten samen met kli-

ning dat het programma niet te veel werk was, en twee-

nisch farmacologen is geneeskunde studenten te leren om

entachtig procent was het eens of zeer eens met de uit-

rationeel medicatie voor te schrijven en het effect te contro-

breiding van het co-schap met dit programma.

leren. In de pre-klinische fase van de geneeskunde opleiding aan het VUmc wordt succesvol een, op de WHO 6-step ge-

De gemiddelde scores van het behandelplan staan in fig 1.

baseerd, farmacotherapie-onderwijsprogramma toegepast 1,2. In de daaropvolgende klinische fase van de geneeskunde opleiding ligt van oudsher de nadruk echter op het verwerven van diagnostische vaardigheden. Er is tijdens deze fase vrijwel geen gestructureerd farmacotherapie-onderwijs, noch cursorisch noch praktisch tijdens patiëntcontacten. Daarom is een pilot farmacotherapie-onderwijsprogramma gestart voor coassistenten tijdens de poliklinische stage van het co-schap Interne Geneeskunde in het VUmc. De evaluatie van dit programma geeft antwoord op de vragen (1) zijn co-assistenten

Conclusie

in staat een poliklinisch therapeutisch consult uit te voeren (2)

De co-assistenten blijken in staat om, onder supervisie,

wat vinden de co-assistenten van het programma en (3) wat

een therapeutisch consult uit te voeren bij poliklinische

vinden de supervisoren van het programma?

patiënten en wensen dit ook vaker te doen. Men vindt de schap aan het VUmc met dit programma wordt door de

Van maart 2008 tot oktober 2009 hebben 50 co-assis-

supervisoren als nuttig ervaren.

E

werkbelasting acceptabel en de uitbreiding van het coMethode tenten twee poliklinische consulten uitgevoerd. Tijdens het eerste poliklinische bezoek werd het klinisch pro-

Literatuur

bleem in kaart gebracht en aanvullend onderzoek aan-

1. Vries, TP de, Henning RH, Hogerzeil HV & Fresle DA Guide

ve diagnose gesteld en vervolgens de therapie bepaald.

to Good Prescribing (WHO, Geneva, Switzerland, 1994). 2. Richir MC et al. A Context-Learning Pharmacotherapy

Voorafgaand aan dit tweede ‘therapeutisch’ consult

Program for Preclinical Medical Students Leads to More

stelden de co-assistenten een behandelplan op geba-

Rational Drug Prescribing During Their Clinical Clerkship in

seerd op de WHO 6-step1 en bespraken dit met de su-

Internal Medicine. Clin Pharmacol Ther. 84(4):513-6 (2008).

pervisor. Vervolgens is het consult gevoerd, waarna de supervisor het behandelplan en het consult heeft beoor-

Trefwoorden: co-schappen, farmacotherapeutisch consult

deeld. De co-assistenten hebben een vragenlijst inge-


vuld over de werkbelasting en waardering voor het programma en de supervisoren een vragenlijst over de


werkbelasting en nut van het programma.

R.J. van Unen


gevraagd. Tijdens het tweede bezoek werd de definitie-

VU medisch centrum Resultaten

De Boelelaan 1118

Zesennegentig procent van de co-assistenten scoorden

1081 HZ Amsterdam

voor de uitvoering van het consult een ruim voldoende of


147

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 530 | Sessie E4 Paper

E4.2 De coschappen: welk doel dienen zij?

(60,8%) coassistenten dit; bij 11 (14,9%) van hen was dit dezelfde keuze als bij aan¬vang de studie. Van de coas-

Jansen FAR

sistenten die aangaven het bij aanvang studie al gewe-

LUMC

ten te hebben waren 11 coassistenten (50%) van keuze gewisseld na de preklinische fase. Aan het eind van de

Het huidige Leidse curriculum kent in de master een

coschap¬pen wisten 67 (90,5%) coassistenten welke

vaste reeks coschappen van anderhalf jaar. Het laatste

vervolgopleiding hij/zij zou willen doen; bij 23 (31,1%)

master jaar bestaat uit de wetenschapsstage, keuze-

was dit dezelfde keuze als bij start coschappen. Van de

ruimte en de semi-artsstage. Verschillende UMC’s heb-

coassistenten die aangaven dat zij het bij aanvang co-

ben de vaste volgorde van de coschappen los gelaten.

schappen al wisten waren 22 coassistenten ( 48,9%)

In het licht van een eventuele herziening van het Leidse

gewisseld van keuze na de coschappen.

curriculum is de vraag of de huidige coschappen en hun volgorde gehandhaafd moet worden. Het doel van co-

Discussie

schappen is de coassistent (theoretische) kennis en

De coschappen lijken een aanzienlijke rol te spelen bij

vaardigheden in praktijk te laten brengen. Tijdens de co-

het maken van de keuze voor de vervolgopleiding van de

schappen bieden onder andere patiëntcontacten in

coassistent. Na het doorlopen van de coschappen weet

verschil¬lende disciplines de coassistent de gelegen-

90% van de coassistenten welke vervolg¬opleiding hij/

heid zich (verder) te bekwamen in het geneeskundig pro-

zij wil doen, tegen 60% bij aanvang coschappen. Echter

ces, klinisch redeneren, professioneel gedrag en het le-

bij bijna de helft van de coassistenten wijzigt deze keuze

ren kennen van de onderlinge samenhang van de

na de coschappenfase. In deze studie is de achtergrond

medische specialismen. Naast deze vakinhoudelijke rol

van een keuze en de reden tot keuzewijziging niet be-

van coschappen is het de vraag of coschappen ook een

trokken. Het is denkbaar dat het lopen van coschappen

rol spelen in het bepalen van de keuze voor een vervolg-

op verschillende afdelingen de keuze beïnvloedt, of dat

opleiding. In dat geval zou een beperking van de vaste

alleen het meelopen in de praktijk tot voortschrij¬dend

reeks reguliere coschappen mogelijk een nadelig effect

inzicht leidt; dit dient nader onderzocht te worden. Met

kunnen hebben op de keuze voor het vervolgtraject.

deze beperking is conclusie dat de coschap¬pen de keuze voor een vervolgtraject in belangrijke mate beïn-

Hypothese

vloedt.

De coschappen spelen een belangrijke rol bij het bepalen van een voorkeur voor een latere specialisatie van de

Trefwoorden: co-schappen, vervolgopleiding

coassistent.


Doel


Na te gaan of de vaste reeks coschappen invloed heeft

F.A.R. Jansen

op de specialisatie voorkeurkeuze van de coassistent.

De Constant Rebecquestraat 9A


2518 RB Den Haag Opzet Tijdens centrale onderwijsmomenten in het laatste studiejaar vulden coassistenten een korte vragenlijst in. Zij gaven retrospectief hun specialisatie voorkeur op verschillende momenten in de studie aan: bij aanvang van de studie, bij aanvang en na doorlopen van de coschappen. Resultaten 74 Coassistenten vulden de vragenlijst in (response rate 100%). 22 Coassistenten (29,7%) gaven aan bij aanvang van de studie geweten te hebben welke vervolgopleiding

148

hij/zij zou willen doen; bij de start coschappen wisten 45



E4.3 Het inrichten van een stage (co-schap) huisartsgeneeskunde, psychiatrie en neurologie: wat vinden de studenten ervan?

(helemaal akkoord: 91% in 2007-2008 en 93% in 20082009) is er zeer sterke overtuiging van de toegevoegde waarde van het inrichten van deze stage en wordt de perceptie van de eerdere lacune in de opleiding weggewerkt.

Jonghe L De, Deketelaere A, Druine N, Groenen H,

Uit de kwalitatieve commentaren blijkt deze meerwaarde

Leyn P de

vooral uit een meer holistische benadering van de patiënt

KU Leuven

en een persoonlijke begeleiding door de huisartsen. Daarnaast bleek dat stagiairs de stage psychiatrie wilden laten

Probleemstelling

inkorten in het voordeel van een verlenging van de stage

Het voorlaatste jaar van de opleiding geneeskunde aan

neurologie. In verhouding tot andere stages vond 69%

de K.U.Leuven behelst het stagejaar met traditioneel de

(2007-2008) en 68% (2008-2009) de psychiatrie stage

stages inwendige geneeskunde, heelkunde, kinderge-

eerder lang of te lang. Wanneer we de resultaten op de

neeskunde en gynaecologie / verloskunde. Mede onder

dienstspecifieke vragen bekijken, valt het ons vooral op

impuls van de visitatiecommissie (Vlaamse Interuniversi-

dat 70% (2007-2008) en 74% (2008-2009) van de stagi-

taire Raad, 2005) werd vanaf 2007-2008 een bijkomende

airs helemaal akkoord zijn op de vraag naar een goede

stage huisartsgeneeskunde, psychiatrie en neurologie

begeleiding en opvolging in de huisartsenstage. Wanneer

(HPN-blok) ingevoerd. Gezien deze ingrijpende wijziging

we hier de stagiairs aan toevoegen die eerder akkoord

in het stagejaar was onze vraag wat de perceptie is van

waren, gaat het tot 93% (2007-2008) en 97% (2008-

de stagiairs over het inrichten van het HPN-blok.

2009). Stagiairs geven ook aan, zowel voor de huisartsenstage als de neurologie en psychiatrie stage, voldoen-

Methode

de variatie te zien in pathologie.

In het stagejaar wordt er een systematische bevraging Conclusie en implicatie voor de praktijk

opleidingsdiensten te meten. Met de intrede van de

De invoering van het HPN-blok wordt door de stagiairs

nieuwe stages, werd er voor deze disciplines een kortere

als een meerwaarde beschouwd. De stage psychiatrie

bevraging ontwikkeld met twee algemene vragen naar

wordt vanaf academiejaar 2010-2011 ingekort en de

de meerwaarde en de lengte van deze stage en met vier

stage neurologie verlengd. In een volgend onderzoek

dienstspecifieke vragen over de variatie in aanbod aan

willen we meer systematisch de impact van het verkor-

pathologie, het nuttig voelen op de dienst, de begelei-

ten van de traditionele stages nagaan.

E

gedaan om de kwaliteit van de opleiding op de perifere

ding en opvolging door de stagebegeleiders en het al dan niet aanbevelen van een bepaalde opleidingsplaats.

Trefwoorden: co-schappen, huisartsgeneeskunde,

Op het einde van de vragenlijst wordt er de mogelijkheid

psychiatrie, neurologie

geboden om via een open antwoordveld commentaar te


van de stage en de opleidingsplaats. De bevraging


wordt online afgenomen na het beëindigen van het

L. De Jonghe

HPN-blok en stagiairs worden gevraagd om voor elke

KU Leuven

discipline deze vragen aan de hand van een Likert-

O&NII Lokaal 05.301

schaal in te vullen. In 2007-2008 was er een respons

Herestraat 49 – bus 400

van 97% (N=261), in 2008-2009 van 90% (N=282). De

3000 Leuven België

analyse van de bevraging 2009-2010 zal in november


2010 beschikbaar zijn. Resultaten


geven en al dan niet suggesties te bieden ter verbetering

Wat betreft de algemene vragen mogen we stellen dat de stages psychiatrie, huisartsgeneeskunde en neurologie door de respondenten beschouwd worden als een meerwaarde. Vooral wat betreft de stage huisartsgeneeskunde

149


E4.4 Ontwikkeling en validering van richtlijnen voor het ontwerpen van toetsprogramma’s: een aangepaste Delphi-procedure

ning van de gebruiker. Een deel van de richtlijnen heeft gemeenschappelijke kenmerken, waaruit drie generieke richtlijnen zijn afgeleid, die het ontwerpproces als geheel ondersteunen. Deze hebben betrekking op proportionali-

Dijkstra J, Vleuten CPM van der, Schuwirth LWT

teit, benodigde expertise en argumentatie van beslissin-


gen. Tenslotte is het model voor ontwerpen van toetsprogramma’s dat als uitgangspunt voor de ontwikkeling van

Probleemstelling

richtlijnen is gebruikt op enkele punten aangepast om tot

Een programmatische aanpak van toetsing begint lang-

een consistenter geheel van richtlijnen te komen.

zamerhand gezien te worden als voorwaarde om tot een hoge kwaliteit van toetsing te komen. Onderzoek naar

Discussie

kwaliteit van toetsing resulteert vaak in het formuleren

De ontwikkelde richtlijnen zijn breed toepasbaar in ver-

van kwaliteitscriteria. Dit geeft echter nauwelijks richting

schillende domeinen en bedoeld om toetsontwikkelaars

voor het ontwerpen van toetsprogramma’s. Bestaande

te ondersteunen bij het realiseren van kwalitatief hoog-

richtlijnen voor het ontwerp van toetsing beperken zich

staande toetsprogramma’s, ondermeer door het facilite-

vaak tot het construeren van toetsinstrumenten of vra-

ren van de onderbouwing van beslissingen. Een deel van

gen. Hieruit volgt de centrale vraag: Welke richtlijnen zijn

de richtlijnen kan onderbouwd worden met reeds gepu-

valide voor ondersteunen van het ontwerpproces van

bliceerd onderzoek naar de achterliggende mechanis-

toetsprogramma’s. Door middel van een consensusme-

mes, waar een ander deel op basis van ervaringen van

thode zijn in deze studie concrete richtlijnen voor het

experts gevalideerd is. Deze laatste categorie biedt inte-

ontwerpen van toetsprogramma’s ontwikkeld en gevali-

ressante richtingen voor verder onderzoek en validatie

deerd. Uitgangspunt hierbij is het eerder ontwikkeld mo-

van de richtlijnen in de praktijk, aangezien literatuur op

del (Dijkstra et al., 2009) bestaande uit vijf lagen: Pro-

dit terrein ontbreekt.

gram in action (informatie verzamelen, combineren, waarderen en vervolgacties); Supporting (ondersteuning

Referentie

op toetstechnische en politiek gebied); Documenting

Dijkstra J, Vleuten CPM van der, Schuwirth LWT (2009).

(beschrijven en vastleggen); Improving (continue verbe-

A new framework for designing programmes of assess-

tering); Justifying (verantwoording).

ment. Advances in Health Sciences Education, Published online in advance 10 October 2009.

Methode Een aangepaste Delphi-procedure is uitgevoerd met acht

Trefwoorden: toetsing, richtlijnen

experts afkomstig uit Noord-Amerika en Europa, die uit-


gebreid hebben gepubliceerd over toetsing. Het betrof


programmadirecteuren en/of leden van nationale toets-


commitees, varierend van (post)doctoraal tot (re-)certifi-

J. Dijkstra

cering. In de ontwikkeling en validatie van de richtlijnen


zijn drie fases onderscheiden: (1) Brainstorm: genereren

Postbus 616

van richtlijnen; (2) Interviews met experts: verheldering uit-

6200 MD Maastricht

gewerking en (deels) gevalidering. (3) Member-check (e-


mail discussie): aanscherpen formulering en bereiken consensus op nog ongevalideerde richtlijnen. Resultaten Circa 60 specifieke richtlijnen zijn gevalideerd door experts, waarvan het merendeel betrekking heeft op selectie van toetsinstrumenten en de praktischere dimensies van het model. De richtlijnen zijn verder uitgewerkt met additionele

150

informatie en/of een uitgewerkt voorbeeld ter ondersteu-


Huisartsenopleiding E5.1 De ‘patient mix’ van aios gedurende de opleiding tot huisarts

ziektes werden in de 6 onderzoeksmaanden door eerstejaars aios gemiddeld 120.5 (sd=56.7) keer gezien, derdejaars zagen deze gemiddeld 157.2 (sd= 78.4) keer.

Jong J de, Visser MRM, Wieringa-de Waard M

De aanwezigheid van een praktijkondersteuner en het

AMC / Universiteit van Amsterdam

werken in deeltijd bleek niet gecorreleerd met het aantal chronische patiënten. De praktijksoort (solo, duo of

Achtergrond

meermans) was dat wel enigszins (r=0.36, p=0.001).

Aios huisartsgeneeskunde zijn twee jaar van hun drieja-

Eerstejaars hadden gemiddeld 6.36 (sd=6.5) patiënten-

rige opleiding werkzaam in een huisartspraktijk waar zij

contacten die een maligniteit betroffen, voor derdejaars

opgeleid worden door een huisartsopleider. Er wordt van

was dat 13.08 (sd=15.4). Het aantal contacten over psy-

uitgegaan

gezondheidsproblematiek

chosociale ziektes was 49.3 (sd=25.0) voor eerstejaars

wordt gezien om de competenties te verwerven die be-

en 67.8 (sd=36.0) voor derdejaars. De genoemde ver-

nodigd zijn om na de opleiding zelfstandig als huisarts te

schillen zijn statistisch significant.

dat

voldoende

functioneren. Eerder onderzoek wees op mogelijke verschillen in patiëntenaanbod van aios en opleiders. Som-

Conclusies

mige gebieden, zoals chronische patiënten, zouden tij-

Deze studie geeft referentie aantallen voor de aios en de

dens de opleiding onderbelicht blijven. Dit onderzoek

opleidingsinstituten

werd gestart om een beter beeld te krijgen van het daad-

kan worden geconcludeerd dat de patient mix redelijk

werkelijke aanbod van aan patiënten en gezondheids-

verspreid is over de orgaansystemen behoudens enkele

problemen (patient mix).

uitzonderingen. Er waren over het algemeen weinig ver-

huisartsgeneeskunde.

Daarnaast

schillen tussen eerste en derdejaars behalve bij chroniOnderzoeksvraag

sche ziektes, maligniteiten en psychosociale problemen.

er verschillen tussen eerste en derdejaars aios? Zijn er

Trefwoorden: vervolgopleiding, huisartsgeneeskunde,

factoren identificeerbaar die gerelateerd zijn aan deze

patiëntenaanbod

verschillen?


Methode


Er werden 104 huisartsopleidingspraktijken benaderd

J. de Jong

om deel te nemen. Voor de datacollectie werd gebruik

AMC/UvA

gemaakt van de elektronische patiëntendossiers van de

Meibergdreef 15

deelnemende huisartsen (huisartseninformatie systeem,

1105 AZ Amsterdam

HIS) hiertoe werden software en extractieprocedures


E

Welke patient mix zien aios huisartsgeneeskunde? Zijn

ontwikkeld. De onderzoeksduur was 6 maanden. Iedere leeftijd en geslachtsverdeling van patiënten geëxtraheerd uit het HIS, geaggregeerd en geanonimiseerd. Resultaten In totaal werden 73 opleidingspraktijken geïncludeerd. Het gemiddelde coderingspercentage van de aios was 89% (sd= 11.9). Aios hadden gemiddeld 1138 (sd=318) patiëntencontacten per 6 maanden (43.8 per week), het eerste het derde jaar verschilde hierin weinig. Het meest


3 maanden werden ICPC codes en gegevens over de

werden aandoeningen van de huid, het bewegingsapparaat en de luchtwegen gezien. Ziektes van bloed of bloedvormende organen, psychosociale problemen en mannelijk genitaal werden het minst gezien. Chronische

151


E5.2 Prestatie-indictoren voor de huisartsopleiding

hun ervaringen en meningen m.b.t de inhoud en de haalbaarheid van de dataverzameling. Dit gebeurde aan de hand van een tevoren toegestuurde vragenlijst.

Visser MRM, AMC/UvA Braspenning JCC, UMC St Radboud

Resultaten

Dormans JHHG, UMC St Radboud

Het ontwikkelde prestatie-indicator systeem kent 11 di-

Hirsch R, R, UMC Utrecht

mensies waarvan er momenteel 5 zijn uitgewerkt op in-

Ram PM, UMC St Radboud

dicatorniveau (14 output- en 13 procesindicatoren) Het

Wieringa-de Waard M, AMC/UvA

bleek mogelijk om in ruim 4 weken gegevens te verzamelen. Scores voor twee indicatoren bleken niet goed te

Probleemstelling

beoordelen. Zes indicatoren waren niet geschikt om ver-

Prestatie-indicatoren leveren een bijdrage aan het meet-

schillen tussen opleidingen aan te tonen. Het systeem

baar maken van kwaliteit, het verhogen van transparan-

als geheel bleek wel voldoende onderscheidend vermo-

tie en zij bieden de mogelijkheid tot benchmarken. In lijn

gen te hebben. Het verzamelen van gegevens werd als

met de overige medisch-specialistische vervolgopleidin-

haalbaar beoordeeld, maar de validiteit van de domei-

gen is door de opleidingsinstituten huisartsgeneeskunde

nen, de indicatoren en de operationalisaties daarvan be-

in Nederland besloten een prestatie-indicator systeem te

hoeft verder onderzoek. Om de kwaliteitsbevordering op

ontwikkelen. Dit systeem moet kwaliteitsbevorderend

instituutsniveau te stimuleren worden normscores ge-

werken en als geheel valide zijn m.b.t. de kwaliteit van

prefereerd boven rangordescores. Naar voren gekomen

de opleiding. Daarnaast wordt onderzocht of de data-

“best-practices”worden beschikbaar gemaakt voor alle

verzameling haalbaar is voor de verschillende instituten.

opleidingen.

Methode

Discussie

Op grond van bestaande kwaliteitssystemen (PAUKH,

Bij de verdere uitwerking en validering van het systeem wor-

CBOG, WFME) werden keuzes gemaakt m.b.t. domeinen

den hoofden en medewerkers meer betrokken ter verbete-

die het systeem zou gaan bevatten. Er is een balans ge-

ring van zowel draagvlak als validiteit. Onderzocht wordt

zocht tussen validiteit (in termen van compleetheid) en

hoe er naast rangordescores gerichter informatie kan wor-

haalbaarheid (qua dataverzameling). Vervolgens zijn op

den gegeven over de relatie met kwaliteit(verbetering).

grond van literatuur, consensus binnen de onderzoeksgroep en draagvlak bij de opleidingshoofden indicatoren

Trefwoorden: huisartsgeneeskunde, prestatie-indicator,

met bijbehorende operationalisaties ontwikkeld, voor de

vervolgopleiding

verschillende domeinen. Voor het verzamelen van gege-


vens zijn drie bronnen benut: (1) een landelijke enquête


onder aios, (2) toetsgegevens verzameld door Huisarts-


opleiding Nederland en (3) zelfbeoordelingen van oplei-

M.R.M. Visser

dingsinstituten aangevuld met documentatie ter onder-

AMC/UvA

bouwing. De instituten kregen 4 weken om de data aan te

Meibergdreef 15

leveren. De onderbouwingen van de zelfbeoordelingen

1105 AZ Amsterdam

werden door twee onderzoekers nagegaan. Bij een ver-


schil in oordeel kregen de opleidingsinstituten één keer de mogelijkheid hun zelfbeoordeling opnieuw te staven. De uiteindelijke beslissing lag bij de onderzoekers. Per indicator kregen de opleidingsinstituten een rangordescore. Door optelling van deze rangordescores werd een rangorde per domein bepaald. De “prestaties”werden per domein financieel beloond, waarbij de hoogst scorende opleidingen het hoogste bedrag kregen. Ter evaluatie zijn de

152

hoofden van de instituten telefonisch geïnterviewd over


E5.3 Waargenomen genetische onderwijsbehoeften en de rol van genetica in de eerstelijns zorg: een focusgroep studie met meerdere perspectieven

Vijf thema’s met subthema’s werden geïdentificeerd: gebrek aan genetische basiskennis, omgaan met familiegeschiedenis, inzicht in de regionale organisatie van de genetische patientenzorg en verwijssysteem en genetisch ethische dilemma’s. Deze thema’s reflecteerden

Houwink EJF, VU medisch centrum

een rolverschuiving van de genetica in de richting van de

Luijk S van, VU medisch centrum

eerstelijns gezondheidszorg en implicaties voor toekom-

Henneman L, VU medisch centrum

stig onderwijs.

Dinant GJ, MUMC Vleuten C van der, MUMC

Conclusie

Cornel MC, VU medisch centrum

De resultaten van deze studie suggereren een scholingsbehoefte op het gebied van genetica. De verantwoor-

Achtergrond

delijkheden die de eerstelijns gezondheidszorg heeft op

Eerstelijns gezondheidszorgmedewerkers worden ge-

het gebied van genetische patiënten zorg moet in de

confronteerd met snelle ontwikkelingen in de genetica

toekomst verder worden geïnventariseerd. Onderzoek

en genomics in de dagelijkse patiëntenzorg. Op dit ge-

naar de onderwijs prioriteiten van de individuele determi-

bied zijn postdoctorale en master opleidingen (d.w.z.

nanten zal worden gedaan om deze resultaten geschikt

huisartsen en verloskundigen) ontoereikend voorbereid

te maken voor postdoctoraal en master onderwijs van

om aan de toenemende vraag hiernaar te voldoen. Het

respectievelijk huisartsen en verloskundigen. Een Delphi-

doel van deze studie was om te inventariseren wat de

studie zal daarom de volgende stap zijn in ons project

onderwijsbehoeften zijn en wat de rol van genetica in de

om deze prioriteiten te identificeren.

eerstelijns gezondheidszorg is in Nederland. Trefwoorden: genetica, eerstelijnszorg, onderwijsbeMethoden

hoeften

Zeven focusgroep bijeenkomsten vonden plaats, waarbij


mers werden verdeeld over drie soorten focusgroepen


(huisartsen, verloskundigen en deelnemers met multidis-

Isa Houwink

ciplinaire achtergrond en een meta-visie op het onder-

VU medisch centrum

werp besproken). Discussies werden opgenomen op

BS7 D424, Postbus 7057,

audio-tape, getranscribeerd en geanalyseerd met be-

1007MB, Amsterdam

hulp van inhoudsanalyse. Terugkerende thema’s en sub-


E

een totaal van 44 deelnemers deelnamen. Deze deelne-

thema’s van alle groepen werden geïdentificeerd.

Huisartsen bleken niet voorbereid te zijn om in de dagelijkse praktijk genetische problemen met patiënten aan te pakken. Zij ervaren een behoefte aan onderwijs op het gebied van basale genetische kennis, en niet zozeer genetische vaardigheden (zoals neutraal adviseren over genetische testen of het tekenen van een stamboom). Verloskundigen daarentegen gaven aan geen behoefte te hebben aan extra onderwijs op het gebied van basale genetische kennis, maar gaven wel aan behoefte te heb-


Resultaten

ben aan extra vaardigheidstraining (genetische counseling). Een verandering en verbreding van het genetische onderwijs in de postdoctorale en master opleidingen werd aangegeven om aan deze behoeften te voldoen.

153


E5.4 Selectie voor de huisartsopleiding in Nederland

In Groningen 85,2% en in Utrecht 49,4%. Behalve deze verschillen zijn er verschillen in samenstelling commissie (vast/niet vast), de gescoorde selectie-

Vermeulen MI, Huisartsopleiding Utrecht

domeinen en beoordelingsschalen.

Tromp F, Huisartsopleiding Nijmegen Zuithoff NPA, UMC Utrecht

Conclusie

Pieters HM, Huisartsopleiding Utrecht

De selectie vertoont forse verschillen op lokaal niveau.

Bottema BJAM, Huisartsopleiding Nijmegen

De huidige selectie is gebaseerd op interviews die vol-

Graaf Y van der, UMC Utrecht

gens de literatuur niet voorspellend zijn1. Een meer be-

Kuyenhoven MM, UMC Utrecht

trouwbare en valide, bv een competentiegerichte selectie is nastrevenswaardig2.

Probleemstelling De selectie voor de huisartsopleiding in Nederland is ge-

Literatuur

baseerd op het Model Reglement voor de selectiecom-

1

Lee AG, Golnik KC, Oetting TA, Beaver HA, Boldt HC,

missies door de HVRC vastgesteld in 2007. De kandida-

Olson R, et al. Re-engineering the resident applicant

ten melden zich centraal aan bij de Huisartsopleiding

selection process in ophthalmology: a literature review

Nederland (HON). De selectie vindt lokaal plaats op ba-

and recommendations for improvement. Surv Ophthalmol 2008 Mar;53(2):164-76.

sis van solllicitatiebrieven en interviews. Ondanks de landelijke basis bestaat de indruk dat de selectie niet overal

2

Patterson F, Ferguson E, Norfolk T, Lane P. A new

hetzelfde verloopt. Het doel van deze studie was om de

selection system to recruit general practice registrars:

huidige selectie per instituut in kaart te brengen.

preliminary findings from a validation study. BMJ 2005 Mar 26;330(7493):711-4.

Methoden/ Opzet Opzet; observationele studie van alle kandidaten die

Trefwoorden: huisartsgeneeskunde, vervolgopleiding,

zich op hebben gegeven bij de HON voor de selectie in

selectie

oktober 2009 voor 7 instituten en in april 2010 voor de


UVA. Data; persoonskenmerken als sexe, leeftijd, plaats opleiding, hoe vaak er eerder gesolliciteerd was en insti-


tuutsgegevens als aantal plaatsen en aantal kandidaten

M.I. Vermeulen

werden verzameld. Van de selectie werd de uitkomst

Huisartsopleiding Utrecht

van de briefselectie, de scores van 3 commissieleden

Huispost pand de Bilt

(staflid, huisartsopleider en aios) na het interview en de

Dorpsstraat 12-14

uitkomst (al of niet aangenomen worden) verzameld. De

3732 HJ De Bilt

selectiedomeinen zijn motivatie, leerbehoefte, beroeps-


orientatie, persoonlijk eigenschappen, relevantie van het Congresboek 2010 | NVMO

CV, toekomstbeeld als huisartsen en communicatie. Resultaten Het percentage mannen verschilde per instituut van 22,7 (Nijmegen) tot 45,9% (Maastricht). De leeftijd mediaan was het laagste in Rotterdam (26) en het hoogst in Groningen (30). Het percentage niet westers opgeleid zijn was het laagst in Utrecht (3,7%) en het hoogst in Leiden (20,8%). In Leiden solliciteerde 50% voor de 1e keer, in Nijmegen was dit 83,3%. De ratio tussen het aantal kandidaten en het aantal plaatsen verschilde behoorlijk. In Groningen was dit 0.75 en in Utrecht 2.25. Dit werd

154

weerspiegeld in het percentage dat werd aangenomen:


Communicatievaardigheden E6.1 Peer-assessment in de beoordeling van gespreksvaardigheden van 2e jaars geneeskunde studenten. Nuttig of nodeloos?

releerden matig (r=0,24; p<.001). Docenten gaven 21 studenten (8,7%) een onvoldoende (12% van de mannen en 7% van de vrouwen). Peers gaven geen onvoldoendes en vooral zevens en achten. De peer-beoorde-

Hulsman RL, Peters JF, Fabriek M

lingen hingen significant samen met TIPI-Extraversie

AMC / Universiteit van Amsterdam

(r=0,14; p<.05), TIPI-Emotionele Stabiliteit (r=0,15; p<.05) en met Slimheid (r =0,24; p<.001 ). De docent

Probleemstelling

beoordelingen hingen significant samen met TIPI-Extra-

Sinds 2009-2010 heeft het AMC curriculum de BaMa

versie

structuur. Daarin worden in het 2e en 3e bachelorjaar ge-

(r=0,17; p<.01) en Slimheid (r =0,20; p<.01 ) als ook met

spreksvaardigheden summatief getoetst. Als experiment

TIPI-Zorgvuldigheid (t=2,1; p.<001). Van de studenten

ter voorbereiding op deze beoordeling zijn 2e jaars beoor-

was 92% het eens met het oordeel van de docent, en

deeld door een docent en een medestudent (Peer). Hoewel

95% met het oordeel van de peer. De meeste studenten

de docent in principe een expert is, kan een beoordeling

vonden het beoordelen makkelijk van: fatsoen en res-

subjectief gekleurd zijn. Wellicht kan de betrouwbaarheid

pect (87%), systematisch werken (69%), diagnostisch

worden vergroot door combinatie met peer-assessment,

spoor (63%), en hulpvraagspoor (50%). Studenten von-

zonder de werklast voor docenten te vergroten. Het doel

den het beoordelen van groepsgenoten iets moeilijker

van peer-assessment is om de betrokkenheid en accepta-

dan het beoordelen van studenten uit een andere groep

tie van de beoordelings-criteria bij de studenten te vergro-

(t=3,6; p<.001). Sommige studenten vinden peers niet

ten. Echter, peer-assessment kan gevoelig zijn voor ver-

capabel (11,4%) en niet eerlijk en verantwoordelijk

schillende vormen van bias, zoals friendship marking,

(12,6%) in het beoordelen van medestudenten.

(r=0,13;

p<.05),

TIPI-Emotionele

Stabiliteit

waarbij ‘aardig willen zijn’ de objectiviteit overheerst (Sluijsmans et al. 2001). Omdat studenten elkaar ook kennen uit

Discussie

andere leer-situaties kunnen halo-effecten van persoons-

Peer-assessment van gespreksvaardigheden is nuttig als

kenmerken een rol spelen in hun peer-beoordelingen.

leerstrategie het levert een bijdrage aan de acceptatie van

Vraagstelling: 1. Hoe verhoudt de peer-beoordeling zich tot

de beoordelingscriteria, maar is gevoelig voor friendship

het docenten oordeel? 2. Wat is de invloed van persoons-

marking en daardoor niet geschikt voor summatieve be-

kenmerken op de beoordeling?

oordelingen. Het is niet aangetoond dat studenten meer

E

vatbaar zijn voor halo-effecten dan docenten. Methode Een video opname van een anamnesegesprek met een

Referenties

simulatiepatiënt van alle tweedejaars geneeskunde stu-

1. Gosling SD, Rentfrow PJ, Swann WB A very brief

peer op vijf scores, gebaseerd op de Amsterdamse Attitude en Communicatie Schaal (AACS): een globaal oor-

measure of the Big-Five personality domains. Journal of Research in Personality 2003; 37(6): 504-528. 2. Sluijsmans DMA, Moerkerke G, Dochy F, Van

deel (cijfer), fatsoen en respect, diagnostisch spoor, hulp-

Merriënboer J Peer assessment in problem based

vraagspoor, systematisch werken (onder, op, of boven

learning. Studies in Educational Evaluation 2001; 27:

verwacht niveau). De peers beoordeelden de persoonlijk-

153-173.

heid van de student met de op de Big Five gebaseerde Ten Item Personality Inventory (TIPI) (Goslings et al. 2003)

Trefwoorden: peer-assessment, communicatie

en op Dominantie (dominantie, rebels, niet verlegen) en


Slimheid (intelligentie, ijver, niet laks). Tevens vulden zij een evaluatie-vragenlijst in over peer-assessment.

Correspondentie-adres: R.L. Hulsman

Resultaten

AMC / UvA

Gesprekken van 254 studenten (62% vrouw) kregen ge-

Postbus 226600

middeld een 7,1 (sd 1,1) van de docent en een 7,6 (sd

1100 DD Amsterdam

0,6) van een peer (t=6,2; p<.001). Docent en peer cor-



denten werden beoordeeld door een docent en door een

155


E6.2 Ontwikkeling van een Tutorprofiel voor de tutor Professioneel gedrag bij de Faculteit Diergeneeskunde

pen opgesteld, ingedeeld in de domeinen: deskundigheid van de tutor, sociale, communicatieve en coachings-vaardigheden, en de tutor als persoon. De tutortaken zijn niet voorgelegd aan tutoren en studenten,

Beukelen P van, Overmars L, Jaarsma ADC,

maar als beleid vastgesteld door de commissie PG. Op

Mastenbroek NJJM

grond van de enquêteresultaten werd een tutorprofiel


met 10 competenties en 15 persoonlijke eigenschappen opgesteld.

Probleemstelling Sinds 2003 wordt onderwijs ‘professioneel gedrag’ (PG)

Discussie

geïntegreerd in het diergeneeskunde curriculum. De es-

De gekozen norm voor de enquêteresultaten heeft er toe

sentie van dit onderwijs is dat studenten, naast speci-

geleid dat 23 competenties en 10 persoonlijke eigen-

fieke PG-onderdelen (gespreksvaardigheden, feedback

schappen niet in het tutorprofiel zijn opgenomen. De ge-

geven en ontvangen, samenwerken), binnen de vakken

kozen norm kan ter discussie worden gesteld. Het defi-

van het curriculum PG-opdrachten uitvoeren, individueel

nitieve profiel zal worden opgesteld door de commissie

of als groep. Deze PG-opdrachten worden opgenomen

PG en worden vastgesteld door de onderwijsdirecteur.

in een portfolio, dat de basis vormt voor een halfjaarlijks

Door de onderzoeksopzet heeft het tutorprofiel draag-

individueel gesprek met een tutor. De tutor heeft tot taak

vlak onder studenten en tutoren. Het kan beleidsmatig

de student aan te zetten tot reflectie en tot het formule-

worden ingezet bij de werving van tutoren, bij de opzet

ren van leerdoelen en volgt de ontwikkeling van de stu-

van trainingen en voor de uitwerking van een evaluatie-

dent op het gebied van PG. Uit onderwijsevaluaties blijkt

instrument. Het uiteindelijke doel is kwaliteits-verbete-

dat studenten het nut van de tutorgesprekken als wis-

ring van het tutoraat.

selend en vaak onvoldoende ervaren. Dit is aanleiding voor dit onderzoek met als centrale onderzoeksvraag


“wat is het profiel (taken, competenties en persoonlijke

1. Tigelaar D, Dolmans DHJM, Wolfhagen I, Vleuten C

eigenschappen) van een tutor ‘Professioneel gedrag’ bij

van der The development and validation of a

de faculteit diergeneeskunde”.

framework for teaching competencies in higher education, Higher Education 2004, 48 (2): 253-268.

Methode Literatuur over het profiel van een PG-tutor is beperkt

2. Collins H, Mentoring Veterinary Students, Journal of veterinary medical education 2005, 32 (3): 285-289.

(1,2). Een eerste longlist van taken, competenties en eigenschappen van de PG-tutor is, op basis van de litera-

Trefwoorden: diergeneeskunde, professioneel gedrag,

tuur, verkregen middels drie focusgroepen: met studen-

tutorprofiel

ten, PG-tutoren en beleidsmakers (commissie PG). Deze


longlist, te beschouwen als voorlopig tutorprofiel, is midCongresboek 2010 | NVMO

dels een digitale enquête voorgelegd aan alle PG-tuto-


ren bachelorcurriculum (n=74; respons 61%) en een

P. van Beukelen

steekproef van tweede- en derdejaars bachelorstuden-


ten (n=150; respons 53%). Op een likert scale 1-5 kon


worden aangegeven of een competentie of eigenschap

Yalelaan 1

zeer onbelangrijk (1) of essentieel (5) werd bevonden.

3584 CL Utrecht

Competenties die door > 75% van tutoren en studenten


≥ 4 scoorden werden opgenomen in het uiteindelijke tutorprofiel. Resultaten Op basis van de focusgroepen werd een longlist van 7

156

taken, 33 competenties en 25 persoonlijke eigenschap-


E6.3 Kunnen stafleden de communicatieve competentie van aios beoordelen?

langrijkste knelpunt noemden de stafleden en de aios de

Wouda J, Wiel HBM van de

Conclusie

UMC Groningen

Na het volgen van de bijscholing bleken de stafleden vrij

tijdsinvestering.

goed in staat te zijn om de communicatieve competentie Probleemstelling

van aios te beoordelen en daarover gerichte feedback te

Op twee afdelingen van het UMCG geven de stafleden

geven. Het gebruikte beoordelingsinstrument gaf hen

de aios feedback over de communicatie met hun patiën-

daarbij voldoende houvast, maar de betrouwbaarheid

ten. Voor deze feedback worden poliklinische consulten

van hun oordeel is zeker voor verbetering vatbaar. Daar-

van een aios op video opgenomen. Een staflid en de be-

voor is extra bijscholing en/of begeleiding nodig. Deze

treffende aios beoordelen een selectie uit deze consul-

beoordelings- en feedbackprocedure is een aanwinst

ten. Hierna volgt een feedbackgesprek. De aios neemt

voor de opleiding van de aios omdat deze procedure

een verslag van deze feedback op in zijn portfolio. De

een systematische en onderbouwde documentatie van

stafleden van de afdelingen zijn bijgeschoold in het be-

de communicatieve competentie van de aios oplevert.

oordelen van en feedback geven over de communicatie

De invoering en de toepassing van de procedure vragen

van de aios. Wij vroegen ons af of deze bijscholing de

echter meer tijd van de stafleden dan bijvoorbeeld een

stafleden voldoende had voorbereid op dit nieuwe

Korte Praktijk Beoordeling waarin ook de communicatie

onderdeel van de opleiding. We wilden vooral weten of

wordt beoordeeld.

zij uit de voeten konden met het gebruikte beoordelingsinstrument. Tevens wilden we nagaan wat de stafleden

Trefwoorden: communicatie, vervolgopleiding, feedback

en aios zien als bevorderende en belemmerende facto-


ren voor deze beoordelings- en feedbackprocedure. J. Wouda

De beoordelingen die de stafleden hebben gegeven voor

UMC Groningen

de consulten van de aios, zijn vergeleken met het oordeel

Postbus 30001

van de begeleider (eerste auteur) over dezelfde consulten.

Huispost FC33

In een schriftelijke evaluatie hebben de stafleden en de

9700 RB Groningen

aios hun mening kunnen geven over de bijscholing en


E

Correspondentie-adres: Methode

over de beoordelings- en feedbackprocedure. Resultaten Er hebben veertien stafleden deelgenomen aan de bijbackgesprekken met aios geweest. De stafleden vonden de bijscholing nuttig voor zowel het verbeteren van hun eigen communicatie met patiënten als voor het beoordelen van en feedback geven aan de aios. De stafleden gaven een iets hogere waardering voor de beoordelings- en feedbackprocedure dan de aios. De stafleden vonden dat ze goed overweg konden met het beoordelingsinstrument. De overeenstemming tussen hun beoordelingen en die van de begeleider was echter


scholing en er zijn zeventien beoordelingen van en feed-

matig. Het commentaar in de evaluatie van de stafleden en van de aios bevatte zowel waarderende opmerkingen als waardevolle suggesties voor het verbeteren van de effectiviteit en de efficiëntie van de procedure. Als be-

157


E6.4 Werken aan taal: broodnodig en liever digitaal!

online taaloefenprogramma met een eindtoets (deze sluit direct aan op de eerste taaltoets). Na 3 maanden wordt de score op de eindtoets gecontroleerd (een on-

Dankbaar MEW, Stegers-Jager K, Themmen APN,

voldoende blijft zichtbaar in het tentamenoverzicht, maar

Man R de

heeft geen consequenties). De academische schrijfop-

Erasmus MC

dracht wordt door verschillende docenten beoordeeld op inhoud en taalvaardigheid aan de hand van een van

Probleemstelling

tevoren doorgesproken set van criteria.

Het Erasmus MC besteedt in het geneeskunde curriculum vanaf 2008/09 extra aandacht aan een goede basis-

Resultaten

taalvaardigheid bij eerstejaars studenten. Aanleiding

Net als in 2008/09 hebben in 2009/10 bijna alle eerstejaars

hiervoor zijn:

de toets gemaakt (98%, n=408). Ook nu haalde 50% een

- Meer onderwijs in academisch redeneren en schrijven,

onvoldoende voor de taaltoets en werd het onderdeel “stijl”

o.a. met schrijfopdrachten.

het slechtst gemaakt. Achtentachtig procent van de stu-

- Raamplan 2009. Hierin wordt bij de rol van Medisch

denten met één of meer onvoldoendes gebruikte aanslui-

Deskundige gesteld: “kan met zorgverleners doeltref-

tend het online taaloefenprogramma en maakte binnen 5

fend communiceren in woord, geschrift en elektronisch

maanden de eindtoets in het programma voldoende. De

over de patientenzorg”.

relatie met de beoordeling van de schrijfopdracht zal op het

Sinds twee jaar wordt bij alle eerstejaars studenten een

congres worden gepresenteerd.

digitale taaltoets in een gecontroleerde omgeving afgenomen. Doel is studenten een diagnose-instrument te

Conclusie en discussie

bieden, waarna zij eventuele deficiënties in hun taalvaar-

De helft van de eerstejaars geneeskunde studenten

digheid kunnen bijspijkeren. In 2008/09 bleek de helft

heeft een onvoldoende taalvaardigheid. Afname van de

van de studenten op de taaltoets onvoldoende te sco-

taaltoets maakt hen bewust van hun tekorten en stimu-

ren. Niemand nam vervolgens deel aan de aangeboden

leert hen op het gewenste niveau van taalvaardigheid te

klassikale taalworkshops (3 uur, €30,-). Wel scoorden zij

komen, mits er laagdrempelige oefenmogelijkheden

na 5 maanden beter op een 2e afname van de toets: nog

worden geboden. Een online taaloefenprogramma

slechts 32% van de totale groep eerstejaars had een on-

wordt, in tegenstelling tot klassikale taalworkshops, wel

voldoende. In 2009/10 werd voor studenten met een

gebruikt en is effectief in het remedieren van taalvaardig-

onvoldoende een online taaloefenprogramma aangebo-

heid. Waarschijnlijk doordat het online programma kos-

den. De vragen die centraal staan zijn:

teloos is, thuis (dus ook anoniem) kan worden gebruikt

1. In hoeverre zet dit taalprogramma de studenten met

en interactief is, hetgeen aansluit bij het profiel van de

een onvoldoende wel aan tot oefenen en leidt dit tot

huidige studenten.

het gewenste taalniveau zoals gemeten door de eindtoets? Congresboek 2010 | NVMO

2. Is er een samenhang tussen de resultaten van de taaltoets en beoordeling van de schrijfopdrachten in het

taaloefenprogramma, digitale toets, studievoortgang. Wijze van presentatie: paper

kader van academische vorming? Correspondentie-adres: Methode en opzet

M.E.W. Dankbaar

De door het Taalcentrum van de Erasmus Universiteit

Erasmus MC Desiderius School, GK 664

Rotterdam gevalideerde taaltoets bestaat uit de onder-

Postbus 2040

delen basisnederlands, grammatica, spelling en stijl.

3000 CA Rotterdam

Deelname hieraan is sinds 2008/09 verplicht voor eer-


stejaars studenten geneeskunde. De studenten moeten voor elk onderdeel een voldoende behalen. Na afloop krijgen zij de score, waarna studenten met een onvol-

158

Trefwoorden: online taaltoets, taalvaardigheid, online

doende vanaf 2009/10 gratis toegang hebben tot een


Rondetafelsessie Docentprofessionalisering E7.1 Begeleidings- en opleidingsvaardigheden voor de klinische fase: ‘’t Beste van 2 Werelden’

Doelgroep

Leede BJA de, Bustraan J

Opzet ronde tafel

LUMC

Inleiding waarin het model van opleidingsrollen tijdens

Iedereen die een rol heeft in het opleiden/begeleiden in de klinische fase en de vervolgopleidingen.

de coschapfase toegelicht zal worden, met de (voorloThema

pige) ideen uit Leiden als startpunt. Bespreking casuïs-

Wie co-assistenten begeleidt, onderwijst en beoordeelt

tiek waarbij de stand van zaken in eigen OOR gespie-

en zich daarin wil ontwikkelen, valt in zekere zin tussen

geld wordt aan die van anderen. Opsporing van ‘‘witte

twee werelden in. Voor docentprofessionalisering is er de

plekken’’ in het professionaliseringsaanbod voor bege-

Basis Kwalificatie Onderwijs (BKO) met daaruit voortvloei-

leiders in de klinsche fase.

ende professionaliseringstrajecten. Hierbij valt echter op dat daarin nog weinig rekening wordt gehouden met het

Opbrengst

feit dat het leren van co-assistenten plaatsvindt in een

Na deze workshop hebben we meer zicht op de oplei-

werksituatie met een eigen dynamiek. Voor de opleidin-

dingsrollen in de klinische fase en kenmerken van en

gen tot medisch specialist heeft het Centraal College Me-

elementen in een bijbehorend stimulerend en effectief

dische Specialismen( CCMS) een competentieprofiel op-

professionaliseringsaanbod.

leider/ supervisor ontwikkeld wat wel uitgaat van leren op de werkplek. Voor het begeleiden van co-assistenten zijn

Trefwoorden: docentprofessionalisering, opleiderspro-

beide modellen deels te gebruiken als basis om tot een

fessionalisering, co-schappen

echt passend profiel en aanbod te komen voor het bege-


hiervoor een voorzet gemaakt, startend vanuit het com-


petentieprofiel opleider/supervisor. Vanuit de verschillen-

B.J.A. de Leede

de rollen hebben we beschreven over welke competen-

LUMC

ties bijvoorbeeld een begeleider (meestal een aios) moet

Postbus 9600

beschikken en aan wellke kwaliteiten een beoordelaar of

2300 RC Leiden

co-schapscoordinator zou moeten voldoen. Daarop


E

leiden van de co-schapsfase. In het LUMC hebben we

voortbouwend beschrijven en ontwikkelen we een professionaliseringsaanbod waarbij we bekijken wellke deelkwalificaties vanuit de BKO daarmee behaald kunnen worden. Ervan uitgaand dat ook andere UMC’s met deze kwestie te maken hebben, lijkt het ons een goed idee om inzich- van elkaars expertise kunnen profiteren en geen wielen uitvinden waar die elders al blijken te ‘‘draaien’’; - uiteindelijk komen tot een werkwijze waarbij docenten die van het ene naar het andere UMC overstappen, hun eerder ontwikkelde competentiies kunnen meenemen en erkend zien door het ‘‘ontvangende’’ UMC. Doel Kennis maken met de opleidingsrollen voor de klinische


ten en eventueel ervaringen te delen, zodat we:

fase en nadenken over een optimaal professionaliseringsaanbod voor coschapbegeleiders, waarbij we koppelingen proberen te leggen met de BKO.

159


Workshop Ethische toetsing onderzoek E8.1 Ethische toetsing van onderwijs onderzoek.

Opzet workshop 1. Inleiding over het ethische toetsingsprotocol van en over de ervaringen met dit instrument in het 1e half

J.I.Eikelboom, UMC Utrecht J.J.M. van Delden, UMC Utrecht Th.J ten Cate, UMC Utrecht L. Schuwirth, Universiteit Maastricht

jaar na de start. 2. Uitwisseling van ervaringen van deelnemers die van de NVMO service gebruik gemaakt hebben. 3. Enkele elementen uit het protocol worden toegepast

A.D.C Jaarsma, Jaarsma UMC Utrecht

op eigen onderzoek en er wordt besproken hoe ethi-

A.N. Raat, Universiteit Groningen

sche voorwaarden bij de opzet van een onderzoek verwerkt kunnen worden.

Thema Internationaal is er toenemend aandacht voor ethische

4. Tot slot wordt geoefend met variaties in manieren om verantwoord informed consent te verkrijgen

toetsing van medisch onderwijskundig wetenschappelijk

Na deelname aan de workshop zullen de deelnemers

onderzoek. In geen enkel land bestaan specifieke regels

beter in staat zijn ethische aspecten binnen hun onder-

voor dergelijke toetsing. Internationale tijdschriften voor

zoek te herkennen en te verwerken met meer kans op

medisch onderwijs vragen steeds vaker om een verkla-

soepele en succesvolle ethische toetsing door de NV-

ring van een medisch ethische commissie. De medisch

MO-commissie (Ethische Toetsing Medisch Onderwijs

ethische toetsingscommissies in Nederland (METC’s)

Onderzoek- ETMOO).

geven echter in de regel aan dat dit type onderzoek buiten hun terrein valt. Zowel in Nederland als internationaal

Maximum aantal deelnemers: 30 personen

is er daardoor een behoefte ontstaan aan een eigen toetsingskader. De NVMO heeft in 2009 een commissie

Trefwoord: ethische toetsing

in het leven geroepen om een nationale ethische toet-

Wijze van presentatie: Workshop

singsprocedure met bijbehorend protocol te ontwerpen. Sinds medio mei 2010 wordt dit toetsingsinstrument als


service van de NVMO aangeboden. In deze workshop

J.I. Eikelboom

zal aan de hand van het toetsingsprotocol ingegaan

Iependreef 10

worden op de ethiek van onderwijsonderzoek, en wordt

4851 BV Ulvenhout

met de deelnemers gewerkt aan het toepassen van de


toetsingscriteria bij het eigen onderzoek. Doel Het doel van deze workshop is om deelnemers: 1. inzicht te geven in ethische toetsingscriteria 2. vertrouwd te maken met het invullen van het ethisch Congresboek 2010 | NVMO

toetsingsprotocol van medisch onderwijs onderzoek. Wanneer is een onderzoek ethisch verantwoord opgezet? 3. te laten oefenen met het verwerken van ethische voorwaarden in eigen onderzoek en het verantwoord verkrijgen van informed consent. Doelgroep Onderzoekers op het gebied van medisch- of gezondheidszorgonderwijs of -opleiding, met name diegenen die (een concept) onderzoeksvoorstel voor ethische toetsing beschikbaar hebben.

160


Paper Curriculumvernieuwing E9.1 Hands-on onderwijs - de ontwikkeling en evaluatie van een nieuwe landelijke cursus klinisch onderzoek en klinisch redeneren bewegingsapparaat voor AIOS

en suggesties te geven voor verbetering. Tevens werd een kwalitatieve evaluatie gehouden onder de docenten met een enquête over onder andere de voorbereiding, het draaiboek en de ‘teach the teacher’ sessies. De vertegenwoordiger van het Concilium en de Kerngroep (lan-

Tepper M, UMC Groningen

delijke overlegorgaan AIOS revalidatiegeneeskunde) ga-

Corporaal L, AMC

ven hun beoordeling in een standaard format.

Keijser-Huijts B, PAOG Heyendael Dahmen R, Slotervaartziekenhuis

Resultaten, evaluaties en ervaringen 12 docenten, 86 AIOS, 1 concilliumvertegenwoordiger

Inleiding

en 46 patiënten participeerden in de cursusdag. Kwanti-

Gedurende hun 4 jarige opleiding genieten artsen in oplei-

tatieve evaluatie door de AIOS leverde een gemiddelde

ding tot revalidatiearts (AIOS) landelijk onderwijs. Het

score op van 4,5. Kwalitatieve evaluatie van de AIOS,

scholingsprogramma omvat 1e jaarscursussen en thema-

docenten en de beoordelingen van de Conciliumverte-

gerichte ouderejaarscursussen in een driejaarlijkse cy-

genwoordiger en Kerngroep toonden een eenduidig

clus. Vanuit de AIOS is de behoefte aan hands-on onder-

beeld: goede onderwijsvorm, verhelderende en uniforme

wijs en scholing in het klinisch redeneren aangegeven.

inbreng docenten, voldoende oefengelegenheid, hoge

Derhalve is een nieuwe cursusdag Klinisch Onderzoek

didactische opbrengst, een intensieve doch succesvolle

bewegingsapparaat opgezet met als doel het uniform

cursusdag. AIOS en docenten gaven het advies om

aanleren van het bewegingsonderzoek en klinisch rede-

deze vorm van onderwijs ook in andere landelijke cur-

neren. Hoe bereik je consensus tussen docenten oplei-

sussen terug te laten keren.

ders? Is patiënten rekrutering op deze schaal mogelijk? Evaluatie vond plaats bij deelnemende AIOS en docenten,

Discussie, implicaties voor vervolg

concilliumvertegenwoordiger en de Kerngroep om te be-

De hoge waardering voor deze nieuwe cursus klinisch

oordelen of de gekozen opzet/onderwijsvorm binnen het

onderzoek en klinisch redeneren rechtvaardigt een meer

nieuwe opleidingsprogramma een plaats moet krijgen.

prominente rol voor hands-on onderwijs in het scholingsprogramma binnen het lijnen blokleren van het

Methode, onderwijsopzet en evaluatie

nieuwe opleidingsplan revalidatiegeneeskunde.

en reumatische voet werd een landelijke expert als

Trefwoorden: bewegingsapparaat, revalidatiegenees-

hoofddocent aangezocht. Door hen samengestelde

kunde, vervolgopleiding, klinisch redeneren, klinisch

draaiboeken met de structuur van het lichamelijk onder-

onderzoek

zoek en de klinische betekenis van de bevindingen,


E

Voor de onderwerpen reumatische hand, schouder, rug

12 docenten (allen opleider). 12 groepen van maximaal 8


AIOS volgden 4 verschillende onderwijssessies. Voor

M. Tepper

elke groep waren 2 patiënten per onderwerp aanwezig.

UMC Groningen

Elke sessie van 90 minuten besloeg demonstratie licha-

Hanzeplein 1

melijk onderzoek van docent; consultvoering in sub-

9700 RB Groningen

groepjes van maximaal 4 AIOS met patiënt, het opstellen


van een differentiaal diagnose; rapportage aan de andere subgroep van bevindingen en een afsluiting met een herhaling door de docent van de rode vlaggen in het klinisch redeneren. De cursus werd kwantitatief geëvalu-


vormden de basis van ‘teach the teacher’ sessies voor

eerd in een 5 punts vragenlijst met 4 vragen per onderwerp over de onderwijsvorm, de eigen inbreng en de kennistoename. Kwalitatieve evaluatie vond plaats door de AIOS uit te nodigen om te reflecteren op open vragen

161


E9.2 Curriculumvernieuwing in de praktijk: een werk van lange adem

tief uit over de integratie: de meeste thema’s worden als één geheel ervaren. Bovendien blijken leemtes en overlap meer en meer weggewerkt naarmate het themaon-

Druine N, Blieck L, Dermine A, Deketelaere A,

derwijs meer gestalte krijgt. M.b.t. werkvormen, appreci-

Jonghe L de

eren de studenten het frequenter gebruik van casussen

KU Leuven

in de lessen, maar vragen nog meer praktijkvoorbeelden en ook praktische oefening. Op vlak van studiemateriaal

Probleemstelling

is er nog werk en het grootste pijnpunt in meerdere

In 2006 werd in de masteropleiding Geneeskunde aan

OPO’s blijft wellicht de integratie van het examen. De be-

de K.U.Leuven gestart met een curriculumwijziging in de

sprekingen van de enquêteresultaten met de docenten

medisch

opleidingsonderdelen

hadden vaak tot gevolg dat initiatieven werden genomen

(OPO’s), m.n. de invoering van het ‘themaonderwijs’ bin-

voor aanpassingen in organisatie, werkvormen, inhou-

nen het spiraalvormig curriculum. De rationale achter

den, studiemateriaal en soms examenvormen.

wetenschappelijke

deze verandering was om via een systeemgebaseerde (i.p.v. disciplinegebaseerde) aanpak de integratie van in-

Discussie / implicaties voor de praktijk

houden te verbeteren en overlap in het curriculum te ver-

Een voorzichtig besluit is dat op enkele belangrijke uitzon-

mijden. Tegelijk hoopte men ook het gebruik van casus-

deringen na, de doelstellingen werden bereikt. Het terug-

gebaseerde werkvormen te stimuleren. Deze paper

koppelen van de resultaten uit de studentenenquêtes

beschrijft de diverse aspecten van de curriculumvernieu-

stimuleert docenten om aan hun onderwijs te werken en

wing en zoekt een antwoord op de vraag of de doelstel-

nieuwe initiatieven te nemen. Een goede omkadering en

lingen zijn bereikt.

ondersteuning van het hele curriculumproces en een actieve opvolging door de onderwijsverantwoordelijken zijn

Methode / opzet

nodig om blijvende kwaliteitsverbetering te garanderen.

Bij deze programmawijziging van 15 OPO’s in het 1ste en 2de masterjaar van de opleiding (350 à 400 studen-


ten per jaar) zijn een 130-tal docenten betrokken. Didac-

Harden RM, Stamper N (1999). What is a spiral curricu-

tische teams werden opgericht en mensen uit verschil-

lum? Medical Teacher, 21 (2), 141-143.

lende disciplines werden samen verantwoordelijk voor het onderwijs over een thema (bv. ademhaling, nier,

Trefwoorden: curriculumvernieuwing, studentenenquête

menselijk bewegingsstelsel). Leerdoelen, inhoud, werk-


vormen, cursusmateriaal en examenvorm moesten op


elkaar afgestemd worden. Alle OPO’s werden systema-


tisch geëvalueerd door de studenten. Aanvankelijk (eer-

N. Druine

ste vier OPO’s) was er een bevraging via hearings(20-tal

KU Leuven

studenten per OPO). Om tegemoet te komen aan de

Herestraat49 – bus 400

vraag naar objectivering, is vervolgens een standaard-

3000 Leuven België

vragenlijst ontwikkeld die aan alle studenten werd aan-


geboden, hetzij op papier (afname in aula na een les) hetzij digitaal (via het elektronisch leerplatform). Deze enquête vergemakkelijkt de (kwantitatieve) vergelijking van de verschillende OPO’s en geeft docenten de kans zich te situeren in het ruimer geheel. Resultaten / conclusie De respons van de studentenenquêtes varieert en is beduidend hoger bij de collectieve, schriftelijke afnames (gemiddeld 53%) dan bij de elektronische (gemiddeld

162

28%). Over het algemeen laten de studenten zich posi-


E9.3 Aandacht voor infectiepreventie: e-learning modules voor studenten en medewerkers

Implicaties voor de praktijk Het herhaaldelijk onder de aandacht brengen van infectiepreventie, onder andere door de inzet van e-learning op verschillende niveaus in het LUMC, lijkt een postief

Riedstra AW, Maarleveld JJ, Broek PJ van den

effect te hebben op zowel de kennis van medewerkers

LUMC

als het gedrag op de werkvloer. Omdat Infectiepreventie een onderwerp is dat in alle ziekenhuizen speelt, zijn

Probleemstelling

er inmiddels neutrale versies van de e-learning modules

Patiëntveiligheid en daarmee ziekenhuishygiëne staan

gemaakt. Geïnteresseerde ziekenhuizen kunnen hier via

hoog op de agenda van elk ziekenhuis, ook in het Leids

de portal Medischonderwijs.nl toegang tot krijgen.

Universitair Medisch Centrum. Uit herhaaldelijk uitgevoerde quickscans in 2008 bleek echter dat men het in

Trefwoorden: e-learning, infectiepreventie, patiëntveilig-

de praktijk niet altijd even nauw nam met de regels be-

heid

treffende hygiëne. Vanuit de Sectie Preventie en bestrij-


ding ziekenhuisinfecties in het LUMC is daarop actie ondernomen door onder andere de ontwikkeling van


een aantal e-learning modules.

A.W. Riedstra LUMC

Methode / Opzet

Postbus 9600

In totaal zijn 8 e-learning modules ontwikkeld: een intro-

2300 RC Leiden

ductieles, een afsluitende toets en 6 inhoudelijke modu-


les over onderwerpen als handhygiëne, persoonlijke hygiëne, beschermingsmiddelen, reinigen en desinfecteren, bloedcontact en isolatiemaatregelen. Deze modules zijn een vast en verplicht onderdeel geworden van het tweedejaars geneeskunde blok Infectious Diseases. Ze zijn daarnaast ook opgenomen in een aantal verpleegkundige vervolgopleidingen (IC-, HC-, MC- en Cardiac Care)

E

en in het onderwijs in de co-schappen. Tijdens een grote Infectiepreventiecampagne in het voorjaar van 2009 zijn de modules aangeboden aan alle medewerkers die contact hebben met patiënten of patiëntmateriaal. Nieuwe medewerkers krijgen de modules standaard aange-

Resultaten Vrijwel alle studenten geneeskunde volgden de e-learning modules. Van de medewerkers heeft ongeveer 35% de modules gevolgd. De kennis op het gebied van ziekenhuishygiëne is hierdoor zeker opgefrist. Herhaaldelijk uitgevoerde quickscans laten daarnaast zien dat ook het gedrag op de werkvloer langzaam maar zeker verbetert, zowel onder verpleegkundigen als onder artsen. In de quickscan van april 2010 scoren de verpleegkundigen


boden in hun inwerkperiode.

gemiddeld zelfs boven 90% correct, artsen zitten op een percentage van 75% correct.

163


Symposium Communicatieonderwijs E10.1 Open bijeenkomst van de NVMO Werkgroep communicatieonderwijs: nieuwe ontwikkelingen in het medisch onderwijs

Correspondentie-adres: E.M. van Weel-Baumgarten UMC St. Radboud Postbus 9101

NVMO Werkgroep Communicatie

6500 HB Nijmegen E-mail: [email protected]

Thema Er is steeds meer plaats voor onderwijs in communicatie en consultvoering en dit onderwijs ontwikkelt zich voortdurend verder. Dat betreft zowel de inhoud als de werkvormen en niet alleen de basiscurricula geneeskunde maar ook vervolgopleidingen en allerlei andere medische en paramedische opleidingen. Het is daarom moeilijk van alle ontwikkelingen op de hoogte te blijven. Doel Uitwisseling van nieuwe onderwijsontwikkelingen en ideeën, zowel rijp als groen. Doelgroep Iedereen met belangstelling voor communicatie en consultvoering in het medisch onderwijs. Opzet Korte presentaties gevolgd door discussie waarbij een actieve bijdrage wordt verwacht van de deelnemers. Het is de bedoeling dat belangstellenden zich tevoren voor dit symposium inschrijven. Bij de deelnemers wordt vervolgens schriftelijk geïnventariseerd welke nieuwe ontwikkelingen hebben plaatsgevonden in hun setting en of zij deze eventueel kort aan de hand van maximaal 3 PowerPoint dia’s zouden willen presenteren. De werkgroepleden voegen interessante nieuwe ontwikkelingen uit hun eigen faculteit hieraan toe. Door de werkgroepleden wordt uit alle ideeën een keuze gemaakt. De keuze Congresboek 2010 | NVMO

wordt zo gemaakt dat een grote variatie aan nieuw onderwijs de revue zal passeren tijdens het symposium. De geselecteerde ontwikkelingen zullen kort door de betreffende deelnemers die daarvan tevoren op de hoogte zijn gesteld, worden gepresenteerd en toegelicht. Na elke presentatie volgt een korte vragen- en discussieronde. Aantal presentaties maximaal 5. Aan het eind van de bijeenkomst is er minimaal 10 minuten over voor een algemene discussie. Maximum aantal deelnemers: 35 Trefwoord: communicatie, consultvoering

164



Rondetafelsessie Medezeggenschap in opleidingen E11.1 De ideale medezeggenschap. Realiteit of utopie?

Correspondentie-adres: L. Kollenstart BioMedisch Student Overleg

Kollenstart L, Scheurs J, Buijs J, Valburg M van,

Universiteitsweg 100

Ploeg K van der, Broek J, Agema M, Braem S, Uphoff

3584 CG Utrecht

N, Janssen E, Vlekke B


BioMedisch Student Overleg Thema Medezeggenschap is voor elke opleiding essentieel om de kwaliteit van het onderwijs en de opleiding te waarborgen. Het is dé manier om studenten en docenten inspraak te geven. De invulling van de medezeggenschap verschilt erg per opleiding, met voor elke structuur zijn eigen voor- en nadelen. Wat is nu eigenlijk de beste manier voor medezeggenschap? Is het mogelijk om bij verschillende opleidingen de best practices te kiezen en dit samen te voegen tot één model? En wie behoren hierbij betrokken te worden? Doel Aan de hand van een inventarisatie van medezeggenschapsmodellen wordt één ideaal model gemaakt. Dit model zal de aanleiding zijn voor een discussie over de voor- en nadelen van verschillende aspecten van medezeggenschap. Omdat de medezeggenschap op veel verschillende manieren in te vullen is, kunnen er veel

E

nieuwe inzichten verworven worden. Doelgroep Studenten, docenten, curriculumcoördinatoren, opleidingsdirecteuren en -coördinatoren en andere deelnemers die zich bezighouden met de organisatorische en

Opzet Het Biomedisch StudentenOverleg doet een inventarisatie van de verschillende vormen van medezeggenschap. Het ideaalmodel dat hieruit volgt zal ter discussie staan in de rondetafelsessie. Maximaal aantal deelnemers: 25


kwaliteitsaspecten van opleidingen.

Trefwoorden: medezeggenschap, onderwijskwaliteit Wijze van presentatie: rondetafelsessie

165

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 559 | Sessie E12 Rondetafelsessie

Wetenschappelijke vorming E12.1 Wetenschap in de kliniek II: best practices voor wetenschappelijke vorming in de coschappen?

De thematische discussie zal worden gericht op het optimaal leren van evidence-based medicine tijdens de coschappen: - wetenschappelijke benadering van diagnostiek, prog-

NVMO werkgroep Wetenschappelijke Vorming.

nose, behandeling en preventie; - de (kritische) manieren waarop de arts omgaat met we-

Thema De NVMO werkgroep Wetenschappelijke Vorming wil uitwisseling bevorderen van kennis en ervaring op het gebied van wetenschappelijke vorming in het medische

tenschappelijke informatie en het gebruiken van wetenschappelijke resultaten in de patiëntenzorg; - het vertalen van patiëntproblemen naar vragen die wetenschappelijk beantwoord kunnen worden;

opleidingscontinuüm. In 2010 met een symposium én

- de manier waarop de arts het belang van het gebruik

een rondetafelsessie rond wetenschappelijke vorming in

van nieuwe wetenschappelijke resultaten leert inzien

de kliniek. Kennismaken met, toepassen en toetsen van

en daar uitvoering aan geeft.

wetenschap in de kliniek zijn belangrijke onderdelen van de wetenschappelijke vorming van de arts. De bachelor

Opzet

geneeskunde wordt geschoold in theorie en methoden

Deze rondetafelsessie over best practices voor weten-

van wetenschappelijk onderzoek. In de masterfase

schappelijke vorming tijdens de coschappen behoort tot

wordt ongeveer twee jaar besteed aan coschappen en

de derde activiteit in een serie van drie die op dit NVMO

wordt zelfstandig onderzoek uitgevoerd tijdens een we-

congres 2010 worden georganiseerd rond het thema

tenschapsstage. De student maakt zo in de masterfase

‘Wetenschap in de kliniek’. De eerste activiteit, de work-

kennis met de wijze waarop wetenschappelijke vragen

shop ‘Critical Appraisal of a Topic’, is gericht op het

voortkomen uit patiëntproblemen en hoe onderzoeksre-

schrijven van een patiëntpresentatie, formulering van kli-

sultaten vertaald kunnen worden naar de patiëntenzorg.

nische vragen, systematisch zoeken van literatuur, deze

In de vervolgopleidingen zal de AIOS meer ervaring op-

kritisch te lezen, en een antwoord te vinden op de klini-

doen met wetenschap en medisch-wetenschappelijk

sche vragen. De workshop CAT wordt georganiseerd

onderzoek.

door Carin de Brouwer en Christel van Gool. De tweede activiteit is het symposium ‘Wetenschap in de kliniek I:

Thema’s voor de rondetafelsessie zijn:

ervaringen in de coschappen’. Doel hiervan is het inven-

- Kunnen we komen tot best practices voor weten-

tariseren van bestaande concepten en praktijken rond

schappelijke vorming van de coassistent en de toet-

wetenschappelijke vorming tijdens de coschappen.

sing daarvan? - Hoe wordt gewaarborgd dat best practices voor we-


166

Doelgroep

tenschappelijke vorming en de toetsing daarvan vol-

De rondetafelsessie is gericht op participatie van oplei-

doen aan de opleidingseisen van het Raamplan Arts-

ders, coassistenten, studenten geneeskunde, AIOS, cli-

opleiding 2009?

nici en biomedische wetenschappers, die betrokken zijn

- Op welke manier kunnen de betrokken opleiders en

bij wetenschap in de kliniek.

coassistenten optimaal wetenschappelijke vorming en de toetsing daarvan realiseren?

Trefwoorden: co-schappen, wetenschappelijke vorming, best practice

Doel


De werkgroep W.V. beoogt met deze rondetafelsessie te komen tot aanbevelingen voor best practices van we-


tenschappelijke vorming en de toetsing daarvan tijdens

A.F.P.M. de Goeij

de coschappen. Het streven is om op een interactieve

MUMC – FHML

manier duidelijk te krijgen hoe opleiders en studenten ef-

Postbus 616

ficiënt en effectief wetenschappelijke vorming van coas-

6200 MD Maastricht

sistenten kunnen bereiken, die voldoet aan het Raam-


plan 2009.

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | Abdijzaal | Sessie E13

Workshop Toepassing sociale media in onderwijs E13.1 The Use of Social Media Applications within Medical Education

Correspondentie-adres: Julie K Hewett International Association of Medical Science Educators

Hewett JK

626 Main St

International Association of Medical Science Educators

Barboursville, WV 25504 USA

(IAMSE)


Theme With over 450 million users worldwide, Facebook is being used as a communications tool within the medical school classroom but also throughout medical education. Other social media applications such as Twitter, LinkedIn and You Tube are also finding their way into the classroom. As with any new technology, questions arise as to the proper use of the application. Ethical issues have been raised regarding the faculty/student relationships online, especially when addressing the sharing of personal vs. private information. Institutions are struggling with the development of social media policies that can be followed. Students need to be provided with guidelines for acceptable use procedures that may impact their future success. Purpose of the workshop Participants should attend this session to gain a better understanding of how this application can be effectively used both in and outside of the classroom. Target group

E

General: teachers, students and policy makers Workshop design In our session, we will attempt to demonstrate the purpose of the application, and then specifically how it is being used by medical students, educators and health care profesapplications such as the development of personal profiles, review of security settings, and the use of Fan Pages or discussions groups. As medical students are actively using these platforms in their daily personal life, we will look at how educator’s can take advantage of the opportunity for increased communication. If WiFi/Internet access is available, participants are encouraged to bring their own laptops to explore the applications individually.


sionals. We will look at the various aspects of social medial

Maximaal aantal deelnemers: 30 Trefwoorden: sociale media, Facebook, Twitter, LinkedIn Wijze van presentatie: workshop

167


Workshop Communicatie-onderwijs E14.1 Emotioneel beladen onderwerpen respectvol, kort en adequaat te bespreken onder tijdsdruk

Activiteiten deelnemers

Wenisch A, Kreeke JJS van de

- Orienterend plenair rollenspel met acteur

VU medisch centrum

- Oefenen met acteur om onder hoge tijdsdruk emotio-

Uitleg theorie “tijdsbesparende gesprekstechnieken”. - Opdracht om je sterke en verbeterpunten te analyseren mbt het omgaan met tijdsdruk.

neel beladen onderwerpen van patienten bespreekKader

baar te maken en adequaat af te ronden.

Patiëntgerichte communicatie is een breed begrip waarvoor verschillende definities bestaan. In het algemeen

Doel workshop

staat hiervoor: het perspectief van de patiënt onderzoe-

- Inzicht krijgen in het openmaken/toedekken van emoti-

ken en bespreken, begrijpen van de psychosociale con-

oneel beladen onderwerpen in de consultvoering.

text van de patiënt, een respectvolle relatie kunnen onderhouden/begrip kunnen tonen en het stimuleren van

Doelgroep

autonomie (shared decision making). Uit onderzoek blijkt

Docenten (communicatie)onderwijs.

dat patiënten verschillen in de mate waarin zij behoefte hebben aan bovenstaande aspecten. Zo blijken bijvoor-


beeld patiënten die ouder zijn, een lage opleiding hebben, angstig zijn of een slechte prognose hebben, min-

Trefwoorden: communicatie, gevorderde gesprekstech-

der patiëntgecentreerde communicatie te wensen. Het

niek, tijdsdruk

begrip ‘patiëntgerichtheid’ is hierdoor de afgelopen jaren


aan het verschuiven van bovenstaande omschrijving naar het respecteren van de behoeften en waarden van


de patiënt. In het communicatieonderwijs aan het VU

A. Wenisch

medisch centrum wordt dit vertaald naar: flexibel kunnen

VU medisch centrum

omgaan met patiënten, afgestemd op de behoeften van


de patiënt. Bovendien worden ook de wensen en moge-

1081 BT Amsterdam

lijkheden van de arts (in opleiding) zelf serieus genomen:


steeds moet immers afgestemd worden wat mogelijk/ haalbaar en wenselijk is. Voor het omgaan met emoties is een nieuwe les ontwikkeld: niet alleen leren studenten hoe zij kunnen ingaan op emoties maar ook hoe zij deze juist kunnen laten afnemen. Tijdsdruk wordt daarbij als invalshoek genomen, zodat studenten gedwongen zijn de emoties ‘toe te dekken’in plaats van ‘open te legCongresboek 2010 | NVMO

gen’. De masterfase aan het VUmc bestaat grotendeels uit stages in de kliniek. Net als artsen ondervinden studenten de tijdsdruk in ziekenhuizen. Deze vorm van onderwijs wordt mede daardoor door de studenten als nuttig en bruikbaar gezien. Inhoud workshop In de workshop zal geoefend worden met elementen uit bovenstaande les. Deze technieken zijn onder andere: ‘positief heretiketeren’, ‘hier en nu’-gesprekstechniek en ‘versterkend werken’.

168

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 403 | Sessie E15 Workshop

Opleider-assessment E15.1 Assessment voor opleiders; een kijkje achter de spiegel

Opzet workshop De workshop bestaat uit drie onderdelen: * allereerst vindt een presentatie plaats over het

Baane JA, Fabriek M, Heineman MJ, Verbeek A

assessment: aanleiding, werkwijze en uitkomsten;

AMC

* daarna discussiëren verschillende subgroepen over

Thema

1. is een assessment een goed instrument bij de

enkele vragen, bijvoorbeeld: Een assessment voor opleiders maakt deel uit van het professionaliseringsprogramma Teach the Teacher in de

professionalisering van opleiders? 2. wordt de meerwaarde herkend van een combinatie

OOR AMC. Het is speciaal voor het AMC ontwikkeld in

van objectivering en coaching, assessment en

samenwerking met adviesbureau AVOP. 7 Opleiders na-

ontwikkeling (zoals bij het opleiden van aios)?

men deel aan een pilotstudie tijdens de ontwikkelfase, 22 opleiders ondergingen de definitieve versie van het assessment. Wij presenteren de aanleiding, werkwijze en onze eerste bevindingen. De groep opleiders toont on-

3. welke consequenties kan de uitkomst hebben voor de professionalisering van opleiders? 4. wat betekenen de uitkomsten voor het opleiden van aios?

derscheidende kwaliteiten en velen kunnen zich met recht

* plenaire afsluiting: conclusies over implementatie en

leermodel noemen. Opleiders blijken iets minder goed in

betekenis voor het opleiden en de professionalisering

‘het ontwikkelen van mensen (aios)’. Bekwaamheden die

van opleiders.

aandacht verdienen zijn: sensitiviteit, coachen, mensgericht leidinggeven en beïnvloeden.Het merendeel van de


deelnemers heeft het assessment als professioneel en leerzaam ervaren. De opleider kan niet alleen inzicht ver-

Trefwoorden: opleider-assessment, vervolgopleiding

groten en zich bewuster worden van ontwikkelpunten,


maar krijgt in het assessment feedback en kan experimenteren met nieuw gedrag. Het assessment is daarmee


niet uitsluitend een objectiverend instrument, maar ook

Drs. J.A.Baane

een ontwikkel- of coachingsinstrument.

AMC/UvA 1100 DS Amsterdam

In deze workshop maken deelnemers kennis met de pro-


E

TtT Postbus 23213 Doel fessionele ontwikkeling en inzet van een assessment voor opleiders van specialisten in opleiding. Daarnaast vormen deelnemers zich een mening over de inzet van een dergelijk instrument bij de professionalisering van opleiders, bij SetQ (individuele feedback van AIOS aan individuele leden van de opleidingsgroep). Deelnemers formuleren gezamenlijk een antwoord op de vraag wat de betekenis van de uitkomst is voor de rol die opleiders vervullen en voor AIOS die in een moderne opleiding op grote schaal gebruikmaken van voorbeelden en rolmodellen. Doelgroep Opleiders, leden van opleidingsgroepen, AIOS en andere


voorbeeld naast andere evaluatieve instrumenten als

betrokkenen.

169

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 404 | Sessie E16 Workshop

Coaching AIOS E16.1 Individuele Klinische coaching voor AIOS

Resultaat U werkt concreet aan vormgeving van coaching in uw eigen organisatie en verlaat de workshop met een per-

Buis C, Eckenhausen M

soonlijk stappenplan om dit te verwezenlijken. U doet

Foreest Medical School Alkmaar

kennis op over verschillende vormen van coaching: met dit inzicht kunt u weloverwogen keuzes maken.

Achtergrond Persoonlijke coaching bij meer complexe persoonlijke

Doelgroep

thema’s van arts-assistenten in opleiding tot specialist

Opleiders, onderwijskundigen, psychologen, coaches,

(aios) hoeven geen primaire competentie van een oplei-

P&O-medewerkers

dend medisch specialist te zijn. Het ontwikkelen van de competenties samenwerken, professioneel gedrag en

Maximaal aantal deelnemers ; 20

communicatie (Canmeds) van de aios vraagt van de opleiders gerichte concrete feedback, tijd en expertise in

Tip

het doorvragen. Ook vraagt de toename van burn-out

De workshop sluit goed aan op de pre conference work-

onder aios en uitval tijdens de opleiding om doordachte,

shop “Introductie op de werkplek: van levensbelang”. De

professionele interventies. In het Medisch Centrum Alk-

combinatie van beide workshops biedt inzicht in een to-

maar (MCA) is hiervoor individuele klinische coaching

taalpakket voor het verwelkomen en behouden van a(n)

voor aios in het leven geroepen. Deze vorm van werk-

ios.

plekcoaching voor de aios kan uitkomst bieden. Onder begeleiding van een coach werkt de aios aan actuele

Trefwoorden: coaching aios

thema’s zodat in de opleidingsjaren (en daarna) blijvend


kan worden geprofiteerd van deze investering. Onze visie is dat coaching bijdraagt aan het leren in en van het


werk. Bij Kindergeneeskunde MCA is het vanaf medio

C.A.M. Buis

2009 een standaardonderdeel:iedere a(n)ios krijgt (in-


dien hij/zij een vraag heeft) werkplekcoaching naar be-


hoefte en op maat. Deze workshop is de praktische

Wilhelminalaan 12

uitkomst van onze bevindingen met introductie a(n)ios in

1815 JD Alkmaar

de afgelopen jaren in het MCA. Eerder gaven we een


korte presentatie hierover op AMEE 2009 (Patil Award 2009) en verschenen publicaties in Medisch Contact en Opleiding & Ontwikkeling (vakblad onderwijskunde/ HRD/HRM)


Inhoud workshop Coachen op de werkplek houdt in dat het (begin)thema waarmee de a(n)ios zich aanmeldt betrekking heeft op de werksituatie. In de coaching wordt gewerkt aan heldere doelen en resultaten. Er worden afspraken gemaakt over de wederzijde inspanningen tijdens het coachproces en het resultaat wordt geëvalueerd. Tijdens de workshop gaan we in op het opzetten van persoonlijke coaching binnen uw eigen ziekenhuis. De do’s en don’ts, welke spelers zijn nodig, het kostenplaatje en diverse ethische dilemma’s passeren in dit proces de revue. Hierbij worden cruciale keuzes die het succes van de

170

coach maken en breken belicht.

Vrijdag 12 november, tussen 13.15-14.30 uur | van Speykzaal | Sessie E17 Workshop

Fringe E17.1 Tai Chi

evenwichtgevoel blijven trainen en ermee mediteren. Het correct beoefenen van Tai Chi kan naar verluidt ook lei-

Wat is Tai Chi? (bron: wikipedia) Tai Chi is een bewe-

den tot het verdwijnen van ouderdomskwaaltjes, rug- en

gingsactiviteit die van oorsprong gevechtshandelingen

nekklachten en hoofdpijn.

betrof, gebaseerd op de oosterse leer van yin en yang, van drukpunten en meridianen.

De workshop zal worden geleid door ervaren Tai Chi docenten.

Er bestaan binnen het Tai Chi verschillende groepen, stijlen genaamd, waarbij de yang-stijl voornamelijk lang-

Benodigdheden: (zo mogelijk) dikke sokken

zaam wordt uitgevoerd en de chen-stijl ook explosieve momenten in zich heeft. Deze stijlen zijn vaak weer on-

Maximum aantal deelnemers: ca. 40

derverdeeld in diverse substijlen van leraren die er hun eigen kennis, vaardigheid en ervaring aan hebben toegevoegd. De bewegingen worden in een vaste volgorde uitgevoerd. De Tai Chi beoefenaren spreken van ‘De Vorm’. Elke stijl kent zijn eigen vormen, die van leraar op leerling worden overgedragen. De langzame bewegingen, die vanuit de buik en vooral zeer ontspannen uitgevoerd worden, zijn kenmerkend voor Tai Chi. De meest prominente doelstellingen van Tai Chi zijn tegenwoordig: gezondheid, ontspanning en balans. Deze doelstellingen worden bereikt door een bepaalde vorm van inwendige energie, de ‘Chi’, goed te laten stromen. Die Chi stroomt in de meridianen van de aarde naar de hemel en omgekeerd door en langs het lichaam. In de verschillende vormen leert men de stroming van Chi te

E

beheersen. Er zijn enkele verdiepingsniveaus, waarbij de doelstellingen van de beoefenaar mee veranderen. De student begint met het leren beheersen van de nodige basis (correcte lichaamshouding, correct plaatsen van de voeten en het openen van de liezen) en het uitvoeren van de Tai Daarna ligt het accent meer op de innerlijke beleving van de bewegingen, met aandacht voor de Chi-stroming in de meridianen. Uiteindelijk resulteert dit in ‘innerlijke kracht’, die wordt gekenmerkt door het vermogen mee te gaan in elke beweging van een tegenstander zonder dat je zelf je balans verliest. Zo ver hoeven beoefenaren niet te gaan. Al in het begin levert Tai Chi de beoefenaren een beter even-


Chi bewegingen zonder het gebruik van spierkracht.

wichtsgevoel op. Na enig trainen leert men ook het gevoel van stromende Chi herkennen. Zowel jonge als oude mensen kunnen deze bewegingskunst beoefenen. Men kan er lenig mee blijven, tot op hoge leeftijd het

171

Overzicht presentaties Plenaire lezingen M. Papadakis, Trends in the assessment of professionalism

16

B. Crul, Transparantie in de zorg

17

A. Hamarati, Why integrative medicine is essential for medical education

17

J.M. Buiting, De professional van de toekomst

18

Blok A A1

Klinisch redeneren / Wetenschappelijke papers en promovendilezing

A1.1

Onderwijsbehoeften van beginnende co-assistenten op gebied van klinisch redeneren

20

A1.2

Samenwerken in groepen: het effect van werkvorm en groepsgrootte op studentenoordeel

21

en toetsresultaten A1.3

Gebruik van authentieke taken voor het leren oplossen van klinische problemen

A2

Arbeidssatisfactie van artsen / Wetenschappelijke papers en promovendilezing

A2.1

Ontwikkeling van de arbeidssatisfactie van artsen gedurende hun loopbaan: een cohortstudie

23

A2.2

De jonge dierenarts en zijn motivatie: een arbeidspsychologisch model dat verklaart en voorspelt

24

A2.3

Individuele verschillen in leergedrag tijdens coassistentschappen

25

A3

VU Compas Masterfase / Symposium

A3.1

Masterjaar 1: van theoretisch leren naar praktijkleren VUmc compas in uitvoering;

26

A3.2

Het eerste masterjaar geneeskunde in een perifeer Opleidingsziekenhuis

27

A3.3

Masterjaar 1: Begeleiden en toetsen van professioneel gedrag

28

A4

Feedback AOIS / Papers

A4.1

De effecten van feedback en zelfevaluatie op het opleiden van arts assistenten in

22

29

de perceptie van anesthesiologen A4.2

Een additionele schakel; De toegevoegde waarde van een coach bij het helder

30

krijgen van de daadwerkelijke leerbehoefte van de aios A4.3

Hoe geven arts-assistenten feedback: een perceptie onderzoek

31

A4.4

De achtste CanMEDS-rol, ‘the person’ of ‘reflector’: een beschrijving van het verdwijnen

32

en weer verschijnen van deze rol A5

Curriculumontwikkeling / Posters

A5.1

Hoe geeft de Physician Assistant (PA) opleiding in Rotterdam vorm aan onderwijs in kwaliteitszorg?

33

A5.2

Een visie op onderwijsontwikkeling binnen de huisartsopleidingen: wat zijn noodzakelijke

34

communicatieve competenties voor de huisarts van de toekomst? Congresboek 2010 | NVMO

172

A5.3

Geneesmiddelen in de preklinische artsopleiding: Meer of minder?

A6

Curriculumontwikkeling / Posters

A6.1

Jenaplan aan de Oude Rijn: studenten uit verschillende studiejaren verzorgen

35 36

elkaars PLUSprogramma A6.2

Uitstelgedrag Bachelor Geneeskundestudenten; vrouwen en achtplus-studenten vertonen

37

bewust studievertragend gedrag A6.3

Engelstaligheid in medisch onderwijs

38

A6.4

Het benutten van talent: wat definieert de succesvolle student?

39

A7

Kwaliteitszorg curriculum / Posters

A7.1

Meten is weten, maar wat doen we er dan mee?

40

A7.2

Aanscherping van het kwaliteitssysteem simultaan aan de invoering van een nieuw curriculum

41

A7.3

Is het huidige keuze-onderwijs tijdens de bachelorfase voor geneeskundestudenten

42

wel doeltreffend?

A7.4

Computer supported collaborative learning met beeldmateriaal: een voorbeeld in practica

43

microscopie A8

Medische vervolgopleidingen / Papers

A8.1

Een onderbroken continuüm; onderzoek naar het effect van transities doorgelicht

44

A8.2

Hoe goed voelen jonge klaren zich voorbereid op hun zelfstandige beroepsuitoefening?

45

A8.3

Bezinning op competenties van gynaecologen met behulp van de werkvloer en de klant

46

A8.4

Kwaliteitszorg van specialistenopleidingen uit balans?

47

A9

Co-schappen, bijbaan, financiële status

A9.1

De financiele status van coassistenten en de mogelijke invloed hiervan op de geneeskunde-opleiding

A10

Fringe / Workshop

A10.1 Mindfullness A11

53

Toetsing, 2e taal en cultuur / Rondetafelsessie

A15.1 Toetsing in een 2e taal en een andere cultuur A16

52

Beoordelen portfolio’s / Workshop

A14.1 Beoordelen van portfolio’s A15

51

Professionalism / Workshop

A13.1 Trends in the assessment of professionalism A14

50

Fysische diagnostiek / Rondetafelsessie

A12.1 Onderwijs in de fysische diagnostiek, rituele handeling of Evidence Based Medicine? A13

49

Locaal opleidingsplan / Workshop

A11.1 Lokaal opleidingsplan: hoe maak ik dat? A12

48

54

CAT, trainingsplan / Workshop

A16.1 Critical Appraisal of a Topic; opmaat voor een trainingsplan op maat

55

Blok B B1

Reflecteren / Wetenschappelijke papers en promovendilezing

B1.1

Ontwikkeling en validering van een beoordelingsinstrument voor het faciliteren van reflectief

56

B1.2

Helpt groepsintervisie klinische docenten met reflecteren op studentenfeedback?

57

B1.3

Effectieve docentprofessionalisering: wat kan onderzoek ons leren?

58

B2

Patiëntveiligheid / Papers

B2.1

Kunnen bachelorstudenten geneeskunde op een eenvoudige manier gesensibiliseerd worden

59

voor patiëntveiligheid? B2.2

Het gebruik van vignetten om patiëntveiligheidsattittudes te meten.

60

B3

Visitatie nieuwe stijl / Symposium

B3.1

Visiteren en implementeren gaan hand in hand

B4

Feedback / Papers

B4.1

Het gebruik van feedback in het persoonlijk actie plan van huisartsopleiders

62

B4.2

Systematic Evaluation of Teaching Qualities (SETQ) – de onderliggende vragenlijsten van het

63

61

systeem tonen goede psychometrische kwaliteiten voor het evalueren van stafleden Gynaecologie


leren in kleine groepen

en Obstetrie B4.3

EFFECT* in de praktijk: AIOS geven hun supervisoren feedback

64

B4.4

Scan medische vervolgopleidingen

65

173


Blok B | vervolg B5

Co-assistentschappen; feedback / Posters

B5.1

Het dashboard van het digitaal competentiegericht portfolio; de AIOS en de opleider aan

66

de stuurknuppel B5.2

Wat heb je zojuist geleerd? Een onderzoek naar de leerpunten die studenten zelf rapporteren

67

na een module over het brengen van slecht nieuws B5.3

Feedback vragen: veilig? Een onderzoek naar het feedbackklimaat in de coschappen

68

B5.4

Interactief multimediapakket: meerwaarde voor het aanleren van consultatievaardigheden?

69

B6

E-learning / Posters

B6.1

De introductie van blended learning voor collegedocenten

B6.2

Webcast , een vorm van e-learning voor huisartsen om discussie punten in de zorg te behandelen

71

B6.3

Online nascholing door het Nederlands Huisartsen Genootschap. Welke opvattingen

72

70

hebben huisartsen over e-learning programma’s en de digitale leeromgeving? B6.4

Fast Track Training met simulatie en e-learning: de oplossing voor arbeidsmarktproblematiek

73

bij anesthesie medewerkers B7

E-learning / Posters

B7.1

Join Club Confabula! Pleidooi voor multidisciplinaire weblogs

74

B7.2

Computerondersteund Onderwijs - gericht versus facultatief.

75

B7.3

Proces- en productevaluatie bij het gebruik van wiki’s voor groepswerken

76

B7.4

Einthoven Science Project: een competitief wetenschappelijk element in de geneeskunde

77

bachelor fase in het Leids Universitair Medisch Centrum B8

Intervisie specialistenopleiding / Workshop

B8.1

Onderwerp: ‘persoon en beroep’. ‘Begeleide intervisie’ als onderwijsvorm binnen de

78

specialistenopleiding: een pilot bij de ‘opleiding obstetrie & gynaecologie’ in Nijmegen B9

Studentprofessionalisering / Rondetafelsessie

B9 .1 De student als docent: professionalisering van twee kanten bekeken B10

B10.1 Mindfullness B11

79

Fringe / Workshop 80

Integratie van verschillende onderwijs onderdelen / Rondetafelsessie

B11.1 Integratie van onderwijs in gesprek-, lichamelijk onderzoeken reflectievaardigheden in

81

een medisch curriculum B12

Digitaal portfolio co-assistenten / Rondetafelsessie

B12.1 Digitaal competentiegericht portfolio voor co-assistenten B13

B13.1 Telefoon op tafel: consultvoering met een professionele tolk B14 Congresboek 2010 | NVMO

174

83

Multidisciplinair overleg intensive care; video-training / Workshop

B14.1 Video observaties in de opleiding tot intensivist B15

82

Consultvoering via tolkentelefoon / Workshop

84

Onderwijstraining / Workshop

B15.1 Leuker Lesgeven

85

Blok C C1

Professionele ontwikkeling / Wetenschappelijke papers en promovendilezing

C1.1

De invloed van sociale vergelijking op het inschatten van eigen kunnen door co-assistenten

86

C1.2

Percepties van continue professionele ontwikkeling door jongere en oudere verpleegkundigen:

87

een focusgroeponderzoek C1.3

Wired for Learning: hoe computers in het medisch onderwijs interactie bij leren in kleine groepen

88

kan ondersteunen C2

Simulatiepatienten / Workshop

C2.1

Variëren met werkvormen bij inzet van simulatiepatiënten.

C3

Vervolgopleiding / Symposium

C3.1

Didactische scholing van opleiders en opleidingsgroep: een achilleshiel voor het implementeren

89 90

van de modernisering!? C4

Wetenschappelijke vorming / Papers

C4.1

De Modified Fresno: validering van een evaluatie-instrument om effecten van onderwijs

91

in evidence-based practice te meten bij studenten in gezondheidszorg disciplines binnen het hbo C4.2

Wetenschappelijke stage: leerdoelen worden behaald

92

C4.3

Evaluatie van een gestructureerd stappenplan voor het vinden van ‘best evidence’ bij een

93

klinische vraag C4.4

Zichtbaar maken van de verwevenheid onderwijs en onderzoek in het curriculum van

94

wetenschappelijke vorming van de opleiding Geneeskunde C5

Kwalitatief onderzoek / Workshop

C5.1

016 Analyse van kwalitatieve data

C6

Selectie en studiesucces / Papers

C6.1

Selectie en studiesucces: ervaringen in de Master Arts-Klinisch Onderzoeker

96

C6.2

Evaluatie toelatingsvoorwaarden Master Physician Assistant

97

C6.3

Individuele gesprekken over studieplanning en verwachtingen bevorderen volgens docenten

98

95

motivatie en betrokkenheid van geneeskundestudenten C6.4

Gesprekken met patiënten over en rondom het levenseinde

C7

Vervolgopleiding / Workshop

C7.1

Het competentiedomein ORGANISEREN in de vervolgopleiding

C8

ICF (International Classification on Function, Disability and Health) model / Workshop

C8.1

Implementatie van het International Classification on Function, Disability and Health

C9

Communicatie / Workshop

C9.1

Motivational interviewing als instrument bij gedragsverandering

C10

Professioneel gedrag / Rondetafelsessie

99 100 101

model in het medisch onderwijs.

C11

C11.1 Digitale toetsing in het medisch onderwijs C12

104

Promotie / Rondetafelsessie

C12.1 SOS promotie: eerste hulp bij het doorlopen van een promotietraject C13

103

Digitale toetsing / Rondetafelsessie

105

Evaluatie medische professionals / Workshop

C13.1 ‘Bevordering van levenslang leren en ontwikkelen door individuele ‘Appraisal and Assessment’

106

van medische professionals’ C14

Fringe / Workshop

C14.1 Kaartspel: kleur bekennen


C10.1 Professioneel Gedrag in Cyberspace

102

107

175


Blok D D1 D1.1

Docenten en leeromgevingen / Wetenschappelijke papers en promovendilezing Het meten van opvattingen over onderwijs, bij docenten in de bacheloropleiding

108

Geneeskunde in een studentgecentreerd curriculum D1.2

Ontwerpen voor Leren. Een studie naar leeromgevingen in het hoger (beroeps)onderwijs vanuit

109

een ontwerpperspectief D2

Studievoortgang en open-boek toetsen / Wetenschappelijke papers en promovendilezing

D2.1

Effect van dreiging van negatief Bindend Studieadvies en verplichte begeleiding op

110

studievoortgang van geneeskunde studenten D2.2

De impact van kleinschalig onderwijs op het propedeuserendement geneeskunde

111

D2.3

Open-boek toetsen: kwaliteit, leergedrag, toetstijd en prestaties

112

D3

Iudicium Abeundi / Symposium

D3.1

Iudicium Abeundi (IA)

D4

Toetsen / Papers

D4.1

Inzet van een digitale ingangstoets ter stimulering van voorbereiding voor Neurologie

113 114

vaardigheidsonderwijs D4.2

De betrouwbaarheid van toetsen met gecombineerde stellingvragen

D4.3

De voortgangstoets als meetinstrument voor kennisontwikkeling van het basisvak farmacologie

116

D4.4

Beoordeling van de relevantie van vragen uit de Voortgangstoets

117

D5

Studentgecentreerd onderwijs / Papers

D5.1

Emotionele ervaringen tijdens een eerstejaars verpleegstage

118

D5.2

Waardenweb.nl - een innovatief onderwijsinstrument voor artsen (in opleiding)

119

D5.3

Factoren van invloed op het leren in werkcolleges in het preklinische onderwijs

120

D5.4

Zelfstandige training in consultvoering: studenten leren van elkaar en van de simulatiepatiënt

121

D6

Beroepsrollen van de arts / Papers

D6.1

Behoefte aan onderwijs in management bij Nederlandse arts-assistenten in het nieuwe,

115

122

competentiegerichte curriculum D6.2

De evaluatie van de eigen managementvaardigheden door Nederlandse arts-assistenten

D6.3

Beroepsrollen, het Raamplan 2009 en de Leidse Bachelor.

D7

Medische consultvoering / Workshop

D7.1

Is deze coassistent bekwaam om zelfstandig een consult te voeren? Longitudinaal

123

in het gereviseerde competentiegerichte curriculum 124 125

trainings- en beoordelingsprogramma consultvoering UMCG D8

Consensusprocedure; beroepsrollen / Workshop

D8.1

Bij welke taak kan ik welke competentie observeren? Kennismaking met een

126

consensusprocedure om CanMEDS competenties te koppelen aan taken van medisch specialisten Congresboek 2010 | NVMO

D9

Curriculum en voorbereiding vervolgopleiding / Papers

D9.1

Waarmee denken studenten in opleiding tot medisch specialist te komen en wat vinden

D9.2

De disbalans op de vervolgopleidingenmarkt: studenten en hun

128

opleidingsvoorkeuren tegenover het werkelijke aantal beschikbare opleidingplekken D9.3

Het Ideale Curriculum; De beste stuurlui staan aan wal

129

D9.4

Studenten en hun interesses door de jaren heen: wat vindt een geneeskunde student

130

belangrijk aan zijn toekomstig vakgebied? D10

Interne audit vervolgopleiding / Rondetafelsessie

D10.1 Interne Audit bij de Medisch Specialistische Vervolgopleidingen D11

131

Docentprofessionalisering / Rondetafelsessie

D11.1 Formatieve en summatieve beoordeling van docenten: wat vinden ze er zelf van?

176

127

opleiders belangrijk?

132

D12

Wetenschappelijke vorming / Symposium

D12.1 Wetenschap in de kliniek I: ervaringen in de coschappen D13

Mind-body, medicine, professionalism / Workshop

D13.1 Mind-body medicine skills to foster professionalism in medical students and faculty D14

133 134

Onderwijsschema’s / Workshop

D14.1 Het maken van schema’s voor het onderwijs: hands on ervaring met twee

135

schematiseertechnieken D15

Workshop

D15.1 Wat, hoe en waarom? Een praktische introductie in de kwalitatieve data-analyse D16

D16.1 Implementatie van een verbeterde feedbacksystematiek voor de klinische fase D17

136

Feedback in de klinische fase / Workshop 137

Workshop Fringe

D17.1 Tai Chi

138

Sessie E E1

Curriculum-ontwikkeling, feedback, simulatiepatienten / Wetenschappelijke papers en promovendilezing

E1.1

056 Analyse prestatieniveau van Bachelorstudenten op het gebied van evidence-based practice

140

(EBP) bij drie paramedisch opleidingen E1.2

Gepercipieerde leerzaamheid van feedback in de klinische setting: de ontwikkeling en validering

141

van een vragenlijst E1.3

Innovative use of simulated patients for educational purposes

E2

Toetsing, competenties / Wetenschappelijke papers

E2.1

Een tussentoets gedurende het kernblok Algemene Pathofysiologie leidt tot een hoger

142 143

bloktoetsresultaat: een prospectief gerandomiseerde studie E2.2

Transfer van opleiding naar praktijk: het competentieprofiel van de pasafgestudeerde dierenarts

144

E2.3

De Voortgangstoets Radiologie (VGTR), een betrouwbare en constructvalide kennistoets?

145

E3

Serious gaming / Symposium NVMO werkgroep Simulatie en Skills

E4

Co-schappen, toetsing / Papers

E4.1

Co-assistenten VUmc zijn in staat succesvol een farmacotherapeutisch consult uit te voeren

146 147

bij poliklinische patiënten E4.2

De coschappen: welk doel dienen zij?

148

E4.3

Het inrichten van een stage (co-schap) huisartsgeneeskunde, psychiatrie en neurologie:

149

wat vinden de studenten ervan? E4.4

Ontwikkeling en validering van richtlijnen voor het ontwerpen van toetsprogramma’:

150

een aangepaste Delphi-procedure E5

Huisartsenopleiding / Papers

E5.1

De ‘patient mix’ van aios gedurende de opleiding tot huisarts

151

E5.2

Prestatie-indictoren voor de huisartsopleiding

152

E5.3

Waargenomen genetische onderwijsbehoeften en de rol van genetica in de eerstelijns zorg:

153


E3.1

een focusgroep studie met meerdere perspectieven E5.4

Selectie voor de huisartsopleiding in Nederland

154

177


Blok E | vervolg E6

Communicatievaardigheden / Papers

E6.1

Peer-assessment in de beoordeling van gespreksvaardigheden van 2e jaars geneeskunde

155

studenten. Nuttig of nodeloos? E6.2

Ontwikkeling van een Tutorprofiel voor de tutor Professioneel gedrag bij de

156

Faculteit Diergeneeskunde E6.3

Kunnen stafleden de communicatieve competentie van aios beoordelen?

157

E6.4

Werken aan taal: broodnodig en liever digitaal!

158

E7

Docentprofessionalisering / Rondetafelsessie

E7.1

Begeleidings- en opleidingsvaardigheden voor de klinische fase:

159

‘’t Beste van 2 Werelden’ E8

Etnische toetsing onderzoek / Workshop

E8.1

Ethische toetsing van onderwijs onderzoek.

E9

Curriculumvernieuwing / Papers

E9.1

Hands-on onderwijs - de ontwikkeling en evaluatie van een nieuwe landelijke

160 161

cursus klinisch onderzoek en klinisch redeneren bewegingsapparaat voor AIOS E9.2

Curriculumvernieuwing in de praktijk: een werk van lange adem

162

E9.3

Aandacht voor infectiepreventie: e-learning modules voor studenten en medewerkers

163

E10

Communicatieonderwijs / Symposium

E10.1 Open bijeenkomst van de NVMO Werkgroep communicatieonderwijs:

164

nieuwe ontwikkelingen in het medisch onderwijs E11

Medezeggenschap in opleidingen / Rondetafelsessie

E11.1 De ideale medezeggenschap. Realiteit of utopie? E12

Wetenschappelijke vorming / Rondetafelsessie

E12.1 Wetenschap in de kliniek II: best practices voor wetenschappelijke vorming in de coschappen? E13

170

Fringe / Workshop

E17.1 Tai Chi


178

169

Coaching AIOS / Workshop

E16.1 Individuele klinische coaching voor aios E17

168

Opleider-assessment / Workshop

E15.1 Assessment voor opleiders; een kijkje achter de spiegel E16

167

Communicatie-onderwijs / Workshop

E14.1 Emotioneel beladen onderwerpen respectvol, kort en adequaat te bespreken onder tijdsdruk E15

166

Toepassing social media in onderwijs / Workshop

E13.1 The Use of Social Media Applications within Medical Education E14

165

170

Overzicht auteurs Naam

Sessie

Bladzijde

Agema M.

E11.1

165

Agsteribbe J

Pre conference,

14

Ainsworth LR

A7.1

40

Akkeren EA van

A6.2

37

Anema F

A5.3

35

Aper GI

B5.4; D5.4

69; 121

Arah OA

B4.2

63

Arnold AER

A1.1

20

Baane JA

Pre conference; E15.1

13; 169

Bakker HB

A8.2; D8.1

45; 126

Ballieux M

B6.2; B6.3

71; 72

Beaufort AJ de

B4.4; C10.1; D6.3

65; 103; 124

Beek FJA

E2.3

145

Beekman-Evers M

D16.1

137

Bekker ME

B14.1

84

Bergs W van den

A8.2

45

Bergsma S

B5.1; B12.1

66; 82

Berkel H van

Pre conference, D1.1

11; 108

Berkenbosch L

D6.1; D6.2

122; 123

Beukelen P van

A2.2; A6.4; A7.2; B1.2; D5.3; E2.2; E6.2

24; 39; 41; 57;120; 144; 156

Bleijendaal REF

B6.1

70

Blieck L

E9.2

162

Boer I de

A9.1

48

Boer WH

D4.2

115

Boerboom TBB

B1.2

57

Bok GJ

E2.2

144

Bokken L

Promovendi E1.3

142

Bolhuis SM

B4.3; D5.1

64; 118

Bolk JH

D6.3

124

Bonke B

B5.2; D3.1

67; 113

Boomars K

A15.1

53

Borel Rinkes IHM

B5.1

66

Borleffs JCC

A2.1

23

Bos N

A15.1

53

Bottema BJAM

B8.1; E5.4

78; 154

Bouwens Oostvogel AGM

B15.1

85

Bouwma CI

E1.1

140

Braak E ter

A14.1

52

Braat DDM

B8.1

78

Braem S

E11.1

165

Braspenning JCC

E5.2

152

Bresser PJC

D2.1

110

Brink GTJW van den

C6.2

97

Broek J

E11.1

165

Broek PJ van den

D14.1; E9.3

135; 163

A

B


Bombeke KB

179

Overzicht auteurs

Brouns JWM

D6.1; D6.2

122; 123

Brouwer CPM de

A16.1; C4.3

54; 93

Brouwer T

D3.1

113

Bruggeman EM

B8.1

78

Bruurs M

C6.2

97

Buijs J

E11.1

165

Buis CAM

A4.2; C14.1; E16.1

30; 107; 170

Buiten MS

A7.3; D9.3

42

Buiting JM

Plenaire lezing

18

Busari JO

D6.1; D6.2

122; 123

Bustraan J

E7.1

157

Cate ThJ ten

C1.2; D4.2; E1.2; E2.3; E8.1

87; 115; 141; 145; 160

Cellissen E

A5.1

33

Cessie S le

B7.4

74

Cleutjens J

A7.4

43

Cohen-Schotanus J

Pre conference, A2.1; B1.1; C1.1;

11; 23; 56; 86;

C

C6.3; D2.2; D2.3; D7.1

98; 111; 112; 125

Cornel MC

D3.1; E5.3

113, 153

Corporaal LJ

E9.1

161

Croiset G

A3.1; D1.1

26; 108

Croix A de la

B5.2; D15.1

67; 135

Crul B

Plenaire lezing

17

Daal XJ

A6.1

36

Daelmans HEM

A3.1

26

Dahmen R

E9.1

161

Dalen J van

Pre conference

11

Dankbaar MEW

E6.4

158

Deketelaere A

A14.1; E4.3; E9.2

52; 149; 162

Dekker FW

A6.3; C4.4; D4.4

38; 94; 117

Dekker H

A6.2; A14.1; B1.1

37; 52; 56

Dekker MJ

D7.1

125

Delden JJM van

E8.1

160

Delwig H

B14.1

84

Demerouti E

A2.2

24

Derese A

B5.4, B7.3; D5.4

69; 76; 121

Derksen E

D5.1

118

Deves MEW

C9.1

102

Dijkstra J

E4.4

150

Dinant GJ

E5.3

153

Doets M

D4.1

117

Dolmans DHJM

B1.2

57

Donders ATM

E2.1

143

Dormans JHHG

E5.2

153

Dorr J

A8.4

47

Drexhage V

C13.1

106

Driessen E

Pre conference, A14.1

13; 52

Druine N

E4.3; E9.2

149; 162

Dubois EA

D4.3

116

D


180

E Eckenhausen MAW

A3.3; A4.2; E16.1

28; 30; 170

Ehrlich ND

C6.4

99

Eikelboom JI

E8.1

160

Elgersma AF

C6.3

98

Elswijk L van

B6.1

70

Erich MH

C6.3; D2.2

72; 111

Es JM van

B4.1

62

Essers GTJM

A5.2

34

Fabriek M

E6.1; E15.1

155; 169

Flap E

E1.1

140

Fleur F

D9.4

130

Fluit CRMG

B4.3

64

Fokkema J

A8.4

47

Geelkerken RH

B5.1; B12.1

66; 82

Gerhardus MJT

C6.2

97

Gobée P

Pre conference,

Goeij AFPM de

C6.1

96

Gool CJAW van

A16.1; C4.3

54; 93

Gorsia M

Pre conference,

Gosselink MJ

B7.1; B7.2; C10.1

74; 75; 103

Graaf Y van der

E5.4

154

Groenen H

E4.3

149

Grol R

B4.3

64

Groot M de

Pre conference, E1.1

140

Groot MWC de

B9.1

79

Guyaux J

C6.1

96

Haarhuis JCM

A7.2

41

Haaring C

E2.3

145

Haeck K

B5.4; D5.4

69; 121

Hamming JF

B5.1

66

Haramati A

Plenaire lezing; D13.1

17; 134

Have ECM ten

B14.1

84

Hegge HHM

D7.1

125

Heijkant F van den

D9.2

128

Heijne-Penninga M

Promovendi; A6.2; D2.3

37; 112

Heineman MJ

B4.2; E15.1

63, 169

Hellings J.

B2.1

59

Helmich E

D5.1

118

Hendrickx CMJ

C5.1

95

Hendrikz T

C13.1

106

Henneman L

E5.3

153

Hettinga A

Pre conference

12

Hewett JK

E13.1

167

Heyligers I

D6.2

123

Hirsch R

E5.2

152

Hodges BD

A4.4

32

Hoeven A van der

D3.1

113

Hoeven E ter

C9.1

102

F

G


H

181

Overzicht auteurs

Hofman A

D2.3

112

Houben KW

A4.1

29

Houwink EJF

E5.3

153

Hubers STT

D16.1

138

Hugelier F

D5.4

121

Hugenholtz M

B6.3

72

Hulsman RL

E6.1

155

Jaarsma ADC

A2.2; A6.4; B1.2; D5.3; E2.2; E6.2; E8.1

24; 39; 57; 120; 144; 156; 160

Jacobs JCG

A3.1; B6.1; D1.1

26; 70; 108

Jansen FAR

E4.2

148

Janssen E

E11.1

165

Jong J

E5.1

151

Jong M de

A9.1

48

Jong PGM de

Pre conference, B7.4; C10.1

12; 77; 103

Jonghe L De

E4.3; E9.2

149; 162

Jonkers-Jacobi FA

B6.2

71

Jousma F

B5.3; D16.1

68; 137

Kant IJ

C4.3

93

Karthaus AJM

B12.1

82

Kerckhoffs A

B4.4

65

Keijser B

E9.1

161

Klaassen TPFM

A1.2

21

Kleijnen W de

Pre conference

11

Klein JJ

B12.1

82

Kleine Schaars I

D9.1; D9.3

127; 129

KNMG

B3.1; C3.1

61; 90

Koens F

A3.1

26

Kollenstart L

E11.1

165

Konijn LCD

A7.3

42

Koning-Prins J de

Pre conference

13

Konings EEM

D9.3

130

Kooiman MAR

A3.1

26

Kool A

A6.4

39

Koole S

B5.4; B7.3; C12.1

69; 76; 105

Kooloos JGM

A1.2

21

Koopman-van Gemert A

Pre conference

11

Koopmans R

D5.1

118

Kooten F van

B5.3; D4.1

68; 114

Kreeke JJS van de

A4.4; E14.1

32; 168

Krol M

D3.1

113

Krommenhoek T

D4.3; D4.4

116; 117

Kruithof M

A15.1

53

Kruitwagen CLJJ

E2.3

145

Kruydenberg CL

A7.3

42

Kuks JBM

C1.1; D2.3

86; 112

Kuppeveld SMHF van

A1.2

21

Kuyenhoven MM

E5.4

152

J

K


182

L Laan R

B4.3; D5.1

64; 118

Laat JM de

D4.2

115

Langereis EJ

D9.1; D9.2; D9.4

127; 128; 130

Lee N van der

A8.3

46

Leede BJA de

Pre conference, A8.4; B4.4; E7.1

13; 47; 65; 159

Leeuw RM van der

B4.2

63

Leliveld M

Promovendi; B1.3

58

Leng B de

Promovendi; A7.4; C1.3

43; 88

Levels MWM

B5.2

67

Leyn P de

E4.3

147

Lohuizen MT van

Promovendi; A2.1; A2.3; C12.1

23; 25; 105

Lombarts MJMH

B4.2

63

LMSO

Pre conference

14

Luijk SJ van

Pre conference, A8.4; A11.1; D1.1;

13; 47; 50; 108

D3.1; E5.2

113; 152

B8.1

78

Maan AC

B7.4

77

Maarleveld JJ

E9.3

163

Mainhard MT

A6.4

39

Majoor G

A15.1

53

Man AJM de

B7.2

76

Man R de

E6.4

158

Man S

B7.4

77

Marcus MA

A4.1

29

Mastenbroek NJJM

A2.2; E5.2

24; 152

McGaghie WC

E1.2

141

Meeuwen AM van

Pre conference, B5.3

14; 68

Meininger A

Pre conference

13

Mensink EJBM

B6.4

73

Merrebach M

A9.1

48

Michels NM

A14.1

52

Mierlo J van

B2.1; B2.2

59; 60

Molendijk M

A6.1

36

Mooij JJA

A8.2; D8.1

45; 126

Moonen L

B9.1

79

Muijen GNP van

E2.1

143

Muijtjens AMM

Pre conference, C6.1

11; 96

Mulder BF

C6.3; D2.2

98; 111

Mulder H

Pre conference

13

Mulder WMC

A5.3

35

Nanayakkara PWB

E4.1

147

Nieuwenhuizen NM

C6.4

99

Nieuwenhuyzen GM

A4.3

31

Norbart AF

B9.1

79

Communicatie Onderwijs

E10.1

164

NVMO werkgroep Diversiteit

B13.1

83

Docentenprofessionalisering

D11.1

132

NVMO werkgroep E-learning

C11.1

104

Luiten JCM

N

NVMO werkgroep


M

NVMO werkgroep

183

Overzicht auteurs

NVMO werkgroep Portfolio

A14.1

52

A12.1

51

C2.1

89

E3.1

146

D12.1; E12.1

133; 166

Olde Bekkink M

E2.1

143

Oostenbroek RJ

D10.1

131

Oppers MAC

B6.4

73

Osch WAY van

D9.3

129

Osei L

A9.1

48

O’Sullivan JF

A6.3

38

Oude Egbrink MGA

C6.1

96

Overeem K

Pre conference

13

Overmars L

E6.2

156

Papadakis M

Plenaire lezing; A13.1

16; 52

Peters JF

E6.1

155

Pieters HM

E5.4

154

Plattel-van Os E

Pre conference

12

Ploeg K van der

E11.1

165

Ploemen-Suijker FD

D6.1

122

Poell R

C1.2

87

Pols J

A8.2; D8.1

45

Pool IA

C1.2

87

Post CEJ van der

A5.2

34

Postma C


12; 97

Raat AN

C1.1; E8.1

86; 160

Radhakishun NNE

A7.3; C4.2

42; 92

Ram PM

E5.2

152

Ramaekers S

Promovendi A1.3

22

Ravesloot CJ

E2.3

145

Remmelts P

D8.1

126

Reniers J

B5.4; D5.4

69; 121

Rethans JJE

B11.1

81

Ridder JMM van de

Pre conference, A4.3; C13.1; D10.1; E1.2

11; 31; 106; 131; 141

Riedstra AW

E9.3

163

Rietmeijer CBT

A5.2

35

Rijke R

A5.1

33

Rijsingen I van

D9.1

127

Rommers GM

C8.1

101

Roo NIA De

B7.3

76

Roosmalen SLC van

D5.2

119

Rooyen C den

A11.1

50

Ruiter DJ

E2.1

141

NVMO werkgroep Praktisch Medisch Onderwijs NVMO werkgroep Simulatie en Gestandaardiseerde Patiënten NVMO werkgroep Skills en Simulatie Technieken NVMO werkgroep Wetenschappeijke Vorming O

P

R


184

S Schaaf MF van der

E2.3

145

Schaaf T van der

B2.1; B2.2

59; 60

Schaik JPJ

E2.3

145

Schalij MJ

B7.4

77

Schaub- de Jong MA

B1.1

56

Scheele F

Pre conference, A3.2; A8.3; A8.4; D1.1

13; 27; 46; 47; 108

Scherpbier AJJA

Pre conference, A4.1; A14.1, B1.2; D5.3

11; 29; 52; 57; 68

Scheurs J

E11.1

165

Schmit Jongbloed LJ

A2.1

23

Schneider AJ

E4.1

147

Schoenmaker S

A9.1

48

Schönrock-Adema J

B1.1

56

Schrooten W

B2.2

60

Schuwirth LWT

Pre conference, E4.4; E8.1

11; 150; 160

Selleger VJ

A4.4

32

Sluiter H

Pre conference

13

Sluijs FJ van

A7.2

41

Smit BIHM

A5.2

34

Snoek JW

B12.1

82

So RKL

C13.1

106

Soelen E van

A3.3

28

Spek B

C4.1

91

Spierenburg E

Pre conference

14

Splinter TAW

D2.1

110

Spruijt A

D5.3

120

Stalmeijer RE

A4.1

29

Stam F

A4.2

30

Stegers-Jager K

C12.1, D2.1; E6.4

105; 110; 158

Stokking KM

E1.2

139

Struik JA

D9.2; D9.4

128; 130

Swenne CA

B7.4

75

Tepper M

C8.1; E9.1

101; 161

Teunissen PW

A8.1; E2.2

44; 144

Thelen AMH

A7.2

41

Themmen APN

D2.1; E6.4

110; 158

Thijs A

E4.1

147

Tilmans FH

D6.3

124

Timmerman AA

A5.2

34

Timmerman JT

Pre conference

14

Toenhake C

A6.1

36

Trigt A

A15.1

53

Tromp F

E5.4

154

Tulleken JE

B14.1

84

Unen RJ van

E4.1

147

Uphoff N

E11.1

165

U


T

185

Overzicht auteurs

V Valburg M van

E11.1

165

Valburg MK van

A6.3

38

Vandersteen M

B2.1; B2.2

59; 60

Vegers MA

C6.4

99

Velden IHM van der

A5.1

33

Verbeek A

E15.1

169

Vereijken MCW

A1.2

21

Verhaaren H

Pre conference

12

Verheggen MM

A15.1

53

Verheule S

A15.1

53

Verkerk MA

B1.1

56

Vermeire E

C5.1

95

Vermeulen MI

E5.4

154

Verstegen DML

A7.4

43

Vervoordeldonk MM

D4.2

115

Vink CC

C10.1; D14.1

103; 136

Visser BM

D16.1

138

Visser MRM

B4.1; E5.1; E5.2

62; 151; 152

Vlekke B

E11.1

165

Vlemminx MWC

D9.2; D9.4

128; 130

Vleuten CPM van der

A14.1; D1.1; E2.2; E4.4; E5.3

52; 108; 144; 152; 153

Vliegen HW

B7.4

77

Voogd AY de

D6.3

72

Vorstenbosch MATM

A1.2

21

Vries ThPGM de

E4.1

147

Vught JAH van

C6.2

97

Wagenaar SF


12, 94

Wagter JM

Pre conference, A1.1; A3.3

13; 20, 28

Weeda HWA

B7.4

77

Wegen MJM van

A3.2

27

Wenink ACG

D4.4

117

Wensing M

B4.3; E14.1

64; 168

Westerman M

A3.2; A8.1; A8.3

27; 44; 46

Whitehead CR

A4.4

32

Wiel HBM van de

E6.3

155

Wieringa - de Waard M

B4.1; E5.1; E5.2

62; 151; 152

Wijnen-Meijer M

Pre conference, A7.1

13; 40

Wingelaar TT

A1.1

20

Woert JNH van der

B6.4

73

Wolf GS de

C4.1

91

Wolfhagen HAP

D5.3

120

Wouda J

E6.3

157

Zee J van der

A6.1

36

Zhou X

A9.1

48

Zitter I

Promovendi D1.2

109

Zuithoff NPA

E5.4

154

Zwieten MCB

D5.2

119

W


186

Z

Trefwoordenlijst A A(n)ios

C14.1

artsen

A2.1

assessment

A13.1

B bachelor

A6.2

bachelor-studenten

B2.1

basisopleiding

D6.3

beroepsrollen

D6.1; D6.2; D6.3; D8.1

beroepsuitoefening

A8.2

beschrijvende matrix

C5.1

best practice

E12.1

betrouwbaarheid toetsen

D4.2

bewegingsapparaat

E9.1

bijbaantje

A9.1

blended learning

B6.1

BW-plus programma

A5,4; A6.1

C canMeds-rol reflector

A4.4

CAT

A16.1

coach AIOS

A4.2

coaching AIOS

E16.1

codeboek

C5.1

coderen

C5.1

collegedocenten

B6.1

communicatie

C6.4; C9.1;E6.1; E6.3; E10.1; E14.1

communicatievaardigheden

A5.2

competentieprofiel

E2.2

competenties

C7.1; C13.1

competenties gynaecologen

A8.3

computermodules psychiatrie

B7.2

consensusprocedure

8.1

consultatievaardigheden

D5.4

consultvoering

E10.1

consultvoering via tolkentelefoon

B13.1

co-schappen

A1.1; A2.3; A9.1; B5.2; B5.3; C1.1;

cumputerprakticum anatomie

A7.4

curriculum

D9.3

curriculumvernieuwing

E9.3

D data analyse

C5.1

dierenarts

A2.2

diergeneeskunde

E2.2; E6.2

digitaal portfolio

B5.1

digitaal portfolio co-assistenten

B12.1

digitale communicatie

C10.1

digitale toets

E6.4

digitale toetsing

C11.1


E4.1; E4.2; E4.3; E7.1; E12.1

187

Trefwoordenlijst

disability and health

C8.1

docentopvattingen

D1.1

docentprofessionalisering

B1.3; D11.1; E7.1

docentprofessionalisering: docentopvattingen

D1.1

E ecg’s in bachelor

B7.4

eerstelijnszorg

E5.3

EFFECT

B4.3

einthoven project

B7.4

e-learning

B6.2; C11.1; E9.4

e-learning huisartsen

B6.3

emotionele ervaringen

D5.1

engelstaligheid in medisch onderwijs

A6.3

ethische toetsing

E8.1

evaluatie

C4.1; C4.3; C12.1; C13.1

evaluatie staf

B4.2

evidence-based

A12.1

evidence-based practice

C4.1; E1.1.

extra curriculaire activiteiten basisopleiding

D9.1

F Facebook

E13.1

farmacotherapeutisch consult

E4.1

feedback

B4.1; B5.3; E6.3; E1.2

feedback AIOS

A4.1; A4.3; B4.3;

feedback in klinische fase

D16.1

financiële status

A9.1

fringe

A10.1; B10.1; D17.1; E16.1

fysische diagnostiek

A12.1

G gedragsverandering

C9.1

geneesmiddelen

A5.3

genetica

E5.3

gevorderde gesprekstechniek

E14.1

groepsintervisie

B1.2

groepwerken

B7.3

H Congresboek 2010 | NVMO

188

huisartsen

B6.2

huisartsgeneeskunde

E4.3; E5.1; E5.2; E5.4

huisartsopleiding

A5.2; B4.1

I ICF: International Classification of function

C8.1

infectiepreventie

E9.4

interactief leren

C1.3

intergratie van verschillende onderwijs onderdelen

B11.1

internationale studenten

A15.1

interne audit vervolgopleiding

D10.1

intervisie spcialistenopleiding

B8.1

iudiceum abeundi

D3.1

J jonge klaren

A8.2

K keuzeonderwijs

A7.3

kleine groepen

B1.1

kleur bekennen

C14.1

klinisch

E9.1

klinisch redeneren

A1.1; A1.3; E9.1

klinische docenten

B1.2

klinische fase

C6.4

klinische praktijk

C1.1

kwalitatief onderzoek

C5.1; D15.1

kwaliteitssysteem in curriculum

A7.2

kwaliteitszorg specialistenopleiding

A8.4

L leeractiviteiten

C1.2

leergedrag

A2.3

leeromgevingen

D1.2

LinkedIn

E13.1

locaal opleidingsplan

A11.1

loopbaan

A2.1

M masterjaar 1: perifeer ziekenhuis

A3.2

masterjaar 1: praktijkleren

A3.1

masterjaar 1: professioneelgedrag

A3.3

medezeggenschap

E11.1

medische consultvoering

D7.1

medische vervolgopleidingen: scan

B4.4

mind-body-medicine

D13.1

motivatie

A2.2; C6.3

multie media: consultvaardigheden

B5.4

multiedisciplinair overleg intensive care; video-training B14.1

neurologie

E4.3

normen en waarden

D5.2

O onderwijsactiviteiten

C4.4

onderwijsbehoeften

E5.3

onderwijskwaliteit

E11.1

onderwijsontwikkeling

E1.1

onderwijsschema’s

D14.1

onderzoek

E9.2

online taaloefenprogramma

E6.4

online taaltoets

E6.4

ontdekken talent

A6.4

open-boek toetsen

D2.3

opleider-assessment

E15.1

opleidersprofessionalisering

E7.1


N

189

Trefwoordenlijst

opleidingsplaatsen

D9.2

opleidingsplan

C3.1

P paramedisch opleidingen

E1.1

pathofysiologie

E2.1

patiëntenaanbod

E5.1

patientveiligheid

B2.1; E9.4

patientveiligheidsvignetten

B2.2

peer-assessment

E6.1

physician assistant

A5.1

plan-do-check-act-cyclus

A7.1

portfolio’s

A14.1

preklinische fase

A5.3

prestatie-indicator

E5.2

professionalism

A13.1; D13.1

professionaliteit

C1.2

professioneel gedrag

C10.1; E6.2

promotie

C12.1

psychiatrie

E4.3

R raamplan

C4.2

radiologie

E2.3

ragenlijst

E1.2

refelcteren

B1.2

reflectief leren

B1.1

revalidatiegeneeskunde

E9.1

richtlijnen

E4.4

S


190

samenwerken in groepen

A1.2

sarbeidssatisfactie

A2.1

selectie

C6.1; E5.4

serious gaming

E3.1

SETO

B4.2

simulatie en e-learning anaesthesie

B6.4

simulatiepatiënten

C2.1; E1.3

slechtnieuwsgesprek

B5.2

sociale media

E13.1

studentenenquête

E9.3

studentenprofessionalisering

B9.1

studentgecentreerd onderwijs

D5.3

studierendement

D2.2

studiesucces

C6.1; C6.2; C6.3

studievertraging

A6.2

studievoortgang

D2.1; E6.4

T taalvaardigheid

E6.4

tijdsdruk

E14.1

toelatingsvoorwaarden,

C6.2

toetsing

A14.1; A15.1; E4.4

trainingsplan

A16.1

transities in opleiding

A8.1

tussentijdse toets

E2.1

tutorprofiel

E6.2

Twitter

E13.1

U huisartsgeneeskunde

E4.3

V vaardighedenonderwijs

D4.1

validering

E1.2

vervolgopleiding

C7.1; D6.1; D6.2; D9.2; E2.3; E4.2; E5.1; E5.2; E5.4; E6.3; E9.1; E15.1

visitatie

C3.1

visitatie nieuwe stijl

B3.1

voorbereidingstoets

D4.1

voorkeur opleidingsplaatsen tijdens basisopleiding

D9.4

voortgangstoets

D4.3; D4.4; E2.3

webcast

B6.2

weblogs psychiatrie

B7.1

werkvorm

C2.1

werkvormen

C14.1

wetenschappelijke vorming

C4.2; C4.3; C4.4; D12.1; E12.1

wiki’s

B7.3


W

191

Reviewcommissie: Dr. D.H.J.M. Dolmans, Universiteit Maastricht Dr.ir. P.G.M. de Jong, Leids Universitair Medisch Centrum (voorzitter) Dr. K. Prince, VU medisch centrum Prof.dr. R. Remmen, Universiteit Antwerpen Dr. J. Schönrock-Adema, Universitair Medisch Centrum Groningen S. Vink, Leids Universitair Medisch Centrum

Reviewers Dr. A.A.Beaufort, Leids Universitair Medisch Centrum Dr. A.Beerthuizen, Erasmus Medisch Centrum Dr. S. Bolhuis, Universitair Medisch Centrum St. radboud (WECO-lid) Prof.dr. Th.J. ten Cate, Universitair Medisch Centrum Utrecht (WECO-lid) Prof.dr. J. Cohen-Schotaus, Universitair medisch Centrum Groningen (WECO-lid) Dr. A de la Croix, Erasmus Medisch Centrum Dr. E.J.F.M. Custers, Universitair medisch Centrum Utrecht (WECO-lid) Dr. H. Daelmans, VU medisch centrum Dr. J. van Dalen, Universiteit Maastricht Dr. F.W. Dekker, Leids Universitair Medisch Centrum Prof.dr. A. Derese, Universiteit Gent (WECO-lid) Dr. D.H.J.M. Dolmans, Universiteit Maastricht Dr. N. Druine, Katholieke Universiteit Leuven Drs. E.A. Dubois, Leids Universitair Medisch Centrum Drs. A.Govaerts, Universiteit Utrecht Dr. F. Grosfeld, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. R.J.L. Hulsman, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam A. Jacobs, VU medisch centrum Z. de Jong, Leids Universitair Medisch Centrum Dr. F. Koens, VU medisch centrum E. Kramer-Visser MSc, Erasmus Medisch Centrum Prof.dr. M.M. Levi, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Dr. E van de Lisdonk, Universitair Medisch Centrum Nijmegen Dr. M. Maas, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam D.D. Mansvelder, Leids Universitair Medisch Centrum Prof.dr. W.M. Molenaar, Universitair Medisch Centrum Groningen Congresboek 2010 | NVMO

192

Dr. J. Pols, Universitair Medisch Centrum Groningen / Wenckebach Drs. J.M.M. van de Ridder, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. P. Room, Universitair Medich Centrum Groningen Prof.dr. L.W.T. Schuwirth, Universiteit Maastricht (WECO-lid) Dr. M.B.M. Soethout, VU medisch centrum Drs. R.E. Stalmeijer, Universiteit Maastricht Prof.dr. C.P.M. van der Vleuten, Universiteit Maastricht (WECO-lid) Dr. L.N.A. Willems, Leids Universiteit, Medsich Centrum Prof.dr. M. van Winckel, Universiteit Gent Dr. H.A.P. Wolfhagen, Universiteit Maastricht

Wetenschappelijk comité NVMO Congres 2010 Dr. Sanneke Bolhuis, Universitair Medisch Centrum St Radboud Prof.dr. Olle ten Cate, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. Janke Cohen-Schotanus, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. Eugène Custers, Universitair Medisch Centrum Utrecht Prof.dr. Anselme Derese, Universiteit Gent Prof.dr. Lambert Schuwirth, Universiteit Maastricht Prof.dr. Cees van der Vleuten, Universiteit Maastricht

Commissie NVMO Congres 2010 Prof.dr. Jan Bolk, Leids Universitair Medisch Centrum Drs. Griet Peeraer, Universiteit Antwerpen Dr. Benno Bonke, Erasmus Medisch Centrum Rotterdam Drs. Debbie Jaarsma, Universiteit Utrecht Dr. Mascha Verheggen, Universiteit Maastricht Mw. Marijke Sterman-Vleeschdraager, NVMO

Sponsoren Bohn Stafleu van Loghum Elsevier / Reed Business IAMSE Mediview Consilium DCS B.V. OVID Technologies B.V. Virtual Proteins Qpercom Ltd. KNMG


3W-Informed

Dit programmaboek wordt u aangeboden door Bohn Stafleu van Loghum Grafisch ontwerp: Grafisch ontwerpbureau Emilio Perez

193

Bohn Stafleu van Loghum De kennisleverancier van het medisch onderwijs Wij geloven dat mensen uit de praktijk over de beste en meest actuele kennis beschikken. Vanuit deze overtuiging werkt Bohn Stafleu van Loghum samen met toonaangevende artsen en docenten binnen alle academische centra in Nederland en Vlaanderen. Om vervolgens te komen tot goed medisch onderwijs volgens de laatste inzichten. U kunt Bohn Stafleu van Loghum het beste zien als partner van het medisch onderwijs. Wij verbinden, denken mee en ondersteunen waar nodig. Wij verzorgen de overdracht van informatie – of die nou komt in de vorm van geschreven tekst, video of e-learning – voor u en uw studenten. De juiste informatie, op de juiste manier gebracht. U wilt kennis delen en mensen beter maken Schrijf mee met Bohn Stafleu van Loghum en versterk de kwaliteit van het medisch onderwijs. Neem contact op met Ime van Manen via [email protected]

www.bsl.nl

Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs 11 en 12 november 2010 Egmond aan Zee. Congresboek

Recommend Documents